Utilities 2 by Industrielinqs pers en platform

UTILITIES NUMMER 02 - maart 2018 â&#x20AC;˘ ACHTTIENDE JAARGANG

cts

manufa

Technologie en economie in de de energie-, energie-,waterwater- en en gassenmarkt gassenmarkt

New Energy Coalition onderbouwt energiedebat Energieakkoord is werk in uitvoering Nieuwe NOx-eisen voor indirecte stookinstallaties www.utilities.nl

SOLUTIONS IOT PROCESSEN Sales & service management Spare parts management Intake & dispatch management Work order management

Postbus 5198

0197470.pdf 1

6401GD Heerlen

Tel. +31 (0) 45 528 1618

info@peachgroup.nl

www.peachgroup.nl

28-8-2017 14:34:26

Inhoud

8 Interview Lankhorst De bundeling van Energy Valley, Energy Academy Europe en het Energy Delta Institute in de New Energy Coalition vergroot de impact van de drie gevestigde namen op het gebied van energieonderzoek en -opleiding. Voorzitter Gertjan Lankhorst staat dan ook te popelen om de binnen de instituten aanwezige kennis en kunde in te zetten om de energietransitie te versnellen.

Blockchain verandert ook watersector

Elektrocoagulatie én slibscheiding

Hoewel blockchain momenteel voornamelijk wordt gekoppeld aan cryptocurrency zoals de bitcoin, reiken de mogelijkheden van blockchaintechnologie veel verder. Blockchain kan meet- en regeltechniek finetunen, maakt pay per use-systemen een stuk eenvoudiger net als machine to machine-communicatie en -transacties.

De patenten van een van origine Finse innovatie zijn in licentie genomen door een Belgische ondernemer. De elektrocoagulatie-flocculatie-flotatie installatie is van origine ontwikkeld om het afvalwater van de Scandinavische papierindustrie te zuiveren, maar NOAH Water Solutions heeft grootsere plannen.

Energieakkoord is werk in uitvoering

NOx-eisen stookinstallaties

Coöperaties in energietransitie

De borgingscommissie van het Energieakkoord stuurde onlangs zijn uitvoeringsagenda naar het kabinet. Met een aantal aanvullende maatregelen denkt de borgingscommissie de doelstellingen van het Energieakkoord te kunnen behalen. Zo worden bedrijven verplicht informatie te verschaffen over energiebesparende maatregelen en kunnen ze een sanctie verwachten als ze daaraan niet kunnen voldoen.

Een Europese emissiebeperkende richtlijn voor middelgrote stookinstallaties wordt onderdeel van het activiteitenbesluit milieubeheer. Beheerders van dit soort installaties zullen rekening moeten houden met verscherpte emissieeisen, verplichte periodieke metingen en meer administratieve druk. Wie eind dit jaar een nieuwe ketel koopt, zal dan al rekening moeten houden met deze nieuwe regels.

Er kan gerust worden gesteld dat energiecoöperaties meedoen in de transitie naar een duurzame energievoorziening. Maar wat is het voordeel van energiecoöperaties en wat zijn de risico's nu eigenlijk?

Commentaar ........................... 5

Technologie & Innovatie ...... 14

Product & oplossing ............ 26

Agenda .................................. 33

Trending news ........................ 6

Market Review ...................... 22

Column .................................. 31

In het volgende nummer...... 34

UTILITIES 3 nr. 2 - maart 2018

[Sch

THE AWAREHOUSE | SCHERPENZEEL | 19 APRIL

Het Nieuwe Produceren gaat op 19 april in Scherpenzeel op zoek naar voorbeelden van upcycling. Niet compenseren, maar accelereren.

nu i

Programma 10.15 uur

Ontvangst en registratie

11.00 uur Pitches & Preaches 1 • Opening door dagvoorzitters Geanne van Arkel (Interface) en Wim Raaijen (Het Nieuwe Produceren) • Openingslezing Rob van Hattum (VPRO Tegenlicht) • Pitches Process Enlightenmentz 12.15 uur

Recycling betekent nog te vaak downcycling: hergebruik van materialen in producten met een lagere toegevoegde waarde. Oude dieselauto’s moeten we uit elkaar halen en de materialen hergebruiken in nieuwere, veel efficiëntere auto’s of andere hoogwaardigere producten.

rijf

Netwerklunch

13.15 uur Pitches & Preaches 2 • Lezing Henk Akkermans (World Class Maintenance) • Pitches Project Enlightenmentz 14.45 uur

Korte pauze

15.15 uur

Pitches & Preaches 3

• Pitches Social Enlightenmentz • Afsluitende lezing Rob Stevens (Wepa) • Bekendmaking Enlightenmentz of the Year 2018 17.00 uur

Netwerkborrel

Partners:

www.hetnieuweproduceren.nu/jaarcongres

LENTE

Misschien komt het door het weer, maar er hangt iets positiefs in de lucht. Na een onverwacht koudefront van de beast from the east, waar het overgrote deel van Nederland blij was dat ze nog kon terugvallen op het Groningengas, lijkt het nu tijd voor een duurzame lente. Oké, we bundelen nog onderaan in de lijstjes met duurzaamheidsdoelen, maar dat geldt alleen voor energie en emissies. Voor de rest lijkt alles in het land er klaar voor om de energietransitie nu met een vliegende start te omarmen. Nederland zit duidelijk in een hoogconjunctuur en kan dit economische tij gebruiken om zijn positie in de duurzame ranglijsten te verhogen. De successen van de offshore windindustrie lijken de schellen te doen vallen van de azijnpissers die windenergie geen kans gaven omdat er toch subsidie bij moest. Inmiddels is er een dermate volwassen markt ontstaan dat de eerste subsidieloze parken worden aanbesteed en struikelen de duurzame energieprofeten over elkaar om te melden dat dat succes ook voor hun deel van de energietransitie kan gelden. Ik meld: groen gas, groene waterstof, biomassa. Allemaal veelbelovende alternatieven voor fossiele brandstoffen waar nu nog veel subsidie bij moet, maar die op zichzelf kunnen staan in een volwassen duurzame energiemarkt. Zeker in een all electric energievoorziening waar de pijlen nu op gericht zijn, zijn die drie energiebronnen of vormen hard nodig als buffercapaciteit, maar ook als koolstofbron voor de chemische industrie. En nu we het toch over de chemische industrie hebben: ook die voorziet in 2050 zijn emissies fors terug te kunnen brengen. Ook daar is veel geld voor nodig en zullen harde noten moeten worden gekraakt over CCS, maar wat moet, dat

Het lijkt er op dat de individuele stukjes inmiddels klaar zijn en dat het nu zaak is de best complexe puzzel in elkaar te zetten.

moet. Het laat in ieder geval zien dat de industrie de noodzaak inziet voor een snelle energietransitie. Al mag het misschien zelfs nog wel een stukje sneller dan 2050. Maar, als ik dan toch een positief lentegeluid wil laten horen: als een aantal beschikbare technologieën tot wasdom komt, kan het veel sneller gaan. En dan heb ik het nog niet eens over de surprise-technologie die we nu nog niet kennen. Die laatste term hoorde ik van Gertjan Lankhorst, die ook hard bezig is de onderzoeken opleidinggelederen te sluiten om de Nederlandse energievoorziening te verduurzamen. Het lijkt er dan ook op dat de individuele stukjes inmiddels klaar zijn en dat het nu zaak is de best complexe puzzel, zonder voorbeeld, in elkaar te zetten.

David van Baarle, David@industrieperspectief.nl

Colofon achttiende jaargang nummer 2 - maart 2018 Utilities (8x per jaar) Technologie en economie in de energie-, water- en gassenmarkt

Uitgever IndustriePerspectief Joke Smitstraat 12 2401 KN, Alphen aan den Rijn T 06-51499670 info@industrieperspectief.nl

Hoofdredactie David van Baarle 06-51499670

Medewerkers aan dit nummer Sophie Dingenen, Margot Besseling, Sharon van de Kerkhof, Dorien Derksen, Johan Raap, Fons Heuven, Marlies Huijbers

Lay-out Klaas Dijkstra Inzet advies | www.inzet-advies.nl

Drukkerij PreVision Graphic Solutions

Advertentie-acquisitie Jetvertising BV Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk T 070 399 0000 www.jetvertising.nl Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl Abonnementen (excl. 6% BTW) Utilities verschijnt 8x per jaar. Nederland/België € 130,50 p/j Introductie NL/B 25% € 98,- p/jOverig buitenland € 155,Losse verkoopprijs € 18,50 Studenten € 38,50 Proefabonnement 3 mnd € 27,00 De abonnementenadministratie wordt verzorgd door abonnementenland.

Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest T 0900-ABOLAND of 0900-226 52 63 € 0,10 per minuut F 0251-31 04 05 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen. Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.

acts

manuf

Opzeggen Dit magazine hanteert de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er van uit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Proef- en kennismakingsabonnementen worden niet automatisch verlengd en stoppen na het aantal aangegeven nummers.

Opzeggen kan via www.aboland.nl, per post of per telefoon. De opzegtermijn is 8 weken voor het einde van uw abonnementsperiode. Als opzegdatum geldt de datum waarop uw opzegging door Abonnementenland is ontvangen. Indien u hierom verzoekt, ontvangt u een bevestiging van uw opzegging met daarin de definitieve einddatum van uw abonnement. Adreswijzigingen kunt u doorgeven via www.aboland.nl, per post of per telefoon. Overige vragen kunt u stellen op www.aboland.nl of neem telefonisch contact met Abonnementenland op. Prijswijzigingen voorbehouden. © IndustriePerspectief 2018 Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever. ISSN: 1389-6385

UTILITIES 5 nr. 2 - maart 2018

Trending news op www.utilities.nl

Veel aardgasverbruik op koudste dag sinds zes jaar Met een effectieve etmaaltemperatuur van minus 10,9 graden Celsius is woensdag 28 februari tot nu toe de koudste dag sinds zes jaar gebleken. In dit etmaal heeft Gasunie Transport Services 453 miljoen kubieke meter gas getransporteerd (4,4 TWh energie). Ter vergelijking: 4,4 TWh energie in één etmaal staat ruwweg gelijk aan de totale hoeveelheid elektriciteit die over een periode van tien dagen door Nederland wordt gebruikt. Het grootste deel van de getransporteerde hoeveelheid aardgas betrof laagcalorisch gas dat onder meer gebruikt wordt om woningen en gebouwen warm te houden. Met 335 miljoen kubieke meter in een etmaal was dit eveneens de grootste hoeveelheid in zes jaar.

Manon van Beek CEO TenneT Manon van Beek wordt per 1 september 2018 de nieuwe voorzitter van de Raad van Bestuur van TenneT. Zij volgt Mel Kroon op die begin dit jaar aankondigde dat hij TenneT gaat verlaten. Manon van Beek (47) is op dit moment Algemeen directeur bij Accenture B.V. Nederland en was bij Accenture jarenlang verantwoordelijk voor de portfolio van energie- en waterbedrijven in Nederland en op Europees niveau. Van Beek vindt het ‘een voorrecht om leiding te mogen geven aan TenneT in het decennium waarin we in mijn ogen echt de versnelling naar een duurzame energiehuishouding gaan vormgeven én realiseren. De overgang naar een duurzame maatschappij vraagt om innovatie en dialoog en ik lever heel graag mijn bijdrage aan deze maatschappelijke opgave op een cruciaal kantelpunt in de energietransitie.’

Hybride energiesysteem kan gasbehoefte industrie verminderen De industrie kan op korte termijn al deels overschakelen van gasgestookte technieken naar systemen die met groene stroom warmte opwekken. Dat stellen ECN en TNO. Om dat aan te tonen ontwikkelen ze een hybride energiesysteem. Op momenten dat er veel elektriciteit beschikbaar komt uit zon en wind schakelt de gasinstallatie uit. Dan wordt de proceswarmte uit duurzaam opgewekte elektriciteit gemaakt. Komende tijd wordt het systeem bij drie bedrijven in de praktijk getest. Minister Wiebes (EZK) heeft 200 grootverbruikers van laagcalo-

risch aardgas per brief laten weten dat het onontkoombaar is dat zij binnen vier jaar omschakelen op hoogcalorisch aardgas of een duurzaam alternatief.

6 UTILITIES nr. 2 - maart 2017

Afvalwaterbehandeling moeten energie4 Bedrijven 7 voor farmaceutisch bedrijf besparende maatregelen melden Veolia Water Technologies heeft

De borgingscom-

een aanbesteding gewonnen voor

missie van het

het leveren van een omvangrijk

Energieakkoord

systeem voor het behandelen van

stuurde zijn uitvoe-

afvalwater op een farmaceutische productielocatie in Nederland.

ringsagenda naar het kabinet. Opvallend

Dankzij de EVALED- verdampingstechnologie van Veolia

punt in die agenda is

is de farmaceut straks in staat om het afvalwater dat bij

de verplichting voor

de productie vrijkomt optimaal te behandelen zodat het

de industrie te melden welke energiebesparende maat-

veilig geloosd kan worden via het riool.

regelen ze heeft genomen. Op die manier kunnen investeringen in dit soort maatregelen die zichzelf binnen vijf jaar terugverdienen, worden afgedwongen.

Nieuwe functie gasplatform De komende decennia zullen veel offshore-platforms in de Noordzee uitge-

Technologie-optimist Samsom boegbeeld bij Energieakkoord

produceerd raken. Daarom lijkt het Total verstandig om eerst naar een mogelijke tweede leven te kijken voor het gasplat-

Voormalig PvdA-partijleider

form. Verschillende opties worden over-

Diederik Samson is aangesteld als

wogen. Cees Visser: ‘L7 kan bijvoor-

een van de voorzitters van het

beeld een functie krijgen bij CCS, in dit geval de onderzeese

nieuwe Klimaatakkoord. Hij gaat

opslag van CO2. Ook is het niet ondenkbaar dat het een rol

over het terugdringen van de

gaat spelen bij de opkomst van windparken op zee.’

CO2-uitstoot in de gebouwde omgeving. Diederik Samsom stelde tijdens het jaarcongres Watervisie dat hij zeer hoopvol is over de snelheid waarop tech-

In 2030 duurzame waterstof Over tien jaar is waterstof qua

nologische innovatie zich momenteel ontwikkelt.

technologie klaar voor grootschalige introductie in een heel scala van toepassingen in

neemt klanten E.ON 6 Eneco over van Uniper

Nederland. Ulco Vermeulen, voorzitter van het TKI Nieuw Gas van de Topsector Energie, overhandigde de Routekaart Waterstof aan Sandor Gaastra, directeur-generaal Energie van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK). De Routekaart beschrijft waar en hoe duurzame waterstof kan worden ingebed in het Nederlandse energie- en grondstoffensysteem.

Eneco Groep neemt de Nederlandse verkoop- en leve-

Elektriciteitsopslag en waterstofproductie Proton Ventures en de

ringsactiviteiten van Uniper Benelux over. Daartoe heb-

Technische Universiteit Delft

ben beide energiebedrijven een overeenkomst onderte-

gaan onderzoek doen naar de

kend. Uniper is op de Nederlandse energiemarkt actief

nieuw ontwikkelde battolyser-

onder de merknaam E.ON. Dankzij de overeenkomst ver-

technologie. Deze technologie

welkomt Eneco ongeveer 200.000 particuliere en zake-

combineert elektriciteitsopslag

lijke energieklanten van E.ON in Nederland. De overname

met de batterijfunctie van elek-

geeft Eneco mogelijkheden om te groeien op het gebied

troden. Volledig opgeladen wordt de battolyser een effi-

van duurzame energie en innovatieve energiediensten.

ciënte elektrolyser die waterstof en zuurstof produceert.

UTILITIES 7 nr. 2 - maart 2017

INTERVIEW

New Energy Coalition onderbouwt energiedebat De bundeling van Energy Valley, Energy Academy Europe en het Energy Delta Institute in de New Energy Coalition vergroot de impact van de drie gevestigde namen op het gebied van energieonderzoek en -opleiding. Voorzitter Gertjan Lankhorst staat dan ook te popelen om de binnen de instituten aanwezige kennis en kunde in te zetten om de energietransitie te versnellen. â&#x20AC;&#x2DC;De energietransitie biedt een enorme kans en dus moeten we vol inzetten op het terugdringen van onze CO2-emissies. Wij hopen onze bijdrage aan het politiek energiedebat te kunnen leveren met joint fact finding binnen een breed scala aan wetenschappelijke disciplines.â&#x20AC;&#x2122;

8 UTILITIES nr. 2 - maart 2018

inds de ontdekking van het Slochteren gasveld ligt het zwaar-

tepunt van de mondiale gaskennis in Groningen. Hoewel Nederland nog grotendeels afhankelijk is van aardgas, is de liefde dankzij de aardbevingen in het gaswingebied behoorlijk bekoeld. Ook de CO2-uitstoot van het fossiele gas, is niet meer wenselijk en dus kijkt onderzoek, onderwijs en overheid naar duurzamere alternatieven. Op het gebied van elektriciteit en duurzame energie heeft het noorden van Nederland tevens een goede propositie. De Eemshaven wordt niet voor niets oneerbiedig het stopcontact van Nederland genoemd met bijna twintig gigawatt aan vermogen van de centrales van Nuon, RWE en Engie. Ook de stroom van het Gemini-windpark komt in de Eemshaven aan land, net als de NorNed-kabel met een capaciteit van 700 megawatt. Daar komt volgend jaar de CoBra-kabel tussen Denemarken en Nederland bij met nog eens 700 megalen tot energiehub, maar kwamen ook

niet alleen de technische inpassing van

duurzame initiatieven van de grond op

duurzame energie te bespoedigen,

het gebied van duurzame en hernieuw-

maar deze ook gelijke tred te laten

ook niet verwonderlijk dat de energie-

bare energievoorziening zoals groene

lopen met de maatschappelijke accep-

kennis zich ook met name concen-

methaan en groene waterstof. De

tatie. Bovendien integreert het instituut

treert op de noordelijke provincies. De

inspanningen van Energy Valley waren

de academische kennis en visie van

bundeling van Energy Valley, Energy

er met name op gericht om de lokale

het wetenschappelijke onderwijs met

Academy Europe (EAE) en het Energy

economie te verstevigen en richting te

de vertaling van die kennis naar de

Delta Institute in de New Energy

geven en daarin is men zeer succesvol

dagelijkse praktijk via het HBO en het

Coalition lijkt net zo’n logische vol-

gebleken.’

veldwerk van het MBO. Alle drie de

watt capaciteit.

Gevestigde namen

Het is dan

gende stap om de uitdagingen die de energietransitie met zich meebrengt het hoofd te bieden. Gertjan Lankhorst, voormalig DG Energie, voormalig directeur GasTerra en nog steeds actief

De uitdaging zit in de complexiteit van het energiesysteem en de maatschappelijke acceptatie van de nieuwe energiewerkelijkheid.

voorzitter van belangenvereniging VEMW bekleedt in deze nieuwe ener-

Energy Academy Europe kent een wat

schakels zijn nodig om de sprongen te

giecoalitie de directeurspositie. Een rol

kortere historie dan Energy Valley, maar

maken die nodig zijn om de energie-

die hem op het lijf geschreven lijkt en

kan een zeer waardevolle bijdrage

transitie zo snel en pijnloos mogelijk te

die hij wil gebruiken om de energie-

leveren aan de technische en sociale

laten verlopen.’

transitie in geheel Nederland, dus niet

vraagstukken rondom de energietransi-

Het Energy Delta Institute is voortge-

alleen voor het noorden, te versnellen.

tie. Lankhorst: ‘De uitdagingen van de

komen uit de samenwerking tussen

‘De drie instituten die nu samengaan,

energietransitie beperken zich allang

GasTerra, Gasunie, Shell en Gazprom en

hebben hun waarde in het verleden

niet meer tot technische innovatie. De

de Rijksuniversiteit Groningen voor ken-

bewezen, de huidige uitdagingen van

technische elementen zijn al aanwezig

nisdeling op het gebied van aardgas.

de energietransitie vragen echter om

om CO2-emissies significant terug te

Inmiddels is het programma-aanbod

een integrale aanpak’, vat Lankhorst de

brengen. De uitdaging zit meer in de

uitgebreid met energietransitie thema’s

bundeling samen. ‘Energy Valley heeft

complexiteit van het energiesysteem

zoals waterstof en opslag van energie.

een grote rol gespeeld in de merkbe-

en de maatschappelijke acceptatie

Lankhorst: ‘De Nederlandse regering

kendheid van noord Nederland als

van de nieuwe energiewerkelijkheid.

heeft grote ambities vastgelegd in

energieregio. Dankzij die sterke bran-

Energy Academy Europe werkt al vanaf

het Energieakkoord om in 2050 CO2-

ding kon de Eemshaven zich ontwikke-

het begin interdisciplinair samen om

neutraal te zijn. Om dat te bereiken,

UTILITIES 9 nr. 2 - maart 2018

EEN TOPCONDITIE SAMEN MET SANTON CIRCUIT BREAKER SERVICES MAAK NU EEN AFSPRAAK EN ONTVANG • GRATIS sporthorloge • GRATIS advies voor een conditieanalyse van uw schakelaars

Kijk op www.santonCBS.com voor meer informatie

circuit breaker services

Hekendorpstraat 69 3079 DX Rotterdam

Phone: +31(0)10 283 26 00 cbs@santonswitchgear.com

UTILITIES.NL - VERNIEUWD! geeft nog meer waarde voor uw geld Overzichtelijker dan ooit • Actuele berichtgeving over de energie- en watermarkt met vernieuwde selectietool • Alle productinnovaties overzichtelijk bij elkaar • Volledig evenementenoverzicht • Multimediale bedrijfspresentaties • Tweewekelijkse nieuwsbrief • Blogs van utilities experts • LinkedIn interacted

Utilities-abonnees krijgen meer • De nieuwste Utilities staat een week voor verschijnen online • Abonnees krijgen toegang tot alle eerder verschenen artikelen • Ga naar www.utilities.nl en kies abonneren

Ga direct naar UTILITIES.NL en blijf iedereen voor

moeten we niet alleen de eigen ener-

hang tussen die disciplines.

technisch vraagstuk, maar een die alle

gietransitie versnellen, maar ook de

Wij hopen onze bijdrage aan het poli-

wetenschappelijke disciplines en de

rest van de wereld meekrijgen. Het

tiek debat te kunnen leveren door via

gehele maatschappij raakt.’

heeft namelijk weinig zin als de hier

joint fact finding consensus te krijgen

bespaarde CO2-emissies elders in de

over de impact van politieke beslissin-

Inclusief De New Energy Coalition

wereld alsnog in de atmosfeer worden

gen op het gebied van energievraag-

wordt volgens Lankhorst dan ook

losgelaten. We kunnen een hefboom-

stukken. Veel politieke en maatschap-

geen exclusief feestje voor de drie

effect creëren als we de Nederlandse

pelijke keuzes worden gemaakt op

samenwerkende partners. ‘Nederland

kennis en expertise exporteren, wat

basis van opinies en nog te weinig op

kent een aantal internationaal hoog

uiteindelijk ook gunstig is voor onze

basis van feiten. Tot nog toe is in de

aangeschreven onderzoeksinstituten

economische positie.’

academische wereld nog maar bar

op het gebied van energie en dus wer-

weinig interesse voor het energievraag-

ken we ook samen met TNO en ECN.

stuk. Economische proefschriften of

Dat deed EAE al onder de vlag van

Joint fact finding

De bijdrage

vanuit de wetenschap aan het maatschappelijke debat is volgens Lankhorst hard nodig. ‘We merken dat het politieke debat erg gekleurd is en niet altijd ondersteund door gedegen wetenschappelijk onderzoek. Veel in opdracht van de overheid en andere partijen uitgevoerd onderzoek komt uit

Wij hopen onze bijdrage aan het politiek debat te kunnen leveren door via joint fact finding consensus te krijgen over de impact van politieke beslissingen op het gebied van energievraagstukken.

de consultancyhoek, terwijl wij denken dat het maatschappelijk debat moet

promotieonderzoeken beperken zich

het energy systems transition centre

worden gevoed met academische ken-

nog teveel tot de financiële of arbeids-

(Estrac, red.) dat miljoenen euro’s aan

nis uit verschillende wetenschappelijke

markt, terwijl de energietransitie juist

financiering ontving voor een meerjarig

disciplines. Met name de complexiteit

gebaat zou zijn met meer academische

onderzoeksprogramma naar de grote

van de energietransitie, vergt een

onderbouwing voor keuzes binnen het

thema’s rondom de energietransitie.

zogenaamde T-vorm benadering waar-

energiesysteem. Hetzelfde geldt voor

Behalve naar energiesystemen, kijkt

bij je zowel de diepte ingaat wat betreft

gammastudies over de maatschap-

men ook naar lokale ervaringen met

technische, politieke, maatschappelijke

pelijke impact van de energietransitie

duurzame energieprojecten om die

en economische vraagstukken terwijl je

of de juridische consequenties ervan.

te vertalen naar beleid. Eveneens

ook in de breedte kijkt naar de samen-

De energietransitie is niet alleen een

interessant is het onderzoek rondom

Partners Utilities platform

Leden Utilities platform

Partners (en Leden)

Nieuwsbrief

Vakblad Utilities

Website

Congres en evenement

Rondetafel-bijeenkomsten

Experts

Ad van Wijk

Teus van Eck

AndrĂŠ Jurjus

Sander de Bruyn

Paul van Son

Sophie Dingenen

Professor

Teus van Eck

Directeur

manager/Researcher

CEO DII

Bird & Bird

Sustainable Energy,

Energie en Milieu

Netbeheer

Environmental

Nederland

Economics CE Delft

TU Delft

Wilt u meer weten over lidmaatschap of partnering van het Utilities Platform? Kijk op www.utilities.nl of neem contact op met David van Baarle: david@industrieperspectief.nl - 06 514 99 670

waterstof als duurzame energiedrager, net als het onderzoek naar de rol van de Noordzee in de energietransitie. Als laatste neemt het Estrac-onderzoek ook de rol van de industrie in de energietransitie mee. Belangrijk in dit onderzoek is dat het geen op zichzelf staande studies betreft, maar een team van wetenschappers verbindt die zich langdurig verbinden aan de vijf onderzoeksgebieden.’

Voorwaarden Lankhorst is terughoudend met uitspraken over toekomstscenario’s en hij verwacht ook niet dat de New Energy Coalition zich zal laten verleiden tot uitspraken over de energievoorziening van de toekomst. ‘In deze turbulente tijden is het lastig en eigenlijk ook onnodig om scenario’s neer te leggen. Met name het surprisedeel dat veel energiescenario’s in het verleden als waarschuwing meegaven, maakt het lastig om echt uitspraken te doen. De technologie die we morgen nodig hebben, is

CO2-neutraal Als het over de rol

niet om de afvang en opslag van CO2

hoogstwaarschijnlijk vandaag nog niet

van de industrie in de energietransitie

heen kunnen. Hoewel dit voor de

beschikbaar of zelfs niet bekend. Het is

gaat, zet Lankhorst ook regelmatig de

lange termijn misschien niet de beste

dan ook heel lastig om beleid te voeren

pet op van VEMW-voorzitter. ‘VEMW

oplossing zal zijn, wordt er momen-

op onbekende technologie.

heeft een duidelijk signaal afgegeven

teel gewoon teveel CO2 uitgestoten.

De voorwaarden om die onbekende

naar de politiek met een achttal opties

Natuurlijk kijk je eerst naar energiebe-

technologie straks te kunnen exploi-

om de industriële CO2-emissies in

sparing en fossielvrije alternatieven,

teren zijn veel interessanter. Welk

2050 met 95 procent te reduceren.

maar die omschakeling is niet van de

systeem is nodig om het pad te effe-

Elektrificatie van de industrie kan niet

ene op de andere dag gemaakt. Om dit

nen voor disruptieve technologie,

alleen een antwoord zijn op het kli-

te laten slagen moeten ook duidelijke

welke infrastructuur hebben we straks

maatprobleem, maar biedt tevens een

keuzes worden gemaakt rondom de

nodig? De enorme groei van wind op

kans voor de Nederlandse industrie

infrastructuur. Hetzelfde geldt voor

zee is mede mogelijk gemaakt door de

om efficiënter en daarmee concurre-

de noodzakelijke infrastructuur voor

infrastructuurinvesteringen los te kop-

rend te worden. Bij een noodzakelijke

waterstof. De overheid heeft een grote

pelen van de overige assets. Diezelfde

investering in nieuwe ketels zouden

rol in het al dan niet slagen van deze

keuzes moeten ook worden gemaakt

bedrijven vooruit moeten kijken en

oplossingen, met name omdat zij ook

voor de overige energievraagstukken.

nadenken over hun warmtesystemen.

met lagere rendementen genoegen

Wat betekent het bijvoorbeeld voor de

Zijn er elektrische alternatieven, zijn

kan nemen.

elektrische infrastructuur als we gas

de hoge temperaturen echt nodig en

De New Energy Coalition kan de pijn

willen vervangen voor elektriciteit? Dit

zo ja, kan die temperatuur ook worden

rondom de energietransitie niet geheel

zijn serieuze uitdagingen die in cohe-

bereikt met bijvoorbeeld waterstof of

wegnemen, maar wel verzachten.

rentie met de markt moeten worden

biomassa? De alternatieven zijn er al en

In een revolutie vallen nu eenmaal

uitgezocht. De meest eenvoudige,

dankzij die alternatieven is de industrie

slachtoffers. Vooral gascentrales en

maar tevens meest dure oplossing

ook minder afhankelijk van ontwikke-

WKK’s hebben het onder de huidige

is om de elektrische infrastructuur te

lingen in het geopolitieke speelveld die

omstandigheden zwaar omdat ze moe-

vergroten en verzwaren. Maar veel is

de energieprijzen opstuwen.’

ten concurreren tegen gesubsidieerde

ook mogelijk met peakshaving en load-

‘De energietransitie biedt dus een

duurzame stroom. Iedere maatregel

balancing. Op dit vlak kan de industrie

enorme kans voor zowel de maat-

die de overheid neemt, verstoort de

een grote bijdrage leveren, zeker als

schappij als de industrie en dus

markt hoe dan ook. Het is onze taak

ook industrieel gas plaatsmaakt voor

moeten we vol inzetten op het terug-

om de overheid te ondersteunen bij

elektrochemie, elektrische of hybride

dringen van de CO2-emissies’, besluit

zijn keuzes om voor de BV Nederland

boilers.’

Lankhorst. ‘Dat betekent ook dat we

de meeste waarde te creëren.’

•

UTILITIES 13 nr. 2 - maart 2018

Technologie & innovatie EFFICIËNT ZONNEBRANDSTOF

MOF ONTZILT

MAKEN DANKZIJ NANOMATERIAAL

WATER EN WINT

Onderzoekers van UT-onderzoeksinstituut MESA+ hebben een belangrijke stap gezet in het efficiënter maken van technologie om zonnebrandstoffen (solar fuels) op te wekken. Met enkel materialen die veel in de natuur voorkomen, ontwikkelden ze de meest efficiënte omzettingsmethode tot nu toe. De truc: ze slaagden er in om de plaats waar je zonlicht opvangt, te ontkoppelen van de plaats van de omzettingsreactie. Een consortium van onderzoekers van UT-onderzoeksinstituut MESA+ van de Universiteit Twente werkt aan een zogenoemd solar to fuel-apparaat, dat

waterstof produceert. Met behulp van veelvoorkomende materialen slaagden ze er in om de meest efficiënte methode te ontwikkelen om licht om te zetten naar waterstof. Het systeem bestaat uit microdraadjes gemaakt van silicium die minder dan één tiende van een millimeter lang zijn en waarvan alleen de bovenkant bedekt is met een katalysator. De fotonen worden tussen de draadjes opgevangen. De chemische reactie waarbij waterstof ontstaat, vindt plaats bij de katalysator aan het uiteinde van de draadjes. In hun onderzoek bereikten de wetenschappers, door de dichtheid en de lengte van de microdraadjes te variëren, een maximale efficiëntie van 10,8 procent. Deze wisten ze te behalen doordat ze de plaats waar de fotonen werden opgevangen los hadden gekoppeld van de plaats waar de omzettingsreactie plaatsvindt.

WATERIGE OPSLAG Het Koreaanse instituut voor wetenschap en technologie KAIST vond een veilig alternatief voor organische elektrolyten in redox flow batterijen. De hybride batterij kan bovendien in minder dan een halve minuut worden geladen en snel zijn lading weer afgeven. Daarmee wordt het een interessante energiebron voor draagbare elektronische apparatuur. De onderzoekers pakten zowel de kathode als de anode aan en kwamen

14 UTILITIES

nr. 2 - maart 2018

met technisch uitdagende oplossingen. Zo bestaan de anodes uit grafeengebaseerde polymeren terwijl de katode is gemaakt van sub nanogestructureerde metaaloxiden. De onderzoekers konden de door hen ontwikkelde batterij met een normale telefoonlader opladen in twintig tot dertig seconden. De batterij had een honderdvoudige energiedichtheid vergeleken met de gangbare redox flow-batterijen.

LITHIUM

Metal organic frameworks (MOF’s) zijn sponsachtige kristallen die chemische stoffen kunnen vangen opslaan en weer afstaan. Onderzoekers van de Australische Monash Universiteit en de Universiteit van Texas ontdekten dat deze structuren kunnen worden gebruikt om water te ontzilten en te ontdoen van metaalionen. De ontdekking van het nieuwe materiaal biedt een alternatief voor reverse osmose-membranen, die het nadeel kennen dat ze redelijk veel energie consumeren bij het ontzilten van zoutwater. Ook in de mijnbouwindustrie kunnen MOF’s worden ingezet om productiewater te zuiveren of juist metalen te winnen uit waterstromen. Een van de toepassingen die de wetenschappers voor ogen hebben is de productie van lithium uit zeewater of afvalwaterstromen. Hoewel het materiaal nog verder moet worden onderzocht, zien de wetenschappers er veel toepassingen voor. Zo bevat het productiewater van schaliegasvelden veel lithium, wat met economische ontginning via MOF’s een extra inkomstenbron oplevert. Voordat de structuren commercieel kunnen worden ingezet, is nog wel onderzoek nodig. Met name de selectiviteit voor lithium moet verder worden verbeterd om de grondstof voor lithium-ion batterijen te kunnen winnen uit zoutwaterstromen.

PROTONENBATTERIJ SLAAT MEER ENERGIE OP Vergeet lithium-ion en verwelkom de protonenbatterij, althans als je de onderzoekers van de Australische RMIT Universiteit moet geloven. De onderzoekers demonstreerden onlangs een oplaadbare protonenbatterij met een elektrode van poreus actief kool dat waterstof, de protonen van water, kan opslaan. De protonenbatterij combineert volgens de onderzoekers de voordelen van een brandstofcel en elektrische batterij. Tijdens het laden bindt het koolstof van de elektrode met behulp van elektronen de protonen die worden gemaakt door water te splitsen. De protonen zijn dus gebonden nog voor er waterstofgas kan ontstaan. Nadat de protonen weer worden vrijgegeven, verliest het waterstof een elektron en wordt weer een proton. De protonen gaan via het celmembraan terug naar de batterij waar ze in contact komen met zuurstof en weer water vormen. Uiteraard blijft de koolstof in het systeem zitten. De onderzoekers produceerden een batterij ter grootte van een twintig cent muntstuk met dezelfde energiedichtheid als een vergelijkbare lithium-ion batterij. Ze verwachten echter met een

beetje optimalisatie veel betere resultaten te kunnen halen. Het onderzoek spitst zich nu toe op het vergroten van de energiedichtheid door gebruik te maken van atoom dikke koolstofmaterialen zoals grafeen. De batterij is veel efficienter dan de huidige waterstof brandstofcellen, met name omdat het geen energie verliest bij het splitsen in waterstof en de omgekeerde reactie naar protonen. De onderzoekers zochten al eerder

naar een ideaal elektrodemateriaal voor een protonenbatterij en kwamen destijds met een metaallegering. Deze bleef echter achter in prestaties en bevatte bovendien zeldzame aardmetalen waardoor het zwaar en duur werd. Het poreuze geactiveerde kool, gemaakt van fenolhars, was in staat om één massafractie waterstof in de elektrode op te slaan en leverde een spanning van 1,2 volt.

DRIJVENDE WATERSTOFFABRIEK Onderzoekers van de Columbia Universiteit maakten een drijvende elektrolyse-installatie die zeewater via zonlicht omzet in waterstof en zuurstof. Het drijvende platform

gebruikt zonnecellen om elektriciteit op te wekken wat wordt gebruikt voor de scheiding van waterstof en zuurstof via elektrolyse. Omdat het ontwerp geen gebruik maakt van

membranen of pompen is het zeer robuust. De onderzoekers maken gebruik van een nieuwe elektrodeconfiguratie dat het drijfvermogen van gassen in water benut om waterstof en zuurstof te scheiden en waterstof op te vangen. Op deze manier is het gelukt om waterstof te produceren dat nagenoeg puur is. De vloeistof doorlatende gaasstructuur van de elektrodes is aan één zijde ervan voorzien van een katalysator. Daardoor ontstaat aan slechts één zijde van de elektrode waterstof of zuurstof. Als de groeiende waterstof en zuurstofbellen groot genoeg zijn, drijven ze naar de oppervlakte en kunnen ze gescheiden worden afgevangen.

UTILITIES 15 nr. 2 - maart 2018

BLOCKCHAIN

Blockchain verandert ook watersector Hoewel blockchain momenteel voornamelijk wordt gekoppeld aan cryptocurrency zoals de bitcoin, reiken de mogelijkheden van blockchaintechnologie veel verder. Blockchain kan meet- en regeltechniek finetunen, maakt pay per usesystemen een stuk eenvoudiger net als machine to machinecommunicatie en -transacties. De mogelijkheden zijn zo divers en ingrijpend dat ook de watersector zich zal moeten verdiepen in deze distrupting technology. Ad Kroft van de Dutch Blockchain Coalition gaf tijdens Watervisie 2018 inzicht in de nieuwe manieren van samenwerken die blockchain mogelijk maakt.

16 UTILITIES nr. 2 - maart 2018

anken, notarissen en allerlei over-

dat de samenwerkingen meetbare

heidsorganisaties ontlenen hun

winsten opleveren, is er nog wel veel

bestaansrecht aan het onafhankelijk

wantrouwen binnen ketenpartners. Je

toetsen en vastleggen van transacties,

ziet binnen die ketens dan nog steeds

contracten en (persoons)gegevens.

veel audits die het vertrouwen moe-

Zo’n tussenpersoon werkt echter ver-

ten geven dat producten en diensten

tragend en kostenverhogend. In een

aan de verwachte kwaliteitseisen en

tijd waarin energie decentraal wordt

kwantiteit voldoen. Behalve dat audi-

opgewekt, machines met elkaar gaan

ting hoge kosten met zich meebrengt,

praten en duurzame grondstoffen

neemt de complexiteit van industriële

worden gewonden uit talloze deelstro-

ketens de komende jaren alleen maar

men, zou het handiger zijn als die tus-

toe. Blockchaintechnologie is een

senschakel weg wordt genomen. Dit

grote game changer in dit soort syste-

is precies wat blockchain kan doen.

men. Het managet complexe proces-

Door een geautomatiseerd autorisatie

sen en samenwerkingsverbanden en

en authenticatiesysteem te gebruiken,

geeft ook kleinere partijen toegang tot

ontstaat een betrouwbaar en veilig

die ketens.’

systeem voor transacties.

Derde generatie Gamechanger

Ad Kroft is

TenneT heeft

al aangekondigd te kijken naar block-

programmamanager bij de Dutch

chaintechnologie om overtollige ener-

Blockchain Coalition, een initiatief

gie op te kunnen slaan in de batterijen

van het ministerie van Economische

van elektrische auto’s. Ook voor de

Zaken en Klimaat waarin 25 partners

watersector zou blockchain een oplos-

samenwerken om Nederland op te

sing kunnen zijn voor de decentrale

stuwen in de Smart Industry. ‘De infor-

productie van groen aardgas en grond-

matie en communicatietechnologie

stoffen. ‘Nederland is al vrij ver met

verandert de industrie razendsnel’,

blockchaintechnologie’, zegt Kroft. ‘Met

zegt Kroft. ‘Sensortechnologie maakt

name omdat de overheid zeer geinte-

het mogelijk om te laten betalen voor

resseerd is en ook actief meedoet in

het gebruik van kapitaalgoederen in

de coalitie. Want uiteindelijk moet ook

plaats van het bezit ervan. Maar ook

weten regelgeving worden aangepast

industriële processen kunnen wor-

aan de nieuwe werkelijkheid, net als

den gemonitord, gestuurd en waar

de belastingdienst graag wil weten

nodig bijgestuurd dankzij the internet

welke transacties bedrijven en burgers

of things, big data analyse en block-

doen. Er zijn nog wel wat technische

chain. Als het systeem registreert dat

en sociale uitdagingen te overwinnen

van tevoren afgesproken productie-

voor de technologie volwassen is. De

volumes niet worden gehaald, kan het

techniek is nog niet stabiel genoeg en

ingrijpen en de besturing aanpassen

de verwerkingscapaciteit is nog te laag.

of in ieder geval tijdig waarschuwen

Daarnaast is de volatiliteit van de bit-

dat de output afwijkt.’

coin ook nog een zorgpunt. Inmiddels

De industrie staat voor grote uitda-

wordt al aan een derde generatie

gingen: veel industrietakken concur-

gewerkt die ook het energieverbruik en

reren op wereldschaal met landen die

hoge kosten van blockchain aanpakt.

lagere loon- en energiekosten hebben.

Het is dus nog een technologie in ont-

Daarnaast nemen de zorgen over het

wikkeling, maar wel een die zeer snel

effect van de industrie op het milieu

gaat. Ik verwacht over vijf tot tien jaar

toe en scherpen de overheden de

dan ook echt nieuwe samenwerkings-

regels aan. Kroft: ‘Bedrijven hebben al

vormen te zien die dankzij blockchain

veel van hun eigen processen geopti-

mogelijk zijn geworden. Economen

maliseerd en zoeken efficiencywinst

hebben uitgerekend dat van de tachtig

in trans sectorale samenwerking. Door

triljoen dollar omzet in de wereldwijde

coalities te vormen met branchege-

supply chains zo’n dertig triljoen weg-

noten en ketenpartners weten ze de

vloeit door inefficiëntie. Blockchain

ruis uit de keten te halen en de toege-

heeft de potentie om die inefficiëntie

voegde waarde te verhogen. Ondanks

weg te nemen.’

•

UTILITIES 17 nr. 2 - maart 2018

WATERINNOVATOR

Waterinnovator combineert elektrocoagulatie en slibscheiding De patenten van een van origine

van het effluent. In onze elektrische cel

een tweetal afvalverwerkingsbedrijven

Finse innovatie zijn in licentie geno-

wordt zuiver ijzer of aluminium in het

en op het afvalwater van een spiegelfa-

men door een Belgische onderne-

water gebracht met als nevenreactie de

briek. ‘De COD-verwijdering, afkomstig

mer. De elektrocoagulatie-floccula-

vorming van waterstof en hydroxides.’

van moeilijk afbreekbare moleculen, was veel hoger dan vergelijkbare

tie-flotatie installatie is van origine ontwikkeld om het afvalwater van de

Waterstof Nu is het bijzondere van

fysicochemische technieken voor

Scandinavische papierindustrie te

het ontwerp van NOAH dat men de

de behandeling van percolaat’, aldus

zuiveren, maar Rik van Meirhaeghe

vorming van waterstofgas in de reactor

Parmentier. ‘Bovendien verwijderde de

en Dries Parmentier van NOAH

maximaal benut om het gevormde slib

elektrocoagulatie-flocculatie-flotatie

Water Solutions hebben grootsere

naar boven te stuwen, maar ook om

installatie de meeste metalen. Na

plannen voor de compacte en relatief

emulsies te breken. Op deze manier

behandeling moest nog wel actief kool

goedkope installatie. Want ook de

gebruikt men de zwaartekracht om het

worden ingezet om de lozingsnormen

metaalindustrie, olie en gas, chemi-

slib binnen een half uur te scheiden

te halen, maar veel minder dan men

sche industrie en bijvoorbeeld ener-

van het gezuiverde water. Volgens

gewend was.’

giecentrales kunnen de technologie

Parmentier heeft deze manier van

gebruiken om hun proceswater te

waterzuivering een groot aantal voor-

Spiegelfabriek

ontdoen van organische vervuilingen

delen. ‘Ten eerste gebruiken we geen

de spiegelfabriek waren misschien nog

of zware metalen.

chemicaliën, maar offeren alleen een

wel beter. ‘Bij het proces komen zilver

elektrode van ijzer of aluminium op. Het

en tin in het water’, zegt Parmentier.

Het idee van elektrocoagulatie is niet

onderhoud aan de installatie beperkt

‘Uiteraard mogen deze zware metalen

geheel nieuw. Men zet een spanning

zich dan ook tot het vervangen van

niet worden geloosd en dus worden

op een tweetal elektrodes waardoor

die elektrode. Daarbij neemt de zout-

ze zoveel mogelijk teruggewonnen uit

aan de kant van de elektrode ijzer- of

concentratie van het water niet toe en

de afvalstromen. Desondanks blijft er

aluminiumionen vrijkomen en aan

ook de temperatuur van het afvalwater

aan het einde toch nog met zilver en

de kathodezijde waterstofgas en

gaat niet verloren, wat voordelig is

tin vervuild water over. We slaagden

De resultaten in

er niet alleen in het water binnen de

We slaagden er niet alleen in het water binnen de lozingsnormen te krijgen, maar ook nog tegen een zeer lage kostprijs van 36 tot 71 cent per kuub.’

tegen een zeer lage kostprijs van 36 tot 71 cent per kuub.’

Doorbraak

Parmentier verwacht

hydroxylionen. De ionen reageren

wanneer het water wordt hergebruikt

dan ook dat 2018 een doorbraakjaar

tot metaalhydroxiden die colloïdale

in een stoominstallatie. En omdat het

wordt voor de elektrocoalgulatie-

deeltjes en vervuilingen insluiten tot

een elektrochemisch proces is en geen

flocculatie-flotatie reactor. ‘De techniek

een slibmassa. Daardoor kunnen de

biologisch, gaat het zuiveren ook nog

heeft zich in zeer uitdagende afval-

meeste negatief geladen deeltjes zoals

een stuk sneller en kan het worden

waterstromen bewezen en kan ook in

bacteriën en organische vervuilingen

geautomatiseerd. De reactor is zeer

andere waterstromen waar emulsies

worden afgevangen, alsook fosfaten,

compact en produceert minder en

of metalen moeten worden verwijderd

zwarte metalen, fluoriden en cyaniden.

droger slib dan traditionele coagulatie-

worden ingezet. De belangstelling is

Parmentier: ‘Bij traditionele coagulatie

flocculatiemethoden.’

dan ook groot. Ook in Nederland, waar

worden echter chloride- of sulfaatzou-

lozingsnormen te krijgen, maar ook nog

we samen met Evides Industriewater

ten van aluminium of ijzer aan het water

Percolaat De technologie heeft zich

een testopstelling bouwden in de

toegevoegd. De anionen van deze

inmiddels ook buiten de papierindu-

Stadsboerderij ‘Uit je eigen stad’ om

zouten, zoals chloride of sulfaat, wor-

strie bewezen. Zo testte Parmentier in

nutriënten te verwijderen uit het indu-

den niet verwijderd en zorgen hierdoor

samenwerking met de Universiteit Gent

strieel afvalwater met het oog op recu-

voor een stijging van de geleidbaarheid

de technologie op het percolaat van

peratie van waardevolle grondstoffen

18 UTILITIES

nr. 2 - maart 2018

•

Energie-inkoop en Asset Management

ENERGIE

Energieakkoord is werk in uitvoering De borgingscommissie van het Energieakkoord stuurde onlangs zijn uitvoeringsagenda naar het kabinet. Met een aantal aanvullende maatregelen denkt de borgingscommissie de doelstellingen van het Energieakkoord te kunnen behalen. Zo worden bedrijven verplicht informatie te verschaffen over energiebesparende maatregelen en kunnen ze een sanctie verwachten als ze daaraan niet kunnen voldoen. Als dan ook nog de doelstellingen voor wind op land en zonneenergie worden gehaald, denkt de borgingscommissie de doelstellingen van het Energieakkoord te kunnen halen.

20 UTILITIES nr. 2 - maart 2018

Sophie Dingenen, Margot Besseling & Sharon van de Kerkhof, Corporate Energy Team, Bird & Bird LLP

e energietransitie is volop in

rende maatregelen nu op eigen initiatief

beweging, maar worden er vol-

te melden aan lokale overheden. Indien

doende maatregelen getroffen om de

bedrijven niet of niet tijdig aan de op

doelstellingen voor 2020 en 2023 te

korte termijn in te voeren informatie-

behalen? In oktober 2017 luidde het

plicht voldoen, zal er een nader te bepa-

Energieonderzoek Centrum Nederland

len sanctie worden opgelegd door het

nog de noodklok omdat doelstellingen

bevoegd gezag. Naar schatting zal de

als veertien procent hernieuwbare

informatieplicht voor 100.000 bedrijven

energie en honderd petajoule extra

in het MKB gaan gelden. De ambitie is

energiebesparing in 2020 niet langer

dat de bedrijven eind 2020 voldoen aan

haalbaar zouden zijn gebleken. De

de nieuwe energiebesparende verplich-

Borgingscommissie is daarentegen

ting.

positiever gestemd en stelt een aantal aanvullende maatregelen voor in de

Hernieuwbare energie De

Uitvoeringsagenda Energieakkoord

realisatie van windprojecten op land

2018 om de doelstellingen van het

is volgens de Borgingscommissie een

Energieakkoord te kunnen behalen.

belangrijke drijfveer voor het behalen van een aandeel van veertien procent

Extra energiebesparing

hernieuwbare energie. Op dit moment

Van de beoogde honderd petajoule

blijft de realisatie van wind op land ech-

extra energiebesparing in 2020 (ten

ter achter ten opzichte van de voorspel-

opzichte van 1990) is tot op heden 75

lingen. Daarnaast is het ook nog maar

petajoule aan bezuiniging gerealiseerd.

de vraag of de offshore windparken

De nog 25 petajoule extra besparing

daadwerkelijk gerealiseerd gaan wor-

kan volgens de Borgingscommissie

den gezien de recentelijke resultaten

de komende twee jaren onder meer

van de tenders. Investeerders hebben

worden gerealiseerd door het invoe-

immers in de toekomst te verwachten

ren van een informatieplicht in de

prijsdalingen ten aanzien van de realisa-

Wet Milieubeheer. Artikel 2.15 van het

tie van windparken op zee al meegeno-

Activiteitenbesluit Milieubeheer ver-

men in de subsidieloze tenderbiedingen

plicht bedrijven op dit moment al om

die zij eind 2017 hebben ingediend.

alle energiebesparende maatregelen

De finale beslissin-g om te investeren

te nemen die binnen vijf jaar kunnen

in windparken op zee zal door een

worden terugverdiend. Hierbij kan

afwachtende houding van investeerders

bijvoorbeeld gedacht worden aan het

in het licht van toekomstige prijsdalin-

vervangen van de bestaande verlichting

gen pas ruim na de subsidie- en vergun-

door LED-verlichting. Op basis van het

ningstoekenning worden genomen, zo

nieuwe artikel 2.15 zijn bedrijven ver-

stelt de Nationale Energieverkenning.

plicht informatie te verstrekken over de

Of investeerders daadwerkelijk in staat

maatregelen die zij hebben genomen

zijn om windparken op zee geheel zon-

en dienen daarbij tevens te motiveren

der subsidie te realiseren, blijft dus nog

waarom zij voor deze maatregelen heb-

even de vraag.

ben gekozen. Deze informatieplicht legt de bewijslast voor het treffen van

Kernteam Om de realisatie van de

energiebesparende maatregelen neer

overeengekomen zesduizend megawatt

bij bedrijven, waardoor deze temeer

voor wind op land in 2020 te bespoe-

worden aangespoord om het energie-

digen, is er een kernteam wind op land

verbruik te reduceren.

samengesteld, bestaande uit onder meer het ministerie van Economische

Handhaving

Niet enkel de uitvoe-

Zaken en Klimaat, het Interprovinciaal

ring, maar tevens de handhaving van de

Overleg en de Vereniging van

verplichtingen zal naar verwachting ver-

Nederlandse Gemeenten. Het kernteam

beteren, aldus de Borgingscommissie.

rapporteert iedere drie maanden de

Het is immers niet langer aan de

voortgang van de te realiseren wind op

gemeenten om actief de naleving van

land projecten aan de voorzitter van

de Wet Milieubeheer te controleren.

de Borgingscommissie. In geval van

Bedrijven dienen de energiebespa-

problemen zal de voorzitter passende

UTILITIES 21 nr. 2 - maart 2018

Market review WATER PRODUCTEN

Lubron Waterbehandeling Postbus 540 4900 AM OOSTERHOUT NB Tel: +31 (0)162 42 6931 Fax: +31 (0)162 45 9192 info@lubron.eu www.lubron.eu

OVERIG INSPECTIE EN KEURINGEN

DIENSTEN

Kiwa Inspecta Nederland B.V. Postbus 70 2280 AB Rijswijk Tel: 088 - 998 4621 Fax: 088 - 998 4420 inspectie@kiwa.nl www.kiwa.nl

DDM Demontage

Industriële verhuizingen – Demontage – Sloopwerken – Transport – Asbestsanering – Offshore Postbus 253 3454 ZM DE MEERN Tel: +31 (0)30 666 9780 Fax: +31 (0)30 245 9127 info@ddm.eu www.ddm.eu

Advertentie-index Hanze Development ...................................................................................................................................................................................................................bijsluiter Industrielinqs .............................................................................................................................................................................................................................................. 4 MODELEC Data-Industrie .....................................................................................................................................................................................................................36 Peachgroup ................................................................................................................................................................................................................................................ 2 PennWell Corporation ...........................................................................................................................................................................................................................35 Santon Circuit Breaker Services ..........................................................................................................................................................................................................10 WINGAS Benelux ....................................................................................................................................................................................................................................22

WINGAS Energie voor winnaars.

Ook adverteren in Utilities Magazine? Neem contact op met Arthur Middendorp: 070 - 399 00 00 of arthur@jetvertising.nl

S E I T I UTIL

ER NU MM

br ua 01 - fe

ri 20 18

• AC HT

TI EN DE

JA AR

GA NG

ufac

man

in omie en econ

kt arkt ar

m ennm ssse as

g en ga er-- en er

at wat ,w e--, gie ergi ener de en de

e en giie log Techno

Zonder voldoende energie is het onmogelijk om op topniveau te presteren. WINGAS levert aardgas aan industriële bedrijven: snel, flexibel en voordelig. 018 isie 2 Waterv ijlage b le pecia es’ M et s coaliti Yara tieve pijler ‘Proac ische trateg te is s rs a a ch de Waters dezelf f gaat atersto shore wind w e n Groe ls off g op a richtin

www.wingas.nl

.nl

tilities

www.u

maatregelen treffen, wat kan resulteren

energieprojecten, het verbeteren van de

bekend gemaakt dat van start zal wor-

in het plaatsen van projecten onder de

huidige SDE+ regeling, onder meer op

den gegaan met de voorbereiding van

Rijkscoördinatieregeling, om de realisatie

het gebied van warmteprojecten en bio-

zes à zeven pilots ten behoeve van de

van deze projecten te versnellen. Zo

gas, en een hernieuwde aandacht op

realisatie van grondgebonden zonne-

kunnen besluiten met betrekking tot ver-

de bijdrage die lokale energiecoöpera-

parken. De projecten zullen ieder een

gunningen en ontheffingen op basis van

ties kunnen bieden aan de ontwikkeling

gemiddeld vermogen van tachtig tot

de Rijkscoördinatieregeling tegelijkertijd

van duurzame energieprojecten.

honderd megawatt opleveren en vóór

worden genomen door de verschillende

Met name de focus op de versnelde

2020 worden gerealiseerd.

bevoegde instanties, na onderling over-

realisatie van wind op land-projecten

leg. Ook andere verplichtingen, zoals het

zal een flinke bijdrage leveren aan het

Tijdsdruk Het behalen van de

verzorgen van de kennisgeving en terin-

behalen van de doelstelling van veertien

doelstellingen voor 2020 en 2023 is

zagelegging van de besluiten, worden

procent hernieuwbare energie in 2020.

eveneens van belang met het oog op

vanuit één orgaan geregeld.

Naar verwachting levert de versnelde

het nieuw op te stellen Klimaat- en

realisatie van wind op land een bespa-

Energieakkoord. De onderhandelingen

Aanvullende maatregelen

ring op van tien petajoule, waarmee

over het Klimaat- en Energieakkoord zul-

Een aandeel van veertien procent her-

de helft van de nog benodigde twintig

len naar verwachting spoedig van start

nieuwbare energie in 2020 komt vol-

petajoule wordt gerealiseerd. Het verbe-

gaan. De meer dan veertig organisaties

gens de Nationale Energieverkenning

teren van de SDE+ regeling levert een

die zich reeds in 2013 hebben aange-

2017 overeen met 280 petajoule. Om

potentiële bijdrage van zes petajoule.

sloten bij het huidige Energieakkoord

een aandeel van 280 petajoule her-

De Borgingscommissie stelt in de

zullen dan ook gezamenlijk de krachten

nieuwbare energie te behalen in 2020

Uitvoeringsagenda meerdere malen dat

moeten bundelen om de verduurzaming

zijn volgens de Borgingscommissie

de doelen van 2020 nog steeds kun-

van het energiegebruik in Nederland te

aanvullende maatregelen noodzakelijk.

nen worden behaald, mits er per direct

kunnen realiseren en de gestelde doe-

Dergelijke aanvullende maatregelen

maximale inspanningen volgen van alle

len te behalen. Het is zaak dat de over-

kunnen gestalte krijgen in de vorm van

betrokken partijen.

heid duidelijke regelgeving opstelt met

het ter beschikking stellen van rijksgron-

In het kader van de Uitvoeringsagenda

concrete handhavingsmogelijkheden

den voor de realisatie van duurzame

heeft de Rijksoverheid op 28 februari jl.

indien deze niet wordt nageleefd.

•

UTILITIES 23 nr. 2 - maart 2018

ASSET MANAGEMENT

Nieuwe NOx-eisen voor indirecte stookinstallaties De Europese emissiebeperkende richtlijn voor middelgrote stookinstallaties is opgenomen in het Activiteitenbesluit milieubeheer. Beheerders van dit soort installaties moeten in de toekomst voldoen aan verscherpte emissie-eisen, meer administratieve verplichtingen en verplichte periodieke metingen uitvoeren. Wie eind dit jaar een nieuwe ketel koopt, zal dan ook al rekening moeten houden met deze nieuwe regels.

24 UTILITIES nr. 2 - maart 2018

Fons Heuven, Senior Adviseur KWA Bedrijfsadviseurs en Marlies Huijbers, Juridisch adviseur KWA Bedrijfsadviseurs

e Europese unie introduceerde

Meten emissies Onder de

installatie een bewijs van onderhoud

Richtlijn (EU) 2015/2193, emis-

voorgaande versie van het Activiteiten-

worden bewaard.

siebeperkingen van verontreinigende

besluit en de Activiteitenregeling kon

stoffen in de lucht door middelgrote

met een éénmalige meting worden

Tijd De meetverplichting is van

stookinstallaties destijds om de emis-

aangetoond dat een stookinstallatie vol-

toepassing op het moment dat de

sies van middelgrote stookinstallaties te

deed aan de eisen. Door de implemen-

emissie-eisen van toepassing zijn. Voor

beperken. Deze richtlijn moest uiterlijk

tatie van Richtlijn (EU) 2015/2193 moet

bestaande stookinstallaties tussen de

op 19 december 2017 zijn opgenomen

voortaan periodiek worden gemeten.

één en vijf megawatt thermisch moet

in Nederlandse weten regelgeving en

Vanaf 2025 moeten bestaande stook-

per 1 januari 2030 aan de metings- en

is nu te vinden in het Activiteitenbesluit

installaties met een ingangsvermogen

emissiegrenswaarden worden voldaan.

milieubeheer en de Activiteitenregeling

groter dan twintig megawatt thermisch

Stookinstallaties tussen de vijf en vijftig

milieubeheer. De richtlijn bevat voorschriften om emissies van middelgrote stookinstallaties van gassen als zwaveldioxide (SO2) en stikstofoxiden (NOx) en stof te beheersen. Het Activiteitenbesluit bevatte al emis-

De nieuwe NOx-emissie-eis voor een indirect gestookte aardgasinstallatie is tachtig milligram per kubieke meter.

sie-eisen voor ketels, zuigermotoren en gasturbines. Door genoemde imple-

één keer per jaar de emissies meten.

megawatt thermisch moeten per

mentatie krijgen nu alle middelgrote,

Stookinstallaties tussen de één en twin-

1 januari 2025 aan de metings- en

indirect gestookte installaties emissie-

tig megawatt thermisch moeten één

emissiegrenswaarden voldoen.

eisen opgelegd. Welke consequenties

keer per drie jaar hun emissies meten.

Nieuwe stookinstallaties, die op of

dit heeft voor uw stookinstallatie?

De frequentie voor zuigermotoren en

na 20 december 2018 in bedrijf zijn

Voordat we daarop ingaan, volgt kort

gasturbines is éénmaal per vier jaar.

genomen, moeten vanaf de datum van

de inhoud van de wijzigingen.

Bij de periodieke inspectie door de

ingebruikname aan de nieuwe emissie-

Stichting Certificering Onderhoud en

eisen en meetverplichting voldoen.

Emissie-eisen

In hoofdstuk 3 van

Inspectie van Stookinstallaties (SCIOS),

het Activiteitenbesluit staan de eisen

wordt koolmonoxide (CO) gemeten

Praktijk Voor ketels, zuigermo-

waaraan de ketels, zuigermotoren en

als indicatie van een volledige verbran-

toren en gasturbines geldt nu een

gasturbines moeten voldoen. Met de

ding. Die meting is nu een verplichting

terugkerende meetverplichting, die in

nieuwe wijziging zijn nu alle indirect

geworden, maar hieraan worden geen

2025 van kracht wordt. Voor indirecte

gestookte installaties zoals proces-

verdere eisen gesteld.

stookinstallaties, zoals fornuizen,

fornuizen, drogers en ovens hieraan

luchtverhitters en ovens, moet worden

toegevoegd. Verder gelden de emissie-

Informatie In navolging van de

onderzocht of deze voldoen aan de

eisen niet alleen voor standaard brand-

Europese Richtlijn middelgrote stookin-

nieuwe emissie-eisen dan wel worden

stoffen, maar ook voor vergunning-

stallaties, moet meer informatie over de

bepaald of maatwerk in de vergunning

plichtige brandstoffen.

stookinstallaties worden geregistreerd.

noodzakelijk is. Het bevoegd gezag kan

De bestaande NOx-eisen in hoofd-

Alle verplichte registraties worden in het

maatwerk toestaan als de plaatselijke

stuk 3 blijven gehandhaafd en zijn

SCIOS-afmeldsysteem opgenomen.

milieuomstandigheden en technische

strenger dan de eisen van de Richtlijn

Deze informatie is, met uitzondering van

kenmerken dit toelaten.

middelgrote stookinstallaties. De

de emissiegegevens, voortaan openbaar

De nieuwe NOx-emissie-eis voor een

Rijksoverheid geeft aan dat dit nodig

beschikbaar op de website van Infomil.

indirect gestookte aardgasinstallatie

is, omdat anders de luchtkwaliteit

Het keuringsrapport moet ook meer

is tachtig milligram per kubieke meter.

niet wordt verbeterd. Dit zou in strijd

informatie bevatten. Deze informatie

De verwachting is dat veel bestaande,

zijn met de verplichting om de best

komt eveneens in het afmeldsysteem.

indirect gestookte installaties hieraan

beschikbare technieken (BBT) in te zet-

Voorbeelden van verplichte informatie

niet voldoen en dus maatwerk moeten

ten. Bovendien moesten de ketelinstal-

zijn het adres van de stookinstallatie,

aanvragen. Maatwerk zal in een aantal

laties, zuigermotoren en gasturbines al

naam en adres van de gebruiker, nomi-

gevallen onvoldoende ruimte bieden,

per 1 januari 2017 aan deze eisen vol-

naal thermisch ingangsvermogen, het

waardoor een DeNOx-installatie moet

doen. Bedrijven hebben dan ook fors

type stookinstallatie en de datum van

worden geplaatst. DeNOx-installaties

geïnvesteerd om dit te realiseren.

de ingebruikname.

zijn kostbaar en zijn dus zeker belang-

Verder kan voor bepaalde stookinstal-

Het bevoegd gezag heeft volledig

rijk om rekening mee te houden bij

laties maatwerk worden aangevraagd,

inzicht in alle informatie die beschik-

uw toekomstige investeringen. Dus

om af te wijken van de emissiegrens-

baar is via de SCIOS-database. De keu-

onderzoek welke consequentie deze

waarden. De maximale toegestane

ringsrapporten van de stookinstallatie

wetgeving voor u heeft en welke stap-

emissie bij maatwerk is eveneens vast-

moeten minimaal zes jaar beschikbaar

pen u moet nemen om aan de nieuwe

gelegd.

blijven. Daarnaast moet bij de stook-

wetgeving te voldoen.

•

UTILITIES 25 nr. 2 - maart 2018

Product & oplossing OPEN IOT-ARCHITECTUUR ECOSTRUXURE Schneider Electric lanceert de open IoT-architectuur EcoStruxure gelanceerd. Dit open platform verbindt technische installaties met elkaar. Hierdoor ontstaat een slim ecosysteem dat innovatieve toepassingen voor efficiënter onderhoud, beheer en management faciliteert. De EcoStruxure-architectuur helpt organisaties om data van verbonden installaties te analyseren en daarmee de juiste actie te nemen. De architectuur faciliteert niet alleen slimmer energieverbruik, maar biedt ook meer controle over processen en prestaties. EcoStruxure maakt het voor Schneider Electric, partners en eindgebruikers mogelijk om schaalbare IT/ OT-oplossingen te ontwikkelen: van

wen, datacenters en infrastructuur.

on-premise als in de cloud te gebrui-

verbonden producten, controle- en

Hierdoor draagt het systeem bij aan

ken met ingebouwde cybersecurityop-

beheersoftware (edge control), tot

verbeteringen op het gebied van vei-

lossingen. Om optimale veiligheid te

apps, analytics en services. Schneider

ligheid, betrouwbaarheid, efficiëntie,

waarborgen, draait de IoT-architectuur

Electric biedt met EcoStruxure oplos-

duurzaamheid en connectiviteit.

op Microsoft Azure.

singen voor de industrie, gebou-

EcoStruxure-oplossingen zijn zowel

www.schneider-electric.com

STRING-OMVORMER De Ttrio-TM is een driefasige stringomvormer oplossing

De Trio-TM wordt geleverd met aparte en configureerbare

met nominale vermogens tot 60 kW. De Trio-TM is geschikt

AC- en DC-compartimenten, die apart van de omvormer-

voor kostenefficiënte, grote, decentrale PV systemen. De

module binnen het systeem kunnen worden verbonden. De

omvormer is er voor zowel commerciële als utiliteitstoepas-

omvormer een complete bedradingskastconfiguratie met

singen, zowel voor op het dak als op de grondgemonteerde

inbegrip van maximaal 15 gelijkstroominputs, wisselstroom-

installaties en combineert het prestatie- en prijsvoordeel van

en gelijkstroomschakelaars en type II wisselstroom- en gelijk-

een centrale omvormer met de flexibiliteit en het installatie-

stroomoverspanningsbeveiligers.

gemak van een stringomvormer.

Het luchtkoelsysteem in de stringomvormer is zodanig ontworpen dat deze eenvoudig en snel kan worden geïnstalleerd. Optioneel zijn de horizontale of verticale bevestigingsbeugels, waarmee de ruimte onder of achter de zonnepanelen optimaal benut kan worden. Ook wordt een efficiënte installatie gegarandeerd, met een geïntegreerde internet gebruikersinterface via elk apparaat met wifi. Eenmaal in gebruik, biedt de tweefasige conversietopologie het voordeel van een breed ingangs-spanningsbereik voor maximale flexibiliteit van het systeemontwerp. Een Sunspeccompatibel Modbus-protocol maakt ook eenvoudige integratie mogelijk met monitoring- en controlesystemen van derde partijen. new.abb.com

26 UTILITIES nr. 2 - maart 2018

METEN EN BEWAKEN STERKSTROOMNETWERKEN zichtbaar is in het elektriciteitsnetwerk,

de netkwaliteit (Power Quality) te waar-

nog voordat er negatieve consequen-

borgen.

ties zijn voor mens of apparatuur. Het

De instrumenten bieden een breed

meetgedeelte van het instrument kan

scala aan functies die verder kunnen

meer dan 1500 meetparameters detec-

worden uitgebreid met optionele

teren waarmee de netvoedingsstatus,

componenten. Ze kunnen door middel

het energieverbruik en de netkwaliteit

van communicatie-interfaces, digitale

kunnen worden bepaald. De parametri-

I/O´s, analoge uitgangen of relais

sering gebeurt met bedieningsknoppen

worden geïntegreerd in de procesom-

De Sineax AM serie van Camille Bauer

en het intuïtieve TFT-scherm of met een

geving. Het universele meetsysteem

Metrawatt bestaat uit een reeks com-

webbrowser. In laagspanningsnetwer-

kan direct worden toegepast op elk

pacte instrumenten voor

ken kunnen nominale spanningen tot

type stroomnetwerk. Het is geschikt

het meten en bewaken van sterk-

690 V met meetcategorie CATIII direct

voor meerdere stroomnetwerken, van

stroomnetwerken. De apparaten kun-

worden aangesloten. Door het registre-

enkelfasige tot 4-draads ongebalan-

nen in alle soorten applicaties worden

ren van relevante data bij het optreden

ceerde circuits.

gebruikt. Ze tonen wat in feite niet

van een event is het ook mogelijk om

www.camillebauer.com

LED-ARMATUREN De Feled serie led-armaturen van

IECEx gecertificeerd en toe te passen

Emerson Appleton zijn wat betreft

in zone 1-2 en 21-22. De serie werkt

gebruiksvriendelijkheid en installatie-

op een spanning van 100-240Vac,

kosten gelijk aan de tl armaturen uit

50/60Hz en is verkrijgbaar in vier ver-

de eerder verschenen FE serie. Op

schillende lichtstromen: 2000, 4000,

onderhoudskosten is met de Feled-

5000 en 8000 lumen. De 5000-versie

armaturen echter flink besparen van-

toch te vullen, heeft Emerson Appleton

kan optioneel worden uitgebreid met

wege de meer dan zestigduizend uur

een feature toegevoegd aan één van

een noodaccu van 3 uur (batterij van

onderhoudsvrije levenscyclus.

de armaturen uit de FELED serie: een

7Ah-6V) De centrale opening heeft een

Ook op het gebied van lichtoutput

lichtoutput van achtduizend lumen.

unieke gepatenteerde samenstelling

zijn de armaturen uit de Feled-serie

Verder onderscheiden de armaturen

die ervoor zorgt dat het openingsme-

vergelijkbaar met die uit de FE serie.

uit de Feled-serie zich doordat ze direct

chanisme niet kan beschadigen tijdens

Maar om het gat dat er bestaat tussen

starten bij een temperatuur van -30°C.

onderhoud.

schijnwerpers en ‘gewone’ armaturen

Verder zijn de led-armaturen ATEX/

www.controlin.nl

MAGNEETVENTIELEN IN BALLASTWATERBEHANDELING Emerson heeft DNV-GL goedkeuring

551 en 553 serie is gecertificeerd voor

zuiveringsinstallatie of het schip wordt

gekregen voor zijn ASCO 551 en 553

gebruik in functionele safety loops, zoals

gebouwd.

serie magneetventielen. Dit betekent dat

voorkomen op LNG schepen en tankers.

www.emerson.com

de ventielen voldoen aan de binnenkort

Deze brede waaier van toepassingen

door te voeren wereldwijde regelgeving

vereenvoudigt het standaardiseren op

voor de behandeling van ballastwater.

één magneetklep, waardoor onderhoud

Vanaf die datum moeten alle ventielen

aan boord makkelijker wordt. Emerson

die worden gebruikt voor de behande-

is de enige leverancier in haar klasse die

ling en het beheer van ballastwater aan

ventielen levert die zowel DNV-GL als SIL

boord van schepen aan de nieuwe norm

goedgekeurd zijn.

voldoen.

NV-GL goedkeuring combineert twee

De ASCO DNV-GL goedgekeurde

standaards: DNV (Det Norske Veritas) en

magneetventielen zijn leverbaar met alu-

GL (Germanischer Lloyds).

minium en roestvast stalen ventielbehui-

Het is een wereldwijde standaard het-

zingen en met vele magneetkopopties.

geen betekent dat de noodzaak vervalt

Daardoor kunnen ze worden toegepast

om verschillende magneetventielen

in veilige omgevingen en in Ex zones. De

aan te schaffen, afhankelijk van waar de

UTILITIES 27 nr. 2 - maart 2018

ENERGIEWET

Vele handen maken licht werk van energietransitie Er kan gerust worden gesteld dat energiecoöperaties meedoen in de transitie naar een duurzame energievoorziening. Maar wat is het voordeel van energiecoöperaties en wat zijn de risico’s nu eigenlijk?

28 UTILITIES nr. 2 - maart 2018

Sophie Dingenen, Margot Besseling & Sharon van de Kerkhof, Corporate Energy Team, Bird & Bird LLP

Foto: Nuon Jorrit Lousberg

Het onderwerp ‘energietransitie’ is

Wanneer een samenwerkingsverband

vierduizend leden van deze burgerener-

inmiddels niet meer weg te denken en

kiest voor de rechtsvorm coöperatie is

giecoöperaties vormen samen de eige-

investeringen in duurzame projecten

het sinds 1 januari 2018 van belang om

naren en investeerders van Windpark

door zowel bedrijven als particulieren

een onderscheid te maken tussen zoge-

Krammer. Windpark Krammer heeft

zijn aan de orde van de dag. Een vorm

noemde houdstercoöperaties en reële

vervolgens met Akzo Nobel, DSM,

waarin deze investeringen gedaan kun-

coöperaties. Waar tot 2017 in beginsel

Philips en Google een power purchase

nen worden is de energiecoöperatie;

alle coöperaties nog waren uitgezon-

agreement (PPA) afgesloten voor de

een samenwerkingsverband dat al

derd van het betalen van dividendbe-

afname van de opgewekte stroom. Het

jaren aan populariteit wint in Nederland.

lasting op de winst die zij uitkeert aan

bijzondere aan dit project is hierdoor

Uit een analyse van de Lokale Energie

haar leden, zijn de hiervoor genoemde

dat burgers duurzaam opgewekte

Monitor volgt dat het totale aantal ener-

houdstercoöperaties nu wél onderwor-

stroom via het net leveren aan vier grote

giecoöperaties in Nederland afgelopen

pen aan dividendbelasting. Voor de

bedrijven zonder inmenging van een

jaar van zestig is toegenomen tot 392

kwalificatie van houdster- dan wel reële

energieleverancier, ook wel een consu-

energiecoöperaties. Deze energiecoö-

coöperatie wordt naar de activiteiten

mer-to-business model genoemd.

peraties investeren in diverse duurzame

van de coöperatie gekeken. Indien de

projecten, zoals zon (37 megawattpiek)

opbrengst van een coöperatie hoofd-

Postcoderoosregeling In

en wind (118 megawatt), en wekken

zakelijk (lees: zeventig procent) bestaat

Nederland bestaan er een aantal finan-

samen zoveel duurzame elektriciteit op

uit het houden van deelnemingen of

ciële stimuleringsregelingen waardoor

dat zij 85.000 huishoudens van stroom

het direct of indirect financieren van

het voor partijen interessant kan zijn

kunnen voorzien. Er kan dus gerust

verbonden lichamen of natuurlijke per-

om als energiecoöperatie te investeren

worden gesteld dat energiecoöperaties

sonen, kwalificeert een deelneming als

in duurzame energie. Een welbekende

meedoen in de transitie naar een duur-

houdstercoöperatie en is zij dividendbe-

en veelbesproken maatregel is de

zame energievoorziening. Maar wat is

lasting verschuldigd over datgene wat

stimuleringsregeling voor de opwek-

het voordeel van energiecoöperaties en

zij uitkeert aan haar leden.

king van duurzame energie, ofwel de

wat zijn de risico’s nu eigenlijk?

De diversiteit van de energiecoöpera-

SDE+ subsidie. De overheid heeft de

ties in Nederland volgt niet enkel uit de

afgelopen jaren elk half jaar een sig-

Coöperatie Een energiecoöperatie

verscheidenheid aan rechtsvormen,

nificant budget beschikbaar gesteld

kan in verschillende vormen gestalte

maar ook uit de zeer uiteenlopende

voor het verstrekken van subsidies voor

krijgen. Breed bezien is een energieco-

doelstellingen. Zo kunnen zij zich pri-

duurzame energieprojecten. De Lokale

operatie een samenwerkingsverband

mair richten op de ontwikkeling van

Energie Monitor signaleert dat er een

tussen verschillende partijen, dus bur-

één bepaalde bron, zoals wind of zon,

SDE+ subsidie is aangevraagd voor 71

gers, bedrijven of gemeenten, met als

of bijvoorbeeld op één bepaald project

toekomstige zonneprojecten door ener-

doel het bevorderen van de al dan niet

of geografisch gebied. Er zijn ook coö-

giecoöperaties. Voor de kleinschaligere

duurzame energievoorziening, door

peraties die bestaan uit een samenwer-

projecten is de SDE+ subsidie echter

collectief te investeren in het opwek-

kingsverband tussen meerdere (kleine)

een minder interessant vehikel doordat

ken, handelen en/of gebruiken van

coöperaties.

het aanvragen van de SDE+ een relatief dure en uitgebreide procedure is en er

duurzaam opgewekte elektriciteit. Deze samenwerkingsverbanden kunnen in

Burgerenergiecoöperaties

bepaalde minimum productie quota

verschillende juridische rechtsvormen

Energiecoöperaties bestaande uit bur-

gelden.

worden gerealiseerd, maar de Lokale

gers, burgerenergiecoöperaties, kun-

Voor deze projecten kan de Regeling

Energie Monitor heeft na onderzoek

nen een belangrijke rol spelen bij het

Verlaagd Tarief een interessant alter-

vastgesteld dat een coöperatie, met

creëren van een draagvlak voor nieuwe

natief zijn. De leden van energiecoöpe-

uitgesloten aansprakelijkheid, de meest

energieprojecten en de bewustwording

raties of verenigingen van eigenaren

voorkomende vorm is gevolgd door de

van de noodzaak van de energietransi-

die gebruik maken van deze regeling

vereniging of stichting. Een coöperatie

tie. Zo organiseren burgerenergie-

ontvangen namelijk korting op de ener-

is een bijzondere vorm van een vereni-

coöperaties buurtbijeenkomsten om

giebelasting voor lokaal en duurzaam

ging en kan in die hoedanigheid over-

energiebesparingsmaatregelen te

opgewekte elektriciteit. Deze regeling

eenkomsten aangaan voor en met haar

bespreken en leveren zij een bijdrage

wordt in de volksmond ook wel de post-

leden. Daarnaast kan een coöperatie

aan het ontwikkelen van innovatieve

coderoosregeling genoemd. Dit omdat

winst uitkeren en de aansprakelijkheid

nieuwe projecten of investeringsmo-

de regeling enkel kan worden gebruikt

van haar leden voor schulden van de

dellen. Een interessant voorbeeld is

door leden binnen een afgebakend

coöperatie bij ontbinding uitsluiten.

Windpark Krammer. Twee burgerener-

geografisch gebied in de nabijheid van

Daardoor leent deze vorm zich over het

giecoöperaties, te weten Deltawind en

een wind- of zonnepark. Dit is direct

algemeen uitstekend voor een meer-

Zeeuwind, hebben samen de aanleg

ook één van de grootste nadelen van

partijen samenwerkingsverband voor

van een windpark bestaande uit 34 tur-

de postoderoosregeling, naast het feit

investeringen in duurzame energie-

bines met een totaal vermogen van 102

dat de postcoderoos-coöperaties op

projecten.

megawatt gerealiseerd. De meer dan

grond van de huidige Regeling Verlaagd

UTILITIES 29 nr. 2 - maart 2018

Tarief geen gebruik kunnen maken

schreven is de overheid daarnaast van

natrekking genoemd. Of er sprake is van

van subsidies of andere door de over-

plan de salderingsregeling te herzien

een ‘duurzaam met de grond verenigd’

heid gefinancierde tegemoetkomin-

om over-stimulering te voorkomen.

bouwwerk, wordt beoordeeld aan de hand van een bepaalde stelregel die is

gen. Desalniettemin heeft de Lokale Energie Monitor geconcludeerd dat de

Geschil Met de toenemende inte-

gebaseerd op eerdere uitspraken van

postcoderoosregeling voorzichtig tot

resse in het opzetten van energieco-

gerechtelijke instanties. Deze uitspraken

bloei komt, nu van de honderd nieuwe

öperaties, groeit ook het belang om

bepalen dat van ‘duurzame vereniging

collectieve zonneprojecten in 2017, 63

coöperaties goed in te lichten over de

met de grond’ sprake is, indien het

projecten zijn gerealiseerd met deze

juridische en financiële consequen-

betreffende bouwwerk naar aard en

regeling. Eind 2017 is de postcoderoos-

ties van bepaalde investeringen. Een

inrichting bestemd is om duurzaam ter

regeling geëvalueerd in opdracht van

belangrijke les kan worden geleerd uit

plaatse te blijven. Hierbij dient onder

het Ministerie van Economische Zaken

de uitspraak van Rechtbank Noord-

andere rekening te worden gehouden

en Klimaat. De resultaten van dit onder-

Holland van 20 december 2017 over

met de bedoeling van de bouwer en niet

zoek worden begin 2018 verwacht.

de afwikkeling van het faillissement van

met de technische mogelijkheid om een

Zonnegrond B.V. Zonnegrond B.V. had

bouwwerk te verplaatsen. De rechter

Salderingsregeling Tot slot kun-

op een stuk braakliggende grond van de

heeft in deze zaak geoordeeld dat het

nen partijen zoals verenigingen voor

gemeente een grondgebonden zonne-

zonnepark bedoeld was om duurzaam

eigenaren, sportclubs of bedrijven

park gebouwd met in totaal 1600 pane-

ter plaatse te blijven aan de hand van

gebruik maken van de salderingsre-

len. Coöperatie Zonnegrond UA had

de vormgeving van het zonnepark en

geling. Saldering vindt plaats op het

666 van deze zonnepanelen met bijbe-

de aanwezigheid van een frame, beton-

moment dat een gedeelte van de opge-

horende installatie gekocht. Na faillisse-

nen palen en installaties als een trans-

wekte energie niet direct zelf wordt

ment van Zonnegrond B.V. had de cura-

formatiekast. Het zonnepark dient dus

gebruikt maar terug wordt geleverd aan

tor, op verzoek van de gemeente, deze

te worden beschouwd als één geheel

het elektriciteitsnet. De hoeveelheid

666 panelen verkocht. De ontstemde

met het onroerend goed waarop het is

elektriciteit die aan het net terug wordt

coöperatie had zich daarop tot de rech-

gebouwd. Als eigenaar van de grond,

geleverd, wordt in mindering gebracht

ter gewend om een schadevergoeding

werd de gemeente via verticale natrek-

op de hoeveelheid elektriciteit die van

van de curator te vorderen. Essentieel

king dus ook eigenaar van de zonnepa-

het net wordt afgenomen. Door dit

in deze zaak is de vraag wie de eigenaar

nelen. Dit geschil had kunnen worden

systeem hoeft de kleinverbruiker geen

van de zonnepanelen was ten tijde

voorkomen indien de partijen een recht

leveringskosten en heffingen te betalen

van het faillissement. De coöperatie,

van opstal hadden gevestigd. Een recht

over het verrekende gedeelte van de

Zonnegrond B.V., of toch de gemeente

van opstal voorkomt dat zonnepanelen

afgenomen elektriciteit. Deze regeling is

als eigenaar van de grond? Kort gezegd

ten gevolge van verticale natrekking

minder interessant voor de energieco-

wordt op grond van de Nederlandse

eigendom worden van de eigenaar van

öperaties nu het salderen gericht is op

wet de eigenaar van onroerend goed

de grond. Het recht van opstal brengt

de kleinverbruiker en betrekking heeft

ook eigenaar van hetgeen op dat onroe-

een juridische scheiding aan tussen het

op het verrekenen van zelf opgewekte

rend goed wordt gebouwd indien dat

onroerende goed en hetgeen daarop

en afgenomen stroom. Zoals we in

gebouwde ‘duurzaam met de grond is

gebouwd is. Het is voor energiecoöpe-

een eerdere editie van dit magazine al

verenigd’. Dit wordt ook wel verticale

raties dus belangrijk om bij het aangaan

van investeringen in duurzame energieprojecten goed na te gaan of de juiste rechten zijn gevestigd om het eigendom van de aankoop vast te stellen.

Ondersteuning De toename in het aantal energiecoöperaties geeft blijk van de maatschappelijke interesse

Zonneparken op landbouwgrond

om gemeenschappelijk te participeren

Dorien Derksen en Johan Raap,

in duurzame energieprojecten en de

Centre of Expertise Biobased Economy, Avans Hogeschool Breda.

aanwezige potentie voor toekomstige groei. De huidige financiële stimule-

In de diverse media begin dit jaar lazen wij met grote verbazing een pleidooi

ringsregelingen zoals de SDE+ en de

van oud staatssecretaris van EL&I, Henk Bleker, om landbouwgronden (ver-

postcoderoosregeling bieden perspec-

plicht!) aan te wenden voor opvang van zonne-energie in de vorm van elek-

tief, maar kennen ook hun beperkingen.

triciteit, dus via zonnepanelen. Onze verbazing richt zich op twee fronten die

Het is dus wenselijk dat er vanuit de

we zullen toelichten. Allereerst hebben we in Nederland (of eigenlijk in dit

overheid meer middelen beschikbaar

deel van NW EU) goede vruchtbare akkerbouwgrond en een klimaat hebben

worden gesteld om deze initiatieven te

welke uitstekend geschikt zijn voor de teelt van gewassen. Ja het is zo dat de

ondersteunen. Het nieuwe kabinet heeft

energieopname gemiddeld over een jaar via zonnepanelen hoger is dan via

dit belang erkend in het regeerakkoord,

planten, vooral omdat die plant niet het gehele jaar kan groeien. Maar met

waarin zij aangeeft dat er een aparte

zonnepanelen heb je alleen maar elektronen, en die opslaan of wel omzetten

regeling dient te komen voor energie-

naar nuttige stoffen staat echt nog in de kinderschoenen. Met landbouw-

coöperaties, die het mogelijk maakt

gewassen heb je daarentegen meteen een bruikbaar product, zoals voed-

dat omwonenden makkelijker kunnen

sel voor mens en dier, maar ook de productie van (bio-)plastic, vezels voor

participeren in duurzame energieprojec-

bouwmaterialen et cetera. En jawel, ook restanten naar benutbare energie-

ten in hun directe omgeving. Daarnaast

dragers als brandstoffen. Met deze toevoegingen zitten we meteen in het

is er op 14 december 2017 een motie

tweede aspect, namelijk de zogenaamde ‘food en fuel’ discussie, immers

ingediend door een aantal leden van

mogen we landbouwproducten wel inzetten als energiedrager dan wel aard-

de Tweede Kamer waarin de regering

olievervanger voor producten als plastics? Als je ooit ergens een partij rotte

wordt verzocht te onderzoeken hoe coö-

aardappelen over hebt en die wilt omzetten naar benutbare brandstof dan

peraties met een maatschappelijk doel

heb je tegenwoordig veel uit te leggen. Maar die vraag zouden we dus ook

beter toegang kunnen krijgen tot finan-

kunnen stellen voor de akkerbouwgronden zelf: mogen we die (vruchtbare)

ciering en hiertoe concrete voorstellen

akkerbouwgrond en natuurgronden dan wèl opofferen voor deze energie-

voor aan te leveren. Daarnaast wordt er

winning? Ons pleidooi is nog steeds om de akkerbouwbodem te benut-

ook vanuit internationaal verband een

ten waar die het best voor benut kan worden, namelijk voortbrenging van

oproep gedaan aan de Nederlandse

gewassen. En eerst maar eens alle daken in de bebouwde omgeving volzet-

overheid om de energietransitie te

ten met zonnepanelen. We zien nog steeds hele bouwloodsen met platte

ondersteunen middels financiële sti-

daken en geen zonbenutting. Scheelt meteen een hoop in bescherming

muleringsmaatregelen. Een voorbeeld

tegen vernieling en vandalisme van panelen op de grond. Als we dat eerst

hiervan is de oproep van de OECD in het

gerealiseerd hebben, dan kunnen we later nog eens verder praten. Dus

recent gepubliceerde Taxation Energy

zonnepanelen prima, maar graag eerst op het dak en (nog) niet in de wei.

Use 2018 rapport, waarin zij overheden verzoeken meer te ondernemen met de nationale energiebelasting om zo het terugdringen van CO2 uitstoot te verminderen. Wiebes heeft afgelopen januari schriftelijk aangegeven op korte termijn op de motie te zullen reageren en te onderzoeken op welke wijze uitvoering zal worden gegeven aan het bereiken van de duurzame doelstellingen uit het regeerakkoord. Of en op welke wijze energiecoöperaties aanspraak kunnen gaan maken op een aparte, eenvoudigere regeling binnen de SDE+ subsidie of een andere regeling blijft op

•

dit moment nog speculeren.

UTILITIES 31 nr. 2 - maart 2018

Adsensys adv anc ed

sen sor sys tem s

Welkom bi j Utilit ie

Dr uk Flo w Da uw pu nt

Niv ea u An aly se

Vanaf 2017 is de website van Utilities nieuws vind een stuk aant en over wate rekkelijker r, energie en Ook de Nieu geworden. (industriële) wsbrief heef U kunt hier gassen voor t een facelift dagelijks kunt vinden de industrië ondergaan. en voor de le grootverb We hopen diepgang een ruikers. dat u uw dage abonnement lijkse nieuws 1 neemt up nog sneller het vakblad Utilities. Veel leesplezier.

Slimme met er kan bijn a zes keer verbruik aang te hoog even Bepaalde elekt

ronische ener giemeters kunn een tot wel en 582 procent te hoog verb ruik aangeven. Dat blijkt uit onderzoek van de Universiteit Twente in sam enwe rking met de Hogeschool van Amsterda m. UT-hoogl Frank Leferink eraa aarr schat dat at in de mete a rkasten van zeker 750.000 nederlandse huishoudens meter is geïn een stalleerd die potentieel foute meterstanden kan weergeve n.

In 2016 gem iddeld 21 minuten geen stroom Huishoudens

en zakelijke gebruikers vorig jaar gem hadden iddeld 21 minu ten geen stroo gevolg van m als een storing. Dat is 17 proc dan het vijfja ent korter arlijks gemidde lde. e. Gasstorin zorgden ervo gen or dat een huish ouden in 2016 gemiddeld 58 seconden geen gas had.

Aqua Nederla nd Vakbeurs en de RioleringsVak dagen kome n er weer aan!

Het platform Het Utilities platform brengt de (hogere) management functies bij elkaar die verantwoordelijkheid hebben omtrent de grote hoeveelheden gas, water en (duurzame) energie die door de organisatie stromen. Het platform belicht journalistiek en onafhankelijk nieuws, trends en innovaties. Actuele onderwerpen worden uitgediept en het uitgebreide netwerk dient voor kennisdeling en inspiratie.

Op 21, 22 & 23 maart 201 7 vinden Aqu RioleringsV a Nederland akdagen wee Vakbeurs en r plaats in Eve thema îVan nementenha vuil naar scho l Gorinchem onìì. De vakb met als cent waterbehand eurs kenmerkt raal eling, waterma zich als de nagement en vakbeurs voor Nationale Wat watertechno ertechnolog logie en maa ie Week. Toe kt deel uit van demonstrati voe ging de en eterrein en voor 2017 zijn een îmust seeï een groot innovatie rout e. Wilt u zich registreren voor uw bezo ek? Bezoek www.evenem onze website: entenhal.nl/a quario-go

Dat gebeurt o.a. via verschillende media die nauw met elkaar zijn verbonden. Vakblad Utilities (acht edities per jaar), de website www.utilities.nl (dagelijkse updates) en de nieuwsbrief die twee keer in de maand wordt verzonden.

Meerdere elektriciteits leveranciers aansluiting op een mogelijk

Om de lever

ingszekerheid van elektricite Rotterdam it in te vergroten , heeft Tenn eT een ieuwe onde rgrondse hoog spanningsverb angelegd. Begi inding n januari is een deel van bel, tussen de Ommoord en Krimpen aan ssel, al in gebr den uik genomen . Giste ren is ook het eede deel tusse n Marconist raat en Omm der spanning oord gebracht. De hele 22 kilom ge verbindin eter g is nu in gebr uik.

atform ev ents

n 2017: Shar e

Gasdistributi enet krijg t grondsto fpaspoort Liander heef t in samenwe rking met productiefacili teit AVK Plas tics, Kiwa Tech en AVK Nede nology rland een form at voor een Grondstofpas poort ontwikkel d.

Thema’s magazine 2018: februari Waterketens (beurzen: Aqua Nederland – Maintenance/Pumps&Valves A’werp) maart Energie-inkoop – Asset Management (beurzen Maintenance Gorinchem - Stocexpo) mei Schoon gas en biomassa juni Watertechnologie en innovatie augustus Stoom, warmte en CO2-neutraal produceren (beurs: WOTS) september Energietechnologie en –inkoop (beurs: Vakbeurs Energie) oktober Stoom en ketelwaterbehandeling december Energie en waterinfrastructuur

Voor nadere informatie kunt u contact opnemen met Arthur Middendorp van Jetvertising, telefoon (070) 399 00 00, e-mail arthur@jetvertising.nl

Agenda Vakbeurs Maintenance Gorinchem 2018 17 april Gorinchem www.easyfairs.com

Hét oplossingsgerichte totaalplatform voor industrieel onderhoud en asset management Van 17 t/m 19 april 2018 staat Evenementenhal Gorinchem in het teken van vakbeurs Maintenance; hét oplossingsgerichte totaalplatform voor industrieel onderhoud en asset management. Professionals uit diverse sectoren bezoeken Evenementenhal Gorinchem voor innovaties, kennis en om ontspannen te netwerken. Bezoekers treffen een breed aanbod aan diensten en producten: van onderhoud tot inspectie en van IT tot veiligheid. Procesoptimalisatie staat centraal. Bent u erbij?

Havencongres Rotterdam 18 april Rotterdam www.managementproducties.com

De haven moet zich de komende jaren opnieuw uitvinden. Hoe pakken we dit aan en welke nieuwe verdienmodellen zijn denkbaar? Het Havencongres Rotterdam 2018 draait om positieve businessmodellen in een veranderende wereld. Wat zijn de 5 P's van de haven en hoe kunnen we waarde toevoegen? Wat zijn de invloeden van digitalisering en hoe kunnen we onze toppositie behouden? Maar ook duurzaamheid speelt een rol. Hoe kunnen we vergroening inzetten als USP? Rotterdam verkopen we immers samen.

Het Nieuwe Produceren jaarcongres: Upcycle 19 april Scherpenzeel www.hetnieuweproduceren.nu

Duurzaam betekent in onze beleving nog te vaak houdbaar. Maar willen we nog rondrijden in vervuilende diesels uit de jaren negentig? En moeten we nog steeds fabrieken bouwen die twintig, dertig, veertig of zelfs vijftig jaar meegaan? Met ons streven naar houdbaarheid sluiten we ons in veel gevallen voor lange tijd af van wezenlijke en vaak broodnodige vernieuwingen. Vaak moeten we juist afbreken om te verbeteren. Recycling betekent nog te vaak downcycling: hergebruik van materialen in producten met een lagere toegevoegde waarde. Oude dieselauto’s moeten we uit elkaar halen en de materialen hergebruiken in nieuwere veel efficiëntere auto’s of andere hoogwaardigere producten.

Energy Tech Day! 24 mei Eindhoven www.managementproducties.com

Hét netwerkevent, voor 150+ experts, over de technologische ontwikkelingen op energiegebied vindt plaats op donderdag 24 mei. Ook u bent van harte welkom. In één middag bent u op de hoogte van de laatste ontwikkelingen. We gaan in op nieuwe technologieën & groeiende business kansen onder leiding van 3 deskundige dagvoorzitters:

Deltavisie 2018: Het nieuwe produceren 7 juni

We staan aan de vooravond van de vierde industriële revolutie. De combinatie van

Spijkenisse

slimme sensoren en enorme rekencapaciteit van computers zorgt er bijvoorbeeld voor

www.deltavisie 2018.nl

dat we enorm veel data beschikbaar krijgen en die op een waardevolle manier kunnen interpreteren. Toch is deze ontwikkeling niet een doel op zich. Industry 4.0 is vooral een middel om processen duurzamer, efficiënter en ook veiliger te kunnen doen. Ook verschillende andere innovatieve technologieën op het gebied van elektrificatie en nieuwe zienswijzen over bijvoorbeeld de omgang met grondstoffen en materialen leggen de basis voor ‘Het Nieuwe Produceren.’ Tijdens Deltavisie 2018 gaan we op zoek naar de kansen die vernieuwing biedt voor de procesindustrie.

14 juni LantarenVenster, Rotterdam www.managementproducties.com

Nationale CO2 Conferentie 2018

De CO2-uitstoot in Nederland moet in 2030 met 49 procent zijn teruggedrongen ten opzichte van 1990. De plannen zijn ambitieus, hoe gaan we deze doelstelling halen? Op welke innovaties zal de industrie in moeten zetten en hoe gaat het verdienmodel er uit zien?

Utilities ontvangt graag uw bijdrage aan deze pagina. Redactie Utilities, info@industrieperspectief.nl

Kijk voor meer evenementen in de industrie op www.utilities.nl

UTILITIES 33 nr. 2 - maart 2018

In het volgende nummer UTILITIES 3 VERSCHIJNT IN APRIL

Thema: Schoon gas en biomassa

Duurzame waterstof Over tien jaar is waterstof qua techno-

Biostoom voor frieslandCampina

De circulaire watersector

logie klaar voor grootschalige introduc-

FrieslandCampina schakelt voor zijn

Het winnen van de Water Innovator of

tie in een heel scala van toepassingen

kaasproductielocatie in Balkbrug over

the Year-verkiezing is voor de betrokken

in Nederland. Tenminste, dat beweren

op groene stoom die wordt opgewekt

partners van het Phario-project een eer,

de samenstellers van de Routekaart

via de verbranding van houtsnippers.

maar zeker geen kroon op het werk. Het

Waterstof De Routekaart beschrijft

Om dat mogelijk te maken, bouwde

werk is namelijk nog lang niet klaar. De

waar en hoe duurzame waterstof kan

de firma Brouwer Bio Centrale B.

pilot demonstreerde dat het mogelijk

worden ingebed in het Nederlandse

een bio-verbrandingsinstallatie. De

is om bio-PHA, een biologisch afbreek-

energie- en grondstoffensysteem.

centrale levert jaarlijks circa 55.000

baar kunststof, te produceren uit

ton bio-stoom aan de productielo-

rioolslib. Om de technologie echt maat-

catie FrieslandCampina Balkbrug en

schappelijke meerwaarde te geven, is

vervangt daarmee 5.5 miljoen kuub

opschaling nodig naar een proefinstal-

aardgas.

latie en uiteindelijk een full scale fabriek. het team rondom de Phario-techniek grijpt de titel Water Innovator of the Year 2018 aan om de drempels naar een circulaire watersector te adresseren en waar mogelijk te slechten.

Thema's 2018 4 Watertechnologie en innovatie

Adverteren in deze thema's?

5 Stoom, warmte en CO2-neutraal produceren 6 Energietechnologie en -inkoop â&#x20AC;&#x201C; Beurs Energie 2018 7 Stoom en ketelwaterbehandeling 8 Energie en waterinfra

Neem contact op met Arthur Middendorp: 070 - 399 00 00 of arthur@jetvertising.nl

34 UTILITIES nr. 2 - maart 2018

BROUGHT TO YOU BY POWER-GEN & DISTRIBUTECH

19 -21 • JUNE • 2018

Visit the registration page on www.electrify-europe.com to find out more

MESSE WIEN | VIENNA | AUSTRIA

BIG DATA – BIG OPPORTUNITY The arrival of the Industrial Internet is re-writing energy economics. So how can we meet the challenge and derive value from vast sets of data that will be produced? Get the answers at Electrify Europe. For further information please visit www.electrify-europe.com or contact:

EXHIBIT SALES WORLDWIDE

EUROPE

NORTH AMERICA & CANADA

Leon Stone T: +44 (0) 1992 656 671 E: leons@pennwell.com

Sophia Perry T: +44 (0) 1992 656 641 E: sophiap@pennwell.com

Jared Auld T: +1(918) 831-9440 E: jareda@pennwell.com

Owned and Produced by:

Presented by:

www.moxa.com

Moxa Smart Switch; een fantastisch compromis. De Moxa Smart Switch biedt een fantastisch compromis tussen de eenvoud in het gebruik van een unmanaged switch, maar mĂŠt integratie van veldbus protocollen als Ethernet/IP en Profinet, praktische management- en Cyber-Security functionaliteiten volgens IEC-62443. Ontworpen voor gebruik in de machinebouw en productie omgeving. Een oplossing ontstaan uit marktonderzoek; van behuizing tot functionaliteit. Een wereldmarktleider van industriĂŤle IT oplossingen, die luistert naar de wensen van haar gebruikers. Wat ons betreft Smart, wat vindt u?

www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl

18_adv_A4_Moxa_SmartSwitch.indd 1

15-01-18 15:18