iki dirhem şapı medkûk edip bir elile karıştıra ve bir elile tedrîcî koya. Kağıt üzerine sünger ile ılıcak ılıcak süre ve her ne kadar iktiza ederse bir miktar ateşe tuta, yine kağıda süre. Kağıdın iki tarafını âherliye”. Âher-i diğer:” Birkaç yumurtanın akını alıp, sarısını atıp, akını koduğu çanağa fındık kadar frengi şapı yumurtanın içine bırakıp mısır süpürgesi dalıyla karıştırıp köpüklendikte şapı atıp sünger ile kağıdı âherliye. Kağıdı al etmek murad eder ise bir dirhem miktarı kırmızı muhkem sahk edip âherin içine döküp bile karıştıra ve yine sünger ile kağıda süre; al renk olur”(26). Hâfız Osman Efendi’nin yirmibeş kadar mushaf yazdığı rivayet edilmektedir. Araştırmamızın sonunda onsekiz mushafı tespit edilmiştir. Ortaya çıkabilecek yeni mushaflarla bu sayının artacağı düşünülebilir. Mushaf dışında kaleme aldığı eserlerden günümüze kadar tespit edilebilenlerin sayısı şöyledir: Yirmi En’am-ı Şerif, dokuz cüz, iki Hizb-ül Bahr, iki dua mecmuası, yüz kıt’a, yüz on bir murakkaa, yirmi yedi Hilye-i Şerif, 18 karalama. Hâfız Osman Efendi’nin hilyelerinden başka levha tarzında celî yazısı bulunmamaktadır. Ancak bazı büyük boy murakkaalarında celî sülüs denemelerine raslanmaktaysa da, sülüs ve nesihlerinde elde ettiği başarıyı celîde gösterememiştir. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi ve İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’nde bulunan birkaç murakkaasında görebildiğimiz celî sülüsleri, akıcılık ve kalem kudreti çok iyi olmasına rağmen harf nisbetleri ve kompozisyon itibariyle pek gelişkin görünmemektedir. Bilinen ketebeli kitabesi bu güne kadar görülmemiştir. Ancak Uğur Derman Beyefendi’nin naklettiğine göre Karacaahmet’te Siyavuş Paşa mezar taşı ile Doğancılar’da Şehit Süleyman Paşa Camii çeşme kitâbeleri onun yazılarıdır. Bibliyografya ALPASLAN Ali, “ Ecoles Calligraphiques Turques”, İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, İstanbul 1973, c. V, s. 1-4. Alpaslan 2000, Osmanlı Hat Sanatı Tarihi, İstanbul 2000. Alpaslan 1992, Ünlü Türk Hattatları, Ankara 1992. Baltacı, BALTACI Cahit, “Arpalık”, DİA, İstanbul 1992, c.III, s. 392-393. Baltacıoğlu 1993, BALTACIOĞLU İsmail Hakkı, Türklerde Yazı Sanatı, Mersin 1993. Berk, BERK Süleyman, Hattat Mustafa Râkım Efendi, İstanbul 2003. “Hattat Hâfız Osman Efendi”, Antik Dekor, İstanbul Eylül–Ekim 2005, sayı 90, s. 108–113. Hat Sanatı, İstanbul 2006. BAYKAL İsmail, “Hattat Şeyh Hamdullah”, Yedigün Mecmuası, sene 6, c.II, No. 276, İstanbul 1938 Beyatlı, BEYATLI Yahya Kemal, Kendi Gök Kubbemiz, İstanbul 1961. Çetin-Derman, ÇETİN Nihad M.-DERMAN M. Uğur, İslam Kültür Mirasında Hat Sanatı, İstanbul 1992. Çığ, ÇIĞ Kemal, Hâfız Osman, İstanbul 1948. “Hakkında Efsaneler Yaratılan 17. Yüzyılın En Büyük Hattatı Hâfız Osman Efendi”, Tarih Dünyası 1950, c. II, sayı 16, s. 606-607. “Hattat Hâfız Osman ve Yeni Basılan Kur’ân-ı Kerîm’i”, Hayat Mecmuası, 1968, sayı 1, s. 8. Derman 1998, DERMAN M. Uğur, “Hâfız Osman”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul 1998 c. 15, s. 98-100. “Hâfız Osman Efendi”, Dosya, M. Uğur Derman Arşivi. “Hâfız Osman’ın Üçüncü Yesârî’nin İkinci Ölüm Yüzyıldönümleri”, P Dergisi, İstanbul sayı 12/ kış 98-99, s.140-147. Derman 1967, “Hâfız Osman’ın Yazı Sanatımızdaki Yeri” Hayat, İstanbul 1967, sayı 52, s. 8-9. “Kendi İzahlarıyla Hâfız Osman Mushafları”, Sanat Dünyamız, İstanbul 1982, yıl 9, sayı 24, s. 10-15. “Osmanlı Türklerinde Hat Sanatı” Osmanlı, Ankara 1999 c. XI, s.17-25. Sabancı Koleksiyonu, İstanbul 1995. Sakıp Sabancı Müzesi Hat Koleksiyonundan Seçmeler, İstanbul 2002. Türk Hat Sanatının Şaheserleri, İstanbul 1982. “Yazı Tarihimizde Hattat İmza ve Şecereleri”, VII. Türk Tarih Kongresi, Ankara 1970. DERE Ömer Faruk, “Duaya Vesile İmzalar” , Tarih ve Düşünce, İstanbul Eylül
Önemli Bir Eser:
Hattat Hâfız Osman Efendi Altı asra yayılan Osmanlı hat sanatı tarihine ışık tutacak yayınlara olan ihtiyaç ve hat sanatına karşı artan ilgi neticesinde ciddi araştırma mahsulü kitaplar, yayımlanmaya devam ediyor. İşte onların sonuncusu İSMEK Bağlarbaşı Türk İslâm Sanatları İhtisas Merkezi’nin çok yönlü hocalarından Türk-İslâm sanatları uzmanı Ömer Faruk Dere tarafından kaleme alınan ve hat sanatı tarihinin en önemli sanatçılarından birinin tanıtıldığı “Hattat Hâfız Osman Efendi, Hayatı-Sanatı-Eserleri” adlı kitaptır. “Hattat Hâfız Osman Efendi, Hayatı-Sanatı-Eserleri” adlı kitabın ilk bölümü, Hafız Osman Efendi’nin hayatı ve talebelerine ayrılmıştır. Kitapta yazı tarzı ekol olabilmiş nadir hattatlarımızdan olan Hafız Osman Efendi’nin sanat hayatı ilk yıllarından felç geçirdiği son üç yılına kadar evâil, evâsıt ve evâhir adlarıyla tasnif edilmiş ve her döneme ait örnekler sunularak nasıl bir gelişim gösterdiği “Sanat Hayatı Ekolü ve Tesirleri” bölümünde incelenmiştir. Hafız Osman Efendi’nin sanat hayatına dair ilk defa yayımlanan bazı belgelerle zenginleşen bölüm, hat sanatı açısından kitabın en faydalı bölümüdür. Dere’nin incelemeleri neticesinde ortaya koyduğu bir başka önemli nokta ise Hafız Osman Efendi’nin eserlerinde kullandığı imza çeşitleridir. Mushaf, cüz, kıt’a, murakkaa, hilye-i şerife ve karalamalarından tespit ettiği elli beş farklı imza metniyle eşi görülmemiş bir imza zenginliği gözler önüne serilmiştir. “Hat Sanatında Formlar” başlığı altında hat sanatının hemen bütün formlarının grafik çizimler ve örneklerle okuyucuya izah edildiği üçüncü bölümde, ayrıca Hafız Osman Efendi’nin bu formlarda bıraktığı eser sayıları da kaydedilmiştir. Kitabın dördüncü bölümünü ise “Eserleri” oluşturmaktadır. Elli sekiz yıllık hayatında kalemi hiç elinden bırakmadan yazan bir hattattan geriye binlerce eser kalmış olmalıdır. Zengin bibliyografyası, detaylı indeksi ve açıklayıcı dipnotlarıyla ilmî hassasiyeti yüksek olan eserin enfes fotoğrafları ünlü fotoğrafçı Bahadır Taşkın’a ait.
29