2014/2015 SEMESTR AUTORSKI WIOSENNY
Dr hab. Agnieszka Jelewska
Żyjąc w globalnym laboratorium Sztuka i nauka w czasach technokultury
Cykl seminariów ▶ 16 marca ▶ 13 kwietnia ▶ 18 maja 2015 SALA KINOWA 18:00–21:00 Zajęcia skierowane są do teoretyków i praktyków: badaczy, studentów studiów magisterskich i doktoranckich, artystów, kuratorów, wszystkich, którzy chcą się zagłębić w skomplikowane sieci technokulturowych powiązań między sztuką, nauką a technologią. Seminaria będą miały formę wykładowo-konwersacyjną. Udział w nich jest bezpłatny. Obowiązują zgłoszenia do grupy konwersacyjnej.
K
iedy Jerzy Grotowski w drugiej połowie XX wieku pracował nad nową metodą techniki aktorskiej, powoływał się niejednokrotnie na badania laboratoryjne jako przykład eksperymentów dokonujących się w zamkniętej grupie osób, „poza światem zewnętrznym”. Ich celem miało być wypracowanie określonych zasad działania przynoszących oczekiwane efekty, które dopiero w fazie ostatniej mogły być konfrontowane z widzami/odbiorcami. Grotowski wierzył w oddalenie od świata, w potrzebę pracy studyjnej, laboratoryjnej – to te czynniki miały okazać się miarą skuteczności jego metody. W 2003 roku, w katalogu wystawy prac Olafura Eliassona The Weather Project w muzeum Tate Modern w Londynie Bruno Latour analizował koncepcję badań laboratoryjnych w wymiarze przede wszystkim społecznym i kulturowym, a nie tylko naukowym. Pisał, że do niedawna najczęstszym wzorem praktyki dla naukowca, artysty czy filozofa nauki był właśnie ten zakładający konstruowanie reguł w ramach badań prowadzonych w zamkniętych miejscach, laboratoriach, gdzie mała grupa wyspecjalizowanych ekspertów „skalowała” fenomeny, które można było powtarzać przez symulacje albo modelowanie; dopiero później były one ewentualnie aplikowane i rozprowadzane. Tak jak w przypadku pracy Grotowskiego, społeczeństwo mogło jedynie poznać rezultaty działań i odnieść się do nich w określony sposób, ale nie miało możliwości wpływania, dyskutowania czy ich przetwarzania. „Nauka była więc aktywnością oddzieloną murami od społeczeństwa”. Zdaniem Latoura sytuacja uległa diametralnej zmianie w momencie, kiedy zdaliśmy sobie sprawę, że – jako ludzie – tak naprawdę prowadzimy eksperymenty na skalę globalną. Kiedy granice laboratoriów zostały poszerzone do wymiarów planetarnych, okazało się, że żyjemy w świecie
ciągłego eksperymentu i nieustających praktyk badawczych. Dokonują się one w bardzo różnych sferach jednocześnie, nie tylko w zamkniętych i odosobnionych miejscach. Dotyczą zarówno eksperymentów teoretycznych, jak i praktycznych wykonywanych w przestrzeniach kulturowych, społecznych, politycznych, ekonomicznych, ale też – jak zaznacza Latour – dokonują się one na nas samych. Sytuacja ta dotyczy nie tylko wiedzy naukowej, lecz przede wszystkim praktyk społecznych i kulturowych; domaga się jednocześnie nowego namysłu, który zmienia w sposób istotny kształt badań humanistycznych, społecznych i kulturowych. PROGRAM Celem cyklu seminariów będzie próba zmapowania najważniejszych obszarów zmian w sztuce współczesnej i badaniach humanistycznych dokonujących się w ramach modelu poznawczego, jakim jest projekt „świata jako laboratorium”. Zajęcia zostaną podzielone na trzy moduły:
Seminarium I ▶ 16 marca {poniedziałek}
Sztuka w czasach technokultury
W nowoczesnym paradygmacie technokulturowym, w którym procedury badawcze i eksperymentalne stają się podstawą kształtowania form poznania, dotyczą one nie tylko dyskursu naukowego, lecz także wszelkich praktyk, w tym także artystycznych. Sztuka, sięgająca po dokonania naukowe albo wraz z nimi się rozwijająca, jest powiązania z praktyką poznania paradygmatu technokulturowego, łączy się z rozpoznaniami z zakresu socjologii, psychologii, antropologii, kognitywistyki i nauk ścisłych. Tak postrzegane praktyki artystyczne stają się częścią procesów projektowania zarówno rozwiązań praktycznych, społecznie aplikowanych (takich jak: sztuczna inteligencja, genetyka, nanotechnologie), jak i przestrzenią refleksji krytycznej współtworzącej wraz z różnymi formami dyskursów i metodologii nową humanistykę na miarę współczesnych wyzwań. W ramach modułu omówione zostaną rozwiązania technologiczne wprowadzane w obręb sztuk performatywnych, m.in. tańca współczesnego, działań parateatralnych, oraz nowe praktyki artystyczne, takie jak: bio art, nano art, media taktyczne, haktywizm.
Seminarium II ▶ 13 kwietnia {poniedziałek}
Nowy enwiromentalizm
Istotnym wyzwaniem współczesnej nauki i praktyki kulturowej jest redefinicja technonatury, a więc – jak o tym pisze choćby Latour – natury rozumianej nie jako sfera osobna wobec ludzkiej, ale z nią połączona siecią wielu bardzo skomplikowanych, również technologicznych, zależności. W tym module uczestnicy zastanowią się nad siłą sprawczą nowych dyskursów inspirujących współczesne badania humanistyczne i praktyki artystyczne, m.in. nowy enwiromentalizm. Omówione zostaną wybrane zagadnienia z zakresu dyskursów anty- i posthumanistycznych, koncepcja Anthropocenu opisana przez Paula Crutzena i Eugene’a Stoermera, definiującą nową erę geologiczną (według badaczy człowiek – przynajmniej od XVII wieku przy
użyciu różnych technik i wykorzystaniu wiedzy naukowej – tworzy, konstruuje, eksperymentuje i przekształca bardzo wiele elementów życia na Ziemi), a także dyskursy skupione wokół zagadnień life resilience (wytrzymałości i elastyczności życia).
Seminarium III ▶ 18 maja {poniedziałek}
Somatechnologie
Redefinicje somatyczności dokonywane w ramach współczesnych eksperymentów laboratoryjnych nie tylko tych stricte naukowych, lecz także praktyk społecznych czy artystycznych w sposób istotny zmieniają współczesne postrzeganie cielesności. Z jednej strony mamy do czynienia z silną tendencją technologicznego poszerzania możliwości ludzkiego organizmu, w tym również bardzo ważną sferę jego protetyzacji, z drugiej zmierzamy w kierunku modeli wirtualizujących somatyczność, w sytuacjach takich jak mind uploading czy tworzenie sztucznej inteligencji (sytuacja omówiona ostatnio w filmie Spike’a Jonze’a Ona). W tym module ponownie pojawią się zagadnienia związane z szeroko definiowanymi praktykami bio artu, sztuk performatywnych, omówione zostaną także dyskursy i praktyki tworzące się wokół biopolityki, różnych definicji „życia” czy możliwej performatywności i sprawczości współczesnych wymiarów podmiotu w tym obszarze. LEKTURY Uczestnicy będą proszeni o przeczytanie wybranych rozdziałów książek: Biopolityka, „Praktyka Teoretyczna” 2011, nr 2–3, (http://praktykateoretyczna. pl/PTnr2-3Biopolityka.pdf). Rosi Braidotti: Po człowieku, przekład Joanna Bednarek, Agnieszka Kowalczyk, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2014. Agnieszka Jelewska: Ekotopie. Ekspansja technokultury, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 2013. Agnieszka Jelewska: Sensorium. Eseje o sztuce i technologii, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 2012. Bruno Latour: Nadzieja Pandory. Esej o rzeczywistości w studiach nad nauką, przekład zbiorowy, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika, Toruń 2013. Bruno Latour: Polityka natury, przekład Agata Czarnacka, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2009. Signs of Life: Bio Art and Beyond, edited by Eduardo Kac, The MIT Press, Cambridge, Massachusetts – London 2009. Techonatures. Environments, Technologies, Spaces and Places in the Twenty first Century, edited by Damian F. White, Chris Wilbert, Wilfrid Laurier University Press, Canada 2009 (wstęp). Eugene Thacker: Global Genome. Biotechnology, Politics and Culture, The MIT Press, Cambridge, Massachusetts – London 2005. Stephen Wilson: Information Arts: Intersections of Art, Science and Technology, The MIT Press, Cambridge, Massachusetts – London 2003. LEKTURY DOSTĘPNE SĄ W CZYTELNI INSTYTUTU GROTOWSKIEGO.