Gmina Nowa Wieś Lęborska. Niezwykłości naszej przyrody. by malwina fludra

Jan Duda JAN DUDA • GMINA NOWA WIEŚ LĘBORSKA • NIEZWYKŁOŚCI NASZEJ PRZYRODY

GMINA NOWA WIEŚ LĘBORSKA

Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich

„Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie.” Publikacja opracowana przez Gminę Nowa Wieś Lęborska w ramach projektu: „Album przyrodniczy Gminy Nowa Wieś Lęborska”. Za treść publikacji odpowiedzialna jest Gmina Nowa Wieś Lęborska. Publikacja współﬁnansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach działania: Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju realizowanego w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 – Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Nowa Wieś Lęborska, wierzby kruche Salix fragilis na brzegu Kisewy, płynącej w Pradolinie Redy-Łeby

Jan Duda

GMINA NOWA WIEŚ LĘBORSKA

Gmina Nowa Wieś Lęborska 2013

Redakcja i korekta: Ewa Kunicka Opracowanie graficzne: Marzena Piotrzkowska AUTORZY FOTOGRAFII Jan Duda i Jan Leon Duda a ponadto: sposób oznaczenia i liczba fotografii

Bogdan Cabaj Artur Ciba Grzegorz Jędro Marcin Kareta Bogusław Kotlarz Robert Krawiec Ewa Maruszak Tomasz Sczansny Zofia Spólna Marcin Szydlarski Józef Świerad Wiesław Włoch

BC AC GJ MK BK RK EM TS ZS MS JŚ WW

5 2 1 4 21 1 1 9 1 1 1 1

Na wyklejkach: fotografie porostów rosnących na pniach drzew alejowach w gminie Nowa Wieś Lęborska

Wydawca: Gmina Nowa Wieś Lęborska Druk: Drukarnia „Bernardinum”, Sp. z o.o., Pelplin, ul. Biskupa Dominika 11

Wstęp P

iękno drzew i kwitnących roślin najczęściej zauważamy dopiero w ogrodzie botanicznym, a zwierzętom przyglądamy się w ogrodzie zoologicznym. My wszyscy, którzy jesteśmy obarczeni, często nadmiernymi, trudami dnia pracy czy nauki w szkole, nie dostrzegamy licznych żywych tworów przyrody, które zawsze są wokół nas, i to w każdej porze dnia oraz roku. Mijamy je obojętnie, jakby ich nie było… Tylko sporadycznie zatrzymujemy wzrok na barwnym, dzikim kwiatku, czy śpiewającym ptaszku, których nazw zwykle nie znamy. Dlatego nowowiejska Mała Ojczyzna wydaje się być rajem krajobrazowo-przyrodniczym nie tylko dla jej mieszkańców, którym ona wydaje się być czymś zupełnie zwyczajnym, lecz zwłaszcza dla osób przyjezdnych, i to niekoniecznie specjalistów od geografii, botaniki, zoologii czy grzybów. W niniejszym barwnym albumie wydawca, którym jest gmina Nowa Wieś Lęborska, postanowił zamieścić fotografie niektórych fragmentów krajobrazu i tych naszych, miejscowych okazów przyrody, które zasługują na szczególne wyróżnienie. Mamy je wszędzie: na terenach każdej wioski i przysiółka. Lepsza znajomość miejscowej przyrody może przyczynić się do zwiększenia troski o nią, by zachować ją dla nas i dla potomnych, zwłaszcza w obliczu wielu rozpoznanych oraz jeszcze nierozpoznanych zagrożeń, jakie niesie współczesność. Ograniczona objętość naszej książki powoduje, że znalazły się w niej fotografie i opisy tylko najciekawszych, zdaniem wydawcy i autora, obiektów przyrodniczych. Na pytanie, czy dokonano trafnego wyboru, odpowiedzą sami Czytelnicy. Bezspornym faktem jest natomiast to, że przyroda obszaru całej gminy Nowa Wieś Lęborska jest na pewno piękniejsza, bogatsza oraz ciekawsza niż ta, którą można pokazać i opisać w najlepiej nawet wydanej książce. Mamy jednak nadzieję, że nasz album w pewnym chociaż stopniu zainspiruje miłośników natury do własnych obserwacji oraz poszukiwań, do których gorąco zachęcają zarówno wydawca, jak i autor.

▸ W podkładzie obu stron wykorzystano fotografie porostów rosnących na pniach drzew alejowach w gminie Nowa Wieś Lęborska

Jezioro Lubowidzkie leży w Pradolinie RedyŁeby, lecz jego porośnięte lasem wysokie brzegi zaliczono do mezoregionu Pojezierze Kaszubskie

Charakterystyka ﬁzycznogeograﬁczna i krajobrazowa

Zachód słońca nad Jeziorem Lubowidzkim

ie ma chyba w Polsce gminy o podobnie bogatym zróżnicowaniu fizycznogeograficznym powierzchni. Lodowiec, który definitywnie opuścił Pomorze przed kilkunastu tysiącami lat, pozostawił na obszarze zajmowanym przez poszczególne sołectwa gminy Nowa Wieś Lęborska nieprzeciętnie urozmaicone ukształtowanie terenu, z bardzo kontrastowym i wyrazistym, młodoglacjalnym krajobrazem naturalnym. Dlatego też – według regionalizacji fizycznogeograficznej opracowanej przez Jerzego Kondrackiego – przebiega tutaj granica pomiędzy dwiema podprowincjami: Pojezierza Południowobałtyckiego

z makroregionem Pobrzeże Koszalińskie i Pobrzeża Południowobałtyckiego z makroregionem Pojezierze Wschodniopomorskie oraz mezoregionem – Pojezierze Kaszubskie. Do tego ostatniego należą tereny usytuowane w prawie całej południowej części obszaru gminy. Natomiast w pierwszej z tych podprowincji, i w wyróżnianym w niej makroregionie Pobrzeże Koszalińskie, a szczegółowiej w granicach trzech jego mezoregionów: Pradoliny Redy-Łeby, Wysoczyzny Żarnowieckiej oraz Wysoczyzny Damnickiej znajdują się pozostałe obszary gminy.

Janowice, żurawie Grus grus na zachodnim skrawku Wysoczyzny Żarnowieckiej; za obniżeniem z Pradoliną Redy-Łeby wznoszą się zalesione wzgórza Wysoczyzny Damnickiej

EM Żelazkowo, Pradolina Redy-Łeby z pokrytymi śniegiem łąkami i pastwiskami

Laska, za Pradoliną Redy-Łeby widoczny kompleks leśny z okolic Czarnówka, usytuowany na Wysoczyźnie Żarnowieckiej

8 Nowa Wieś Lęborska, rzeka Łeba w pradolinie

Wielosił błękitny Polemonium coeruleum, rosnący nielicznie na łąkach w Pradolinie RedyŁeby, jest rośliną prawnie chronioną i zamieszczoną w „Polskiej czerwonej księdze roślin”

Pojezierze Kaszubskie ma najwyż- Wysoczyźnie Damnickiej, na której sze położenie ze wszystkich pojezierzy pomorskich. Dlatego też najwyżej usytuowany punkt terenu dla całej gminy Nowa Wieś Lęborska, o wysokości 142,8 m n.p.m., znajduje się na tym pojezierzu, w odległości ok. 1,5 km na wschód od Małoszyc. Na Pojezierzu Kaszubskim znajduje się około 20 proc. powierzchni gminy.

Pradolina Redy-Łeby to rozległa dolina położona na wysokości od około 24 m n.p.m. i z biegiem Łeby nieznacznie obniżająca się. Pradolina ta przez wiele kilometrów biegnie w kierunku zachodnim. Rozciąga się ona początkowo na terenach gminy Nowa Wieś Lęborska i miasta Lębork po obu brzegach rzeki Łeby, na szerokości od około 1,5 km. Przy wlocie do Łeby rzeki Kisewy ma ta pradolina już szerokość około 2,5 km, a w okolicach ujścia rzeki Pogorzeliczanki około 3 km szerokości. Od ujścia Pogorzeliczanki Łeba i jej pradolina biegną w kierunku północnym. W pobliżu Chocielewka Dolnego szerokość pradoliny rośnie do ponad 5 km, przy czym odtąd jej część leżąca po lewej stronie Łeby należy administracyjnie do powiatu słupskiego, gdyż granicą dzielącą opisywaną gminę i powiat lęborski jest Łeba. Jej lustro, w miejscu gdzie opuszcza teren gminy, znajduje się na wysokości około 6 m n.p.m., a pradolina usytuowana jest o kilkadziesiąt centymetrów wyżej. W pradolinie Łeby znajduje się około 15 proc. powierzchni gminy Nowa Wieś Lęborska. Niewielka część obszaru gminy, około 5 proc., która leży na północny zachód od Pojezierza Kaszubskiego oraz na zachód od Pradoliny Redy-Łeby, znajduje się na

morenowe wzgórza (w części znajdującej się w granicach gminy) mają do 92,3 m wysokości n.p.m. Wszystkie obszary gminy leżące na północ i wschód od Pradoliny Redy-Łeby usytuowane są na Wysoczyźnie Żarnowieckiej i zajmują ponad połowę (około 60 proc.) jej powierzchni. Są to tereny z licznymi wzgórzami, z których najwyższe, Niebędzińska Góra, o wysokości 114,8 m n.p.m., leży około 0,8 km na północ od wsi Kanin i około 1,5 km na wschód od Niebędzina. Myliłby się ten, kto by twierdził, że wymienione wyżej liczne granice podprowincji, makroregionów i mezoregionów istnieją tylko na mapach, w miejscach gdzie zakreślili je geografowie. To nieprawda. Te granice w terenie może zobaczyć każdy, kto pozna bliżej cały obszar gminy Nowa Wieś Lęborska. Krajobraz, płaskiej jak stół, Pradoliny RedyŁeby łudząco przypomina ukraiński step o wielokilometrowej długości i szerokości. W okolicy Janowic, z tej równiny w oddali w kierunku wschodnim, rysują się porośnięte lasem wzgórza Wysoczyzny Żarnowieckiej z Niebędzińską Górą. Horyzont zachodni pradoliny zamykają wzniesienia z okolic Darżewa, stanowiące południowo-wschodni skrawek Wysoczyzny Damnickiej. Natomiast najwyższe wzniesienia w gminie, znajdujące się w okolicach Małoszyc, widzimy w kierunku południowym. Małoszyce i pozostałe sołectwa gminy, usytuowane na południe od rzeki Łeby i na wschód od jej dopływu – Pogorzeliczanki, ulokowane są wysoko na Pojezierzu Kaszubskim, które można nazwać „dachem” Kaszub i Pomorza.

Wzgórza w okolicach Darżewa, które porastają lasy z dominacją drzew iglastych, są częścią mezoregionu Wysoczyzna Damnicka

Na obszarach gminy Nowa Wieś Lęborska, położonych na północ od rzeki Łeby i jej pradoliny, będących częścią mezoregionu Wysoczyzna Żarnowiecka, spotykamy piękne dąbrowy i inne lasy z przewagą drzew liściastych

Rozlegle łąki, usytuowane w mezoregionie Pradolina Redy-Łeby, stają się pod koniec września areną walk byków, czyli samców jelenia Cervus elaphus

Położoną na południe od rzeki Łeby część obszaru gminy Nowa Wieś Lęborska, którą zaliczono do mezoregionu Pojezierze Kaszubskie, porastają lasy zwane buczynami

▴ Mchy torfowce o zabarwieniu czerwono-brunatnym rosną na „wyżynkach” torfowiska typu bałtyckiego i często towarzyszy im żurawina błotna Oxycoccus palustris, którą rozpoznajemy po ciemnoczerwonych owocach

▴ Borówka bagienna zwana też pijanicą Vaccinium uliginosum rośnie tylko na torfowiskach

Rodzina łabędzi niemych Cygnus olor na Kanale Łebskim, wzdłuż którego biegnie granica wschodnia rezerwatu przyrody Łebskie Bagno

Mchy torfowce o barwie zielonej zasiedlają najczęściej „dolinki” torfowiska typu bałtyckiego i bywają często zalewane wodą deszczową

▴ Torfowisko Łebskie Bagno – pejzaż jesienny

▴ Dystroficzne jeziorko polodowcowe w rezerwacie przyrody Czarne Bagno ◂ Rosiczkę długolistną Drosera anglica można spotkać tylko na torfowisku Czarne Bagno

Zalane wodą doły po eksploatacji torfu na torfowisku Czarne Bagno

Skarby dzikiej1

przyrody

Specjalny obszar ochrony Łebskie Bagna to najwyższej wartości obiekt naturalnej przyrody w gminie Nowa Wieś Lęborska

dolnym odcinku Pradoliny Redy-Łeby, w całości wypełnionym przez torfy niskie, wyróżniają się dwa torfowiska wysokie typu bałtyckiego, objęte od 2006 roku ochroną rezerwatową. Są to, oddalone od siebie o około 2,5 km, rezerwaty: Czarne Bagno i Łebskie Bagno, z których każdy ma nieco ponad 100 ha powierzchni. W ramach sieci Natura 2000, od 2008 roku oba te rezerwaty tworzą razem z otuliną Specjalny Obszar Ochrony o nazwie Łebskie Bagna. Ma on powierzchnię 771,1 ha, a ze względu na swoje usytuowanie stanowi nadzwyczajny dar natury, prawdziwy dar dla mieszkańców i gości gminy Nowa Wieś Lęborska. Duże torfowiska wysokie, tak charakterystyczne dla krajobrazów młodoglacjalnych Pomorza, odwadniane i niszczone przez wiele dziesiątków lat wskutek eksploatacji torfu i „uproduktywniania nieużytków”, w większości utraciły swój pierwotny charakter lub też przestały istnieć. W szczególności dotyczy to torfowisk wysokich kopułowych, zwanych też torfowiskami wysokimi typu bałtyckiego. Na ich powstawanie, zainicjowane przed około 13 tysiącami lat, czyli po ostatecznym ustąpieniu lądolodu, przemożny wpływ miały: łagodny klimat pobrzeża Bałtyku oraz stosun-

kowo duże opady atmosferyczne, ze średnią sumą roczną – 675 mm. Przyrodnicy twierdzą, że ponad połowa z siedemdziesięciu tego typu torfowisk, do niedawna występujących u nas w Polsce, została zniszczona, a z pozostałych żadne nie jest zachowane w stanie całkowicie naturalnym! W tym miejscu trzeba jednak podkreślić, że mimo długotrwałych ingerencji człowieka, takich jak odwadnianie, eksploatacja torfu, powierzchniowe pożary, współczesna szata roślinna rezerwatów przyrody Czarne Bagno i Łebskie Bagno jest w dalszym ciągu bardzo interesująca oraz bogata w unikatowe gatunki. Występującym w nich biocenozom naturalnym i półnaturalnym, wskutek współczesnych, kilkuletnich działań ochronnych, już nie grozi zagłada. Wręcz przeciwnie, przez znaczne ograniczenie antropopresji, duże fragmenty występujących w nich torfowisk wysokich zdegradowanych odzyskały zdolność do spontanicznej i stymulowanej regeneracji. Włączenie tych torfowisk do europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000 jest gwarancją na ich zachowanie dla przyszłych pokoleń mieszkańców Polski, Pomorza i gminy Nowa Wieś Lęborska.

1 Dzika przyroda to mało zmienione przez gospodarkę człowieka obszary, na których zachował się do naszych czasów bardzo bogaty w gatunki świat roślin, grzybów i zwierząt oraz innych organizmów. Do dzikiej przyrody zaliczono również łąki, które powstały i dotrwały do dzisiaj tylko dzięki nieprzerwanej od wielu wieków, ekstensywnej działalności rolniczej.

Malina moroszka Rubus chamaemorus, która rośnie u nas tylko w rezerwacie Czarne Bagno, jest reliktem glacjalnym, a także jako gatunek zagrożony wymarciem figuruje w „Polskiej czerwonej księdze roślin”

Owoce żurawiny błotnej Oxycoccus palustris

▴ Fragment torfowiska z aspektem owocujących wełnianek Eriophorum

Kwiat żurawiny błotnej Oxycoccus palustris

▴ Dystroficzne jeziorko polodowcowe w rezerwacie Czarne Bagno; na pierwszym planie, unikatowy w Polsce, zespół grążela drobnego Nupharetum pumili

Rezerwat Łebskie Bagno – dawna droga wywozowa wydobywanego niegdyś torfu

Po lewej – kwitnący wrzosiec bagienny Erica tetralix, po prawej – kwitnąca gałązka wrzosu zwyczajnego Calluna vulgaris; wrzosiec bagienny podlega w Polsce ścisłej ochronie

Ważniejsze cechy torfowiska typu bałtyckiego Dobrze zachowane torfowisko wysokie typu bałtyckiego posiada kopulasty kształt złoża torfowego2, które otoczone jest silnie podtopioną strefą. Spływa do niej nadmiar wody opadowej z kopuły torfowej, a także dociera woda z mniej lub więcej mineralnego otoczenia torfowiska. Na środkowej, niemal płaskiej, części torfowiska typu bałtyckiego występuje charakterystyczna mozaika niewysokich kępek i małych, silnie uwodnionych dolinek. Kępki tworzą głównie gatunki mchów torfowców o brązowej (brunatnej) i ciemnoczerwonej barwie, natomiast w dolinkach rosną mchy torfowce o zielonym zabarwieniu. Po kilku latach, zwykle podczas ciepłego i ubogiego w deszcze lata, część kępek zamiera, a ich obumarła roślinność utworzy nową warstewkę torfu. Natomiast w części nieco przesuszonych dolinek wyrastają wtedy mchy torfowce o ciemniejszym zabarwieniu i dają początek nowym kępkom, które w kolejnych latach będą rosnąć w górę. Ten zmieniający się w dłuższym okresie system suchszych kępek-wyżynek i mokrych dolinek jest mozaiką różniących się mikrosiedlisk. Dlatego też odrębne gatunki mchów oraz innych roślin, a także małych zwierząt, obserwujemy na wyżynkach, a inne w dolinkach. W tej części zdrowego torfowiska bałtyckiego (tj. nieuszkodzonego przez odwodnienie lub wydobywanie torfu) nie ma drzew i krzewów. Roślinność drzewiasta pojawia się natomiast na mniej lub więcej nachylonych zboczach kopuły torfowiska bałtyckiego. Zbocza te są przeważnie nieco suchsze, a ich lepszy drenaż umożliwia pojawianie się pojedynczych drzew, a nawet rozwój sosnowego boru bagiennego.

REZERWAT PRZYRODY CZARNE BAGNO Przed rozpoczęciem eksploatacji torfu, w II połowie XIX w., wypiętrzona kopuła torfowiska wysokiego Czarnego Bagna wraz z otaczającym ją torfowiskiem przejściowym, miała 226 ha powierzchni. Utworzony przed kilku laty rezerwat przyrody ma powierzchnię 102,86 ha (w tym 2 ha dróg), a więc obejmuje tylko to co jest pozostałością po obszarze zajętym niegdyś przez torfowisko wysokie. W miejscu opisywanego obszaru istniało niegdyś jezioro wytopiskowe3, po którym pozostał obecnie, w środkowej części kopuły torfowiska wysokiego, zbiornik dystroficzny4 o powierzchni 2,8 ha. Kopuła wraz ze zbiornikiem wodnym usytuowane są na wysokości około 10 m n.p.m., zaś obrzeża tej kopuły leżą na wysokości około 8 m n.p.m. Najgłębsze warstwy torfu powstawały tutaj przed ponad 8 tysiącami lat, natomiast początek rozwoju torfu wysokiego przypada na koniec I wieku naszej ery, czyli na czasy apostołów i ich uczniów. Przedmiotem ochrony w tym rezerwacie jest ekosystem torfowiska wysokiego typu bałtyckiego, a w szczególności siedliska przyrodnicze zaliczone do sieci Natura 2000 o nazwach: a) torfowiska wysokie zdegradowane, zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji, b) naturalne dystroficzne zbiorniki wodne, c) torfowiska przejściowe i trzęsawiska, d) bory i lasy bagienne.

▴ Owoce czerńca gronkowego Actaea spicata

Złoże torfowe ma kształt przypominający okrągły bochen chleba. Jeziora wytopiskowe powstawały z ogromnych brył lodu zagłębionych w gruncie, które topiły się, po ostatecznym ustąpieniu lądolodu, jeszcze przez wiele setek lat. 4 W zbiorniku dystroficznym woda jest wysycona substancjami humusowymi i biogennymi dostarczanymi przez otaczające zbiornik torfowisko oraz pło mszarne stanowiące wraz ze strefą otwartej wody jeden układ hydrologiczny. 2 3

Rezerwat Czarne Bagno – wąkrota zwyczajna Hydrocotyle vulgaris

Kwiat grążela drobnego Nuphar pumila, który rośnie na wodzie jeziorka w rezerwacie Czarne Bagno, jest rośliną wymierającą w Polsce i dlatego figuruje w „Polskiej czerwonej księdze roślin”

▴ Rezerwat Łebskie Bagno – rzadkie w Polsce zbiorowisko roślinne brzezina bagienna Vaccinio uluginosiBetuletum pubescentis

Woskownica europejska Myrica gale, roślina prawnie chroniona w Polsce, rośnie nielicznie w obu naszych rezerwatach przyrody oraz nieco liczniej w otulinie Łebskiego Bagna

Kwiat grążela żółtego Nuphar lutea, który jest rośliną wodną oraz prawnie chronioną, rośnie w rezerwacie Czarne Bagno i na Kanale Łebskim, będącym granicą rezerwatu Łebskie Bagno

Nerecznica grzebieniasta Dryopteris cristata, rosnąca nielicznie w obu rezerwatach przyrody, jest rośliną zagrożoną wyginięciem w naszym kraju

Rzadka roślina torfowiskowa, przygiełka biała Rhynchospora alba, występuje w obu naszych rezerwatach przyrody

Ryjówkę aksamitną Sorex araneus zaobserwowano tylko w rezerwacie Czarne Bagno

REZERWAT PRZYRODY ŁEBSKIE BAGNO Torfowisko Łebskie Bagno, o pierwotnej wielkości 147 ha, leży w odległości około 2,4 km na północny wschód od Czarnego Bagna. Od końca XIX w. zachodziły także i na tym torfowisku niekorzystne zmiany spowodowane działalnością człowieka. Szczególnie w latach 1950-1970, po uprzednim obniżeniu poziomu wód, wydobywano koparkami torf na prawie całej jego wierzchowinie. Utworzony w 2006 r. rezerwat przyrody chroni 111,54 ha powierzchni tego torfowiska (w tym 2,36 ha dróg), czyli jego wyraźnie wypiętrzoną kopułę – typową dla torfowisk wysokich. W najwyższym miejscu jest ona usytuowana na wysokości około 9 m n.p.m., zaś jej obrzeże leży około 1 m niżej. To obrzeże jest w większej części torfowiskiem przejściowym. Rezerwat przylega, od wschodu, do morenowego wzgórza będącego już częścią Wysoczyzny Żarnowieckiej. Brak na kopule tego torfowiska jakiegokolwiek naturalnego zbiornika wodnego wskazuje, że złoże torfowe, posiadające miejscami prawie 5 m grubości, w tym 1-1,5 m nadkładu torfu wysokiego, powstawało w warunkach ombrotroficznej gospodarki wodnej; czyli na powstanie torfowiska i jego trwanie wpływ miały wyłącznie wody pochodzące z opadów. Przedmiotem ochrony w tym rezerwacie jest ekosystem torfowiska wysokiego typu bałtyckiego, a w szczególności siedliska przyrodnicze zaliczone do sieci Natura 2000: a) żywe torfowiska wysokie oraz torfowiska wysokie zdegradowane, zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji, b) bory i lasy bagienne.

Flora i fauna rezerwatów w liczbach Flora rezerwatu Czarne Bagno liczy obecnie 290 gatunków roślin naczyniowych5 i 54 gatun-

ki mchów, w tym 14 gatunków mchów torfowców. Natomiast spis składników ﬂory rezerwatu Łebskie Bagno wykazuje 229 gatunków roślin naczyniowych i 42 gatunki mchów, w tym 15 gatunków mchów torfowców. W obu rezerwatach do najliczniejszych i równocześnie najcenniejszych gatunków roślin należą wrzosiec bagienny Erica tetralix i modrzewnica zwyczajna Andromeda polifolia. Zarówno wrzosiec bagienny jak i woskownica europejska, rosnąca także w obu tych rezerwatach, to gatunki o atlantyckim typie zasięgu, które wyróżniają torfowiska wysokie typu bałtyckiego. W rezerwacie Czarne Bagno nadzwyczajnymi klejnotami roślinnymi są malina moroszka Rubus chamaemorus i grążel drobny Nuphar pumilum, natomiast w rezerwacie Łebskie Bagno podobnym klejnotem jest wełnianeczka darniowa Baeothryon caespitosum. W tymże rezerwacie aktualnie stwierdzono występowanie 19 gatunków roślin naczyniowych prawnie chronionych i zagrożonych wyginięciem. Natomiast w rezerwacie Czarne Bagno do 2013 roku stwierdzono występowanie 23 roślin naczyniowych, prawnie chronionych i zagrożonych wyginięciem 25 gatunków mchów chronionych, a w rezerwacie Łebskie Bagno tych ostatnich mchów rośnie 26 gatunków. Nadzwyczaj bogata jest awifauna obu rezerwatów. W rezerwacie Czarne Bagno gnieździ się ponad 30 gatunków ptaków, natomiast w rezerwacie Łebskie Bagno gniazda zakłada blisko 50 gatunków. Rezerwat przyrody Czarne Bagno to obszar, na którym spotkać można 45 gatunków chrząszczy biegaczowatych, 90 gatunków pajęczaków, 6 gatunków płazów, 3 gatunki gadów oraz 14 gatunków ssaków. W rezerwacie przyrody Łebskie Bagno bytuje natomiast 35 gatunków chrząszczy biegaczowatych, 82 gatunki pajęczaków, 4 gatunki płazów, 4 gatunki gadów i 12 gatunków ssaków6.

5 W 2013 r. autor niniejszej książki-albumu stwierdził dość liczne występowanie, na skraju drogi rezerwatowej, centurii pospolitej Centaurium erythraea, gatunku objętego w naszym kraju od 2004 r. ścisłą ochroną gatunkową. Również w 2013 r. zaobserwowano na Kanale Łebskim, graniczącym z rezerwatem, duże płaty grążela żółtego Numphar lutea, rośliny podlegającej w Polsce ochronie częściowej. 6 Przy opisach przyrody torfowisk wykorzystano, oprócz własnych obserwacji, publikacje: J. Herbich (red.), 2004, Wody słodkie i torfowiska. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, t. 2; M. Herbich, J. Herbich (red.), Przyroda rezerwatów Łebskie Bagno i Czarne Bagno, Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2011.

Modrzewnica zwyczajna. Andromeda polifonia rośnie w obu naszych rezerwatach przyrody

Kwiatostan bagna zwyczajnego Ledum palustre, rośliny objętej w Polsce ochroną ścisłą; roślina ta występuje licznie w obu naszych rezerwatach przyrody

Objęty w naszym kraju ochroną ścisłą podgrzybek pasożytniczy Xerocomus parasiticus, wyrosły na owocnikach tęgoskóra pospolitego Scleroderma citrinum, rośnie tylko w rezerwacie Łebskie Bagno

Prawnie chroniony w Polsce wrzosiec bagienny Erica tetralix jest ozdobą obu naszych rezerwatów przyrody, a ponadto jest rośliną wyróżniającą torfowiska typu bałtyckiego

Niewielkie owocniki zacłonaka torfowcowego Cortinarius sphagneti można zobaczyć w obu naszych rezerwatach przyrody

Piękną i dużą paproć, Nerecznicę samczą Dryopteris ﬁlix-mas, zobaczyć można w rezerwacie Łebskie Bagno, a także w wielu naszych parkach i lasach

Nerecznica krótkoostna Dryopteris carthusiana rośnie dość licznie w obu rezerwatach przyrody

Zachylnik błotny Thelypteris palustris to roślina często spotykana na naszych torfowiskach

Niektóre rośliny, grzyby i zwierzęta spotykane

Myszołów Buteo buteo

Modraszka Cyanistes caeruleus

Jemiołuszka Bombycilla garrulus jest jesiennym i zimowym gościem w rezerwacie Łebskie Bagno, gdzie na starszych sosnach występują licznie jemioły Viscum album

Rudzik Erithacus rubecula

Wełnisty owocostan wełnianki pochwowatej Eriophorum vaginatum

Zięba Fringilla coelebs

Szpak Sturnus vulgaris

Myszołów Buteo buteo

Modraszek sfotografowany na drodze w rezerwacie Czarne Bagno

Inny modraszek również sfotografowany na drodze w rezerwacie Czarne Bagno

Bogatka Parus major

Szczygieł Carduelis carduelis wyjadający nasiona olchy

Dzięcioł duży Dendroscopos major

Czerwończyk dukacik Lycaena virgaureae w rezerwacie Czarne Bagno

w rezerwatach Czarne Bagno i Łebskie Bagno

Żmija zygzakowata Vipera berus w odmianie brązowej

JŚ

Biegacz ﬁoletowy Carabus violaceus

Padalec Anguis fragilis jest beznogą jaszczurką

Zaskroniec Natrix natrix

Strojnica baldaszówka Graphosoma lineatum

Samica tygrzyka paskowanego Agryope brucennichi zwykle po akcie zapłodnienia zjada, dużo mniejszego od siebie, samczyka

Jaszczurka zwinka Lacerta agilis i jej złoże jajowe zwykle ukryte w norce Samczyk ropuchy szarej Bufo bufo jest zawsze znacznie mniejszy od samicy i dlatego na jej grzbiecie „wędruje” do zbiornika wodnego; tam samica złoży skrzek (jaja), a on na pewno go zapłodni i zostanie ojcem, a nie mniej sprawny konkurent!

Składająca w wodzie skrzek samica żaby moczarowej Rana arvalis oraz samiec, siedzący na jej grzbiecie, w trakcie polewania skrzeku nasieniem

Koziołek sarny Capreolus capreolus w szybkim biegu

Wełnianka wąskolistna Eriophorum angustifolium w stadium owocowania

Cwałujący dzik Sus scrofa

Maszerujący lis Vulpes vulpes

Wydrom Lutra lutra mróz nie straszny i na polowanie podwodne wchodzą przez przeręblę w lodzie

Dużą populację centurii pospolitej Centaurium erythraea, rosnącej na poboczu drogi w rezerwacie Czarne Bagno, odkryto dopiero w 2013 roku; jest to roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną

Rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia, podobnie jak i rosiczka długolistna to rośliny, które wobec dużego niedostatku związków azotowych, w torfowym podłożu, łapią do swych liściowych pułapek drobne owady; bez azotu uzyskanego po „strawieniu” owadów rosiczki nie mogłyby wytworzyć nasion…

Kwiaty kruszczyka błotnego

Kruszczyk błotny Epipactis palustris; autor tej fotograﬁi stwierdził obecność w rezerwacie Czarne Bagno tego storczyka, objętego w Polsce ochroną ścisłą, już w 2010 r.

Mysikrólik Regulus regulus to jeden z naszych najmniejszych ptaków

Dzięcioł czarny Dryocopus martius jest naszym największym i najsilniejszym dzięciołem, który wykuwa dziuple lęgowe z otworem o średnicy około 10 cm

Zwyczaje i głos kukułki Cuculus canorus znają wszyscy, jednak tego ptaka z bliska widziało niewiele osób; warto przyjrzeć się dobrze pięknej fotograﬁi tego ptaka, którą zrobił Marcin Karetta, znany w całej Polsce fotograf awifauny

Natomiast pierwiosnek Phylloscopus collybita jest ptaszkiem mniejszym od wróbla

MK Upierzenie pliszki siwej Montacilla alba jest skromne, lecz sprawia miłe wrażenie, podobnie jak jej sposób poruszania się i „kiwania” dość długim ogonkiem

Śpiewak Turdus philomelos jest drozdem, którego melancholijny śpiew zwiastuje, wczesną wiosną, rychłe ocieplenie

Spotkanie przy padlinie lisa i kruków Corvus corax

Samca kosa Turdus merula poznajemy po czarnej sylwetce i żółtym dziobie; jego piękny, ﬂetowy śpiew słychać daleko i wyraźnie, zwłaszcza wieczorem i bardzo wczesnym rankiem, czyli wtedy kiedy inne ptaki milczą

Trznadel Emberiza citrinella jest ptakiem wielkości wróbla, lecz jego szata ma dużo więcej ciepłych barw niż upierzenie wróbla domowego czy mazurka

Samica kosa Turdus merula karmiąca pisklę

Sójka Garrulus glandarius bywa często rabusiem i gdy tylko wypatrzy zasiedlone gniazdo mniejszych ptaszków – plądruje je; zarówno zrabowane jaja, jak i pisklęta są ulubionym pokarmem dla niej i jej potomstwa Krętogłów Jynx torquilla jest dzięciołem, który ma zbyt słaby dziób, by wykuć dziuplę, nawet w zmurszałym drewnie, dlatego zajmuje dziuple opuszczone jak też już zasiedlone przez inne ptaki; przedtem jednak wyrzuca zastane tam gniazda – nawet z jajami

23 MK

Jezioro Lubowidz od strony kąpieliska

Gęsi gęgawy Anser anser w locie

Zachód słońca nad Jeziorem Lubowidzkim Jenot Nyctereutes procyonoides

Gęgawy na Jeziorze Lubowidzkim

Jezioro Lubowidz; na jego południowym brzegu wznosi się porośnięta lasem wysoka skarpa Pojezierza Kaszubskiego

Gęgawy na wiosennym rzepaku

Jezioro

Lubowidz J

ezioro Lubowidz, usytuowane w Pradolinie Redy-Łeby w najbliższym sąsiedztwie wsi o tej samej nazwie, jest jedynym większym akwenem nie tylko w gminie Nowa Wieś Lęborska, ale i w najbliższych okolicach Lęborka. Dlatego jest ono obiektem odwiedzanym chętnie przez liczne rzesze turystów, wędkarzy, amatorów żeglarstwa, kajakarstwa, nurkowania podwodnego, a latem, w dni słoneczne, setki osób korzystają z przygotowanych tutaj dla nich plaż i kąpielisk. Rozległe lustro wód i porośnięte lasem oraz wysokimi zadrzewieniami brzegi tego jeziora sprawiają, że każdy, kto tutaj dotarł, ma wrażenie przebywania w oazie pełnej wspaniałej przyrody, ciszy i spokoju. Jezioro Lubowidz, zwane też Lubowidzkim, ma powierzchnię 160,3 ha, przeciętną głębokość około 8 m i największą głębokość 15,6 m. Jego lustro znajduje się na wysokości 24,5 m n.p.m., a jego wahania, w skali roku, nie przekraczają 0,5 m1. Długość jeziora wynosi około 2,5 km, zaś

▴ Bielik Haliaeëtus albicilla, który gnieździ się i poluje w naszej gminie, stał się dla Polaków niegdyś pierwowzorem godła; autorem tej pięknej fotograﬁi jest mieszkaniec Wicka Bogusław Kotlarz

przeciętna szerokość około 1 km. Powstało ono przed ponad 10 tysiącami lat z zagłębionej w gruncie, ogromnej bryły lodu, pozostawionej przez stopniały lodowiec. Jest to więc jezioro wytopiskowe i równocześnie przepływowe, gdyż zasila go wodami, wpływająca od strony południowej, rzeka Węgorza (i kilka niewielkich cieków). Ta sama nieduża rzeka wypływa na północno-wschodnim krańcu jeziora i odprowadza swe wody do nieodległej Łeby. Dodatkowo w wodę wzbogacają jezioro liczne źródliska znajdujące się u podnóża wysokich wzgórz morenowych, które obniżają się tarasowo w kierunku jego południowych brzegów. Trudno jest w pełni zilustrować w niniejszej książce-albumie cały, bardzo bogaty w gatunki, świat roślin, ptaków i innych zwierząt zasiedlających Jezioro Lubowidzkie oraz jego brzegi, gdyż zabrakłoby w niej miejsca na opisy i fotografie innych niezwykłości przyrodniczych naszej gminy.

Jednakże te niewielkie wahania wysokości lustra wody powodują, że powierzchnia jeziora okresowo zmniejsza się lub zwiększa o około 2 ha. 1

Czernice Aythya fuligula

Perkoz dwuczuby Podiceps cristatus zakłada swoje pływające gniazdo na płytkich wodach Jeziora Lubowidzkiego zwykle w pobliżu gniazda łabędzia niemego

Kaczor, czyli samiec kaczki krzyżówki Anas platyrhynchos

Samica łabędzia niemego Cygnus olor w pływającym gnieździe usytuowanym w pobliżu północnego brzegu Jeziora Lubowidzkiego

Na Jeziorze Lubowidzkim kwitną latem, w większych ilościach, grzybienie wodne Nymphaea alba, które są rośliną prawnie chronioną w naszym kraju

Zausznik Pediceps nigricollis jest gatunkiem ptaka należącego do rodziny perkozów

Zimorodek Alcedo atthis gnieździ się i poluje na rzeczce Węgorza, wpływającej i wypływającej z Jeziora Lubowidzkiego

Kwiatostany oczeretu Tabernemontana

Łyski Fulica atra nie są kaczkami, gdyż należą do rodziny chruścieli

W wielu miejscach, pomiędzy lustrem wody a pasem wodnej roślinności przybrzeżnej, rośnie pas oczeretów Tabernemontana Schoenoplectus tabernaemontani

27 Kaczka krzyżówka Anas platyrhynchos, czyli samica z potomstwem

Nerecznica szerokolistna Dryopteris dilatata jest paprocią spotykaną często w lasach z dużym udziałem drzew liściastych

Bniec czerwony Melandrium rubrum jest rośliną często występującą w pomorskich buczynach i grądach, czyli w lasach z drzewostanami dębowymi, a także w łęgach

Żankiel zwyczajny Sanicula europaea to roślina grądów

Wczesną wiosną w wilgotnych grądach i żyznych łęgach zakwita piżmaczek wiosenny Adoxa moschatellina

Uroczyska leśne, które warto

zobaczyć

Las w Krępie Kaszubskiej ma około 28 ha powierzchni, w tym nieco mniej niż 1 ha zajmują miejsca pamięci (cmentarze). Rośnie on na bardzo żyznych glebach gliniastych właściwych. Tylko na powierzchni 2,4 ha występują uboższe gleby rdzawe właściwe, a w niewielkim obniżeniu terenu, o powierzchni 0,23 ha, występuje zalesione olchą, dębem i osiką, torfowisko przejściowe. W gminie Nowa Wieś Lęborska spotykamy niewiele lasów na tak żyznych glebach, gdyż zostały już one przed wielu wiekami wylesione i, nieprzerwanie do naszych czasów, są wykorzystywane przez rolnictwo do upraw polowych. Dlatego ten las ma duże znaczenie nie tylko przyrodnicze, jako ostoja dla licznych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ale i spełniać może dużą rolę dydaktyczną. To właśnie żyzne gleby brunatne, w połączeniu z miejscowym pomorskim klimatem, umożliwiły powstanie siedliska, oczywiście dopiero po kilku tysiącach lat od stopnienia lodowca, które jest opisywane przez przyrodników pod nazwą grądu subatlantyckiego Stellario-Carpinetum. Niedawno było ono inwentaryzowane, aby mogło być otoczone szczególną ochroną w ramach europejskiego programu Natura 2000. Trzeba tu podkreślić, że grądy subatlantyckie w Polsce występują tylko na Pomorzu, co jest uwarunkowane tutejszym klimatem! Podczas wędrówki przez charakteryzowany las napotkamy przede wszystkim cały zestaw gatunków drzew, krzewów oraz roślin zielnych rosnących w grądach subatlantyckich. Najczęściej spotykać będziemy wśród gatunków drzew – dęba szypułkowego Quercus robur 1

i graba zwyczajnego Carpinus betulus, które w tym grądzie pełnią główne role w budowie drzewostanu. Nieco rzadziej rosną tutaj: klony jawory Acer pseudoplatanus, lipy drobnolistne Tilia cordata i buki Fagus sylvatica. W warstwie krzewów można tutaj, oprócz graba i wiązu górskiego Ulmus glabra (s. 110)1, zobaczyć: leszczynę Corylus avellana (s. 103), kruszynę Frangula alnus (s. 65) i trzmielinę Euonymus europaeus (s. 92). W tutejszym runie leśnym spotkać można kilkadziesiąt gatunków roślin naczyniowych i mchów, z których warto poznać najważniejsze i najczęściej spotykane oraz najłatwiejsze do zaobserwowania. Są to rośliny kwiatowe: gwiazdnica wielkokwiatowa Stellaria holostea (s. 112), marzanka wonna Galium odoratum (s. 30), zawilec gajowy Anemone nemorosa (s. 30), konwalia majowa Convallaria majalis (s. 30), kokoryczka wielokwiatowa Polygonatum multiflorum (s. 30), czerniec gronkowy Actaea spicata (s. 112) oraz paprocie: narecznice – samcza Dryopteris filix-mas (s. 19), krótkoostna Dryopteris carthusiana (s. 19), szerokolistna Dryopteris dilatata (s. 28) i wietlica samicza Athyrium filix-femina (s. 30). Fragment tego lasu, przylegający do szosy Lębork-Łeba i dalej rozciągający się w kierunku północnym, jest nadzwyczaj interesujący. Drzewostan budują tutaj około 150-letnie dęby szypułkowe i lipy drobnolistne, a towarzyszą im przeważnie niewiele młodsze jawory i graby. Historycznie jest to pozostałość po parku dworskim, który samorzutnie przekształcił się w las grądowy. Jakże barwne jest tutaj runo leśne w okresie wiosennym, zanim drzewa wykształcą swoje gęste ulistnienie. Właśnie w tym to czasie, w pełni dojrzały grąd

(s.110), (s.112) to sposób oznaczenia strony, na której znajduje się fotografia danego gatunku rośliny, grzyba lub zwierzęcia.

Wczesną wiosną w lasach liściastych w dużych łanach zakwitają zawilce gajowe Anemone nemorosa ▾

Wietlica samicza Athyrium ﬁlix-femina występuje często w wilgotniejszych grądach i żyznych buczynach

Przytulia wonna Galium odoratum rośnie w dużych łanach zarówno w żyznych buczynach, jak i w dąbrowach

◂ Owoce i liście kokoryczki wielokwiatowej Polygonatum multiflorum, rośliny, która występuje w podobnych lasach jak przytulia wonna

Kwiaty kokoryczki wielokwiatowej

Owoce konwalii majowej, które dojrzewają latem, znane są tylko nielicznym miłośnikom przyrody Kwiaty konwalii majowej Convallaria majalis znają wszyscy; tę prawnie chronioną roślinę można spotkać często w suchszych lasach liściastych z dużym udziałem dębów

Żółte kwiaty ziarnopłonu wiosennego Ficaria verna, otwierają się tylko wtedy, kiedy świeci słońce; roślina ta rośnie masowo i kwitnie przed rozwojem liści drzew w wilgotnych lasach liściastych

subatlantycki, jaki właśnie tutaj występuje, jest najpiękniejszy i najdostojniejszy, a zachwyt wzbudza jego barwne runo. W tejże parkowej części opisywanego lasu na przedwiośniu kwitną licznie, oprócz wielu wymienionych wyżej roślin, śnieżyczki przebiśniegi Galanthus nivalis (s. 66) i złocie żółte Gagea lutea (s. 67), a około dwa tygodnie później cebulice syberyjskie Scilla sibirica (s. 67). Zarówno śnieżyczki przebiśniegi jak i cebulice syberyjskie nie są tutaj roślinami rodzimymi i zostały, przed ponad 100 laty, posadzone przez ogrodnika parkowego. Siedlisko grądu subatlantyckiego bardzo im odpowiada, gdyż corocznie jest ich więcej, pomimo wykopywania i przesadzania do ogródków przydomowych, gdzie nie zawsze rosną dobrze. Las na skraju Jeziora Lubowidzkiego Na północ od plaży i urządzeń znajdujących się na placu rekreacyjnym, tuż pomiędzy brzegiem jeziora a wzgórzem morenowym, rośnie szczególnie bogaty we wczesnowiosenne rośliny łęg jesionowo-olszowy FraxiniAlnetum, który u podnóża moreny przechodzi w grąd subatlantycki Stellario-Carpinetum. W łęgu jesionowo-olszowym drzewostan budują ponad 70-letnie olchy i jesiony, natomiast w grądzie subatlantyckim rosną ponad 110-letnie buki i dęby z domieszką sosen zwyczajnych, będących w tym samym wieku co buki i dęby. Ponadto, pomiędzy lasem łęgowym a grądow ym zobaczyć możemy źródlisko z kilkoma stróżkami wody wypływającymi

spod ziemi. Tutaj możemy poznać jeszcze inne rośliny wczesnowiosenne. Są to m.in.: łuskiewnik różowy Lathraea squamaria (s. 112), żankiel zwyczajny Sanicula europaea (s. 28), bniec czerwony Melandrium rubrum (s. 28), zerwa kłosowa Phyteuma spicatum (s. 113) i miodunka BK ćma Pulmonaria obscura (s. 113). Natomiast w części najniżej usytuowanej, łęgowej, kwitną w tym samym czasie masowo: zawilce ▴ Kania ruda żółte Anemone ranunculoides (s. 71), Milvus milvus to ziarnopłony wiosenne Ficaria verna gatunek pożytecznego (s. 30) i piżmaczki Adoxa moschatellina ptaka drapieżnego (s. 28) , a powietrze w ypełnione jest gnieżdżącego się wspaniałym zapachem czeremchy na terenie naszej gminy zwyczajnej Padus avium (s. 66). Poza wyżej opisanymi, w lasach znajdujących się w granicach gminy Nowa Wieś Lęborska napotkać można wiele innych uroczysk leśnych. Do nich należą piękne lasy bukowe, zwane też buczynami, rosnące na obszarach położonych na południe od rzeki Łeby, czyli na Pojezierzu Kaszubskim. Niezwykle dorodne są też niektóre dąbrowy w leśnictwie Nowa Wieś Lęborska, które usytuowane są na Wysoczyźnie Żarnowieckiej. W niniejszej książce-albumie brak miejsca na obszerniejsze opisy wymienionych wyżej i niewymienionych uroczysk leśnych, jednakże niektóre ich walory zilustrowano na fotografiach.

◂ Bobry to „dzielni” drwale, którzy mogą obalać nawet duże olchy i inne drzewa rosnące na brzegach Łeby i rowów odwadniających łąki pradoliny; niestety jeśli z powalonych drzew utworzą tamy na ciekach wodnych wtedy na wiele miesięcy nasze najwartościowsze łąki znajdą się pod wodą, a derkacze, czajki i kszyki utracą swoje miejsca gniazdowania

Do najczęściej spotykanych, a zwłaszcza słyszanych, naszych sów należy puszczyk Strix aluco

Wiewiórkę Sciurus vulgaris z ciemnym umaszczeniem futerka spotykamy u nas niezbyt często; takie zabarwienie ułatwia szybsze ogrzanie ciała w okresach chłodnych, jednak tylko wtedy, gdy świeci słońce

Pospolicie w naszych lasach występuje mysz leśna Apodemus flavicollis, jednak trudno ją zobaczyć, bo gdy do jej dużych uszu dotrze jakikolwiek szmer, chowa się szybko do jednej ze swoich norek

Na terenie naszej gminy gnieździ się kilka par bociana czarnego Ciconia nigra; ptaki te chętnie szukają pożywienia na mokradłach

Najpospolitszym naszym gołębiem jest grzywacz Columba palumbus, który gnieździ się najchętniej na drzewach iglastych; jesienią stada grzywaczy przylatują do nas corocznie z północy i intensywnie żerują, a gdy oziębi się, odlatują na południe

Pięknie ubarwiony orszoł prążkowany Trichius fasciatus chętnie spija nektar kwiatów, natomiast jego larwy, aż do przepoczwarczenia się, żerują w zmurszałych pniakach drzew liściastych

„Smutnie” ubarwiony motyl rusałki żałobnika Nymphalis antiopa; żałobnik w stadium gąsienicy żeruje na liściach wierzb i brzóz, natomiast motyle chętnie spijają sok ze zranionych drzew, dojrzałych owoców oraz pobierają wodę z kałuż na drogach leśnych

Wiewi贸rka Sciurus vulgaris

Czajka Vanellus vanellus

Na początku lata na suchszych łąkach Pradoliny Łeby w dużych łanach zakwita jastrun, czyli złocień właściwy Leucanthemum vulgare ▾

Na łąkach „naturowych”, w części niezalewanej wiosną wodą, pojawiają się licznie derkacze Crex crex, które są szczególnie chronione na terenie całej Unii Europejskiej z powodu gwałtownego przekształcania ekstensywnie użytkowanych łąk na wielkoobszarowe uprawy bogatych w białko roślin trawiastych; łąki „naturowe” na terenie naszej gminy to przypuszczalnie miejsce największego skupienia derkaczy w środkowej i zachodniej Europie

Samiec kszyka, zwanego też bekasem Gallinago gallinago, odbywa swoje wiosenne loty godowe nad pradoliną i z wysoka opada gwałtownie ku ziemi z szeroko rozpostartymi skrzydłami, których skrajne sterówki, wskutek zawirowań powietrza, wydają dźwięk przypominający beczenie baranka

Na obrzeżach rowów odwadniających na łąkach w pradolinie, od czerwca do sierpnia, masowo kwitną wiązówki błotne Filipendula ulmaria Krwawnice Lythrum salicaria zasiedlają skraje prawie wszystkich rowów odwadniających pradolinę i przyciągają latem ludzki wzrok, a do nektaru liczne motyle oraz inne owady

Siedmiopalecznika błotnego Comarum palustre najłatwiej wypatrzeć w najwilgotniejszych obniżeniach łąk

Gminne łąki

naturowe C

zęść łąk położonych w Pradolinie RedyŁeby od wieków była koszona nieregularnie, gdyż z powodu ich silnego podmakania, zbiór siana był nie zawsze możliwy. Stały się one doskonałym miejscem dla bytowania derkacza Crex crex (s. 34), ptaka chronionego prawem Unii Europejskiej. Dlatego łąki te postanowiono włączyć do sieci Natura 2000, a ich coroczne koszenie jest obowiązkiem właścicieli. Jednakże kosić je wolno po sezonie lęgowym ptaków, czyli dopiero w sierpniu. Uzyskiwane wtedy siano jest przydatne prawie wyłącznie na podściółkę dla zwierząt gospodarskich. By zrekompensować ewentualne straty plonów, rolnicy otrzymują tzw. dopłaty unijne, którymi objęty jest obszar 767,3 ha łąk, przysługują więc rekompensaty za 735,1 ha łąk zasiedlonych przez derkacza i 32,2 ha łąk z gniazdami czajki Vanellus vanellus (s. 34). Przy okazji na tychże łąkach gnieździ się inny, rzadki już w Europie ptak – kszyk Gallinago gallinago (s. 34), zwany też bekasem. Zadowoleni są wszyscy, zwłaszcza rolnicy z dopłat, bo plon z tych łąk, nawet koszonych w lepszym terminie, był często marnej jakości. Trzeba wyjaśnić, że po kilku latach niekoszenia, ta część pradoliny samorzutnie pokryje się wierzbowo-olchowymi zaroślami i lasem. Wtedy dawne łąki staną się nieprzyjazne i niedostępne zarówno dla rolników, jak i dla ptaków. W naszym klimacie zarówno pola, jak i łąki czy pastwiska, mogą istnieć tylko wtedy, gdy są choćby ekstensywnie, lecz stale, użytkowane. Niestety ta wsparta unijnymi dopłatami czynna ochrona łąk, zwanych potocznie naturowymi, w roku 2013 okazała się nie w pełni skuteczna. Stało się to za sprawą bobra Castor fiber (s. 37), który w ostatnich latach rozmnożył się nadmiernie i poważnie utrudnił odpływ nadmiaru wód, które licznymi kanałami, od kilku stuleci spływały do rzeki Łeby i Jeziora

Łebskiego. Dotąd corocznie po zimie, zwykle już wiosną, łąki te były na tyle osuszone, że mogły być zasiedlane przez opisane wyżej klejnoty ornitologiczne. Obecnie liczne tamy na kanałach odpływowych zbudowane przez bobry spowodowały, że część naszych łąk naturowych była zalana wodą do jesieni. Derkacze, czajki i kszyki utraciły swoje miejsca lęgowe, a rolnicy dopłaty unijne, gdyż za niewykoszone łąki one nie przysługują… Zakłóconej przez bobry dotychczasowej równowagi w przyrodzie Pradoliny na pewno nie przywrócą wilki wprowadzone przez ekologów do sąsiednich lasów. Jest to mało prawdopodobne. Znaczna fragmentaryzacja lasów naszej części Pomorza jest bowiem bardzo niekorzystna dla życia i rozmnażania się wilków, a jeśli już uda się im na dłużej osiedlić raczej zainteresują się bezbronnymi zwierzętami hodowanymi przez rolników, a nie bobrami. Te ostatnie są wyjątkowo trudną do upolowania zwierzyną. Wiedzą o tym dobrze fotograficy przyrody, myśliwi i… wilki, a także hodowcy zwierząt gospodarskich we wschodnich i południowo-wschodnich rejonach naszego kraju. Jeśli ekolodzy pilnie nie wybiorą i nie zastosują skutecznej metody ograniczenia populacji bobrów, to już za kilkanaście lat Pradolina Redy-Łeby będzie prawie taka jak przed wiekami. Gwałtownie rozwijać się będą zbiorowiska z wierzbami i innymi gatunkami roślin drzewiastych typowych dla łęgów. Gdzieniegdzie odnowią się torfowiska, zwłaszcza przejściowe i wysokie. W Pradolinie nie będzie łąk, pastwisk i zasiedlających je obecnie rzadkich roślin, ptaków i innych zwierząt. Nie będzie też jej otwartego, szerokiego krajobrazu… Te bezcenne wartości przyrodnicze, które powstawały przez wieki, dzięki koegzystencji człowieka i natury mogą być utracone w ciągu najbliższej przyszłości!

Zwykle już w marcu w najwilgotniejszych fragmentach łąk zakwita knieć błotna Caltha palustris, zwana też kaczeńcem

TS Bobry Castor ﬁber nadmiernie rozmnożyły się w pobliżu koryta Łeby i zagrażają zachowaniu unikatowych wartości przyrodniczych łąk naturowych

Kwiatostan rdestu wężownika; jego podziemne kłącza są cennym surowcem leczniczym m.in. o właściwościach przeciwzapalnych ▾

Szelężnik mniejszy Rhinanthus minor, rosnący na naszych łąkach, jest rośliną trującą i półpasożytniczą; jego korzenie pobierają substancje pokarmowe z korzeni innych roślin

▸ Na łące storczykowej, zwłaszcza w pobliżu Jeziora Lubowidzkiego, a także na wielu innych wilgotnych i żyznych łąkach pradoliny kwitnie w lipcu i sierpniu rdest wężownik Polygonum bistorta; polska nazwa tej rośliny wywodzi się od kształtu jej podziemnego kłącza, który łudząco przypomina węża

Zarodnikujący pęd skrzypu błotnego Equisetum palustre, gatunku rosnącego pospolicie na naszych żyznych i ekstensywnie użytkowanych łąkach

Kwitnący w maju, prawnie chroniony, śniedek baldaszkowy Ornithogalum umbellatum otwiera swoje białe kwiaty tylko wtedy, kiedy pada na nie słońce; śniedki rosną w pobliżu łąk storczykowych i bardzo licznie w otulinie rezerwatu Czarne Bagno

Nasze łąki

storczykowe M

Ostrożeń warzywny Cirsium oleraceum to roślina często spotykana na naszych żyznych łąkach; jak jej nazwa wskazuje, jej ziele było niegdyś spożywane przez ludność wiejską zamiast sałaty

okra, podtorfiona łąka jest oddalona o około 0,7 km od centrum wsi Lubowidz, a rozpoczyna się ona w odległości około 30 m od drogi prowadzącej do południowego brzegu jeziora. Zajmuje teren o długości około 150 m i przeciętnej szerokości 40 m, który przylega do południowo-zachodniego brzegu jeziora Lubowidz. Łąka wznosi się tylko nieznacznie ponad lustro wody jeziora, a w wilgotnych porach roku bywa okresowo zalewana jego dość żyznymi wodami. Panujące tutaj specyficzne warunki wodno-glebowe sprawiają, że rośnie na niej, i kwitnie w maju, cały szereg klejnotów roślinnych, takich jak prawnie chronione w Polsce: kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis, gnidosz błotny Pedicularis palustris i bobrek trójlistkowy Menyanthes trifoliata, a ponadto czermień błotna Calla palustris, siedmiopalecznik błotny Comarum palustre, knieć błotna Caltha palustris, kuklik zwisły Geum rivale, kozłek bzowy Valeriana sambucifolia, kozłek całolistny Valeriana simplicifolia, rdest wężownik Polygonum bistorta, skrzyp bagienny Equisetum fluviatile, skrzyp błotny Equisetum palustre, palustre wiązówka błotna Filipendula ulmaria, ulmaria ponikło błotne Eleocharis palustris i oczeret Tabernemontana Schoenoplectus tabernaemontani. tabernaemontani Ten ostatni gatunek rośliny oraz łączeń baldaszkowy Butomus umbellatus rosną też w płytkiej wodzie, tuż przy brzegu jeziora. Wartość przyrodnicza tej łąki jest nadzwyczajna i dlatego mogłaby być uznana za użytek ekologiczny. Obecnie istnieją jednak niekorzystne warunki dla jej zachowania. Powoduje je brak koszenia i zarastanie samorzutnie pojawiającymi się roślinami drzewiastymi. Już

obecnie duże fragmenty powierzchni przyjeziornego gruntu, przyległego do tej łąki, niekoszone od kilkunastu lat, zarosły gęstwiną drzew i krzewów, a cenne przyrodniczo rośliny łąkowe w tychże miejscach prawie całkowicie już wymarły. Warto zapamiętać, że łąki w naszym klimacie nie mogą istnieć bez ich koszenia lub wypasania. Zachowanie tej, niezwykle cennej przyrodniczo, łąki ma także istotne znaczenie ze względu na ochronę obecnego krajobrazu. Samorzutnie wyrosła bowiem gęstwina drzew i krzewów, wskutek zaprzestania ekstensywnego użytkowania tej łąki, już po kilku latach może przysłonić widok na taﬂę jeziora, wzdłuż jego podłużnej osi o długości ponad 2,5 km. Od strony wsi Lubowidz i opisanej łąki można jeszcze podziwiać piękno otaczających jezioro wzgórz morenowych, które są porośnięte lasem aż do brzegów tego jeziora. Należy więc zadbać o to, aby nadzwyczajne bogactwo przyrodnicze, i równocześnie jeden z najpiękniejszych krajobrazów ziemi lęborskiej, nie zostały utracone przez samorzutny rozwój roślinności drzewiastej na opisanej wyżej, unikatowej, łące. W drugiej połowie maja turysta i przyrodnik może bliżej poznać inną łąkę storczykową, którą znajdzie tuż przy północno-zachodnim brzegu stawu w Obliwicach, zwanym też stawem łabędzim. Wtedy kwitną na niej dziesiątki storczyków – kukułek szerokolistnych Dactylorhiza majalis oraz wiele innych roślin zasiedlających żyzne i okresowo bardzo wilgotne łąki. Również i tę powierzchniowo niewielką łąkę warto objąć ochroną w postaci użytku ekologicznego. Rusałka admirał Vanessa atalanta spija nektar z kwiatów jastruna łąkowego; samica tego motyla składa jajeczka na liściach pokrzywy, a wylęgłe gąsienice aż do przepoczwarczenia się odżywiają się jej liśćmi

Kwiatostan łączenia baldaszkowego Butomus umbellatus

Mieniak tęczowiec Apatura iris przebywa przeważnie w koronach drzew, a niżej zlatuje, by pobrać wodę i soki ze zranionych drzew oraz odchodów; jego gąsienice żerują i rozwijają się na liściach wierzby oraz topól

▴ Rusałka ceik Polygonia c-album, od połowy czerwca do października, często zlatuje na nasze łąki storczykowe i odwiedza kwiaty oraz żywi się także sokiem ze zranionych drzew i owoców; nazwa tej rusałki pochodzi od literki „c” wyraźnie zaznaczonej na jej dolnej stronie skrzydeł, a jej gąsienice żerują na wierzbie iwie, chmielu, pokrzywie a także na leszczynie

Motyl rusałki pawika Inachis io żywi się nektarem rozmaitych kwiatów, zwłaszcza łąkowych, a jego gąsienice żerują gromadnie na pokrzywie i chmielu

▴ Na nowowiejskich łąkach „storczykowych” zobaczyć można gnidosza błotnego Pedicularis palustris, zagrożonego w Polsce wymarciem i objętego ochroną ścisłą

Dostojka malinowiec Argynnis paphia na kwiatostanie czarcikęsa łąkowego; jej gąsienice żerują na różnych gatunkach ﬁołków, a motyle chętnie zlatują, w poszukiwaniu nektaru, na nasze żyzne łąki

▴ Pomiędzy pędami wyższych roślin łąkowych swoje sieci rozwieszają pająki, m.in. krzyżaki

Grzebuszka ziemna Pelobates fuscus cały dzień spędza w wykopanych przez siebie norkach, z których wychodzi dopiero w godzinach nocnych, aby polować na owady i inne drobne zwierzęta

W płytkiej wodzie na skraju Jeziora Lubowidzkiego i łąki storczykowej zaskroniec Natrix natrix poluje na drobne zwierzęta podwodne ▴ Przestrojnik trawnik Aphantopus hyperantus ▸ Młody bielik Haliaeetus albicilla, który upolował rybę w Jeziorze Lubowidzkim

Dudki Upupa epos w Pradolinie Łeby występują tylko sporadycznie, chociaż mogą tutaj znaleźć wystarczającą ilość pokarmu do wychowania potomstwa, a na pojedynczych, samotnych drzewach są liczne i obszerne dziuple do zakładania gniazd; dudki odżywiają się licznymi gatunkami owadów, a długim dziobem poszukują na pastwiskach larw owadów w krowich „plackach”

Orlik krzykliwy Aquila pomarina to ptak, który rzadko gnieździ się w naszym kraju, lecz ma swoje stanowiska lęgowe w naszej gminie; zwłaszcza wiosną, gdy odczuwa on brak innego pokarmu, poluje na żaby, ropuchy, padalce i inne jaszczurki, które występują już wtedy na żyźniejszych łąkach

▴ „Pierzastego duszka” zwanego śpiclotkiem pięciopiórem Alucita pentadactyla można zobaczyć na naszych łąkach w lipcu, gdy wypoczywa na liściach traw

Nazwę łąkom storczykowym nadano, ponieważ w II poł. maja do I poł. czerwca zakwitają na nich masowo storczyki – kukułki szerokolistne Dactylorhiza majalis

Para żurawi Grus grus na wczesno wiosennej łące

O dużych ptakach, które są żywą ozdobą naszych gminnych krajobrazów BOCIANY Ciconia ciconia

uż przed opuszczeniem Nowej Wsi Lęborskiej, przy skrzyżowaniu ulic Dworcowej i Mostowej, spotykamy na słupie teleenergetycznym pierwsze, corocznie zasiedlane, bocianie gniazdo. Następnie, wędrując aż do Chocielewka Dolnego, obserwujemy 14 kolejnych gniazd tych ptaków, usadowionych przeważnie na słupach trakcji elektrycznej lub też na narożnikach dachów budynków. Każdego roku w około dwunastu z tych gniazd pary bocianów wychowują i później wyprowadzają co najmniej trzy młode. Czasami młodych boćków jest więcej, zwłaszcza w tych latach, gdy rozległe obszary Pradoliny Łeby są bogatsze niż zwykle w owady, mięczaki, płazy, gady lub w drobne gryzonie. Wtedy to ujawnia się jeszcze jeden walor tych pięknych ptaków – zapobiegają bowiem stratom rolników w plonach. Nic dziwnego, że bociany już od wielu wieków są otaczane szczególną opieką przez mieszkańców wsi. Warto wiedzieć, że z około 240 tysięcy bocianów przylatujących co wiosnę do Europy, co czwarty zatrzymuje się w Polsce, a turysta wędrujący skrajem Pradoliny Redy-Łeby w okresie od wiosny do połowy sierpnia może wielokrotnie i w różnych miejscach obserwować zwyczaje tych ptaków.

Drugim naszym, imponującym skupiskiem czynnych gniazd lęgowych bociana białego są najbliższe okolice kościoła i parku w Janowicach. Tutaj, w okresie lęgowym 2013 roku, 15 par wyprowadziło swoje młode. Z zimowisk bociany powracają zwykle później niż żurawie i czaple, od połowy marca do początków kwietnia. Bociany, przy stosunkowo dużej masie ciała – 2,5 do 4,4 kg – mają słabe mięśnie skrzydeł. Męczą się szybko przy aktywnym locie, tj. przy poruszaniu skrzydłami. Ptaki te są jednak mistrzami w wykorzystywaniu ciepłych prądów wznoszących, jakie występują nad lądami w naszym klimacie od wiosny do końcówki lata. Boćki opuszczają nas pod koniec sierpnia lub w pierwszej dekadzie września. Wtedy to, jak szybowce, bez potrzeby używania mięśni skrzydeł wędrują do swoich zimowisk. Powracają wiosną, kiedy nad ogrzanym słońcem lądem pojawią się znowu powietrzne „kominy” wznoszące, umożliwiające szybowanie. Tylko bardzo silne samce niekiedy pojawiają się u nas w lutym. One pierwsze zajmują gniazda i na pewno założą rodzinę. Samce bociana, które nie znajdą dogodnego miejsca do gniazdowania i wystarczająco obfitego żerowiska dla wykarmienia rodziny, do następnego roku pozostaną w stanie bezżennym.

Piękny motyl paź królowej Papilio machaon spijający nektar z kwiatów poziewnika

Lądujący bocian biały Ciconia ciconia

Motyl i gąsienica pazia królowej Papilio machaon na roślinie pokarmowej, którą jest przeważnie marchew zwyczajna zwana też dziką lub też inna roślina z rodziny baldaszkowych

Bocian przy toalecie

Krzyżak zielony Araniella cucurbitina nie jest typowym mieszkańcem łąk, dlatego występuje tylko na ich obrzeżach porośniętych rzadko krzewami; najłatwiej zaobserwować go można w maju i czerwcu

WW Niewielką żabkę, rzekotkę drzewną Hyla arborea, która najczęściej w okresie wegetacji przebywa na drzewach i krzewach, spotkać można także na szerokolistnych roślinach łąkowych, gdzie poluje na owady

Łatczyn brodawnik Decticus verrucivorus, który kształtem ciała przypomina pasikonika zielonego, żyje najczęściej na wilgotnych łąkach, a także w lasach łęgowych

Bocian biały lata z wyprostowaną szyją i skierowanymi do tyłu nogami

Bociany i to co one zjadają

Bociany bardzo rzadko siadają na drzewach, gdyż gęste gałęzie mogą skaleczyć ich szeroko rozpostarte skrzydła; na fotograﬁi bocian odpoczywający po wiosennym powrocie z południa na jesionie rosnącym przy ul. Młynarskiej w Nowej Wsi Lęborskiej

Bocian biały połykający większą zdobycz

Jaszczurka zwinka Lacerta viridis to smakowity kęs żywego mięsa, zwłaszcza wczesną wiosną i przy niskich temperaturach otoczenia, kiedy gady i płazy są mało zwinne, a bocianom brakuje większych owadów; tych ostatnich w miesiącach późnej wiosny i wczesnego lata jest na łąkach pod dostatkiem

Bociany przygotowujące się do wylotu na południe

W cieplejszych porach roku bociany chętnie zjadają miecznika łąkowego Conocephalus dorsalis, który w tym okresie jest szczególnie liczny na naszych wilgotnych i żyznych łąkach

Traszka zwyczajna Triturus vulgaris zimuje w wodzie, a na ląd wychodzi w czerwcu i wtedy może stać się pokarmem dla bociana

Bocian biały gnieżdżący się na wysokim pniu ogłowionej topoli w Garczegorzu; to bardzo bezpieczne miejsce do rozmnażania się tych ptaków, gdyż młode boćki wychowane na słupach trakcji energetycznej z „gołymi” przewodami często giną

Bociany

„sejmikujące”

i przygotowujące się do wędrówki

na południe

Czapla siwa Ardea cinerea jest piÄ&#x2122;knym ptakiem

CZAPLE Ardea cinerea

Chocielewku Dolnym, tuż za ostatnimi zabudowaniami i nieopodal mostu na Łebie, jest miejsce szczególne. Tutaj, na skraju Pradoliny Redy-Łeby, znajduje się zalesiona skarpa Wysoczyzny Żarnowieckiej, która w tym miejscu ma swoją południowo-zachodnią granicę. Na wierzchołkach wielu, ponad 130-letnich sosen, rosnących na tej stromo wznoszącej się skarpie morenowego wzgórza, czernią się duże i dość niedbale usłane gniazda. Miejscami są one rozmieszczone po dwa i więcej na jednym drzewie, a w sumie jest ich kilkadziesiąt. Jest to kolonia gniazdowa czapli siwej, zwana też czapliskiem lub czaplińcem. Przez prawie dziewięć miesięcy, a dokładniej od pierwszej dekady czerwca do pierwszej dekady marca następnego roku, ten las niczym szczególnym nie różni się od sosnowych, starszych lasów Nadleśnictwa Lębork. Natomiast przez trzy wiosenne miesiące miłośnik przyrody czy turysta, który tutaj dotrze, zatrzyma się zdumiony i zaciekawiony ptasimi okrzykami i głosami. Nad tutejszym sosnowym lasem pojawiają się coraz to inne sylwetki czapli. Codziennie, od świtu do zmierzchu, na scenie wielkiego teatru, jakim jest tenże las i niebo nad nim, trwa niezwykłe widowisko przyrodnicze. Jego pierwszy akt rozpoczyna się zwykle już w pierwszych dniach marca, po ponad ośmiu miesiącach panowania ciszy i spokoju. Pierwsze zjawiają się wtedy tutaj starsze samce czapli siwych, pomimo śnieżyc i zimna, jakie jeszcze wtedy u nas bywają. Odtąd to miejsce robi się głośne, a nieco później bardzo gwarne. Tylko najsilniejsze samce, które gniazdowały w tym czaplińcu w roku ubiegłym, nie boją się zimowej aury i jako pierwsze zajmują najdogodniejsze stare gniazda lub też miejsca odpowiednie do budowy nowego. Pilnie ich strzegą i przeganiają inne samce, powracające nieco później z zimowli, jeśli te zbliżą się zanadto do zajętych przez nie gniazd lub stanowisk. Samice czapli wracają po zimie nieco później, a samce, by zwabić do siebie czaplice,

wykrzykują często i głośno „kooa”. Chętna do założenia rodziny samica, którą zachwyciły te miłosne wykrzykiwania któregoś z samców, siada przy nim, a ten milknie i wyciąga mocno szyję, co jest objawem jego uległości i przychylności. Czapla z wyciągniętą szyją jest bowiem bezbronna, gdyż może ona zadać cios tylko wtedy, gdy ma ją skurczoną. Następnie samiec, siedzący przy zaplanowanym przez niego miejscu gniazdowania, ruchami dzioba skierowanego do samicy imituje połykanie ryby. Jeśli teraz samica uzna go za osobnika nie dość odpowiedniego na ojca swoich przyszłych czaplątek odlatuje, zaś samiec wabi dalej, aby przywołać inną kandydatkę na żonę. Natomiast jeśli samica zatrzyma się na dłużej przy samcu, tenże bierze w dziób gałązkę i pozoruje ścielenie gniazda. Gdy teraz samica pochwyci w dziób tę samą gałązkę i położy ją w miejscu wskazanym przez samca, para jest złączona na cały okres lęgowy. Tak w skrócie wygląda ceremoniał zaślubin osobników dwóch płci u tego gatunku, który każda para odbywa corocznie po zimie, gdyż partnerką samca czapli siwej na cały, czteromiesięczny okres lęgowy zostaje zazwyczaj inna samica1. W tym czasie warto zbliżyć się z lornetką do naszego gminnego czaplińca i poobserwować te fotogeniczne ptaki. Bezwzględnie nie należy podchodzić do sosen z gniazdami, gdyż jest to zabronione, zresztą nasze czaple skutecznie bronią się przed inwazją intruzów. Delikwent po prostu zostanie oblany obfitymi biało-wapiennymi odchodami dorosłych i młodych czapli! Po usamodzielnieniu się młodych, wszystkie czaple opuszczają miejsce gniazdowania, a gwar w opisywanym lesie sosnowym cichnie. Tylko liście krzewów i roślin runa przez kilka tygodni będą białe. Później, po deszczach, odzyskają normalne zabarwienie. Odtąd nasze czaple będą wędrowały, pojedynczo, po Polsce i Europie, a do czaplińca w Chocielewku Dolnym powrócą dopiero wiosną.

Przy opisie zwyczajów godowych czapli wykorzystano notatki z wykładów i publikację prof. Jana Sokołowskiego, Ptaki ziem polskich, t. 1, PWN, Warszawa 1972 r. 1

Czaple siwe w powitalnym geście

Młode pisklęta czapli nie są zbyt urodziwe…

Czapla w oczekiwaniu na przylot partnera

Nieco starsze i lepiej opierzone czaplątko jest już urodziwsze

Żurawie w locie

Gniazdo żurawia z jajami, założone na pływającej wyspie zbudowanej z grubej warstwy żywych roślin wodnych; wyspę tę otacza szeroki pierścień głębokiej wody pozbawionej roślinności

Żuraw siedzący na gnieździe Aby w zalężonych jajach prawidłowo rozwijały się pisklęta, od czasu do czasu żuraw wstaje i dziobem zmienia ich ułożenie

Po lewej i prawej stronie rodzice pary młodych żurawi; tegoroczne żurawie poznajemy po braku czarnych piór oraz karminowej barwy gołej skóry na górnej części głowy, czyli cech, które posiadają dopiero dwuletnie żurawie

ŻURAWIE Grus grus

wykle już w marcu, gdy w Pradolinie RedyŁeby pod wpływem wiosennego słońca topi się pokrywa śnieżna i pojawia się mozaika płatów łąk pokrytych i niepokrytych już śniegiem, osoby poruszające się po drogach biegnących na skrajach tej pradoliny z pewnością zaobserwują, przeważnie w oddali, niezwykle piękne, duże ptaki, które mocnymi dziobami nakłuwają ziemię, by pożywić się m.in. dżdżownicami i pędrakami. To żurawie, które powróciły z zimowisk i, jeszcze przed założeniem gniazda, żerują parami. Warto na nie popatrzeć przez lornetkę, gdyż są bardzo ostrożne i nie można się do nich zbliżyć. Żuraw to najwyższy ptak żyjący w naszym kraju, gdyż krocząc na wysmukłych nogach unosi głowę na długiej szyi do wysokości około 120 cm, a gdy podniesie dziób do góry – jest jeszcze o 12 cm wyższy! Dostojne kształty sylwetek i sute, barwne upierzenie żurawi sprawiają, że mają one wygląd dużych, egzotycznych kwiatów, które „rozkwitają” na szarozielonych, wczesnowiosennych i jesiennych obszarach naszej pradoliny! Takie niezwykłe i niepowtarzalne krajobrazy z żurawiami nieznane są dla większości mieszkańców naszego kraju. Tylko w Polsce północno-wschodniej i na Pomorzu (w tym i na Kaszubach) tych ptaków jest więcej, ponieważ swoje gniazda zakładają na trudno dostępnych dla ludzi, rozległych bagnach i torfowiskach. Tych ostatnich jest szczególnie dużo w Pradolinie Redy-Łeby, podobnie jak dużych i obfitych żerowisk na okolicznych polach uprawnych, zwłaszcza wiosną, przed okresem lęgowym. Jesienią również, na wykoszonych łąkach i pastwiskach tej pradoliny oraz na

wielkoobszarowych polach uprawnych, przygotowujące się do odlotu żurawie znajdują tutaj dość pożywienia, aby wystarczająco wzmocnić swe siły przed daleką, jesienną wędrówką na zimowiska do ciepłych krajów. Przedtem jednak wszystkie nasze żurawie udają się na najbliższe zlotowisko, gdzie wiele setek tych ptaków, niekiedy i tysiące, zbiera się w jednym miejscu, pozbawionym wysokiej roślinności, na wielogodzinne sejmiki-narady, aby uzgodnić – kiedy i jak uformować ich słynne klucze, by szczęśliwie dolecieć do odległych krain1. Podczas tych zlotów żurawie wykrzykują swój donośny klangor – hejnał, który jest bardzo charakterystyczny dla wszystkich ptaków z rodziny żurawi, a czego nie potrafią inne ptaki. Taki klangor wydobywa się również z gardzieli żurawi lecących wysoko, w kluczu, a także wczesną wiosną, gdy wrócą do swych rewirów lęgowych. A te znajdują się, jak już wyżej podano, na rozległych, zacisznych mokradłach, w miejscach bardzo trudno dostępnych dla drapieżników oraz ludzi. Śmiałek usiłujący dotrzeć do gniazda żurawi, zanim je zobaczy, z pewnością kilkakrotnie zanurzy się w zimnej, torfowo-błotnej mazi… Żurawie to silne ptaki. Do przemierzania dużych przestrzeni mogą używać aktywnie skrzydeł lub też szybować jak bociany, bez poruszania skrzydłami. Masa ciała pojedynczych żurawi waha się od 4,5 do 6 kg. To możliwość odbywania dłuższych, aktywnych lotów pozwala im przylatywać do nas szybciej i odlatywać później niż bociany, których mięśnie skrzydeł nie są wystarczająco mocne do długotrwałych lotów bez możliwości szybowania.

W tych zlotowiskach uczestniczą także żurawie przybyłe do nas ze Skandynawii, krajów bałtyckich i z północnej Rosji. One także intensywnie żerują na terenach naszej gminy i nabierają sił do dalszej wędrówki na południe. 1

Na zachodniej krawędzi Wysoczyzny Żarnowieckiej corocznie gromadzą się wielkie stada żurawi, które przygotowują się do dalekiego lotu na południe; na drugim planie widoczne zalesione wzgórza Wysoczyzny Damnickiej

Do „sejmikujących” ptaków dociera kolejne stado żurawi

Wysoczyzna Damnicka w okolicach Darżewa; granica pomiędzy polem a lasem

DZIEDZICTWO KULTUROWO-

-PRZYRODNICZE J

edną z największych wartości kulturowoprzyrodniczych gminy są niewątpliwie lasy gospodarcze, zajmujące 33,6 proc. jej ogólnej powierzchni. Stanowią nie tylko rezerwuar cennego drewna, ale są jednocześnie olbrzymią bazą rekreacyjno-turystyczną. W nich to również, jak i w wchodzących w ich skład dwóch torfowiskach – naszych gminnych rezerwatach przyrody, zachowała się przecież większość zbiorowisk leśnych i torfowych tej części Pomorza Środkowego. Lasy te, dzięki licznym leśnym drogom oraz duktom, liniom oddziałowym, ścieżkom i szlakom turystycznym, są dostępne dla każdego przez cały rok. W lasach puszczańskich trudno byłoby nam spacerować… Dziedzictwem kulturowo-przyrodniczym są również nasze pola uprawne – 38,8 proc. powierzchni gminy, łąki i pastwiska – 19,8 proc. tej powierzchni oraz dwa jeziora1, ponadto stawy, rzeka Łeba z jej dopływami, a także liczne rowy i kanały odwadniające w nowowiejskiej części Pradoliny Redy-Łeby. Jakże bogaty jest świat wszystkich żywych organizmów zasiedlających wyżej wymienione środowiska! Zaprzestanie gospodarczego wykorzystywania tych obszarów doprowadziłoby do samorzutnego powrotu formacji leśnych i jednocześnie zaniku charakterystycznych dla tych siedlisk organizmów; dotyczy to zwłaszcza łąk, pastwisk i pól uprawnych. Dawniej w wioskach i osiedlach gminy sadzono przeważnie rodzime drzewa i krzewy.

Dopiero w ostatnich kilku dziesięcioleciach preferuje się sadzenie mieszańców międzygatunkowych topoli i wielu drzew oraz krzewów iglastych, zwłaszcza obcego pochodzenia. Ta ogólnoeuropejska moda(!) prowadziła niestety do zafałszowania składu flory drzewiastej rosnącej w pobliżu siedzib ludzkich, a także do wydatnego zmniejszenia się bazy pokarmowej dla licznych gatunków owadów, ssaków, ptaków i innych zwierząt oraz grzybów. Te organizmy żyły przecież u nas już wiele tysięcy lat przed pojawieniem się pierwszych ludzi osiadłych. Dzięki tej, przebrzmiałej już w innych częściach Europy tendencji skład gatunkowy we współcześnie zakładanych u nas ogródkach przydomowych, wiejskich skwerkach, cmentarzach itp. jest bardzo podobny, ponieważ sadzone są powszechnie różnorodne odmiany nierodzimego pochodzenia: jałowców, żywotników czy cyprysików. Są one obce nie tylko dla naszego pomorskiego krajobrazu, lecz również nie dostarczają niezbędnego pożywienia wspomnianym wyżej naszym zwierzęcym pobratymcom i sprzymierzeńcom. Na przykład, tak pospolity niegdyś i u nas rodzimy bez czarny dostarcza pokarmu ponad dziesięciu gatunkom motyli mniejszych i kilkunastu gatunkom owadów wyspecjalizowanych w zjadaniu jego listowia i nieczyniących poważniejszej szkody temu krzewowi. Z bardzo obfitego pyłku bzu czarnego korzystają także inne owady: muchówki, chrząszcze, grze-

Jezioro Lubowidz, 160,3 ha i jezioro Mały Lubowidz, 3,7 ha.

Kwiatostan bzu czarnego Sambucus nigra

Owoce bzu czarnego

BC ▴ Ogromnym dziedzictwem kulturowoprzyrodniczym gminy są lasy gospodarcze, które zajmują 1/3 jej powierzchni

Dorodna aleja lipowa w Rybkach, rosnąca przy szosie z Bytowa do Lęborka

Wiewiórka Sciurus wulgaris

W krajobrazie pól uprawnych dominują w maju kwitnące łany rzepaku

Malowniczy odziomek jednej z lip alei w Rybkach

Jesienny krajobraz – skraj parku w Niebędzinie

bacze i przyczyniają się wskutek dobrego zapylenia, do obfitego plonu owoców, który zjadają później 62 gatunki naszych ptaków. Bynajmniej nie szkodzi to liczebności populacji bzu czarnego. Wręcz przeciwnie, krzew ten bywa rozsiewany głównie z nasion, które kiełkują najlepiej wtedy, kiedy przejdą przez ptasi przewód pokarmowy. To ptaki, dzięki swoim skrzydłom, w zamian za pożywny miąższ owoców, pozwalają przemieszczać się potomstwu macierzystych krzewów bzu czarnego na nowe i dość odległe stanowiska! Bez czarny dostarcza ponadto pożywienia sześciu gatunkom ssaków, m.in. kunie leśnej i domowej, myszy zaroślowej i leśnej. Korowinę tego krzewu ogryzają norniki, a pędy zjadają zające i kilka innych gatunków myszowatych. Cudowna lecznicza moc kwiatów i owoców bzu czarnego jest znana mieszkańcom Europy Środkowej od wielu stuleci2. Podobnie ważną rolę ekologiczną pełnią inne rodzime krzewy i drzewa. Kogo natomiast żywią fantazyjne kultywary obcych gatunków oraz odmian jałowców, żywotników (=tuj) i cyprysików? Przecież niektóre z nich nawet nie kwitną! Nic więc dziwnego, że w wielu krajach Europy Zachodniej w zieleni kulturowej osiedli sadzi się obecnie coraz więcej rodzimych roślin drzewiastych, zwłaszcza populacji (ekotypów) miejscowego pochodzenia i ogranicza powierzchniowo trawniki regularnie koszone kosiarką mechaniczną, na których nie zakwita ani jedna roślina, nie ma też nasion, owoców… Takie niziutkie trawniki produkują tylko niewiele tlenu, natomiast przycinające je systematycznie kosiarki, to stałe źródło szkodliwych spalin i hałasu! Rodzime gatunki drzew oraz krzewów, oprócz swej ważnej roli ekologicznej, poprzez szczególne kształty i oryginalną kolorystykę, obfite kwitnienie, jesienną zmianę barw ulistnienia i coroczne owocowanie, zdobią nasze siedziby od najwcześniejszej wiosny do późnej

jesieni, a także zimą. Są one równocześnie żywym pomostem łączącym nasze domostwa z lasami, łąkami i polami. Drzewa i krzewy rodzimego pochodzenia nie wymagają też tak intensywnych i systematycznych zabiegów agrotechnicznych, jak równiutkie trawniki z fantazyjnymi iglakami, a jak wiadomo, zabiegi te bardzo często niekorzystnie wpływają na nasze środowisko. Pamiętajmy więc, że tak chętnie sadzone obecnie rośliny iglaste, zwłaszcza te obcego pochodzenia, wprowadzają w pobliże naszych domów nieporządek geograficzny, nieład ekologiczny i nieestetyczny bałagan gatunkowy, w którym mogą sąsiadować ze sobą jałowce chińskie z amerykańskimi żywotnikami czy jodłą koreańską. Najwłaściwszym miejscem dla tych roślin są specjalne kolekcje w dużych ogrodach botanicznych, zwane arboretami oraz parki. Te ostatnie, w gminie Nowa Wieś Lęborska, mamy w czternastu miejscowościach! Są to parki przypałacowe, dworskie i resztówki folwarczne, a w każdym z nich, z jednym wyjątkiem, zachowały się XIX-wieczne nasadzenia drzew rodzimego pochodzenia z niewielką domieszką gatunków nierosnących naturalnie w Polsce. Można przypuszczać, że drzew pochodzących z innych kontynentów, zwanych też egzotami, niegdyś w tychże parkach było znacznie więcej. Część z nich, po kilku lub kilkudziesięciu latach wegetacji, obumarła czy też była schorowana z powodu nieodpowiednich dla nich tutejszych warunków klimatycznych i glebowych. Te drzewa zostały po prostu wycięte, w celach opałowych, po II wojnie światowej lub po likwidacji Państwowych Gospodarstw Rolnych. Grubo ponad 100-letnie drzewa egzotyczne rosną jeszcze w wielu naszych parkach, które w większości opisano skrótowo w dalszej części niniejszej książki-albumu. Są to okazy drzew szczególnie dobrze przygotowanych genetycznie do tutejszych warunków siedliskowych. Dlatego nie

2 W ostatnich latach farmakolodzy odkryli, że również liście bzu czarnego, oprócz witaminy C, karotenu i kwasów organicznych, działają profilaktycznie na powstawanie zakrzepów, mają też działanie immunostymulujące; herbatka z liści bzu czarnego ma być zdecydowanie zdrowsza od tradycyjnej herbaty, gdyż usuwa szkodliwe dla ludzkiego DNA wolne rodniki.

Dąb szypułkowy, pomnik przyrody, w leśnictwie Darżewo z obwodem pnia prawie 7 m; w lasach administrowanych przez Nadleśnictwo Lębork rośnie wiele pięknych i sędziwych drzew, z których nie wszystkie są uznane prawnie za pomniki przyrody, jednak wszystkie one są otoczone szczególną troską leśników

do przecenienia jest ich wartość dydaktyczna i hodowlana, zwłaszcza jeśli ich potomstwo otrzyma w większości najkorzystniejsze cechy genetyczne po swoich rodzicach! Wyjątkową i również trudną do przecenienia wartością przyrodniczą oraz krajobrazową są dorodne aleje drzew przydrożnych, liczne jeszcze w wielu sołectwach Nowej Wsi Lęborskiej. Swój koloryt zmieniają one w rytmie pór roku, a ponadto poza spełnianiem ważnych dla rolników funkcji wiatrochronnych, są dogodnymi korytarzami ekologicznymi dla licznych organizmów żywych, dla których pole uprawne jest barierą nie do pokonania. Duża fragmentaryzacja lasów na naszych gminnych terenach rolniczych powoduje na przykład, że młody samczyk wiewiórki, chcąc uniknąć niekorzystnego płodzenia potomstwa z matką lub siostrą, może bezpiecznie wędrować do innego lasu, korzystając z drzew i krzewów przydrożnych. Tam oczekują na niego obce samiczki wiewiórki, które na rodzica swoich dzieci bardzo chętnie wybiorą dzielnego przybysza, a nie brata, kuzyna czy ojca! Powyższy przykład bardzo pożądanej wędrówki wiewiórki można rozszerzyć na liczne gatunki roślin, owadów i pajęczaków, małych ssaków, ptaków, grzybów. Z tychże bardzo ważnych ekologicznych względów te liczne jeszcze nasze aleje drzew rosnących przy szlakach komunikacyjnych powinny być zachowane i, w miarę ich starzenia się, systematycznie przebudowywane oraz przenoszone poza pobocza przydrożne. Z ponad dwudziestu pomników przyrody rosnących na terenie gminy Nowa Wieś Lęborska i widniejących w rejestrze wojewódzkiego konserwatora przyrody kilka już nie istnieje. Pozostałe przy życiu są na ogół w dobrym stanie zdrowotnym, a także zadziwiają każdego swoimi wymiarami i majestatycznym pięknem. Na terenach wielu sołectw rośnie ponadto wiele drzew spełniających wszystkie kryteria, jakie stawiane są pomnikom przyrody. Drzewa te powinny być zinwentaryzowane i objęte szczególną troską, a w miarę potrzeb można je uznać, uchwałą rady gminy, za pomniki przyrody. ▸ Na brzegu rzeki Kisewy w Nowej Wsi Lęborskiej rosną licznie jaśminowce wonne Philadelphus coronarius i róże pomarszczone Rosa rugosa, które także rosną często w parkach

▴ Żołędzie dębu szypułkowego Quercus petraea zwisają na szypułkach

◂ Oskrzydlone nasiona wiązu szypułkowego Ulmus laevis również zwisają na szypułkach

▴ Żarnowiec miotlasty Sarothamnus scoparius to krzew często spotykany na skrajach parków i dróg

◂ Czosnaczek pospolity Alliaria petiolata to roślina bardzo często spotykana w naszych parkach i zadrzewieniach

Godna ochrony dwustronna aleja jesionowa rosnÄ&#x2026;ca tuĹź za Pogorszewem przy szosie do Janowic

Malownicza aleja dwustronna klonów zwyczajnych przy szosie z Redkowic do Janowic, w pobliżu drogi prowadzącej do Niebędzina

Zasługująca na szczególną troskę majestatyczna, dwustronna aleja mieszana: lip drobnolistnych Tilia cordata oraz lip szerokolistnych Tilia platyphyllos rosnąca w Wilkowie przy drodze do Nowej Wsi Lęborskiej

Park w Darżewie; pomnikowy platan klonolistny Platanus x hispanica, a za nim godny ochrony jesion wyniosły

Park

w Darżewie

ark podworski, o powierzchni 2,3 ha, położony jest w odległości około 2,5 km na północny zachód od szosy Lębork–Słupsk. W jego drzewostanie wyróżniają się liczne okazy w wieku około 150 lat. Wspaniałe drzewa rosną w pobliżu dworu. Są to buk w formie purpurowej Fagus sylvatica f.purpurea, modrzew europejski Larix decidua, kilka lip drobnolistnych Tilia cordata, w tym pomnikowa1 o pięciu pniach, żywotnik zachodni Thuja occidentalis, dwie rosłe choiny kanadyjskie Tsuga canadensis (jedna porośnięta bluszczem pospolitym Hedera helix s. 80). Nieco dalej nasz wzrok przyciągnie buk o pięknie rozgałęzionej, od wysokości 2 m, koronie i okazała wierzba krucha Salix fragilis. Na skarpie podziwiać możemy młode klony zwyczajne Acer platanoides z częściowo odsłoniętymi systemami korzeniowymi, a nieco dalej pojedyncze jesiony wyniosłe Fraxinus excelsior, kasztanowce zwyczajne Aesculus hippocastanum oraz świerki pospolite Picea abies. Przerywana aleja z ogłowionych grabów zwyczajnych Carpinus betulus zaprowadzi nas

do jeszcze kilku innych ciekawych drzew, a są nimi pomnikowe: jesion wyniosły Fraxinus excelsior, platan klonolistny Platanus x hispanica oraz orzech włoski Juglans regia. Z drugiej strony dworu, w pobliżu placu zabaw, podziwiać możemy kolejne platany klonolistne, ogromne dęby czerwone Quercus rubra, a także klony zwyczajne Acer platanoides, kasztanowce pospolite, graby i brzozy brodawkowate (b. zwisłe) Betula pendula. Krzewy występujące w parku to: śnieguliczka (ś. białojagodowa) Symphoricarpos albus (s. 67), głóg jednoszyjkowy Crataegus monogyna (s. 114), czeremcha zwyczajna Padus avium (s. 66), bez czarny Sambucus nigra (s. 58), powojnik pnący Clematis vitalba (s. 114). Na runo parkowe składają się: złoć żółta Gagea lutea (s. 67), jaskier różnolistny Ranunculus auricomus (s. 66), śnieżyczka przebiśnieg Galanthus nivalis (s. 66), fiołek Rivina Viola riviniana, fiołek wonny Viola odorata, cebulica syberyjska Scilla sibirica i czyściec leśny Stachys sylvatica (s. 66). Park znajduje się w ewidencji konserwatora zabytków.

◂ Kwiaty kruszyny pospolitej – krzewu częściowo chronionego, który chociaż rośnie dość posplicie w naszych lasach i parkach, mógłby być sadzony także w naszych ogródkach przydomowych

▸ Dwór i park w Darżewie; w śrokowej części zdjęcia, za dworem, widoczny wierzchołek chojny kanadyjskiej Tsuga canadensis

▴ Owoce kruszyny pospolitej Frangula alnus to przysmak dla ptaków, zaś kora gałązek jest cennym surowcem leczniczym

1 Określenie „drzewo pomnikowe” dendrolodzy, czyli biolodzy – specjaliści od roślin drzewiastych, stosują do drzew, które posiadają wszystkie walory, jakie mają drzewa prawnie uznawane za pomniki przyrody ożywionej. Drzewo pomnikowe może być uchwałą rady gminy formalnie uznane za pomnik przyrody.

W runie parkowym spotykamy czyśca leśnego Stachys sylvatica, roślinę charakterystyczną dla rzędu zespołów europejskich lasów liściastych

Pędraki sfotografowanego w parku chrabąszcza kasztanowca Melolontha hippocastani rozwijają się pod ziemią o rok dłużej niż pędraki chrabąszcza majowego

Jaskier różnolistny Ranunculus auricomus; roślina charakterystyczna dla klasy zespołów europejskich żyznych i średniożyznych lasów zrzucających liście na zimę, rośnie również w darżewskim parku

W maju powietrze parkowe wypełnione jest nadzwyczaj miłym zapachem kwiatów czeremchy zwyczajnej Padus avium

W parku wyróżnia się piękny buk w formie purpurowej Fagus sylvatica f. purpurea

Często już w marcu, chociaż dno parku pokryte jest jeszcze płatami śniegu, zakwitają śnieżyczki przebiśniegi Galanthus nivalis

Jeszcze przed rozwojem liści w runie parkowym zobaczyć można ﬁołka Rivina Viola riviniana

W innych miejscach w tym samym czasie zakwitają ﬁołki wonne Viola odorata

W parku, na przedwiośniu, zakwita złoć żółta Gagea lutea, gatunek charakterystyczny dla naszych lasów łęgowych

Cebulicę syberyjską Scilla sibirica, co najmniej sto lat temu, posadzili parkowi ogrodnicy

▴ Inne platany klonolistne rosnące w darżewskim parku

Owoce śnieguliczki białej

Kwiaty śnieguliczki białej Symphoricarpos albus krzewu, którego ojczyzną jest Ameryka Północna

Park w Janowicach; oryginalnie uformowane pnie dwóch wiązów szypułkowych Ulmus laevis

Park

w Janowicach

uży park pałacowy, o powierzchni 26,6 ha, znajduje się w centrum wsi, w pobliżu drogi Janowice-Wolinia. Najpiękniejsze i zarazem najcenniejsze drzewa w tym parku, to okazy co najmniej 150-letnie oraz jeszcze starsze. Przed pałacem rosną okazałe i godne ochrony drzewa: dąb szypułkowy Quercus robur, kasztanowiec żółty Aesculus flava, dwa platany klonolistne Platanus x hispanica1oraz kasztanowiec zwyczajny Aesculus hippocastanum, a także lipa drobnolistna Tilia cordata. Za pałacem rozciąga się park o puszczańskim charakterze. Wyróżniają się w nim gonne klony zwyczajne Acer platanoides, kasztanowce zwyczajne Aesculus hippocastanum, wiele okazałych dębów szypułkowych (pojedyncze również w formie kolumnowej), jodły pospolite Abies alba, porośnięte bluszczem pospolitym Hedera helix (s. 80), tulipanowiec amerykański Liriodendron tulipifera2, skrzydłorzech kaukaski Pseudocarya fraxinifolia, wierzba iwa Salix caprea, platany klonolistne, świerki pospolite Picea abies, olsze czarne Alnus glutinosa, kasztanowce żółte oraz graby zwyczajne Carpinus betulus. Przy zwiedzaniu leśnej, najbardziej puszczańskiej części parku, szczególną uwagę trzeba zwrócić na bardzo piękne i bogate w gatunki roślin wczesnowiosennych fragmenty drzewostanów z przewagą kilkudziesięcioletnich wiązów szypułkowych Ulmus laevis i jesionów wyniosłych Fraxinus excelsior. Rosną one na tutejszych żyznych glebach gliniastych, znajdujących się pod wpływem wód ruchomych, niestagnujących. Są to typowe płaty wiązowo-jesionowego łęgu śledziennicowego Ficario-Ulmetum typicum – bardzo rzadkiego u nas siedliska leśnego.

W warstwie krzewów w parku możemy znaleźć jaśminowiec wonny Philadelphus coronarius (s. 61), dereń biały Cornus alba (s. 71), czeremchę zwyczajną Padus avium i porzeczkę czarną Ribes nigrum. Bogate runo parkowe reprezentują między innymi: lepiężnik różowy Petasites hybridus (s. 70), jaskier kosmaty Ranunculus lanuginosus (s. 71), barwinek pospolity Vinca minor (s. 107), jaskier różnolistny Ranunculus auricomus (s. 66), ziarnopłon wiosenny Ficaria verna (s. 30), gajowiec żółty Galeobdolon luteum (s. 70), złoć żółta Gagea lutea (s. 70), kuklik zwisły Geum rivale (s. 71), śnieżyczka przebiśnieg Galanthus nivalis (s. 66), zawilec żółty Anemone ranunculoides (s. 71), zawilec gajowy Anemone nemorosa (s. 87), gwiazdnica wielkokwiatowa Stellaria holostea (s. 112), szczyr trwały Mercurialis perennis (s. 71), śmiałek darniowy Deschampsia caespitosa, siewki klonów i wiązów, śledziennica skrętolistna Chrysosplenium alternifolium (s. 112), paproć – zachylnik błotny Thelypteris palustris (s. 19), czyściec leśny Stachys sylvatica (s. 87), kościenica wodna Myosoton aquaticum i dzwonek szerokolistny Campanula latifolia (s. 72). Na jednej z polanek parkowych kwitną latem liczne ślazy zygmarki Malva alce oraz kielisznik zaroślowy odmiany bałtyckiej Calystegia sepium ssp.baltica. Ta odmiana kielisznika z dużymi kwiatami, lekko różowawej barwy z białymi pasemkami, rośnie tylko w niewielkim oddaleniu od brzegów Bałtyku i dlatego tę roślinę można uznać za godną szczególnej uwagi osobliwość przyrodniczą Pomorza, którą zobaczyć można na terene naszej gminy. Park znajduje się w ewidencji konserwatora zabytków.

1 Zarówno dąb szypułkowy jak i oba platany są pomnikami przyrody, które figurują w rejestrze wojewódzkiego konserwatora przyrody. 2 Tulipanowiec amerykański jest powszechnie uznawany za najpiękniejsze drzewo liściaste, jakie może rosnąć w naszej strefie klimatycznej.

W maju w parku zakwitają bardzo licznie krzewy czeremchy zwyczajnej Padus avium

W tym samym czasie, co czeremchy, zakwita gajowiec żółty Galeobdolon luteum – ciekawa roślina występująca w naszych lasach liściastych

Szczyr trwały Mercurialis perennis, który rośnie dość licznie w leśnej części parku, to roślina spotykana tylko w wilgotnych i bardzo żyznych lasach liściastych naszego kraju

Pod koniec marca lub na początku kwietnia, często jeszcze w płytkiej wodzie, kwitnie lepiężnik różowy Petasites hybridus

Do ptaków gniazdujących w parku należy kwiczoł Turdus pilaris

Sikora bogatka Parus major to bardzo pospolity ptak

Szczygły Carduelis carduelis gnieżdżą się corocznie w janowickim parku, a w okresie jesienno-zimowym pojawiają się tutaj przybysze z Europy Północno-Wschodniej

BK Słowik szary Luscinia luscinia; w rozległym janowickim parku żyje kilkanaście par słowików, których samczyki uznane są za najlepszych śpiewaków wśród naszych ptaków

Liście i nasiona wiązu szypułkowego

Muchołówka szara Muscicapa strata gnieździ się w zakamarkach murów przypałacowych budynków gospodarczych, a pokarm zdobywa na obrzeżach parku

W pobliżu licznych, wiosennych, parkowych oczek wodnych zakwitają kukliki zwisłe Geum rivale

W puszczańskiej części parku rosną wiekowe wiązy szypułkowe Ulmus laevis

Wczesną wiosną, w partiach łęgowych parku, zakwitają w dużych łanach zawilce żółte Anemone ranunculoides

Na obumarłych gałęziach bzu czarnego zobaczyć można we wrześniu owocniki ciekawego grzyba o nazwie ucho bzowe Auricularia auricula-judae

Jaskier kosmaty Ranunculus lanuginosus kwitnie w parku w maju i czerwcu

Owoce derenia białego Cornus alba, krzewu azjatyckiego pochodzenia

W parku wyróżniają się grubo ponad 100-letnie jodły Abies alba

Za pokrytym mchami pniem leżącego drzewa, łan dużych liści lepiężnika różowego, które rozwijają się po przekwitnieniu tej rośliny

◂ Spotykane w parku gąsienice kapturnicy trędownicy Cucullia scrophulariaceae rozwijają się na gałązkach trędownika bulwiastego Scrophularia nodosa

◂ Na skraju parku, pod koniec maja, zobaczyć można wtyka straszyka Coreus marginatus

Kielisznika zaroślowego podgatunku bałtyckiego Calystegia sepium ssp. baltica, który rośnie licznie na jednej z polan parku, można nazwać endemitem pomorskim, gdyż naturalnie występuje w niedalekim oddaleniu od brzegów Bałtyku

W roku 2013 zaobserwawano jeden z największych grzybów jadalnych świata – purchawicę olbrzymią Langiermannia gigantea; jej owocniki mogą osiągać średnicę do 70 cm i masę ponad 23 kg, jednak nie powinniśmy tego grzyba zbierać ze względu na jego rzadkość i ochronę ścisłą!

Cechami, po których poznajemy kielisznika odmiany bałtyckiej jest kształt i owłosienie działek kielicha oraz różowa barwa korony z kilkoma jaśniejszymi pręgami

▴ W parku rośnie, w wielu miejscach, rzadki w Polsce dzwonek szerokolistny Campanula latifolia, którego pojedyncze kwiaty mają długość do 5,5 cm

W janowickim parku rosną cztery ponad 100-letnie kasztanowce żółte Aesculus flava; to pochodzące z Ameryki Północnej drzewo poznajemy po kolorze i budowie kwiatów

Liście i owoce platana klonolistnego Platanus x hispanica; platan klonolistny, który jest mieszańcem międzygatunkowym, ma wyłącznie nasiona niekiełkujące i dlatego nie może się rozmnażać generatywnie, podobnie jak muł u zwierząt będący mieszańcem osła i konia

W parku wyróżnia się wiekowy okaz skrzydłorzecha kaukaskiego Pterocaria fraxinifolia, którego liczne małe orzeszki zaopatrzone są w skrzydełka

Na polanie parkowej, w pobliżu kielisznika bałtyckiego, zakwitają wysokie i piękne ślazy zygmarki Malva alcea

AC W parku janowickim rośnie jeden stukilkudziesięcioletni okaz nieco schorowanego tulipanowca amerykańskiego Liriodendron tulipifera; specjaliści od drzew, zwani dendrologami, uważają tulipanowca za najpiękniejsze drzewo parkowe, które może rosnąć w naszych warunkach klimatycznych

▴ Oszynda leszczynowiec Apoderus coryli, którego larwy rozwijają się na drzewach liściastych, a także na leszczynie

Widok na wieżę pałacową i park w Lędziechowie

Park

w Lędziechowie

ark o powierzchni około 1,5 ha, przyległy do obecnych zabudowań pałacowych, zakładano najpierw, pod koniec XVIII wieku oraz na początku XIX wieku, jako ogród geometryczny. Nieco później, bo w połowie XIX wieku, przekształcono go w park krajobrazowy. W pierwszych latach XX wieku poszerzono go o część leśną. Nie zachował się do dzisiaj układ ścieżek parkowych, natomiast rozrosły się nadmiernie krzewy i pochodzące z samosiewu leszczyny oraz podrost drzew leśnych. To zdziczenie parku ma też pozytywny walor, gdyż corocznie wiosną gnieżdżą się w nim słowiki, dla których powstał tutaj odpowiedni biotop. W parku podworskim, którego pierwsze nasadzenia, jak wyżej wspomniano, pochodzą z końca XVIII wieku, z daleka przyciągają wzrok duże, ciemnoczerwone plamy rozmieszczone na tle soczystej zieleni. Tworzą je karminowo zabarwione korony niektórych klonów jaworów odmiany ciemnopurpurowej Acer pseudoplatanus f. atropurpurea oraz w większym stopniu korony pomnikowych buków zwyczajnych, formy purpurowej Fagus sylvatica f. purpurea, z obwodami pni 3,4 m, 3,3 m, 2,9 m i 2,7 m.1 W pobliżu grupy buków zwyczajnych formy purpurowej rośnie najpotężniejszy okaz buka w tym parku, o obwodzie 4,1 m, który ma pięknie uformowaną, zielono ulistnioną koronę i dziuplę u podstawy pnia. W parku ponadto wyróżniają się: pojedynczy świerk pospolity Picea abies, jesiony wyniosłe Fraxinus excelsior, klony jawory Acer pseudoplatanus i klony zwyczajne Acer platanoides. W warstwie krzewów imponują duże okazy derenia białego Cornus alba (s. 71) i czeremchy zwyczajnej Padus avium (s. 66). Najokazalszy z jesionów liczy sobie ponad 200 lat. Rośnie on na skraju parku, a jego pień ma obwód 4,9 m. Ten przypuszczalnie najstarszy i najgrubszy jesion w powiecie lęborskim powinien być uznany za pomnik przyrody ożywionej.

Ciekawe ukształtowanie terenu, który zajmuje park oraz jego żyzne gleby, są powodem występowania bardzo bogatego w gatunki roślinności runa, typowego dla naturalnych pomorskich lasów, a mianowicie dla grądu subatlantyckiego Stellario holosteae-Carpinetum betuli i łęgu jesionowo-olszowego FraxiniAlnetum. W najniżej położonych i znajdujących się w pobliżu stawu, łęgowych partiach parku zakwita wiosną m.in. zawilec żółty Anemone ranunculoides (s. 71). Nieco wcześniej, gdyż już pod koniec marca, zaczynają kwitnąć: śnieżyczki przebiśniegi Galanthus nivalis (s. 66), śnieżyce wiosenne Leucoium vernum (s. 77) i cebulice syberyjskie Scilla sibirica (s. 67). Zarówno kwitnące na biało śnieżyczki przebiśniegi i nieco większe śnieżyce oraz na niebiesko kwitnące cebulice syberyjskie zostały tutaj posadzone przed dziesiątkami lat przez parkowego ogrodnika i odtąd corocznie witają swoimi dzwoneczkowatymi kwiatami piękną panią wiosnę, przybywającą do Lędziechowa! Dużą powierzchnię parku w sąsiedztwie stawu zajmują, latem ogromne, liście lepiężnika różowego Petasites hybridus (s. 70, 71). Nadzwyczaj wartościowe przyrodniczo i krajobrazowo są drzewa rosnące swobodnie za wieżą pałacową i zachowaną do dzisiaj północnozachodnią oficyną z XIX wieku. Najcenniejszy jest okaz jodły pospolitej (białej) Abies alba, której korona znacznie przewyższa wieżę pałacową, zaś obwód pnia wynosi 2,9 m. To idealny kandydat na pomnik przyrody, gdyż takich rozmiarów jodeł spotyka się niewiele na Pomorzu. Tak ogromne okazy jodły pospolitej zobaczyć można tylko, bardzo rzadko, w Polsce południowej, gdzie ten gatunek drzewa występuje naturalnie w lasach. W opisywanym zadrzewieniu bardzo cenne są też: ogromny klon jawor i grubo ponad stuletnie graby zwyczajne Carpinus betulus. Park znajduje się w ewidencji konserwatora zabytków.

1 Na pniach tych drzew widoczne są ślady szczepienia na wysokości ok. 0,3 m od powierzchni gruntu. Przed stu kilkudziesięciu laty, na młodych podkładkach buków o zwyczajnie zielonych liściach, ogrodnik zaszczepił zrazy pobrane od buka formy purpurowej, czyli rozmnożył je metodą klonowania.

Karminowo zabarwione korony buków i jaworów odmian purpurowych wyróżniają się w starodrzewiu parkowym ▾

Wróbel domowy Paser domesticus chroni się przed drapieżcami w kolczastych krzewach rosnących na skraju parku ▾

▴ Ulistniona gałązka buka zwyczajnego odmiany purpurowej Fagus sylvatica f. purpurea

Stary domek lęgowy to dobre mieszkanie dla rodziny muchołówki żałobnej Ficedula hypoleuca

Na skraju parku rośnie jesion wyniosły Fraxinus excelsior, który ma pień z obwodem 4,9 m; to przypuszczalnie najstarszy i najgrubszy jesion w całym powiecie lęborskim

▴ Potrzeszcz Emberiza calandra to ptak otwartych pól z dobrymi glebami gliniastymi, który lubi śpiewać i wypoczywać na rosnących na skraju parku krzewach lub niższych drzewach

W maju na liściach drzew i krzewów liściastych wypoczywają i żerują za dnia chrabąszcze majowe Melolontha melolontha, które latają dopiero wieczorem ▾

Liście jawora odmiany purpurowej Acer pseudoplatanus f.atropurpurea

Na północno-zachodnim skraju parku w czerwcu zakwita dzwonek pokrzywolistny Campanula trachelium

Część koronna pomnikowej jodły Abies alba, która znacznie przewyższa wieżę pałacową; obwód jej pnia wynosi 2,9 m

Owoce kaliny koralowej Viburnum opulus jesienią są atrakcją dla ludzkich oczu, natomiast zimą stają się pokarmem dla naszych ptaków; krzew ten występuje dość licznie w łęgowej części parku

Śnieżyce wiosenne Leucoium vernum corocznie witają swoimi dzwoneczkowatymi kwiatami piękną panią wiosnę przybywającą do Lędziechowa!

Park w Leśnicach; w środku zdjęcia część dolna ponad 120-letniej jodły pospolitej Abies alba

Park

w Leśnicach

ark pałacowy, o powierzchni 2,3 ha, wpisany do rejestru wojewódzkiego konserwatora zabytków, znajduje się przy drodze lokalnej w odległości około 1 km od szosy Lębork-Słupsk. Założono go w I połowie XIX wieku w stylu naturalistycznym, krajobrazowym1. Przed pałacem, po lewej stronie, rosną dwa stare wielopniowe cisy pospolite Taxus baccata (s. 112), a po prawej dwa klony zwyczajne Acer platanoides i krzewy lilaka (bzu) pospolitego Syringa vulgaris. Na skraju parku, przy drodze dojazdowej do osiedla, możemy podziwiać dwa klony zwyczajne o obwodach pnia ponad 3 m, grab zwyczajny Carpinus betulus o obwodzie pnia 2,3 m2 oraz kilka topoli białych (białodrzewi) Populus alba. Te bardzo okazałe topole, rodzimego u nas gatunku, zasługują na szczególne wyróżnienie. Skraj parku, od strony Pradoliny Redy-Łeby, porastają pochylone w kierunku światła lipy drobnolistne Tilia cordata, jesiony wyniosłe Fraxinus excelsior i olsze czarne Alnus glutinosa. Przykładowe obwody pni niektórych z nich wynoszą: jednej z lip drobnolistnych – 3,15 m, olszy czarnej zrośniętej z jesionem wyniosłym – około 3 m olsza i 2,3 m jesion. Na piękny parkowy starodrzew składają się inne, poza wymienionymi – lipy drobnolistne3 i klony pospolite, a także klony jawory Acer pseudoplatanus, jesiony wyniosłe, olsze czarne Alnus glutinosa oraz pojedyncze buki zwyczajne Fagus sylvatica, jodły pospolite Abies alba, modrzew europejski Larix decidua i jedlica (daglezja) zielona Pseudotsuga taxifolia.

W warstwie parkowego podszytu występują licznie śnieguliczka biała (białojagodowa) Symphoricarpos albus (s. 67), trzmielina zwyczajna Euonymus europaeus (s. 92), czeremcha zwyczajna Padus avium (s. 66), porzeczka złota Ribes aureum, głóg jednoszyjkowy Crataegus monogyna (s. 114), lilak pospolity, tawuła bawolina (wierzbolistna) Spiraea salicifolia oraz pojedyncza kłokoczka południowa Staphylea pinnata (s. 80) 4 . Ten prawnie chroniony w Polsce krzew jest jedną z największych osobliwości tego parku i gminy! W bogatym runie parkowym rosną: śnieżyczka przebiśnieg Galanthus nivalis (s. 66), zawilec gajowy Anemone nemorosa (s. 30), zawilec żółty Anemone ranunculoides (s. 71), złoć żółta Gagea lutea ▴ Trybula leśna Anthriscus sylvestris (s. 67), konwalia majowa spotykana jest we wszystkich Convallaria majalis większych parkach naszej gminy (s. 30), bluszcz pospolity Hedera helix (s. 80), pióropusznik strusi Matteucia struthiopteris (s. 81), orlik pospolity Aquilegia vulgaris (s. 81), wieczornik damski Hesperis matronalis (s. 81), serdecznik pospolity Leonurus cardiaca (s. 81) i śniedek baldaszkowaty Ornithogalum umbellatum (s. 36).

Sobisz Z., Truchan M., 2010, Zabytkowe parki podworskie Pomorza Środkowego, Wydawnictwo PAP, Słupsk. Oba klony pospolite i grab to drzewa zamieszczone na liście pomników przyrody wojewódzkiego konserwatora przyrody. 3 Dwie grupy lip drobnolistnych tu rosnących to również pomniki przyrody ujęte w rejestrze wojewódzkiego konserwatora przyrody. 4 Zarówno jodły pospolite jak i jedlica zielona oraz kłokoczka południowa to b. wartościowe rośliny drzewiaste, które nie zostały rozpoznane i wykazane w pracy o zabytkowych parkach, wymienionej w przypisie 1. 1 2

◄ Nieprzeciętnie piękny, mały, ptaszek i bliski krewniak słowika – podróżniczek Luscinia svecica przypuszczalnie nie gnieździ się na błotnistych terenach sąsiadującej z parkiem pradoliny; fotograﬁę wykonano w kwietniu, więc mógł to być ptak przelotny, gdyż podróżniczki sporadycznie gnieżdżą się w Słowińskim Parku Narodowym, lub też zdążał on z południa, gdzie zimował, do swoich miejsc lęgowych położonych na terenach północno-wschodniej Europy

Pień ogromnego graba zwyczajnego Carpinus betulus, pomnika przyrody wpisanego do rejestru wojewódzkiego konserwatora przyrody

Kwiatostany kłokoczki południowej Staphylea pinnata, krzewu objętego w Polsce ochroną ścisłą z powodu rzadkości występowania

Jednostronna aleja potężnych topoli białych (białodrzewi) Populus alba rosnących na skraju parku

Liście topoli białej

Owocostany kłokoczki południowej

Owocostan bluszczu pospolitego Hedera helix

Kwiatostan bluszczu pospolitego

Nadzwyczaj twarde nasiona kłokoczki służyły niegdyś do wyrobu wysoko cenionych różańców

Na południowozachodnim skraju parku rośnie cenna roślina lecznicza serdecznik pospolity Leonurus cardiaca

Orlik pospolity Aquilegia vulgaris, rosnący w parku, to roślina prawnie chroniona w Polsce

Występujący w parku pióropusznik strusi Matteucia struthiopteris – to paproć chroniona w Polsce ▾

Metalicznie błyszczący chrząszcz wonnica piżmówka Aromia moschata wylęga się w czerwcu, a jego larwy żerują w cieńszym (zwykle gałęziowym) drewnie wierzb i topól

▴ Wieczornik damski Hesperis matronalis to południowoeuropejskiego pochodzenia, dawna, roślina lecznicza zadomowiona w parku ◂ Drzewo z wąskim „oknem” rosnące w parku w Leśnicach; interesujący okaz lipy drobnolistnej, której pień najpierw rozwidla się, a potem zrasta się ponownie wyżej

Pnie dwóch potężnych klonów zwyczajnych Acer platanoides – pomników przyrody wpisanych do rejestru wojewódzkiego konserwatora przyrody

Ponad 150-letni buk zwyczajny Fagus sylvatica na skraju parku wÂ Ĺ ebieniu

Park w Łebieniu

ałac murowany w Łebieniu, pochodzący z początku XX wieku oraz park o powierzchni około 3 ha, znajdują się w pewnym oddaleniu od wsi. Prowadzi do nich bardzo piękna, kilkudziesięciometrowa, aleja dwustronna klonów zwyczajnych Acer platanoides i klonów jaworów Acer pseudoplatanus. Przed pałacem rosną ładne drzewa-solitery: dwa kasztanowce zwyczajne Aesculus hippocastanum i lipa szerokolistna (wielkolistna) Tilia platyphyllos. Rozciągający się za pałacem park ma charakter dobrze regenerującego łęgu jesionowoolszowego Fraxino-Alnetum, z bardzo charakterystycznymi warstwami: zielną i krzewów. Jest to siedlisko objęte w Europie programem ochrony Natura 2000. W parku najliczniej rosną olsze czarne Alnus glutinosa i jesiony wyniosłe Fraxinus excelsior. Są to jednak drzewa kilkudziesięcioletnie, podobnie jak, mniej liczne wiązy górskie Ulmus glabra (s. 110), które jednak częściej tutaj rosną w warstwie krzewów i niskich drzew. W parku, w pobliżu pałacu, występują też pojedyncze, ponad 120-letnie dęby szypułkowe Quercus robur. Ładne i duże okazy tego ostatniego gatunku rosną też w szpalerze za zabudowaniami gospodarczymi (od strony wsi Łebień). W parku, od strony łąk i pól, na skraju drogi gruntowej, rośnie pojedynczy buk zwyczajny Fagus sylvatica o wymiarach pomnika przyrody i kilka dębów szypułkowych. W obrzeżu parku rosną bujnie liczne krzewy: głogów dwuszyjkowych Crataegus laevigata, śliw tarnin Prunus spinosa, karagan syberyjskich Caragana arborescens i róży dzikiej Rosa canina (s. 114). Długo utrzymujące się na gałązkach

owoce tych roślin, to obfita zimowa spiżarnia dla wielu gatunków ptaków. Przez park przepływa ciek wodny, który po silniejszych opadach deszczu podtapia zbiorowiska roślinności łęgowej, co jest tutaj bardzo korzystnym zjawiskiem. Północny fragment parku bardzo szpeci szpaler kilkudziesięcioletnich topoli – mieszańców, które są elementem obcym i szkodliwym dla naszych rodzimych siedlisk i krajobrazów. W warstwie zielnej parku rosną typowe rośliny spotykane w zbiorowiskach łęgowych. Są to: ziarnopłon wiosenny Ficaria verna (s. 30), śledziennica skrętolistna Chrysosplenium alternifolium (s. 112), kuklik zwisły Geum rivale (s. 71), bniec czerwony Melandrium rubrum (s. 28), pokrzywa zwyczajna Urtica dioica. Na wyżej usytuowanych miejscach wiosną kwitną zawilce gajowe Anemone nemorosa (s. 30), gwiazdnice wielkokwiatowe Stellaria holostea (s. 112), fiołki Rivina Viola riviniana (s. 67), kokoryczki wielokwiatowe Polygonatum multiflorum (s. 30) i inne rośliny zielne. W pobliżu potoku i na jego brzegach możemy zobaczyć m.in.: mozgę trzcinowatą Phalaris arundinacea, miętę nadwodną Mentha aquatica, wierzbownicę kosmatą Epilobium hirsutum, turzycę lisią Carex vulpina, potocznika wąskolistnego Berula erecta i kosaćca żółtego Iris pseudacorus (s. 96). W warstwie krzewów w parku, oprócz podrostu wiązu górskiego, liczne są: czeremcha zwyczajna Padus avium (s. 66), bez czarny Sambucus nigra (s. 58) i trzmielina zwyczajna Euonymus europaeus (s. 92).

Aleja klonowo-jaworowa przy drodze prowadzącej do dworu i parku w Łebieniu ▾

▴ Wierzbownicę kosmatą Epilobium hirsutum zobaczyć można na brzegach potoku wychodzącego ze stawu parkowego

◂ Na pierwszym planie słup porośnięty starym kwitnącym i owocującym okazem, prawnie chronionego w Polsce, bluszczu pospolitego Hedera helix, a za nim duże i cenne drzewo kasztanowca zwyczajnego Aesculus hippocastanum; niestety już w połowie sierpnia drzewo to wygląda nieestetycznie z powodu uszkodzenia prawie wszystkich liści przez szrotówka kasztanowcowiaczka Cameraria ohridella

Lipa drobnolistna Tilia cordata godna ochrony jako pomnik przyrody w parku w Małoszycach

Park w Małoszycach

o parku, położonego na południe od szosy Lębork-Słupsk, dotrzemy drogą lokalną, po przebyciu 3 km. Ma on powierzchnię około 0,8 ha i otacza kaplicę grobową dawnych właścicieli majątku. Obecnie pełni ona funkcję kościoła filialnego. W drzewostanie

wyróżniają się: buk zwyczajny w formie purpurowej Fagus sylvatica f. purpurea, pomnikowa lipa drobnolistna Tilia cordata, jedlica (daglezja) zielona Pseudotsuga taxifolia, wierzba żałobna Salix x sepulcralis, z siedzącym na gałęzi pisklęciem puszczyka, świerk

◂ Młody puszczyk siedzący na gałęzi wierzby żałobnej rosnącej w parku, który zdążył już wylecieć z „rodzinnej” dziupli

Fragment alei klonów zwyczajnych łączących park z pobliskim lasem; niektóre kwitnące w maju drzewa mają nie żółte lecz jaskrawoczerwone kwiatostany i młode liście – są to drzewa klonu zwyczajnego odmiany Schwedlera Acer platanoides f. schwedleri

W starodrzewiu parkowym wyróżnia się ponad 100-letni buk zwyczajny odmiany purpurowej Fagus sylvatica f. purpurea

pospolity Picea abies oraz kasztanowce zwyczajne Aesculus hippocastanum i orzech włoski Juglans regia. Od strony drogi do kaplicy prowadzi dwustronna aleja cisa pospolitego Taxus baccata (s. 112). Przy kościółku warto skręcić w lewo. Jednostronna aleja złożona z klonów zwyczajnych Acer platanoides doprowadzi nas do lasu. Niektóre z tych klonów wiosną mają liście barwy czerwonawej, gdyż są to okazy klonu zwyczajnego odmiany Schwedlera Acer

platanoides f. Schwedleri. W warstwie krzewów znajdziemy w parku mahonię pospolitą Mahonia aquifolium, a w runie wczesną wiosną zachwycą nas szafirek drobnokwiatowy Muscari botryoides (s. 107), śnieżyczka przebiśnieg Galanthus nivalis (s. 66), fiołek Rivina Viola riviniana (s. 67), a ponadto bluszcz pospolity Hedera helix (s. 80). Park znajduje się w ewidencji konserwatora zabytków.

Około 170-letni buk zwyczajny Fagus sylvatica z obwodem pnia 4,3 m, a tuż za nim dużo niższy grab z obwodem pnia 2,7 m; oba te drzewa spełniają wszystkie kryteria stawiane pomnikom przyrody

Park

w Niebędzinie

o parku objętego ochroną konserwatora zabytków prowadzi szosa odchodząca na zachód od drogi Redkowice–Janowiczki, z bardzo ładną kilkusetmetrową aleją drzew, w której wyróżniają się kasztanowce zwyczajne Aesculus hippocastanum i klony zwyczajne Acer platanoides. Powierzchnia parku wynosi nieco ponad 1 ha. Od strony wschodniej, tuż przy polach, rosną potężne, około 150-letnie okazy jesionów wyniosłych Fraxinus excelsior – do 2,9 m obwodu pnia, dębów szypułkowych Quercus robur – do 3,3 m obwodu pnia, lip drobnolistnych Tilia cordata, grabów – do 2,4 m obwodu pnia, klonów zwyczajnych oraz dwa okazałe kasztanowce pospolite – do 3,7 m obwodu pnia. Wyróżnia się też zamierający, bardzo wysoki jesion wyniosły z obwodem pnia 3,7 m. Bardzo bogate gatunkowo jest runo parkowe, zwłaszcza na przedwiośniu. Rosną i kwitną w nim: złoć żółta Gagea lutea (s. 67), ziarnopłon wiosenny Ficaria verna (s. 30), gajowiec żółty Galeobdolon luteum (s. 70), jaskier różnolistny Ranunculus auricomus (s. 66), śnieżyczka przebiśnieg Galanthus nivalis (s. 66), cebulica syberyjska Scilla sibirica (s. 67) i łany zawilców gajowych Anemone nemorosa (s. 30), niektóre odmiany fioletowej. Po rozwinięciu się liści drzew zobaczyć można kwiaty dwóch gatunków objętych

w Polsce ochroną prawną: śniedka baldaszkowatego Ornithogalum umbellatum (s. 36) i lilii złotogłów Lilium martagon (s. 89), nieliczne narcyzy, a także czosnek wężowy Allium scorodoprasum, konwalię majową Convallaria majalis (s. 30), chmiel zwyczajny Humulus lupulus (s. 88) i czyśca leśnego Stachys sylvatica (s. 88). Wśród krzewów występują w parku: śnieguliczka biała (białojagodowa) Symphoricarpos albus (s. 67), trzmielina zwyczajna Euonymus europaeus (s. 92) i bez czarny Sambucus nigra (s. 58). We wschodniej części parku zobaczyć można młode okazy wiązu pospolitego (polnego) odmiany korkowej Ulmus minor f. suberosa i około 70-letnie jesiony, klony jawory Acer pseudoplatanus, klony zwyczajne, olchy czarne Alnus glutinosa, graby zwyczajne Carpinus betulus i pojedynczy wiąz szypułkowy Ulmus laevis (s. 71). Od strony południowej, na skraju parku, rosną ponad 170-letnie okazy drzew: buka zwyczajnego Fagus sylvatica o obwodzie pnia 4,3 m i grabu zwyczajnego o obwodzie pnia 2,7 m. Na przyległym trawniku, jako drzewo soliter, rośnie kasztanowiec czerwony Aesculus x carnea. Jest to ponad 100-letnie drzewo, w młodości rozmnożone przez szczepienie, na podkładce kasztanowca pospolitego.

W parku wyróżniają się, kwitnące przed rozwojem liści drzew, zawilce gajowe Anemone nemorosa; wśród setek zawilców biało zabarwionych zaobserwowano kilkadziesiąt okazów o kwiatach różowofioletowych, które w Polsce należą do unikatów ▾

Na głąbiku (łodyżce kwiatowej) czosnku wężowego Allium scorodoprasum, oprócz nielicznych kwiatów, wykształcają się małe cebulki; służą one do wegetatywnego rozmnażania się tej rośliny ▾

▴ W parku rosną niewysokie okazy wiązu pospolitego odmiany korkowej Ulmus minor f. suberosa

▸ Szyszkowate owocostany żeńskich okazów chmielu zwyczajnego Humulus lupulus są wykorzystywane m.in. do produkcji piwa i szamponów do włosów

Na sąsiadującym z parkiem trawniku rośnie, jako drzewo soliter, kasztanowiec czerwony Aesculus x carnea; to ponad 100-letnie drzewo w młodości było rozmnożone przez szczepienie na podkładce kasztanowca pospolitego, co jest widoczne na jego pniu

Bardzo piękne kwiatostany kasztanowca czerwonego; warto zwrócić uwagę na ulistnienie całego drzewa, które do jesieni pozostaje zdrowe, gdyż nie jest uszkadzane przez szrotówka kasztanowcowiaczka

Młody kopciuszek Phoenicurus ochruros, który wyleciał z pobliskiego gniazda mieszczącego się w zakamarku muru budynków z sąsiedztwa parku

Na liliach złotogłowach żerują chrząszczyki i ich larwy poskrzypki liliowej Lilioceris lilii i nigdy jej do końca nie zniszczą; zagraża jej człowiek, który może ją wykopać i przenieść do ogródka, gdzie jako roślina dzika musi zginąć! ▾

Rosnąca w tym parku lilia złotogłów Lilium martagon to bardzo piękna roślina objęta w Polsce ochroną ścisłą!

Pomnikowy grab Carpinus betulus, rosnący na skraju parku

Jodła kaukaska ma szczególnie piękne i gęste igliwie, które całkowicie zasłania gałązki, na których rośnie ▾

Gąsienica szczotecznicy szarawki Dasychira pudibunda żeruje w parku na drzewach liściastych

Sierpówka Streptopelia decaocto

W parku w Obliwicach wyróżnia się około 150-letnia jodła kaukaska Abies normandiana – obwód pnia 3,5 m, która nie ma sobie równych drzew tego samego gatunku w całym województwie pomorskim

▴ Zakochane sierpówki; drzewa iglaste w Parku Obliwickim, które rosną w dużym rozluźnieniu, stwarzają prawie idealne warunki do gnieżdżenia się tych ptaków

Park

w Obliwicach

ajwartościowszym obiektem kulturowoprzyrodniczym Obliwic jest niewątpliwie park podworski, o powierzchni 0,5 ha, założony w połowie XIX wieku. W drzewostanie parku wyróżniają się około 150-letnie drzewa: potężny modrzew europejski Larix decidua z obwodem pnia 4,4 m, jodła kaukaska Abies normandiana – obwód pnia 3,5 m, daglezje (jedlice) zielone Pseudotsuga taxifolia – obwody pni 3,0 m i 3,9 m, lipy drobnolistne Tilia cordata o obwodach pni: 4,0 m,

3,9 m i 3,5 m, lipa szerokolistna Tilia platyphyllos – obwód pnia 3,2 m, choina (tsuga) kanadyjska Tsuga canadensis z obwodem pnia 1,7 m, robinia (grochodrzew) akacjowa Robinia pseudacacia z obwodem pnia 1,9 m, jodły pospolite Abies alba o obwodach pni 2,4 m i 2,0 m oraz świerk pospolity Picea abies z obwodem pnia 2,2 m. Większość wymienionych wyżej okazów drzew to idealni kandydaci do uznania ich za pomniki przyrody ożywionej.

Choina (tsuga) kanadyjska Tsuga canadensis z obwodem pnia 1,7 m; okazy tego gatunku można zobaczyć również w parku w Darżewie ▾

Potężny modrzew europejski Larix decidua z obwodem pnia 4,4 m to wprost idealny kandydat na pomnik przyrody ▾

▴ Szyszki choiny kanadyjskiej

▸ W parku wyróżnia się buk zwyczajny w odmianie purpurowej Fagus sylvatica f. purpurea

W jego drzewostanie parkowym wyróżnia się pomnikowa aleja złożona z około 200-letnich lip drobnolistnych Tilia cordata, z których część ma imponujące rozmiary.

Na skraju parku rośnie bardzo wysoki świerk pospolity Picea abies, który powinien być uznany za pomnik przyrody ▾

▴ Kolorystyka owocującej trzmieliny zwyczajnej Euonymus europaeus zaciekawia każdego przyrodnika oraz zimujące u nas ptaki

Górna strona liścia klonu srebrzystego jest zielona i błyszcząca ▾

Park

w Pogorzelicach

ark podworski, o powierzchni 2,6 ha, znajduje się w odległości około 400 m na południe od szosy Lębork-Słupsk, tuż przy drodze lokalnej do Unieszyna. W jego drzewostanie wyróżnia się pomnikowa aleja, złożona z około 200-letnich lip drobnolistnych Tilia cordata, z których część ma imponujące rozmiary. Obwody najokazalszych lip w alei wynoszą od około 4,5 m do około 5 m. Stan zdrowotny wielu drzew jest, niestety, niezadowalający i wymagają one pilnej konserwacji. Aleja prowadzi do starego grobowca z malowniczą, potrójnie rozwidloną, lipą drobnolistną, czuwającą nad spokojem odpoczynku zmarłych dawnych właścicieli majątku i założycieli parku. Od strony południowej park okala jednostronna aleja grabowa, a jeden z tworzących ją grabów zwyczajnych Carpinus betulus, rozwidlony na wysokości 1,8 m, ma pień o obwodzie ponad 3 m. W leśnej części parku rosną bardzo wysokie jesiony wyniosłe Fraxinus excelsior, buk zwyczajny w odmianie purpurowej Fagus sylvatica f. purpurea, grube klony zwyczajne Acer platanoides, brzozy brodawkowate (zwisłe) Betula pendula, kilka kasztanowców zwyczajnych Aesculus hippocastanum, około

80-letnie wiązy szypułkowe (limaki) Ulmus laevis (s. 61, 71). Niższe drzewa i krzewy porasta nasza polska liana – chmiel zwyczajny Humulus lupulus (s. 88). Na brzegu parku, od strony północnej, znaleźć możemy ponadto dwa klony srebrzyste Acer saccharinum, o obwodach pnia około 2,2 m i 2,7 m oraz rosnące samotnie: bardzo wysoki świerk pospolity Picea abies, buk zwyczajny w formie purpurowej, modrzew europejski Larix decidua i dwa malownicze graby zwyczajne. W parku, w warstwie krzewów, występują: śnieguliczka biała (białojagodowa) Symphoricarpos albus (s. 67), dereń biały Cornus alba (s. 71), trzmielina zwyczajna Euonymus europaeus (s. 92) i porzeczka czerwona (dzika) Ribes spicatum. W runie parkowym spotykamy: konwalię majową Convallaria majalis (s. 30) , kokoryczkę wielkokwiatową Polygonatum multiflorum (s. 30), biedrzeńca wielkiego Pimpinella major oraz paprocie: nerecznicę samczą Dryopteris filix-mas (s. 19), nerecznicę krótkoostną Dryopteris carthusiana (s. 19), a także siewki buka, grabu, lipy, klonów: jaworu zwyczajnego i srebrzystego. Park znajduje się w ewidencji konserwatora zabytków. Złotki Chrysolina sp. to często w parkach spotykane owady, które odżywiają się liśćmi drzew, lecz nie wyrządzają większych szkód swoim żywicielom

W parku rosną dwa godne ochrony klony srebrzyste Acer saccharinum; na fotografii okazalszy z nich

▴ Dolna strona liścia klonu srebrzystego jest pokryta srebrzyście błyszczącymi włoskami Wyróżniające się w parku graby zwyczajne Carpinus betulus

Świerk pospolity Picea abies z obwodem pnia 2,4 m i prawidłowo uformowaną swobodną koroną

Park

w Redkowicach

o drugi pod względem wielkości park w gminie, o powierzchni 14,8 ha. Dotrzeć do niego łatwo, gdyż w Redkowicach, tuż przy szosie Nowa Wieś Lęborska–Janowice, znajduje się duży staw parkowy, do którego od strony zachodniej, północnej i wschodniej przylegają tereny parkowe. W parku rośnie dużo drzew w wieku ponad 100 lat, między innymi: dęby szypułkowe Quercus robur, lipy drobnolistne Tilia cordata, klony zwyczajne Acer platanoides, jesiony wyniosłe Fraxinus excelsior, graby zwyczajne Carpinus betulus i nieco młodsze olchy czarne Alnus glutinosa. Bardzo ciekawy jest też fragment dorodnej parkowej buczyny, czyli drzewostanu z przewagą ilościową buków zwy czajnych Fagus sylvatica. Jednak tylko lipa drobnolistna – pomnik przyrody, rosnąca

w sąsiedztwie ruin po pałacu, o obwodzie pnia 4,7 m, jest drzewem dość zdrowym i równie okazałym, jak drzewa pomniki przyrody rozmieszczone poza parkiem, na terenie wsi Redkowice. Najlepiej zwiedzać park wędrując ścieżką parkową prowadzącą od parkingu i placu zabaw (południowo-zachodnia strona parku), wokół całego stawu i jego niezwykle pięknej części zabagnionej. Na początku ścieżki, po lewej stronie, na szczególną uwagę zasługują dwa około 150-letnie drzewa iglaste rosnące na skraju łączki. Są to świerk pospolity Picea abies o obwodzie pnia 2,4 m i jedlica (daglezja) zielona Pseudotsuga taxifolia o obwodzie pnia 2,2 m. Park znajduje się w ewidencji konserwatora zabytków.

W Redkowicach, tuż przy szosie Nowa Wieś Lęborska–Janowice, znajduje się duży staw parkowy, do którego od strony zachodniej, północnej i wschodniej przylegają tereny parkowe

Kwitnąca czermień błotna

Owocująca czermień błotna

Za lustrem wody stawu występują obszary z roślinnością bagienną; na pierwszym planie płaty czermieni błotnej Calla palustris

W środkowej części parku przeważają obszary błotniste i częściowo zalane wodą

Fragment ścieżki parkowej

Kwitnący kosaciec żółty

Na pierwszym planie turzyce i płaty czermieni błotnej, na drugim planie, pomiędzy olchami, szablaste liście kosaćca żółtego Iris pseudacorus

Na szczególne wyróżnienie zasługuje jedlica (daglezja) zielona Pseudotsuga taxifolia z pniem o obwodzie 2,2 m, gatunek drzewa pochodzący z Ameryki Północnej

Owocujące wełnianki na torfowiskowym fragmencie parku

Lipa drobnolistna Tilia cordata, rosnąca w sąsiedztwie ruin po pałacu i z obwodem pnia 4,7 m, jest pomnikiem przyrody figurującym w rejestrze wojewódzkiego konserwatora przyrody

Gdzieniegdzie na płytkich wodach parkowych można zobaczyć pływacza zwyczajnego Utricularia vulgaris, roślinę która jest stale zanużona w wodzie, a nad lustrem wyrastają tylko jej kwiaty, aby mogły zostać zapylone przez owady

Gniazdo łysek Fulica atra z pięciotygodniowymi młodymi ptakami

Jesienna kolorystyka ulistnienia klonów zwyczajnych Acer platonoides rosnących na skraju parku

AC 97

Przekrasek mróweczka Thanasimus formicarius to maleńki pożyteczny chrząszczyk, który wchodzi do korytarzy korników i poluje na nie...

Dwa mniej więcej stutrzydziestoletnie dęby czerwone Quercus rubra i trzeci z obwodem pnia ponad 4 m, powalony przez burzę późną wiosną 2013 roku; ten północnoamerykańskiego pochodzenia gatunek dębu nie jest tak długowieczny jak nasze rodzime dęby

Park

w Żelazkowie

ark podworski, o powierzchni 6,39 ha, znajduje się niedaleko szosy z Redkowic do Górzyna, w pobliżu niewielkiego pałacu (dworu), przy którym wyróżniają się buki zwyczajne Fagus sylvatica, jeden w odmianie purpurowej Fagus sylvatica f .purpurea i dąb szypułkowy Quercus robur. W drzewostanie parkowym najliczniejsze są ponad 130-letnie dęby szypułkowe z pniami o obwodzie do 3,6 m i niewiele młodsze olchy czarne Alnus glutinosa. Godne uwagi są też ponad 150-letnie buki zwyczajne z pniami o obwodach do 3,8 m, klony zwyczajne Acer platanoides w wieku 130 lat, z których najokazalszy ma pień o obwodzie ponad 3,4 m. Wyróżniają się też bardzo wysokie, ponad 130-letnie, jedlice (daglezje) zielone Pseudotsuga taxifolia o obwodach pni do 2,8 m i wysmukły świerk pospolity Picea abies, o obwodzie pnia nieco ponad 2,8 m. Imponujące kształty i wymiary ma w tym parku grupa dębów czerwonych Quercus rubra, będących w podobnym wieku jak świerk i daglezje. Najokazalszy z nich, z pniem o obwodzie 4,1 m zwaliła burza latem 2013 roku. Dwa pozostałe, to drzewa z pniami 3,9 m i 3,0 m. W podobnym wieku są tu też pojedyncze kasztanowce zwyczajne Aesculus hippocastanum. W parku rośnie również sporo około 70-letnich dębów szypułkowych i czerwonych, klonów zwyczajnych, nieco starszych grabów zwyczajnych Carpinus betulus, brzóz brodawkowatych (zwisłych) Betula pendula, lip drobnolistnych Tilia cordata i topoli. Można też zobaczyć dwa około 80-letnie wiązy szypułkowe Ulmus laevis (s. 61, 71), grubszy ma pień o obwodzie 2,2 m, i nieco młodsze klony jawory Acer pseudoplatanus, z których niektóre są odmiany purpurowej f. atropurpurea, ponieważ ich liście są od spodu intensywnie purporowo czerwone (s. 77).

Runo parkowe jest nieprzeciętnie bogate, szczególnie na przedwiośniu. Obficie kwitną w nim śnieżyczki przebiśniegi Galanthus nivalis (s. 66), cebulice syberyjskie Scilla sibirica (s. 67) i śniedki baldaszkowe Ornithogalum umbellatum (s. 36), a ponadto ziarnopłony wiosenne Ficaria verna (s. 30) oraz barwinek pospolity Vinca minor (s. 107). Występują tu także paprocie: nerecznica samcza Dryopteris filix-mas (s. 19), nerecznica krótkoostna Dryopteris carthusiana (s. 19), nerecznica szerokolistna Dryopteris dilatata (s. 28) i wietlica samicza Athyrium filix-femina (s. 30), a ponadto konwalia majowa Convallaria majalis (s. 30), kokoryczka wielkokwiatowa Polygonatum multiflorum (s. 30), trybula leśna Anthriscus sylvestris (s. 79), czosnaczek pospolity Alliaria petiolata (s. 61), wiechlina gajowa Poa nemoralis i śmiałek darniowy Deschampsia caespitosa. Płożą oraz pną się: bluszcz pospolity Hedera helix (s. 80) oraz chmiel zwyczajny Humulus lupulus (s. 88). Jest tutaj również dużo krzewów: trzmieliny zwyczajnej Euonymus europaeus (s. 92), świdośliwki jajowatej Amelanchier ovalis, ładne okazy leszczyny pospolitej (orzecha laskowego) w odmianie purpurowej Corylus avellana f. purpurea i dużo krzewów czeremchy zwyczajnej Padus avium (s. 66) oraz jaśminowca wonnego Philadelphus coronarius (s. 61). Kwitnące na przedwiośniu rośliny runa parkowego tworzą płaty koloru białego od kwitnących przebiśniegów, koloru żółtego od kwiatów złoci i ziarnopłonów oraz koloru niebieskiego od kwiatów cebulicy syberyjskiej. W połowie maja powietrze parkowe nasycone jest miłymi zapachami kwiatów czeremchy, jaśminowca, świdośliwki i konwalii majowej. Park znajduje się w ewidencji konserwatora zabytków.

Na niektórych najstarszych i schorowanych drzewach liściastych pojawiają się jesienią duże owocniki żółciaka siarkowego Laetiporus sulphureus

▴ Skraj parku w Żelazkowie widziany pod koniec września

▸ Jeż Erinaceus europaeus jest stałym mieszkańcem parku w Żelazkowie

▴ Krzyżak ogrodowy Araneus diadematus polujący na drobne owady

Gąsienice narożnicy zbrojówki Phalera bucephala żerują głównie na liściach wierzb; motyl, aby nie być zjedzonym przez ptaki, upodabnia się do kawałka patyczka brzozowego

100

Za płotem placu zabaw widoczne dwie ponad 100-letnie daglezje zielone Pseudotsuga taxifolia

W jesiennej kolorystyce parku przeważają ciepłe barwy

Często jeszcze przed rozwojem liści u drzew w parku zakwita sporadycznie Śniedek Buchego Ornithogalum boucheanum, który został niegdyś tutaj posadzony przez ogrodników ▾

▴ Budynek dworu w Żelazkowie przy którym wyróżniają się buki zwyczajne Fagus sylvatica, w tym jeden odmiany purpurowej f. purpurea ◂ Cebulica syberyjska Scilla sibirica zakwita w parku w wielu miejscach, lecz dopiero po przekwitnieniu przebiśniegów

▸ Uszatki Asio otus jeszcze niedawno nie zbliżały się do siedzib ludzkich i parków, jednak od kilkunastu lat zmieniły swoje upodobania i lubią zwłaszcza w okresie zimowym przesypiać dzień na wysokich drzewach iglastych, a nocą łowić gryzonie na śmietnikach przydomowych

Fotografia grupy dębów czerwonych wykonana krótko przed obaleniem się największego

101

W drzewostanie parku widoczny jest dość słabo zabarwiony buk zwyczajny odmiany purpurowej Fagus sylvatica f. purpurea

102

W prześwietlonej części parku napotkano gąsienicę motyla zmrocznika gładysza Deilephila elpenor ▾

Resztówka parkowa w Janisławcu

Kwiatostany i liście robinii akacjowej

a powierzchnię 1 ha i znajduje się przy drodze lokalnej, około 300 m na zachód od szosy Garczegorze – Łebień. Drzewostan, w wieku ponad 120 lat, w wielu miejscach przypomina las, a w niewielu park. Wyróżniają się w nim lipy drobnolistne Tilia cordata, buki zwyczajne Fagus sylvatica, klony zwyczajne Acer platanoides, pojedyncze dęby szypułkowe Quercus

robur oraz okazała, z szeroką koroną, robinia akacjowa Robinia pseudacacia. Ciekawym, niewielkim drzewem jest złotokap zwyczajny Laburnum anagyroides. Rosną tutaj głogi jednoszyjkowe Crataegus monogyna, leszczyny pospolite Corylus avellana (s. 110) oraz młode wiązy górskie Ulmus glabra (s. 110). W otoczeniu wysokich drzew parkowych można zobaczyć nieduży stawek.

Pączki leszczyny pospolitej Corylus avellana, z których na przedwiośniu wyrastają słupki kwiatów żeńskich

Zwisające kotki to kwiatostany męskie leszczyny pospolitej

▴ Na dużej polanie parkowej rośnie bardzo okazała robinia akacjowa Robinia pseudacacia, która jest gatunkiem pochodzącym z Ameryki Północnej

Resztówka parkowa w Janowiczkach

e wszystkich drzew parkowych, w parku o powierzchni 1,1 ha, zostały tylko okazały platan klonolistny Platanus x hispanica w wieku około 130 lat (patrz fot. wyżej) oraz kilka klonów zwyczajnych Acer platanoides. Teren w sąsiedztwie tych drzew jest wykorzystywany w celach ogrod-

104

niczych, do składowania drewna opałowego, a także stoją na nim drewniane „altanki” gospodarcze. Wymieniony wyżej potężny platan z obwodem ponad 4 m, który jest pomnikiem przyrody ujętym w rejestrze wojewódzkiego konserwatora przyrody, zasługuje na szczególną ochronę.

Resztówka parkowa w Tawęcinie

esztówka parkowa, o powierzchni 0,8 ha, znajduje się na terenie byłej szkoły w Tawęcinie. W ewidencji wojewódzkiego konserwatora przyrody widnieją dwa drzewa. Do 2013 roku zachował się kasztanowiec zwyczajny Aesculus hippocastanum, jednak wichura pozbawiła go części koronnej, również niezwykle piękna lipa drobnolistna Tilia cordata, która ma pień o obwodzie 5,6 m (patrz fot. wyżej), bardzo wy-

soka, rozłożysta. Dwupienna korona tego drzewa może nie wytrzymać naporu silniejszych wiatrów, zwłaszcza gdy będzie w pełni ulistniona i obciążona deszczem. To dorodne drzewo – pomnik przyrody – potrzebuje pilnie fachowej pomocy chirurga drzew. Na skraju obszaru zajmowanego przez szkołę rosną starsze świerki pospolite, a przed szkołą wyróżnia się około 50-letni dąb czerwony Quercus rubra.

105

Cmentarzyk ewangelicki w Obliwicach

106

Stare, leśne cmentarze

ewangelickie

ajczęściej na skraju lasów, w pobliżu kilkunastu miejscowości gminy Nowa Wieś Lęborska znajdują się opuszczone i zapomniane przez człowieka, stare cmentarzyki ewangelickie. Usytuowanie niektórych z nich zaznaczono na mapach Nadleśnictwa Lębork. O istnieniu innych, gdy brak jest jakichkolwiek śladów pochówków, informuje nas tylko specyficzny zestaw gatunków roślin, spotykanych jeszcze obecnie na tych miejscach pamięci. Są to przede wszystkim posadzone niegdyś na grobach: bluszcz pospolity Hedera helix (s. 80) i barwinek pospolity Vinca minor. Natomiast na przedwiośniu, na niektórych z tych cmentarzyków, spotykamy kwitnące śnieżyczki przebiśniegi Galanthus nivalis (s. 66), a także niekiedy cebulice syberyjskie Scilla sibirica (s. 67), śnieżyce wiosenne Leucoium vernum, szafirki drobnokwiatowe Muscari botryoides, liliowce i narcyzy.

Dotąd stwierdzono istnienie opuszczonych miejsc pochówku zmarłych w pobliżu kilkunastu miejscowości. Są to: Czarnówko, Lędziechowo, Lubowidz, Łowcze, Małoszyce, Niebędzino, Obliwice, Pogorszewo, Pogorzelice, Redkowice, Rekowo, Wilkowo i Tawęcino. Zapewne jest ich więcej. Jest godne uwagi to, że wymienione cmentarze założono przeważnie na słabych i mało urodzajnych glebach leśnych, które nie są wystarczająco żyzne dla wzrostu wszystkich wyżej wyszczególnionych roślin. Jednak dotrwały one do naszych czasów, zwykle przez ponad 100 lat, gdyż rosną na ziemi użyźnionej prochami dawnych mieszkańców naszej gminy… Dlatego nie powinno się akceptować często obserwowanego procederu wkopywania tych roślin i przenoszenia do ogródków przydomowych!

◂ Narcyz biały Narcissus poëticus

Śnieżyczka przebiśnieg z pełnymi kwiatami Galanthus nivalis f. plena ▾

▴ Cmentarzyk w Chocielewku Dolnym

▴ Barwinek pospolity Vinca minor

◂ Śnieżyca wiosenna Leucoium vernum

Śniedek Bouchego Ornithogalum boucheanum ▾ Szafirek drobnokwiatowy Muscari botryoides ▾

▴ Cmentarzyk w Lubowidzu

▴ Barwinek pospolity Vinca minor odmiany białej

▴ Łowcze – cmentarzyk leśny

107

108

Jeszcze trochę pięknych drzew, Kwiatostany jarzębu szwedzkiego Sorbus intermedia

Fragment owocującego drzewa jarzębu szwedzkiego Sorbus intermedia; jest to gatunek prawnie chroniony, który powstał samorzutnie na Pomorzu lub w Szwecji

Dzwoniec Carduelis chloris Szpak Sturnus vulgaris

Modraszka Cyanistes caeruleus

108

Pomnikowa jodła pospolita Abies alba z obwodem pnia 3,60 m, która rośnie w Leśnictwie Janowice i nosi imię Mirosława Szadziewskiego, długoletniego leśniczego

Pomnikowy jarząb szwedzki Sorbus intermedia, rosnący w pobliżu drogi do Niebędzina

pomników przyrody i dorodnych alei

Niebędzino, buk zwyczajny Fagus sylvatica z obwodem pnia 4,1 m, pomnik przyrody

109

Redkowice, dąb szypułkowy Quercus robur; to najstarszy i najgrubszy pomnik przyrody w gminie, z obwodem pnia 7,2 m

109

◂ Łowcze, godna ochrony aleja lip drobnolistnych Tilia cordata

▸ Czerwieniec, dorodna aleja z przewagą jesionów wyniosłych Fraxinus excelsior

Chocielewko; kamień poświęcony kanclerzowi Ottonowi von Bismarckowi na którym wyryto jego nazwisko oraz cyfrę ’70, co oznacza rok 1870 Barwy jesieni; klon zwyczajny Acer platanoides w Garczegorzu Śnieżyca wiosenna Leucoium vernum

▸ Pomnikowa lipa drobnolistna Tilia cordata z pniem o obwodzie 4,9 m rosnąca w alei przydrożnej za wsią Łebień

▸ Na południowych terenach rolniczych wsi Garczegorze zobaczyć można małą enklawę leśną zwaną „uroczyskiem śnieżyczkowym”, gdzie już w marcu zakwitają masowo śnieżyczki przebiśniegi i śnieżyce wiosenne

110

Śnieżyczka przebiśnieg Galanthus nivalis

▴ Pomnikowy wiąz górski Ulmus glabra z obwodem pnia ponad 3,2 m, rosnący w Łebieniu (Berholz); obok oskrzydlone nasiona tego gatunku drzewa Okazały klon polny Acer campestre rosnący przy ul. Młynarskiej w Nowej Wsi Lęborskiej

◂ Aleja kwitnących klonów zwyczajnych Acer platanoides w Bąsewicach

Jedyny pomnik przyrody nieożywionej w gminie „Płaski Kamień” w lesie koło Kębłowa Nowowiejskiego ▾

▴ W Obliwicach rosną trzy potężne dęby szypułkowe Quercus robur z nazwami i obwodami pni: Rus - 4,5 m, Czech - 4,0 m ◂ oraz Lech - 4,7 m; upamiętniają one legendarne spotkanie trzech braci Śłowian, którzy później założyli własne państwa

▴ Jesion pensylwański Fraxinus pensylvannica, którego ojczyzną jest Ameryka Północna, jest często spotykany przy naszych szosach i swoje liście przebarwia na żółto zwykle już w połowie września ◂ Sosny wejmutki Pinus strobus, rosnące w leśnictwie Darżewo, pochodzą z Ameryki Północnej

Łowcze, leśnictwo Nowa Wieś, górujące nad lasem daglezje zielone Pseudotsuga taxifolia, które w swojej ojczyźnie w Ameryce Północnej dorastają do wysokości 90 m; mieszkańcy pobliskiego Wilkowa Nowowiejskiego z pnia podobnej daglezji wycieli najdłuższą na świecie deskę o długości prawie 41 m

111

112

Nasze niektóre rośliny prawnie chronione ( ) oraz godne uwagi

Bobrek trójlistkowy Menyanthes trifoliata

Cis pospolity Taxus baccata

Owoce czerńca gronkowego Actaea spicata

Kwiatostan czerńca gronkowego Actaea spicata

Krwiściąg lekarski Sanguisorba oﬃcinalis

Czosnek niedźwiedzi Allium ursinum

Gwiazdnica wielkokwiatowa Stellaria holostea

Wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum

Jaskier kaszubski Ranunculus cassubicus

Gnieźnik leśny Neottia nidus-avis

Fiołek kosmaty Viola hirta

Goździk kartuzek Dianthus carthusianorum

Śledziennica naprzeciwlistna Chrysosplenium oppositifolium i ﬁołek leśny Viola reichenbachiana

Bluszczyk kurdybanek Glechoma hederacea

Perłówka zwisła Melica nutans

112 Łuskiewnik różowy Lathraea squamaria

Pierwiosnek lekarski Primula veris

Jasnota plamista Lamium maculatum

Widłak jałowcowaty Lycopodium annotinum

Nasze niektóre rośliny prawnie chronione oraz godne uwagi

Fiołek przedziwny Viola mirabilis

Olszewnik kminkolistny Selinum carvifolia

Dąbrówka piramidalna Ajuga pyramidalis

Kozłek lekarski Valeriana oﬃcinalis

Jaskier wielki Ranunculus lingua

Paprotka zwyczajna Polypodium vulgare

Podrzeń żebrowiec Blechnum spicant

Gwiazdnica długolistna Stellaria longifolia

Listera sercowata Listera cordata

Miodunka ćma Pulmonaria obscura

Paprotnica krucha Cystopteris fragilis rośnie na murze w Garczegorzu

Psianka słodkogórz Solanum dulcamara

Przylaszczka pospolita Hepatica nobilis

Przylaszczka pospolita Hepatica nobilis z kwiatami białymi

Przylaszczka pospolita Hepatica nobilis z kwiatami pełnymi

Czartawa pośrednia Circaea intermedia

Zerwa kłosowa Phyteuma spicatum

Wiązówka bulwkowa Filipendula vulgaris

Przylaszczka pospolita Hepatica nobilis z kwiatami różowymi

113

114

Niektóre rośliny spotykane przy naszych drogach

Cyrkoria podróżnik Cyhorium intybus z kwiatami różowymi i niebieskimi

Głóg jednoszyjkowy Crataegus monogyna

Powojnik pnący Clematis vitalba

Dziewanna pospolita Verbascum nigrum

Róża dzika Rosa canina

Poziewnik pstry Galeopsis speciosa

Dzwonek skupiony Campanula glomerata

Mydlnica lekarska Saponaria oﬃcinalis

Dziurawiec zwyczajny Hypericum perforatum

Cykoria podróżnik z białymi kwiatami

Pasternak zwyczajny Pasternak misterna

Kalina koralowa Viburnum opulus

Wrotycz pospolity Tanacetum vulgare

Dzięgiel leśny Angelica sylvestris i trzmiel

Skalnica ziarenkowata Saxifraga granulata

Krwawnik pospolity Achillea millefolium

Wierzbówka kiprzyca Chamaenerion angustifolium

Słonecznik bulwiasty (topinambur) Helianthus tuberosus

Inne ciekawsze zwierzęta spotykane na terenach gminy

Sóweczka Glaucidium passerinum; u nas tylko w przelotach

Pustułka Falco tinnunculus

115

Łabędź krzykliwy Cygnus cygnus na stawie w Obliwicach; gatunek przelotny

BK Pisklęta kosa Turdus merula w gnieździe

Kapturka samczyk Sylvia atricapilla

Sikora uboga, zwana też szarytką Poecile palustris

Pisklę kosa już po wyjściu z gniazda

Kopciuszek Phoenicurus ochruros

Jemiołuszka Bombycilla garrulus

Czubatka Lophophanes cristatus

Pisklę kukułki Cuculus canorus

Kogut bażanta Phasianus colchicus

Samczyk zięby Fringilla coelebs

Kania ruda Milvus milvus

Sikora sosnówka Periparus ater

BK Jastrząb Accipiter gentilis

BK Pleszka Phoenicurus phoenicurus

Sroka Pica pica na krzewie rokitnika zwyczajnego Hippophaë rhamnoides

116

Inne ciekawsze zwierzęta spotykane na terenach gminy

Ściga ﬁoletowa Callidium violacum

Zmorsznik czerwony Leptura rubra - samiec

Oleica krówka Meloe proscarabeus

Polowiec szachownica Melanargia galathea

Ściga dębowa płaska Phymatodes testaceus

Żagnica mniejsza Aeschna mixta

Wieczernica olszówka Apatele alni

Wstęgówka karmazynka Catocala sponsa

Odorek jednobarwek Palomena parasina

Trzyszcz plamiec Cyncidella campestris

Nartnik Gerris lacustris

Rdestniak walgina Calothysanis amata

Kłopotek czarny Spondylis buprestoides

Trocinarka czerwica larwa Cossus cossus

Pająk korsarz Pirata sp.

Pająk kwietnik Misumena vatia i wyssana błonkówka kwieciak z rodziny bzygowatych

Dyląż garbarz Prionus coriarius

116

Rębacz sosnowy Rhangium sycophanta

Inne ciekawsze zwierzęta spotykane na terenach gminy

Bycznik Typhaeus typhoeus

Latolistek cytrynek Gonepteryx rhmni

Klecanka polna Polistes nimpha

Znamionówka starka Orgyia antiqua

Furczak gołąbek Macroglossum stellatarum

Tarczówka rudonoga Pentatoma ruﬁpes

Nieskorek Athotus vittatus

Wojsiłka pospolita, samiec Panorpa communis

Paśnik pałączasty Plagionotus arcuatus

Strangalia plamista Rutpela maculata

Plamiec leśniak Abraxas sylvata

Zmorsznik czerwony Stictoleptura rubra

Trzpiennik olbrzym Urocerus gigas

Rusałka kratkowiec Araschnia levana

Rzemlik plamisty Saperda scalaris

Łątka dzieweczka Coenagrion puella

Torzyśniad kasztanówka Zeuzera pyrina

Tycz cieśla Acanthocinus aedilis

117

118

Godne zainteresowania grzyby rosnące w naszych lasach

Łuskwiak ogniowy Pholiota ﬂammans

Podgrzybek czerwonawy Xserocomus rubellus

Kolczatek strzępiasty Creolophus cirrhatus

Koźlarz babka Leccinum scabrum

Gamatwica chropowata Daedaleopsis confragosa

Opieńka miodowa Armillaria melea

Koźlarz czerwony Leccinum aurantiacum

Borowik szlachetny Boletus edulis z żołędziem

Żagiew łuskowata Polyporus squamosus

Owocniki gmatwka dębowego Daedalea quercina

Warstwiak zwęglony na dębie Daldinia concentrica

Maślanka wiązkowa Hypholoma fasciculare

Sromotnik bezwstydny Phallus impudicus - owocnik

Gąsówka naga Lepista nuda

Podgrzybek brunatny Xerocomus badius

Koźlarz babka Leccinum scabrum

Lejkowiec dęty Craterellus comucopioides

118

Muchomor czerwony Amanita muscaria

Godne zainteresowania grzyby rosnące w naszych lasach

Łuskwiak nastroszony Pholiota populnea

Czyr brzozy Inonotus obliquus

Podgrzybek zajączek Xerocomus subtomentosus

Flagowiec olbrzymi Meripilus giganteus

Próchnilec maczugowaty Xylaria polymorfa

Żagwica listkowata Graﬁola frondosa

Gałęziak zbity Ramaria stricta

Kutrzebka soczysta Peziza succosa

Płachetka kołpakowata Rosites caperatus - niemka

Żagiew ciemnonoga Polyporus leptocephalus

Czernidlak kołpakowaty Coprinus comatus

Czarka szkarłatna Sarcoscypha coccinea

Mleczaj rydz Lactarius deliciosus

Smardz jadalny Morchella esculenta

Koźlarz pomarańczowożółty Leccinium versipelle znaleziony na torfowisku

Boczniak ostrygowaty Pleurotus ostreatus

Piaskowiec kasztanowaty Gyroporus castaneus

Maślak sitarz Suillus bovinus

119

◂ Motyl furczak gołąbek Macroglossum stellatarum jak „mały koliberek” pobiera nektar na przykościelnych ﬂoksach

Słowo końcowe

i podziękowania N

iniejszą książkę napisano i wydrukowano w ciągu kilku miesięcy, jednak materiały do niej gromadzono od 2003 roku. W tym miejscu szczególne podziękowania należne są Panu Krzysztofowi Pruszakowi, który już przed dziesięciu laty zainteresował i zainspirował autora do poszukiwania niezwykłości przyrody na niewielkim skrawku naszej Ojczyzny, jakim jest obszar gminy Nowa Wieś Lęborska. Odtąd corocznie, zwłaszcza w miesiącach wiosennych i letnich, rozpoznawano i utrwalano na fotografiach nadzwyczajne bogactwo przyrodnicze występujące na terenach poszczególnych sołectw tej gminy. W tej pracy autor często korzystał z bardzo życzliwej pomocy pracowników Nadleśnictwa Lębork, a zwłaszcza Bogdana Cabaja, Lecha i Wojciecha Ciszków, Koryny Korolewicz-Knut, Mirosława Szadziewskiego, Piotra Maruszaka, Ryszarda Soszlera, Zofii Spólnej i Janusza Nagórskiego. W bardzo licznych, całodziennych, badaniach terenowych i w czasochłonnych pracach kameralnych często

pomocne były: Ewa Maruszak i Felicja Duda. Zgromadzona przez autora dokumentacja fotograficzna byłaby niepełna, gdyby nie zdjęcia udostępnione przez osoby wyszczególnione na stronie redakcyjnej. Wszystkim wymienionym wyżej osobom autor składa najserdeczniejsze podziękowanie. Czytelnik nie otrzymałby niniejszej książki, gdyby nie zakończone sukcesem starania Pana Wójta Ryszarda Wittke oraz pracowników Urzędu Gminy w Nowej Wsi Lęborskiej o współfinansowanie jej druku przez europejskie fundusze zewnętrzne. Zamierzeniem autora było wyszukanie i udokumentowanie godnych uwagi wartości przyrodniczych w każdej wiosce, czy przysiółku, usytuowanych wewnątrz granic administracyjnych gminy Nowa Wieś Lęborska. To zamierzenie zrealizowano. Jednakże na 120 stronach książki – albumu zabrakło miejsca na zamieszczenie fotografii wszystkich ważniejszych obiektów. Autor przeprasza serdecznie za to Czytelników i Wydawcę.

Spis treści Wstęp ................................................................................. 5 Charakterystyka fizycznogeograficzna i krajobrazowa ................................................................. 7 Skarby dzikiej przyrody ............................................... 13 Jezioro Lubowidz ...................................................... 25 Uroczyska leśne, które warto zobaczyć ................... 29 Gminne łąki naturowe .............................................. 35 Nasze łąki storczykowe ............................................. 37 O dużych ptakach, które są żywą ozdobą naszych gminnych krajobrazów .............................................. 41 Bociany Ciconia ciconia ........................................... 41 Czaple Ardea cinerea ................................................ 47 Żurawie Grus grus ..................................................... 51 Dziedzictwo kulturowo-przyrodnicze ....................... 57 Park w Darżewie ........................................................ 65 Park w Janowicach .................................................... 69 Park w Lędziechowie ................................................ 75 Park w Leśnicach ....................................................... 79 Park w Łebieniu ......................................................... 83 Park w Małoszycach .................................................. 84

Park w Niebędzinie .................................................. 87 Park w Obliwicach .................................................... 91 Park w Pogorzelicach ............................................... 93 Park w Redkowicach ................................................ 95 Park w Żelazkowie .................................................... 99 Resztówka parkowa w Janisławcu .......................... 103 Resztówka parkowa w Janowiczkach .....................104 Resztówka parkowa w Tawęcinie ........................... 105 Stare, leśne cmentarze ewangelickie ..................... 107 Jeszcze trochę pięknych drzew, pomników przyrody i dorodnych alei ...................................... 108 Nasze niektóre rośliny prawnie chronione oraz godne uwagi ..................................................... 112 Niektóre rośliny spotykane przy naszych drogach ..................................................................... 114 Inne ciekawsze zwierzęta występujące na terenach gminy ................................................... 115 Godne zainteresowania grzyby rosnące w naszych lasach ..................................................... 118

Jan Duda JAN DUDA • GMINA NOWA WIEŚ LĘBORSKA • NIEZWYKŁOŚCI NASZEJ PRZYRODY

GMINA NOWA WIEŚ LĘBORSKA

Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich