EEN THUIS VOOR DAKLOZEN
‘Welkom in de Poeldijkstraat’ Het verhaal over een thuis voor daklozen
01
een warm hart Kun je met architectuur de samenleving maken? Dat is een vraag die ons al vergezelt zolang ons vak bestaat. Vlak voor en na de Tweede Wereldoorlog waren we ervan overtuigd dat dit kon. Tegenwoordig vinden we dat de samenleving sowieso niet maakbaar is, laat staan met architectuur. Maar wat kan architectuur dan wel? Welke betekenis heeft bijvoorbeeld een vanuit architectonisch oogpunt bedachte omgeving op het leven van een bewoner? En andersom, wat is de invloed van die bewoner op zijn omgeving? Die vraag staat centraal bij ons ontwerp voor ‘Een Thuis voor Daklozen’ aan de Poeldijkstraat in Amsterdam-West. Dit boek gaat daarom niet alleen over de architectuur van het Thuis voor Daklozen en de kunst van Frederik Molenschot, maar ook over het thuisgevoel van de bewoners. In een aantal portretten is vastgelegd hoe zij zich thuisvoelen en hoe het gebouw door hun aanwezigheid kleur krijgt en tot leven wordt gebracht. Met architectuur kunnen we de samenleving niet maken, maar we kunnen haar wel een warm hart toedragen.
02
leeswijzer Het verhaal van de Poeldijkstraat beschrijft de uitgangspunten van het ontwerp en de wisselwerking tussen de omgeving, het gebouw en haar bewoners. Het gebouw bevat 4 huizen in 1. Een huis voor Passanten, 2 groepshuizen: de Veste en de Rijswijk en de Wuifwoningen. Ieder huis heeft een eigen vorm van begeleid wonen, allemaal met een eigen verhaal. De kleuren van de huizen corresponderen met de kleuren van de hoofdstukken, zodat je altijd weet waar je bent. Welkom in de Poeldijkstraat!
03
zichtlocatie Ingeklemd tussen de binnenstad, de A10 en de wederopbouwwijk Amsterdam Nieuw-West vormt de Poeldijkstraat het gezicht van de nieuwe mogelijkheden in dit gebied. Ontworpen vanuit optimisme is dit huis voor dak- en thuislozen op een zichtlocatie een positieve motivator. Onder begeleiding kan de woonladder naar zelfstandigheid weer betreden worden. 0
5
10m
schaal 1:2000
LOCATIE
04
bewoners De bewoners van de Poeldijkstraat zijn door omstandigheden dakloos geraakt en hebben daarnaast specifieke zorg nodig. Onder professionele begeleiding wordt hen weer een thuis geboden. Aan de hand van trotse verhalen van de bewoners wordt u rondgeleid in ‘hun’ 4 huizen.
06
omgeving Wat gebeurt er als je een dakloze in een andere omgeving plaatst. Het doet iets met de persoon, maar ook met de omgeving. Ze be誰nvloeden elkaar. Dit is onze inspiratie voor het ontwerp van de Poeldijkstraat.
xxx
P0507
optimisme GeĂŻnspireerd door het oorspronkelijk optimisme van de omringende jaren ‘50 architectuur en in reactie op de lommerrijke omgeving van Amsterdam West heeft de gevel een in duotone gecoate gevel welke verandert van groen naar blauw als je erlangs beweegt.
08
straat | buurt | stad Met een onder-, tussen- en bovenwereld sluit het gebouw aan op de stad. De natuurstenen plint is de verbinding met de straat, de laagbouw aan de Poeldijkstraat en de Rijswijkstraat de verbinding met de buurt en de hoogbouw aan de A10 de verbinding met de stad.
09
6E-13E VERDIEPING
4 onder 1 kap De Poeldijkstraat bevat 4 huizen in één. Een huis voor passanten om de nacht door te brengen, twee groepshuizen (de Rijswijk en de Veste) voor begeleid wonen en de wuifwoningen als opstap naar een zelfstandige huis. De kantoren, algemene ruimten en de huizen krullen om een buitenruimte waardoor het gebouw een alzijdig karakter
2E-5E VERDIEPING
krijgt. Elk van de 4 huizen heeft een eigen entree.
0
ing iep erd 500 : ev 11 aal 1 sch 5 m 10
1E VERDIEPING
Xref
g 01.dw
0-XP-
17840
g pin die 00 ver :5 2e aal 1 sch
0
5
de Rijswijk passanten wuifwoningen de Veste buitenruimte algemene ruimte | route entree
m
10
BEGANE GROND
BUITENRUIMTE
10
0
g pin die 500 : ver 1e aal 1 sch 5 10 m
binnentuin Het gebouw krult zich om een centrale buitenruimte, de binnentuin. Hier oriĂŤnteren zich alle routes op en kijken de werkvertrekken op uit. Kleine kruidentuintjes en konijnen zijn een overblijfsel uit de vorige huisvesting.
P0511
6E-13E VERDIEPING
passanten Het Passantenverblijf biedt onderdak aan ongeveer 85 mensen. De opvang is voor maximaal 10 nachten per maand en is open tussen 16.00 ‘s middags en 9.30 ‘s ochtends. In de wintermaanden wordt hier ook winteropvang geregeld. De kamers zijn gesitueerd aan de noord- en zuidkant van het gebouw met een gang
2E-5E VERDIEPING
in het midden. Zon georiënteerde kamers zijn op deze verdiepingen minder van belang door de gebruiksuren ervan. Op de etages 2-5 zijn sanitaire voorzieningen en
0
ing iep erd 500 : ev 11 aal 1 sch 5
huiskamers voor gezamenlijk gebruik.
m 10
1E VERDIEPING
g pin die 00 ver :5 2e aal 1 sch 5 Xref
g 01.dw
0-XP-
17840
0
m
10
BEGANE GROND
passanten buitenruimte algemene ruimte | route entree
P0513
0
g pin die 500 : ver 1e aal 1 sch 5 1
welcome man Als een tatoeage in de huid van het gebouw zijn gravures in de natuursteen gevel aangebracht. Ze zijn ontworpen door Frederik Molenschot op basis van intensief overleg met de bewoners. Op de hoek van de Poeldijkstraat prijkt een hart. En naast de entree is een achtarmige boogschutter te zien, ‘The Welcome Man’, als symbool van kracht. Deze schiet een serie sleutels met pijlen door de lucht, in de richting van het hart. Deze gestileerde symbolen van liefde en thuisgevoel vormen samen een beeldverhaal ‘op zoek naar de sleutel van geluk’.
P0514
warmte De algemene entree en de trap naar het restaurant zijn geheel uitgevoerd in eikenhout. Een warm welkom op weg naar een warme maaltijd.
16
sieraad De voormalig goudsmid siert bij binnenkomst meteen het gebouw. Hij wast eerst zijn handen om vervolgens in een keurig colbert naar de eetzaal te gaan. Zijn aanwezigheid maakt deze ruimte meteen tot een restaurant. Door de keuze van materialen en afwerking in het gebouw wordt een wisselwerking tussen omgeving en persoon gezocht. Ruigheid en warmte komen hierdoor samen en be誰nvloeden zowel de bewoners als het gebouw.
18
P09
chic en basic De chique maar huiselijke uitstraling van de houten vloer contrasteert met de ruige betonwanden en installaties in het zicht. Een ogenschijnlijke tegenstelling die perfect samengaat en de essentie van de Poeldijkstraat weergeeft, een thuis voor daklozen.
20
6E-13E VERDIEPING
de Veste De Veste biedt 24-uurszorg aan bewoners met een psychische en/of psychiatrische stoornis en hierdoor veelal verslaafd aan alcohol en drugs. De woonetages bestaan uit 10 kamers en een gezamenlijke woonkamer aan een dakterras. Deze beschermde vorm van wonen is gericht op het vergroten van de kwaliteit van leven en deelname aan de maatschappij.
2E-5E VERDIEPING
0
ing iep erd 500 : ev 11 aal 1 sch 5 m 10
1E VERDIEPING
Xref 17840
g
0
01.dw
0-XP-
g pin die 00 ver :5 2e aal 1 sch
5
m
10
BEGANE GROND
de Veste buitenruimte algemene ruimte entree
22
0
g pin die 500 : ver 1e aal 1 sch 5 10
de sleutel De sleutels die worden afgeschoten door ‘The Welcome Man’ symboliseren de sleutels naar geluk. De weg terug naar zelfstandigheid of een verbetering van de kwaliteit van leven. Uiteindelijk komen de pijlen uit bij een bloembol die symbool staat voor een nieuw begin.
23
uitzicht Veel kamers hebben prachtig uitzicht op de wijde omgeving, net als de kamer van Arie.
25
huiskamer Ieder huis heeft op zijn eigen verdieping een huiskamer. Een ruimte waar Arie ‘s avonds vaak komt om samen met medebewoners als Gerrie en begeleidster Wendy te poolen.
26
ik ben toch thuis! Als een warme loper zijn door het hele gebouw de algemene ruimten en gangen afgewerkt met een houten parketvloer. Dat Gerrie nu op zijn sokken door het gebouw loopt is voor ons de ultieme bevestiging. Want op de vraag ‘waarom’ antwoordde hij: “Nou, ik ben toch thuis?!”
28
restaurant Een aantal bewoners heeft de verantwoordelijkheid om het huishouden van de Poeldijkstraat draaiende te houden. Zo wordt bijvoorbeeld het vuil opgehaald door Ton, de planten worden verzorgd door Gies en Chris wast de ramen. “En dit huis heeft er nogal wat!�.
0
ing iep 0 erd :50 ev 11 aal 1 sch 5 m
10
1E VERDIEPING
29
Xref
ing iep 0 verd :50 2e aal 1 sch 5 -01.dwg
178400-XP
0
m
10
0
ing iep 0 verd :50 1e aal 1 sch 5 m
10
paraplu Vanuit het restaurant bereik je het dakterras waar de paraplutafel van Frederik Molenschot staat. Een letterlijk en figuurlijk symbool voor beschutting waar bewoners samen kunnen komen.
0
ing iep 0 erd :50 ev 11 aal 1 sch 5 10 m
1E VERDIEPING
31
Xref
ing iep 0 verd :50 2e aal 1 sch 5 -01.dwg
178400-XP
0
m
10
0
ing iep 0 verd :50 1e aal 1 sch 5 m
10
ateliers In de dagbestedingsruimte, het creatieve atelier op de begane grond van het gebouw, worden diverse activiteiten ge誰nitieerd. Van een fietsenmaker en meubelreparatie voor buurtbewoners tot het inzamelen van boeken en het vermaken van kleding.
0
ing iep 0 erd :50 ev 11 aal 1 sch 5 m
10 Xref
ing iep 0 verd :50 2e aal 1 sch 5 -01.dwg
178400-XP
0
10 m
BEGANE GROND
32
0
ing iep 0 verd :50 1e aal 1 sch 5 m
10
maatwerk
In het atelier wordt de verzamelde kleding met zorg passend gemaakt voor de officiĂŤle opening van de Poeldijkstraat. En zo is het gebouw ook op maat gemaakt voor de toekomst.
33
opening Als vaste bewoner van de Poeldlijkstraat vindt Chris het een hele eer om samen met de Burgemeester van Amsterdam, en onder het toeziend oog van het echtpaar Jonker* op de plaquette, de Poeldijkstraat op 06.10.2011 te mogen openen. * “Tjitte Jonker meldt zich als 18-jarige bij het dan nog piepjonge Leger des Heils in Amsterdam. Hier doorloopt hij diverse afdelingen en komt onder meer in Afrika terecht waar hij in gevangenissen werkt. Via Madeira en Engeland komt hij terug in Nederland waar hij in 1898 trouwt met de heilsoldate Janetta Cornelia Clauzer Het Leger des Heils is om onopgehelderde redenen tegen dit huwelijk en daarom treden beiden uit om bij de Toevlugt voor Behoeftigen aan de Passeerdersgracht te gaan werken, een logement met gaarkeuken dat is opgericht door jonkheer Henry Tindal. Weer later voeren zij vanaf 1897 de directie over de Amsterdamse afdeling van de Toevlucht voor Onbehuisden in een voormalige diamantslijperij aan de Zwanenburgwal. Het echtpaar Jonker richt in 1904 in Amsterdam de vereniging Hulp voor Onbehuisden op.�
34
petje af “Ik verzamel petjes”, vertelt Chris. “Overal vandaan. Ze hangen als trofeeën netjes gerangschikt aan mijn muur zodat ik er steeds naar kan kijken.”
35
passie “Ik was zo blij toen ik hoorde dat ik een appartement kreeg toegewezen”, vertelt Albert. “Een einde is gekomen aan het buitenleven, de rust is weer terug in mijn leven sinds ik hier woon. En nu kan ik eindelijk mijn passie voor gezond eten toepassen in de gezamenlijke keuken op de verdieping.”
37
uitbreiding Op het binnenterrein onder de hoogbouw is plaats voor parkeren, maar ook voor de traditionele jaarlijkse barbecue. Teven is er de mogelijkheid om in de toekomst het gebouw met een extra tussenverdieping uit te breiden.
foto Dirk Verwoerd
40
barbecue MolenKitchen is een 3 in 1 mobiel kookeiland: een barbecue, vuurkorf en spit. De barbecue is uitgegroeid tot iets waar iedereen van kan genieten. En met een special ontworpen gril krijgt de mobiele barbecue een persoonlijke touch.
ONTWERP FREDERIK MOLENSCHOT
41
6E-13E VERDIEPING
wuifwoningen De 16 wuifwoningen bieden meer mogelijkheden om zelfstandiger te wonen binnen de bescherming van HVO Querido. De woningen zijn voorzien van een eigen woon- en slaapkamer, een keukentje en een badkamer. De laatste fase op de woonladder naar zelfstandigheid.
2E-5E VERDIEPING
0
ing iep erd 500 : ev 11 aal 1 sch 5 m 10
1E VERDIEPING
g pin die 00 ver :5 2e aal 1 sch 5 Xref
g 01.dw
0-XP-
17840
0
m 10
BEGANE GROND
0
g pin die 500 : ver 1e aal 1 sch 5
wuifwoningen buitenruimte algemene ruimte entree
42
10 m
zelf koken Doordat de wuifwoningen een eigen keuken hebben kan Eddy zelf koken. Een echt huisje met een zelfstandig gevoel, maar begeleiding binnen handbereik. De mate van begeleiding is afhankelijk van de behoefte van de bewoner.
43
structuur In de chaos van het leven is plaats voor orde. “Ik ben dol op lekkere thee” vertelt Gies. “Alle soorten en smaken”. Gerangschikt op soort en kleur vormt het een mooi plaatje!
47
met liefde “Daarnaast verzorg ik met liefde de planten in de Poeldijkstraat. Niet alleen die van mijzelf, maar ook in de diverse buitenruimten. Ik hou van de natuur, en met een uitzicht als dit kan dat natuurlijk niet stuk.�
48
buiten De wuifwoningen hebben een eigen balkon aan de straatzijde, met uitzicht op de Westlandgracht.
49
6E-13E VERDIEPING
de Rijswijk De Rijswijk is eveneens een 24-uursvoorziening voor langdurig zorgafhankelijke en vaak verslaafde bewoners. De aandacht gaat dan ook uit naar de combinatie tussen wonen en zorg. De kamers hebben een eigen douche en wc en de woonkamer en keuken worden gedeeld per gang. In totaal zijn er 54 kamers in de Rijswijk. De kamers zijn allen gesitueerd op het zuiden met een gang en brede zitvensterbanken op het
2E-5E VERDIEPING
0
ing iep erd 500 : ev 11 aal 1 sch 5 m
10
1E VERDIEPING
g pin die 00 ver :5 2e aal 1 sch 5 Xref
17840
g
01.dw
0-XP-
0
m 10
BEGANE GROND
de Rijswijk buitenruimte algemene ruimte entree
noorden, aan de snelwegzijde, voor een altijd voortbewegend uitzicht.
54
0
g pin die 500 : ver 1e aal 1 sch 5 1
overmaat Aan het einde van de gang is overmaat gecreëerd welke op verschillende manieren wordt gebruikt. Van een ruimte om te tafeltennissen, te kletsen op één van de zitjes met zicht op het voorbijgaande verkeer. Of om te boxen met eindeloos uitzicht over de stad.
56
0
ing iep 0 erd :50 ev 11 aal 1 sch 5 m
10 Xref -01.dwg
178400-XP
ing iep 0 verd :50 2e aal 1 sch 5
0
m
10 0
ing iep 0 verd :50 1e aal 1 sch 5 m 10
terras De woningen van de Rijskwijk hebben per verdieping een gezamenlijk terras op de kop van het gebouw, met uitzicht op de binnenstad.
6E-13E VERDIEPING
57
0
ing iep 0 erd :50 ev 11 aal 1 sch 5 m
10 Xref -01.dwg
178400-XP
ing iep 0 verd :50 2e aal 1 sch 5
0
m
10 0
ing iep 0 verd :50 1e aal 1 sch 5 m 10
gevels De in duotone groen en blauw aluminium gevel staat op een hardstenen plint. De aluminium gevel is gevat in horizontale banden met een harmonicaachtig verlopend profiel wat het kleureffect versterkt. In het natuursteen zijn 3 reliĂŤfs: gevreesd, gefrijnd en gebouchardeerd. Dat geeft de gevel extra gelaagdheid.
58
buurtbijdrage Op de begane grond van de Poeldijkstraat is de EIK gevestigd. De EIK verzorgt dagbesteding voor de bewoners en passanten. De fietsenmaker levert op deze manier een bijdrage aan de buurt.
0
ing iep 0 erd :50 ev 11 aal 1 sch 5 10 m Xref
ing iep 0 verd :50 2e aal 1 sch 5 -01.dwg
178400-XP
0
m
10
BEGANE GROND
59
0
ing iep 0 verd :50 1e aal 1 sch 5 m 10
hotel de Rijswijk In 2008 heeft Frederik Molenschot een tunnelschildering gemaakt in opdracht van het Stadsdeel. De muurschildering kwam voort uit workshops met bewoners van de Veste en dagopvang De Eik. In helder witte iconen, geschilderd op het ruwe grijze beton, die de bijzondere, speelse of ruige leefwereld van de bewoners verbeeld: een olifant op cowboylaarzen, een bewoner met zijn hond, handen die het vredeteken maken en een sleutel omringd door eenvoudige huisvormen. Omdat de bewoners van de Veste ‘hun’ kunstwerk goed in de gaten houden vertoont het na al die jaren nog geen spatje graffiti.
TUNNEL ONTWERP FREDERIK MOLENSCHOT
60
nawoord en dank "Nou, ik ben toch thuis", zoals Gerrie dat zo mooi heeft verwoord. Wij hadden het niet mooier kunnen bedenken. Alsof hij ons boek 'Thuis | At Home' (2005) net had gelezen. Ook daklozen kunnen dus gewoon een thuis hebben, net als ieder ander mens. Een kijkje in het dagelijks leven van Chris, Albert, Gerrie, en Gies heeft ons weer een nieuwe kijk op het 'thuisgevoel' gegeven. Dit gebouw, een thuis voor daklozen, is met name mogelijk gemaakt door de inzet en durf van woningcorporatie Stadgenoot. De inspirerende bouwcombinatie BOT bouw en de Nijs hebben vervolgens onze dromen tastbaar gemaakt. Beeldend kunstenaar Frederik Molenschot heeft met zijn verhaal 'de sleutel naar geluk' het gebouw een ziel gegeven! En natuurlijk niet te vergeten: dit boek was er niet geweest zonder de medewerking van de bewoners Chris, Arie, Gerrie, Roy, Gies, Albert, Marko, Eddy, Jay en de Goudsmid. Door de ogen van fotograaf Leonard F채ustle, dagenlang bivakkerend in de Poeldijkstraat, is alles op een bijzondere manier zichtbaar gemaakt.
62
facts programma 4 huizen in één Passantenverblijf, de Rijswijk, de Veste en Wuifwoningen 12.000 m2 BVO inclusief kantoren, huizen en algemene ruimten in opdracht van Delta Forte namens Stadgenoot in gebruik door HVO Querido aannemercombinatie De Nijs | Bot Bouw constructeur ADAMS Bouwadviesbureau Kunst van Frederik Molenschot dank aan Chris, Arie, Gerrie, Roy Gies, Albert, Jay, Marko, Eddy en de Goudsmit ontwerpteam Merijn de Jong, Jan Klomp, Lorenzo Menato, Marco de Piaggi, Bernadette van den Tillaart bouwkundige uitwerking i.s.m. Bouwstart illustraties en cover Frederik Molenschot lay-out Marjolein de Haan fotografie Leonard Fäustle drukwerk Rijnja Repro Amsterdam-Sloterdijk Eerder verschenen van Heren 5 EGA; een onderzoek naar het gezin in de stad Ittersumerlanden; de transformatie van een Bloemkoolwijk in Zwolle
EEN THUIS VOOR DAKLOZEN