Ανδρέας Γούτης - Δάσκαλε... όταν δίδασκες - Εκδόσεις Ιωλκός

Ανδρέας Γούτης

Δάσκαλε... όταν δίδασκες Μυθιστόρημα

ΔΑΣΚΑΛΕ... ΟΤΑΝ ΔΙΔΑΣΚΕΣ Ανδρέας Γούτης Διορθώσεις: Δανάη Αλεξοπούλου Σελιδοποίηση: Ζωή Ιωακειμίδου Επιμέλεια: Κωνσταντίνος Ι. Κορίδης Μακέτα εξωφύλλου: Κατερίνα Φωτιάδη © Copyright: Εκδόσεις «Ιωλκός» & Ανδρέας Γούτης Φεβρουάριος 2012 Α΄ Έκδοση ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΙΩΛΚΟΣ»

• Ανδρέου Μεταξά 12 & Ζ. Πηγής, Αθήνα 106 81 Τηλ.: 210-3304111, 210-3618684, Fax: 210-3304211 E-mail: iolkos@otenet.gr

www.iolcos.gr ISBN 978-960-426-655-5

ΔΑΣΚΑΛΕ... ΟΤΑΝ ΔΙΔΑΣΚΕΣ

ΑΝΔΡΕΑΣ ΓΟΥΤΗΣ

Δ ΑΣΚΑΛΕ... ΟΤΑΝ Δ ΙΔΑΣΚΕΣ

Μυθιστόρημα

ΙΩΛΚΟΣ

Τα πρόσωπα και τα γεγονότα τού βιβλίου είναι φανταστικά. Κάθε ομοιότητα με πραγματικά πρόσωπα είναι εντελώς συμπτωματική.

Στη σπουδάζουσα νεολαία που πάντα θα ελπίζει και θα ονειρεύεται

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Πολλές φορές, όταν χαλαρώνουμε ξαπλωμένοι ανα-

παυτικά σε κάποια πολυθρόνα, συνήθως χωρίς την παρουσία κάποιου άλλου, από κάποιο τυχαίο γεγονός, κάποιες αναμνήσεις καρφώνονται επιτακτικά στο μυαλό και ξετυλίγονται σαν κουβάρι. Αυτό το κουβάρι των αναμνήσεων, πότε ξετυλίγεται εύκολα με χρονολογική σειρά και λεπτομέρειες και πότε μπερδεμένα, ανακατωμένα, όλο κόμπους και ξεφτίσματα. Μήπως τελικά ολόκληρη η ζωή είναι ένα κουβάρι γεγονότων που έχουν τυλιχτεί κατά τρόπο που φανερώνει την πορεία της εξέλιξης του ατόμου; Αν συμβαίνει αυτό τότε εξηγείται και το γεγονός, άλλα κουβάρια σφιχτοτυλιγμένα, να ξετυλίγονται ομαλά και άλλα, άτσαλα και χαλαρά τυλιγμένα, να είναι μπερδεμένα, όλο κόμπους και ξεφτίσματα· άλλο χαρακτηριστικό είναι και το μέγεθος του κουβαριού, που μπορεί να σημαίνει διάρκεια ζωής γιατί, καμιά φορά, το νήμα κόβεται απότομα ή ακόμη φανερώνει ποιότητα, δηλαδή περιορισμένη ή εκτεταμένη δραστηριότητα.

ΑΝΔΡΕΑΣ ΓΟΥΤΗΣ

Μακάρι να αποκτούσαμε όλοι ένα κουβάρι μεγάλο και σφιχτοτυλιγμένο που να ξετυλίγεται εύκολα και να είναι φορτωμένο με ευχάριστες όσο και δημιουργικές αναμνήσεις· τις αναμνήσεις της ζωής μας. Αυτό το κουβάρι έπιασα στα χέρια μου και, αφού το περιεργάστηκα, έπιασα την άκρη του νήματος και άρχισα να το ξετυλίγω αργά, νοσταλγικά, συγκινησιακά, εστιάζοντας φυσικά στο γνώριμό μου περιβάλλον· το σχολικό. Μια ολόκληρη ζωή μπαινόβγαινα σε αίθουσες διδασκαλίας και σε σχολικά εργαστήρια· ήταν η μεγάλη μου αγάπη, το μεγάλο μου πάθος. Ποτέ δεν κουράστηκα ούτε βαρέθηκα· αγαπούσα τα παιδιά σαν να ήταν δικά μου και γι’ αυτό άλλωστε εισέπραξα πολλή εκτίμηση, σεβασμό και αγάπη. Τα παιδιά, κάθε ηλικίας, είναι αυστηροί, αλλά δίκαιοι κριτές, αντιλαμβάνονται πότε ο δάσκαλος –με την ευρύτερη έννοια– ενδιαφέρεται ειλικρινά γι’ αυτά και πότε όχι. Αν μπορούσα να ξαναρχίσω τη ζωή μου, τα ίδια βήματα θα έκανα και πάλι δάσκαλος θα γινόμουν. Στην πολύχρονη θητεία μου συνάντησα παιδιά από όλες τις κοινωνικές τάξεις και όλες τις ηλικίες. Παιδιά που μερικές φορές ήταν μεγαλύτερα στην ηλικία από εμένα· παιδιά εργαζόμενα, βιοπαλαιστές, αλλά και πλουσιόπαιδα με την αλαζονεία που δημιουργεί το χρήμα σε νεαρή ηλικία. Όλα, όμως, ήταν παιδιά· παιδιά που χρειάζονταν στοργή και αγάπη. Θα μπορούσα να παραθέσω πολλές ιστορίες και γεγονότα σχετικά με τους μαθητές μου, παρουσιάζο10

ΔΑΣΚΑΛΕ... ΟΤΑΝ ΔΙΔΑΣΚΕΣ

ντας, με μυθιστορηματικό τρόπο, τα πιο σημαντικά, αυτά που ως ερέθισμα παρέμειναν στη μνήμη μου και που με σημάδεψαν ποικιλοτρόπως. Θα προσπαθήσω να παραθέσω αυτά τα γεγονότα, με κάποια χρονολογική σειρά, όσο γίνεται πιο αντικειμενικά, διανθισμένα με προσωπικά σχόλια, εντυπώσεις και παρατηρήσεις. Ανδρέας Γούτης

11

1

Ο θάνατος της μητέρας μου με βρήκε εντελώς απροετοί-

μαστο· δεν ήξερα από πού να ξεκινήσω. Έπρεπε να μετακομίσω από το πατρικό σπίτι, που, εντωμεταξύ, είχε πουληθεί. Έπρεπε να μάθω να αυτοεξυπηρετούμαι· να πλένω τα ρούχα μου, να μαγειρεύω και γενικά να κάνω δουλειές που δεν είχα ξανακάνει. Κατάφερα και βρήκα ένα δωμάτιο στον Κολωνό και εκεί μετέφερα τα λιγοστά μου υπάρχοντα. Πέρασα έναν ολόκληρο, δύσκολο χρόνο σε εκείνο το υπόγειο δωμάτιο, της οδού Δράμας, συντροφιά με τα λίγα μου πράγματα, τα βιβλία μου και τους λίγους φίλους που ομολογουμένως μου συμπαραστάθηκαν υποδειγματικά· ήταν η χρονιά ολοκλήρωσης των σπουδών μου στη σχολή που φοιτούσα για πέντε χρόνια. Το καλοκαίρι εκείνο, ανακηρύχθηκα πτυχιούχος και υπέβαλα τα χαρτιά μου στο Υπουργείο Παιδείας για να διοριστώ στην εκπαίδευση. Εκείνα τα χρόνια, που η τεχνική εκπαίδευση βρισκόταν στα πρώτα της βήματα, υπήρχαν κενά θέσεων κι έτσι μέχρι τον Οκτώβριο μου ήρθε ο πρώτος διορισμός για τη Σάμο. Μάζεψα τα λιγοστά μου πράγματα, τα έκλεισα σε μια μεγάλη βαλίτσα και δυο τσάντες και 13

ΑΝΔΡΕΑΣ ΓΟΥΤΗΣ

μπήκα στο καράβι για τη Σάμο, ένα απόγευμα Σαββάτου, αφού αποχαιρέτησα τα φιλαράκια μου και την αδελφή μου στην προκυμαία του λιμανιού, υποσχόμενος πως θα τους έγραφα τακτικά. Στο κατάστρωμα του πλοίου οι περισσότερες θέσεις ήταν κατειλημμένες· με δυσκολία κατάφερα να βρω μια θέση κοντά σε μια παρέα νεαρών, που όπως έμαθα αργότερα ήταν φοιτητές. Κατά τη διάρκεια του πολύωρου ταξιδιού πιάσαμε συζήτηση και μιας και δεν είχα τίποτα καλύτερο να κάνω, άρχισα να συζητώ με μερικούς από αυτούς, τους ανέμελους νέους, για τους προβληματισμούς τους και τα όνειρά τους. Όπως ήταν φυσικό, τους είπα για το δικό μου διορισμό και τις ανησυχίες μου για «τη νέα πατρίδα» που θα με φιλοξενούσε για αρκετό καιρό. Μια κοπελιά, η Ελευθερία, έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον και ήρθε και κάθισε κοντά μου. Σύντομα εντάχθηκα στη συντροφιά τους, απλά και αυθόρμητα, συμμετέχοντας στα αστεία και τα ανέκδοτά τους, γεγονός που με χαλάρωσε από την αγωνία του «άγνωστου» που με περίμενε. Όσο περνούσαν οι ώρες, ο ενθουσιασμός του ταξιδιού και η ευθυμία της παρέας κόπασαν και μια γλυκιά νύστα βάρυνε τα μάτια των περισσότερων. Μετά τα μεσάνυχτα, τα φώτα του σαλονιού χαμήλωσαν, έκλεισε και το μπαρ και μείναμε, η Ελευθερία κι εγώ, να συζητάμε χαμηλόφωνα για να μην ενοχλούμε, καθισμένοι δίπλα δίπλα σ’ ένα αναπαυτικό καναπέ, απομονωμένο κοντά στο μπαρ. Η συζήτησή μας έγινε τώρα πιο προσωπική· άρχισε να μου εξιστορεί τα προβλήματα που αντιμετώπιζε με τον Ηλία, ένα συμφοιτητή της, με τον οποίο διατηρούσε εδώ 14

ΔΑΣΚΑΛΕ... ΟΤΑΝ ΔΙΔΑΣΚΕΣ

και δυο χρόνια δεσμό. Η Ελευθερία έδειχνε ειλικρινής στην αφήγησή της, κάτι που διέκρινα στο καθαρό βλέμμα της με τα καταγάλανα μάτια. Είχε δημιουργηθεί μεταξύ μας μια ονειρική κατάσταση, ανάμεσα στις βαριές αναπνοές των κοιμισμένων και τον υπόκωφο θόρυβο των μηχανών τού πλοίου. Μοιραία νιώσαμε πολύ κοντά και πολύ ζεστά σαν να γνωριζόμασταν από χρόνια. Μια αίγλη μας είχε τυλίξει και νιώθαμε σαν να πετούσαμε σε ουράνιο σύννεφο. Άραγε τι ήταν αυτό που μας έφερε τόσο κοντά; Οι αμοιβαίες εξομολογήσεις; Η προσωπική μοναξιά μας; Η απομόνωσή μας ανάμεσα σε πλήθος αποκοιμισμένων; Η ανάγκη για εμπιστοσύνη και τρυφερότητα; Σημασία έχει πως με ένα τυχαίο άγγιγμα των ακροδάχτυλών μας νιώσαμε ηλεκτρική εκκένωση να διαπερνά τα κορμιά μας και χωρίς να το καταλάβουμε, οδηγηθήκαμε χέρι χέρι σε κάποια σκοτεινή γωνιά του καταστρώματος, μακριά απ’ όλους. Η νύχτα ήταν ονειρεμένη· ένα ασημένιο φεγγάρι καθρεφτιζόταν στην ήσυχη θάλασσα κι ένα δροσερό, φθινοπωρινό αεράκι χάιδευε τα ξαναμμένα μας μάγουλα. Όλα, ακόμα και τα στοιχεία της φύσης συμμαχούσαν συνωμοτικά μαζί μας. Σφιχταγκαλιαστήκαμε αυθόρμητα χωρίς λόγια σαν να μας έσπρωχνε κάποιο χέρι· γίναμε ένα, ανάμεσα στα κουλουριασμένα σχοινιά, με μοναδικό μας μάρτυρα το ασημένιο φεγγάρι, που μου φάνηκε πως μας χαμογελούσε. Δεν ξέρω πόσες ώρες μείναμε εκεί αγκαλιασμένοι, εκστασιασμένοι, αλλά γαλήνιοι, μέχρι που συνήλθαμε από τη λήθη, με την ανακοίνωση απ’ τα μεγάφωνα πως πλησιάζαμε στη Σάμο. Είχε αρχίσει να γλυκοχαράζει· στον 15

ΑΝΔΡΕΑΣ ΓΟΥΤΗΣ

ορίζοντα είχαν εμφανιστεί οι πρώτες μαβιές ανταύγειες σαν προπομπός του ήλιου, ενώ τη θέση της νυχτερινής δροσιάς, είχε πάρει τώρα ένα τσουχτερό κρύο, απ’ αυτά που σε διαπερνούν μέχρι το κόκαλο. Σφιχτήκαμε ο ένας στην αγκαλιά του άλλου, ασυναίσθητα, σε μια τελευταία απελπισμένη προσπάθεια γεμάτη ενοχές. Κοιταχτήκαμε στα μάτια με νόημα και τρέξαμε στο σαλόνι να βρούμε τους άλλους της παρέας που ακόμη κοιμούνταν. Τεντωθήκαμε με ανακούφιση για να ξεμουδιάσουμε από τη νυχτερινή «ταλαιπωρία» ανάμεσα στα σχοινιά του καταστρώματος ενώ ένα αδιόρατο ένοχο μειδίαμα ήταν αποτυπωμένο στα πρόσωπά μας. Σε λίγη ώρα, το πλοίο έδεσε στην προκυμαία του λιμανιού. Όλοι οι επιβάτες, με προορισμό τη Σάμο, αποβιβάστηκαν φορτωμένοι με τις αποσκευές τους, αποκαμωμένοι απ’ το νυχτερινό ταξίδι, με την ανακούφιση, όμως, της άφιξης στον προορισμό τους ζωγραφισμένη στα νυσταγμένα τους πρόσωπα. Για μένα, για ένα λόγο παραπάνω, μια καινούρια μέρα ξημέρωνε. Η αναπάντεχη νυχτερινή περιπέτεια που έζησα με την Ελευθερία ίσως να ήταν προφητική για το μέλλον σ’ αυτό το νησί. Αφού χαιρετιστήκαμε με όλη την παρέα, υποσχεθήκαμε με την πρώτη ευκαιρία να ξαναβρεθούμε, όταν θα μας το επέτρεπαν οι συνθήκες· τα παιδιά είχαν μπροστά τους μια εξεταστική περίοδο κι εγώ έπρεπε να εγκατασταθώ και να οργανώσω τη ζωή μου σ’ αυτόν τον τόπο. Ευχόμουν να είχε συνέχεια η γνωριμία με την Ελευθερία, που στο γαλανό πέλαγος των ματιών της είχα ταξιδέψει την προηγούμενη νύχτα. Ωστόσο, δεν έμελλε να ξανασμί16

ΔΑΣΚΑΛΕ... ΟΤΑΝ ΔΙΔΑΣΚΕΣ

ξουμε. Όταν μετά από μήνες συναντηθήκαμε τυχαία στην προκυμαία του λιμανιού, εγώ έκανα βόλτα μόνος ενώ εκείνη ήταν αγκαλιασμένη μ’ ένα νεαρό, πιθανόν με τον Ηλία. Μόνο μια λάμψη φάνηκε στο βλέμμα της όταν συνάντησε το δικό μου, μια λάμψη πελαγίσια από εκείνα τα υπέροχα γαλανά μάτια. Έκτοτε δεν την ξανασυνάντησα ούτε και επιδίωξα να βρεθώ με κάποιον άλλον από την παρέα της. Ήταν μια εφήμερη γνωριμία που μου άφησε, όμως, μια γλυκιά ανάμνηση. Φθάνοντας στη Σάμο ένιωσα ένα κύμα ενθουσιασμού να με πλημμυρίζει. Τα στήθια μου φούσκωσαν από τον καθαρό θαλασσινό αέρα και μια απρόσμενη αχτίδα αισιοδοξίας με συνεπήρε. Κατέβηκα τρέχοντας τη σκάλα τού πλοίου σέρνοντας ξοπίσω μου και την οικοσκευή μου. Ο καιρός ήταν ακόμη καλός και αρκετός κόσμος βρισκόταν στην προκυμαία. Με σχετική ευκολία βρήκα κατάλυμα για τις πρώτες μέρες κοντά στο λιμάνι· απέθεσα τα πράγματά μου και έσπευσα στο σχολείο που είχα διοριστεί για να αναλάβω υπηρεσία. Ο διευθυντής, ο κύριος Λεωνίδας, ήταν ένας καλοκάγαθος μεσήλικας που με συμπάθησε από την πρώτη στιγμή. Το μεσημέρι, μετά το σχολείο, με πήγε στο σπίτι του όπου μας περίμενε η γυναίκα του, η κυρία Ευανθία, που είχε ειδοποιηθεί νωρίτερα από ένα μαθητή που είχε στείλει ο διευθυντής. Το τραπέζι ήταν λιτό, αλλά προσεγμένο μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια· ψαράκια φρεσκοτηγανισμένα και μια φρεσκοκομμένη σαλάτα, ψωμί ζυμωτό και κόκκινο κρασί. Ένιωσα τη θαλπωρή του σπιτικού της κυρίας Ευανθίας να με γαληνεύει και να με ηρεμεί. Η αγωνία του άγνωστου 17

ΑΝΔΡΕΑΣ ΓΟΥΤΗΣ

που με κατείχε πήγε μεμιάς περίπατο. Ίσως να επέδρασε και το κρασάκι που, ομολογουμένως, ήταν υπέροχο, σίγουρα πάντως βοήθησε η ζεστασιά του ζευγαριού. Σημασία έχει πως αυτοί οι άνθρωποι, μου φέρθηκαν σαν καλοί φίλοι, για να μην πω σαν γονείς. Από την επομένη ως διά μαγείας, τα μικροπροβλήματά μου άρχισαν να βρίσκουν λύση, πριν καλά καλά εμφανιστούν. Η κυρία Ευανθία μου βρήκε ένα ωραίο δωμάτιο με θέα προς τη θάλασσα, κοντά στο σπίτι τους, όπου βολεύτηκα με τον καλύτερο τρόπο· φυσικά ανέλαβε και το πλύσιμο των ρούχων μου, καθώς και το συμμάζεμα του δωματίου. Όλα αυτά με είχαν ενθουσιάσει, αν και κατά βάθος μια ανησυχία την είχα· κάτι μέσα μου μού έλεγε να προσέχω… τι όμως; Έτσι, ξεκίνησε η πρώτη μου σχολική χρονιά, με τις αντιξοότητες της πρώτης φοράς, που λόγω απειρίας διογκώνονταν βασανιστικά· ωστόσο από τη μια ο νεανικός μου ενθουσιασμός κι από την άλλη η μεγάλη αγάπη για το εκπαιδευτικό λειτούργημα και η υπομονή που με διέκρινε, μου στάθηκαν αρωγοί κι έτσι κατάφερα να σταθώ στα πόδια μου αξιοπρεπώς, με τη βοήθεια πάντα του κυρίου Λεωνίδα, του διευθυντή μου. Το σχολείο στεγαζόταν σ’ ένα νεοκλασικό διώροφο κτίριο με ένα προαύλιο αρκετά μεγάλο· μπροστά από την κεντρική είσοδο υπήρχε ένας ιστός με την ελληνική σημαία. Κάθε πρωί, μετά την προσευχή, ο διευθυντής κύριος Λεωνίδας, καλημέριζε τα παιδιά, τους ευχόταν να περάσουν μια καλή και εποικοδομητική ημέρα ενώ παράλληλα δεν παρέλειπε να εκθειάσει κάποια διάκριση ή καλή πράξη 18

ΔΑΣΚΑΛΕ... ΟΤΑΝ ΔΙΔΑΣΚΕΣ

μαθητή, να περιγράψει κάποιες ενέργειες της διεύθυνσης ή να υποσχεθεί κάποια επίσκεψη σε κάποιον επαγγελματικό χώρο, στο πλαίσιο του μαθήματος του επαγγελματικού προσανατολισμού. Έτσι ξεκινούσε η ημέρα μας. Από οργανωτικής άποψης, κάθε εκπαιδευτικός είχε την ευθύνη μιας τάξης του σχολείου και βέβαια όλοι οι εκπαιδευτικοί απαρτίζαμε το σύλλογο διδασκόντων που συνεδρίαζε, τις περισσότερες φορές τυπικά, λόγω έλλειψης θεμάτων, κάθε Πέμπτη, μετά τη λήξη των μαθημάτων. Ακόμη κι αυτή η τυπική διαδικασία της συνεδρίασης του συλλόγου, που συνήθως είναι βαρετή, στο σχολείο μας ήταν ευχάριστη· με προσωπική φροντίδα τού κυρίου Λεωνίδα, επάνω στο μακρόστενο τραπέζι των συνεδριάσεων, υπήρχαν πάντα φρέσκα κουλουράκια ή τυροπιτάκια, φτιαγμένα από τα άξια χέρια της κυρίας Ευανθίας. Μέχρι και τα πρακτικά των συνεδριάσεων τα κρατούσε πρόχειρα μόνος του ο διευθυντής, για να τα καθαρογράψει στο σπίτι του κι αυτό για να μην κουράσει κάποιον από εμάς. Όλοι οι εκπαιδευτικοί ήταν μονοιασμένοι και λειτουργούσαν σαν μια αγαπημένη οικογένεια με αρχηγό τον κύριο Λεωνίδα. Υπό αυτές τις συνθήκες, το σχολείο λειτουργούσε άψογα, υποδειγματικά θα έλεγα. Σημαντικό ρόλο, βέβαια, έπαιζαν οι μαθητές μας, που κατά γενική ομολογία ήταν εξαιρετικοί, με τα όποια μικροπροβλήματα προκαλούσαν, στο πλαίσιο του νεανικού τους αυθορμητισμού και της αθωότητας. Έτσι, περνούσε ο καιρός στο σχολείο και τίποτα δεν τάραζε τη γαλήνια ζωή μας στο Καρλόβασι της Σάμου, αν εξαιρέσουμε κάποιους αναστεναγμούς και κάποια δάκρυα 19

ΑΝΔΡΕΑΣ ΓΟΥΤΗΣ

που διέκρινα στα μάτια της κυρίας Ευανθίας, σε ανύποπτο χρόνο, όταν βρισκόμασταν στο σπίτι τους. Κάποιες φορές σταματούσε η συζήτηση ανάμεσα στο ζεύγος, με την παρουσία μου. Δεν άργησα να αντιληφθώ το δράμα που βίωναν οι αγαπημένοι μου προστάτες. Ένα παιδί τους, το μοναδικό παιδί τους, είχε σοβαρό πρόβλημα και το είχαν κλεισμένο στο υπόγειο του σπιτιού· γεννήθηκε οικτρά παραμορφωμένο και έβγαζε άναρθρες κραυγές· ήταν ένα τερατόμορφο πλάσμα της φύσης. Φυσικά ούτε λόγος να κυκλοφορήσει έξω, στη μικρή κοινωνία του Καρλόβασι, χώρια που δεν ήξερε κανείς την ύπαρξή του. Κάποιες φήμες κυκλοφορούσαν για κάποιο παιδί που κυοφορούσε η κυρία Ευανθία και το γέννησε πεθαμένο όταν είχε έρθει στην Αθήνα, σε μια ξαδέλφη της. Κάποιοι ψίθυροι ακούγονταν, χωρίς όμως, να υπάρχουν αποδείξεις. Η αποκάλυψη της ύπαρξης της μικρής Νικολίτσας, όπως την έλεγαν επειδή γεννήθηκε ανήμερα του Αγίου Νικολάου και χωρίς να είναι βαφτισμένη με παπά σε εκκλησία, έγινε με τρόπο τραγικό. Παραμονές Χριστουγέννων, ένα κυριακάτικο σούρουπο, όταν κατέβηκε η κυρία Ευανθία, όπως έκανε καθημερινά τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια, διαπίστωσε πως η μικρή έλειπε· είχε διαφύγει από ένα φεγγίτη που είχε ξεχαστεί ανοιχτός. Πανικός έπιασε την κυρία Ευανθία, που άρχισε να ουρλιάζει και να ξεστομίζει ακατανόητες φράσεις. Στο άκουσμα των κραυγών έσπευσε και ο κύριος Λεωνίδας, που με τη σειρά του ξαφνιάστηκε και δεν ήξερε τι να κάνει, πώς να ενεργήσει· έτσι αποφάσισε να ειδοποιήσει εμένα, 20

ΔΑΣΚΑΛΕ... ΟΤΑΝ ΔΙΔΑΣΚΕΣ

που ήμουν άνθρωπος της εμπιστοσύνης τους, του σπιτιού τους. Μετά την πρώτη μου έκπληξη και χωρίς πολλές ερωτήσεις, σκέφτηκα να κινηθούμε διακριτικά, χωρίς να κινήσουμε υποψίες· έπρεπε να βγούμε στους δρόμους και να περπατάμε αμέριμνα, μήπως και αντιληφθούμε κάτι που να έχει σχέση με τη Νικολίτσα. Έτσι αρχίσαμε το ψάξιμο, που πέρα από το τσουχτερό κρύο και το παγωμένο χιονόνερο που έριχνε, νιώθαμε και λίγο άβολα. Ο κύριος Λεωνίδας και η σύζυγός του, οι αξιοπρεπείς άνθρωποι που έχαιραν απέραντου σεβασμού και εκτίμησης από την τοπική κοινωνία του Καρλοβασίου, περιδιάβαιναν τους δρόμους άσκοπα, δήθεν αδιάφορα, εξετάζοντας με το βλέμμα τους κάθε πιθανή γωνιά του δρόμου που θα μπορούσε να έχει κουρνιάσει το αγριεμένο βλαστάρι τους, με την αγωνία αποτυπωμένη στο πρόσωπό τους. Για εμένα το πρόβλημα είχε και μια άλλη διάσταση· δεν είχα ποτέ αντικρίσει τη μικρή και από τις υποτυπώδεις περιγραφές δεν ήξερα τι θα αντικρίσω κι αν την αναγνωρίσω. Μερικές ώρες νωρίτερα είχε κυκλοφορήσει στην πόλη η φήμη, πως κατέβηκαν αγρίμια πεινασμένα από το βουνό να κατασπαράξουν ό,τι βρουν μπροστά τους. Τα γαβγίσματα των αδέσποτων σκυλιών είχαν αναστατώσει τους κατοίκους της πόλης και δεν έλεγαν να σταματήσουν. Έτσι, οι άνδρες στα καφενεία, αποφάσισαν να οργανωθούν και παίρνοντας τις καραμπίνες τους βγήκαν στους δρόμους· σχημάτισαν ομάδες δράσης και διασκορπίστηκαν στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα.

21

ΑΝΔΡΕΑΣ ΓΟΥΤΗΣ

Η αγωνία μας, τώρα πια έγινε τρόμος. Θα μπορούσαν, βλέποντας στο μισοσκόταδο την τερατόμορφη Νικολίτσα, να την περάσουν για αγρίμι και να της επιτεθούν. Έπρεπε να δράσουμε γρήγορα και αποτελεσματικά. Δυστυχώς, όμως, οι προσπάθειές μας απέβαιναν άκαρπες, όσο κι αν ψάχναμε στα πιο απίθανα σημεία της πόλης. Εκείνη η νύχτα δε θα ξεχαστεί ποτέ. Όταν, κοντά στα ξημερώματα, επιστρέψαμε άπρακτοι στο σπίτι, ήμασταν εξουθενωμένοι, σωστά ράκη· δεν ξέραμε πώς έπρεπε να διαχειριστούμε την κατάσταση και πώς να πούμε την αλήθεια στους ξεσηκωμένους κατοίκους της πόλης. Έπρεπε πάση θυσία να προστατεύσουμε τη Νικολίτσα, αλλά και τους κατοίκους της πόλης από ενδεχόμενο ατύχημα, μιας και δε γνώριζαν την ύπαρξή της. Ωστόσο, έπρεπε να μαθευτεί το τρομερό μυστικό, που χρόνια έκρυβαν στο υπόγειο του σπιτιού τους κι αυτό ήταν αβάσταχτο. Μερικές φορές η λύση ενός προβλήματος έρχεται από μόνη της σαν από μηχανής θεός και είναι η καλύτερη δυνατή. Έτσι και στην περίπτωσή μας, την επόμενη ημέρα το πρωί, αφού περάσαμε μια εφιαλτική νύχτα, ένας αγρότης πηγαίνοντας με το αγροτικό του στα χωράφια του, ανακάλυψε τη Νικολίτσα μέσα σε ένα μισογκρεμισμένο στάβλο, ανάμεσα σε άχυρα και κοπριές· ήταν πλημμυρισμένη στο αίμα, με ξεσκισμένα ρούχα από τα σκυλιά, κουβαριασμένη και τρομοκρατημένη από την πρώτη της επαφή με τον έξω κόσμο, τον κόσμο πέρα από τα όρια του υπογείου που είχε ζήσει όλα αυτά τα χρόνια. Το ανθρώπινο βουβό κλάμα ήταν αυτό που συγκίνησε τον αγρότη, που χωρίς να προσέξει το πρόσωπό της όπως ήταν αναμαλλιασμένη, ένα κουβάρι 22

ΔΑΣΚΑΛΕ... ΟΤΑΝ ΔΙΔΑΣΚΕΣ

μαλλιά και άχυρα, τη φόρτωσε στην καρότσα του αγροτικού του και τη μετέφερε στο νοσοκομείο της πόλης. Το γεγονός κυκλοφόρησε αστραπιαία στη μικρή κοινωνία της πόλης κι έτσι σύντομα βρέθηκαν κοντά στην τρομοκρατημένη μικρή, η κυρία Ευανθία και ο άντρας της. Η Νικολίτσα, μετά τις πρώτες περιποιήσεις από τους γιατρούς και τις νοσοκόμες, αγκιστρώθηκε στην αγκαλιά της μαμάς της και δεν ξεκολλούσε με τίποτα. Φυσικά έγινε μεγάλο σούσουρο και σύντομα το συνταρακτικό νέο, έκανε το γύρο όλου του νησιού. Στις μικρές κοινωνίες, παρόμοια γεγονότα μονοπωλούν τις συζητήσεις σε όλους τους χώρους που βρίσκονται οι άνθρωποι· έτσι έγινε και στην περίπτωσή μας· το μοναδικό θέμα που απασχολούσε την τοπική κοινωνία, ολόκληρο το χειμώνα, ήταν η ιστορία της Νικολίτσας, διανθισμένη βέβαια με φανταστικές πτυχές, ό,τι κατέβαινε στον καθέναν. Με αυτόν τον τρόπο, η Νικολίτσα έγινε θρύλος, έγινε ιστορία για να τρώνε τα παιδιά το φαγητό τους, έγινε παραμύθι! Εννοείται πως η Νικολίτσα δεν ξαναγύρισε στο υπόγειό της, ανέβηκε στην επιφάνεια του σπιτιού και της ζωής και ζούσε ως κανονικό μέλος της οικογένειας, όσο βέβαια της επέτρεπαν οι δυνατότητές της, γιατί, μεταξύ των άλλων, είχε και κινητικά προβλήματα. Μετά από λίγες μέρες κι αφού κόπασε η πρώτη μεγάλη φουρτούνα, ήρθε στο σπίτι μια επιτροπή της Κοινωνικής Πρόνοιας που κατέγραψε αναλυτικά όλες τις παραμέτρους του προβλήματος και αφού προσπάθησαν να μιλήσουν και με τη Νικολίτσα, πρότειναν στον κύριο Λεωνίδα να τη βάλει οικότροφο σε ένα σχολείο για παιδιά με ειδικές ανάγκες· 23

ΑΝΔΡΕΑΣ ΓΟΥΤΗΣ

εκεί θα είχε κάθε δυνατή ιατρική φροντίδα και εκπαίδευση και φυσικά θα μπορούσαν να την επισκέπτονται όποτε ήθελαν. Έτσι η Νικολίτσα, αφού προηγουμένως τακτοποιήθηκαν όλες οι τυπικές διαδικασίες που ήταν απαραίτητες, έφυγε από το σπίτι, φυσικά μετά τη βάφτισή της στην εκκλησία όπου απέκτησε και τυπικά το όνομά της. Όπως διαπιστώσαμε, μετά από λίγο καιρό, εύκολα προσαρμόστηκε στο νέο της περιβάλλον και άρχισε να κάνει προόδους σε όλους τους τομείς. Έμαθε να τρώει μόνη της, να αυτοεξυπηρετείται και δειλά δειλά έκανε τα πρώτα της βήματα στο διάβασμα και το γράψιμο· όλα αυτά βέβαια με πολύ μεγάλη δυσκολία και σε διάστημα αρκετών μηνών. Αυτή η ιστορία πολλά μας δίδαξε, ίσως περισσότερα από αυτά που διδάχθηκε η δύσμοιρη Νικολίτσα. Το πιο σημαντικό, βέβαια, ήταν η διαπίστωση πως τα προβλήματα δεν τα κρύβουμε κάτω από το χαλί, αλλά τα αντιμετωπίζουμε με κάθε δυνατό τρόπο. Η ζωή στο Καρλόβασι ξαναβρήκε το ρυθμό της. Το δράμα της οικογένειας του κυρίου Λεωνίδα προκάλεσε τη συμπάθεια όλων των κατοίκων, συμπάθεια που έγινε σεβασμός. Όσοι τον συναντούσαν στο δρόμο, τον χαιρετούσαν ευγενικά και όλοι είχαν να πουν μια καλή κουβέντα για αυτόν και τη γυναίκα του. Στο σπίτι, η κυρία Ευανθία μού παραχώρησε πιεστικά το δωμάτιο της Νικολίτσας κι έτσι ζούσαμε οι τρεις μας, σαν μια οικογένεια· βλέπεις μας είχε δέσει η ιστορία της Νικολίτσας. Δυο χρόνια έμεινα στη Σάμο, στο σπίτι του κυρίου Λεωνίδα και της κυρίας Ευανθίας, δυο χρόνια γεμάτα εμπειρίες, έντονες συγκινήσεις και αγάπη, που μόνο πονεμένοι 24

ΔΑΣΚΑΛΕ... ΟΤΑΝ ΔΙΔΑΣΚΕΣ

άνθρωποι μπορούν να δώσουν, αλλά και να νιώσουν, δυο χρόνια που αποτέλεσαν σταθμό στη μετέπειτα καριέρα μου, αλλά και στη ζωή μου. Στο διάστημα αυτό, δέθηκα περισσότερο, τόσο με τους συναδέλφους όσο και με τα παιδιά, ιδιαίτερα της τάξης που ήμουν υπεύθυνος. Είχαμε εξοικειωθεί τόσο πολύ που με καλούσαν στα σπίτια τους για φαγητό ή για καφέ, κάτι βέβαια, που δεν ενέκρινε ο κύριος Λεωνίδας που με ήθελε πιο τυπικό. Ίσως γιατί με ήθελε αποκλειστικά φιλοξενούμενο στο δικό του σπίτι ή ήθελε να με προστατέψει από τις πονηρές βλέψεις κάποιων που είχαν κόρες ή αδελφές ανύπαντρες. Αυτή η κατάσταση με κολάκευε ιδιαίτερα, χωρίς να το δείχνω· έκανα τον αδιάφορο, παρά τις παραινέσεις κάποιων πως ήταν καιρός πια να κάνω δική μου οικογένεια και να νοικοκυρευτώ. Από τη Σάμο έφυγα με πολύ βαριά καρδιά· η αγάπη μου για το πανέμορφο νησί και ιδιαίτερα για τους ανθρώπους που γνώρισα, μου προξενούσε θλίψη. Η κυρία Ευγενία με έσφιγγε στην αγκαλιά της μουσκεύοντας το πουκάμισό μου από τα δάκρυά της, όσο για τον κύριο Λεωνίδα, στεκόταν δίπλα μου αμίλητος ενώ το κάτω χείλος του έτρεμε από συγκίνηση. Δε θα ξεχάσω ποτέ εκείνο το βουβό βλέμμα του· ίσως από τη συγκίνηση να μην μπορούσε να αρθρώσει λέξη. Όσο απομακρυνόταν το πλοίο απ’ το νησί, στεκόμουν στην κουπαστή της πρύμνης δίπλα στα τυλιγμένα σχοινιά, το μυαλό μου με γύρισε σ’ εκείνη τη νύχτα του Σεπτέμβρη με την Ελευθερία. Άραγε τι να είχε απογίνει εκείνο το κορίτσι που μου είχε δοθεί απλά και ανεπιτήδευτα; Με βουρκωμένα μάτια από τη συγκίνηση, ίσως και από 25

ΑΝΔΡΕΑΣ ΓΟΥΤΗΣ

κανένα σκουπιδάκι στο μάτι, επέστρεψα στο σαλόνι για έναν καφέ από το μπαρ. Εκεί την είδα· γερμένη στον ώμο ενός νεαρού με κλειστά μάτια, στην ίδια θέση που καθόμασταν όταν πρωτογνωριστήκαμε. Σύμπτωση; Έφυγα ταραγμένος χωρίς καφέ· δεν ήθελα να ταράξω τη γαλήνη τής στιγμής που βίωνε η κοπέλα, με την έστω και τυχαία συνάντησή μας. Στο σαλόνι δεν ξαναγύρισα. Όλες τις ώρες του ταξιδιού τις πέρασα στο κατάστρωμα, στο πάνω «ντεκ», παρέα με τις σκέψεις και τις αναμνήσεις μου. Τι περίεργα παιχνίδια μας παίζει η ζωή! Σκεφτόμουν πως η θητεία μου στη Σάμο άρχισε και τελείωσε με το ίδιο πρόσωπο, την Ελευθερία!

26

2

Η επόμενη μετάθεση που πήρα, ήταν στη Νιγρίτα του νο-

μού Σερρών. Εκεί τα πράγματα ήταν εντελώς διαφορετικά από αυτά που είχα ζήσει στο νησί. Προσγειώθηκα κάπως απότομα, απ’ το πανέμορφο νησί της Σάμου, σ’ ένα ορεινό μέρος της Βόρειας Ελλάδας. Ως συνήθως, η σχολική χρονιά αρχίζει φθινόπωρο και γρήγορα, χωρίς να προλάβω να προσαρμοστώ στο νέο περιβάλλον, ήρθε ο χειμώνας με τις παγωνιές του και με τα χιόνια του. Στο δωμάτιο που είχα νοικιάσει υπήρχε και μια ξυλόσομπα που όταν άναβε, γέμιζε το δωμάτιο καπνούς, οπότε απέφευγα να την ανάψω κι έτσι, τυλιγμένος με μια μάλλινη στρατιωτική κουβέρτα, καθόμουν σ’ ένα τραπεζάκι που το χρησιμοποιούσα ανάλογα με τις ανάγκες μου – τα βράδια για γραφείο και τις άλλες ώρες για φαγητό. Οι τοίχοι τού δωματίου είχαν ένα μουντό βεραμάν χρώμα ενώ υπήρχαν διάσπαρτες κορνιζαρισμένες, παλιές, ασπρόμαυρες, οικογενειακές φωτογραφίες που παρέπεμπαν σε άλλες εποχές. Ένα μικρό παράθυρο, με φαρδύ περβάζι, έβλεπε στο στενό δρομάκι που περνούσε μπροστά από το σπίτι και πάνω από αυτό έβγαινε το μπουρί της σόμπας, κατάμαυρο από 27

ΑΝΔΡΕΑΣ ΓΟΥΤΗΣ

την καιζωή τηνμπαινόβγαινε πολυκαιρία.σεΣε γενικέςδιδασκαλίας γραμμές, ήταν Μιακάπνα ολόκληρη αίθουσες και σε σχολικά εργαστήρια· ήταναρκετά η μεγάλη του αγάπη, το μεγάλο ένα συμπαθητικό δωμάτιο, ευρύχωρο, ψηλοτάβανο, του πάθος. Ποτέ δενΣ’ κουράστηκε ούτε βαρέθηκε· αγαπούσε με ξύλινο πάτωμα. αυτό το δωμάτιο απέθεσα τα λιγοτα παιδιά σαν να ήταν δικά του και γι’ αυτό άλλωστε εισέστά προσωπικά μου είδη και οργάνωσα τη ζωή μου. Αυτό πραξε πολλή εκτίμηση, σεβασμό και πολλή αγάπη. Τα παιδιά, το δωμάτιο θα ήταν η έδρα μου, για όσο χρονικό διάστημα κάθε ηλικίας, είναι αυστηροί, αλλά δίκαιοι κριτές, αντιλαμθα έμενα σ’ αυτόν τον τόπο. βάνονται πότε ο δάσκαλος –με την ευρύτερη έννοια– ενδιαφέΕδώ στη Νιγρίτα, οι και άνθρωποι ήταν πιο απόμακροι, πιο ρεται ειλικρινά γι’ αυτά πότε όχι. Αν μπορούσε να ξαναρσκληροί· δεντου, ανοίγονταν εύκολα, σε ξένους ενώ χίσει τη ζωή τα ίδια βήματα θα ιδιαίτερα έκανε και πάλι δάσκαλος θα γινόταν. από νωρίς στα σπίτια τους που, κατά κανόνα, κλείνονταν ήταν μικρά,πορεία με στενές πόρτες και μικρά Από Στη μακρά του συνάντησε παιδιά απ’παράθυρα. όλες τις κοινωνωρίς το πρωί οι καμινάδες τους, σημάδι πως η νικές τάξεις καικάπνιζαν όλες τις ηλικίες. Παιδιά φτωχά, εργαζόμενα, οικογένειες είχαν ξυπνήσει· ηπαιδιά κάπναμεδιάχυτη έκανε βιοπαλαιστές, πλουσιόπαιδα, φιλότιμο, αλλάαποκαι παιδιά με αλαζονεία και έπαρση· καθένα με την ιστορία του, πνικτική την ατμόσφαιρα από τις μυρωδιές του καμένου που τον σημάδεψε. Όλα όμως ήταν παιδιά που χρειάξύλου και του λιθάνθρακα, που παιδιά· σιγά σιγά άρχισα να τη ζονται στοργή, αγάπη και κατανόηση. συνηθίζω και να μου αρέσει. Το σχολείο ήταν πρωινό. Σηκωνόμουν το πρωί και τυλιγμένος στη μάλλινη όταν στρατιωτική κουβέρτα, πουαποτελεί ήταν φθαρΤο βιβλίο «Δάσκαλε… δίδασκες» του Ανδρέα Γούτη, ύμνο μένη από την πολυκαιρία, ετοίμαζα ένα στοιχειώδες ζεστό στο ύψιστο λειτούργημα του εκπαιδευτικού. Προβάλλει αριστουργημαγια πρωινό που,και συνήθως, ήταν τσάι του βουνού. Βουτούσα τικά, καταστάσεις τρόπους αντιμετώπισης καθημερινών προβλημάτων,κανένα μαθητών όλων των ηλικιών, έξω από αίθουσες διδασκαλίκαι κομμάτι ψωμίμέσα πουκαιείχε περισσέψει απ’ την ας. Προσωπικά, ολοκληρώνοντας την ανάγνωση, ένιωσα συγκλονισμένος προηγουμένη και έφευγα για το σχολείο, που απείχε λίκαι δικαιωμένος για την επιλογή του επαγγέλματός μου. Σε πολλά σημεία γα τετράγωνα πιο κάτω. Τα παιδιά που ήταν γραμμένα συγκινήθηκα ιδιαίτερα. στους καταλόγους και παρακολουθούσαν τα μαθήματα, Ηρακλής Χ. Σπυρίδης είχαν τους δικούς τους ρυθμούς· άλλοτ.έπρεπε αρμέξει, Σχολικόςνα Σύμβουλος άλλο να ταΐσει τα ζωντανά και να μαζέψει τα αυγά όταν υπήρχαν και άλλο να βοηθήσει τη μάνα, να ανάψει φωτιά, να κόψει ξύλα και άλλες μικροδουλειές· ούτε συζήτηση για ώρα προσέλευσης και παρουσιολόγιο. Εδώ τα παιδιά ήταν «εργαζόμενα» και οι απαιτήσεις από αυτά έπρεπε να είναι 28