Besiendershuis, huis van verbeelding

Besiendershuis huis van verbeelding

B ESIE NDERS HUI S

huis van verbeelding

In het hart van Nijmegen staat een bijzonder huis,

misschien wel het oudste huis van de stad.

Bijna vijf eeuwen geleden werd het gebouwd, in 1525. Als je er binnenstapt, kom je in een wereld ‘tussen alles en overal’, een prachtig eigen universum voor kunst, cultuur en leven. Een huis van verbeelding.

Besiendershuis staat er op een bordje naast een donkerbruine eikenhouten voordeur.

Vanaf de late middeleeuwen, dus dezelfde tijd dat het verhaal van Mariken van Nimwegen ontstond, woonde hier de ‘besiender’. Samen met de schrijver en de tollenaar schatte hij in wat er aan boord van over de Waal passerende schepen aanwezig was, en op hoeveel het de schipper kwam te staan om verder te mogen varen. Het huis vormde een belangrijke schakel in de stad.

Als je nu vanaf het ‘Groene Balkon’ over de Waal uitkijkt, blijft je oog haken op dit buitengewone huis met trapvormige gevel.

Als je goed kijkt, ontdek je dat het dak een beetje golft. Het lijkt wel de rug van een draak. Een tikkeltje GaudĂ­ in Nijmegen?

De kleine rode dakpannen stralen samen met het fenomenale uitzicht over de rivier iets opgewekts uit.

In het huis met de rode dakpannen is ondertussen altijd wel iemand bezig, er wordt gewerkt, want voordat je iets laat zien, moet je aan de slag.

V

ele honderden schepen per dag komen over de Waal bij Nijmegen.

Terwijl op deze manier de wereld voorbij trekt, staat in het huis het culturele brein allesbehalve stil. Hier worden nieuwe mogelijkheden ontdekt en geschapen.

De almaar stromende rivier en de schepen met prozaĂŻsche namen, van de Julia tot de Insomnia en van de Explosief tot de Volharding, spreken tot de verbeelding. Het is niet alleen

aantrekkelijk voor kunstenaars en schrijvers - samen met het publiek ontstaat er inspiratie. Het afgelopen decennium is het Besiendershuis verbonden met het cultuurinstituut dat het is en dat verfrissende cross-over projecten initieert en mogelijk maakt.

Vanuit dit Nijmeegse ‘oerhuis’ wordt het creatieve DNA van de stad Nijmegen gekoesterd. Veel verschillende samenwerkingspartners vinden elkaar binnen een bijzonder boeiende cultureel-maatschappelijke context.

D

oor de creatief-artistieke betekenis die het huis eigenlijk al sinds vroeg in de vorige eeuw heeft, is het geworteld in de stad. Op natuurlijke wijze is het huis een verbintenis aangegaan met kunst.

Er is een grote expertise aanwezig als het gaat om verbinding en bewustwording, in het licht van kunst en cultuur. Het Besien-

dershuis heeft een vrijgevochten positie in de Nijmeegse kunstwereld. Niet gelieerd aan een kunstinstelling, heeft het, schijnbaar ingegeven door de ruimte, een totaal eigen programma, werkwijze en methodiek. Door een nieuwsgierige houding bevordert het Besiendershuis synergie. Het huis ademt geschiedenis, maar ook kunst en creativiteit.

Het ademt vrijheid. Een belangrijke pijler voor de creatieve stad Nijmegen.

H

et Besiendershuis is een plek voor ideeën. Een stedelijk baken dat van oudsher de positie heeft van locatie van waaruit de dingen gezien worden. Het Besiendershuis is in die zin de oliepeilstok van de geschiedenis én het heden.

Als een mycelium lopen ideeën door de stad.

Op organische wijze wordt gereflecteerd op wat er gaande is in de wereld, zonder verhit politiek te worden. Mensen laven zich aan

mooie muziek, terwijl ze eerder eigenlijk de deur niet uit durfden. En het verleden krijgt een nieuwe dimensie door een multimediale opvoering van kelder tot zolder, een serieus doch humoristisch theaterstuk of een reeks wandelingen in alle windrichtingen op zoek naar verhalen.

Z

o vormt het Besiendershuis op een geheel eigen manier een bijzonder levendige culturele locatie die zich onopvallend gedraagt en als aanjager een unieke positie vervult binnen het Nijmeegse culturele leven en het sociale domein. Met verve: in de afgelopen vier jaar alleen al zijn er talloze projecten, activiteiten en evenementen georganiseerd die telkens weer nieuwe en onverwachte deelnemers kende.

Kunst en cultuur zijn tot in de haarvaten met het huis verbonden. Vanaf 1956 werden er tentoonstellingen georganiseerd door

Heinz van Teeseling, keramist, glazenier en schilder. Het hele Nijmeegse kunstleven kwam er bij elkaar toen zijn jongere broer, beeldhouwer Ed van Teeseling, het huis een definitieve cultuurbestemming gaf. Hij maakte er een legendarische ontmoetingsplek van.

H

et bijna vijf eeuwen oude Besiendershuis, een ‘levend monument’, geldt als steunpunt, ontmoetingsplek, tentoonstellingslocatie, kleine theatersetting en als werkruimte. Jaarlijks zijn er drie grote projecten die zowel in het huis zelf als op locaties in de stad plaatsvinden met een interessant publieksbereik.

Naast deze projecten neemt het Besiendershuis deel aan terugkerende extern georganiseerde activiteiten, zoals de Nijmeegse Kunstnacht en de Monumentendag.

Tijdens het Wintertuinfestival is elk jaar een

gerenommeerde schrijver te gast. Zo verbleven Nina Polak (2017), Jeroen Olyslaegers (2016) en Niña Weijers (2018) in het Besiendershuis.

D

oor het maken van verbindingen tussen kunst, wetenschap en thema’s op het gebied van urbanistiek vervult het huis een aanstekelijke laboratoriumfunctie. Sinds 2015 staat het programma grotendeels in het teken van de Creatieve Stad Nijmegen.

In de entourage van de oudste stad van Nederland komen nieuwe ideeën en dynamische samenwerkingen tot bloei voor de regio en ver daarbuiten.

De aantrekkingskracht van het Besiendershuis nu ligt bovenal in de onafhankelijke houding van het instituut en het buiten de gebaande paden treden. Het Besiendershuis toont zich meestal van een ‘out of the

box’-achtige kant, als instituut dat nÊt even anders tegen de zaken aankijkt, en op een plezierige manier anderen daarin weet mee te nemen.

V

aak vinden er onalledaagse samenwerkingen plaats. Weinig geijkte, inspirerende verbanden waarin partijen elkaar vinden in nieuwe en verrassende verwantschappen. Het Besiendershuis is daarbij uitgangspunt, maar even vaak komt het huis naar de mensen toe, met concerten op locatie en exposities in de openbare ruimte.

De laatste tijd heeft het zich als instituut een, overigens niet onbelangrijke, rol achter de schermen aangemeten in de zin van productiehuis, naast het fungeren als centrale en fysieke ruimte waar van alles gebeurt.

Het huis vormt een brandpunt rondom interessante vragen waarin contemporaine kunstuitingen, dus niet alleen beeldende

kunst, theater en muziek, zich vrij kunnen ontwikkelen. En waar de maatschappij spiegels voorgehouden kan worden.

Het Besiendershuis vormt een deel van het Nijmeegse culturele leven door de tijd heen en geeft inspiratie en aanleiding om verder te denken. Eigentijdse projecten weerspiegelen de kunst en het leven ‘van nu’ in samenhang met de identiteit van de stad, en scheppen nationale en internationale kaders. Het is cultuur die onvermijdelijk een vertrek- en eindpunt in de samenleving vindt, met een actueel karakter. Spelend met deze speciale dynamiek, zorgvuldig bewaard binnen de eeuwenoude muren, vinden activiteiten plaats in de geest van het huis.

De harteklop van de stad is hierbij overal op subtiele wijze voelbaar.

201

2018

Fotowerk Jaap Scheeren Het jaar 2015 begon voor het Besiendershuis met een spraakmakend fotoproject van Jaap Scheeren getiteld This spot might mean shit to you but is the world to me.

Scheeren, oorspronkelijk Nijmegenaar maar er al lang niet meer woonachtig, kwam in de herfst van 2014 op uitnodiging van het Besiendershuis terug naar de stad van zijn jeugd. In zijn fotowerk herschiep hij de sfeer van ‘zijn oude Nijmegen’.

De door Scheeren gemaakte serie ‘stadsportretten’ werd in 91 abri’s tentoongesteld in de openbare ruimte. Door middel van een audio-track, te volgen door met een transistorradio op de juiste frequentie af te stemmen, kon je het verhaal achter de foto’s horen. Het project leidde tevens tot een uitgebreide publicatie in de Volkskrant.

Daarnaast verscheen er een groot interview in de Gelderlander.

Wetenschap ontmoet kunst InScience, het International Science Film Festival Nijmegen vond voor het eerst plaats in 2015.

In het kader van dit festival worden kunst en wetenschap uitgedaagd een samenwerking aan te gaan. Vanuit het Besiendershuis werd fotograaf Sanne Willemsen voorgedragen en gekoppeld aan Dr. Anne Speckens, hoogleraar Psychiatrie van de Radboudumc en de Rijksuniversiteit Utrecht.

Kunst en ‘anders-zijn’ Het project Probeer andere zoektermen stond in het teken van anders-zijn in de zin van anders geaard en anders denkend, vooral gelinkt aan de lhbt-beweging.

Kunstenaar Risk Hazenkamp en schrijfster Tania Witte deden spoken word performances, schrijfworkshops en manifestaties in de stad waarbij veel mensen betrokken waren. Het project heeft zich uitgespreid over langere tijd in het jaar, met een onderzoeksperiode in het Besiendershuis in de zomer en een tentoonstellingsproject in november.

De aanleiding om ze uit te nodigen was de komst van de Pride Photo Award naar Nijmegen, een fotografiewedstrijd rondom seksualiteit en gender. In samenwerking met Extrapool is een kunstenaarsboek gerealiseerd, getiteld Probeer andere zoektermen.

De Gelderlander te gast tijdens de Vierdaagse Tijdens de Vierdaagseweek was een deel van de ‘Vierdaagse-redactie’ van de Gelderlander aan het werk in het bovenhuis.

Tegelijkertijd vond er in samenwerking met de krant beneden elke dag een miniconcert plaats.

Maximaal 30 personen op de lip van artiesten als: Janne Schra, Danny Vera, De Staat, SOAK + TM en Shaemless.

Tussen de nummers door werden ze geïnterviewd door een muziekjournalist van de krant en natuurlijk het publiek.

Psychiatrie via persoonlijke verhalen in beeld Met een hashtag werd het aangeduid: #WijzijnookNijmegen.

Een project met affiches op 91 abri’s verspreid door de stad, een huis-aan-huis krant in een oplage van 51.000 stuks en een tentoonstelling in de Lindenberg.

Het project van kunstenaar Sanne Willemsen, dat al in 2015 zijn aanvang had, maakte de stigma’s rond psychiatrie bespreekbaar, door persoonlijke verhalen van mensen in beeld te brengen.

Masterclasses film & poëzie Buddy Wakefield, ‘spoken word legende’ uit de Verenigde Staten, gaf masterclasses aan filmstudenten van de Arnhemse vestiging van Rijn IJssel, school voor middelbaar beroepsonderwijs en educatie in Gelderland. De masterclasses resulteerden in acht korte experimentele films, met poëzie van Wakefield als onderlegger.

Op een warme woensdagmiddag in september verzorgde hij, samen met de Amerikaanse zangeres Amy Leon, een sfeervolle pop-up-performance in de monumentale Sint-Nicolaaskapel in het Valkhofpark in Nijmegen.

Nachtburgemeester maakt theaterstuk op locatie Spoekie werd bedacht door nachtburgemeester Angela Verkuijlen, theatermaker Eva Timmermans en het Besiendershuis.

De eerste voorstelling (try out) was tijdens de Nijmeegse Kunstnacht op 24 september 2016.

Daarna werd de voorstelling geperfectioneerd en vulde het Besiendershuis zich acht avonden lang met avontuurlijk publiek.

Spoekie wist op vernieuwende wijze met de bijzondere historie van het huis en de benedenstad om te gaan in deze multimediale voorstelling. De waardering daarvoor werd uitgedrukt in ondersteuning vanuit het Prins Bernhard Cultuurfonds en een speciale bijdrage van de gemeente Nijmegen.

Een tentoonstelling over het Besiendershuis en de rivier de Waal Met schrijver Frank Antonie van Alphen ontwikkelden we een compacte tentoonstelling die gedurende twintig zondagen in 2016 in het Besiendershuis te bezoeken was.

Je kon in woord en beeld zien hoe het Besiendershuis zich in al die eeuwen transformeerde, verpauperde en hervond. De relatie met de rivier de Waal was te lezen in een serie prachtige ‘rivierverhalen’ van Frank Antonie. Slagroom op de taart was onze verhalenbank: een verzameling interviews met kleurrijke mensen, die een bijzondere band met de rivier onderhielden.

De reizende expositie trok verder langs de rivier. Van het Huis van de Nijmeegse geschiedenis naar het Schippersmuseum in Heerewaarden, het Dijkmagazijn in Beuningen en de Veldschuur in Bemmel. Aan de exposities was een smeuïge verhalenavond met Frank Antonie van Alphen verbonden.

Een verhalenbank over de benedenstad en de rivier de Waal We zijn in 2016 op zoek gegaan naar inwoners van Nijmegen die hun herinneringen aan de Benedenstad en de rivier de Waal voor de microfoon wilden vertellen.

Als de deuren van het huis open staan, komen er regelmatig mensen binnen met bijzondere herinneringen aan de kleurrijke Benedenstad.

De Verhalenbank is opgezet om een oor te zijn voor deze herinneringen, maar tegelijkertijd vormen de verhalen een motor en inspiratiebron voor betekenisgeving van het Besiendershuis op deze plek in de benedenstad. Oral history als een eigentijdse manier om historisch onderzoek te doen. Met behulp van de Provincie Gelderland hebben we een verhalentafel ontworpen met daarin iPads waarop bezoekers de reeds verzamelde content kunnen beluisteren.

Monumentale ‘tag’ Designcollectief Pink Pony Express, bekend om vele interessante en uitdagende projecten in diverse aandachtswijken in het land, inventariseerde wat er in Nijmegen aan teksten op buitenmuren en aanverwante graffiti te vinden is. Op een muur bij de Nijmeegse tippelzone aan de Nieuwe Marktstraat lieten de ontwerpers in Nijmegen een ‘tag’ maken in Romeinse stijl, door meesterhakker Van Luijn. Zo ontstond RUST, de derde tag in de serie Spuiten of Hakken. Door bestaande graffiti’s uit te hakken in Romeinse letters, wil Pink Pony Express het unieke karakter van de stad, de combinatie van links progressief beleid en de monumentale geschiedenis, verbeelden. Zo worden de snelle tags, uitingen van deze tijd met Romeins vakmanschap geprepareerd om de toekomstige geschiedenis in te gaan, terwijl ze de toeschouwer van nu helpen herinneren aan het Nijmeegse verleden.

Ben Luderer tekent Requiem voor Nijmegen In samenwerking met filmmaker Martijn Schinkel maakten we een documentaire over de fascinerende kunstenaar Ben Luderer (1937).

Zevenenveertig jaar werkte Luderer aan zijn immense levenswerk; een grote, zeer gedetaileerde tekening die een reconstructie toont van de Nijmeegse benedenstad in de periode 1876-1910.

De documentaire was onderdeel van de tentoonstelling Uit liefde getekend in Museum Het Valkhof en is nu opgenomen in de collectie van het Regionaal Archief Nijmegen.

Onder de huid van een voetbalsupporter Stille Kracht is de eerste film uit een beoogde serie van zes filmportretten.

Besiendershuis ontwikkelde dit plan samen met filmmaker (en NEC supporter) Martijn Schinkel in nauwe samenwerking met NEC doelbewust, NEC BVO en de supportersvereniging van NEC. Persoonlijke drijfveren, gewoontes, rituelen en verhalen van de gewone, ‘stille’ supporter tonen de diepere kracht of misschien wel ‘de ware ziel’ van het N.E.C.-gevoel.

De première van de film was in het najaar van 2017 in Arthouse LUX in Nijmegen, maar was ook te zien in de rust in stadion de Goffert op de grote videoschermen.

Theater: Ça suffit!

Tien avonden vulden ze het besiendershuis met een intieme historische komedie: Erik Karel de Vries en Rob Beumer.

Het is 1702. Frankrijk tegen Nederland. Met aan de ene zijde Louis XIV, de Zonnekoning, en aan de andere zijde de oerdegelijke stadhouder Willem III. Al dertig jaar voeren deze kemphanen oorlog tegen elkaar en wat heeft het ze opgeleverd? Helemaal niets.

Tijd voor een goed gesprek achter gesloten deuren. Een ontmoeting in het diepste geheim. De mannen zoeken wanhopig naar overeenkomsten om het ijs te breken, maar tevergeefs. Iedere voorstelling werd afgesloten met een borrel aan de Franse bar.

Suffering Matters De pilot van Suffering Matters vond plaats op 25 oktober 2018 in de Stevenskerk. Tijdens deze avond werd een staalkaart aan invalshoeken gepresenteerd: medische lezingen, lezingen over de ‘pijn van Nijmegen’, het bombardement van Nijmegen tijdens de Tweede Wereldoorlog, een lezing over de verbeelding van het lijden in de kunst.

Het programma bood een inspirerende vooruitblik op het beoogde project dat gepland staat voor 2020. De presentatie was in handen van Angela Verkuijlen, oud-nachtburgemeester van Nijmegen.

Het project Suffering Matters draait om ‘lijden’ in de breedste zin van het woord. Iedereen heeft onherroepelijk pijn in zijn of haar leven. Pijn komt in alle soorten en maten. Van kleine pijntjes tot groots en slepend lijden en van liefdesverdriet tot zenuwpijn. Praten over pijn doen we liever niet, en we weten vaak ook niet goed hoe we iemand met pijn kunnen troosten.

Suffering Matters maakt al deze soorten pijn tot onderwerp van gesprek.

Kunstenaar in de dop Als inspiratiebron voor het kunstwerk dat op de Waalkade in Nijmegen gerealiseerd gaat worden in 2019, organiseerden we ontwerpsessies met groep 7 en 8 van Basisschool Petrus Canisius in Nijmegen.

De leerlingen dachten mee met het ontwikkelen van de kunstopdracht.

Op het deel tussen de Grotestraat en het Besiendershuis gaat een kunstwerk/speel-, beweegobject komen. Om de ‘echte’ kunstenaars goed te voeden, werd er gezocht naar goede ideeën. Kun je zoiets niet het beste vragen aan de toekomstige gebruikers?

Gedurende vier middagen is er door het Besiendershuis een lessenserie uitgevoerd onder de noemer ‘Kunstenaar in de dop’.

Een beeldbepalend kunstwerk aan de Waalkade In opdracht van de gemeente Nijmegen is het Besiendershuis bemiddelaar voor een bijzondere kunstopdracht aan de Waalkade.

Als kroon op de herinrichting van de oostelijke kade en de grootschalige veranderingen aan de andere kant van de rivier geeft de stad opdracht voor een ‘beeldbepalend kunstwerk, dat aanzet tot ontmoeten, spelen en bewegen’. De rol van bemiddelaar houdt in, dat het Besiendershuis het gehele artistiek inhoudelijke traject rond deze opdracht heeft voorbereid, ontwikkeld en begeleid. Het Besiendershuis heeft hierbij met succes de weg bewandeld naar een ontwikkelbijdrage van het Mondriaanfonds in het kader van de regeling Opdrachtgeverschap. In december 2018 presenteerden de kunstenaars hun eerste voorstel. In december 2020 is de stad een bijzonder kunstwerk aan de kade rijker, dit keer van de hand van het duo Albert Dedden en Paul Keizer alias Space Cowboys.

Concertreeks: toegankelijk en ‘prikkelarm’ Drie Nijmeegse partijen - Vasimzo, Stichting Onbeperkt Genieten en Besiendershuis - hebben elkaar gevonden in de ambitie om voor mensen met een onzichtbare beperking en prikkelgevoeligheid een speciale en dynamische concertervaring te realiseren. We richtten ons op mensen die in hun dagelijks leven problemen ervaren door hun prikkelgevoeligheid als gevolg van een chronische ziekte of fysieke beperking, die niet altijd direct zichtbaar is.

We organiseerden vijf prachtige concerten in het Besiendershuis en in Brebl. De artiesten waren: Duo Alante, Marcel Janssen, Chayah van Diermen, Kiki Mettler en Lea Kliphuis.

Literair-muzikale voorstelling, ‘Festival Op ‘t Eiland’ Tijdens de eerste zaterdag van de Zomerfeesten in 2018 was het Besiendershuis omgetoverd tot een minitheater. Genodigden en niets vermoedende voorbijgangers werden getrakteerd op een literair-muzikale voorstelling. Het was een samenwerking tussen Ilona Verhoeven en Peter Hendriks getiteld De lange adem van het korte verhaal en het ultrakorte liedje.

In de voorstelling kwamen de humoristische kanten van het gewone leven met muziek en tekst voor het voetlicht. Een fantasierijke reis met talloze overstapmomenten in de vorm van halveminuutliedjes, gevonden situaties, mini-dialezingen en vrolijke improvisaties. Personages, melodieën, ritmes en andere nonsens - alles moest en zou ‘kort en klein’. Na de première ging de voorstelling naar het ‘Festival op het eiland’ aan de overkant van de Waal, als ‘Besiendershuis op locatie’.

Besiendershuis werd de afgelopen jaren mogelijk gemaakt door de financiële ondersteuning van: Rabobank Rijk van Nijmegen Dirkzwager advocaten en notarissen Provincie Gelderland Prins Bernhard Cultuurfonds wijzijnnijmegen Stichting Vierdaagsefeesten Nijmegen Fonds SSN Mondriaanfonds Het programma ‘De Creatieve Stad’ (2015-2018) werd uitgevoerd in opdracht van de gemeente Nijmegen.

Het Besiendershuisprogramma is een onderdeel van Stichting NOX.

Tekst 'In het hart van Nijmegen staat een bijzonder huis' Ilona Verhoeven Foto voorkant Jaap Scheeren Foto’s binnenwerk en achterzijde Besiendershuis ŠBesiendershuis 2019 www.besiendershuis.com