G GZ E
94
KOPLOPERS IN DE ZORG
Gehandicaptenzorg
GGZ
Jeugdzorg
Maatschappelijke Ondersteuning
VVT
Ziekenhuizen en Klinieken
Life Science & Health
Bijna 100 jaar ervaring in geestelijke gezondheidszorg heeft GGZ Eindhoven en De Kempen weten samen te brengen in een brede en tegelijkertijd effectieve dienstenportfolio. Hiermee heeft GGZE aantoonbaar succes met het laten re -integreren van mensen in de samenleving en speelt de organisatie een leidende rol op gebieden als extramurale zorg, cliëntenparticipatie en de inzet van ervaringsdeskundigen in het behandelproces.
Hoe een organisatie zichzelf voortdurend vernieuwt Toen GGzE in 1918 werd opgericht was het doel mensen met afwijkend gedrag met psychiatrische klachten én een verstandelijke beperking of crimineel gedrag een eigen plaats te geven in een beschermende omgeving weg van de bestaande wereld. De organisatie was in hoge mate zelfvoorzienend en heeft zich in de decennia daarna ontwikkeld van krankzinnigengesticht tot Rijks Psychiatrische Inrichting en uiteindelijk tot een ‘last resort’ voor mensen die nergens meer konden worden opgevangen. Joep Verbugt, voorzitter raad van bestuur van GGzE benadrukt dat de basis voor het huidige en toekomstige succes voor een belangrijk deel is gelegd door de langjarige ontwikkeling van de organisatie: “De kunst van het besturen is ook het verleden goed te kennen.” Begin jaren zeventig ontwikkelde de organisatie zich van een psychiatrische ziekenhuis tot een instelling die niet alleen zware klinische functies, maar ook ambulante functies aanbood. De fusie met het plaatselijke RIAGG en met het regionaal instituut voor beschermende woonvormen bouwde voort op deze trend en maakte het nieuwe profiel van GGzE compleet: een regionale geestelijke gezondheidszorg organisatie met bovenregionale functies aangevuld met forensische psychiatrie.
Het succes van de aanpak van GGZE is in de regio goed merkbaar. Zo zijn er duidelijk ‘minder bedden’ nodig dan buiten de regio en ook op gebieden als extramurale zorg, cliëntenparticipatie en de inzet van ervaringsdeskundigen in het behandelproces loopt GGZE voorop. Planetree: de mens centraal
Naar de toekomst toe is GGzE vast van plan haar regionale koploperschap verder te verankeren. Onder ander door het toepassen Planetree – een bewezen filosofie gebaseerd op een mensgerichte aanpak – in de eigen organisatie. Enkele jaren geleden heeft GGzE zichzelf in het kader van het meerjarenbeleid kritisch tegen het licht gehouden en geconstateerd dat op een aantal punten verbetering aan de orde was. Een van deze punten was de bejegening van cliënten. Daarnaast constateerden de betrokkenen dat enerzijds de overheid en zorgverzekeraars kritischer worden op de resultaten, terwijl anderzijds de werkelijkheid zich vaak eenvoudigweg niet in cijfers laat vangen. Er is als het ware een tsunami aan indicatoren over de sector uitgestort om vat te krijgen op de vraag wat de sector nu feitelijk levert.
“De kunst van het besturen is ook het verleden goed te kennen.” Joep Verbugt, voorzitter raad van bestuur van GGzE
KOPLOPERS IN DE ZORG
95
G GZ E
“Er bestaat bij de overheid een institutioneel wantrouwen richting GGZ.” Joep Verbugt, voorzitter raad van bestuur GGzE
Planetree leek te kunnen helpen bij het vinden van een antwoord op de vraag hoe je als GGZ-instelling het beeld kan versterken dat je daadwerkelijk waar voor je geld biedt. Tevens bood de methode verschillende aanknopingspunten om de gewenste cliëntgerichtheid te verbeteren. Van belang is dat binnen Planetree de relatie behandelaar – cliënt centraal staat, hetgeen een op een aansluit op de opleiding van de behandelaars, waar diezelfde relatie een centrale plaats inneemt. Deze herkenbare en praktische uitgangspunten bleken een goede basis te bieden om draagvlak bij de medewerkers te creëren. Op basis van Planetree kwam GGzE tot de conclusie dat op zich de verschillende onderdelen van de zorg en dienstverlening zonder meer kwalitatief op niveau waren, maar dat de samenhang soms ontbrak. Daarnaast werden er door Planetree accenten gelegd op onderwerpen die in de psychiatrie over het algemeen minder aandacht krijgen zoals bewegen en lichamelijk welbevinden. Elementen die zeker van belang zijn aangezien de levensverwachting van een psychiatrische patiënt 20 jaar lager ligt dan het gemiddelde. Marie-Louise Vossen, lid raad van bestuur GGzE meent dat een andere houding van de medewerkers niet van bovenaf kan worden opgelegd: “Het moet authentiek zijn en dus vanuit de medewerkers zelf komen: zij moeten zich realiseren dat een ieder binnen de orga96
KOPLOPERS IN DE ZORG
Gehandicaptenzorg
GGZ
Jeugdzorg
Maatschappelijke Ondersteuning
VVT
Ziekenhuizen en Klinieken
Life Science & Health
“Planetree brengt weer een balans tussen de zakelijke en de menselijke en inhoudelijke kant binnen de organisatie. Het heeft geleid tot een grotere medewerkerstevredenheid.” Marie-Louise Vossen, lid raad van bestuur GGzE
nisatie het verschil kan maken.” Daarom werd een traject gestart om alle medewerkers bij het gedachtengoed van Planetree te betrekken. De start van het traject werd gemarkeerd met een regiegroep bestaande uit een dwarsdoorsnede uit de organisatie van hoog tot laag aangevuld met afvaardiging van cliënten. Van hieruit werden alle activiteiten gecoordineerd en kwamen alle ideeën en initiatieven samen. Het gedachtengoed van Planetree werd verspreid in de workshops die aan alle medewerkers werden aangeboden. In het verlengde hiervan zijn er allerlei concrete activiteiten als wensbomen geïntroduceerd waarin iedereen – medewerker en cliënt – zijn/haar wens of idee in kwijt kan; eens in de zoveel tijd worden de wensen en ideeën verzameld en omgezet in concrete acties in de organisatie. Een ander instrument dat past binnen Planetree, maar speciaal voor GGzE werd ontwikkeld, is de ‘Jak Award’, genoemd naar de eerste cliënt van de instelling. Om in aanmerking te komen voor de award kunnen projectvoorstellen worden ingediend, waarover intern maar ook extern kan worden gestemd. De eerste Jakaward is tijdens de nieuwjaarsreceptie uitgereikt en tot veel enthousiasme geleid. Er wordt ook gewerkt met focusgroepbijeenkomsten die zich vooral buigen over de vraag hoe dingen beter kunnen, zoals de informatievoorziening naar cliënten en betrokken, hetgeen heeft geleid tot een nieuwe website. De workshops en de andere activiteiten heb-
ben een grote spin off gehad: de weerstand is zienderogen afgenomen met name omdat de Planetree aansluit op de werkelijkheid zoals deze wordt ervaren door medewerkers en cliënten. Mensen kunnen er zelf mee aan de slag waardoor er resultaten te zien zijn. De ervaring leert dat niet alles geld hoeft te kosten. Sterker nog: de meest succesvolle activiteiten kosten het minst, juist omdat de medewerkers er nauw bij betrokken zijn. Het doel is in 2013 de eerste GGZ-instelling te zijn met een Planetree-erkenning voor de gehele organisatie. ‘Going concern’ hand in hand met innovatie GGzE heeft de afgelopen jaren een ruime ervaring opgebouwd met het doorlopen van de Plan-Do-Check-Act-(PDCA)cyclus. Hierbij heeft men er rekening mee gehouden dat GGzE zich op een specifieke doelgroep richt waarbij het werken met protocollen en richtlijnen nooit tot volledige genezing leidt, maar afhankelijk van de individuele situatie leidt tot herstel en het ‘leren omgaan met’. De rationaliteit en causaliteit die in veel bedrijfsprocessen als de PDCA-cyclus prevaleert, moet ook hier in de context worden geplaatst. Door het structureel werken met de PDCAcyclus is een groot aantal verbeteringen doorgevoerd en ruimte ontstaan voor innovaties. Binnen de PDCA-cyclus worden op het ogenblik drie belangrijke onderwerpen onderscheiden: t Het voortdurend verbeteren van de ‘going concern’
t Nieuwe academische prestaties in de vorm
van leerstoelen en wetenschappelijk onderzoek. t Het stimuleren van innovatie. Deze laatste valt uiteen in procesinnovatie, met name gericht op risicomanagement en beter organiseren van logistieke processen, en productinnovatie, het ontwikkelen van nieuwe producten voor de bestaande doelgroep: zaken als e-health en andere technologische innovaties die er voor dienen op de producten/diensten nog beter aan te kunnen bieden. De regionale betrokkenheid van GGzE biedt hier grote voordelen: Brainport Eindhoven staat wereldwijd bekend als meest innovatieve regio en GGzE maakt hier dankbaar gebruik van. Samen met een aantal bedrijven van Brainport is al een aantal aansprekende health innovations ontwikkeld gericht op het verbeteren van de zorg in de persoonlijke levenssfeer van de klant. Een voorbeeld hiervan is een horloge dat stress meet, een slimme pillenbox, beeldschermcommunicatie en de Autitouch die diagnoses mogelijkheden maakt bij autistische kinderen. In de nieuw te bouwen high care units van GGzE worden in samenwerking met de TU en Philips de nieuwste technologieën op het terrein van licht, geluid en beeld toegepast. Dit levert naast de mogelijkheid om nieuw producten te testen voor alle betrokkenen fundamentele kennis en inzichten op.
KOPLOPERS IN DE ZORG
97
G GZ E
GGzE fungeert op deze wijze in toenemende mate als een living lab waarin innovaties kunnen worden toegepast, een lijn die zal worden voortgezet. Een interessant aspect is dat door deze het belang van de psychische kant van zorg voor producenten ook steeds duidelijker aan het worden is. Om deze veelheid aan innovatie-activiteiten en – mogelijkheden te focussen en te coördineren is er een innovation road map opgesteld, die de komende jaren leidend zal zijn bij de verdere ontwikkelingsrichting. De samenwerking met bedrijven uit Brainport is illustratief voor de focus op samenwerking van GGzE. De organisatie kent een grote diversiteit aan samenwerkingsrelaties met andere zorgorganisaties rondom zorginhoudelijke thema’s als autisme, maar ook bijvoorbeeld met ROC Eindhoven om mensen met een psychiatrische achtergrond een betere kans te geven in het onderwijs. Wetenschappelijk onderzoek is een andere belangrijke pijler voor samenwerking, mede gezien de samenstelling van de populatie van GGzE. Voor het sociaal psychiatrisch wetenschappelijk onderzoek wordt samengewerkt met de Universiteit van Tilburg en GGZ Breburg. GGzE maakt onderdeel uit van de Academische Werkplaats ‘Geestdrift’, een structurele samenwerking met deze universiteit om wetenschappelijk onderzoek te verrichten samen met aangesloten praktijkinstellingen. De Universiteit van Maastricht is daarnaast
een belangrijke partner voor GGzE bij medisch wetenschappelijk onderzoek. Financieringsvraagstukken
“De GGZ kenmerkt zich door een diversiteit aan financieringsstromen die ieder hun eigen criteria hebben om resultaten te meten”, aldus Joep Verbugt. De achterliggende reden is dat de verregaande professionalisering van de sector heeft geleid tot een verkokering die de basis vormt voor de onlogische financieringsstructuur die is ontstaan. De werkelijkheid waarmee GGzE te maken heeft in de persoon van de cliënt is veel complexer, noopt tot samenwerking en loopt door allerlei kokers en financieringsstromen heen. De diversiteit aan financieringsstromen heeft GGzE gedwongen strategische keuzes te maken: men heeft bewust gekozen in te zetten op verdieping en de integratie van de organisatie in de samenleving. In het verlengde daarvan zijn twee strategische speerpunten geformuleerd. De eerste is invulling te geven aan haar maatschappelijke verantwoordelijkheid richting de meest kwetsbare groep burgers met psychische problematiek vaak in combinatie met een verslaving of een verstandelijke beperking. Deze doelgroep zal altijd blijven bestaan evenals het maatschappelijk vraagstuk hoe je het beste voor deze doelgroep kunt zorgen. GGzE wil deze doelgroep een combinatie van klinische zorg en wonen bieden
De tweede strategische keuze betreft het verbeteren van het imago van de psychiatrie: je bent in de ogen van de samenleving of normaal of gek. Men wil in open contact met de samenleving visualiseren wat deze problematiek inhoudt, als het ware een ‘breinpoort’ vormen tussen beide werelden met als doel een genuanceerder beeld te kunnen geven van psychiatrie. Een andere uitdaging is om weer samenhang in de zorgverlening te krijgen omdat de problematiek zich niet houdt aan de grenzen en de logica van de financieringsstromen. Zo heeft een behoorlijk percentage van de cliënten van GGzE een vorm van drank- of drugsverslaving, komen psychiatrische problemen veel voor bij gedetineerden, maar ook bij mensen met een verstandelijke beperking. Daaraan gekoppeld hebben deze groepen aanvullende problemen op het terrein van werk, wonen en vrijetijdbesteding. Ambities
Een van de voornaamste uitdagingen is de kwaliteit van de zorg zichtbaar te verbeteren in de vorm van de tevredenheid van klanten en medewerkers en om door innovaties met dezelfde middelen meer mensen te kunnen helpen. En dat is noodzakelijk want de markt van GGzE is groeiende.
“Men moet zich er rekenschap van geven dat de effecten van interventies in de geestelijke gezondheidszorg minder voorspelbaar zijn dan in de algemene gezondheidszorg.” Marie-Louise Vossen, lid raad van bestuur GGzE 98
KOPLOPERS IN DE ZORG
Gehandicaptenzorg
GGZ
Jeugdzorg
Maatschappelijke Ondersteuning
VVT
Ziekenhuizen en Klinieken
Life Science & Health
DE 12 COMPONENTEN VAN PLANETREE Planetree is zowel een innovatief zorgmodel als een snelgroeiend internationaal netwerk van zorginstellingen, die vastbesloten zijn de best mogelijke zorg voor cliënten te realiseren en tegelijkertijd een inspirerende cultuur voor medewerkers te scheppen. De groep instellingen die in Nederland samenwerkt met Planetree groeit in alle sectoren, van ziekenhuiszorg tot GGZ instelling. Het doel van Planetree is zorginstellingen te creëren waar mensen zich direct al beter voelen en waarin het beste van hotel, zorg en thuis is verenigd. Zorginstellingen als GGzE werken hier concreet aan via de 12 Planetree componenten, die zijn gegroepeerd rondom de thema’s Betere Zorg, Helende Omgeving en Gezonde Organisatie. Betere Zorg t Menselijke interactie en liefdevolle bejegening t Eigen keuzes en verantwoordelijkheid door informatie en educatie t Uitstekende behandeling en zorg t Gezond eten, drinken en bewegen t Aanvullende zorg en zingeving Helende omgeving t Menswaardige technologie t Architectuur en interieur leveren een bijdrage aan gezondheid en heling t Positieve rol van vrienden, familie en gemeenschap Gezonde Organisatie t Tevreden cliënten t Tevreden en gemotiveerde medewerkers t Gezonde financiële resultaten t Goede marktpositie en relaties met belanghebbenden
KOPLOPERS IN DE ZORG
99