LIX 1

i

H E I G H T S VOL

59

−

1

Heights vol. lix no. 1 Copyright 2011 Copyright reverts to the respective 足authors and a足 rtists whose works appear in this issue. No part of this book may be 足reprinted or reproduced in any means whatsoever 足without the written permission of the copyright holder.

This publication is not for sale.

Correspondence may be addressed to: Heights, Publications Room, mvp 202 Ateneo de Manila University, p.o. Box 154, Manila Tel. no. 426-6001 local 5088 heights-ateneo.org Heights is the official literary and artistic publication and organization of the Ateneo de Manila University.

Layout and cover design by Alfred Benedict C. Marasigan and Sara Nicole C. Erasmo Book design by Pepito Go-Oco Typeset in mvb Verdigris

Contents Michael Orlino 3 Papel 4 Nais Kong Matulog Ngayong Gabi Japhet Calupitan 5 Pasyente Benilda Santos 6 Ang Mag-aaral Miguel Enrico Paala 7 Ang Rabaw ng Karayan 10 Distansya Jose Lorenzo Abuel 11 Musa Allan Popa 12 Sa Anyo ng Parabula Paolo Tiausas 13 Pagkawala 14 Pagkawala 42 [A man standing in front of a painting] Emmanuel John Bagacina 15 Wakas Eugene Soyosa 16 Yungib 17 Si Aris at ang Kuting Nicko Caluya 24 Erehe 25 Paliwanag 26 Aquarius 49 Aquarius

Joseph Casimiro 27 Matapos ang Huling Dakilang Pagsunog 28 Hawla 29 Isang panayam kay Mesándel Virtusio Arguelles 58 Same Rafael Antonio C. San Diego 43 my name in reverse 45 Who Loves You 47 Love Mark Anthony Cayanan 48 The Altered Landscape Michelle T. Tan 50 Eddie Joven Angelo Flordelis 57 Bodies Vincenz Serrano 59 [Quezon Bridge was once Colgante…]

Art Juan Viktor Calancoc 68 Aviary Theory Pamela Celeridad 69 Bath Time John Alexis Balaguer 70 Caput Mortuum

Monica Esquivel 71 Escape 78 Pig Jose Tence Ruiz 72 FeLIPI 80 radical Gabriel Rafael Perez 73 Hippie Panch Alvarez 74 Jester Adrian Begonia 75 Linger Nicole Maguyon 76 Nang Kumawala Justin Pua 77 Paris on Fire Natasha Ringor 79 Power in Grace 81 Rouge Frances Alcaraz 82 The Deep Alfred Benedict C. Marasigan 83 The Udder

Editorial Sa nakalipas na tatlong taon, sinikap ng heights na tipunin ang lahat ng isyung inilathala ng Publikasyon. Mula sa pagpapakopya ng mga folio sa university archives, sa paghingi ng nalalabing kopya sa alumni, hanggang sa paghahanap sa mga bilihan ng secondhand na libro, masasabing “binabawi ng Publikasyon ang kaniyang alaala�.

Tugon sa dalawang hamon ang kilos na ito ng heights.

Una, nakikilala ng Publikasyon ang pangangailangang ingatan ang mayamang tradisyong kinababalingan nito. Nilalaman ng mga isyu ang imahinasyon at kamalayan ng mambabasang Atenista. Sa ibang salita, sa heights makikita ang kahulugan ng kagandahan para sa Atenista. Kaya, may mabigat na pananagutan ang heights, bilang opisyal na Publikasyong pansining at pampanitikan ng Pamantasan, na laging suriin ang identidad at posisyon nito sa kontekstong Atenista, Heswita, at Filipino. Ang pamantayan ng paglalathala ay ang mga nailathala na. Sa ganang ito, hinihiling sa Publikasyon ang natatanging kritikal na pag-iisip sa pagpili ng mga akdang itatampok bilang patunay sa ating pagkilala sa kagandahan.

Pangalawa, ang tradisyon ng heights ay patuloy na hinahamon ng mga umuunlad na diskurso at paraan ng kritisismo, pagbabago sa kultura ng pagbabasa sa Pamantasan, at kahilingan ng umuusbong na teknolohiya.

Ano ang sinasabi ng dalawang hamong ito?

Upang patuloy na magampanan ng heights ang mandato nito na itanghal at palaganapin ang pinakamahusay na sining at panitikan sa Pamantasan, kailangang magbalik-tanaw at tumanaw sa hinaharap ang Publikasyon. Sa pagbabalik-tanaw, sa pagsusuri sa nilakbay, higit na napalalalim ng heights ang pag-unawa nito sa kaniyang tradisyon. Natutuklasan din ng heights ang mga aspektong higit na kailangang pagtuunan ng pansin at husay. Sa pagtanaw sa hinaharap naman, nababanaag ng heights ang kaniyang pinatutunguhan viii

at ang mga kaagapay na suliranin at pagbabago sa kaniyang pag-usad sa panahon.

Ang dalawang akto ng pagtingin — pagtanaw sa tradisyon at paghahangad sa bago — ang mga dimensyon ng kritikal na pag-iisip ng heights at ng bawat heightser. Para sa heightser, laging magkatuwang ang dalawang akto ng pagtingin. Tanda rin ang mga ito ng malalim na pagnanasa para sa kagandahan, sa kaganapan, sa hindi magwawakas. Ganito natin maaaring maunawaan ang kabuuan ng kagandahan, o sa terminong Formalista, ang “organikong kaisahan”. Sa ganito natin maaaring maunawaan ang blueprint ng heights: hindi nagbabago ang ating mga kahalagahan, bagkus pinapayaman natin ang mga ito.

May pangangailangan na isiwalat ang proseso ng paglikha ng heights upang maging mas malinaw sa susunod na henerasyon ng heightsers at mga Atenista ang kasaysayan at patakaran ng Publikasyon. Laging maririnig ang awit ng kamatayan ng panitikan at sining sa Ateneo; ito ang hamon sa bawat heightser. May kahilingan sa bawat manlilikha, taga-heights man o hindi, na manatiling kritikal laban sa tuluyang pagkamatay ng sining at panitikan, sapagkat ang kamatayan ng mga ito ay ang kamatayan ng ating kamalayan at alaala.

Iisa lang ang kasaysayan ng heights. Ito ang tradisyon ng kagandahan.

Laging may imperatibo sa ating isalin ang ating pag-unawa sa mga likhang-sining upang mapatotohanan ang kagandahan. Patuloy na tinatala at binabawi ng heights ang kaniyang alaala bilang Publikasyon at organisasyon ng Pamantasan. Matagal at masalimuot ang proseso; maaaring hindi talaga maatim ninuman ang kaganapan ng kagandahan. Subalit tulad ng paniniwala ng heights na pinapakita ng lamat sa sagisag nito, ang kagandahan ay nasa mismong pagdanas sa tradisyon, sa kritikal na pag-iisip, sa pagkatuto, at sa paglikha ng alaala.

Joseph Casimiro Agosto 2011

ix

xi

H E I G H T S WORKS

xiii

michael orlino

Papel Masdan mo, tila isang papel ang lungsod ngayon. Sa pagpikit ng gabi, ang sunod-sunod na pagliwanag ng bawat palapag ng gusali’y tila mga taludtod.

Masdan mo, tila tinutulaan nila tayo.

3

michael orlino

Nais Kong Matulog Ngayong Gabi Nais kong matulog ngayong gabi kahit sintigas at sinlamig ng kaluluwa itong hinihigaang sahig. Ngunit ano ba itong aking hinihintay? Mayroon ba sa aking nag-aabang?

Bawat dabog sa dingding ng kabilang bahay ay sapat na upang ligaligin ang sarili kong dingding at dibdib na pinarupok ng pagsisinungaling. Sa bawat away at hiyawan ng pusa’y hindi ko mawari kung sinong sasawayin: sila bang naglalambingan sa dilim at inuunting sirain itong bubong kong kalawangin o iyong budhi kong sindilim ng umaatungal na pusang itim?

Sa totoo lang nais kong matulog ngayong gabi.

Nais kong humimlay at takpan ng inaalikabok na kumot ang inaalikabok kong katawan.

At kung sakali mang ang buhay ko’y mapigtal, gaya ng mga agiw na dumarami sa aking kisame, nais kong mahulog sa walang — hanggang kapanatagan.

May kumakatok sa tarangkahan.

Babangon ako, kahit simbigat ng pagsalangsang ang hila ng talukap. Babangon ako, oo, kahit nais ko, nais ko nang matulog ngayong gabi.

4

japhet calupitan

Pasyente Balon ang kanyang mga matang titingin sa akin at hahagilap mula sa kailaliman ng isip (o puso marahil) ng nais sabihin.

Uusal sana siya tungkol sa mga platong sinesebo sa lababo ngunit unang umapaw sa kanyang mga mata ang labin-limang taong pag-aaruga sa akin.

Wala na siyang masabi habang napupuno ng ihi ang bag sa tabi ng kama samantalang bumabaha ang tubig sa baga.

Nalalagas na rin ang buhok sa binendahang ulo sabay ng ulirat sa loob nito.

Mabagal na ang patak ng swero.

5

benilda santos

Ang Mag-aaral Natagpuan siya sa piling ng mga uling na pinarikitan niya ng apoy sa loob ng silid na sarado ang bintana’t pinto.

Sininghot daw niya ang maitim na usok kaya naputulan siya ng hininga.

Alam kong mabigat ang lubid, mahirap ikubli at mahirap makakita ng sabitan sa akademya.

Marahil nais din niyang iwasang malapatan ng bintang — ay! naglulubid ng buhangin — sakaling hindi siya magtagumpay.

Subalit ang uling ay kay bait na metonomiya.

Karaniwang natatagpuan itong nakalatag — tila kamang nag-aanyayang mahiga’t magpahinga, labi ng mabubuting halamang tumanggi sa pagkaagnas — kung minsan malalim, kung minsan mababaw ngunit laging siksik sa lakas at kapangyarihang magpadaloy ng init ng buhay sa mga naiwan.

6

miguel enrico paala

Sa Rabaw ng Karayan Hindi palaging dinadagsa ng tao ang tabing-ilog. Ngunit ngayong araw na ito, halos buong barangay ang nagkumpulan sa dalampasigan nito. Halatang hindi sila pumunta rito upang lumangoy o magtampisaw o kahit mangisda o maglaba. Halos lahat ay hindi na nakapaghanda, agad-agad na lamang tumungo sa ilog suot ang bulaklaking daster, akay-akay ang kanilang mga walang-malay na anak, suot ang camisa-de-chino at salakot na parang uniporme na ng lahat ng mga magsasaka at ang iba pa nga’y nakayapak lamang. Maski ako, na miminsang dumalaw sa probinsya ay hindi rin pumunta sa ilog para magsaya. May balitang may kinuha na naman ang ilog — dalawang lalaki, isang labing-walong taong gulang at ang isa naman, dala­wampung-taong gulang. Sa barangay na tila magkakamag-anak na ang lahat, nakapagtatakang hindi pa rin mapangalanan ang mga nalunod. Ang marami ay nakikibalita sa kung ano ang nangyari, magugulat, matatakot at pagbabawalan ang kanilang mga anak na lumapit kahit sa laylayan ng ilog. Saan ka dita! (Huwag ka diyan!) ang matigas na bilin ng isang nanay sa kaniyang gusgusing anak na isinasawsaw ang kaniyang talampakan sa ilog. Awan ti sinelas ko, napudot! (Wala akong tsinelas, mainit!) ang malutong na pangangatwiran ng anak. Habang okupado ang lahat ng bagabag at pagkamangha, dalawang lalaking patpatin ang biglang sumuong sa ilog, lakas-loob na siniyasat ang mga alon para sa anumang senyales ng buhay o pagkamatay. Agal ala ti karayan! Delikado! (Nangunguha ang ilog! Delikado!) ang sigaw ng kanilang kabarkada na ayaw makisuong kasama nila.

Naka-pulupot ang isang lubid sa baywang ng isang lalaki at tumungo sa malalim na bahagi ng ilog habang ang kaniyang kasama ay mahigpit na nakahawak sa kabilang dulo ng lubid. Matagal bago nakarating ang mga barangay tanod sapagkat nasa kaibuturan pa ng kakahuyan ang kanilang opisina at kailangan pa nilang hawiin ang mga naka-paradang kuliglig sa daan at ang mga nagsisiksikang tao sa tabi 7

ng ilog. Dala nila ang mga lubid at salbabida ngunit tila pinanood lang muna nila ang dalawang kalalakihang sumuong sa ilog. Habang mayroong buhay na nanganganib ay tila namugad lamang ang mga tao sa tabi ng pangyayari, nakikibalita, namamangha. Tuluyan nang nilunod ng kwento ng pagkalunod ng mga kinalalakihan ang alaala ng mga nalunod. Aramidem na maksit ti sinaang tayo! (Sunog na ang sinaing natin!) ang yamot na paalala ng isang lola sa dalaga niyang apo.

Magtatanghali na pala.

Nakauwi na rin ako sa bahay ng aking lola nang salubungin ako ng aking tiyuhin bitbit ang kagimbal-gimbal na balita. Sa ilog raw ay may dalawang kalalakihan ang nalunod, mistulang lasing at kagagaling lamang sa pamamasko nang sumuong sa ilog para lumangoy. Bihira raw na may malunod sa ilog. Unang-una, dahil napakababaw nito, pinakamalalim na ang lampas-tiyan. Pangalawa, dahil napakatahimik ng pagdaloy ng ilog lalung lalo na kung walang ulan. Pero tauntaon daw nangunguha ang ilog, mistulang isang buhay na nilalang na nagugutom isang beses sa isang taon at lumalamon ng tao. Dito ko natutuhang may sikmura pala ang ilog sa Pangasinan tulad ng nababasa sa komiks at napapanood sa Hiraya Manawari. Nagpasya ang aking tiyuhin na dayuhin ang ilog, makita sa sarili niyang mga mata ang malamig at “walang konsensyang� ilog na ayon na rin sa kaniya. Hindi na siya nagpatumpik-tumpik pa at kahit na kagagaling lang sa isang magdamagang inuman at pagkanta ng My Way sa Magic Sing ng kapitbahay ay dumiretso na siya agad-agad sa ilog. Mga ikasampu na ng umaga iyon.

Nakaangkas ako sa likuran ng traysikel nang may matanaw akong isang malaking kaguluhan sa ilalim ng tulay, sa may tabi ng ilog. Agad napahinto ang aking sinasakyan pati ang kwento ni Manong tungkol sa kaniyang pagdiriwang noong nakaraang Pasko. Sa aming kasunod na Victory Liner, nagtayuan ang mga pasahero, dumungaw sa bintana sa kanilang kanan, nagtataka at sinisilip ang nangyayari sa ilog. Sa tulay sa ibabaw ng ilog tila tumigil ang lahat ng mga sasakyan.

Marami ang nagtataka sa dami ng tao sa may dalampasigan; ngunit, mas nasasabik ang lahat na magkaroon ng kaunting kulay ang payak na buhay at may maisalubong na kwento pagkauwi sa bahay. Mga 8

limang minuto bago magsimulang umandar muli ang mga kotse.

Limang minuto ang tinagal ng masusing pagmasid ng mga drayber at pasahero sa rabaw ng payapang ilog at ng madlang nagaabang sa may buhanginan. Bago pa muling magkwento si Manong ay nalunod na ng aking pagtataka at pagkabagabag ang boses niya. Mga ikasiyam pa lamang ng umaga iyon.

Hindi pa sumisikat ang araw nang ginising na ako ng aking mga pinsan para magsimba sa Parish of St. John The Baptist sa may bayan.

Nananaginip pa akong umangkas sa may likuran ng traysikel. Nang makarating kami sa tulay sa ibabaw ng ilog, nasaksihan ko ang marahang paglapat ng mga unang sinag ng araw sa mga maliliit na alon ng ilog. Mula sa muta-muta kong mga mata, nasilayan ko kung paano kami nagtampisaw sa karayan (ilog) noong huli naming bakasyon.

Sasabit kami sa lubid na nakabuhol sa may tulay at magpapaalon kami sa tubig. Hahabulin namin ang mga gabutil na isda hanggang sa maglaho sila sa malalim na bahagi ng ilog. Pinangalanan namin itong Ilog Cabag mula sa apelyido ng aking lola kahit batid naming Ilog Agno talaga ang tunay na pangalan nito. Buong araw kaming magtatampisaw at magbababad sa ilog. Tinatanaw ko ang ilog mula rito sa tulay. At pinagmamasdan ko kung paano dumausdos ang tubig sa mga naglalakihang bato, kung paano umagos ang mga munting alon, kung paano mistulang lumalayo ito sa akin. Payapa.

9

miguel enrico paala

Distansya Natupok na ng dilim ang araw at sa pagtitig ko sa kawalan, hindi ko mawari ang mulat sa bulag.

Mula sa guho, nariyan ang mga bituin.

Ngunit sa bawat gabing lumilipas, lumalawak lamang ang pagitan ng kamay sa mga munting silakbong nakasampay sa dilim.

Sinasabing ang ’di maramdaman ay ’di makatotohanan: Malamig ang halik ng hangin.

‘Di mapatahan ang mga kuliglig.

Nakukulong ko sa aking mga palad ang isang alitaptap.

Ang liwanag.

At sila’y nanlalamig, walang init ang sinag na kanilang dala.

Namamalikmata.

Ang kamay ang mata.

Ang paghagilap ang pagtanaw.

10

jose lorenzo abuel

Musa Pabagsak na ang aking mga mata nang hatakin mo ang kulambo ng tulog sa aking katawan — tinanggal mo ang pananggalang ko sa mga kagat ng iyong kagandahan. Binulungan mo ako habang marahang dumudulas ang iyong mga kamay sa ilalim ng kumot, nag-aadya na muling bumangon at saluhan ka sa init na hindi kayang ibigay ng tela ni isang saglit.

Sa iyong mga palad, naramdaman ko ang hagod na umuudyok iwanan ang kaginhawaan ng higaan upang harapin ka — tuklasin ang bawat sulok na kayang matarok sa iyong pagkabuo. Ikaw, na miminsan lamang kung dumalaw sa aking panaginip. Ikaw na nagpapasilip sa guwang ng langit. Aking kerida mula sa pagkasawa sa katotohanan, hawak mo ang aking kamay sa bawat pag-anyaya, alagad mo akong handang ibigay ang katawan, puso, isip at kaluluwa.

Pupunan ko kung anumang kulang pa, makaraos ka lamang sa iyong pag-iisa.

11

allan popa

Sa Anyo ng Parabula Binubuklat ng hangin Ang mga pahina at hinahanap Ang katotohanan na narinig minsan At naibulong sa isang bayani.

Panahon ito ng mga paratang.

Marami sa atin ang hindi makatulog Nang mabuti dahil walang makapagsabi Kung sino ang susunod sa talaan.

Mabilis na ikinakalat ng hangin Ang apoy na hindi makapaghihintay Na mabatid ang wakas ng aklat.

12

paolo tiausas

Pagkawala May nakaluhod sa gitna ng overpass.

Sa paligid niya, mayroong mga ikaw na nagmamadali papunta kung saan.

Libu-libong mga matang humihiwalay sa landas ng katawan ang tumatanglaw sa bawat hakbang.

Paminsan-minsan, kumakawala ang mga tingin mula sa paroroonan upang makapaghanap ng kapwa-matang matutunguhan, masisilungan.

Hindi tuloy madapuan ng angking tingin ang palad na humihingi, hindi ng barya, kundi ng litrato ng mundo.

Anino lamang ng dumaraan ang dumadampi sa kanyang balat, sa kanyang estatwang katawan, sa patlang ng kanyang mga mata.

Walang marinig kundi mga busina.

13

paolo tiausas

Pagkawala walang kawala sa gubat na nagnanakaw ng paningin ang tanging nakikita ang mga hiblang nakalugay sa mga dambuhalang punong tinakpan at sinakop ang langit wala na ang langit walang mga tala kundi ang lihim ng mga dahon at sanga mga matang nagbabanta mula sa lahat ng punong iniwan at nababalikan nang nababalikan nang nababalikan wala na pala sa katahimikan kahit ang tunog ng aking hingal mag-isa lang ang gubat na naghahabol ng hininga

14

emmanuel john bagacina

Wakas Nagbabago ang mundo. Nararamdaman mo ba ang pagyanig, habang nabibitak ang lupa, ang paggalaw ng ating kinalalagyan papalayo sa isa’t isa?

Ako, sa kabilang dako ng kalsada habang isinisigaw ang iyong pangalan.

Ikaw, sa gitna ng mga gusaling gumuguho.

Ililibing tayo ng kadiliman.

Sa pagkamalay, walang alaala ng nakalipas.

Ito ang bagong simula. Ang ating wakas.

15

eugene soyosa

Yungib Makikinang na mineral ay walang-habas na hinuhukay.

Gumagaralgal na buldoser.

Lantang dahong nakahimlay sa putik.

Marmol.

Kutson ni Kamatayan.

Sa kailaliman, paulit-ulit na ginagahasa ang mga kalansay.

Sa bibig ng yungib, nakatingala, magkadaop ang palad ng birheng Maria.

Matauhan nawa ang mga tao.

Hindi sandigan

16

ang estatwa.

eugene soyosa

Si Aris at ang Kuting Matalinong bata si Aris, laging first honor at madalas manalo sa mga battle of the brains, spelling contest, at pati na sa poetry writing contest sa kanilang paaralan. Sa mura niyang edad na 12, mahilig siyang magtanong tungkol sa mga bagay-bagay sa paligid niya, mag-usisa, magmuni-muni, at mag-isip. Nasa huling baitang na siya sa elementarya, at inaasahang makapapasok sa pinaka-prestihiyosong high school sa Filipinas.

Dahil likas na matalino at maykaya sa buhay, lapitin si Aris ng maraming bata at marami ang nakikipagkaibigan sa kanya. Nariyan ang mga bagong lipat sa subdivision nila na sina Pepe, Pedro, at Peter na taga-Phase 1 na laging pumupunta sa bahay nina Aris upang makilaro sa Playstation 3 niyang kabibili lang ng kanyang Daddy.

Sina Jo, Jobo, Jorex, at Jopet naman ang mga itinuturing ni Aris na kaibigan sa paaralan at kadalasang kakampi niya kapag nakikipaglaro sila ng basketbol sa kabilang seksyon. Sa tuwing mananalo sila ay magpapalibre ang mga ito ng pagkain sa tindahan na nasa tapat ng kanilang paaralan, at sa mga pagkakataong natatalo naman sila ay kay Aris ipinasasagot ang pambayad na pusta tulad ng isang litrong softdrinks, limang sitsirya, o di kaya nama’y sampung biskwit, imbis na paghatian ng lahat dahil kagagawan naman ng lahat kung bakit sila natalo sa basketbol.

Ang pinakamatalik na kaibigan ni Aris ay si Erika, anak ng kapitbahay nila. Magkaibigan sila mula sa pagkabata sapagkat pareho silang walang kapatid, pareho sila ng paaralang pinapasukan, at magkakaibigan din ang mga magulang nila. Noong mga bata pa, silang dalawa lagi ang magkalaro ng habulan. Silang dalawa lagi ang magkasamang nagtatampisaw sa labas at patalun-talon pa at nakataas ang mga kamay habang bumubuhos ang ulan tuwing bakasyon. Sa tuwing may bagong laruan si Aris, ipinakikita niya ito kay Erika at ganoon din si Erika kay Aris. Pareho silang nakasuot ng salamin 17

kahit bata pa, kaya naman madalas silang tuksuhin na apat ang mata ng mga kaklase nila. Ngunit balewala ang mga tuksong ito sa kanila sapagkat magkadamay naman silang dalawa. Noong nasa Grade 1 pa lamang, pagkauwi galing paaralan ay sabay nila noong binabasa sa bahay ni Aris ang mga higanteng librong may mga larawan ng dinosaur at ng iba’t ibang kontinente sa mundo.

Ngunit isang araw, nagbago ang tingin ni Aris kay Erika nang minsang magpunta ito sa bahay ng kaibigan at marinig ang nanay ni Erika na sinasabing, “O basta Erika, lagi mo lang kakaibiganin yang si Aris, matalino at mayaman ’yan, at talaga namang napakalaki ng negosyo ng pamilya nila.”

Magkahalong lungkot, matinding tampo, at pagkalito ang daladala ni Aris sa puso niya nang tumakbo siya palabas ng bahay nina Erika. Umakyat siya sa kanyang kuwarto. Habang nakaupo sa gilid ng kama, naalala niya hindi lamang ang kaibigang si Erika, kundi ang iba pa niyang mga kalarong sina Pepe, Pedro, Peter, Jo, Jobo, Jorex, at Jopet, at naibulong ni Aris sa kanyang sarili, “Kaya lang ako pinupuntahan nina Pepe, Pedro, at Peter ay dahil lang sa Playstation 3 ko. Lagi na lang akong inaabuso nina Jo, Jobo, Jorex, at Jopet kapag nagbabasketbol kami…hindi pala totoong kaibigan si Erika, hindi sila mga totoong kaibigan!”

Mula noon, natanim sa utak ni Aris na walang tunay na kaibigan, na inaabuso lamang siya ng lahat ng mga lumalapit sa kanya at ang pagkakaibigan ay laging may hinihintay na kapalit.

Nagbago ang ugali ni Aris. Kung dati’y palakaibigan at malapit sa mga tao, ngayo’y pinipili na niya lahat ng mga nakikilala’t kinakaibigan at agad na hinuhusgahan ang mga ito ayon sa kanilang antas sa lipunan. Hindi na siya nakikipaglaro ng basketbol kina Jo, Jobo, Jorex, at Jopet. Nang minsan namang may natuwa sa kanya habang bumibili ng ballpen sa bookstore sa tapat ng paaralan nila at tinanong ang kanyang pangalan, hindi siya sumagot at nagmamadaling umalis at umuwi.

May mga panahon pa rin namang nararamdaman niyang kailangan niya ng kalaro, at sa mga oras na ganito, pinapupunta pa rin

18

niya sina Pepe, Pedro, at Peter sa bahay nila ngunit sinisingil niya ang mga ito ng bayad pagkatapos nilang maglaro ng Playstation 3. Sinabi niyang kailangan ito sapagkat wala namang libre sa mundo at nararapat lamang iyon dahil matagal na rin naman silang nakikilaro sa bahay. Dahil hindi naman nakaaangat sa buhay at walang sobrang perang maipambayad, nang tumagal ay hindi na pumunta ang tatlo upang makipaglaro.

Lumalim ang kalungkutang nararamdaman ni Aris dahil ngayon ay mag-isa na siya at walang mga maituturing na tunay na kaibigan.

Madalas ay natatagpuan niya ang sariling naglalaro ng Playstation 3 mag-isa sa loob ng mahabang oras, walang kalaro sa basketbol at nagsho-shoot na lamang nang mag-isa, at kung may mga natitirang oras ay nagbabasa na lang ng mga libro hanggang dapuan ng antok.

Isang gabi, nagising si Aris sa malakas na ngiyaw na nanggagaling sa labas ng kanilang bahay. Paglabas ng tarangkahan, natagpuan niya ang isang kuting na bahagyang papaling-paling at mukhang hindi alam kung saan papunta. Mabagal ito at patigil-tigil kung maglakad, at walang kasing lakas ang pagngiyaw, tila sigaw ng nawawalang bata sa mall na hinahanap ang ina.

Nilapitan niya ang kuting at umupo sa harap nito habang mabagal at patigil-tigil na lumalakad ang kuting papunta sa kanya. Nang abot-kamay na niya ito, hinimas niya ang likod ng kuting at natuklasang kulay kahel ito nang maliwanagan ng ilaw ng poste. Hinawakan ni Aris ang pusa sa batok nito kung saan kumakagat ang ina ng pusa kapag kinakarga ang anak, at iniangat ni Aris sa semento ang kuting.

Tumigil ang pagngiyaw ng kuting nang hawakan at iangat ni Aris.

Akala siguro nito’y nanay niya ang kumakarga. Nang itapat ni Aris ang kuting sa ilaw ng poste, bigla siyang natigilan. May biglang kumuyom sa murang dibdib ni Aris.

Walang mga mata ang kuting na ngayo’y tahimik at payapang naka­bitin sa mga daliri ni Aris. Mayroon lamang itong mga mumunting talukap na naliligiran ng mga dumi, animo’y muta o putik.

Nais tanggalin ni Aris ang mga dumi sa paligid ng mata ng kuting ngunit ayaw maalis ng mga ito. Marahang pinilit ni Aris na buklatin

19

ang talukap ng kanang mata ng kuting dahil hindi siya makapaniwala at noon lamang nakakita ng bulag na pusa. Ni ayaw bumuka ng mga talukap.

Ngumiyaw ang kuting. Sa takot na baka nasasaktan niya ito, ibinaba ni Aris ang kuting at lumakad siya pabalik sa kanilang tarangkahan. Unti-unti namang lumakad papalayo nang papaling-paling, mabagal, at patigil-tigil ang kahel na kuting.

Walang ibang tunog sa kalye kundi ngiyaw ng pangungulila.

Walang ibang liwanag kundi ang mapusyaw na ilaw ng poste. Nagisip si Aris. Nag-intay kung may sasagot sa mga ngiyaw ng bulag na kuting.

Matapos ang ilang minuto, lumapit muli si Aris at kinarga ang kuting papasok sa kanilang tarangkahan.

Nagkaroon ng bagong kaibigan si Aris sa kuting na pinangalanan niyang Orange. Ibinili niya ito ng mga masasarap na pagkaing pampusa na galing mismo sa mga sobra sa kanyang baon at hindi lamang mga tira-tirang tinik at ulam ang mga ipinapakain niya rito. Kahit bulag, sinikap ni Aris na bigyan ng normal na buhay si Orange. Lagi niyang ipinararamdam sa kanya na may nagmamahal sa kanya.

Tuwing umaga, gumigising siya sa matinis at masiglang ngiyaw ni Orange na umaakyat lagi sa kanyang kama. Kapag nagugutom si Orange, alam na kaagad ni Aris dahil ikinikiskis na nito ang kanyang mga balahibo sa binti ni Aris. At kapag busog naman at napakain na, ikikiskis muli nito ang ulo at ang mga balahibo na tila nagpapasalamat.

Hindi nagtagal, halos nakalimutan na ni Aris na bulag si Orange dahil parang normal na kuting na rin ang kilos nito. Natandaan na ni Orange kung saan nakalagay ang mga palanggana kung saan siya dapat uminom ng tubig at kung saan siya dapat kumain. Napakakulit ni Orange at walang tigil sa katatakbo, katatalon, at kalulukso. Kahit bulag, alam na rin ni Orange kung aling parte ng bahay nina Aris ang maaari niyang puntahan at alin ang bawal pasukin ng isang pusang tulad niya.

Mas tumibay pa ang pagkakaibigan nina Aris at Orange nang dumating na ang bakasyon at araw-araw na si Aris sa bahay. Sa umaga, kapag dinidiligan ni Aris ang mga halaman ay nakabuntot si Orange at hindi minsan kung lumambing at kumiskis. Kasama rin si Orange 20

sa kuwarto habang naglalaro si Aris ng Playstation 3. Magkasama rin sina Aris at Orange sa pagkain ng meryenda. Kung minsa’y banana que o hamburger ang kay Aris, samantalang pagkaing pampusa naman ang kay Orange. Sa hapon, tumatakbo-takbo si Orange habang nagsho-shoot ng bola sa ring si Aris sa munting basketbol court sa kanilang bakuran.

Isang gabi, nagbabasa si Aris sa kanyang kuwarto habang nakahiga sa kama at nakapatong ang ulo sa dalawang unan. Nang mainip, sinutsutan at tinawag niya si Orange na alam niyang nasa loob din ng kanyang kuwarto at nakaupo lamang sa isang sulok sa kanyang basket na higaan na may malambot na unan.

Ngunit hindi sumagot si Orange sa sutsot ni Aris. Wala si Orange sa kanyang higaan. Iginala ni Aris ang kanyang mata sa loob ng kuwarto ngunit wala pa rin. Nagtaka si Aris. Sigurado siyang narinig niyang ngumiyaw si Orange kani-kanina lamang at nakasara naman ang pintuan ng kanyang kuwarto. Ilang sandali pa, may narinig siyang kaluskos mula sa ilalim ng kama. “Orange, anong ginagawa mo d’yan?� tawag ni Aris sa kuting na nasa ilalim ng kanyang kama. Nang hindi sumagot ng ngiyaw si Orange, iniangat ni Aris ang kobrekama niyang nakalaylay sa sahig at sumilip sa ilalim ng kama. Marahan niyang hinila si Orange mula sa ilalim ng kama, kinarga, hinaplus-haplos, at tinanggal ang mga sumabit na alikabok sa kanyang balahibo.

Ibinaba niya sa lapag si Orange at sumilip muli sa ilalim ng kama upang tingnan kung ano ang pinagkakaabalahan ni Orange doon.

Naroon ang isang higanteng libro, sinlaki ng kanilang 32-inch TV, na punung-puno ng alikabok at may ngatngat sa gilid, ngatngat ng mga ngipin ni Orange. Dinukot ni Aris mula sa ilalim ng kama ang libro at ipinatong sa taas ng kama. Bukod sa nagkakapalang alikabok at ngatngat sa gilid nito, wala namang ipinagbago ang aklat. Malinaw pa ring mababasa ang pamagat nitong dinosaurs na nasa harap ng libro. Binuklat ito ni Aris at natuklasang kumpleto pa rin ang lahat ng mga pahina nito.

Naalala niya si Erika. Naalala niya ang mga panahong kasama niya si Erika habang binabasa nila itong paborito nilang libro dahil mahilig sila pareho sa agham at kasaysayan. Naalala niya ang mga 21

masasayang araw na magkasama sila sa paaralan, noong magkaklase pa sila mula Grade 1 hanggang Grade 6. Naalala niya ang kaibigang mula noong bata pa ay malapit na sa kanya — na kailanma’y hindi naman talaga niya nakalimutan.

“Magdadalawang buwan na rin pala,” bulong ni Aris sa kanyang sarili.

Hindi na sila nag-usap ni Erika mula pa noong huling kuwarter ng klase hanggang ngayong tapos na sila ng elementarya. Humiga si Aris sa kama, bumuntong-hininga, tumagilid, at habang kinukutkot ang mga ngatngat ni Orange sa dinosaurs, nag-isip siya nang malalim, mas malalim pa sa mga pag-iisip na ginagawa niya sa paaralan.

Maraming mga tanong sa kanyang isip, mga tanong na mas mahirap pa sa mga tanong ng Agham, Sipnayan, at Araling Panlipunan, sapagkat ang mga tanong sa isip niya’y walang malinaw na kasagutan at walang katiyakan.

“Itinuturing pa rin kaya niya akong kaibigan kahit bigla ko na lang siyang hindi kinausap? Baka naman tapat talaga siyang kaibigan.

Naging makasarili lang ba ako?”

Biglang lumundag si Orange sa kama, at nakaramdam si Aris ng kakaibang kasiyahan.

Inisip niyang mabuti si Erika, ang lahat ng mga pinakamasaya at pinakamalungkot na gunita niya, at naramdaman niyang wala nang galit at tampo sa puso niya. Natanto niyang marunong na siya ngayong magbigay ng pagmamahal nang walang hinihintay na kapalit, at hindi siya makapaniwala na nagawa niya ito sa tulong ng isang maliit na kuting na nakatayo sa dibdib niya at naglalambing.

Kinaumagahan, nagtungo si Aris sa bahay ni Erika bitbit si Orange.

Naabutan niyang nagbabasa sa terasa si Erika. Nang makita siya nito, ibinaba niya agad ang libro at tumakbo papunta kay Aris.

“Kumusta na, Erika?”

Maluha-luha, nasambit ni Erika, “Pasensya ka na Aris sa sinabi ni Mama.”

“Pasensya ka na rin sa naging asal ko. Akala ko kasi, lahat ng pagkakaibigan may kapalit. Noong narinig ko ang sinabi ng nanay mo, dapat hindi kita agad iniwasan at dapat kinausap kita, kasi mata22

gal na tayong matalik na magkaibigan ‘di ba? Pasensya ka na ulit sa nagawa ko ha, Erika.”

“Pero nagawa mong alagaan iyang bulag na kuting na anak ng pusa namin,” malawak ang ngiti sa labi ni Erika. “Nakita ko na lang isang umaga na pinapakain mo siya nang mapadaan ako sa bahay ninyo. Aris, inalagaan mo siya nang walang kapalit. Mabuti kang kaibigan, Aris, at masaya akong nandito ka at magkaibigan na tayo ulit.

Tingnan mo siya o, parang ang saya-saya niya!”

Yumuko si Erika at hinaplos ang ulo ng kuting. “Anong pangalan niya Aris?”

Napangiti si Aris nang mapansing mukhang nagugustuhan ng kuting ang haplos ni Erika.

“Orange. Siya nga pala si Orange.”

23

nicko caluya

Erehe Nasaksihan nila ang paglilitis.

Pinaligiran ng mga sulo ang babae.

Sa mga nalalabing sandali, nagwika siya. Nagliyab ang mga labing kinapitan ng apoy.

Nabulag sila sa pagtingala nang palitan ng alipato ang mga tala.

Amen, ang wika sa inyo.

24

nicko caluya

Paliwanag Ikaw ang aking talinhaga gabi-gabi sa halip na maningning na buwan.

Mga mata sa liwanag na pumapalibot sa malawak na lungsod na sakop ng aking durungawan. Malayo pa ang pagsikat ng araw, matagal pa bago lumubog ang bawat bubog ng liwanag na nakalutang sa ilog.

Kagabi, sinara ko ang bintana sa hanging nagbabanta ng ulan.

Tumungo ako sa banyo, naghilamos upang mahimasmasan. Binalikan kita kahit natakpan ka na ng ulap. Ikaw pa rin ang dahilan, ikaw ang nananatiling dahilan.

25

nicko caluya

Aquarius Mamamatay ka ngayong gabi. Bangungot mula sa pag-inom ng ilang basong tubig bago matulog, malunod bago pa man makalangoy sa dagat ng panaginip, sa pagsisid sa pusod ng isang sirena para sa kanyang perlas. Aawitan ka niya ng huling himig gamit ang malamig na tinig.

Mamumutawi rin mula sa iyong bibig ang pakakawalang bula, nalalabing hininga.

Ikaw ang sarili mong tapayang aahon mula sa lalim ng iyong paghimbing.

26

joseph casimiro

Matapos ang Huling Dakilang Pagsunog Naroon tayo Sa tuktok ng burol Samantalang nagniniyebe Ng abo Mula sa bayang alam na alam natin Ang mga pasikot-sikot Kaya sa huling sandali Tanging tayo ang naririto, Nakalahad ang mga palad Matapos ang Huling Dakilang Pagsunog.

Kay bigat, kay bigat, kay bigat Ng abo ng yumao Sa ating mga palad.

27

joseph casimiro

Hawla Matagal na niya itong itinatago gayong wala itong laman. Inilalabas ang hawla Kung tulog ang lahat. Tinutunghayan niya sa lumalagos Na liwanag ng buwan ang kawalang-laman. Sinasalat Ang maninipis na rehas na wari mo’y mga daliri ng bata.

Inaawitan ang hawla saka maingat na bubuksan.

May inaabangang muling lumabas May inaabangang muling manahan Sa mga malalim na dilim ng kaniyang mga palad.

28

joseph casimiro

Isang panayam kay Mesándel Virtusio Arguelles Si Mesándel Virtusio Arguelles ay awtor ng pitong aklat ng tula: Menos Kuwarto (Pithaya Press, 2002), Ilahás (High Chair, 2004), Hindi man lang nakita (High Chair, 2006), Parang (High Chair, 2008), ­Alingaw (High Chair, 2010), Alinsunurang Awit (ust Publishing House, 2010), at Antares (Aklat Kurimaw, 2010). Kabilang sa nakamit niyang mga parangal ang Gawad Collantes, Gawad Komisyon sa Tula, Maningning Miclat Award for Poetry, at Don Carlos Palanca Memorial Awards for Literature. Naging fellow siya sa tula sa ika-36 at -48 up National Writers Workshop at kasapi ng lira (Linangan sa Imahen, Retorika, at Anyo) at High Chair. Nagtatrabaho siya bilang book editor at kasalukuyang nag-aaral ng mfa sa Malikhaing Pagsulat sa Pamantasang De La Salle. joseph casimiro: Kapansin-pansin ang pagkakaroon ng proyekto — o mas malawak na poetic vision — sa Alingaw kung ihahambing sa nauna mong apat na koleksiyon. Binabasa ko muli ang Alingaw at hindi ko maiwasang isiping bahagi ang koleksiyong ito ng higit na malaking proyekto dahil sa waring paglaho ng mga salita mula sa maaaring buo nang mga tula. Bahagi nga ba ang Alingaw ng isang mas malaki at higit na pinaghahandaang proyekto? mesándel virtusio arguelles: Tama, ang Alingaw ay bahagi o galing sa isang, maaaring hindi naman mas malaki, kundi nauna lamang na proyekto — ang Alinsunurang Awit — bagama’t patuloy pa rin ngang nag-i-evolve ang proyektong ito. To be precise, ang Alingaw ay resulta ng mga pagbuburang ginawa ko sa noon ay hindi pa nalalathalang manuskrito ng Awit. Inilathala ito nitong 2010 ng ust Publishing 29

House. Bagama’t “sukob” sa parehong taon, nangyari namang nauna ang Alingaw na inilabas ng High Chair noong Hulyo ­samantalang noong Nobyembre naman ang Awit — na siya ring plano ko. jc: At ano ang halaga ng Alingaw sa mga darating mong proyekto?

Gayundin, paano mo maiuugnay ang Alingaw sa mga nauna mong koleksiyon? mva: Hindi ko pa batid kung ano ang halaga ng Alingaw sa mga darating kong proyekto. Bagama’t gaya ng sabi ko, patuloy na nag-i-evolve ang kumbaga ay “ina” nitong proyekto — ang Awit, kaya maaaring marami pang mangyayari, sa kaso ng dalawang aklat na ito.

Hindi ko rin alam kung paano tahasang maiuugnay ang Alingaw sa mga nauna kong aklat — bagama’t laging kasama yun sa pag-asa ko. Na bawat aklat ko ay maaari pa ring maiugnay sa isa’t isa gaano ko man sinikap na pag-iba-ibahin ang mga ito. jc: May bago ka bang koleksiyon ngayon? Sabi mo na ang Awit ang “ina” ng Alingaw, masasabi mo bang “ina” rin ang Awit sa iba pang koleksiyon? mva: Sa kasalukuyan, tinatapos ko ang proyektong Sapat Lang. ­Sinusulat ko rin paisa-isa ang mga tula para sa isa pang proyekto, ang Talik. Inilabas ko ang isang serye mula sa Talik bilang handmade chapbook noong Disyembre. Hindi ko masasabing “ina” ng ibang proyekto ko ang Awit bagama’t mahihiwatigan ang pagpapatuloy ng aking mga pinapaksa rito tungo sa ibang koleksiyon. Lilinawin kong tila “ina” ng Alingaw ang Awit dahil sa pangyayaring resulta ng pagbubura ko sa Awit ang Alingaw. Samakatwid, kung walang umiiral na manuskrito ng Awit, walang lilitaw na Alingaw. Iba naman sa ibang proyekto.

30

jc: Nabasa ko sa blog mo noon na alinsunod ang Awit sa Dream Songs ni Berryman. Gaya ba ng Dream Songs, gagawa ka ng isa pang koleksiyon ng awit? mva: Kung alinsunod man sa Dream Songs ang Awit, ito ay sa anyo lamang na may 18 linya. Binanggit ko na nga rin ito dati sa sanaysay na ipinaskil ko sa blog. Binanggit ko rin doon na, oo, may ambisyon akong magkaroon pa ng katambal na aklat ang Awit — ang ikalawang hati nito, 40 tula rin na maaaring tugon, susog, dagdag o kontra-­ argumento, o anuman para sa naunang 40. Sa kabuuan, 80 tula lahat.

Pero hindi ito pinal. Sa totoo lang, hindi ko pa alam kung ano nga ang mangyayari. Hihintayin ko na lang kapag sinusulat ko na. Sana nga maisulat ko. jc: Ang Alingaw ay pagbubura sa Awit. Hindi ba’t mas angkop na tawaging “rebisyon” ang Alingaw sapagkat nakabase ito sa koleksiyong ikaw rin ang gumawa? mva: “Pagbubura,” “rebisyon,” ano pa ba ang puwedeng maitawag?

Okey lang sa akin anuman ang itawag sa ginawa ko. Hindi ko alam kung ano ang mas angkop, ang mas nararapat. Pero hindi na yun ang pangunahing mahalaga para sa akin kundi ang naging resulta.

Ang tiyak ko, hindi ko ginalaw ang umiiral na noong manuskrito ng Awit — ni isang salita, ni isang bantas — itinuring ko ito kumbaga na nalathala na. Kung ituturing ngayon ang Alingaw bilang rebisyon o pagbubura ng Awit — ngayon na pareho na itong nalathala, hindi na sa akin ang pagpapasya. jc: Sabi mo, ang pangunahing mahalaga para sa iyo ay ang naging ­resulta ng proseso upang maging “alingaw” ang Alingaw. Ano ba ang resultang ito mula sa iyong punto de bista? Sa simula pa lang ba ay alam mo ang tutunguhin at magiging resulta ng proseso?

Maaari mo bang ibahagi sa akin kung paano nagsimula — o naging manuskrito — ang Alingaw?

31

mva: Hindi naman para maging “alingaw” talaga ito kundi para maging isang “bago” — “iba” — hiwalay kumbaga na proyekto sa Awit.

Na siya ngang nangyari, sa tingin ko, bagama’t maituturing pa ring komplementaryo ang dalawang aklat. Lumikha ng sariling “kabuuan” ang Alingaw — bagama’t kabuuang pira-piraso, tagni-tagni — at masasabing makatatayong mag-isa hiwalay sa Awit — ­gayunman ang kabatirang nagmula ito sa Awit ay makapagbibigay, para sa akin, ng higit pang mayamang pagbasa rito.

Hindi ko alam kung ano ang tutunguhin ng Alingaw noong inuumpisahan ko ito. Lagi’t lagi sa akin ang pagtuklas habang nasa proseso ng paglikha o pagsulat. Nahirapan ako sa pagsisimula, sa mga unang tula, pero nang lumaon, at marahil dulot na rin ng mahaba-habang panahon ng muli’t muling pagsulat, pagrebisa ko sa manuskrito ng Awit, pagtitig kumbaga sa mga tula, naging magaan at madali na ang pagsulat o “pagbubura” o “pagrerebisa” ko — paglikha — “pagkatagpo” — sa Alingaw. jc: Nang una kong mabasa ang Alingaw, nagulat ako sa nilalaman nito. Napakahiwaga ng espasyo na pumapaligid sa mga salitang nasa bingit ng paglaho. Tumatalab ang mga espasyo. Sabihin nating hindi alam ng mambabasa na may ugnayan ang Alingaw at Awit, paano niya maaaring bigyang-katuturan ang nangyayari sa pahina? mva: Gaya ng nasabi ko, lumikha ng sarili nitong “kabuuan” ang ­Alingaw. Nakapag-iisa — hiwalay sa Awit, unang-una. Kaya hindi hinihingi sa sinumang mambabasa ang kabatiran hinggil sa kaugnayan nito sa Awit upang bigyang-katuturan ang nilalaman nito.

Gayunman, kung sakaling alam ng mambabasa ang pinanggalingan nitong Awit, inaasahan namang higit itong magpapayaman sa kanyang pagbasa sa aklat. Sa pagbasa sa Alingaw, nararapat lamang na isaalang-alang ang espasyong nakaligid sa mga salita — sapagkat gaya ng mga naiwan o nananatiling salita sa pahina, itong espasyong ito ay bahagi at bumubuo sa bawat tula at sa “kabuuan” ng aklat — maaari itong basahin, halimbawa, bilang ang tekstong nawawala na gayunman ay naroon din — o ang kawalan ng tekstong hindi ganap na 32

kawalan kundi presensiyang nagpapaigting lang lalo sa pananatili ng teks-tong umiral, umiiral. Puwersa ng espasyong nagpapalutang sa mga salita at mga salitang mandin, sa pang-ibabaw, ay mga marka nitong pag-iral ng espasyong ito. jc: Inilunsad mo ang Alingaw, Awit, at Antares sa iisang taon. Napansin kong kapwang pagbubura ang naging proseso sa Alingaw at Antares. Interesante ang pampito mong aklat na Antares, dahil ngayon mo lang inilahad sa tala sa libro ang naging creative process. Paanong naiiba ang proseso ng pagsulat sa Alingaw kaysa Antares? Kung may pagkakaiba, ano ang pagkakaibang ito? mva: Resulta ang Alingaw ng pagbubura/rebisyon na ginawa ko sa mga tula sa manuskrito ng Alinsunurang Awit. Sa pag-akda ko ng mga tula sa Alingaw, estrikto kong pinanatili ang lahat ng naisulat ko na sa noon ay hindi pa nalalathalang Awit. Pinanatili ko maging ang posisyon ng mga salita sa orihinal o pinagkunang teksto sapagkat nakuro at nadama ko ang pangangailangan para rito kaugnay ng proyekto, i.e., ang pag-iral ng maiiwang espasyo matapos ang “pagbura” ng mga salita.

Samantala, medyo iba naman ang nangyari sa Antares, gaya ng naipaliwanag ko at mababasa nga sa tala sa proseso na kabilang sa inilabas kong chapbook. Halos masayang aksidente lang ang “pagbubura” na ginawa ko sa Antares, bagama’t wala nga sigurong aksidente kung nakababad ka naman sa iyong proyekto. Bahagi ang ngayon ay Antares ng isang buong aklat na proyekto ko, ang Talik. Ang bahaging ito, sa orihinal na balak ko, ay maglalaman ng mga tula na batay/inspirado/ halaw/tugon/iba pa (ekphrasis) sa mga pelikulang naglalaman ng mga eksena ng “totoong sex.”

Matagal at “matrabaho” ang paghahanda ko para sa proyektong ito. Nariyan na ang pagtukoy at paglilista sa mga target na pelikula.

Paghanap ng kopya sa Internet, kung mada-download, at pagbili sa dvd-han sa Quiapo, Makati Cinema Square, Baclaran, at kung saansaan pa. Panonood at muli’t muling panonood at dagdag na pagsasaliksik, pagbabasa, pagtatala ng iba pang suplementaryong babasahin, 33

artikulo, sanaysay hinggil sa mga ito. Pagkaraan ay pag-absorb, pagdigest sa sandamukal na impormasyon. Pagtatangkang isulat muna (hindi pa itula) ang mga nakuro at napag-isipang suliraning mahalagang i-explore kaugnay ng mga konseptong nakapaloob sa kabuuang proyekto ng buong aklat. Pagkaraan ay pagsulat ng mga unang borador ng ilang unang tula.

Kabilang nga sa prosesong ito ang pagbuklat ko at pagbasa ng mun-ting tala sa bawat pelikula sa Internet Movie Database (imdb).

Partikular na binabasa ko ang bahaging View Content Advisory nito.

Dahil sa hindi ako masiyahan at makontento sa mga naunang borador ng ilang tulang naisulat ko na para rito, at marahil dala na rin ng kalikutan/kakulitan ng aking isip, nakatihan kong ipasalin sa Filipino gamit ang Google Translate ang mga tala sa View Content Advisory ng imdb. Literal na salin ang resulta nito. Sa maraming pagkakataon ay katawa-tawa/lubhang saliwa at baluktot ang salin. Bagama’t may mga linyang pumukaw ng aking pansin. At doon na ako nagsimulang burahin/tapyasin ang mga inaakala kong hindi marapat kabilang sa naturang salin, kung ibig kong lumikha ng tula mula rito, at maláy na ginawa ang pagbubura/pagtatapyas kaugnay ng lahat ng aking naimpok na kaalaman sa mga pelikula batay sa pinagdaanan kong naunang proseso ng paghahanda at pananaliksik. Sa ganito higit na naragdagan ang limitasyon sa pagsulat ng mga tula.

At hindi gaya sa Alingaw, pinagpasyahan kong mabuti ang magiging anyo ng mga tula sa Antares, pinag-isipan ang prosodya, putol ng linya, saknungan, espasyo, at iba pang elemento. jc: Masasabi mo bang may iisang posisyon ang mambabasa sa tatlong aklat? Matatawag bang voyeur ang mambabasa sa kaso ng Antares? Hindi ba’t voyeur din ang makata dahil sa “masayang aksidente” na kanyang natuklasan sa proseso ng pagsusulat? Ganito rin ba ang proseso na ginamit mo sa buong Talik? mva: Wala. Hindi mailalagay sa iisang posisyon lang ang mambabasa, sa tingin ko, ng kahit anong aklat. Maraming salik at puwersa na nakaaapekto sa mambabasa sa kanyang pagbabasa ng isang aklat at ang 34

mga ito ay hindi kayang kontrolin ng isang may-akda. Maaari lang hangarin ng manunulat na maiposisyon ang mambabasa ng kanyang akda at ito ay sisikapin niyang gawin sa pamamagitan ng kanyang mga pakana at simulain sa akda at maaari siyang umasa at matuwa kung ito ay magkakaroon ng nais niyang resulta pero hindi niya ito maididikta o makokontrol. Sa isang banda, maaari ngang voyeuristic act din ang pagbabasa. Gayunman, sa pagsulat, mas gusto kong isipin na eksplorador ang manunulat kaysa voyeur.

Iba’t iba ang pamamaraan na sinusubukan kong gawin/matuklasan sa paghahanap ng iba’t ibang anyong sa tingin ko ay makatutugon sa mga suliraning inihaharap/hinaharap sa Talik. jc: Ano ang “iba’t ibang pamamaraan” na iyong sinusubukang gawin o matuklasan sa Talik? mva: Hindi ko masasagot yan. Bahagi ng aktuwal na proseso ng pagsulat ang pagtuklas ng mga pamamaraan tungo sa mapagdedesisyunang pinakaangkop na anyo ng ipinahahayag sa tula. jc: Pero may proseso ka ba ng paghahanda kung bumubuo ka ng koleksiyon? Tila ritwal ba ito? Tulad ka ba ni Cole Swensen na itinuturing ang libro o koleksiyon bilang yunit sa pagtula? mva: Naghahanda ako sa pagbuo ng libro. Nabanggit ko na ito — pagsasaliksik, panonood, iba pa. Walang malinaw na proseso — ang mahalaga ay makakalap ako ng impormasyon na makatutulong sa akin sa isa’t maraming paraan para sa sinisikap kong itula. Itinuturing ko ang koleksiyon bilang isang tula. At itinuturing ko ang bawat koleksiyon na bahagi ng isang tuluyang proyekto: walang tapos na akda. jc: Kung isang tuluyang proyekto ang bawat koleksiyong iyong nasusulat, bumabalik tayo sa usapin ng isang mas malawak na poetic vision, tama ba? Nabanggit mo noon na alam mo na ang una mong limang aklat. Natupad mo ba ang planong ito? Kung hindi, balak mo pa bang isama ang hindi naisulat na koleksiyon?

35

mva: Sa patuloy na pagsusulat, lumilikha tayo ng isang lawas ng obra. Pagdating sa dulo, mapalad tayo kung makikita o masasabi pa natin kahit sa maikling paglalahat kung ano ang ating nagawa, ang resulta ng lahat nating pagsisikap, ang kabuuan ng ating mga akda kompleto man o hindi. Kadalasan, iba ang nagtataya ng ating naisulat, kung mayroon mang magtataya. Kaugnay nito, bagama’t hangad ko ang malawak na poetikong bisyon, may hangganan ang kaya kong tanawin at makita relatibo sa aking patuloy na nagbabagong sitwasyon, temperamento, interes, posisyon, pananaw, at iba pa bilang manunulat/indibidwal. Kaya hindi malinaw ang aking bisyon — patuloy ko itong inaaninaw, inaalam, tinutukoy sa pagsusulat. At ito rin naman ang kapana-panabik sa pagsulat — ang kawalang-alam sa anumang iyong hinahanap. Sa unang limang aklat na inisip at binanggit ko dati, yung unang aklat lang ang natupad. Isang patunay na anuman ang aking planuhin, simple man yun o grande, hindi ko pa talaga alam kung matutupad yun, na kadalasan nga ay hindi.

Dina-dala tayo ng ating panulat sa kung saan-saan sa kurso ng ating pagsulat, at ikinagagalak ko ang gayong pangyayari. Bagama’t mahalaga ang plano bilang lunsaran, punto ng simula — kahit pa ang simulang ito ay hindi rin naman talaga ang pinakasimula nga ng kung anumang binalak kong gawin. Pagkabigo man ang kinahinatnan ng mga binalak kong koleksiyon dati, may mga naitulong yun sa akin, sa pagkokonsepto, pormasyon ng pag-iisip, at iba pa na hindi mahihingan ng pisikal na ebidensiya. At hindi ko rin masasabi kung tuluyan ko nang iiwan ang mga ito. Baka isang araw, balikan ko at buhayin ang proyekto. Kaya santambak ang mga papel at kung ano-ano sa bahay. Kamakailan, at muli’t muli, naglilinis ako, nag-aayos-ayos, nagtatapon ng samotsaring papel. Ayoko sanang itapon dahil maaaring may mapakinabangan pa nga ako sa mga ito isang araw, pero problema ang kakulangan sa espasyo. Ano’t anuman, ang punto ko, tuluyang proyekto ang lahat para sa akin, pero laging isinasaalangalang at kinu­kuwestiyon kung ano nga ba, para sa akin, ang tuluyan. ­Kailangan bang malinaw at klaro ang mga ugnayan, hugpungan?

36

Wala akong sagot, subalit ipinagpapatuloy at ipagpapatuloy ko ang paghahanap, pagtuklas. jc: Nabanggit mo na rin ang pangangailangan ng espasyo sa bahay mo, gaano kahalaga sa iyo ang espasyo (in all its meanings)? Sa kaso ng Alingaw, ano ang halaga ng “natagpuang” espasyo para sa iyo? mva: Napakahalaga ng espasyo sa akin, kasing-halaga ng wika.

Marahil hindi naman kalabisan kung sasabihing espasyo ang lahat.

Ang espasyo sa pahina ay hindi nabubura ng ingay ng di-angkop na kataga kundi napupunan lamang ng lapat na wika. Inilalapat ng makata ang tugma at sukát na salita sa espasyong bubuo sa katawan ng tula. Sa ganito, may espasyong pinunan (ng wika/materyal) at may espasyong blangko/patlang/kawalan. Gayunman, sa pang-ibabaw lang ito halos dahil ang espasyong pinunan ay maaaring hindi naman talaga napunan o napunan nang ganap (hindi kailanman mabubura ang espasyo) at ang espasyong blangko/patlang ay maaaring hindi naman talaga ganap na blangko/patlang/kawalan — kaya ang ­espasyo ay wika rin. Wikang hindi mapatatahimik kailanman bagama’t tila nananatiling tahimik. Kung paano kailangan, sa palagay ko, na marinig/maiparinig ang wikang ito (espasyo) higit pa sa kayang iparinig ng ating wika (bagama’t hindi dapat matabunan ng espasyo ang wika kundi maging katulong/katambal pa ito ng wika) ang isa sa mga panguna-hing tinatangkang tugunan ng proyekto sa Alingaw.

Idadagdag ko na isa rin ang espasyo/patlang sa mga pangunahing usapin sa susunod kong aklat, ang Sapat Lang. At mahalagang-­ mahalaga rin ang espasyo sa aklat na Parang, na marahil ay hindi naman nakalagpas sa iyong pansin. Kaya rin kinailangan, halimbawa, ang di-regular, may kalakihang sukat ng pahina bagama’t napakaliliit/napakaiiksi ng mga tula roon upang ipakita/ihimaton/ipadama sa biswal na aspekto ang kalakhan/kalawakan ng espasyo — na sa maraming antas ay lumalagpas nga sa mga hangganan ng pahina.

37

jc: Hindi ka ba natatakot sa tuluyang paglaho ng salita sa iyong mga tula? Hindi ka ba natatakot sa puwersa ng espasyo? mva: Napakalakas nga ng puwersa ng espasyo, na puwede ring sabihing katahimikan/pananahimik, at sa malao’t madali ay tuluyan tayong lalagumin nito. Totoo, nakatatakot ang tuluyang paglaho ng salita, subalit hindi tayo dapat panghinaan ng loob, lalo na bilang manunulat. Kailangang mapanaig ang awit, ang tula, ang minsang pagsasatinig/pagkakaroon ng tinig sa pahina gaano man kalakas ang puwersang maaaring pumipi at ganap na magpatahimik dito. Kaya lubhang mahalaga ang maingat, masusing pagpili ng mga salitang ihaharap, palulutangin, patatatagin sa espasyo — patlang/kawalan/ katahimikan — kailangan ding mismong sa espasyong ito, balintuna, maiahon ang mga katagang makapananatili sa kabila ng/at laban sa di-naglalahong panganib ng ganap na paglalaho. At para tahasang sagutin ang iyong tanong: oo, natatakot ako sa paglalaho ng salita sa aking mga tula, ngunit sa isang banda, ang patuloy ko pang pagsusulat ay tila patungo rin sa hangaring hindi ko na kailangang magsulat pa pagdating ng araw. jc: Ano ang ibig mong sabihin sa “patungo rin sa hangaring hindi ko na kailangang magsulat pa pagdating ng araw?” mva: Na hihinto na ako sa pagsulat ng tula, isang araw. jc: Kapansin-pansin ang punto mo tungkol sa paghinto sa pagsusulat ng tula sa Sapat Lang. Bakit mo nanaising huminto? mva: Sa totoo lang, napakahirap sagutin niyan. Sinasabi kong hangarin kong dumating sa panahong hindi na ako magsusulat pa ng tula.

Kung matagpuan ko ang sarili sa panahong yun, baka saka ko lang masasagot nang tahasan at may katiyakan kung bakit ko nanaising huminto. Sa ngayon, sapantaha lang ang lahat. Maliban sa alam nating may hangganan din ang lahat, at ibig kong kilalanin ang hangganang yun. Hindi kahinaan o kakulangan ang paghinto.

38

jc: Hindi ka ba nanghihinayang o nakararamdam ng pagkabigo sa hindi nasulat? Paano mo hinaharap ang mga natutuklasan, pagbabago, o deviation sa plano mo sa iyong pagsusulat? mva: Napakaraming ibinibigay at itinatakda ng buhay sa atin at bilang na bilang ang maaari nating matugunan sa mga yun. Ang karamihan ay bahagya nating natutugunan at yung mga higit nating pinahahalagahan ay sinisikap nating matugunan nang sapat kung hindi man ganap. Sa simula ay talagang nakapanghihinayang ang mga bagay na hindi ko nagagawa, hindi ko nasusulat, subalit habang lumalaon ay natututuhan at patuloy kong inaaral na huwag nang manghina­yang.

Kung hindi ko nagawa ang isang bagay marahil yun ang itinakda bagama’t hindi ko sinasabing tayo ay natatanikalaan ng nakatakda nang kapalaran. May mga dahilan, kagagawan ko man o hindi, kung bakit ako nabigo sa isang gawain. Mahalagang matukoy ko ang mga dahilang yun upang hindi na hayaang maulit kung hahangarin ko na ang tagumpay sa susunod, tagumpay na relatibo sa aking sari­ling pagtataya at pagpapahalaga kung ano ang matagumpay at hindi umaayon o sumusunod lang sa mga pamantayang naimuhon na ng lipunan at komunidad. Malaking tulong din sa hindi panghihina­yang ang pagiisip na ang aking buhay ay laging mabibigo laban sa mas malawak, mas malaking puwersa (politikal, espiritwal, ekonomiko, iba pa) na hinaharap nito sa kasalukuyan at haharapin sa darating na panahon.

Kaugnay nito, kumikilos o hinaharap ko ang mga natutuklasan, pagbabago, paglihis sa anumang masasabing plano ko (bagama’t lagi namang arbitraryo ang anumang plano) sa pagsulat nang may magkalangkap at hanggang maaari ay kalkuladong pagtugon/paglaban sa mga bagay na maaaring bumigo sa aking mga balak at matalinong pagpapaubaya sa mga puwersang hindi ko kayang saklawan, iniisip na marahil (at ito’y laging malaking sorpresa at lugod para sa akinkung siyang mangyayari) ang resulta ng pagpapaubaya/pagpapata-ngay ay higit na makabuluhan at kaaya-aya. Bagama’t sinisikap kong laging nagagabayan ng matali nong pag-iisip at katwiran ang aking pagsusulat, naniniwala rin naman ako sa mga aksidente, pagkaka-taon, o tsamba sa paglikha — bagama’t itong tsambang masasabing dulot 39

din naman ng matagal at patuloy na pagsasanay, pag-aaral, pagbababad sa panitikan at sining. jc: Ito ba ang pinupunto mo sa linyang “Ang iyong buhay ay laging mabibigo” mula sa tulang may parehong pamagat sa Sapat Lang? mva: Bagama’t makatatayong mag-isa ang linyang yun, matalik na kaugnay naman yun ng iba pang linya sa tula, kaya anuman ang punto niyon ay nasa nilalaman at konteksto ng buong tula, at hindi ko masasabing siya kong binabanggit dito. Kung maaari ngang gayon, hahayaan ko na yun sa iyo at sa maaari pang makabasa ng tulang yun. jc: Ano ang magandang tula para sa iyo? mva: Yung kababakasan ng matalinong pag-iisip na naghahawak dito, nagpapamalay ng nilandas, hinawan ng isip patungo sa wika at anyo at nagbibigay ng panibagong enerhiya sa wika sa pagsasaakto sa pahina ng mga konsepto, suliranin, at salimuot na isinasatula at tumutugon sa mga usaping saklaw ng walang katapusang pagpapalagay, pagtataya sa proseso ng paglikha at kondisyon ng tao. jc: Sino ang mga pinakatinatangkilik mong makata, sa Pilipinas man o sa ibang bansa? mva: Marami. jc: Gaano kalaki ang impluwensiya nila sa mga proyekto mo? Kung tatanawin mo ang pitong librong iyong nasulat at ang mga proyekto na ngayon ay iyong sinusulat, ano ang masasabi mo sa nalakbay o narating mo sa pagtula? mva: Mahirap matukoy kung gaano kalaki ang impluwensiya ng mga manunulat na hinahangaan at sinusubaybayan ko sa aking mga proyekto, bagama’t maaari ngang mabakas ang ilan sa kanila/o ang kanilang mga akda sa aking mga akda, at ito’y natural lamang.

40

Higit na naimpluwensiyahan ako ng mga manunulat na gusto ko sa kanilang pamamaraan ng pag-iisip, sa kanilang pagkokonsepto at pagpoproblema sa mga usaping mahalaga para sa kanila (at sa akin) kaugnay ng sining, tula, o anumang bagay. Sapagkat ang pagsusulat ay isa rin ngang pamamaraan ng pamumuhay/pag-iisip — higit na sa ganito ko masasabing malaki ang naging impluwensiya sa akin kaysa mga partikular na estilo o dulog sa pagtula bagama’t marami rin akong hiniram, kinuha, pinag-aralang pamamaraan ng pagtula sa marami sa kanila. Pero paglaon kasi’y natutuhan at patuloy na inaaral kong kuwestiyunin at baklasin ang mga yun sa hangaring makatuklas ng “iba” o “tangi” para sa akin kahit man lang sa isang partikular na panahon/pagkakataon ng pagsulat. Ang mainam para sa akin, kung babalikan ang mga librong nasulat ko, yung pangyayaring tinatanong ko pa rin hanggang ngayon (at maaaring patuloy na itatanong) kung ano na nga ba ang narating o nalakbay ko sa pagtula, at lagi na, sa totoo lang talaga, wala akong maisagot o masabi.

Nananatili pa rin akong wala/kaunti ang alam sa harap ng tula, ­nananatili at mananatili akong mag-aaral ng tula, at ito’y nagbibigay sa akin ng patuloy na sigla, enerhiya, inspirasyon — pasyon — para magpatuloy pa sa pagtula sa kabila ng nabanggit ko nang di-­maitatatwang hangaring huminto sa pagsulat sa isang panahon.

41

paolo miguel tiausas

i.

A man standing in front of a painting is engulfed by the flames of color.

He disappears. I can’t remember seeing this well. The blind man vanishes.

A storm cloud passes. Passengers pray for a train.

A raindrop leaves its horizontal trail on the car window. The roads are wider.

Didn’t you teach me how to look for answers, and not merely ask? Things move slower in the rain. I see our ghosts in a glass.

I see the years mount on the promise of a room.

The way each wrinkle is a precise failure.

How the first song I ever learned to play taught me how to die at such a young age. ii.

Happy birthday. To speak of the accident is to see again. A family poses for a photograph.

Strangers smile at something unseen.

The wet road is a mirror. Rain batters the window.

A neighborhood disappears. A woman takes shelter in the church. She’s on her way home or leaving.

Uncle paints light’s paths and trails through the windowpane. The city fades sometimes. I can’t even remember your face.

I see too many things I forget to look.

Remember when we built a telescope?

The moon is smaller now. The clouds have grown further apart. A child clenches his hands.

How is it that you have not gone and come back.

rafael antonio c. san diego

my name in reverse* viii. nothing ceases to disappear. from the beginning where the child and the star stain the void with brightness, to the language my teachers passed on to me to understand these things. I dwell in what I do not fathom. twin things: the egg and the whole jungle I call life. do not try to understand. the poem is the poem, and this does not create between us a relationship. I speak about rupture. the mouth opens. just one. and many things speak. don’t be like adam who named every single thing. be like the thousands of unforgiving beasts that came after creation. those who dwell in the absences. those who prefer dissent. I prefer to relent. vii.

I am justified in killing my faith. I commanded it. I, who swore never again to trust in americans or jews. I, who drew my own bastard spanish blood, who wrote beautiful verse by the sea until the insight was struck out of me. I stayed in my room all day until possessed by a tongue so foreign it could only be mine. and no human prayer would lift the curse from my being. no benediction from my bodiless problem: I have no name, you see. in my tongue, there is no need for a name. vi. take away madness from joy and all you’re left with is useless laughter. remove struggle and you will not find anything. this is known as peace from where I come from. that singular incident where you and I are lifted from our countries and buried in the negative equivalent of a million tons of space. the heart is the heart. nothing more. because *  2nd Place, 2010 Don Carlos Palanca Memorial Awards for Poetry

43

it is more important to float away than to remain inconsolable; the whole body should shudder out of love. v.

I propose that every cat must die. this way, there will be no cats. it is much better than destroying a race of humans. this is the simplicity of math. take a variable, and destroy it. iv. my forefathers insisted that they came from inside a man and a woman who came from inside a giant cosmic bamboo tree. this tree was split by cosmic lightning. this lightning was split from a single source of light. if you divide and divide these mythical things, you will come to realize as much as I have that it is a terrible waste of time to think of creation. I prefer to think about the things that will someday destroy us. My favorite form of extinction is poetry. iii. a good preparation for death: one bright morning, when you wake up and see your consciousness still hanging from your bones, command yourself not to rise. by the time you lose track of yourself, it will feel like you are slowly disappearing. ii. ten thousand people are starving. this is true at any given moment at any given time. a million people die every second. a million other animals. a million trees. a million emotions vanish all of a sudden. the sky retains its cruel blue. someday, though, that too will end. i. once, I picked a fight with the universe, and it won. it won the only victory I have ever had.

44

rafael antonio c. san diego

Who Loves You Nobody in history or in all our heavens went far enough to outlive the walls left standing between skin, and space, and skin. Nobody understands why limb after limb grow out from the womb.

Why you and you are staring at each other from the face of a book or the story that goes, once upon a time this one met that one and then. And then nobody will know why but they will all crave that sorrow everybody went far enough to know.

For example, you have young Pedro who only exists in this poem. He has no face.

But you can tell that his life is like yours.

He once fell asleep under a bamboo tree and woke up beside an animal so endearing he had to give it a name. He named it Asul.

After the smell of morning when it dampens the trees. Pedro then disappeared, leaving Asul without anyone to call it. It sat there giving way to its new name. Asul.

Like the sound of vanishing, however It may happen. For example, dying.

If you are reading this on purpose, I suppose you have wanted to be moved for so long.

So long that your family has drifted away like a poem you will always cherish but never keep reading. Like a father’s voice sounding 45

so old no matter how young he is.

I bet you a million bucks that all you really want is to be told how wonderful you are.

I want you to stare at your beautiful hands.

Or if you have none, stare at your face. Until your skin dies. Until your soul grows limbs and climbs the stories it takes to know love.

46

rafael antonio c. san diego

Love I wonder sometimes if there is Any chocolate in hell.

Let us find out together.

Here is a knife.

Carve out my name on a tree.

Close your eyes, turn around, Then walk away from the forest.

Come on, don’t be Afraid to break my heart. It is meant To endure all human ails. Because this is What we were made for. To disintegrate.

To find out what we are by aching.

I was by a pond today gathering Clarity. But all I could think of Was drowning. Then I looked At my empty hand and saw clouds.

So then it struck me. This must be Love. To be anywhere, With anyone, and show them Who they are when they look at you.

This is who we are. We are afterlives That have turned into animals.

We are one day at a time.

The last one being a warm, starry night.

47

48

This time this one touches the glass, his face on the unremembered outside that has to hurtle towards Welcome: Redemption. The told story.

Had we known enough, we would have said, How unflailingly like his mother he is. There in his seat, the view annulled by night, in his mother’s fleece.

When the stars didn’t show, it must have been the window: water slicking down. Tracks on track. The implacable black a profuse insinuation.

The Altered Landscape

mark anthony cayanan

Every version of, I have finally seen the error of my ways, an unrelenting, relentless conclusion.

No, in each instance, a literal thing, explicit beginning, convincing assent. Then, descent.

The body keeps doing what it is, and the heart, ever attached, iterates this trail of hunger.

nicko caluya

Aquarius You will die tonight. Drink glasses of water before sleeping, then sink into a nightmare as if drowning before swimming to the sea of your dream, diving deep to the navel of a mermaid, where her pearl lies. She will sing a lullaby for you with her cold, fluid voice. You will utter nothing but bubbles. Your lungs will burst and your body will be a vessel, rising from the depth of your slumber.

49

michelle t. tan

Eddie One year after Eddie’s death, I find myself again at sea. It is six o’clock in the morning on a cloudy Tuesday, twelve hours after my plane landed in Cebu. I have been standing on the shore since four-thirty.

Nothing has happened yet. I am waiting. I look at the sky in the distance and rummage in my mind for a similar image. I have been doing this for the past twenty minutes, trying to find overlaps between this day and last year. I know that it will only hurt, but I cannot help it.

Somehow I think it will help with my waiting. In front of me the waves continue lapping at the shore. The foam reaches up to my slippers, but I do not allow my feet to get wet. A tiny hermit crab burrows its way out of the sand and scurries away from me. All of a sudden the waves grow stronger. I see the crab get snatched from the shore and pulled into the ocean. I find myself up to my ankles in seawater. If I find a whole starfish today…, I begin to think, and then stop myself.

Eddie is dead, they all told me. But I would not listen. For three days, I did not waver. More than anybody else I felt I had that right.

I did not cry. I went along on every search confident that it would be the last, that it would end with me spotting Eddie somewhere in the sea, holding on to a stray flotsam and shouting my name. Every chance I got, I put myself on a boat. I did not know how to swim well, but at the time I did not even consider the risk of getting drowned myself. Dying was the furthest thing from my mind.

(If there is a kid again on the boat, Eddie is alive.)

That morning began with the most unwelcoming of skies: hot-white, high, fiercely bright. I lay facedown on the bed, staring at the scene outside through translucent curtains. The digital clock on my bedside said 4:13. Eddie had woken me up at four with the sound of his showering, but I had not stirred from position except to peek at the 50

sky. Eyes stinging from the glare, I propped myself up on my elbows and watched him prepare for his morning dive.

“Aren’t you late?”

“Yeah, by like five minutes. The others are already downstairs, texting me like crazy. Five minutes, can you imagine!”

“Probably because you’re always late.”

“Not true!”

“Yes it is.”

“Okay maybe, but never by more than a few minutes.”

“Better hurry if you want to keep that record. It’s already 4:17.”

“Shit! Just kidding. I’m all done. Walk me?”

“Wait a second. I need to find my bra.”

“Desiree Alessandra Verde, are you flirting with me?”

“Oh Eddie, who ever told you I was interested?”

I grabbed my bra from under the covers and put it on beneath my shirt. Before I had sealed the clasp, Eddie pulled me up from the bed and kissed me. I pretended to push him away.

“You’re very late.”

“I’ll tell them it’s your fault.”

“Goodbye, Eddie. Try not to scare the fish.”

“Try not to miss me too much.”

(If I dream about him tonight, Eddie is alive.)

For three straight days, I could think about nothing besides Eddie.

My mind became crowded with images of his face, his smile, his body.

I saw him in the most commonplace of things, remembered him in the most trivial of occurrences. Each thought brought up an entire slew of memories, of Eddie’s thousand different faces. I did not know it then, but this would go on for the next several months. I never admitted it to anybody, but I saw him everywhere back in Manila. It would take me a very long time to realize that this was also a kind of letting go.

When not aboard them myself, I watched for boats that might bring news of Eddie. I slept on the beach for two nights, on a canopy 51

bed I had set up for myself inside a gazebo. In the hours I spent waiting for sleep, I walked along the shore looking for stray starfish to throw back into the sea. The plopping sound they made seemed like life to my ears.

In my memories of Eddie, it is always raining. Drizzle, deluge, downpour: it did not seem to matter so long as he was there. On our last night in Manila before our flight to Cebu, we found ourselves trapped inside a parking garage, the rain kicking up a storm outside.

It had been going on since we entered the mall for some last-minute shopping, and Eddie did not want to risk flooding his new cr-v. At a quarter past ten, the rain still did not show any sign of stopping.

Eddie pulled me inside the car. The steady beating of rain penetrated closed windows and locked doors. Light poured in through the glass, but the tinted windshield made it difficult for me to make out the expression on his face. Neither of us said anything. I listened to his soft breathing against the downpour outside. When he began kissing me, I forgot about all other sounds.

(If I find a whole starfish, Eddie is alive.)

I woke up very early on the third day. I spent that entire morning on a boat I had hired to take me around the perimeter. I told the boatmen to just keep going, never mind in which direction. We ended up in circles. The boatmen did not understand, and I did not explain. I paid them extra to go slowly and stay quiet. Unlike before, I did not ask anyone to keep a lookout for Eddie. I situated myself near the prow, legs folded beneath me, hands dangling on either side of the boat. Sometimes I let my fingers graze the surface of the water, but I did not allow myself to peer over the edge. I did not want to imagine.

As the boat pushed past the beach boundary into open water, the scenery before me unfolded in sketches. The sea, deep and blue and untroubled, stretched around on all sides. Above it, the sky, cloudless and high, reached down in the far-off horizon. Somewhere in between sunlight lingered, trapped in prisms of water. I kept my eyes in constant motion, alternately sweeping sea and sky. In the distance 52

I spotted a flock of birds fluttering over a space in the waters, white wings glistening in sun-glare. He’s gone, I told myself for the first time. Eddie is gone.

(If the birds fly away now, right now, Eddie is alive.)

I did not intend to sleep in his apartment that night. This is what I tell our friends, and this is what I tell Eddie when he accuses me of having flirted with him first. On nights when he is too drunk to hold a conversation (and I am sure he will not remember), I tell him the truth.

Eddie and I met in a study group. Our first exam in biology was coming up, and a common friend had arranged for a review session at her house. We introduced ourselves to each other during a coffee run. In the middle of reading the last chapter, I had stood up and announced that I was getting snacks. It was past midnight. The nearest 24-hour convenience store stood three blocks away. From the other end of the room, Eddie had offered to go with me.

The following weekend, he invited the class over to his apartment for another study session, this time for our anatomy test. Only a fraction of the earlier group showed up. Those who went for coffee around midnight (I included) returned with liquor instead, and we ended up mixing our anatomy with alcohol. By one-thirty, most of the other students had gone home. The last pair left a little before two o’clock. The rain started almost as soon as their taxi sped off. I waited five, ten, fifteen minutes, but it did not let up. Eddie waited with me, for ten, twenty, thirty minutes, but no other cab appeared. When he invited me to stay inside for a while, I did little to protest.

After we had set aside all the empty bottles and glasses, I wrapped myself in a blanket and lay down on the floor. “I’m going to stay like this for a while,” I said sleepily. “Wake me up when the rain stops.”

“Why don’t you just stay? You can have my bed.”

“No, that would be rude.”

“It’s fine, really. I mean you’re totally drunk and — ” “What do you mean I’m totally drunk?”

“You’re wasted.”

53

“Oh really?”

“Really.”

I got up and crawled over to where Eddie sat looking amused. “I can tell you, right now, the names of all the bones in your body, starting from your cranium.” My voice had become steady.

“Eight just in that part, you know.”

“Ethmoid, frontal, occipital, two parietal, sphenoid, two temporal.”

“And the others? I thought you said all my bones.”

I narrowed my eyes at him. “Lacrimal, nasal, zygomatic,” I began, and then changed my mind. “Mandible,” I said, placing a hand on his jaw.

He moved my hand downwards. “Clavicle, scapula.”

When we kissed for the first time, all the windows in Eddie’s apartment fogged up. The rain obscured distances. The world seemed far away.

(If I can still remember all 206, Eddie is alive.)

In Cebu, I collapsed in the space of one night. Sudden rain had forced me to flee my post by the shore and return to the hotel room Eddie and I shared. When I opened the door, the first thing I saw was the pile of clothes I had prepared for him two days ago. Shirt, shorts, boxers, socks — they all lay on the bed, neat and undisturbed despite the recent turmoil that had kept even me away. Seeing them like that, I locked the door behind me and reached for the clothes. Carefully, I folded them into squares and replaced them inside Eddie’s suitcase. I turned to the bed and smoothed sheets, fluffed pillows, folded blankets. I flung open the cabinet doors. Just one more, one more, I kept telling myself as I pulled shirts off hangers with quick, efficient movements. Afterwards I paced the length of the bed, telling myself to calm down, calm down, calm down.

My knees were the first to give way. I found myself kneeling on the floor, head bent forward, vision blurred, palms pressed hard against the tiles. My hair fell around me in short waves. Sobs escaped my throat, and my body shook uncontrollably. I crawled over to the bed, 54

the window, back again to the floor. I threw myself inside the bathroom, where I dry-retched repeatedly into the sink, hands gripping porcelain. Images flicked away in my mind: cars, bones, maps, coffee, starfish, rain. I thought about the storm outside, the raging sea. I thought about boats. It felt like I was emptying myself of something, I did not know what.

(If it doesn’t stop raining tonight, Eddie is alive.)

The first time Eddie and I traveled together, we went to Tagaytay.

That was a year before he bought the cr-v, before we decided to spend holy week in Cebu. He had borrowed his father’s car for the trip, an old Nissan model that smelled of synthetic pine. I brought along a map book and acted as navigator, but for some reason we still missed the highway exit. We found ourselves on our way to Batangas. Eddie didn’t believe in maps; I did. That day, we locked the book in the glove compartment and found our way back by asking locals for directions.

I didn’t tell Eddie, but at the time I felt like I had lost a secret game.

I didn’t give up. The next month, I scheduled a trip to Batangas.

This time, we used my uncle’s car, a dusty blue Civic with a busted radio. Eddie laughed at me when he saw the map book in my bag.

Ignoring him, I opened it to a marked page and guided us along the route I had highlighted the night before. When we reached Batangas in record time, Eddie conceded and called me the best navigator in the world. I wore a smug face all day.

That map book lasted a year with me. I used it often during that time, regularly consulting it whenever Eddie and I went on out-oftown trips during long weekends. I was always the navigator. Without me, Eddie would have preferred finding his own way. He said looking at maps reminded him too much of our med school days (we both quit). It was a private joke between us, comparing atlas roads to the circulatory system, geography as anatomy of the city. I cringed whenever he brought it up. “You were always much better than me at anatomy,” he would say with a hint of malice, and I would slap him on the arm.

55

That map book brought us places: Laguna, Pampanga, Olongapo, Baguio. By the time I lost it in a taxi, it was well-used, and looked like it had been thumbed through a few times too many. It was filled with highlights and Post-its and x marks, and there were a few photos tucked inside its dog-eared pages. I mourned its loss deeply. I had planned to buy a new map book to go with Eddie’s new cr-v, but he beat me to it. When he showed me the car for the first time, there was already one in the glove compartment. On the first page he had written my name beside his, and a long list of places we have yet to visit.

On the back cover, which featured a small map of the Philippines, he had placed a small x mark on Cebu.

(If I find the map book again, Eddie is alive.)

It does not seem possible to know for sure, but I no longer doubt.

Eddie is dead, I say to myself again and again. Eddie is dead. I stand on the shore facing the sea, my feet still submerged in water. It is seven-thirty, twenty-eight hours before my return flight to Manila. I count the number of boats moving in the distance. I am still waiting.

I feel certain it will come. One last time, I tell myself. One time and no more. I pull my feet out of the water and walk along the shore. I sit down on the sand, spread my legs in front of me. I see a four-armed starfish and throw it into the water.

56

joven angelo flordelis

Bodies breaking in the dim of nightmorning light; as the liquor we drank subsides like bed sheets falling to the cold, marble floor — revealing flesh; exposing souls to what brought me here: Hunger, primal hunger.

Hence leaving you both is necessary for hands have been locked. And I, who do not fit, am free

57

joseph casimiro

Same Two lovers turn A page the weight Of an embrace.

58

vincenz serrano

Quezon Bridge was once Colgante, MacArthur Bridge was once Santa Cruz, between these bridges, by the banks of the Pasig, was once the Insular Ice Plant. Nick Joaquin says that thrice a day, at 7.00 a.m., noon, and 4.00 p.m., a whistle would sound; it would last a minute. The sound was loud enough to be heard throughout the city; the sound was a way of keeping time: the start of the work day, the midday meal, the work day’s end. On New Year’s Eve, the whistle would sound for an hour, a signal that a year would end, and a new one would begin. I imagine, taking my cue from Joaquin, that the whistle was a bridge of sound that linked old year to new, one part of the day to the next; work then rest then work then, in the afterhours, workers walking into the street: Arroceros, Escolta, Muelle dela Industria. The plant was destroyed during the war and was never rebuilt; the sound which kept the city’s time fell silent.

The structure was torn down to make way for the tracks of the Light Rail Transit; the plant used to be where the track leading from Central Station to Carriedo runs now; I am there one day in January, trying to find an area that exists for me only in accounts and photographs, not to listen to a sound that had long disappeared—how impossibly sentimental—but to simply see what is now there. I cannot reach the point where

59

I think the plant had once been: not only is it fenced off by construction works, the road I am on turns left into Muelle del Rio; lack of link and counterpoint; the road leads me to the part of the Post Office which faces the Pasig and not to where the rail line is. With the turn in the road comes a change in mood: the huge Post Office shields the sounds of vehicles and commuters from the interchange near the Metropolitan Theatre.

Buildings on the opposite bank, along Muelle del Banco Nacional, seem to be as silent as the Post Office: sounds cannot be ferried from the bank across to this one. While walking along Muelle del Rio, whose sidewalk is narrow and filled with puddles, I see men sleeping along the Pasig embankment. It is mid-afternoon, and every now and then I would pass by men lying on the low stone barrier, their arms shielding their eyes from the light. Along the Post Office, there are windows at eye level, and through one window, I see employees inside taking merienda at the canteen; several windows down, other employees are sorting out mail; on the embankment a man is waking up from his nap; by the riverside, a woman is taking a shit, crouching, half-naked, in full view; further away, boys are using one of the pillars of Jones Bridge as a diving board; they hang on to a railing, launch themselves into the air, and plunge into the river. There is no whistle to mark time, now each

60

sound is an expression of its own temporality, sounds without link to other sounds, contrapuntal; I am now past the Post Office, walking up the steps to Jones Bridge, and without the facade to break the noise, the sounds of Manila seem to occupy all available space, which is to say that if the absence of the plant’s whistle is the sign of time’s dismantling, then present-day Manila’s noise is time, expressed in fragments of sound, accumulating at a certain point, then dispersing. One of the boys shouts to his friends that he’s about to leap. Splash when he hits the water. Honks of vehicles one after the other. Roar of the ferry as it passes the boys, then veers left to dock at Escolta Station. The woman is done taking a shit now. From my vantage point at Jones Bridge, she seems tiny, but I can see her gestures: she leans forward to the Pasig’s edge, scoops water, washes herself. In the distance, I do not hear the sound her splashing makes; do not see her shit floating on the river, on the surface one sees trash, oil spills, boys, the ferry; on Jones Bridge now as I walk, sounds intrude into one another; a jeepney slows down in front of me, the driver shouts “Binondo”; I shake my head; roar of ferry as it goes, unsure if it would arrive at the next station on schedule; the jeepney honks as it evades a car backing out from its parking space at the foot of the bridge; perhaps workers are still sorting out the mail.

61

63

H E I G H T S ART

65

Art Gallery In each lesson learned, a reflection is needed. After all, how can one proceed if he doesn’t know what he has and how to make use of them?

In this process of recollecting what we are aware of, we shed light on how we carry on, a sort of mapping out the destination, an outlining of a path in order to move on. Although distinct in each of their ways, the artworks that follow unconsciously mirrored this concept.

There is a sense of confinement present in the works of Esquivel, Alvarez, Ruiz, Begonia and Calanoc. Esquivel’s Pig shows simple consumption as a form of entrapment. In Alvarez’s Jester, the man is narrowly observed as a comic, despite of the seriousness in his expression. Ruiz uses the cruciform symbol in his performance FeLIPI and installation RADICAL to tackle society’s impressions on myths and religion. Begonia’s Linger minimally shows this sense of delay and detention through straightforward depictions. Lastly, Calanoc’s Aviary Theory shows the confinement of knowledge using a medium that assists this concept.

There is a sense of discovery that fuses the works of Perez, Pua, Marasigan, Celeridad, Ringor and Alcaraz. The idea of universal consciousness in Perez’s Hippie and the life that springs out of a setting in the eyes of passion as seen in Pua’s Paris on Fire shows just this.

Marasigan uses only very few symbols to aid us in relating images and concepts in The Udder, and Celeridad shares a moment of discovery and awe in a daily activity in Bath Time. The synchronization of contrasting characteristics in Ringor’s Power in Grace and the realization of choices in Rouge again depict this detection of comprehension.

Lastly, Alcaraz’s The Deep gives us a picture of one’s consciousness or unconsciousness in line with the vastness of what is around us.

In the works of Esquivel, Balaguer and Maguyon, we might notice a sense of struggle for freedom. Esquivel’s Escape demonstrates a movement away from death, while Balaguer shows death as freedom 66

in itself in Caput Mortuum. Lastly, Maguyon’s Nang Kumawala gives us that moment of breaking free by utilizing other ways of creating the wing form.

Taking all the works in this gallery, we might see that there is a path outlined. From restriction, to realization, to taking action, there is a step taken from one to the other. As you look through the visual art in this gallery, it is in our hope that you pursue a re-understanding of art and participate in its walk forward. Like going up the stairs, reoutlining the path through the knowledge that we are aware of brings us higher and higher. As long as we use this awareness well, there is no danger of falling back to the first step.

John Alexis Balaguer September 2011

67

Juan Viktor Calanoc, Aviary Theory. Mixed media.

68

Pamela Celeridad, Bath Time. Oil on canvas panel (14 Ă— 18 in).

Resonance: The 1st Ateneo Heights Artists Workshop Exhibit, Ateneo de Manila University, November 2010.

69

John Alexis Balaguer, Caput Mortuum.

Photomanipulation.

70

Monica Esquivel, Escape. Digital.

71

Jose Tence Ruiz, FeLIPI. Performance.

Photograph by Pablo Baensantos.

FeLIPI (a rough combine for the Society, LIPI, that is built on Faith, Fe) is a 30 minute public performance by Jose Tence Ruiz culminating in the climactic image where a fallen heroic tragedy is marked in candy, and society is asked to choose between the immediate sweetness or the bitter memory.

(Guess what the crowd at Luneta chose?)

Performed by Jose Tence Ruiz in collaboration with Boyet de Mesa, Jevijoe Vitug, Tom Agulto and Danny Ilag-Ilag on Feb 5, 2005 at Rizal Park, Manila.

72

Gabriel Rafael Perez, Hippie. Pen and watercolor.

73

Panch Alvarez, Jester. Ink and acrylic.

74

Adrian Begonia, Linger. Digital photography.

75

Nicole Maguyon, Nang Kumawala. Digital photography.

76

Justin Pua, Paris on Fire. Digital.

77

Monica Esquivel, Pig. Alcohol markers and pencil.

78

Natasha Ringor, Power in Grace. Digital.

79

Jose Tence Ruiz, RADICAL. Resin sculpture.

Photograph by Pepito Blasco.

80

Natasha Ringor, Rouge. Digital.

81

Frances Alcaraz, The Deep. Acrylic and gouache (12 × 16 in).

Exhibited in Free Spirits A(r)T Play, Singapore, June – July 2009.

82

Alfred Benedict C. Marasigan, The Udder.

Acrylic on canvas (20 × 20 in).

83

85

CO NTR I B U TO RS

87

Lester Abuel (4 BFA Creative Writing) Marami-rami na ring naipon si Lester sa sisidlan ng kanyang paglalakbay sa kolehiyo. Laman nito ang lahat ng mga pangalan ng taong tumulong sa kanyang pasanin ang bigat ng mga nagdaang taon. Kaya naman sa pagkakataong ito, isa-isa na niyang bubuklatin ang mga buntong ng tiniklop na papel na kanyang dalahin. Panahon na para ilantad ang mga pangalang pumupunan sa patlang nito: Para kay Raygar, Mercy, Lesmae at Lesley at sa kaniyang mga kamag-anak sa Abuel at Cruz; Para sa pamilya niya sa Tanghalang Ateneo na sina Rhem, Yaps at Ricky at sa lahat ng kakatwa at kakaibang kaibigan niyang may kani-kaniyang papel na ginagampanan sa dula ng buhay; Para sa Heights na sinapupunan ng sining na patuloy na kumukupkop sa kanya at sa kanyang sigla sa panitikan at sa pamilya niya rito: Pao, Nicko, Pepito, Mo, James, Eli, Momo, J V, Geneve at sa lahat ng hindi pa nabanggit na mananatiling talinghaga sa mga linyang ito; Para kina Faith, Anjo, Lucy, Tara, Gani, Alyx, Brian M, F ­ rancis, Gelo, Ena, Kams at lahat ng lumampas sa mga hangganan ng Faura Smocket hanggang sa ngayon, tunay kayong mga kaibigan; Para kay Grim, Sofie, Jizzy at sa lahat ng bagong kaibigan sa Nostra na siyang bumuo sa kanya sa panahong nagwawasakan sila; Para sa mga tumulong sa kanyang bumalik sa eskwela — sina Ser Eddie Boy, Ser Jethro at Ser Ernesto; Para kina i, r, k, i, y, a at r na nagturo at nagpapatuloy magturo sa kanya kung paano bunuin ang salimuot ng sala-salabit na sanga ng pag-ibig; At para sa lahat ng pamilya at kaibigan niyang lumisan — si Bathala na ang bahala sa inyo sa walang hanggan.

88

Sa muling pagkahungkag ng papel niya, alam niyang muling mapupunan ito ng bagong laman, dahil ano pa nga ba ang paraan para mabuhay sa kasalukuyan kundi ang humulagpos sa nakaraan?

Frances Alcaraz (Interdisciplinary Studies Department) Frances Alcaraz is an award-winning children’s book illustrator who likes monsters and loves God. Her work The Deep was part of an exhibit in Singapore in 2009. She is currently teaching at the i.s. Department and working on her next book.

Panch Alvarez (AB Political Science 2008) for billie John Alexis Balaguer (4 AB Communication) Did you think I was immortal?

Emmanuel John Bagacina (5 BS Electronics Communications and Engineering) “We’re taking what they give, cause we can rise above it all We’re shootin’ straight for the top Our engine never will stop This is our destiny Nothing’s too good to be” – The Underdogs, Weezer Kay Cat, lubos na pasasalamat.

Sorry Ma, kung minsan este palagi pala, ayaw kong maghugas ng pinggan. ece batch 2012, malapit na. Lapit pa.

89

Adrian Begonia (2 BS Chemistry with Materials Science Engineering) To God, to my parents, to my little sisters, to my second parents and their daughter, to my super friends and to Chemistry, thank you for simply being there.

“We’ll be alright, I suppose we just have to go on.”

– Tom Stoppard, Rosencrantz and the Guildestern are Dead Juan Viktor Calanoc (3 BS Management) I don’t read books. I carve them.

To Mare, Kevin, Den, Mikey, Nicolle, Lamb, Mike, and Jake: Thank you for making Tuesdays and Thursdays the best days of my week!

Jan Patrick dela Cruz Calupitan (4 BS MS Chemistry) Japhet knows how to lift people from misery. He is happy about it.

Ito ay para sa pasyenteng inalagaan ko ng anim na buwan matapos akong alagaan ng labin-limang taon.

Nay, ako na ang bahala.

Pasasalamat din kay Ma’am Achoot na minsang nakinig tungkol sa mga naiwan ng pasyente.

Nicko Caluya (3 BS Computer Science) Kasalukuyan ding kumukuha ng minor sa Panitikang Filipino at specialization in Interactive Multimedia si Nicko. Nailathala na ang kanyang mga akda sa Heights, Matanglawin, at mag yp.

Marami siyang pasasalamatan, ipagpaumanhin lamang ang haba.

Malaking pasasalamat niya sa mga guro ng Kagawaran ng Filipino, para sa pagiging gabay sa aking pagsulat at sa marami pang bagay na labas sa pagsusulat.

90

Maraming salamat din sa mga bumubuo sa Department of Information Systems and Computer Science, lalo na rin sa Block N, na dahil sa inyo, hindi ko pa rin kayang iwan ang aking kurso.

Siyempre, maraming salamat din sa Heights, sa Editorial Board, sa lahat ng miyembro, lalo na sa Bagwisang Filipino.

Salamat din sa aking pamilya, sa walang hanggang pagmamahal at suporta. Kahit kailan hindi ko kayo bibiguin, kahit pa napakarami ng mga problema sa buhay.

At sa tagapagbantay ng buwan gabi-gabi, para sa iyo ang aking mga tula.

Minamahal kita.

Je veux ton amour, et je veux ton revanche. Toi et moi pourrions ĂŠcrire une mauvaise romance.

Joseph Casimiro (4 AB European Studies) Si Joseph Casimiro ay kumukuha ng European Studies sa Pamantasan ng Ateneo de Manila. Nalathala na ang kanyang mga tula sa Heights, High Chair, Kritika Kultura, Philippines Free Press at sa iba pang publikasyon.

Mark Anthony Cayanan (English Department) Mark Anthony Cayanan was raised in Angeles City. He studied at the University of the Philippines in Diliman, and he is a faculty member of the English Department at the Ateneo de Manila University. He is the Associate Editor for the literary section of Kritika Kultura, as well as one of the editors of the Kritika Kultura Anthology of New Philippine Writing in English (2011). At present, he is an mfa student in Creative Writing at the University of Wisconsin in Madison. He is the author of the newly released poetry book Narcissus (admu Press).

Pamela Celeridad (3 BFA Information Design) Water isn’t blue.

91

Monica Esquivel (3 BFA Information Design) “Pig” is so relatable, it’s scary. I’ve no desire to turn into a pig, thank you very much.

Joven Angelo Flordelis (BS Management 2010) Enough of trying to change the Self for their eyes.

Nicole Maguyon (3 AB Humanities) Para sa aking musa: Hindi ko maitatanggi ang mga bitag na namumuo sa likod ng iyong mga salita.

Alfred Benedict C. Marasigan (3 BFA Information Design) Perhaps it is helpful to gather oneself once in a while, to keep reminding ourselves of our dreams, hopes and aspirations. Because more often than not, we forget. Especially as we keep moving forward, or, paraphrasing Disney, as life goes on.

I dedicate my life and art to God (The Artist), to my loving parents, to my Heights family, to the fa People (punny and otherwise), to all the people, past and present, who made me who I am, to myself (sometimes), and to the greatest and squishiest fan of my life.

Follow me at artistbynecessity.tumblr.com for more artworks. nag-plug talaga?! andaming alam?!

Michael Rey Orlino (5 BS Electronics Communications and Engineering) Lubos akong nagpapasalamat, una sa mga magulang ko sa lubos-­ lubos na suporta at pasensiya, sa mga kapatid ko, Mark, Daniel, Matan, Micah, Moises at Aaron para sa mga bangayan pero higit doon mga kaligayahan, sa mga kaibigan at blockmates – Makis, Kaye, Taps, Frank, Amiel, Jedd, T J, Dan, Vien, Lem, Amor, Nestee, Carlo, E J at Cat. Sa ivcf – Ateneo. Sa Bagwisan. Kay Jaja para sa pagmamahal at pag-uunawa. At higit sa lahat, sa Diyos na Siyang kapahingahan ko, nananabik ako para sa darating na walang hanggang kapanatagan.

92

Mirick Paala (3 BS Management Engineering) Si Mirick ay nangangarap na maging isang manunulat at isang aktor balang araw. Habang nasa klase ay pinapalipas niya ang kaniyang oras sa pagmuni-muni. Nakatira siya ngayon sa isang condominium sa Katipunan at madalas makikita siyang nakatitig sa bintana, pinapanood ang pagdausdos ng panahon sa kaniyang harapan.

Hindi niya maipagtapat sa taong iniibig ang gustong sabihin pero hindi ba sapat na basta writer, sweet lover? Sabi niya iyon pero hindi ko alam kung totoo nga ba. Isa lamang ito sa mga natutuklasan niya habang kausap niya ang kaniyang sarili.

Pangarap niya ring maging astronaut at makapunta sa buwan para malaman kung gawa nga ba talaga ito sa keso. Gusto niya ring maging barista at mamuhay sa bundok.

At sa uniberso, lubos ang kaniyang pasasalamat!

Gabriel Rafael Perez (3 AB Communication) Shining, gleaming, Streaming, flaxen, waxen Allan Popa (Kagawaran ng Filipino) Si Allan Popa ay autor ng pitong aklat ng mga tula, kabilang ang Basta (admu Press, 2009) at Maaari (up Press, 2004). Nagawaran na siya ng Manila Critics Circle National Book Award at Philippines Free Press Literary Award. Nagtapos siya ng mfa in Creative Writing sa Washington University in Saint Louis, kung saan siya nagwagi ng Norma Lowry Prize at ng Academy of American Poets Graduate Prize. Isa siya sa mga kasaping-tagapagtatag ng High Chair.

93

Justin Pua (3 BFA Information Design) Paris is a beautiful city that holds keys to many mysteries. Aside from being the city of passion and romance, Paris is also known for its fiery fashion sense and high spirited culture. It is also where the world’s hottest kitchens flambé and sauté dishes that win the hearts of many.

From Paris with love, may the Philippines continue to take inspiration from them as it too grows to become the next renowned city of cultural delights.

Natasha Ringor (4 BFA Information Design) Until one mysterious day, Jack would discover that there were others just like him. Singled out for a great gift. And one day, the whole stinking world would be theirs.

Jose Tence Ruiz (Ateneo Grade School ’69 and High School ’73) FeLIPI (a rough combine for the Society, LIPI, that is built on Faith, Fe) is a 30 minute public performance by Jose Tence Ruiz culminating in the climactic image where a fallen heroic tragedy is marked in candy, and society is asked to choose between the immediate sweetness or the bitter memory.

(Guess what the crowd at Luneta chose?)

Performed by Jose Tence Ruiz in collaboration with Boyet de Mesa, Jevijoe Vitug, Tom Agulto and Danny Ilag-Ilag on Feb 5, 2005 at Rizal Park, Manila. radical is a resin sculpture combining the cruciform savior, the rad snow/skateboarder and the unicorn horn as a mediator for myth.

The life size sculpture is in radical orange, and was suspended 14 feet above floor level, neither floating nor falling as part of the exhibit Bound, June 2010, at the up Vargas Memorial Museum Lobby.

Created by Jose Tence Ruiz in collaboration with Spike Ruiz and Danilo Ilag-Ilag.

94

Rafael Antonio A. San Diego (AB Literature – English 2005) Waps is a gentleman farmer from Nueva Ecija. He was the kagaguhan editor of Heights in his super-senior year of college. He was an esteemed underachiever and unsuccessfully wooed girls with his terrible poetry. He would like to dedicate these poems to his beloved second mom, Mrs. Rica Bolipata-Santos, and in loving memory of his best friend and golden retriever, Milo.

Benilda Santos (Kagawaran ng Filipino) Si Benilda Santos ay nagsilbing Direktor ng Fine Arts Program ng isang taon, naging tagapangulo ng Kagawaran ng Flipino sa loob ng limang taon, at gumanap na Dekano ng Paaralan ng Humanidades sa loob ng dalawang taon. Premyadong makata rin siya ng Don Carlos Palanca Memorial Awards for Literature at nagtamo na rin ng Gawad Pambansang Alagad ni Balagtas sa tula at sanaysay sa taong 2003.

Kasama sa kanyang mga aklat ng tula ay ang Pali-palitong Posporo: mga tula, Alipato: mga bago at piling tula, at Kuwadro Numero Uno: mga tula.

Vincenz Serrano (English Department) Vincenz Serrano is a PhD student in Creative Writing and English and American Studies at the University of Manchester, where he is writing a thesis on Nick Joaquin’s Almanac for Manileños. His book The Collapse of What Separates Us, which won first prize for poetry in the Carlos Palanca Memorial Awards for Literature in 2009, was published by High Chair in 2010. His work is forthcoming in the Carcanet anthology series New Poetries.

Eugene Soyosa (AB Economics 2009) It could mean something.

It could mean everything.

It could be what Rilke meant, when he wrote: You must change your life.

– Mary Oliver

95

Michelle T. Tan (BFA Creative Writing 2011, English Department) This time, just a quickie: Thank you to the fellows and panelists of the 18th Iligan National Writers Workshop for helping me revise this story, and to all my friends who did the same.

Paolo Miguel Tiausas (3 BFA Creative Writing) “Now, we’re grown-up orphans that never knew their names.

We don’t belong to no one, that’s a shame.”

– Goo Goo Dolls, “Name” Dahil nais ko lang magpasalamat sa mga pamilya: sa bahay (Mami, Dadi, Kuya, Patty at Pie), sa Igne (Jums, Pudge, Khail, etc.), sa Bagwisan (lahat kayo), sa Block E, sa Heights (lahat ng sandali sa pub room), sa lupon ng mga kaibigan (Bea M.) at sa nawala. Laking pasasalamat din sa lahat ng nakilala kong guro (lalo na sa Filipino) mula noong bata pa ako.

Kay Kyra

96

Pasasalamat Fr. Jose Ramon T. Villarin, SJ at ang Office of the President Dr. John Paul C. Vergara at ang Office of the Vice-President for the Loyola Schools G. Rene S. San Andres at ang Office of the Associate Dean for Student Affairs G. Eduardo Jose E. Calasanz at ang Office of the Associate Dean for Academic Affairs Dr. Ma. Luz C. Vilches at ang Office of the Dean, School of Humanities Dr. Marianne Rachel G. Perfecto at ang English Department Dr. Ricardo G. Abad at ang Fine Arts Program Dr. Alvin B. Yapan at ang Kagawaran ng Filipino Dr. Edgar C. Samar at ang Ateneo Institute of Literary Arts and Practices (ailap) G. Christopher F. Castillo at G. Daniel T. Galvey at ang Office of Student Activities Bb. Marie Joy R. Salita at ang Office of Administrative Service Bb. Leonora P. Wijangco at ang Central Accounting Office Bb. Christina R. Barzabal at ang Purchasing Office G. Rodolfo Allayban at ang University Archives Ang mvp Maintenance and Security Personnel Bb. Aika Lim at ang Guidon G. Alfie Pe単a at ang Matanglawin Sa Sanggunian ng Mag-aaral ng Ateneo De Manila at sa Council of Organizations of the Ateneo Sa Haranya ng ua&p, Thomasian Writers Guild ng ust, Malate Literary Folio ng dlsu, up ugat, up Writers Club at up Quill Sa mga kasapi ng Buwan ng Wika organizing committee ng Kagawaran ng Filipino Sa mga kasapi at 17th Ateneo Heights Writers Workshop committee At sa lahat ng tumatangkilik sa mga gawain ng Heights, sa patuloy na nagpapasa ng kanilang likha at nakikiisa sa paghubog sa ating panitikan at sining!

Editorial Board Editor-in-Chief Associate Editor Managing Editor Art Editor Associate Art Editor Design Editor Associate Design Editor English Editor Associate English Editor Filipino Editor Associate Filipino Editor Production Manager

Joseph Immanuel G. Casimiro Enrique Jaime S. Soriano Nicko R. Caluya John Alexis B. Balaguer Juan Viktor A. Calanoc Alfred Benedict C. Marasigan Sara Nicole C. Erasmo Deirdre Patricia Z. Camba Carissa Bernadette A. Pobre Paolo Miguel G. Tiausas Emmanuel John L. Bagacina Carmela Monica L. Bautista

Head Moderator and Moderator for Filipino Moderator for Art Moderators for English Moderator for Design Moderator for Production

Allan Alberto N. Derain Dr. Wilford Almoro Martin V. Villanueva & Mark Anthony R. Cayanan Gisela Maria T. Banaag Severino R. Sarmenta, Jr.

Staffers Art

Adrian Begonia, Pam Celeridad, Mon Esquivel, Momo Fernandez, Mayu Ferrer, Mia Lagos, Patsy Lascano, Kriselle de Leon, Mo Maguyon, Alfred Marasigan, Gracie Mendoza, Maan Mendoza, Miko Migriño, Moli Muñoz, Veron Oliva, Eli Padilla, Shane Ramirez, Therese Reyes, Tasha Ringor, Aaron Villaflores

Design

Timothy Chuang, Pamcy Fernandez, Karen Fuentes, Pepito Go-Oco, Bea Ignacio, Dale Liwanag, Paola Lizares, Gabby Manotoc, Meggie Ong, Bea Policarpio, Dino Quintana, Gino Tuazon

English

Paco Adajar, Luis Atienza, Felise Aurelio, Mika Avila, Natasha Basul, Christabel Bucao, Isabela Cuerva, Gian Dapul, Justine Dinglasan, Joseph Ledesma, Jenina Ibañez, Clara Pangilinan, Elijah Pascual, Hannah Perdigon, Deo Mostrales, Katya Rara, Margarita Reyes, Rie Takumi, Cedric Tan, Jillian Tan, Pauline Villar, Kazuki Yamada

Filipino

Lester Abuel, Chise Alcantara, Ace Ancheta, Japhet Calupitan, Nicko Caluya, JC Casimiro, Pepito Go-Oco, Robi Goco, Geneve Guyano, Roselyn Ko, Isay Lagunzad, Ariane Lim, Mo Maguyon, Mike Orlino, Hannah Perdigon, Lorenz Revillas, Jero Santos, John Solito

Production

Punky Canlas, Audrey Ferriol, Kriselle de Leon, Harvey Parafina, Rex Reyes, Pat Santos, Renzo Santos, Josh Soriano

17th ateneo heights writers workshop 19 – 21 August 2011 Guillean’s Place Antipolo City Panelists Mr. Adam David Ms. Mabi David Mr. Allan Alberto N. Derain Mr. EJ Galang Dr. Edgar Calabia Samar Dr. Benilda Santos Mr. Martin Villanueva Dr. Alvin Yapan Fellows Jose Lorenzo Abuel (Tula) Jan Patrick Calupitan (Tula) Deirdre Camba (Poetry) Robert Leonard Goco (Kuwento) Margarita Maramara (Literary Non-Fiction) Apple Audrey Noda (Kuwento) Soc Orlina (Tula) Carissa Pobre (Poetry) Isabelle Rodolfo (Literary Non-Fiction) Cedric Tan (Fiction) Workshop Director Joseph Casimiro

Workshop Deliberation Committee Ms. Kyra Ballesteros (English) Ms. Tina Del Rosario (English) Mr. Gian Lao (English) Mr. Maki Lim (Filipino) Mr. Kristian Mamforte (Filipino) Mr. Jason Tabinas (Filipino) Workshop Committee Assistant Director: Paolo Tiausas Finance: Nicko Caluya Logistics: Cara Bautista Manuscript: Pepito Go-Oco Assistance: Jillian Tan, Isabela Cuerva, EJ Bagacina Design Editors Alfred Marasigan Sara Erasmo Heights Moderators Mr. Allan Alberto N. Derain Mr. Martin Villanueva

Call for contributions Open to all Loyola Schools students, professors, professionals and employees, and alumni Written works in English & Filipino poetry, short fiction or excerpts from longer works of fiction, literary essays, critical papers on the literary and visual arts, one-act play scripts and/or screenplays Visual art drawings, paintings, photographs and photomanipulations, or visual art in any other medium Submit your work/s to filipino: heights.filipino@gmail.com english: heights.english@gmail.com artworks: art.heights@gmail.com Use ‘Submission’ in the subject-line of your email submission, and include a short bio or write-up.

Contact us Room 202, Manuel V. Pangilinan Center, Loyola Schools, Ateneo de Manila University heights.ateneo.org@gmail.com heights-ateneo.org