WYDAWCA:
Wszystko, co chciałbyś wiedzie ć o gazie z łupków, ale nie masz kogo zapytać. PATRONAT HONOROWY: PATRONAT HONOROWY: MARSZAŁEK WOJEWÓDZTWA MARSZAŁEK WOJEWÓDZTWA MARSZAŁEK WOJEWÓDZTWA MARSZAŁEK WOJEWÓDZTWA MARSZAŁEK WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO KUJAWSKO-POMORSKIEGO POMORSKIEGO KUJAWSKO-POMORSKIEGO Piotr Całbecki Piotr Całbecki
WYDAWCA:
Fundacja Instytut Innowacji Ul. Ludwika Krzywickiego 34 02-078 Warszawa www.ii.org.pl PARTNER
11. Podstawowe fakty o gazie. • Gaz spalany w procesie ogrzewania domów lub dla celów przemysłowych, emituje 25-30% mniej CO2 na jednostkę energii niż ropa i 40-50% mniej niż węgiel. • Gaz ziemny ma najmniejszy wpływ na środowisko przy produkcji energii w porównaniu do innych paliw węglowych. • Gaz LNG jest magazynowany i transportowany od 50 lat bez znacznych incydentów. To oznacza 90 000 podróży przez pełne morze, w sumie to około 110 milionów przebytych mil. • Przemysł gazowy zapewnia 305 000 miejsc pracy w Unii Europejskiej. • Udział gazu ziemnego w produkcji energii na świecie wynosi 25%. • Gdyby w jednej chwili produkcję energii ze spalania węgla zastąpić spalaniem gazu Unia Europejska osiągnęłaby cele redukcji CO2 zawarte w Protokole z Kyoto. • Gaz ziemny jest łatwiejszy i bardziej przystępny do magazynowania niż prąd. • Samochody napędzane gazem ziemnym emitują 20-30% mniej CO2 niż samochody napędzane benzyną. • Gaz przyczynia się znacząco do obniżenia zanieczyszczenia powietrza przez takie składniki jak dwutlenek siarki i tlenki azotu, które mają negatywny wpływ na zdrowie i życie człowieka. Źródło: www.gasnaturally.eu
. ów pk łu z e zi ga o ć ie dz ie w ś by ał ci ch co Wszystko, Podobnie jak niegdyś „gorączka złota”, tak dziś „gorączka gazu z łupków” elektryzuje i budzi żywe zainteresowanie. Od niedawna wiemy, że dzięki zasobom gazu uwięzionego w podziemnych skałach, Polska ma szansę stać się gazowym potentatem. Co się z tym wiąże – jasno odpowiadamy na najważniejsze pytania dotyczące tego przemysłu.
?
GAZ ŁUPKO WY
1. Gaz łupkowy – jaki to gaz? Gaz potocznie nazywany „łupkowym” to zwyczajny gaz ziemny - metan, którego na co dzień używamy w domu. Od znanego nam gazu różni się sposobem występowania i wydobycia. Konwencjonalny gaz ukryty jest pod ziemią w nieckach gazowych, do których prowadzi się odwierty wydobywcze. Natomiast cząsteczki gazu „łupkowego” uwięzione są w podziemnych skałach (łupkach) na głębokości od 2000 do 4500 metrów. Aby gaz uwolnił się z nich, należy częściowo rozkruszyć skałę. Trafniejszą więc nazwą dla tego gazu jest gaz ziemny z łupków, a nie gaz łupkowy.
10. Cytaty o gazie z łupków. „ Metoda szczelinowania jest używana od dziesięcioleci. To nie jest metoda rewolucyjna, jest nowatorska w tym zakresie, że została zastosowana w USA w stosunku do tych układów geologicznych, z których można wydobywać gaz łupkowy na skalę przemysłową. W mojej ocenie te procesy są bezpieczne środowiskowo.” Marcin Korolec, Minister Środowiska | Źródło: „Rzeczpospolita”, 05.12.2011
W przypadku Polski szacowane zasoby gazu ziemnego z formacji łupkowych wystarczą na 35 - 65 lat pełnego zapotrzebowania polskiego rynku na gaz ziemny lub na 120 - 200-letniej produkcji gazu ziemnego na dotychczasowym poziomie bez zmiany poziomu i proporcji podaży z importu i z wydobycia krajowego. Raport Pierwszy pt.: „Ocena zasobów wydobywalnych gazu ziemnego i ropy naftowej w formacjach łupkowych Dolnego Paleozoiku w Polsce (Basen Bałtycko - Podlasko - Lubelski)”, Polski Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy, s. 5, Warszawa, marzec 2012 Źródło: www.pgi.gov.pl
Podczas 41 lat nadzoru nad poszukiwaniami, wydobyciem i produkcją ropy naftowej i gazu w Południowej Dakocie, nie zarejestrowano żadnych udokumentowanych przypadków zatrucia studni wodnych lub wód gruntowych przy okazji prowadzenia szczelinowania odwiertów. Urząd Środowiska i Zasobów Naturalnych Południowej Dakoty (Oświadczenie dotyczące szczelinowania hydraulicznego, czerwiec 2009) | Źródło: www.energyindepth.org
Zabieg szczelinowania nie wywołał na powierzchni żadnych drgań lub wstrząsów mogących stwarzać zagrożenie dla budynków czy infrastruktury. Badania kontrolne jakości wód podziemnych w studni na terenie zakładu górniczego, a więc w punkcie położonym najbliżej odwiertu nie wskazują na pogorszenie jakości wód podziemnych” Raport pt.: „Badania aspektów środowiskowych procesu szczelinowania hydraulicznego wykonanego w otworze Łebień LE-2H”, s. 58-59, Warszawa, listopad 2011 | Źródło: www.pgi.gov.pl
? ów pk łu z e zi ga o ji ac rm fo in ch ny el 9. Gdzie szukać rzet www.europagazniekonwencjonalny.pl www.weglowodory.pl www.mos.gov.pl www.pgi.gov.pl
www.anga.us www.bcogc.ca www.ogp.org.uk www.web.mit.edu
www.opppw.pl
www.questerre.com
www.ik.org.pl
www.energyindepth.org
www.pism.pl
www.shalegas.energy.gov www.marcelluscoalition.org
m ie yc ob yd w m ny yj yc ad tr y dz ię m po e ic 2. Jakie są różn gazu, a wydobywaniem gazu z łupków? Podstawową różnicą w wydobyciu gazu konwencjalnego i wydobyciu gazu z łupków jest inny sposób wykonywania odwiertów. W trakcie wydobycia gazu ziemnego metodą konwencjonalną wykonuje się odwiert pionowy, który po przebiciu się przez nieprzepuszczalną skałę zbiornika z gazem umożliwia swobodne uwolnienie się surowca. Natomiast przy wydobyciu gazu z łupków wykonuje się nieco inne odwierty. W początkowej (badawczej) fazie wierceń wykonuje się standardowy pionowy odwiert, by móc pobrać profil skał przeznaczony do badań. Po pozytywnym wyniku badań wykonywany jest odwiert poziomy (poprzeczny) – widoczny na schemacie. Taki sposób wykonywania odwiertu umożliwia dotarcie do skał, w których uwięziony jest gaz. Po wykonaniu odwiertu, jednorazowo, pod dużym ciśnieniem wtłaczana jest do niego woda z substancjami zmiękczającymi (chlorek potasu, izopropanol, węglowodory, aldehyd glutarowy, dimetyloformamid, kwas cytrynowy, boraks, chlorek sodu, soda/węglan potasu, guma guar)* oraz piaskiem – proces ten nazywany jest szczelinowaniem. Woda powoduje rozszczelnienie się skał, w których uwięziony jest gaz. Następnie gaz migruje w kierunku odwiertu i wydostaje się na powierzchnię ziemi, gdzie jest odbierany i przesyłany dalej lub magazynowany. * Szczegółowe informacje z procentowym wykazem substancji zmiękczających oraz z ich zastosowaniem w codziennym życiu znajdują się na rysunku w punkcie 4.
szczelinowanie
zych nic ert wi c pra iem en dz wa pro z ku iąz zw w d wó iu 3. Dużo mówi się o zanieczyszczen związane? tym z ia żen gro za lne rea są ie Jak . zu ga ia an kiw podczas poszu
I
W celu ochrony okolicznych ujęć wody każdy odwiert do głębokości 500 metrów obudowany jest dodatkową warstwą rur oraz płaszczem cementowym. Łącznie odwiert do tej głębokości chroni kilka (do ośmiu) warstw stali i cementu. Firmy wydobywające gaz z łupków podczas wykonywania każdego odwiertu dokładają wszelkich starań, aby w trakcie prac nie doszło do jakiegokolwiek skażenia wód. Jest to ważne nie tylko ze względów środowiskowych, lecz także z uwagi na wielkie straty, które wiązałyby się z ewentualnymi komplikacjami podczas wydobycia gazu. Stosowana w odwiertach niezwykle precyzyjna technologia praktycznie całkowicie zapobiega skażeniu wód.
ie będziemy mieli jak – em tat ten po ym zow ga się nie sta a lsk Po że , 8. Zakładając uniezależnienie ć by się je da wy em tyw zy po m sty wi zy Oc ? ści rzy ko z tego ej skali? aln lok w to się a wi sta ed prz Jak o? stk zy ws to czy energetyczne od Rosji, ale Eksploatacja gazu z łupków na skalę przemysłową przyczyni się do wzrostu gospodarczego - przyniesie przychody nie tylko Skarbowi Państwa i koncernom, ale również wielu polskim firmom. Przedsiębiorstwa budowlane, transportowe oraz świadczące usługi wiertnicze, skorzystają na współpracy z koncernami. Powstaną nowe miejsca pracy nie tylko przy samym procesie wydobycia, ale również w firmach, które nawiążą współpracę z energetycznymi gigantami. Szacuje się, że na samym Pomorzu nawet 100 tys. osób może znaleźć pracę przy wydobyciu gazu z łupków. Inwestycje te przyczynią się do rozwoju lokalnej przedsiębiorczości tj. catering, hotele, transport, ochrona, noclegi itd.
NOWE A MIEJSC PRACY
ce ls Po w ów pk łu z z ga w ch cy ją tu es w in m fir ód 7. Dlaczego wśr j? ne oc łn Pó i yk er Am z ce zą od ch po je ac or dominują duże korp Aby wydobywać gaz z łupków niezbędna jest specjalistyczna wiedza oraz odpowiednie zaplecze techniczne. Najwęcej firm spełniających te kryteria wywodzi się z Ameryki Północnej, ponieważ właśnie tam od wielu lat prowadzone są poszukiwania i wydobywany jest gaz z łupków. Dlatego też spora część firm inwestujących w Polsce pochodzi z Kanady i USA. Korporacje te posiadają niezwykle cenną wiedzę, która pozwala ustrzec się od wielu błędów oraz gwarantuje wysoki standard prowadzonych przez nie działań. Oczywiście wśród „łupkowych” inwestorów w naszym kraju nie brakuje także rodzimych firm tj. PGNiG, Orlen Upstream. Wszystkie firmy, które inwestują w gaz z łupków na terenie Polski posiadają duże doświadczenie oraz zaplecze techniczne niezbędne do tego typu inwestycji.
? rt ie w od w ę si za ac tł w ą ór kt ą, od w z co 4. A Jest to mieszanka chemikaliów… Tak. Woda, która wykorzystywana jest przy szczelinowaniu posiada niewielką domieszkę substancji chemicznych o niskim stężeniu - ok. 0,5% w stosunku do całej objętości wody.
0, 06% c h l o r e k p o ta s u ( z a s tę p u j e s ó l ) 0, 085% Is o pr o pa n o l (pły n y d o z m y w a n ia i k o l o r a n ty w ł o s ó w )
0, 056% guma gua r (E 412- pr z e m y s ł s po ż y w c z y )
0, 088% w êglo w o do r y ( k o s m e ty k a , f a r m a c j a )
0 , 0 11 % s o d a /w ę g l a n p o ta s u ( d e te r g e n ty, m y d ł o )
0, 123% k w a s y (w ba s en a c h p ły w a c k ic h )
0, 01% c h lo r e k s o d u (s ól k uc henna )
0, 007 % bo r a x ( m y d ł a , k o s m e ty k i )
Związki chemiczne stosowane do tego procesu są w większości znane nam z codziennego, domowego użytku >> Płyn użyty do szczelinowania jest częściowo odzyskiwany, a następnie oczyszczany i utylizowany. 0, 001% a l d e h y d g l u ta r o w y ( p ły n y d e z y n f e k u ją c e )
0, 002% d i m e ty l o f o r m a m i d ( p l a s ti k i )
0, 004% k w a s c y tr y n o w y ( d o d a te k s p o ż y w c z y )
y ic ol ok w , ów ńc ka sz ie m a dl ą ci oś iw żl ią uc 5. Ponoć dużą których wykonywane są odwierty jest hałas… Hałas jest emitowany przez wiertnię do 50 dni. Po upływie tego czasu wiertło dochodzi do głębokości 2500-4000 metrów – na tym prace wiertnicze się kończą. Wybór miejsc wierceń jest zawsze poprzedzony szeregiem specjalistycznych badań, w których ważnym czynnikiem branym pod uwagę jest odległość miejsca inwestycji od budynków mieszkalnych. Ba Sej dania Smi czn e
Jeśli w trakcie prowadzenia odwiertu hałas jest szczególnie uciążliwy dla lokalnych mieszkańców stosowane są bariery ograniczające jego emisję.
by so za ne m ro og a m ka ls Po że , m ty o ę si 6. Wiele mówi ? ją pu tę ys w e on e ni ad kł do e zi gd – ów pk łu z gazu Szacuje się, że największe pokłady gazu z łupków mogą występować na północy Polski (woj. pomorskie, warmińsko-mazurskie, kujawsko-pomorskie). Przez Polskę przebiega uskok tektoniczny – tam właśnie potencjalnie znajdują się złoża gazowe.
Dokładnie nie wiadomo ile i jaka jakość gazu mieści się pod powierzchnią naszego kraju. Szczegółowe wyniki znane będą dopiero po zbadaniu profili skał pobranych z odwiertów. Pierwsze analizy i badania przeprowadzone w Polsce wskazują na obecność gazu.
Ryc. na podstawie pgi.gov.pl
<< Na czerwono zaznaczono obszary o wstępnie potwierdzonym potencjale występowania gazu z łupków, na niebiesko obszary o nieokreślonym potencjale.