ĐŞYERĐNDE SAĞLIK GÖZETĐMĐ VE BĐYOLOJĐK ĐZLEME Sıra No / Konu Amaç Öğrenim hedefleri
Alt başlıkları
Süresi Eğitim şekli Eğitici niteliği
44 / Đşyerinde Sağlık Gözetimi ve Biyolojik Đzleme Đşyerinde sağlık gözetimi ve biyolojik izleme hakkında temel ilkeleri bilmek ve uygulanmasını kavramak. • Sağlık gözetimi tanımı ve adımları, • Çalışanın sağlık gözetimi talep hakkı, • Đşyerinde “uygun işe uygun işçi” ilkesi dikkate alınarak yapılacak işe giriş muayeneleri, • Aralıklı kontrol muayeneleri, • Đşyerinde biyolojik izlem, • Đşyerinde kronik ve sistemik hastalıkları olan çalışanların özel olarak izlenmesi, • Sağlık gözetiminde hekimin sorumlulukları, • Sağlık gözetiminin koruyucu hekimlik uygulamalarına etkisinin örneklerle anlatılması, • Mesleki rehabilitasyon kavramı ve standartları, • Đlgili mevzuat hakkında bilgi sahibi olmak. • Sağlık gözetimi tanımı ve uygulama adımları • Çalışanın sağlık gözetimi talep hakkı • Đşyerinde “uygun işe uygun işçi” ilkesi dikkate alınarak yapılacak işe giriş muayeneleri • Aralıklı kontrol muayeneleri • Đşyerinde biyolojik izlem • Đşyerinde kronik ve sistemik hastalıkları olan çalışanların özel olarak izlenmesi • Sağlık gözetiminde hekimin sorumlulukları • Sağlık gözetiminin koruyucu hekimlik uygulamalarına etkisinin örneklerle anlatılması • Mesleki rehabilitasyon kavramı ve standartları • Đlgili mevzuat 2 saat 1 saat örgün eğitim zorunludur. Yönetmeliğin 47/a-c (tıp)* bendine uygun eğitimci * Halk sağlığı, göğüs hastalıkları ve iç hastalıkları uzmanları.
TANIM: 16 Aralık 2003 Tarihli Resmi Gazetede yayınlanan 25318 sayılı “Đşyeri Sağlık Birimleri ve Đşyeri Hekimlerinin Görevleri ile Çalışma Usul ve Esasları Hakkında yönetmelik” te yer alan tanıma göre; Çalışanların sağlık gözetimi, öncelikle koruyucu hekimlik hizmetleri, sağlığın geliştirilmesi, ilk yardım, acil tedavi ve rehabilitasyon hizmetlerininin bütününe “Đş Sağlığı Hizmetleri” adı verilir. “Đş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği”ne göre Đşveren, işçilerin işyerinde maruz kalacakları sağlık ve güvenlik risklerine uygun olarak sağlık gözetimine tabi tutmakla yükümlüdür. Bu kapsamda;
a) Đşçilerin işe girişlerinde sağlık durumlarının yapacakları işe uygun olduğunu belirten sağlık raporu alınır. b) Yapılan işin özelliğine göre, işin devamı süresince sağlık muayeneleri düzenli aralıklarla yapılır. Bu iki temel yönetmelikte geçen tanımlardan anlaşılacağı üzere iş sağlığı hizmetlerinin önemli bir bölümü olan sağlık gözetimi, işe giriş muayenleri ile periyodik kontrolleri kapsayan sağlık hizmetlerine verilen addır. SAĞLIK GÖZETĐMLERĐ ĐLE ĐLGĐLĐ OLARAK ÇALIŞANLARIN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERĐ ŞUNLARDIR: • Çalışanlar ve temsilcileri, sağlıklı bir çalışma ortamının oluşması için bu konuda hazırlanan talimat ve prosedürlere uymak, işyeri sağlık biriminin çalışmalarına destek sağlamak, sağlık muayeneleri, bilgilendirme ve eğitim programlarına katılmak ve gerektiğinde işbirliği yapmakla yükümlüdürler. • Çalışanlar ve temsilcileri, işyerinde sağlık gözetiminin yerine getirilmesine ilişkin organizasyonlarda karar verme sürecinde yer alırlar. • Çalışanlar ve temsilcileri, sağlık gözetiminde yürütülecek hizmetlerin amaç ve yöntemleri hususunda önceden haberdar edilirler. Sağlık gözetimi sonucunda elde edilen verilerin kullanılması ile ilgili bilgilendirilirler. • Çalışanlar, sağlık muayenelerinin sonuçlarıyla ilgili olarak hatalı veya hataya yol açabilecek bilgiye itiraz hakkına sahip olup, bu işlemi nasıl yapacakları konusunda işveren tarafından bilgilendirilirler. SAĞLIK GÖZETĐMĐ YAPANIN YÜKÜMLÜLÜKLERĐ Sağlık birimi, yürütülecek her türlü sağlık gözetimi faaliyetleri ile ilgili olarak çalışanları bilgilendirmek ve rızasını almak zorundadır. Çalışma ortamı ve çalışanların sağlık gözetimine ait bütün bilgiler kayıt altına alınır ve belgeler muhafaza edilir. Çalışanların sağlık bilgileri, yaptığı işler ve çalıştığı ortamdaki maruziyet bilgileri ile bu maruziyetlerin değerlendirme sonuçları kişisel sağlık dosyalarında saklanır. Sağlık birimi, çalışanların kişisel sağlık dosyalarını işten ayrılma tarihinden itibaren 10 yıl boyunca saklamak zorundadır. Yükümlülük süresi bu süreyi aşan meslek hastalığı riski bulunan işyerlerinde, belirlenen risklerle ilgili evrakların saklanması yükümlülük süresine kadar uzar. Çalışanın işyerinden ayrılarak başka bir işyerinde çalışmaya başlaması halinde, yeni işveren çalışanın kişisel sağlık dosyasını ister. Eski işveren, kişisel sağlık dosyasının onaylı bir örneğini gönderir. Çalışanın işe girişinde ve iş değişikliğinde, işe uyumunun belirlenmesi amacıyla yapılan sağlık muayenesi sonucunda oluşturulan raporda; çalıştırılacağı işler ve çalışma koşulları belirtilir, rapor sonucu işveren ve çalışana yazılı olarak bildirilir.
SAĞLIK GÖZETĐMĐNDE ĐŞYERĐ HEKĐMĐNĐN GÖREVLERĐ Đşyeri hekimi iş sağlığı hizmetleri kapsamında aşağıdaki görevleri yapmakla yükümlüdür:
Đşyeri hekimi Çalışanların işe giriş ve periyodik muayenelerini Đşyeri Sağlık Birimleri ve Đşyeri Hekimleri Görevleri Đle Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğin Ek’inde verilen örneğe uygun olarak yapmakla yükümlüdür. Adı geçen yönetmelikte işyeri hekiminin görevleri ayrıntılı olarak verilmiştir. Aslında işyeri hekiminin bütün görevleri ya sağlık gözetimi, ya çalışma ortamı gözetimi ile ilgilidir. Burada işyeri hekiminin sağlık gözetimi ve biyolojik izlemle ilgili görevleri sıralanacaktır. a. Đşyerindeki iş sağlığı ve güvenliği kuruluna katılarak çalışma ortamı ve çalışanların sağlığının gözetimi ile ilgili gerekli açıklamalarda bulunur, danışmanlık yapar ve kurulda alınan kararların uygulanmasını izler, b.Özelliği olan çalışanları; gebe ve emzikli kadınları, on sekiz yaşından küçükleri, iki yaşından küçük çocuğu olan anneleri, meslek hastalığı veya şüphesi tanısı alanları, kronik hastalığı olanları, malul ve özürlüleri, alkolikleri, ilaç ve uyuşturucu bağımlılığı olanları, birden fazla iş kazası geçirmiş olanları yakın takip ve koruma altına alır, c. Özürlülerin işe alınmaları, işyerinde oluşan bir kaza ya da hastalık sonrasında geçici ya da kalıcı iş göremezliği olanların işe başlamaları veya eski hükümlülerin gerekli sağlık muayenelerini yaparak uygun işe yerleştirilmeleri için rapor hazırlar, d.Sağlık nedeniyle üç haftadan uzun veya meslek hastalıkları veya iş kazaları nedeniyle veya sık tekrarlanan işten uzaklaşmalarda, işe dönüş muayenesi yapar, e. Kronik hastalığı olanları daha sık aralıklarla muayene eder, gerekli tetkikleri yaptırır ve koruyucu önlemlerin alınması hususunda gerekli işlemleri yapar, f. Gerekli laboratuvar tetkikleri ve radyolojik muayeneleri yaptırır, g.Đşyerinde meslek hastalığı veya meslek hastalığı şüphesi tanısı alanların çalıştığı ortamda ve çalışanlarla ilgili inceleme yapar, h.Herhangi bir hastalık veya kaza ya da periyodik muayene sonrasında eski işinde çalışması sakıncalı bulunan çalışanın, mevcut sağlık durumuna uygun bir işte çalıştırılmasını sağlar, Đşyerindeki sağlık gözetimi ile ilgili çalışmaları kaydeder ilgili yönetmelikte belirtilen örneğe uygun yıllık çalışma raporu hazırlayarak iş sağlığı ve güvenliği kuruluna gönderir ĐŞYERĐ HEKĐMĐNE ANAMNEZ KILAVUZU Her muayenede bir iş anamnezi almalıdır, bu anamnez aşağıdaki bilgileri içermelidir: _ Muayene edilen kişinin işinin tanımı/tarifi _ Bilinen etkenlere maruz kalma süresi ve miktarı _ Bu iş yerinde çalışma süresi _ Diğer benzeri etki olan işyerlerinde çalışma süresi _ teknik korunma önlemlerinin uygulanıp uygulanmadığı kullanıp kullanmadığı _ kişisel korunma önlemlerini kullanıp kullanmadığı _ (etkileyen) yan risk faktörlerinin olup olmadığı _ muayene edilen kişinin (iş yerinde aldığı eğitimler dahil) eğitim seviyesi
SAĞLIK GÖZETĐMĐNĐN TEMEL ĐLKE VE DĐKKAT EDĐLECEK HUSUSLARI Sağlık gözetimi yapabilmek için zararlı etkenin tanımlanış bir hastalığa neden olduğu saptanabilmeli, Maruziyet işyerinde genel olarak olmayabilir ama işçinin özel çalışma koşullarından kaynaklanıyor olabilir bu nedenle sağlık gözetimi yapacak olan hekim işçiye özel çalışma koşullarını bilmeli Hastalık veya etkenin saptanması için gerekli yöntem geçerli ve uygun bir yöntem olmalı, geçerli ve uygun bir yöntem yoksa sağlık gözetimi yapılamaz, Sağlık gözetimine tabi tutulan her işçi için kişisel sağlık ve maruziyet kayıtları tutulacak ve güncelleştirilecektir. Kişisel sağlık ve maruziyet ile ilgili kayıtlar, yapılan sağlık gözetimi ve kişinin maruziyet düzeyi izleme sonuçlarının bir özetini ihtiva edecektir. Kayıtlar, gizliliği dikkat edilerek muhafaza edilecektir. Đşçiler, kendilerine ait sağlık muayene sonuçları ve etkilenme düzeylerine ait bilgileri görme hakkına sahiptirler. Kayıtların bir örneği, istenmesi halinde Bakanlığa verilecektir. Đşyeri faaliyetine son verirse sağlık ve maruziyet ile ilgili kayıtlar Bakanlığa verilmek zorundadır. Tanımlanabilir bir hastalık veya olumsuz bir sağlık etkisi saptandığında; • Đşveren risk değerlendirmesini gözden geçirmeli, • Riskleri önlemek veya azaltmak için alınan önlemleri gözden geçirmeli, • Riskleri önlemek veya azaltmak için gerekli görülen ve işçinin riske maruz kalmayacağı başka bir işte görevlendirilmesi de dahil, önlemleri uygularken, uzmanların veya yetkili makamın önerilerini dikkate almalı, • Benzer biçimde maruz kalan başka bir işçinin sağlık durumunun gözden geçirilmesi ve düzenli sağlık gözetimi yapılması için gerekli düzenlemeyi yapmalıdır, Bu durumda, hekim, uzman veya yetkili makam maruz kalan işçiler için tıbbi muayene isteyebilir. Đşveren, işçilerin veya temsilcilerinin görüşlerini almalı ve katılımlarını sağlamalıdır.
KĐMYASAL MADDELERLE ÇALIŞANLARDA SAĞLIK GÖZETĐMĐ: Mevzuatımıza göre aşağıdaki hususlar göz önünde bulundurularak işçilerin sağlık gözetimine tabi tutulmaları zorunludur: a) Đşveren, yapılan risk değerlendirmesine göre sağlık ve güvenlik yönünden risk bulunan işlerde çalışanların, sağlık durumlarının gözetim altında tutulması için işyerinde gerekli düzenlemeleri yapacaktır. b) Sağlık gözetimi, maruziyet başlamadan önce yapılacak ve daha sonra da düzenli aralıklarla sürdürülecektir. Đşyerinde kişisel ve mesleki hijyen önlemlerinin derhal alınabilmesi mümkün olacak şekilde gerekli düzenleme yapılacaktır. c) Çalışanlardan birinde kanserojen veya mutajen maddelere maruziyet nedeniyle oluştuğu şüphesi bulunan bir sağlık sorunu görüldüğünde, aynı şekilde maruz kalan diğer kişiler de sağlık gözetiminden geçirileceklerdir. Bu durumda, maruziyet riskini belirlemek üzere yeniden risk değerlendirmesi yapılacaktır. d) Çalışanların sağlık gözetimi ile ilgili kişisel sağlık kayıt sistemi bulunacaktır. Đşyeri hekimi her çalışan için, alınması gerekli koruyucu önlemler konusunda önerilerde bulunacaktır. e) Çalışanlara, maruziyet sona erdikten sonra da yapılması gerekli sağlık gözetimi hakkında bilgi verilecektir.
f) Çalışanın kendisi veya işveren, sağlık gözetimi sonuçlarının yeniden değerlendirilmesini isteyebilir. Çalışanlar, kendilerine ait sağlık gözetimi sonuçlarına ait bilgileri alma hakkına sahiptir. g) Kanserojen maddelerle çalışanların sağlık gözetiminde dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır: 1. Kanserojen veya mutajen maddelere maruz kalanların sağlık durumunu izlemekle görevli hekim ve diğer sağlık görevlileri, maruziyet koşullarını bilecektir. 2. Đşçilerin sağlık durumunun izlenmesi, iş hekimliği prensip ve uygulamalarına göre yapılacaktır. Sağlık durumunun izlenmesi aşağıdaki hususları içerecektir. a) Đşçilerin mesleki ve tıbbi öz geçmişleri ile ilgili kayıtların tutulması. b) Đşçilerle kişisel görüşmeler yapılması c) Mümkün olduğu hallerde biyolojik kontroller yapılması, erken teşhis ve tedavinin sağlanması, d) Sağlık gözetimi yapılan her bir işçide, iş hekimliğindeki en son tıbbi bilgilere göre gelişmiş testler uygulanması. h) Kanserojen veya mutajen maddelere maruziyet sonucu ortaya çıkan meslek hastalıkları Bakanlığa bildirilecektir. Kanserojen maddelerle ilgili yönetmeliğe göre; konuyla ilgili kayıtlar maruziyetin sona ermesinden sonra en az kırk yıl süre ile saklanmalıdır. Đşyerinde faaliyetin sona ermesi halinde işveren bu kayıtları Bakanlığa vermek zorundadır. Yapılan risk değerlendirmesi sonucunda sağlık yönünden risk altında olduğu saptanan işçiler uygun sağlık gözetimine tabi tutulması Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkındaki Yönetmeliğe göre zorunludur. Kimyasal Maddelerle Çalışılan Đşyerlerinde koruyucu önlemlerin alınmasında, sağlık gözetimi sonuçları dikkate alınacak ve bu gözetimler özellikle; 1) Belli bir hastalık veya sağlık yönünden olumsuz bir etkilenmeye neden olduğu bilinen tehlikeli kimyasal maddeye maruziyetin sözkonusu olduğu, 2) Đşçilerin özel çalışma şartlarında hastalık veya etkilenmenin ortaya çıkma olasılığının bulunduğu, 3) Đşçiler üzerinde yapılacak tetkiklerin oluşturduğu riskin kabul edilebilir düzeyde olduğu, durumlarda yapılacaktır. Kimyasal Maddelerle Çalışılan Đşyerlerindeki gözetimler, hastalık ve etkilenmeyi tespit edecek geçerli tekniklerin bulunduğu durumlarda yapılmalıdır Biyolojik sınır değeri bulunan tehlikeli kimyasal maddelerle çalışmalarda, prosedüre uygun sağlık gözetimi yapılması zorunludur. Đşçiler bu işe başlamadan önce bu durumdan haberdar edileceklerdir. Bu prosedür şu şekildedir:
Havadaki kurşunun, haftada 40 saat çalışma süresine göre hesaplanmış, zaman ağırlıklı ortalama konsantrasyonu 0.075 mg/m 3 ten fazla ise ve Đşcilerden herhangi birinin kanındaki kurşun seviyesi 40mg Pb/ 100 ml kandan fazla ise tıbbi gözetim yapılmalıdır. Biyolojik izleme, absorbsiyon spektrometri veya eşdeğer sonucu veren bir başka yöntem kullanılarak kanda kurşun seviyesinin (PbB) ölçümünü ile yapılır. Sağlık gözetimi sonucunda; bir sağlık etkisi saptanırsa veya biyolojik sınır değerin aşılmışsa, işçi durumdan haberdar edilir ve gerekli bilgi ve tavsiyeler verilecektir. Bu durumda; 1) Yapılan risk değerlendirmesi yenilenir, 2) Riskin önlenmesi veya azaltılmasına yönelik önlemleri gözden geçirilecek ve gereken önlemler alınacak, 3) Đşçinin yaptığı işten alınarak tehlikeli kimyasal maddeye maruziyet riskinin olmadığı başka bir işte çalıştırılması da dahil olmak üzere, riskin önlenmesi veya azaltılmasına yönelik gerekli önlemlerin alınmasında, işyeri hekimi veya diğer uzman kişilerin veya Bakanlık yetkililerinin önerilerine uyulacak, 4) Benzer şekilde maruz kalan başka işçiler de varsa, sağlık durumları kontrol edilecek ve bunlar sürekli sağlık gözetimi altında tutulacaktır.
TĐTREŞĐM RĐSKĐ OLAN ĐŞYERLERĐNDE SAĞLIK GÖZETĐMĐ: Titreşim Yönetmeliği’ne göre sağlık gözetimi, yukarda verilen genel sağlık gözetimi ilkeleriyle benzerdir. Yapılan risk değerlendirmesi sonucunda sağlık riski olduğunun anlaşılması halinde işçiler yukarda verilen ilkelere dikkat edilerek uygun sağlık gözetimine tabi tutulur: Sağlık gözetimi sonucuna göre bir işçide, hekim veya iş sağlığı uzmanı tarafından işteki mekanik titreşime maruz kalmanın sonucu olarak değerlendirilen, tanımlanabilir bir hastalık veya olumsuz bir sağlık etkisi saptandığında; 1) Đşçi, hekim veya uzman kişi tarafından kendisi ile ilgili sonuçlar hakkında bilgilendirilecektir. Özellikle, maruziyet sonlandıktan sonra yapılacak olan sağlık gözetimi ile ilgili bilgi ve öneri alacaktır. 2) Gizlilik prensibine uyularak, sağlık gözetiminde saptanan önemli bulgular hakkında işveren de bilgilendirilecektir. 3) Đşveren; Risk değerlendirmesini gözden geçirecektir. Riskleri önlemek veya azaltmak için alınan önlemleri gözden geçirecektir. Riskleri önlemek veya azaltmak için gerekli görülen ve işçinin riske maruz kalmayacağı başka bir işte görevlendirilmesi de dahil, önlemleri uygularken, uzmanların veya yetkili makamın önerilerini dikkate alacaktır, Benzer biçimde maruz kalan başka bir işçinin sağlık durumunun gözden geçirilmesi ve düzenli sağlık gözetimi yapılması için gerekli düzenlemeyi yapacaktır. Bu durumda, hekim, uzman veya yetkili makam maruz kalan işçiler için tıbbi muayene isteyebilir.
BĐYOLOJĐK ĐZLEM: Đş sağlığının hedeflerinden biri de; çalışanların, sağlık etkisi yapma riski yüksek olan maddelere maruziyetini herhangi bir olumsuz ya da toksik etkiye neden olmayacak sınırlarda tutmaktır. Bu nedenle işyeri ortamından numuneler alınarak maruziyetin değerlendirilmesi gerekir. Analitik kimyadaki gelişmelerle birlikte kişinin etkilenme derecesinin değerlendirilmesi için çevresel ölçümlerle birlikte kullanılacak biyolojik izleme ölçümlerinin geliştirilmesi önem kazanmıştır. Endüstride kimyasal maddeye maruziyetin belirli standartlara göre analizi ve yorumlanması "çevresel izleme", kişisel maruziyetin ise biyolojik parametrelere göre biyolojik sıvılarda analizi ise "biyolojik izleme" olarak ifade edilir. Bir başka tanımla; “Sağlık risklerinin değerlendirilmesi amacıyla; doku, salgı, dışkı, solunan hava ya da bunların kombinasyonundaki madde ya da metabolitlerinin ölçülmesi ve değerlendirilmesine biyolojik izleme” denir. Örneğin aromatik bir hidrokarbon olan toluenin işyeri ortamında TLV-TWA olarak tayini, çevresel izleme, maruz kalan kişilerin kanlarında toluen, idrarlarında metabolitleri olan hippurik asit ve o-krezol tayini "biyolojik izlemeye" örnektir. Biyolojik izleme, kişisel maruziyet değerlendirmesinin yöntemi olarak önerilmeden önce toksikokinetik ve toksik kimyasalların metabolizmaları ile ilgili yeterli bilgi edinilmelidir. Bu analizler duyarlı ve güvenilir (standart) analitik yöntemlerle gerçekleştirilir. Đş ortamında iyi endüstriyel hijyenik koşulların sağlanması için işçilerin maruz kaldığı zararlı miktarda, tehlikeli maddelerin idendifıye etmek amacı ile çevresel izlenmeleri yapılır. Ancak çevresel izleme yanında maruz kalınan internal dozun incelenmesi (biyolojik izleme) maruziyetin daha iyi bir göstergesi olarak kabul edilir. Bu amaçla da maruz kalınan kimyasal madde veya karışımlarının kan, idrar, saç gibi biyolojik materyalde kendileri ve/veya ınetabolitlerinin kalitatif veya kantitatif analizleri yapılır. Analizde kullanılan yöntemlerin her kimyasal maddeyi tanımlayacak spesifiklikte olması gerekir. Ayrıca kompleks yapıdaki biyolojik materyalde ise çok düşük miktarda bulunduklarından dolayı bu yöntemlerin duyarlıkları yüksek, ve yeterli derecede tekrarlanabilir olmalıdır. Biyolojik izleme kanser gibi düşük dozlarda uzun süre / kronik etkilenim sonucu ortaya çıkan hastalıklar için genellikle yetersiz kalmaktadır. Kimyasal maddelerin kan veya idrara metabolitlerinin aranması daha çok akur toksik etki oluşturan kimyasal maddeler için geçerlidir. Bir kimyasalın havadaki yoğunluğu vücuda giren/alınan/emilen miktarla ilişkili olmayabilir. Yani ortam havasında konsantrasyonu çok yüksek olan bir madde kanda veya idrarda bulunmayabilir. Bu nedenle asıl etki olan sağlık etkisinin takibi için; bazı durumlarda ortam ölçümlerine göre biyolojik izlem daha avantajlıdır. Çünkü önemli olan absorbe edilen kimyasalın miktarıdır. Oysa aşağıda sayılan birçok faktör kimyasalların vücuda alınmasını etkilemeketdir: - Farklı yerlerde kimyasalların konsantrasyonundaki değişiklik - Farklı zaman noktalarında kimyasalların konsantrasyonundaki değişiklik - Partikül büyüklüğü ve partikül aerodinamik özellikleri - Kimyasalın çözünebilirlik özellikleri - Çeşitli emilim yolu seçenekleri (deri,sindirim vb) - Koruyucu cihazlar ve etkinlikleri - Solunum hacimleri (iş yük-iş enerji istemleri)
- Kişisel alışkanlıklar - Đşyeri dışındaki maruziyetler - Kimyasalların vücuda toplanması - Havadaki konsantrasyonlar genellikle zaman ve yer ile değişkendir. Örneğin uygun ve etkili bir kişisel koruyucu ekipman (KKE) kullanan bir işçinin çalıştığı ortamdaki ölçümler ne olursa olsun ağlık etkisinden korunmuş olacaktır. Oysa ortam havasında izin verilen limitlerin altında bile olsa KKE kullanmayan bir işçi zaman zaman yüksek dozlarda maruz kaldığından toksik sınırlarda etkilenmiş olacaktır ve kan ve idrarda etkilenilen maddenin metabolitleri saptanabilir. Bu ifadeden ortam havasını ölçmenin gereksiz olduğu sonucu çıkarılmamalıdır. Đş sağlığı uygulama ilkeleri hatırlanırsa etkeni kaynağında yok etmek buna ilaveten ortamdaki yoğunluğu azaltmaya çalışmak temel ilkelerden biridir. Bu nedenle en doğrusu çevresel ölçümlerle biyolojik izlemlerin birlikte yapılmasıdır. Maruziyet Durumunun Đzlenmesi; kimyasalın vücuttaki miktarının saptanması kimyasal maddenin vücuttaki değişimine bağlıdır. Yani emilim oranı yüksek bir madde kanda yüksek konsantrasyonlara ulaşabilir ama karaciğerden ilk geçişte metabolize oluyorsa rutin maruziyet izleminde anlamı olmayabilir. Düşük dozda kronik etkilenilen bir maddenin vücutta metabolize olamıyor/atılamıyorsa maruziyet izlenmsi mutlaka gerekli ve anlamlıdır. Maddenin vücutta nerede biriktiği, ne kadar sürede elimine edildiği de önemlidir. Bu nedenle bazı maddelerin kan konsantrasyonu önemli iken bir başkasının idrar konsantrasyonu bir başkasının hedef doku ve organdaki yaptığı patolojik değişiklikler önemlidir. SAĞLIK GÖZETĐMĐNĐN KORUYUCU HEKĐMLĐK UYGULAMALARINA ETKĐSĐNĐN ÖRNEKLERLE ANLATILMASI ÖRNEK (primer korunma) Đşyeri Hekiminin görevlerinden biri de “Đşyerinde meslek hastalığı veya meslek hastalığı şüphesi tanısı alanların çalıştığı ortamda ve çalışanlarla ilgili inceleme yapmaktır” Đşyerinde herhangi bir meslek hastası tanısı alan işçi bulunması durumunda veya şüphesi varsa bile işyeri hekimi gerekli incelemeleri yapmalıdır. Bu görev aslında meslek hastalığı olan işçinin sağlığına yönelik bir görev değildir. Asıl amaç ortamın ve diğer çalışanların kontrol edilmesi yoluyla diğer işçilerin sağlığını korumaktır. Böylece ilk hasta olan işçi bir uyaran vazifesi görerek diğer işçilerin zarar görmesini engellemiştir. Ancak bu koruyucu hekimlik uygulaması işyeri hekiminin görevini tam anlamıyla yapması ile mümkündür. Bu kapsamda; • iyi bir anamnez alması, • ortamı kontrol etmesi • gerekli ortam ölçümlerini yaptırması • diğer çalışanların biyolojik izlemlerini yapması gereklidir ÖRNEK (sekonder korunma) Đşyeri Hekiminin görevlerinden biri de; “periyodik muayeneler kapsamında gerekli laboratuvar tetkikleri ve radyolojik muayeneleri yaptırmaktır” Aralıklı tıbbi kontroller henüz semptom vermeyen ve hastalığının farkında olmayan bir çalışanın sağlık sorununa erkenden tanı koymayı sağlayabilecektir. Böylece erkenden etdavi imkanısa ğlanacak ve etkin tedavi yapılabilecektir.
MESLEKĐ REHABĐLĐTASYON KAVRAMI: Çalışma gücünün en az % 40 kaybetmiş olanların (özürlülerin); işgücü piyasasında ihtiyaç duyulan, ilgi ve yeteneklerine uygun mesleklerde yetiştirilerek istihdamlarını kolaylaştırmak ve mesleklerinde ilerlemelerini sağlamak amacıyla devamlı ve koordinasyon içinde sosyal ve tıbbi rehabilitasyon, mesleki rehberlik, mesleğe hazırlık, meslek edindirme, geliştirme ve değiştirme eğitimi, işe yerleştirme ve takibine mesleki rehabilitasyon adı verilir. Özürlü kişilere evde, merkezde ve sosyal çevrelerinde psiko-sosyal uyumlarını desteklemek ve sorunlarında yardımcı olmak, resmi/resmi olmayan kurumlarla etkin bir iletişim kurmalarını sağlamak amacıyla yapılan çalışmalara “Sosyal rehabilitasyon” adı verilir. Mesleki Rehabilitasyon Hizmetleri (MRH), özürlü veya hasta olan kişilerin işten kopmamaları, işe yerleştirilmeleri ve çalışabilmeleri için yardımcı olmak üzere yapılan hizmet ve kolaylaştırıcı uygulamalara verilen addır. MRH’ nin hedefi özürlü işçiye yardımcı olmaktır. MRH iş arayanlara iş bulmalarında ve işlerini korumalarında yardımcı olur ve güvenlikli ve sürdürülebilir iş sağlamak için işverenlerle yakın bir şekilde çalışılır.
MEVZUAT: • 16 Aralık 2003 Tarihli Resmi Gazetede yayınlanan 25318 sayılı “Đşyeri Sağlık Birimleri ve Đşyeri Hekimlerinin Görevleri ile Çalışma Usul ve Esasları Hakkında yönetmelik” • 09 Aralık 2003 Tarihli Resmi Gazetede yayınlanan 25311 sayılı “Đş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği” • Kanserojen ve Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik • 26/12/2003 tarih ve 25328 sayılı Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik • 23.12.2003 Tarihi: 25325 Sayılı: Titreşim Yönetmeliği