Büyük Osmanlı Tarihi
▌
Cilt 1
▌
Joseph von Hammer
güneydoğusunda bizzat fetihlerini artırmayı tasarladı. Kengın yahut Çankırı az vakit içinde Timurtaş'ın eline düştü. Her ikisi de Kızılırmak'a Şirinsu ve Acısu aralarında bulunan bu şehir dördüncü asırdan beri Paflagonya Krallarının payitahtı idi987. Çankırı'nın fethi birbiri ardınca Divriği, Darende, Behısnı, Malatya, Kemah şehirlerinin elde edilmesini sağladı. Sivas'ın kuzeydoğusunda iki günlük mesafede ve Çiçek Dağı'nın (Skedisus) doğu yamaçlarında bulunan ve güneybatıdan Hasan Dağı'yla (Anti-Toros) mahfuz olan Divriği, gaynmünbit ve taşlık bir vâdînin ucunda-ve Mitridâd'a ilk muzafferiyetinin mevkiinde- Pompe tarafından inşâ olunmuş, ve ilk ismi olan Nikopoli988-ki «Mu-zafferiyet Şehri» demektir- bu münâsebetle verilmiş idi. Divriği'den iki günlük mesafede Malatya kazası hududunda bulunan Darende989, Aksu'nun menbâı olan bir dağın eteğindedir. Behısnı kazasında ve Maraş' dan (eski Jermaniçya) Kaysariyye'ye giden yol üzerinde kâin Behısnı kasabası, küçük bir ırmağın suladığı birçok bahçelerle çevrilmiştir990. Fırat kenarlarından pek uzak olmayan ve Pınarbaşı ırmağıyla birlikte lâ-tîf Ospozi991 sahralarında Deyr-i Mesîh sularıyla İska edilmekte buaş eski Mariskum beldesi ve kadim Jenaaniçya Mar1 aş'in daha daki Merah kasabası olmalıdır (Fransızca mütercimi).. lunan Malatya (ki eskiçağ târihinde «Mitilen» ismiyle mâruftur) duvarları altında Jüstinyen'in Husrev-i Nûşirevân ile vuku bulan muhârebe-siyle oldukça şöhretlidir (Hicret'ten 50 sene önce, milâdî 572). Arab sey-yîdi Battal Gâzî'nin doğum yeri olan bu belde, Dânişmend hükümdarlarının payitahtı idi. Hudûd üzerinde ve Fırat'a yakın bir mahalde eski Kümaten kazasında vâkî Kemah kalesi Osmanlı Devleti'nin en müstahkem mevkîlerinden biridir.992 Komşusu olan Erzincan âlâ koyun cinsiyle, Bayburt kadınlarının güzelliğiyle meşhur olduğu gibi, Kemah da bez tezgâhlarıyla şöhret bulmuştur.993 îran cihetinden hudûd üzerindeki mevkilerine nazaran Manner, 4, 3, 32; Cİhân-nttma, s. 645. Manner, 4, 2, s. 31? ve Cİhân-nümâ, s. 625. 989 Darende her ihtimâle göre eski Tafras (?) şehrinin mevkiindedir. (Fr. trc) 990 Cihftn-nüma, 600, Sen Marten, Erçneniyye Hastanda Hatırat, 1,200; Mar1 991 CUıân-nümâ, s. 599, 600 992 «Spiranti Zephiro contraversa Gumathenam contingit reglonem uberem et cultu juxta, faecundam.» (Metnin, me'hazı), Marsel, 18, 9. Evliya, Cİhân-nüma. Evliya Kemah kalesini Van, Diyârıbekr, Mardin, Ermenek, Merkab, Makû, Ardanaş (Erdenüş), Şahin Karamsarı, Afyon Karahisarı kaleleriyle Hasan-Kale kadar askerî ehemmiyeti hâiz gösteriyor. (Müverrih'in «Şahin Karahisarı» yazması yanlışlık eseri olacaktır; «Şebîn Karahisârı'dır ki, Evliya buna «Şâbin» dahî denildiğim söyler.) 993 Darb-ı mesel: «Kemah'ın bezi, Erzincan'ın kuz (koz: ceviz)'ı Bayburd'un kızı.» (Müverrih 987
Sayfa
270
988