ZBIORY I ZBIERACZE
Relikwiarz spod Grunwaldu
.........................................................................................................................................
J
edną z nielicznych, zachowanych do dnia dzisiejszego pamiątek Wielkiej Wojny Polski i Litwy z Zakonem Krzyżackim 1409-1411 r. jest relikwiarz, zdobyty wówczas na nieznanym dostojniku krzyżackim. Został on wykonany w 1388 r. na zamówienie elbląskiego komtura zamkowego Thielego Dagistera von Loricha, który właśnie w tym roku objął swój urząd. Powstał jako mały ołtarzyk relikwiarzowy, przeznaczony do nabożeństw prywatnych lub do urządzenia ołtarza w warunkach polowych, podczas wypraw wojennych czy podróży. Według przyjętej od dawna tradycji, relikwiarz ten jest uznawany za polskie trofeum zdobyte w bitwie pod Grunwaldem 15 lipca 1410 r. Fundator relikwiarza, komtur Thiele von Lorich, nie brał udziału w bitwie, ponieważ w tym czasie już nie żył. Z zachowanych źródeł wynika, że zmarł około 1398 r. lub tuż po 20 września 1408 r. Po śmierci komtura relikwiarz stał się zapewne własnością innego dostojnika zakonnego. Niestety, nie wiadomo, kto nim był – być może był to któryś z następców Thielego von Loricha na komturstwie elbląskim. Losy relikwiarza od 1388 r., kiedy został wykonany, do połowy XV w., kiedy wiadomo, że znajdował się w skarbcu katedry gnieźnieńskiej, są dosyć zagadkowe. Pewne jest jedynie, że dostał się w polskie ręce w czasie wojny z Zakonem Krzyżackim 1409-1411 r. Według historyków, stało się to właśnie w bitwie pod Grunwaldem 15 lipca 1410 r., w jej ostatniej fazie, w zdobytym przez wojska polskie obozie krzyżackim. Wiadomo, że całe wyposażenie i rozmaite dobra (w tym
36
| Spotkania z Zabytkami
także dewocjonalia braci zakonnych), jakie tam były, zostały rozgrabione przez zwycięzców. Jan Długosz pisał: „[…] obóz nieprzyjacielski pełen wszelkich bogactw i wozy oraz cały dobytek mistrza pruskiego i jego wojska uległy rozgrabieniu przez rycerzy polskich […], a wozy wrogów w liczbie kilku tysięcy zostały w ciągu jednego kwadransa rozgrabione przez wojsko królewskie do tego stopnia, że nie pozostało z nich najmniejszego śladu” (Jana Długosza Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego. Księga 10 i 11: 1406-1412, Warszawa 1982, s. 133). To, że relikwiarz został zdobyty w takich okolicznościach, może nawet w taborach elbląskiego komtura Wernera von Tettingena, który w chwili klęski zdołał uciec z pola walki, ratując życie, wydaje się bardzo prawdopodobne, ale brak na to jednoznacznego potwierdzenia w źródłach historycznych. Budowa i masa relikwiarza
1
7-8 2012
pozwalają natomiast z całą pewnością wykluczyć, że był on tym słynnym, „pełnym świętych relikwii złotym pektorałem”, który zdjęto ze zbroi poległego wielkiego mistrza Ulryka von Jungingena, o czym wspomina Jan Długosz (ibidem, s. 138). Trudno uznać za możliwe, by tak duży i ciężki relikwiarz zawieszono na napierśniku zbroi, narażając go na zagubienie, uszkodzenie, a nawet zniszczenie w bezpośredniej walce, w jakiej wielki mistrz osobiście uczestniczył. Brana była również pod uwagę inna możliwość, że relikwiarz mógł zostać zabrany z kaplicy zajętego przez wojska polskie zamku w Elblągu. Nie ma, niestety, wiarygodnych przesłanek historycznych, które mogłyby definitywnie rozstrzygnąć kwestię, w jakich okolicznościach relikwiarz dostał się w polskie ręce. Mimo to, dawno już przyjął się pogląd, że był on jednym z trofeów bitwy grunwaldzkiej i został przez króla Władysława Jagiełłę ofiarowany katedrze gnieźnieńskiej 20 listopada 1410 r., jako votum za to wielkie zwycięstwo. 15 czerwca 1450 r. relikwiarz wymieniony jest w najstarszym z zachowanych inwentarzy katedry gnieźnieńskiej i opisany ...............................................................................
1 | 2 | Relikwiarz elbląskiego komtura
zamkowego Thielego Dagistera von Loricha – od zewnątrz (1) i wewnątrz (2) (w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego)