88
Klod Levi-Stros
do velike umerene i vlažne zimzelene šume koja se tako dugo suprotsta vljala nadiranju plantažera; ljudi su je poštedeli svog prisustva otprilike do 1930, ako se izuzmu indijanske družine koje su i tada po njoj lutale i nekoliko usamljenih pionira, uglavnom siromašnih seljaka koji su na malim krčevinama uzgajali kukuruz. Kad sam došao u Brazil, taj region se upravo otvarao, pre svega pod uticaj em jednog britanskog preduzeća koje je od vlade dobilo prvu koncesiju od milion i po hektara, pošto se obavezalo da izgradi puteve i železnicu. Englezi su nameravali da tu teritoriju isparcelišu i d a j e pro daju emigrantima koji su uglavnom dolazili iz srednje i istočne Evrope, i da zadrže vlasništvo nad železnicom koja bi se izdržavala prevozom poljoprivrednih proizvoda. Taj eksperiment je 1935. bio u toku; pruga je redovnim tempom napredovala kroz šumu: 50 km na početku 1930, 125 na kraju, 200 u 1932, 250 u 1936. Otprilike na svakih petnaestak kilo metara postavljana je stanica okružena jednim kvadratnim kilometrom zemlje na kojem bi nicao grad. On se s vremenom naseljavao, te bi čovek, idući tim putem, prolazio kroz Londrinu, nastariji grad s već 3000 stanovnika, Novi Dancig s 90, Rolandiju sa 60 i najnoviji, Araponhas, koji je 1935. imao jednu kuću i jednog jedinog žitelja: nekog Francuza, špekulanta u zrelim godinama, sa žiradom i vojničkim čizmama iz rata 1914-1918. Od Pjera Monbega, velikog poznavaoca te pionirske pruge, čuo sam da je Araponhas 1950. imao 10.000 stanovnika. Kad se tim krajem prolazi na konju ili kamionom, novoizgrađenim putevima koji vijugaju duž vrhova planinskih venaca kao rimski putevi u Galiji, nemoguće je primetiti daje nastanjen: izdužene parcele prostiru se, sjedne strane, do puta, a s druge do potoka koji postoji u dnu svake doline; tek dole, blizu vode, počinju ljudska naselja; derrubada - krče vina - lagano se penje uz obronke, dok je sam put, simbol civilizacije, obavijen gustim šumskim pokrivačem koji će još nekoliko meseci ili godina prekrivati vrhove brežuljaka. Ali, u dolinama su se prve žetve, uvek basnoslovne na toj ljubičastoj i neispošćenoj zemlji zvanoj terra roxa, ubirale između položenih debala velikog drveća i panjeva. Zimske kiše su preuzele na sebe da ih rastvore u plodan humus, a njega su zatim, gotovo trenutno, razvlačile duž padina zajedno sa onim koji je hranio iščezlu šumu i koji je samo njeno korenje moglo zadržati na mestu. Ko liko će godina proći - deset, dvadeset ili trideset? - dok ova hananska zemlja ne dobije izgled jalovog i pustog predela? U tom času, emigranti su se predavali radosnom zanosu izobilja; pomeranijske ili ukraj inske porodice - koj e još nisu imale vremena da za sebe naprave kuću, te su s domaćim životinjama delile sklonište od da saka na obali potoka - pevale su hvalopojke toj čudotvornoj grudi čiju su žestinu najpre morale ukrotiti kao kakvog divljeg konja da bi kukuruz
Zemlja i ljudi
89
i pamuk nosili plodove umesto da se izgube u bujnom rastinju. Jedan nemački ratar plakao je od radosti dok nam je pokazivao šumarak limu novih stabala nikao iz nekoliko semenki. Naime, te ljude sa severa nije zbunjivala samo plodnost zemlje, već i neobičnost kultura koje su po znavali samo iz bajki. Kako se ta zemlja nalazi na granici između trop ske i umerene zone, neznatna visinska razlika proizvodi osetne klimatskepromene: sve se moglo uzgajati jedno kraj drugog, biljke iz zavičaja i one američke; opčinjeni agrarnom raznovrsnošću, oni su, jedno uz dru go, gajili pšenicu i šećernu trsku, lan i kafu... Mladi gradovi bili su potpuno nordijski; nova imigracija pridruži vala se staroj: nemačka, poljska, ruska, u manjem stepenu italijanska, koja se jedva sto godina ranije okupila na jugu države oko Kuritibe. Kuće od dasaka ili četvrtasto otesanih debala podsećale su na srednju i istočnu Evropu. Dugačka kola, koja su imala četiri točka s paocima i konjsku zapregu, zamenila su iberijske volovske dvokolice. I tu su ljude više zaokupljali obrisi budućnosti koja se uobličavala ubrzanim ritmom nego ti neočekivani ostaci prošlosti. Bezobličan prostor poprimao je, iz dana u dan, gradsku strukturu; on se diferencirao kao embrion deleći se u ćelije koje su se grupisale prema posebnim funkcijama. Londrina je već bila uređen grad s glavnom ulicom, poslovnim centrom, zanatskim kvartom i stambenom zonom. Ali koji su tajanstveni formativni činioci dejstvovali na pustim terenima kakvi su bili Rolandija, i još više Ara ponhas, staje to gurnulo određene vrste stanovnika u jednom pravcu, a neke druge u drugom, ukalupljujući svaku zonu u jednu funkciju i na mećući joj određen poziv? U proizvoljno iskrčenim pravougaonicima u srcu šume, ulice pod pravim uglom u početku sve liče jedna na drugu: geometrijske trase, lišene osobenosti. A ipak, jedne su centralne, druge periferijske; neke su paralelne s prugom ili putem, a neke su upravne u odnosu na njih; tako se prve nalaze na pravcu kojim se odvija saobraćaj, a druge ga presecaju i koče. Trgovina i poslovi opredeliće se za prve koje su izvesno privlačnije za mušterije i klijente; a iz suprotnog razlo ga, privatne stambene kuće i neke javne službe više će voleti druge u koje će i biti odbačene. Te dve suprotnosti: između centralnog i perifer nog, s jedne strane, i paralelnog i upravnog s druge, određuju svojim kombinovanjem četiri različita načina gradskog života koji će, kao ge neratori uspeha i neuspeha, oblikovati buduće stanovnike privilegujući jedne i obeshrabrujući druge. A to nije sve; pokazuje se da stanovnika ima dve vrste: jedni su skloni životu u masi i za njih će neka zona biti utoliko privlačnij a ukoliko je u njoj izraženija urbanizacija; drugi su usa mljenici koji najviše drže do slobode; tako će nastati nova suprotnost koja će onu prvu učiniti još složenijom.