Büyük Osmanlı Tarihi
▌
Cilt 1
▌
Joseph von Hammer
Sayfa
20
Bu, ilk müelliftir, ki II. Bâyezid'in teşvikiyle Osmanlılar'ın târihini süslü bir üslûpla türkçe değil, farşça olarak yazmıştır.37 İstanbul'da ikametim esnasında ilk üç saltanatı ihtiva eden (Osman, Orhan, I. Murad) büyük iki yüz varakalık bir cildini satın almağa muvaffak oldum; tâ yirmi sene sonra, farsça aslından yedinci ve sekizinci kitaplarım (II. MeHmed ve II. Bâyezid) satın almağa muvaffak olabildim, ki büyük 350 varakalık bir cilddir. I. Bâyezid, I. Mehmed, II. Murad'ın saltanatlarım ihtiva eden döidüncü, beşinci, altıncı kitaplarım ancak bir istanbul kütüphanesinde mevcut tercümesini istinsah ettirmek suretiyle tedârik ettim, ki 272 büyük varakalık bir cilddir. Müverrihin oğlu "defterdar Ebûl-fazl tarafından I. Selîm'in saltanatına dâir yazılan zeyl, güzel olduğu kadar nâdir olan bu târihin38 dördüncü cildini teşkil eder. İşbu dördüncü cild büyük boyda 153 varakadan mürekkiptir. Bu eseri bulmak için yirmi sene meşakkat çekmemin ve satın alabilmek için yüz duka Ödemekliğimin sebebi, devlet müverrihi Sa'dü'ddîn'in Tâcü't-Tevârîh'indeki muhakemesiyle anlaşılır. O diyor ki:» «Hâme-i sihr-âferîn ve fikr-i ulviyyet-karîni Heşt Behişt kitâb-ı mu1-cezini vücûde getirmiş olan Mevlânâ İdrîs her hususda Osmanlı müverrihlerinin en güzide ve en mu1 teberidir. Lâkin tasvîr-i tafsilâtı iksâr mertebesine kadar sevk etmiş, ve sâde ve tabiî üslûba nazar-ı istihkar ile bakmıştır. Ândan mâada, erbâb-ı ma'ârif, bu ravzâ-i belâgatde -bir kısmını işaret eylediğimbâ'zı naka'is bulmuşlardır. Zâten Sultan Selim (16) (Ferâdîs-i Cennetde ile'1ebed sânı intişâr etsin) devre-i mes'ûde-i saltanatında ve vezîr-i â'zamınm (hemîşe nâil-i teveccüh-i pâdişâhı olsun) taht-ı himâyetinde neşr olunan bu târih, beraber meşk ile muhât-dır. îşbu nâdire-i edebiyye birçok kütüb-i fâhire meyânında hüsn-i bedi'i ile mümtazdır. Zülf-i anber-teri, yâ'ni sütûr-ı müteselsilesi hûr-i cinânın turreleri gibi en ziyâde ziynet, kalem-i sürah ile muharrer âyât-ı kerîme ve ehâdîs-i nebevîyye çehresine lâtîf bir humret vermişdir. Egerçi bu eserin tafsilâtı bir az müşevveş ise de, asla mûcib-1 kelâl ve bâ'zı aksâmındaki ihtisar vâsıl-i derece-i ihlâl değildir. Tâ'bîrâtın hüsn-i intihabı da ma'nâları hakkında hiç bir şübhe bırakmaz. Şu kadar ki müellifin fl-zâil-i Osmâniyyeyi tezkârda ihtisar ve selâtîn-i uzzâmı lâyık
Hacı Kalfa «Evvelü men sınıfün fihâ» diyor ki, ilk târih yazan değil, târih nasıl yazılacağını ilk bulan (yâni târihi maddeleri tertîb ve tasnif eden) demektir; zira Neşri ve Âşık Paşa'nm torununun oğlu, İdrîs'den evvel yazmışlardır. 38 Jurnal AzyaUk (Journal Asia,tique)'de (c. 4. s. 35) bir haşiye dahi bu kitabın satılışından bahseder. 37