KURUMLAR ARASI ĠġBĠRLĠĞĠ REYHANLI ĠLÇESĠ SOSYAL DESTEK EYLEM PLANI REYHANLI PATLAMASI TRAVMA HALĠ PSĠKOSOSYAL DESTEK CALIġMALARI SONUÇ RAPORU
14 MAYIS 2013 – 2 TEMMUZ 2013
HATAY, 2013
GĠRĠġ 11.05.2013 tarihinde Hatay ili Reyhanlı Ġlçesi’nde meydana gelen iki ayrı patlamada 52 kiĢinin ölümü ve 100’den fazla kiĢinin yaralanması ile sonuçlanan terör olayı yaĢanmıĢtır. Olay, Reyhanlı Ġlçesi’nin oldukça merkezi bir yerinde gerçekleĢmiĢtir. Dolayısıyla etki düzeyi oldukça yüksektir. Olay sonrası gerek kendisi ve yakınları yaralananlar, yakınlarını kaybedenler; maddi kayba uğrayanlar veya kaybı olmamasına rağmen ilçede yaĢadığı için güvenlik algıları hasar görenler; bunun yanı sıra olay sonrası dehĢet anına tanık olanları da içeren geniĢ bir kitle travmaya maruz kalmıĢtır. 14.05.2013 tarihinde Mustafa Kemal Üniversitesi’nde gerçekleĢtirilen “Reyhanlı Ġlçesi Sosyal Destek Eylem Planı” konulu toplantı, Hatay Vali Yardımcısı Fahrettin Göncü baĢkanlığında, Mustafa Kemal Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Hüsnü Salih Güder, Aile ve Sosyal Politikalar Ġl Müdürü Mahmut Aldatmaz, Hatay Ġl Sağlık Müdürü Sabahattin Yılmaz, Hatay Ġl Milli Eğitim Müdürü Osman ġimĢek ve ilgili birim temsilcileri ile uzmanların katılımıyla gerçekleĢmiĢ, sosyal destek eylem planı çerçevesinde kurumların iĢbirliği sağlanmıĢtır. PSĠKOSOSYAL ÇALIġMALAR Mustafa Kemal Üniversitesi, Hatay Valiliği tarafından, bölgede yürütülen psikososyal müdahalelerin koordinasyonu ile görevlendirilmiĢtir. Bu kapsamda Ġl Sağlık Müdürlüğü, Halk Sağlığı Ġl Müdürlüğü, Ġl Afet Acil Durum Müdürlüğü, Aile ve Sosyal Politikalar Ġl Müdürlüğü ile Mustafa Kemal Üniversitesi’nde görev yapan 10 psikolog, 7 sosyal çalıĢmacı ve 1 çocuk geliĢim uzmanı olmak üzere 18 kiĢilik ekip bölgede çalıĢmak üzere organize edilmiĢtir. Üniversite koordinasyonundaki psikososyal ekip dıĢında Milli Eğitim Ġl Müdürlüğü Hatay Ġli’nin farklı ilçe ve okullarında görev yapan 40 rehber öğretmen ile bölgedeki okullarda çalıĢmak üzere organize olmuĢtur. Aile ve Sosyal Politikalar Ġl Müdürlüğü ise yaralı ve merhum yakınları ile patlama sonrasında maddi zarara uğrayan aileleri tespit ederek hem gerekli maddi yardımın sağlanması konusunda çalıĢmıĢ hem de olay sonrası ve olayın birinci ayında yaralı ve
2
merhum ailelerine ruh sağlığı uzmanları eĢliğinde ziyaretler gerçekleĢtirerek manevi destek vermiĢtir. Psikososyal müdahaleler kapsamında yürütülen çalıĢmalar aĢağıda yer almaktadır. 1. Psikososyal Ekip ÇalıĢanlarına Yönelik Eğitim Reyhanlı Ġlçesi’nde gerçekleĢen patlama sonrası travma mağduru bölge halkına yönelik psikososyal çalıĢmalara katılacak olan, çeĢitli kurumlarda görevli ruh sağlığı çalıĢanlarına Mustafa Kemal Üniversitesi Psikolojik DanıĢma ve Rehberlik Birimi ve Psikiyatri Anabilim Dalı tarafından travma eğitimi verilmiĢtir. 17 Mayıs 2013 tarihinde gerçekleĢen eğitime, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Ġl Afet Acil Durum Müdürlüğü, Ġl Sağlık Müdürlüğü, Halk Sağlığı Müdürlüğü ile AraĢtırma ve Uygulama Hastanesi’nden 62 uzman katılmıĢtır. Eğitim kapsamında Mustafa Kemal Üniversitesi AraĢtırma ve Uygulama Hastanesi Psikiyatri Anabilim Dalı’ndan Doç. Dr. Mustafa Arı “Temel Psikotravmatoloji”, Psikolojik DanıĢma ve Rehberlik Birimi’nden Psikolog Yusuf Doğru, “Akut Dönem Özellikleri ve Travma Müdahaleleri”, Psikolog Lora Alp’in “Çocuk ve Ergenlerde Psikolojik Travma” ve Uzman Psikolog Dilaram Billur Çelik “Alanda ÇalıĢmak” konulu sunumları gerçekleĢtirmiĢtir. 2. Ġhtiyaç ve Kaynak Değerlendirmesi Bölgede Psikososyal desteğe öncelikli olarak ihtiyaç duyan kiĢilerin belirlenmesi ve hızlı bir Ģekilde halka ulaĢabilmek için mahalle muhtarlarının önemli bir kaynak olduğu düĢünülmüĢtür. Halka yönelik etkinliklerin yanı sıra patlama alanına fiziksel yakınlığı sebebiyle doğrudan etkilenen kurum çalıĢanlarına yönelik çalıĢmalar yapılması kararlaĢtırılmıĢtır. Direkt patlama alanında bulunan ve önemli düzeyde hasar gören Reyhanlı Belediyesi, PTT Reyhanlı ġubesi ve Halk Bankası Reyhanlı ġubesi öncelikli olarak ele alınmıĢtır Patlama sonrası yaralıların tedavisi ile ilgilenmeleri sebebiyle travmatize olabileceği düĢünülen diğer bir grup sağlık çalıĢanlarına yönelik destek çalıĢmaları bölgede ihtiyaç duyulan diğer bir konu olarak belirlenmiĢtir.
3
Psikososyal ekibin çalıĢmalarını yürütebileceği bir alan oluĢturma arayıĢında Hatay Valiliği tarafından sağlanan konteynırlara uygun bir yer bulunamaması sonucunda ilçedeki merkezi okullar, merkezler ve kuruluĢlar taranarak üç ayrı yerde oda temin edilmiĢtir. Bunlardan biri Milli Eğitim Müdürlüğü’nden alınan izinle Cumhuriyet Ġlkokulu içinde, ikincisi Reyhanlı Kaymakamlığı’ndan alınan izinle Halk Eğitim Merkezi’nde ve üçüncüsü Nuri-Filiz Bahadırlı Aile Sağlığı Merkezi’nde bulunmaktadır. Travma sonrası tepkiler ve baĢ etme yolları ile ilgili bilgilendirme oturumları için Halk Eğitim Merkezi Konferans Salonu’nun kullanılması kararlaĢtırılmıĢtır. 3. Bilgilendirme Oturumları Travma Sonrası Tepkiler ve BaĢ Etme Yolları konulu bilgilendirme oturumları özellikle etkilenen kurumların çalıĢanlarına yönelik olarak planlandı. Bu oturumlar travma durumunda görülebilecek normal tepkileri ayırt edebilme ve ortaya çıkan belirtilerle baĢ edebilme konularında bilgilendirme ve paylaĢım amacı taĢımıĢtır. a. Kurum Çalışanlarına Yönelik Patlama alanına fiziksel yakınlığı ve etkilenme Ģiddeti sebebiyle Reyhanlı Belediyesi ve PTT çalıĢanları ile bilgilendirme oturumları yapılmıĢtır. ÇalıĢan sayısıyla orantılı olarak belediye için iki oturum, PTT için tek oturumluk çalıĢma yapılmıĢtır. Bu çalıĢmalarda travma ve travma sonrası süreçlerle ilgili bilgilendirmenin yanı sıra paylaĢım ve normalleĢtirmeye yer verilmiĢtir. Ayrıca katılımcıların kendileri, aileleri ve çevresinde desteğe ihtiyaç duyan kiĢilerin bireysel görüĢmeye baĢvurmaları için yönlendirme ve teĢvik yapılmıĢtır. Halk Bankası çalıĢanları ise oturumlara katılmamıĢ, bireysel destek almayı tercih etmiĢlerdir.
4
b. Sağlık Çalışanlarına Yönelik Reyhanlı Devlet Hastanesi ve Aile Sağlığı Merkezleri çalıĢanlarına yönelik oturumlar iki ayrı grupta ele alınmıĢtır. Travma sonrası tepkiler ve baĢ etme yolları ile ilgili konuĢulmuĢ, gerek kendi çevreleri gerekse hastanede karĢılaĢtıkları hastalar için desteğe ihtiyaç duyanların psikososyal ekibe yönlendirilmesi konusunda bilgi verilmiĢtir. Aile Sağlığı Merkezi hekimlerine ve bölgede gönüllü çalıĢacak olan Mustafa Kemal Üniversitesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Yüksekokulu’na travma mağduru hastalarla çalıĢmak konusunda bilgilendirme toplantıları yapılmıĢtır.
c. Öğrenci ve Öğretmenlere Yönelik Öğrencilere ve öğretmenlere yönelik etkinlikler, okullarda Milli Eğitim Ġl Müdürlüğü’nün görevlendirdiği rehber öğretmenler tarafından yürütülmüĢtür. Psikososyal destek eğitimi, Reyhanlı Ġlçesi’nde bulunan 33 devlet okulu, 1 özel okul ve 2 dershane’de öğretmenlere, öğrencilere ve öğrenci velilerine yönelik birbirinden ayrı oturumlar gerçekleĢtirmiĢtir. Sınava girecek yönelik SBS ve üniversite hazırlık öğrencilerine yönelik 5 ayrı toplantıda sınav kaygısı konulu bilgilendirme çalıĢmaları yapılmıĢtır. Doğrudan Patlama alanında bulunan ve kayıp veren Pi Analitik Dershanesi öğrencilerine psikososyal ekip tarafından, ek bir çalıĢma, SBS ve üniversite sınavlarının hemen öncesinde travma ve sınav kaygısını içerecek Ģekilde planlanmıĢtır. 8. sınıf SBS hazırlık öğrencileri ile üniversite hazırlık öğrencileri ayrı gruplarda ele alınarak bilgilendirme ve paylaĢım grup oturumları gerçekleĢtirilmiĢtir. 4. Koordinasyon ve ĠĢbirliği GörüĢmeleri Ġlçede desteğe ihtiyacı olan kiĢilere ulaĢabilmek ve halkın ekibe güvenini sağlamayabilmek için mahalle muhtarlarının iĢbirliğine önem verilmiĢtir. Muhtarlar da bölgede yaĢanan olaydan etkilenmiĢ kiĢiler olarak ele alınmıĢ ve kaymakamlığa davet edilerek travma sonrası yaĢantılar 5
bilgilendirme ve paylaĢım oturumu gerçekleĢtirilmiĢtir. Yapılan çalıĢmada psikososyal ekip etkinlikleri hakkında da bilgi verilerek iĢbirliği ortamı oluĢturulmuĢtur. Bölgede psikososyal çalıĢmalar sırasında Reyhanlı Kaymakamlığı, Ġlçe Emniyet Müdürlüğü, Reyhanlı Devlet Hastanesi, Aile Sağlığı Merkezleri, Halk Eğitim Merkezi, Reyhanlı Belediyesi ile gerek destek vermek gerekse etkinliklerle ilgili lojistik destek almak amacıyla sürekli olarak iletiĢim içinde çalıĢılmıĢtır. Etkinliklerle ilgili duyurular konusunda okullar, camiler ve bölge esnafı ile de iĢbirliği içinde olunmuĢtur. 5. Halka Yönelik ÇalıĢmalar Bölgede çalıĢmak üzere yönlendirilen 18 kiĢilik ekip 3-4 kiĢilik gruplara ayrılarak haftanın 5 günü alanda bulunmuĢlardır. Her grubun haftanın aynı günü ve aynı kadro ile alanda bulunması ile sürekliliğin sağlanması hedeflenmiĢtir. Ekipler her günün sonunda gün içinde yaptıkları çalıĢmaların raporunu yazmak ve grubun geri kalanı ile paylaĢmakla sorumludur. Her ekip gün içinde çalıĢtığı vakayı kendisi takip etmiĢ, bilgisini aldığı fakat ulaĢamadığı vakayı bir sonraki ekibe
devretmiĢtir.
Haftanın
bir
günü
genel
toplantı
yapılarak
haftalık
faaliyetler
değerlendirilmiĢtir. Halka yönelik çalıĢmalarda bölge halkıyla iletiĢim kurabilmek ve güven ortamını sağlayarak ihtiyaç duyan bireylerin yardım almasını kolaylaĢtırma için muhtarlar, aile sağlığı merkezleri, devlet hastanesi, evde bakım ve fizik tedavi rehabilitasyon hizmeti sağlayan ekipler ile iĢbirliği içinde çalıĢılmıĢtır. Muhtarlar periyodik olarak ziyaret edilmiĢ, aile sağlığı merkezlerine bağlı gebeler, yaralı veya merhum yakınları, evde bakım, fizik tedavi rehabilitasyon ekiplerinin çalıĢmaları sırasında belirledikleri kiĢiler gerek çalıĢma birimimize davet edilerek gerekse evde ziyaret edilerek takip edilmiĢtir. Psikiyatrik tedaviye ihtiyaç duyduğu düĢünülen kiĢiler Reyhanlı Devlet Hastanesi’nde görevlendirilen psikiyatri hekimine yönlendirilmiĢ, yönlendirilme sırasında hekim ile iletiĢim kurulması sağlanmıĢtır. Yapılan çalıĢmalar sırasında sosyal inceleme gerektiren durumlar, ilgili kurumların temsilcisi ekip çalıĢanlarına iletilmiĢ ve gerekli iĢlemin baĢlatılması sağlanmıĢtır.
6
Yapılan bire bir çalıĢmaların yanı sıra toplumda travmayla ilgili farkındalık yaratmak amacıyla Hatay Halk Sağlığı Müdürlüğü tarafından hazırlanan “Zor Durumlarla BaĢ Etme Yolları” baĢlıklı broĢürler ilçedeki Aile Sağlığı Merkezleri, Halk Eğitim Merkezi, Reyhanlı Kaymakamlığı, Reyhanlı Toplum Sağlığı Merkezi, bazı okullar ve çevre esnafa bırakılarak halka ulaĢtırılması sağlanmıĢtır. SONUÇ VE ÖNERĠLER Mustafa Kemal Üniversitesi koordinatörlüğündeki psikososyal ekip,
planlama ve
koordinasyonun merkezden yürütüldüğü patlama sonrası ilk on günün ardından 42 gün bölgede aktif olarak bulunmuĢtur. Kapsayıcı olması ve mümkün olduğunca fazla kiĢiye ulaĢması hedeflenen destek programı çerçevesinde çalıĢanlar ve öğrenciler, kadınlar ve erkekler, çocuklar, gençler, yetiĢkinler, yaĢlılar, hasta ve yaralılar, kayıp yaĢayan aileler, olaya tanık olan ve tanık olmadığı halde etkilenen tüm bölge halkına hitap edilmiĢtir. YaĢanan travma sonrası ortaya çıkan sorunlarla olduğu kadar travmatik olay öncesinde var olan ve süren sorunlar da tespit edilip gerekli müdahale sağlanmıĢtır. Bu noktada kurumlar arası iĢbirliğinin sorunların çözümüne katkı sağladığı, gerekli müdahalenin ilgili kurum uzmanı tarafından kolayca yürütüldüğünü söylemek mümkündür. Ġlçede aktif olarak çalıĢılan süre boyunca psikososyal destek sağlamanın yanı sıra bu konuda bilinçlendirme yapılması da hedeflenmiĢ, uzman desteği almaya yönelik esnek tutum yerleĢtirilmeye
çalıĢılmıĢtır.
Bundan
sonraki
süreçte
Reyhanlı
Devlet
Hastanesi’nde
görevlendirilen ruh sağlığı uzmanlarının halka gerekli destek ve tedaviyi sunabileceği düĢünülmektedir. YaĢanan travmatik olayın doğası sebebiyle çocukların, ebeveynleri tarafından kalabalık ortamlardan uzak tutulması, çocuklarla yapılacak toplu çalıĢmaları engelleyici bir unsur olarak ortaya çıkmıĢtır. Özellikle okul öncesi çocuklarla yapılan çalıĢmalar görüĢmeler ve aile ziyaretleri içinde sınırlı kalmıĢtır. Bundan sonraki aĢamada çocuklarla yapılacak uygun etkinliklere ihtiyaç olduğu söylenebilir. Bununla ilgili olarak TEGV AteĢböceği Eğitim Tırı’nın Reyhanlı’ya gelmesi konusunda giriĢimlerde bulunulmuĢtur.
7
Kriz Durumlarında Psikososyal Hizmetler Terör olayları, doğal afetler gibi kriz durumları doğaları gereği ani olarak ortaya çıkmakta ve bu özellikleri –eğer belirli bir ön hazırlık söz konusu değilse- olayın hemen ardından etkili müdahale koĢulları oluĢturmayı güçleĢtirmektedir. Önceden yapılacak bir eylem planı kriz durumlarında yaĢanan karmaĢayı önleyerek netlik sağlayacağı için destek ekibinin rahat ve sistemli hareket etmesine ortam sağlayarak etkin bir çalıĢma yürütmeyi, zamanında ve doğru müdahaleyi ortaya koyabilmeyi kolaylaĢtıracaktır. Krize müdahale eylem planı kapsamında öncelikle deneyimli ve travmaya müdahale konusunda eğitimli yerel uzmanların “alanda çalıĢacak öncelikli kiĢiler” olarak belirlenmesi önemlidir. Bu hazır ve belirli ekip kriz durumu ortaya çıktığında bölgedeki ihtiyacı belirleyecek, duruma özgü müdahale planını oluĢturacak ve çekirdek kadroya ek olarak katılacak yeni destek personeline gerekli eğitimi verecek Ģekilde kendi içinde görev paylaĢımı gerçekleĢtirerek etkili ve verimli bir çalıĢma gerçekleĢtirebilecektir. Plan ve hazırlık aĢamasının ardından alanda hizmet vermeye baĢlamak için psikososyal çalıĢmaların yürütülebileceği bir merkez sağlanması büyük önem taĢımaktadır. Bu merkezin kolay ulaĢılır olması, verilen hizmetin doğası gereği gizliliğin ve güven ortamının sağlanabileceği özellikte olması gerekmektedir. Psikososyal destek merkezinin sağlanması, halka baĢvurabilecekleri belirli bir adres göstermek bakımından da önem arz ettiğinden ivedilikle çözülmesi gereken bir konudur ve yerel yönetimin iĢbirliğini gerektirmektedir. Psikososyal hizmetlerde sürekliliği sağlamak, yani etkilenmiĢ bireyleri saptamak kadar takip ve izlemini yürütmek de dikkatle ele alınması gereken bir konudur. Bu sebeple kayıt tutmak önemlidir. Ancak göz önünde bulundurulması gereken diğer bir konu gizliliktir. Tutulan kayıtların alanda çalıĢan psikososyal ekibin her an ulaĢabileceği ancak uzmanlar dıĢındaki kiĢilerin eline geçmeyeceği koĢulları oluĢturabilmek için psikososyal destek merkezinde bilgisayar, yazıcı gibi teknik donanımın bulunması gerekmektedir. Bununla birlikte çocuklarla yapılacak çalıĢmalar için materyal sağlanması da önemlidir. Travma sonrası müdahalede travma mağduru olduğu kadar olay öncesi dönemden süregelen bazı problemlerin de mağduru durumundaki bireylerle mutlaka karĢılaĢılmaktadır. Bu anlamda mümkün olan çözüm yollarını iĢe koĢmak ve bireyin yaĢam kalitesini yükseltmek için ilgili 8
kurumlardan çalıĢanların ekip içinde yer alıyor olması hızlı müdahaleyi sağlamıĢ ve bu anlamda kurumlar arası iĢbirliği, mevcut eylem planının önemli bir baĢarısı olmuĢtur. REYHANLI ĠLÇESĠ PSĠKOSOSYAL DESTEK EYLEM PLANI KAPSAMINDA ALANDA ÇALIġMA YAPAN PSĠKOSOSYAL DESTEK EKĠBĠ Psikolog Dr Nedret ÖZTAN
Bilkent Üniversitesi/Türk Psikologlar Derneği
Doç Dr Mustafa ARI
Mustafa Kemal Üniversitesi
Dr Musa ġAHPOLAT
Mustafa Kemal Üniversitesi
Uzman Psikolog D. Billur ÇELĠK
Mustafa Kemal Üniversitesi
Psikolog Lora ALP
Mustafa Kemal Üniversitesi
Psikolog Yusuf DOĞRU
Mustafa Kemal Üniversitesi
Psikolog Dilem DĠNÇ
Mustafa Kemal Üniversitesi
Sosyal ÇalıĢmacı Özgür ÜREGEN
Mustafa Kemal Üniversitesi
Sosyal ÇalıĢmacı Özhan ÖZGÜN
Hatay Ġl Afet Acil Durum Müdürlüğü
Uzman Psikolog Nilgün YENĠOCAK
Hatay Halk Sağlığı Müdürlüğü
Psikolog Sezgin KUġ
Hatay Halk Sağlığı Müdürlüğü
Sosyal ÇalıĢmacı Kemal NUR
Hatay Halk Sağlığı Müdürlüğü
Sosyal ÇalıĢmacı Fatma KESKĠN DURAN
Hatay Halk Sağlığı Müdürlüğü
Sosyal ÇalıĢmacı Özlem ÇELENK
Hatay Halk Sağlığı Müdürlüğü
Sosyal ÇalıĢmacı Derya ġAHUTOĞLU
Hatay Ġl Sağlık Müdürlüğü
Psikolog Ümit ÇAĞLAR
Aile ve Sosyal Politikalar Ġl Müdürlüğü
Sosyal ÇalıĢmacı Mustafa SOYDAN
Aile ve Sosyal Politikalar Ġl Müdürlüğü
Çocuk GeliĢim Uzmanı YeĢim ÖCAL
Aile ve Sosyal Politikalar Ġl Müdürlüğü
Psikolog Yağmur SUADĠYE
Reyhanlı Devlet Hastanesi
Psikolog Benay NUR
Kırıkhan Devlet Hastanesi
Sosyal ÇalıĢmacı Yusuf GÖRÜR
Ġskenderun Devlet Hastanesi
9
REYHANLI ĠLÇESĠ PSĠKOSOSYAL DESTEK EYLEM PLANI KAPSAMINDA BÖLGEDE YAPILAN ÇALIġMALARDAN FAYDALANAN KĠġĠ SAYISI (22 Mayıs 2013 - 2 Temmuz 2013 Bölgede gerçekleĢtirilen grup çalıĢmaları, bireysel görüĢmeler, psiko-eğitim toplantıları ile uzmanlar tarafından ulaĢılan kiĢi sayısı tabloda belirtilmiĢtir.
Kaynak
KiĢi Sayısı
Belediye çalıĢanları
110
Devlet hastanesi çalıĢanları
40
ASM çalıĢanları
19
PTT
12
Muhtarlar
14
Kurumlardan yönlendirilenler, muhtarların yönlendirdikleri, bölge esnafları ve yakınları, ekibimize baĢvuranlar
130
Halk Bankası
2
ASM’lerden bildirilen gebeler ve aileleri
24
Dershaneler
68
FTR hizmetleri personelinin yönlendirdiği
5
Bölgedeki planlama/koordinasyon görüĢmeleri
74
Toplam
498
10