Gmina Górowo Iławeckie by Krzysztof Baran

Gmina

Górowo Iławeckie Commune

turystyka, która inspiruje tourism which inspires

„Warmia i Mazury regionem zjednoczonej Europy”

Projekt dofinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury na lata 2007–2013 „WARMIŃSKIE ZAKĄTKI – TURYSTYKA KTÓRA INSPIRUJE program promocji turystycznej gmin: Dobre Miasto, Dywity, Górowo Iławeckie, Jeziorany, Kiwity, Lidzbark Warmiński, Lubomino, Orneta oraz Bartoszyce”

Realizator projektu: Lokalna Grupa Działania „Warmiński Zakątek” ul. Warszawska 7 11-040 Dobre Miasto

Witamy w Gminie Górowo Iławeckie Welcome to the Górowo Iławeckie Commune! r Każda wieś, każde miasto ma własną, niepowtarzal-

r Every village, every town has its own unique

ną historię. Piękne legendy, wspaniałe postacie wpisane są w krajobraz ludzkich osiedli i siedlisk… Prezentując Państwu gminę Górowo Iławeckie, położoną w sercu historycznej krainy Prusów Natangii, pragniemy zaprosić do odwiedzenia naszych malowniczych terenów, poznania historii naszej małej ojczyzny, a przede wszystkim do nawiązania kontaktów z mieszkańcami i przedsiębiorcami, gościnnymi gospodarzami ziemi górowskiej, których korzenie wywodzą się z różnych kultur i tradycji. Gmina Górowo Iławeckie to miejsce, gdzie życie toczy się pozornie tak samo jak gdzie indziej, jednakże tylko ten, kto tutaj mieszka i zawita wie, że to miejsce szczególne. Decydując się choćby na krótki pobyt w naszych malowniczych okolicach, z pewnością zgodzicie się Państwo ze stwierdzeniem, że górowszczyzna stanowi doskonałą ofertę dla osób szukających ciszy i spokoju na łonie natury, w otoczeniu atrakcyjnych obiektów przyrodniczych i malowniczych krajobrazów, a także licznych zabytków architektonicznych – a wszystko to tuż przy granicy Unii Europejskiej.

history. Beautiful legends, great historic figures are an inherent part of the landscape of human settlements… By presenting the Górowo Iławeckie Commune, located in the heart of Natangia – a historical land of the Old Prussians, we would like to invite you to visit our picturesque region, to get acquainted with the history of our Little Homeland and, most of all, to make contact with its residents and entrepreneurs, the hospitable community of the Land of Górowo, who have their roots in various cultures and traditions. The Górowo Iławeckie Commune is a place, where at first sight life goes on like anywhere else, but those living or just paying a visit here know that it is an extraordinary locality. When you decide to spend even a short time in this picturesque area, you will certainly agree that the Górowo area has an excellent offer for those seeking peace and quiet in the great outdoors, amid attractive features of the natural environment and picturesque landscapes, as well as numerous architectural monuments. And all of that – right on the European Union border.

Strony internetowe instytucji zaangażowanych w proces wdrażania RPO WiM 2007-2013: www.rpo.warmia.mazury.pl, www.mrr.gov.pl Projekt, skład i przygotowanie do druku: Artformat Jarosław Korzeniewski www.artformat.pl Zdjęcia: Jarosław i Joanna Korzeniewscy Archiwum Urzędu Gminy w Górowie Iławeckim Teksty: Urząd Gminy w Górowie Iławeckim Translation: Biuro Tłumaczeń ENGLISH UNITED Wojciech Radziszewski, www.englishunited.pl

ISBN 978-83-63723-03-3

r Jeżeli są Państwo zmęczeni gwarem wielkich miast, znudzeni wypoczynkiem w znanych kurortach, szukają kontaktu z przyrodą, chcą odnaleźć wartość tradycji, życia zgodnego z naturą, zwiedzić zabytki świadczące o historii tej ziemi, gdzie tajemnicza przeszłość przeplata się z teraźniejszością i przyszłością – zapraszamy do gminy Górowo Iławeckie!

r If you are tired of the hubbub of city streets or bored with well-known holiday resorts, if you seek contact with nature or wish to discover the value of tradition and life led in keeping with the natural laws, if you wish to explore monuments testifying to the history of this land, where the mysterious past intertwine with the present and the future – come to visit the Górowo Iławeckie Commune.

r Gmina Górowo Iławeckie jest jedną z większych jednostek samorządu terytorialnego w województwie warmińsko-mazurskim – ma powierzchnię 416 km2 i zamieszkana jest przez nieco ponad 7 300 osób. Gmina leży w obrębie Pobrzeża Wschodniobałtyckiego, w skład którego wchodzi makroregion Niziny Staropruskiej. I właśnie tu kilkanaście tysięcy lat temu ustępujący lodowiec pozostawił wał morenowy zwany Wzniesieniami Górowskimi z największymi wywyższeniami sięgającymi powyżej 200 m n.p.m. Znacznie mniejsza, wschodnia część gminy leży w mezoregionie Niziny Sępopolskiej. W dużej mierze właśnie ta bardzo urozmaicona rzeźba terenu, duża lesistość oraz wiele zabytków architektonicznych stanowią o atrakcyjności turystycznej gminy Górowo Iławeckie. Przekonać się o tym można przemierzając trzy szlaki rowerowe, na których zlokalizowana jest większość najatrakcyjniejszych dla turysty miejsc. Przez tereny gminy będzie przebiegał także międzynarodowy szlak rowerowy wiodący przez północną i wschodnią Polskę.

r The Górowo Iławeckie Commune is one of the biggest

local government units in the Warmian-Masurian Voivodeship – it covers the area of 416 km² with the population of just over 7300 people. The Commune is situated within the Littoral East Baltic Region, which includes the macroregion of the Old Prussian Lowland. It is here that a dozen or so thousand years ago a retreating glacier left behind a moraine ridge called the Górowo Heights (Wzniesienie Górowskie), with the elevation of the highest tops exceeding 200 metres above sea level. A considerably smaller, eastern part of the Commune is located within the mezoregion of the Sępopol Lowland. It is this diversity of the lay of the land, as well as the high degree of its woodiness and the abundance of architectural monuments that makes the Górowo Iławeckie Commune so attractive to tourists. You can easily see that for yourself by taking a ride along one of the three cycle routes, which cover the majority of the most attractive tourist spots. The territory of the Commune is also going to be included in the international cycle route running across northern and eastern Poland.

Herkus Monte

Pieszkowo r W średniowieczu obszar górowszczyzny zamiesz- r In the Middle Ages, the Górowo area was inhabited by the Old

kiwany był przez pruskie plemię Natangów. Stąd wywodził się Herkus Monte – pierwowzór mickiewiczowskiego Konrada Wallenroda, jeden z najwybitniejszych wodzów, przywódca największego powstania pruskiego przeciwko Krzyżakom w latach 1260–1274. Rok przed upadkiem powstania został on zdradziecko pojmany i powieszony – prawdopodobnie w lesie w okolicach Robit (północno-zachodnia część gminy). Imię Herkusa Monte nosi uniwersytet w litewskiej Kłajpedzie, a niemym świadkiem historii jest miecz odnaleziony w okolicach wsi Woryny – datowany na XI wiek (rysunek powyżej) oraz grodziska pruskie w Wiewiórkach, Wokielach, Worynach czy Piasecznie. Nieco później zostały wybudowane kościoły, które są jednymi z najcenniejszych zabytków architektury sakralnej. Są to pochodzące z XIV–XVI w. obiekty w Pieszkowie, Janikowie, Kandytach i Bukowcu. 8

Janikowo

Prussian tribe of Natangians. It was here that Herkus Monte – the model for Adam Mickiewicz’s Konrad Wallenrod – came from. He was one of the most eminent chiefs, a leader of the Great Prussian Uprising against the Teutonic Knights in the years 1260–1274. A year before the final collapse of the uprising, he was betrayed, captured and hanged – probably somewhere in the forest nearby the present-day village of Robity (the north west part of the Commune). Herkus Monte’s name is now borne by the University in Klayped, Lithuania, and a silent witness of the history of his time is the sword discovered nearby the village of Woryny – a weapon dated back to the 11th century (see the picture), as well as the Old Prussian fortified settlements in Wiewiórki, Wokiele, Woryny or Piaseczno. Somewhat younger are our historic temples classified among the most precious monuments of sacred architecture. These include the 14th–16th century objects in Pieszkowo, Janikowo, Kandyty and Bukowiec. An interesting example of architecture is the classicistic palace in Nerwiki, dating from 1864. 9

Bukowiec

Stega Mała r Bardzo interesujący jest budynek dawnej oficyny folwarcznej w Stedze Małej, wyróżniający się łukowymi oknami oraz charakterystycznymi, stylizowanymi na obronne, blankami.

Kandyty 10

r A very interesting piece of architecture is also to be found in Stega Mała, with its former manorial farm outbuilding, notable for the arched windows and characteristic decorative battlements. 11

r PrzykĹ&#x201A;adem ciekawej architektury jest klasycystyczny paĹ&#x201A;ac z 1864 r. w Nerwikach.

r An interesting example of architecture is the classicistic palace in Nerwiki, dating from 1864.

r Jedną z największych atrakcji turystycznych gminy jest

r Walory krajoznawcze

Europejskie Centrum Bociana Białego w Żywkowie

r Tourist Attractions

The European Centre of the White Stork in Żywkowo

Europejskie Centrum Bociana Białego w Żywkowie, zwanym często bocianią wioską. W tej niewielkiej, bo liczącej zaledwie 9 gospodarstw i zamieszkałej przez 25 osób miejscowości położonej tuż przy granicy z Rosją gnieździ się corocznie ponad 40 par tych pięknych ptaków (bocian biały jest naszym symbolem i jego wizerunek umieszczony jest na logo gminy). We wsi zlokalizowana jest placówka Polskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków. Z Żywkowa do pobliskich Toprzyn prowadzi bociania ścieżka dydaktyczna – te dwie wsie leżą na tzw. szlaku bocianim, obejmującym także położone dalej na wschód przygraniczne miejscowości w innych gminach powiatu bartoszyckiego: Lejdy, Szczurkowo czy Lwowiec, gdzie są także większe skupiska bocianów. Tuż przy granicy, tylko 10 km na zachód znajduje się rezerwat przyrody Jezioro Martwe – położone wśród lasów dystroficzne jeziorko o powierzchni około 3 ha. Nazwa odpowiada rzeczywistości – z powodu znacznego zakwaszenia w wodach jeziora praktycznie brak jest życia biologicznego. Ten leśny rezerwat otoczony jest torfowiskami ze stanowiskami unikalnej maliny moroszki.

r One of the biggest tourist attractions of the Commune is the European Centre of the White Stork in Żywkowo, the locality being often called „the stork village”. This small settlement, consisting of only 9 farmsteads and inhabited by 25 people, located right on the Russian border, is the nesting place for over 40 pairs of those magnificent birds (the white stork is our symbol, its image being featured in the logo of the Commune). The village of Żywkowo is the location of a post of the Polish Society for Bird Protection. Running from Żywkowo to the nearby Toprzyny, there is a didactic path devoted to storks. Both villages are included in the so called stork route, which stretches over a number of borderland villages located further on to the east, in other communes of the Bartoszyce District, namely Lejdy, Szczurkowo or Lwowiec, which are home to large stork populations as well. Right on the border, too, only 10 kilometers to the north, you will find the Dead Lake nature reserve – a small dystrophic lake of the area of approx. 3 ha, hidden among forests. The name corresponds to the reality – on account of its high acidity, there is virtually no biological life in the water. This woodland reserve is surrounded by peat bogs with positions occupied by the rare Rubus chamaemorus (cloudberry).

r Lasy stanowią ponad 30% powierzchni r Over 30% of the area of our Commune is covered gminy i obfitują w interesującą faunę: łosie, jelenie, sarny, dziki, bobry. Spotyka się tu orły bieliki, puchacze, żurawie, czaple czy błotniaki zbożowe. Można tu także zobaczyć gnieżdżącego się w lasach kuzyna najbardziej znanego ptaka gminy – rzadkiego bociana czarnego. Płazy i gady to traszki, ropuchy, padalce, zaskrońce oraz groźna żmija zygzakowata. Liczne pomniki przyrody to głównie dęby, buki i lipy, a także głazy narzutowe.

by forests. These abound in interesting fauna and flora: elks, red deer, roe deer, wild boars, beaver sanctuaries. There are white-tailed eagles, eagle owls, cranes, herons or hen harriers. You can find the rare black stork, closely related to the Commune’s best known bird – the white stork, but unlike the latter, nesting in woodlands. Our amphibians and reptiles include: newts, toads, slow-worms, grass snakes and venomous adders. The numerous natural monuments are mainly oaks, beeches and lindens, as well as erratic boulders.

r Północna część gminy obfituje w liczne zbiorniki wodne, największe z nich to: stawy hodowlane w okolicach Woryn, stawy pomiędzy Dzikowem a Jeziorem Martwym, w okolicach Stegi Małej, Lipnik czy Reszkowa. Z uwagi na nieprzeciętne walory środowiskowe ponad 75% powierzchni gminy objęte jest obszarem chronionym Natura 2000 – „Ostoja Warmińska”.

r The northern part of the Commune abounds in various water bodies, the largest of them being: the fish ponds nearby Woryny, the ponds between Dzikowo and Dead Lake, those nearby Stega Mała, Lipniki or Reszkowo. Due to its outstanding environmental value, over 75% of the Commune is covered by the Natura 2000 protected area under the name of “Ostoja Warmińska” (Warmian Sanctuary).

r Atrakcje turystyczne

Góra Zamkowa i okolice

r Tourist Attractions

The Castle Mountain and vicinity

Pałac von Schwerinów The von Schwerins’ palace r W Dzikowie znajdują się ruiny po jednej z najwięk- r In Dzikowo you will find the ruins of what used to be szych i najbardziej znanych budowli, jaka istniała na terenach obecnej gminy Górowo Iławeckie – pałacu rodu von Schwerin. Pod koniec II wojny światowej w piwnicach pałacu zmagazynowano ewakuowane z Królewca dzieła sztuki. A że właśnie to na zamku w Królewcu po raz ostatni widziano słynną Bursztynową Komnatę, siłą rzeczy Dzikowo jest wskazywane jako jedno z miejsc jej ukrycia.

one of the largest and best known constructions in the territory of the present-day Górowo Iławeckie Commune – the von Schwerins’ palace. Towards the end of World War II, the cellars of the palace served as the storage place for the works of art evacuated from Königsberg. Because it was the Königsberg castle where the famous Amber Room was last seen, Dzikowo is naturally believed to be its possible hiding place.

r W okolicach Dzikowa znajduje się najwyższy r In the vicinity of Dzikowo, there is a spot of the highest punkt Wzniesień Górowskich – Góra Zamkowa. Wypiętrzona jest ona na 216 m n.p.m., u jej podnóża zlokalizowana jest leśna ścieżka dydaktyczna. Góra ta stanowi punkt, z którego wybitny astronom i matematyk Fryderyk von Bessel rozpoczął w pierwszej połowie XIX w. pomiary kartograficzne tej części ówczesnych Prus Wschodnich.

elevation in the Górowo Heights – Castle Mountain (Góra Zamkowa), its height reaching 216 metres above sea level. At the foot of the mountain, there is a forest didactic path. The mountain top was the place where in the mid-19th century the outstanding astronomer and mathematician Friedrich Bessel began a cartographic survey of this part of the then East Prussia.

Dzikowo 22

r Nieco ponad 2 km na wschód nad miejscowością Pareżki dominuje Tajemnicza Góra, która jest niższa od Góry Zamkowej zaledwie o 6 m. Łączy się z nią wiele domysłów związanych z II wojną światową, kiedy to wydrążono tutaj liczne sztolnie – wskazywana jest m.in. jako kolejne miejsce ukrycia wspomnianej Bursztynowej Komnaty. Nic więc dziwnego, że Tajemnicza Góra jest częstym celem wypraw poszukiwaczy i eksploratorów.

Pareżki

r Somewhat over two kilometres to the east, overlooking the village of Pareżki, there is Mysterious Mountain (Tajemnicza Góra), only 6 metres lower than Castle Mountain. The spot has fuelled a lot of speculation concerning its use during World War II, when numerous adits were driven into the side of the mountain – some people, for instance, believe those to be another possible hiding place for the abovementioned Amber Room. No wonder that Mysterious Mountain is a popular destination for treasure hunters and explorers.

Kandyty

r W pobliskich Kandytach znajduje się poniemiecki cmentarz zachodni, założony w 1890 r., na którym spoczywają ówcześni mieszkańcy miejscowości. Nekropolia zdewastowana w drugiej połowie ubiegłego wieku została odnowiona w latach 2000– 2011, a memento wyryte w kamieniu na długo pozostaje w pamięci. W pracach porządkowych brała udział młodzież z zespołu szkół, przy którym funkcjonuje kompleks boisk sportowych Orlik 2012.

r In the nearby village of Kandyty, there is an old German cemetery founded in 1890, where the then residents of the village rest. Devastated over the second half of the last century, the necropolis was renovated in 2002 and the stone carved words of warning burn deeply into the visitor’s memory. The maintenance work was partly done by young people studying at the local School Complex, which has an Eaglet 2012 set of sports fields affiliated to it. 26

Kamińsk

r Idąc dalej na wschód dotrzemy do Kamińska – największej miejscowości gminy. Dzięki funduszom z Unii Europejskiej powstało tam Gminne Centrum Rekreacji. W jego skład wchodzi bogato wyposażony plac zabaw oraz park linowy – jedyny taki obiekt w promieniu kilkudziesięciu kilometrów. Tu, przy emocjonującym pokonywaniu 23 przeszkód zawieszonych kilka metrów nad ziemią można doświadczyć sporej dawki adrenaliny. Kilkaset metrów na północ znajduje się stadion sportowy.

r Travelling further eastwards, you will arrive at Kamińsk – the largest village within the Commune. It is here that thanks to EU funds the Commune Centre for Recreation was established. The facilities include a sumptuously equipped playground and an aerial adventure park – the only object of this type within a radius of a few dozen kilometres. Here, when overcoming 23 obstacles hung a few metres above the ground, you will certainly experience the adrenalin rush. A few hundreds metres northwards, there is a sports stadium. 30

r Historia Kamińska bardzo silnie związana jest

r The history of Kamińsk is very strongly connected

z II wojną światową. Tu mieściło się komando pracy Stalagu IA Stablack – największego obozu jenieckiego w Prusach Wschodnich. W stalagu więzionych było łącznie 300 tysięcy żołnierzy radzieckich, brytyjskich, francuskich, belgijskich, włoskich oraz polskich (w tym obrońcy Westerplatte); tysiące z nich straciły tu życie. W 2009 r. podczas międzynarodowej uroczystości odsłonięty został obelisk poświęcony jeńcom i ofiarom Stalagu IA Stablack.

with World War II. It was here that Germans located a work kommando of Stalag 1A Stablack – the largest prisoner-of-war camp in East Prussia. In total, the stalag was the place of detention for 300 thousand soldiers from the Soviet Union, UK, France, Belgium, Italy and Poland (including the Polish defenders of Westerplatte); thousands of them lost their lives here. In 2009, during an international ceremony, an obelisk commemorating the prisoners and victims of Stalag 1A Stablack was unveiled.

r W okresie poprzedzającym wojnę obszar okolic Kamińska (a także leżący dziś po rosyjskiej stronie granicy) został zamieniony na poligon wojskowy Stablack. Powstało wtedy wiele tajemniczych budowli, których prawdziwego przeznaczenia możemy się dziś tylko domyślać. Ich śladem, z inicjatywy Pana Tomasza Sowińskiego, powstaje ścieżka turystyczna „Śladami poligonu Stablack”, a prowadzi ona do takich obiektów jak: Tajemnicza hala, Bunkier z rurami, Biała leśniczówka czy Pokopana góra.

r Before the war, the environs of Kamińsk (including

an area presently on the other side of the border) were developed into the Stablack military training ground. It was then that several mysterious installations were built, whose actual purpose we can now only conjecture about. Following the constructions, on the initiative of mr Tomasz Sowiński, a tourist path is being constructed, under the name of “Tracing the History of the Stablack Range”, which will lead to such objects, as: the Mysterious Hall, the Piping Bunker, the White Forester’s Lodge, or the Undermined Hill. 33

r Bezpośrednią pozostałością po wojennej zawierusze jest niemieckie działo samobieżne Jagdpanzer, które ugrzęzło w okolicach Janikowa (widoczna jest tylko lufa). Z uwagi na niewielką liczbę dział, które przetrwały działania wojenne, jest to obiekt unikalny. Jednak po wojnie wybudowany na nim został przepust drogowy, co bardzo utrudnia wydobycie maszyny. Natomiast z okresu przedwojennego pochodzi pewna tajemnicza budowla – betonowa wieża stojąca na wzgórzu obok miejscowości Wągniki. Do dziś nie wiadomo, jakie było przeznaczenie tego obiektu o wysokości około 6 m – jedna z kilku hipotez mówi, że była to latarnia nawigacji lotniczej, inna, że konstrukcja pod siłownię wiatrową, a jeszcze inna wskazuje na komin starej cegielni.

r A direct remnant of the turmoil of war is the German Jagdpanzer self-propelled anti-tank gun which got bogged down nearby Janikowo (only its barrel to be visible now). On account of the small number of such tank destroyers surviving the war operations, the one round Janikowo constitutes a unique object of historic interest. However, after the war, a road culvert was constructed above it, making the armoured vehicle very difficult to dig out. Of prewar origin, on the other hand, is a certain intriguing building – the concrete tower standing on a hill near the village of Wągniki. To this day no one has been able to discover the actual intended use of the 6-meter tall object – there is a hypothesis that it used to be an aeronautical beacon, according to another the structure was to support a wind power plant, yet another theory suggest that it was the chimney of an old brickyard.

r Mówiąc o historii gminy nie można nie wspomnieć o burzliwych

czasach epoki napoleońskiej. Sam „bóg wojny” odcisnął tu swoje piętno: najpierw jego wojska starły się z Rosjanami w bitwie pod Dwórznem (dawniej Hoff) w dniu 6 lutego 1807 r., a dzień później spod Grądzika ruszyła szarża kawaleryjska zapoczątkowująca dwudniową bitwę pod Pruską Iławką (Preussisch Eylau) – starcie niezwykle krwawe i uznawane za nierozstrzygnięte. Sam Napoleon dowodził wojskami ze wzniesienia w Warszkajtach, zwanego od tej pory Górą Napoleona. Współcześnie we wspomnianym Dwórznie odbywają się historyczne rekonstrukcje zwycięskiej dla wojsk napoleońskich bitwy. Sięgając jeszcze dalej w przeszłość należy wspomnieć o nieszczęsnej kobiecie Englersche z Augam, która została uznana za czarownicę i w 1686 r. spłonęła na stosie w Górowie Iławeckim, co upamiętnia kamienna tablica wmurowana na tyłach górowskiego ratusza. O ile ta opowieść jest, niestety, prawdziwa, to drugą tragiczną historię o żywcem zamurowanej zakonnicy z Weskajm, niesłusznie oskarżonej o kradzież, należy położyć raczej na półkę z legendami. Było już za późno na jej ratunek, gdy dowód niewinności – trzy lipy posadzone korzeniami do góry – zamieniły się w piękne drzewa. Faktem jest, że w Weskajmach kiedyś przebywały zakonnice, a jedyna z trzech lip, która przetrwała do dzisiaj, ma bardzo charakterystyczny kształt.

r Speaking of the history of our Commune, one cannot omit the

tumultuous times of the Napoleonic era. The “God of War” himself left his imprint on the region: first, on 6th February 1807, his army clashed with the Russians in a battle near Dwórzno (formerly: Hoff) and the following day a cavalry charge was launched at Grądzik, commencing the two-day-long Battle of Preussisch-Eylau (now: Pruska Iławka) – an extremely bloody and inconclusive fight, which shook the myth of Napoleon’s invincibility. The Emperor himself commanded his troops from a hill in Warszkajty to be since known as Napoleon Mountain. In the aforementioned Dwórzno, annual reconstructions of the Battle of Hoff are performed. Looking back further into the past, one must mention an unfortunate woman under the name of Englersche of Augam, who was accused of witchcraft and in 1686 burnt at the stake in Górowo Iławeckie. While that dramatic incident is a fact, commemorated with a stone plaque set in the wall of the Górowo Town Hall, another tragic story – about a nun unjustly suspected of theft and bricked up alive in a wall in Weskajmy – should be counted as a legend. Tradition holds that it was too late to save the woman, when in proof of her innocence the bare roots of three lindens previously planted upside down changed into leafy branches of beautiful trees. What is true is that there used to be nuns in Weskajmy and one of the three lindens, which survived to this day, has a most characteristic shape. 36

Górowo Iławeckie r Pośrodku gminy na siedmiu wzgórzach położone r In the centre of the territory of the Commune, situated

jest urokliwe miasteczko Górowo Iławeckie, stanowiące oddzielną jednostkę samorządu terytorialnego. Ze swoimi 332 hektarami powierzchni jest ono najmniejszą terytorialnie gminą w Polsce. Górowo zostało założone w 1335 r. jako Landsberg. Z tego okresu pochodzą najstarsze i najcenniejsze zabytki – ratusz miejski i cerkiew greckokatolicka (dawny kościół ewangelicki), znana z ikonostasu i fresków Jerzego Nowosielskiego, a także największej na Warmii i Mazurach polichromii sufitowej. Równie piękny jest neogotycki kościół rzymskokatolicki z końca XIX w. czy pochodzące z tego okresu kamieniczki w centrum miasta. Starówka zachowała średniowieczny układ urbanistyczny z regularną siecią ulic i prostokątnym rynkiem. Warte odwiedzenia są także pozostałości dawnych murów miejskich, wieża ciśnień, cmentarz żydowski, ukraińska izba pamięci czy izba pamięci utworzona przez członków stowarzyszenia „Dreyse”, w której obejrzeć można liczne (głównie militarne) pamiątki związane z historią tych ziem. Jedną z największych miejskich atrakcji jest Muzeum Gazownictwa powstałe w 1995 r. na bazie gazowni starego typu. Dużo uroku miasteczku dodaje Staw Garncarski położony w centrum Górowa. Wjeżdżając do miasta od strony Olsztyna nie sposób nie zauważyć budynków kompleksu Zespołu Szkół z Ukraińskim Językiem Nauczania (po II wojnie światowej – w wyniku Akcji Wisła – deportowana została tu liczna grupa ludności ukraińskiej z południowo-wschodniej Polski). Jak wcześniej wspomniano, gmina Górowo Iławeckie leży na obszarze dawnych Prus Wschodnich. Powojenna geopolityka sprawiła, że zniknęły one z mapy świata, a teraz przebiega tu granica Unii Europejskiej. Przygraniczne położenie naszej gminy stwarza potencjał rozwojowy dla współpracy z rosyjską enklawą – Obwodem Kaliningradzkim (bliżej stąd jest do Królewca niż do Olsztyna). Umożliwić to mogą wolne tereny inwestycyjne (także uzbrojone), które czekają na potencjalnych inwestorów.

on seven hills, there is a charming little town – Górowo Iławeckie, constituting a separate unit of local selfgovernment. With its area of only 332 ha, the town is territorially the smallest commune in Poland. The town of Górowo was founded in 1335 as Landsberg. That is the period the oldest and most valuable monuments – the town hall and the Greek Catholic church (formerly an evangelical one) – date from. The latter building is famous for its iconostasis and murals by Jerzy Nowosielski, as well as its ceiling polychrome – the largest in the Warmia and Masuria region. Equally beautiful is the 19th century Roman Catholic church in the neo Gothic style, or the tenements in the centre of the town, dated back to the same period. The old town has kept its medieval urban layout with a regular network of streets and a rectangular market square. The spots worth visiting include the remains of the old defensive walls, the water tower, the Jewish cemetery, the Ukrainian Hall of Memory, or the hall of memory founded by the “Dreyse” association members, the latter exhibiting numerous – mainly military – memorabilia related to the history of this land. One of the greatest attractions in the town is the Gas Engineering Museum established in 1995 on the basis of an old-type gasworks. A lot of this little town’ charm derives from the Pottery Pond (Staw Garncarski) located in the centre of Górowo. Entering the town from the direction of Olsztyn, you cannot miss the School Complex with Ukrainian language of instruction (following World War II, as part the so-called Operation Vistula, a large number of Ukrainian civilians were forcibly resettled here from southeastern Poland). As already mentioned, the Górowo Iławeckie Commune lies in the territory of the former East Prussia, which the postwar geopolitics erased from the map of Europe. Nowadays, our region is on the European Union border and this location creates an enormous potential for cooperation with the Russian enclave – the Kaliningrad Oblast (we are geographically closer to Królewiec, as Königsberg used to be called in Polish, than we are to Olsztyn). Such cooperation may be further facilitated by the vacant investment grounds (including those already equipped with technical infrastructure facilities), which are waiting for prospective investors. 39

Górowo Iławeckie

Informator teleadresowy

Useful contacts

r Bazę noclegową w gminie Górowo r Tourist accommodation in the Iławeckie stanowią przede wszystkim gospodarstwa agroturystyczne (oferujące wyżywienie) oraz pola biwakowe. Także w samym Górowie Iławeckim można skorzystać z noclegu, a wyżywienie zapewnią restauracje i kawiarnie.

Górowo Iławeckie Commune is mainly provided by agritourist farms (generally offering board, too), as well as campsites. You can also find lodging in the town of Górowo Iławeckie itself, and have something to eat in one of the local restaurants or cafés.

Baza noclegowa i gastronomiczna / Food and Accommodation Gmina Górowo Iławeckie / The Górowo Iławeckie Commune: • Restauracja „Dziupla” Kandyty 26, tel. 510 970 073 Gospodarstwa agroturystyczne / Agritourist Farms: • „Wielebowo” Aleksander Wieleba (noclegi + wyżywienie / board and lodging) Bukowiec 26, tel. 606 871 558 • Kazimierz Witkowski (noclegi / lodging) Kandyty 74, tel. +48 89 76 11 809 • „Jaśkowa dolina” Teresa Cieślak (noclegi / lodging) Gruszyny 3, tel. +48 89 76 11 843 • Zdzisław Suchodolski (noclegi / lodging) Zielenica 38, tel. +48 89 76 18 634 • Stanisław Czarzasty (noclegi / lodging) Zielenica 35, tel. +48 89 76 18 667 • Maria Konieczna (noclegi / lodging) Pareżki 2, tel. +48 89 76 17 055, 608 419 921 • Leśniczówka Henryk Maziuk (noclegi + wyżywienie / board and lodging) Nowa Wieś Iławecka 18, tel. +48 89 76 18 061

Pola biwakowe / Campsites: • „W kamiennym kręgu” Maria Ciechanowicz Gruszyny 11, tel. 89 76 11 683, 507 266 900 • „Buko” Janusz Błocki Bukowiec 77, tel. 787 265 758 • Zofia Sobolewska Kiwajny 14/2, tel. 89 76 19 189, 508 542 637 Miasto Górowo Iławeckie / The Town of Górowo Iławeckie: • Restauracja „Natangia” (także noclegi / board and lodging) ul. Kościuszki 9, tel. 89 76 11 448 • Internat Zespołu Szkół z Ukraińskim Językiem Nauczania (noclegi oraz możliwość wyżywienia / board, optional and lodging) ul. Szkolna 6, tel. +48 89 76 11 243 • Bruno Pub ul. Kard. Wyszyńskiego 36 tel. 608 016 198 • Kawiarnia „Pracownia Cafe” Plac Ratuszowy 6, tel. 666 537 300 • Bar „Doris”, ul. Kościuszki 44, tel. 502 030 258 • Punkt Informacji Turystycznej, ul. Kościuszki 26 11-220 Górowo Iławeckie, tel. +48 89 76 10 048 e-mail: infoturgorowo@mtnet.pl

„Warmia i Mazury regionem zjednoczonej Europy”

Projekt dofinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury na lata 2007–2013

Urząd Gminy Górowo Iławeckie / Office of the Górowo Iławeckie Commune ul. Kościuszki 17, 11-220 Górowo Iławeckie tel. +48 89 76 11 322, fax: +48 89 76 11 530 e-mail: uggorowo@zeto.olsztyn.pl http://wrota.warmia.mazury.pl/gorowo_ilaweckie_gmina_wiejska http://gorowoil-ug.bip-wm.pl/public/

ISBN 978-83-63723-03-3 EGZEMPLARZ BEZPŁATNY