Epidemia zakażeń pokarmowych wywołanych przez pałeczki Escherichia coli by GIS GIS

WOW T S Ń A A P

T I N

INS

A SA

Główny Inspektorat Sanitarny Raport dotyczący epidemii zakażeń pokarmowych wywołanych przez pałeczki Escherichia coli (O104:H4 STEC) w Europie

Warszawa | Grudzień 2011

ISBN: 978-83-934495-2-1

W ŃST OWA A P

INS

Raport dotyczący epidemii zakażeń pokarmowych wywołanych przez pałeczki Escherichia coli (O104:H4 STEC) w Europie

A SAN

Warszawa | Grudzień 2011

Spis treści 3 Wstęp 5

Escherichia coli – występowanie i ogólna charakterysty

Taksonomia E. coli

Budowa antygenowa

Czynniki predysponujące do wystąpienia zakażenia

Rodzaje zakażeń i serotypy Escherichia coli

Szczepy E. coli STEC mające istotne znaczenie chorobotwórcze dla ludzi

7 Krwotoczne zapalenie jelita grubego (HC), zespół hemolityczno-mocznicowy (HUS) oraz małopłytkowa plamica zakrzepowa (TTP) 8

Przebieg zakażenia werotoksycznym szczepem E. coli

Geny E. coli kodujące toksynę Shiga-like toxin (Shiga-podobną)

Infekcje EHEC a terapia antybiotykami

Diagnostyka Escherichia coli O104 STEC w Polsce

11 Sytuacja epidemiologiczna w Niemczech, Francji oraz innych krajach UE 17 Schemat śledztwa epidemiologicznego (tracking back investigation) z raportu EFSA 18 Łączna liczba przypadków HUS i EHEC oraz zgonów zarejestrowana w Niemczech (stan na dzień 27.07.11 r.) 18 Łączna liczba przypadków HUS i EHEC oraz zgonów zarejestrowana w państwach członkowskich UE (stan na dzień 27.07.11 r.) 19

Nieformalne spotkanie Ministrów Zdrowia UE w Sopocie

Decyzje i rekomendacje

Sytuacja epidemiologiczna w Polsce

22 Sytuacja gospodarcza w Europie (kalendarium wydarzeń), jako podstawa działań Państwowej Inspekcji Sanitarnej w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa żywności 28 Kluczowe działania podjęte przez Państwową Inspekcję Sanitarną oraz zalecenia 33

Podsumowanie kontroli

Kontynuacja badań w 2011 i 2012 roku

Najistotniejsze wspólnotowe przepisy prawne

39 Bibliografia

Raport dotyczący epidemii zakażeń pokarmowych wywołanych przez pałeczki Escherichia coli (O104:H4 STEC) w Europie

Wstęp Główny Inspektorat Sanitarny

03-729 Warszawa, ul. Targowa 65 | tel.: +48 22 536-13-00 | fax: +48 22 635-61-94 | e-mail: inspektorat@gis.gov.pl

W ŃST OWA A P

Warszawa | Grudzień 2011

INS

Raport dotyczący epidemii zakażeń pokarmowych wywołanych przez pałeczki Escherichia coli (O104:H4 STEC) w Europie

A SAN

Wstęp

roku 2011 Europa stała się świadkiem największej od

w państwach członkowskich na poziomie wspólnotowym, kraje Unii

kilkudziesięciu lat epidemii wywołanej zakażeniem

Europejskiej muszą być gotowe do stawienia czoła epidemiom szerzącym

przenoszonym przez skażoną żywność. Była to równocześnie

się przez produkty żywnościowe.

jedna z największych epidemii tego typu na świecie. Od połowy maja w Niemczech zaczęto notować poważny wzrost zachorowań wywołanych

W związku z sytuacją w Niemczech, Ministerstwo Zdrowia i Główny

werotoksycznym szczepem Escherichia coli O104:H4. Objawy zachorowania

Inspektorat Sanitarny, wzmożyły nadzór epidemiologiczny na przypadkami

obejmowały przede wszystkim biegunkę, ale w około ¼ przypadków

zakażeń i zatruć pokarmowych oraz zintensyfikowały urzędową kontrolę

u chorych dochodziło do rozwoju zespołu hemolityczno-mocznicowego,

żywności. Prowadzono akcję informacyjną dla osób wyjeżdżających do

który w części przypadków skutkował trwałymi uszkodzeniami funkcji

Niemiec, jak również do ogółu społeczeństwa.

nerek, a nawet zgonem. Epidemia miała nie tylko wymiar medyczny, lecz spowodowała również poważne konsekwencje w skali międzynarodowej

Niniejszy raport jest opisem kluczowych zadań realizowanych przez

o charakterze ekonomicznym, a także politycznym.

Państwową Inspekcję Sanitarną oraz stanowi podsumowanie podjętych działań podjętych w związku epidemią E. coli O104:H4 w Niemczech.

W czasie trwania epidemii w Niemczech zanotowano ponad 3052 przypadków biegunek wywołanych zakażeniem, zaś u 733 osób rozwinął się zespół hemolityczno-mocznicowy (HUS). Z powodu zakażenia zmarło łącznie 45 osób. Zachorowania wystąpiły również w innych krajach UE, u osób które w maju i czerwcu odwiedziły Niemcy. Łącznie zakażenia wykryto u 125 osób, u 49 osób rozwinął się zespół hemolityczno-mocznicowy (HUS) w tym jedna osoba zmarła z powodu niewydolności nerek w przebiegu zespołu. Epidemia EHEC spowodowała znaczne ograniczenie obrotów na europejskim rynku warzyw i poważne straty ich producentów. Działania służb sanitarnych prowadzone w obliczu zagrożenia wynikającego z zakażeń wywołanych werotoksycznym szczepami bakterii E. coli przyczyniły się do rozszerzenia współpracy pomiędzy krajami UE w zakresie zapobiegania chorobom zakaźnym oraz usuwanie innych źródeł zagrożeń dla zdrowia ludzkiego w szczególności bezpieczeństwa żywności. W zależności od wdrażania krajowych systemów kontroli żywności, jak i systemów zdrowia publicznego Raport dotyczący epidemii zakażeń pokarmowych wywołanych przez pałeczki Escherichia coli (O104:H4 STEC) w Europie

Główny Inspektorat Sanitarny

03-729 Warszawa, ul. Targowa 65 | tel.: +48 22 536-13-00 | fax: +48 22 635-61-94 | e-mail: inspektorat@gis.gov.pl

źródło: CDC/ Peggy S. Hayes; fotografia: Elizabeth H. White, M.S.

raport

Escherichia coli – występowanie i ogólna charakterysty Escherichia coli jest najlepiej poznanym przedstawicielem rodzaju

Szczepy naturalnie bytujące w przewodzie pokarmowym uważa się za

Escherichia. Naturalnym środowiskiem życia tej bakterii jest przewód

niepatogenne, ale mogą one wywoływać oportunistyczne zakażenia tzw.

pokarmowy ludzi, ssaków oraz ptaków. Mikroorganizm ten wchodzi

kolibakteriozy, gdy wystąpią czynniki predysponujące. Bakteria ta jest

w skład naturalnej mikroflory jelita grubego oraz końcowego odcinka

najczęściej izolowanym gatunkiem z materiałów klinicznych.

jelita cienkiego. E. coli występuje szczególnie obficie u mięsożerców oraz zwierząt wszystkożernych. Występuje również w odchodach, stanowiąc

E. coli to gramujemne, krótkie pałeczki o urzęsieniu perytrychalnym.

wysoki procent masy kałowej zwierząt mięsożernych oraz wszystkożernych.

Niektóre szczepy wytwarzają otoczki. Mają zdolność do rozkładu laktozy.

Dlatego jest ona wskaźnikiem do badania stopnia zanieczyszczenia wody

Zwykle laktoza jest rozkładana szybko, jednak niektóre szczepy E. coli

i żywności odchodami (w tym celu oznaczane jest miano coli). Jednak

rozkładają ją z opóźnieniem lub wcale. Wytwarzają indol, natomiast nie

wyhodowanie bakterii E. coli z kału osoby z biegunką, bez przeprowadzenia

wykazują zdolności do wytwarzania H2S oraz rozkładu mocznika. Na

dodatkowych badań określających ich chorobotwórczość, nie może być

podłożach z dodatkiem krwi (króliczej lub baraniej) patogenne E. coli

podstawą do uznania ich za czynnik odpowiedzialny za wystąpienie

wywołują wyraźną hemolizę typu beta.

nieżytu żołądkowo-jelitowego.

Taksonomia E. coli Domena

Bacteria

Typ

Proteobacteria

Klasa

Gammaproteobacteria

Rząd

Enterobacteriales

Rodzina

Enterobacteriaceae

Rodzaj

Escherichia

Gatunek

Escherichia coli

Budowa antygenowa U pałeczek E. coli występują trzy podstawowe antygeny oznaczone jako

Wyróżnia się kilka typów antygenów powierzchniowo-somatycznych: L,

O (antygeny somatyczne), K (antygeny powierzchniowo-otoczkowe) i H

A, B. Ich termostabilność zależy od typu. Znanych jest około 90 antygenów

(antygeny rzęskowe). Opisano też antygeny fimbrii. Antygeny somatyczne

K. Natomiast antygeny rzęskowe H mają charakter białkowy. U E. coli są

(antygeny ściany komórkowej) mają charakter polisacharydowy. Są

one ciepłochwiejne oraz jednofazowe.

ciepłostałe. Obecnie znanych jest około 170 antygenów somatycznych. Oznacza się je literą O oraz liczbami od 01 do 170. Antygeny powierzchniowo-somatyczne K mają charakter polisacharydowy. Raport dotyczący epidemii zakażeń pokarmowych wywołanych przez pałeczki Escherichia coli (O104:H4 STEC) w Europie

Czynniki predysponujące do wystąpienia zakażenia Czynniki predysponujące są definiowane jako czynniki sprzyjające pojawieniu

namnażania i pasażowania określonego genotypu, w warunkach

się kolibakteriozy – oportunistycznego zakażenia wywoływanego przez

silnego nacisku czynników predysponujących na makroorganizm.

Escherichia coli. Wśród czynników predysponujących wyróżnia się

W takich warunkach prawdopodobnie dochodzi do dominacji jednego

m.in. zaburzenie lub osłabienie działania systemu odpornościowego,

określonego genotypu, a następnie do lawinowej ekspresji plazmidowych

współzakażenie innym czynnikiem etiologicznym (np. wirus, pasożyt).

oraz chromosomalnych genów kodujących czynniki patogenności. W wyniku tego procesu populacja E. coli przekształca się w wariant epidemiczny.

Zdolność E. coli do wywoływania zakażeń oportunistycznych wynika z genetycznych uwarunkowań oraz selekcji zależnej od szybkiego

Rodzaje zakażeń i serotypy Escherichia coli Obecnie wyróżnia się dwie grupy oportunistycznych zakażeń wywoływanych

uprzemysłowionych, ale stanowią główną przyczynę zgonów

przez Escherichia coli, są to zakażenia pozajelitowe oraz zakażenia jelitowe.

niemowląt w krajach rozwijających się. Szerzą się przez brudne ręce personelu, zanieczyszczony pokarm i wodę. Źródłem zakażenia

Zakażenia pozajelitowe wynikają z relokacji bakterii z miejsc ich

mogą być inne dzieci lub osoby dorosłe wydalające EPEC wraz

fizjologicznego bytowania do miejsc, gdzie normalnie nie występują, ale

z kałem;

gdzie mają dobre warunki do wzrostu. Do infekcji pozajelitowych zalicza

•

enterotoksyczne szczepy E. coli (ETEC) – bakterie te zostały

się zakażenia ran, zakażenia pęcherzyka i dróg żółciowych, zapalenie

wykryte u ludzi oraz różnych gatunków zwierząt gospodarskich

otrzewnej, zakażenia układu moczowego oraz zakażenia posocznicowe

oraz domowych. Choroba objawia się nasiloną, wodnistą biegunką.

(colisepticaemia) ludzi lub zwierząt. E. coli odpowiada za około 15%

Po ustąpieniu objawów przez kilka miesięcy utrzymuje się lokalna

przypadków seps szpitalnych. Sepsy powodowane E. coli powoduje głównie

odporność. ETEC kolonizują jelito cienkie dzięki aktywności fimbrii.

serotyp SEPEC. W przypadku zakażeń układu moczowego infekcja może

Fimbire umożliwiają bakteriom adhezję do enterocytów i chronią je

zająć zarówno dolny odcinek dróg moczowych, jak i miedniczki nerkowe

przed szybkim usunięciem na skutek perystaltyki jelit. Patogenność

oraz nerki. E. coli wywołuje zapalenie cewki moczowej, zapalenie pęcherza

ETEC wynika ze zdolności tych bakterii do produkcji ciepłochwiejnej

moczowego, zapalenie pęcherza i miedniczek nerkowych, zapalenie nerek

enterotoksyny LB oraz ciepłostałych toksyn ST-I i ST-II. Przy czym

i miedniczek nerkowych.

niektóre szczepy produkują wszystkie typy toksyn, a niektóre tylko jeden;

Infekcje jelitowe (enteritis, enterotoxaemia) manifestują się biegunką.

•

enteroinwazyjne szczepy E. coli (EIEC) – bakterie te wykazują

Pojawiają się epidemiologicznie lub sporadycznie. E. coli powodujące

zdolność do inwazji komórek nabłonka jelitowego, powodując przy

zakażenia jelit klasyfikowane są do 5 postaci patogenności (patoserotypów):

tym wrzodziejące zmiany zapalne. EIEC wykazują duże podobieństwo

•

enteropatogenne szczepy E. coli (EPEC) – bakterie te powodują

mechanizmów patogenności z pałeczkami z rodzaju Shigella. Są

epidemiczne i sporadyczne biegunki u dzieci. EPEC przyłączają się

izolowane głównie w przypadkach czerwonkopodobnych biegunek;

do komórek śluzówki jelita cienkiego za pomocą czynnika adhezji,

•

enteroagregacyjne szczepy E. coli (EAEC / EAggEC) – bakterie te

a następnie wprowadzają do enterocytów toksyczne produkty. Są

wywołują wodnistą, a czasem krwotoczną biegunkę u niemowląt

wykrywane w szpitalnych epidemiach tzw. wczesnych biegunkach

i małych dzieci. Ich patogenne działanie w jelicie wynika z masowej

noworodków lub małych dzieci do lat dwóch. Są rzadkie w krajach Główny Inspektorat Sanitarny

03-729 Warszawa, ul. Targowa 65 | tel.: +48 22 536-13-00 | fax: +48 22 635-61-94 | e-mail: inspektorat@gis.gov.pl

•

adhezji EAEC do enterocytów. Adhezja do komórek nabłonka jelita

Wyróżnia się także nekrotyczne szczepy E. coli (NTEC) – bakterie te są

jest możliwa dzięki specyficznym fimbriom adhezyjnym;

zdolne do wytwarzania cytotoksycznych czynników martwicowych (CNF-1

enterokrwotoczne szczepy E. coli (EHEC) – bakterie te stanowią

lub CNF-2). Zdolność uwalniania czynnika martwicowego może się łączyć

czynnik etiologiczny krwotocznego zapalenia okrężnicy i zespołu

ze zdolnością wytwarzania określonej hemolizyny, przy braku zdolności

hemolityczno-mocznicowego (Hemolytic Uremic Syndrome –

syntezy innych klasycznych czynników patogenności.

HUS). Na wystąpienie HUS szczególnie narażeni są ludzie starsi oraz dzieci. EHEC są zdolne do wytwarzania werotoksyny, zwanej toksyną shigapodobną (Shiga-like toxin – SLT lub Stx), stąd też są nazywane werotoksycznymi (VTEC) lub shiga-toksycznymi (STEC) E. coli. Patogenne szczepy EHEC wytwarzają Stx-1 lub Stx-2, niektóre są zdolne do produkcji obu typów toksyn. Niektóre szczepy wytwarzają także enterohemolizynę.

Szczepy E. coli STEC mające istotne znaczenie chorobotwórcze dla ludzi Szczepy STEC zostały po raz pierwszy zidentyfikowane, jako groźny czynnik

Naturalnym rezerwuarem STEC są przeżuwacze, w szczególności bydło, ale

zakażeń pokarmowych u ludzi, na początku lat osiemdziesiątych XX wieku

także kozy oraz owce. Oprócz tego STEC były izolowane także od koni, psów,

przez dwa niezależne zespoły badaczy – Riley’a i wsp. oraz Karmali’ego i wsp.

drobiu i kotów. Sporadycznie STEC izolowano od ssaków wolnożyjących,

Zespół Riley’a stwierdził, że przyczyną krwawej biegunki, która wystąpiła

takich jak jelenie oraz dzikich ptaków (jaskółki, mewy).

po zjedzeniu niedopieczonej wołowiny w postaci hamburgerów w USA, była E. coli O157:H7. W tym samym roku Karmali i współpracownicy badali

Bakterie te mogą utrzymywać się w środowisku od kilku tygodni do

przypadek zespołu hemolityczno-mocznicowego w Kanadzie. Badacze

kilkunastu miesięcy. W wyniku dość długiego utrzymywania się

stwierdzili, że przyczyną HUS u pacjenta była cytotoksyna produkowana

w środowisku, bakterie te stanowią potencjalne zagrożenie dla zdrowia

przez szczep E. coli. Toksynę tę określono mianem werotoksyny (verotoxin –

i życia człowieka.

VT), a grupę bakterii ją wytwarzających – jako werotoksyczne E. coli (verotoxigenic E. coli – VTEC).

Krwotoczne zapalenie jelita grubego (HC), zespół hemolitycznomocznicowy (HUS) oraz małopłytkowa plamica zakrzepowa (TTP) Najlepiej poznanym STEC jest serotyp O157:H7. Krwotoczne zapalenie

przez E. coli toksyny. HUS rozwija się w naczyniach krwionośnych

jelita grubego wywoływane przez te szczepy przebiega jako krótkotrwała,

nerek, w postaci zmian mikrozakrzepowych, które prowadzą do ostrej

wodnista biegunka, która przechodzi w biegunkę krwotoczną. Czasem

niewydolności nerek. HUS często kończy się śmiercią chorego. Z kolei

pojawiają się komplikacje w postaci krwawień z żołądka lub niedokrwienia

powikłaniem zespołu hemolityczno-mocznicowego jest małopłytkowa

mózgu. Powikłaniem krwotocznego zapalenia jelita grubego jest

plamica zakrzepowa (TTP), która przejawia się powstawaniem zmian

hemolityczny zespół mocznicowy (HUS), którego przyczyną są wydzielane

zakrzepowych w jelicie grubym, nadnerczach, trzustce, sercu oraz mózgu.

Raport dotyczący epidemii zakażeń pokarmowych wywołanych przez pałeczki Escherichia coli (O104:H4 STEC) w Europie

Przebieg zakażenia werotoksycznym szczepem E. coli Zdolność określonego serotypu do wywołania choroby zależy od jego

białka do komórek epitelialnych gospodarza. Przeniesieniu ulega 25 białek,

wirulencji. Zakażenie (przebieg zakażenia na przykładzie O157:H7) rozwija

z których najważniejszym jest werotoksyna tzw. Shiga-like toxin (kodowana

się następująco – E. coli O157:H7 wnika do organizmu z pokarmem, jest

przez gen stx, w wariancie stx1 lub stx2). Działanie tej toksyny polega na

w stanie przeżyć w kwaśnym środowisku żołądka, skąd dostaje się do

modyfikacji rybosomalnego RNA (rRNA) gospodarza, w którym dochodzi

jelit. Po osiągnięciu celu, bakterie przyłączają się do receptorów komórek

do wycięcia adeniny. W wyniku tego dochodzi do zatrzymania syntezy

epitelialnych i rozpoczynają syntezę intyminy (kodowanej przez gen

białek w komórkach epitelialnych gospodarza, co z kolei prowadzi do ich

eae) oraz Tir (kodowanego przez gen tir), dzięki którym możliwe jest

śmierci. Komórki bakterii wciąż proliferują, ewentualnie produkowana

przyłączanie się drobnoustrojów do powierzchni komórek epitelialnych.

przez nie toksyna trafia do krwioobiegu a jej celem stają się nerki. Rozwija

Wykorzystując system sekrecji typu III E. coli O157:H7 transferuje określone

się zespół hemolityczno-mocznicowy (HUS).

Geny E. coli kodujące toksynę Shiga-like toxin (Shiga-podobną) Powszechnie uważa się, że za wysoką wirulencję E. coli O157 odpowiada

Dane literaturowe zawierają doniesienia o takich przypadkach, np. w 1993

jej zdolność do produkcji toksyny Shiga-like toxin SLT (Shiga-podobnej)

r. we Francji stwierdzono 3 przypadki HUS spowodowane przez serotyp

w wariancie Stx2 (kodowanej przez gen stx2), intyminy (kodowanej przez

O113:H21 (stx2 pozytywny, eae negatywny). Z kolei w 1994 r. E. coli O104:H21

gen eae) oraz hemolizyny. W przypadku szczepów innych niż O157 STEC

z zanieczyszczonego fekaliami pasteryzowanego mleka spowodowała

brakuje części czynników wirulencji lub nie są one funkcjonalne. Oprócz

wystąpienie zachorowań w mieście Helena w stanie Montana w USA.

tego szczepy inne niż O157 w większości produkują toksynę w mniej

Zachorowało 17 osób z czego 67% stanowiły kobiety, których mediana

zjadliwym wariancie (Stx1 kodowaną przez gen stx1).

wieku wynosiła 35 lat, stwierdzono 4 przypadki HUS. Natomiast serotyp O104:H4 (stx2 pozytywny, eae negatywny), który wywołał masowe

Literatura wskazuje, że szczepy STEC posiadające gen stx1 lub geny stx1

zachorowania w Niemczech w 2011 r., w przeszłości był izolowany rzadko.

oraz stx2 powodują HUS z mniejszą częstotliwością niż szczepy posiadające

W 2001 r. serotyp O104:H4 STEC został wyizolowany w Afryce od pacjentów

wyłącznie gen stx2.

z biegunką, 2 przypadki wykryto w Niemczech oraz 1 przypadek w Korei.

Z tych powodów szczepy STEC inne niż O157 są uważane za słabo patogenne

Pierwszy przypadek wystąpienia HUS w wyniku zakażenia STEC O104:H4

dla ludzi, zazwyczaj wywołujące symptomy tzw. grypy żołądkowej,

w Korei został opisany przez Woo Kyun Bae i współpracowników w 2006 r.

ustępujące po 24 godzinach. Jednak dane z ostatnich 10 lat potwierdzają, że

Pacjentką była 29-letnia kobieta, u której po kilku dniach od hospitalizacji

szczepy STEC, inne niż O157, są zdolne do wywoływania HUS. Do E. coli innych

zdiagnozowano HUS. Leczenie polegało na uzupełnianiu płynów oraz

niż O157 STEC mających znaczenie kliniczne należą następujące serotypy:

dializach. Prawdopodobnym źródłem zakażenia był niedopieczony

O26:H11, O111:H4, O103:H2, O113:H21, O121, O45, O145:H28, O104:H4.

hamburger zjedzony przez chorą. Literatura zawiera opisy przypadków

Zatem teoria mówiąca, że do spowodowania zespołu hemolityczno-

wystąpienia w przeszłości zachorowań spowodowanych spożyciem

mocznicowego bakterie STEC muszą posiadać zarówno gen stx2 oraz eae

niedogotowanego mięsa oraz innych produktów ( np. mleka).

jest niewystarczająca, ponieważ nie pozwala wyjaśnić dlaczego niektóre serotypy są zdolne do wywołania HUS mimo braku genu eae.

STEC O104:H4 to szczep pochodzenia odzwierzęcego i do tej w pory w Polsce nie stwierdzono jego obecności w żywności.

Główny Inspektorat Sanitarny

03-729 Warszawa, ul. Targowa 65 | tel.: +48 22 536-13-00 | fax: +48 22 635-61-94 | e-mail: inspektorat@gis.gov.pl

Infekcje EHEC a terapia antybiotykami Bakteria EHEC E. coli O104:H4 odpowiedzialna za pojawienie się zachorowań w 2011 r., w szczególności w Niemczech, została scharakteryzowana przez Instytut Roberta Kocha jako: Shigatoksyna 1

- (negatywna)

Shigatoksyna 2 (vtx2a)

+ (pozytywna)

Intymina (eae)

- (negatywna)

Enterohemolizyna

- (negatywna)

EaggEC plasmid wirulencji (Vir plasmid): aatA-PCR (gen kodujący białko transporter-ABC) aggR-PCR (główny gen regulujący geny plazmidu Vir) aap-PCR (gen kodujący dyspersynę) aggA-PCR (gen kodujący podjednostkę fimbrii AAF/I) aggC-PCR (operon fimbrialny AAF/I)

+ (pozytywna) + (pozytywna) + (pozytywna) + (pozytywna) + (pozytywna)

Typ sekwencji MLST ST678 (adk 6, fumC6, gyrB 5, icd 136, mdh 9, purA 7, recA 7) ESBL: CTX-M-15

+ (pozytywna)

Inne β-laktamazy: TEM-1

+ (pozytywna)

Badania kliniczne nad infekcjami innymi szczepami EHEC wskazywały

które z kolei są mniej korzystne niż karbapenemy. Natomiast makrolidy

nieskuteczność terapii antybiotykowej. Pojawiło się zatem pytanie

i klindamycyna mogą obniżać produkcję toksyny w komórkach EHEC. Nie

o zasadność stosowania antybiotyków w przypadku szczepu O104:H4.

zaobserwowano indukcji produkcji toksyny lub indukcji jej wydzielania

Zaproponowano 3 mechanizmy powodujące nieskuteczność terapii

przy stosowaniu rifampicyny, rifaksyminy i tetracyklin.

antybiotykowej w przypadku infekcji szczepem O157:H7: •

• •

antybiotyki eliminują mikrobiotę jelit, która rywalizuje o miejsce

Badania na zwierzętach sugerują, że zarówno makrolidy, jak i rifampicyna

bytowania z E. coli, w rezultacie dochodzi do przerostu i dominacji

zastosowane w terapii zwiększają przeżywalność oraz powodują mniej

E. coli O157:H7 odpornej na dany antybiotyk;

niesprzyjających objawów/powikłań przy infekcji EHEC niż cyprofloksacyna,

antybiotyki powodujące lizę lub subletalne uszkodzenia komórek

której stosowanie powodowało obniżenie przeżywalności chorych zwierząt.

patogenu, w rezultacie prowadzą do indukcji uwalniania toksyn;

Badania wykazały również, że fluorochinolony są związane z aktywacją

antybiotyki powodują indukcję ekspresji genów SLT bakteriofagów.

fagową, której potencjalnym rezultatem jest zwiększony transfer stx2.

Dane literaturowe łączą terapię antybiotykową ze zwiększeniem ryzyka

Za epidemię w Niemczech odpowiada EHEC E. coli O104:H4, stx2 (+), eae (-),

wystąpienia HUSz u pacjentów z infekcją wywołaną przez EHEC. Badania in

iha (+), ESBL (+), która jest oporna na penicyliny oraz cefalosporyny. Według

vitro oraz na zwierzętach wskazywały na możliwość indukcji produkcji lub

informacji wydanych przez DGI (Deutsche Gesellschaft für Infektiologie) nie

wydzielania toksyny przez EHEC po ekspozycji na działanie antybiotyków.

zaleca się leczenia pacjentów zainfekowanych O104:H4 EHEC następującymi

Jednak heterogenność użytych do badań modeli, metod oraz antybiotyków

antybiotykami: fluorochinolony, kotrimoksazol, aminoglykozydy oraz

utrudnia wyciągnięcie wniosków. Jak dotąd badacze są zgodni, że ekspozycja

fosfomycyna. Nie ma informacji sugerujących przeciwwskazania w użyciu

EHEC na kotrimoksazol, fluorochinolony oraz na aminoglikozydy prowadzi

nowszych makrolidów, klindamycyny, rifampiny i rifaksyminy w terapii.

do zwiększonej produkcji lub wydzielania SLT (shiga-like toxin). Informacje

Podobnie karbapenemy jak dotąd nie zostały powiązane z niepożądanymi

dotyczące β-laktamów, makrolidów, klindamycyny i fosfomycyny nie są tak

efektami przy infekcji EHEC.

zgodne. Ograniczone dane jakimi obecnie literatura dysponuje sugerują, że stosowanie ampicyliny jest mniej korzystne niż stosowanie cefalosporyn, Raport dotyczący epidemii zakażeń pokarmowych wywołanych przez pałeczki Escherichia coli (O104:H4 STEC) w Europie

Według DGI terapia odpowiednimi antybiotykami może być stosowana

•

w przypadku pacjentów z przewlekłą kolonizacją EHEC, postępującą

w przypadku pacjentów zainfekowanych O104:H4 EHEC. Informacje wydane

chorobą lecz bez wskazań do systemowej terapii antybiotykowej,

przez DGI w dniu 04.06.2011 r. zawierają następujące rekomendacje:

może zostać zastosowana rifaksymina. Stosowanie rifaksyminy jest

•

bezpieczną metodą eradykacji EHEC z przewodu pokarmowego.

terapia antybiotykowa może być stosowana u pacjenta z krwawą biegunką spowodowaną przez EHEC lub z HUS, przy czym jako

•

preferowane antybiotyki powinny być stosowane karbapenemy;

E. coli O104:H4 jest oporna na wiele antybiotyków. Instytut Roberta Kocha

terapia z zastosowaniem nowszych makrolidów i rifampicyny

przygotował zestawienie dotyczące oporności tej bakterii na antybiotyki:

również jest uznawana za bezpieczną, może być ona stosowana w razie potrzeby; Antybiotyk

Wrażliwość EHEC O104:H4 na antybiotyki, gdzie: Wrażliwy (S) / Oporny (R)

Ampicylina

Oporny (R)

Amoksycylina / Kwas Klawulanowy

Oporny (R)

Piperacylina / Sulbaktam

Oporny (R)

Piperacylina / Tazobaktam

Oporny (R)

Cefuroksym

Oporny (R)

Aksetyl cefuroksysymu

Oporny (R)

Cefoksytyna

Oporny (R)

Cefotaksym

Oporny (R)

Cetfazidim

Oporny (R)

Cefpodoxim

Oporny (R)

Imipenem

Wrażliwy (S)

Meropenem

Wrażliwy (S)

Amikacyna

Wrażliwy (S)

Gentamycyna

Wrażliwy (S)

Kanamycyna

Wrażliwy (S)

Tobramycyna

Wrażliwy (S)

Streptomycyna

Oporny (R)

Kwas nalidyksowy (Nalidixinsäure)

Oporny (R)

Cyprofloksacyna

Wrażliwy (S)

Norfloksacyna

Wrażliwy (S)

Tetracyklina

Oporny (R)

Nitrofuratonina

Wrażliwy (S)

Trimetoprim / Sulfametoksazol

Oporny (R)

Chloramfenikol

Wrażliwy (S)

Fosfomycyna

Wrażliwy (S)

Główny Inspektorat Sanitarny

03-729 Warszawa, ul. Targowa 65 | tel.: +48 22 536-13-00 | fax: +48 22 635-61-94 | e-mail: inspektorat@gis.gov.pl

Diagnostyka Escherichia coli O104 STEC w Polsce W Polsce identyfikacja właściwości biochemicznych patogennego

Badania diagnostyczne przeprowadzane są dwuetapowo:

szczepu pałeczek jelitowych wyizolowanego z materiału klinicznego oraz identyfikacja struktury antygenowej dokonywana jest w laboratoriach

•

I etap (badania dla celów klinicznych):

krajowych, regionalnych i lokalnych zajmujących się ukierunkowaną

1. bezpośrednie wykrycie w próbce kału werotoksyn metodą

diagnostyką mikrobiologiczną.

ELISA oraz

W przypadku werotoksycznych pałeczek E. coli O104:H4 (STEC, EHEC,

2. posiew kału i izolowanie kolonii (co najmniej 10) w celu określenia charakterystyki wyhodowanych szczepów:

VTEC) Laboratorium Zakładu Bakteriologii Narodowego Instytutu Zdrowia

a. obecności genów kodujących werotoksyny – PCR;

Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny (NIZP-PZH) wykonuje

b. zdolności do wytwarzania (tzw. fenotypowej ekspresji)

badania próbek kału oraz referencyjne badania szczepów E. coli w kierunku obecności werotoksyn i innych czynników zjadliwości. Diagnostykę

werotoksyn – test lateksowy; c. lekowrażliwości – wykonanie antybiogramu;

w kierunku enterokrwotocznej E. coli serotyp STEC O104 metodami II etap (badania dla celów epidemiologicznych):

biologii molekularnej, fenotypowymi oraz hodowlanymi prowadzi także

•

Laboratorium Badań Epidemiologiczno-Klinicznych Wojewódzkiej Stacji

d. typ serologiczny wyizolowany werotoksycznych szczepów

Sanitarno-Epidemiologicznej w Olsztynie. W badania diagnostyczne jest również zaangażowany Państwowy Instytut Weterynaryjny w Puławach oraz Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Warszawie.

E. coli – odczyn aglutynacji z surowicą odpornościową; e. profil genomowy DNA izolowanych szczepów w celu porównania ich ze szczepami izolowanymi od chorych w innych krajach (metoda PFGE); f. wariant werotoksyn; g. obecności innych czynników zjadliwości obecnych w badanych szczepach.

Sytuacja epidemiologiczna w Niemczech, Francji oraz innych krajach UE Od połowy maja 2011 r. w Niemczech odnotowano liczne przypadki

się w czasie od 3 do 8 dni po zakażeniu, natomiast HUS – w około 5 dni od

zachorowań wywołane szczepem E. coli O104:H4, który produkuje

wystąpienia biegunki (lub do 15 dni od momentu zakażenia).

werotoksynę. Jest to szczep pochodzenia odzwierzęcego i do tej w pory w żywności w Polsce nie stwierdzono jego obecności.

Pierwszy przypadek zakażenia bakterią E. coli O104:H4 w Niemczech został odnotowany przez Instytut Roberta Kocha (RKI) w dniu 01.05.2011 r.

Zachorowania objawiały się krwawą biegunką, pojawiały się również bóle brzucha oraz wymioty. Przy czym w znacznej części (około 1/3) przypadków

Zachorowania dotyczyły w szczególności osób mieszkających lub w ostatnim

u chorych dochodziło do rozwoju zespołu hemolityczno-mocznicowego

czasie przebywających w północnych Niemczech, przede wszystkim

HUS, który w części przypadków skutkował trwałymi uszkodzeniami funkcji

w landach Hamburg, Dolna Saksonia, Meklemburgia-Pomorze. Jednak

nerek, a nawet zgonem. Większość przypadków zachorowań dotyczyła osób

pojawiły się także doniesienia z Niemiec południowych i wschodnich.

dorosłych, z których dwie trzecie stanowiły kobiety. Biegunka pojawiała Raport dotyczący epidemii zakażeń pokarmowych wywołanych przez pałeczki Escherichia coli (O104:H4 STEC) w Europie

Leczenie biegunek polegało głównie na uzupełnianiu strat płynów oraz

podejrzanego produktu do innych krajów członkowskich lub

elektrolitów, natomiast przy niewydolności nerek spowodowanej przez

krajów trzecich. Ponadto do powiadomienia została dołączona

HUS stosowano dializy. Nie zalecano stosowania antybiotyków, ponieważ

notatka prasowa wydana przez władze landu Hamburg, w której

niektóre z nich mogły zwiększać wyrzut toksyny do organizmu.

znajdowała się informacja, że wykryta w badaniach bakteria to E. coli szczep O104.

Epidemia w Niemczech była jedną z największych w historii, w Europie. W jej

•

W powiadomieniu 2011.0703 zawarta została informacja o wykryciu

wyniku u ponad 3050 osób wystąpiły objawy zakażenia pokarmowego, zaś

EHEC w jednej próbce ogórków pochodzących z Hiszpanii. Produkt

u 733 osób rozwinął się zespół hemolityczno-mocznicowy. W Niemczech

w tym przypadku został dostarczony z Niemiec do Danii – brak

odnotowano 45 zgonów. Natomiast w Unii Europejskiej zachorowania

informacji o dystrybucji do innych krajów członkowskich i/lub

dotyczyły osób, które w ostatnim czasie podróżowały do Niemiec lub

krajów trzecich. Władze niemieckie poinformowały, że produkt

u których wystąpiło zakażenie wtórne w środowisku domowym po pobycie

był wycofywany, a dystrybutor w Niemczech powiadomił swoich

w Niemczech. W UE u 76 osób wystąpiły objawy zakażenia pokarmowego,

odbiorców o wykrytym zagrożeniu.

zaś u 49 rozwinął się zespół hemolityczno-mocznicowy. Jedna osoba zmarła.

•

W powiadomieniu 2011.0707 zawarta została informacja, iż próbka ogórków została pobrana w restauracji w Hamburgu, bakterie

W dniu 22 maja 2011 r. władze niemieckie poprzez unijny system wczesnego

EHEC zostały wykryte. Restauracja zakupiła ogórki w hurtowni

ostrzegania przed chorobami zakaźnymi poinformowały Komisję Europejską

w Hamburgu, jednak hurtownik nie potrafił wskazać jednoznacznie

oraz pozostałe kraje członkowskie UE o wykryciu, w szczególności na

ich pochodzenia. Przedstawił władzom dwa dokumenty

terenie północnych Niemiec 30 przypadków krwawych biegunek oraz

dostawy. Jeden wskazywał na dostawcę z Holandii, drugi na

zespołu hemolityczno-mocznicowego wywołanych przez E. coli. Wstępne

dostawcę z Niemiec. Dostawca z Niemiec zakupił z kolei ogórki

wyniki dochodzenia epidemiologicznego wykazały na istotny statystycznie

w Danii. W związku z tym nie można było jednoznacznie dowieść

związek pomiędzy spożywaniem surowych pomidorów, ogórków i sałaty

pochodzenia kwestionowanego w powiadomieniu produktu.

z występowaniem zachorowań.

Produkt został wycofany z rynku niemieckiego.

W dniu 26.05.2011 r. niemiecki krajowy punkt kontaktowy Systemu

W dniu 27.05.2011 r. odbyła się audiokonferencja KE i państw członkowskich

Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznej Żywności i Paszach (RASFF)

UE w celu omówienia aktualnej sytuacji. Oprócz Niemiec, potwierdzono

przekazał do Komisji Europejskiej oraz do wiadomości pozostałych punktów

przypadki EHEC również w Szwecji (25 przypadków), Danii (7 przypadków),

kontaktowych RASFF wiadomość dot. uzyskania przez właściwe władze

Wielkiej Brytanii (3 przypadki), Holandii (1 przypadek) oraz we Francji –

w Hamburgu wstępnych informacji o wykryciu enterokrwotocznych

u kobiety z Niemiec, która przebywała na terenie Francji. Instytut Roberta

szczepów E. coli (EHEC) w czterech próbkach ogórków (3 różne próbki

Kocha informował, że odnotowano bardzo mało przypadków u dzieci poniżej

oraz jedna próbka potwierdzająca). Próbki te zostały pobrane do badań

5 lat i osób starszych. Z danych tych wynikało, że problem dotyczył przede

w związku z odnotowywanym na terenie Niemiec od 21 maja 2011 r.

wszystkim ludzi młodych i osób w średnim wieku. Władze niemieckie

wzrostem przypadków zachorowań na zespół hemolityczno-mocznicowy

poinformowały, że badanych jest obecnie około 700 próbek żywności

(HUS) i przypadków zakażenia bakterią E. coli produkującą toksynę Shiga

dziennie oraz potwierdzono 3 przypadki występowania EHEC w ogórkach,

(STEC).

które zostały zgłoszone do RASFF. Przy czym, w tym czasie Hiszpania nie odnotowała w kraju żadnych przypadków zakażenia EHEC (do dnia

W dniu 27.05.2011 r. władze niemieckie zgłosiły do systemu RASFF

27.07.2011 r. w Hiszpanii odnotowano 1 przypadek krwawej biegunki

powiadomienia alarmowe o numerach: 2011.0702, 2011.0703 oraz 2011.0707.

STEC oraz 1 przypadek HUS, bez zgonów).

•

W powiadomieniu 2011.0702 zawarta została informacja o wykryciu EHEC w dwóch próbkach ogórków pochodzących z Hiszpanii.

Badania epidemiologiczne prowadzone przez Instytut Roberta Koch’a

Dystrybucja ograniczyła się w tym przypadku do Niemiec.

wskazywały, że pacjenci, u których wykryto EHEC spożywali surowe

Władze niemieckie poinformowały, że produkt jest wycofywany,

pomidory, ogórki i sałatę znacząco częściej w porównaniu ze zdrową

a dystrybutor w Niemczech powiadomił swoich odbiorców

grupą kontrolną. Dlatego też, początkowo, działania władz niemieckich

o wykrytym zagrożeniu. Brak było informacji o dystrybucji

skupiały się przede wszystkim na tych warzywach jako potencjalnym

Główny Inspektorat Sanitarny

03-729 Warszawa, ul. Targowa 65 | tel.: +48 22 536-13-00 | fax: +48 22 635-61-94 | e-mail: inspektorat@gis.gov.pl

źródle rozprzestrzeniania się zagrożenia. Dane statystyczne wskazywały,

Podczas audiokonferencji w dniu 02 czerwca 2011 r. władze niemieckie

że negatywne skutki zdrowotne dotykały częściej kobiety niż mężczyzn.

poinformowały, że przebadano w Niemczech do tej pory około 1500 próbek

Niemiecki Federalny Instytut ds. Oceny Ryzyka (Bundesintitut

żywności, w tym 802 próbki warzyw (głównie ogórków, pomidorów i sałaty).

für Risikobewertung) zalecił, by zachować ostrożność i do czasu zidentyfikowania źródła ogniska unikać spożywania surowych warzyw,

Z informacji przekazanych przez władze niemieckie wynikało, że także

takich jak ogórki, pomidory i sałata, w północnej części Niemiec.

przedsiębiorcy niemieccy wysyłali próbki do badań w celu potwierdzenia bezpieczeństwa sprzedawanych przez nich produktów. Poinformowano

W toku dalszego postępowania wyjaśniającego ustalono, że partia ogórków

o dotychczas przebadanych 660 próbkach żywności. W żadnej z próbek

zakwestionowana w powiadomieniu 2011.0703 została dostarczona z terenu

nie wykryto obecności bakterii STEC.

Niemiec do następujących krajów: Hiszpania, Austria, Węgry, Czechy, Luksemburg. Ponadto działania władz w Hiszpanii wykazały, że firmy

W trakcie audiokonferencji w dniu 02 czerwca 2011 r. zaprezentowano

hiszpańskie sprzedały kwestionowaną partię do odbiorcy w Niemczech

również dokument przygotowany przez ECDC we współpracy z EFSA

oraz we Francji.

skierowany do opinii publicznej. W dokumencie znajdowały się informacje dotyczące bakterii, które wywołały epidemię w Niemczech, oraz dotyczące

Dodatkowe badania przeprowadzone przez Federalny Instytut ds. Oceny

sposobów zakażenia oraz uniknięcia zakażenia. W dokumencie podkreślono

Ryzyka w Niemczech nie potwierdziły obecności bakterii STEC w próbkach

przede wszystkim konieczność zachowania zasad higieny osobistej (mycia

ogórków kwestionowanych w powiadomieniach 2011.0702 oraz 2011.0707,

rąk) oraz higieny przed i w czasie spożycia (postępowanie z produktami

w związku z czym powiadomienia te zostały wycofane z RASFF.

spożywczymi w warunkach domowych).

Natomiast w przypadku powtórnej analizy próbki ogórków

W dniu 03 czerwca 2011 r. odbyła się kolejna audiokonferencja organizowana

kwestionowanych w powiadomieniu 2011.0703 wykryto bakterie STEC,

przez KE. Władze niemieckie informowały, że wywiady epidemiologiczne

jednakże nie był to szczep O104 wykrywany u pacjentów.

i analiza przypadków wskazywały, iż wielu chorych spożywało sałatki warzywne. W dalszym ciągu upatrywano źródła skażenia w warzywach.

Próbki z Niemiec zostały wysłane do laboratorium referencyjnego UE

Kraje członkowskie aktualizowały dane dotyczące rozwoju sytuacji

po uzyskaniu wyników badań serotypu. Wstępne badania laboratoryjne

w poszczególnych państwach. Wszyscy chorzy spoza terytorium Niemiec

pobranych próbek żywości wykazały obecność genów kodujących

mieli historię wyjazdu do Niemiec lub kontaktu z podróżującymi do Niemiec.

werotoksynę na produktach żywnościowych pochodzących z Hiszpanii.

Poprawione zalecenia ECDC we współpracy z EFSA dla opinii publicznej

Jednak dalsze badania wykluczyły możliwość, że źródłem zanieczyszczeń

zostały przygotowane i udostępnione na stronach internetowych ECDC.

był ten sam szczep bakterii, który był izolowany od osób chorych. Nie

Niemcy do dnia 3 czerwca 2011 r. zbadali 339 próbek ogórków, 320 próbek

potwierdziły się więc wstępne informacje o tym, że źródłem epidemii

pomidorów, 410 próbek sałaty oraz 789 próbek innej żywności. Poza dwoma

była żywność importowana z Hiszpanii. Zatem źródło epidemii dalej

próbkami, w których wynik był pozytywny (powiadomienie 2011.0703), nie

pozostawało nieznane.

było żadnego innego wyniku wskazującego na obecność niebezpiecznych szczepów bakterii. Przedsiębiorcy niemieccy również przekazali aktualne

Do 30.05.2011 r. do Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zostało

dane. Spośród 966 próbek warzyw żadna nie została zakwestionowana.

zgłoszonych 1243 przypadków zachorowań spowodowanych EHEC, w tym

W dniu 3 czerwca 2011 r. odbyło się spotkanie ekspertów niemieckich

400 przypadków HUS oraz 843 przypadki krwawych biegunek. Większość

w celu wypracowania strategii dalszych działań.

zachorowań miała miejsce w Niemczech, gdzie zgłoszono 373 przypadki HUS oraz 796 przypadków krwawych biegunek.

Do dnia 03.06.2011 r. przypadki wystąpienia zachorowań spowodowanych przez EHEC zgłosiło łącznie 12 krajów: Niemcy, Austria, Dania, Holandia,

Jak podała WHO, do dnia 31.05.2011 r. przypadki wystąpienia zachorowań

Szwecja, Szwajcaria, Norwegia, Wielka Brytania, Hiszpania, Czechy,

spowodowanych przez EHEC zgłosiło 9 krajów: Austria, Dania, Niemcy,

Francja oraz USA.

Holandia, Szwecja, Szwajcaria, Norwegia, Wielka Brytania oraz Hiszpania.

Raport dotyczący epidemii zakażeń pokarmowych wywołanych przez pałeczki Escherichia coli (O104:H4 STEC) w Europie

W dniu 05.06.2011 r. władze niemieckie przekazały pierwsze informacje,

Postępowanie wyjaśniające dotyczące kierunków dostaw kiełków przez

iż na podstawie analizy epidemiologicznej w Dolnej Saksonii, wykryto

producenta z Dolnej Saksonii było kontynuowane. Łańcuch dowodowy

prawdopodobną korelację pomiędzy obecnymi przypadkami EHEC

był kompletowany przez dalsze wyjaśnianie związku z przypadkami

w Niemczech oraz różnymi rodzajami kiełków (w szczególności mieszanki

zachorowań. Informacje zwrotne od pacjentów dały dalsze wskazówki

zawierającej soczewicę, nasiona lucerny, kozieradki i fasolę adzuki),

dotyczące związku z konsumpcją kiełków. W wyniku tych informacji

które zostały wyprodukowane w Dolnej Saksonii z mieszanek nasion.

zwrotnych i odnosząc się do nowych przypadków zachorowań, próbki

Kwestionowane kiełki zostały dostarczone do wszystkich zakładów

kiełków jeszcze obecne w gospodarstwach domowych zostały udostępnione

gastronomicznych (w Dolnej Saksonii/Niemcy), w których chorzy jedli

dla celów postępowania. Próbki od innych producentów kiełków także

i które były powiązane z obecną sytuacją. Produkty te zostały wycofane

zostały pobrane do badań.

z rynku przez producenta. Władze niemieckie pobrały kilkaset próbek produktów i surowców oraz Mimo intensywnego poboru próbek nasion, kiełków oraz wyposażenia do

próbek środowiskowych u producenta kiełków z Dolnej Saksonii. Wzięto

produkcji kiełków na farmie w Niemczech, w wyniku badań analitycznych

pod uwagę wszystkie produkty tego producenta oraz miejsca produkcji,

nie wykryto bakterii STEC/VTEC.

w tym wodę i odprowadzanie ścieków. Do dnia 10.06.2011 r. pobrano 853 próbki. Nie wykryto w nich jednak bakterii EHEC.

W związku ze wskazaniem kiełków produkowanych w Dolnej Saksonii jako potencjalnego źródła zachorowań do systemu RASFF zgłoszone zostało

W dniu 10.06.2011 r. władze niemieckie przekazały dodatkowe

powiadomienie alarmowe nr 2011.0752.

powiadomienie alarmowe nr 2011.0752-add02, będące notatką prasową zawierającą następujące konkluzje:

W dniu 07.06.2011 r. odbyła się audiokonferencja organizowana przez

•

Istniejąca ogólna rekomendacja do nie spożywania ogórków,

Komisję Europejską. W czasie audiokonferencji strona niemiecka

pomidorów i sałaty liściowej w północnych Niemczech nie musi

poinformowała, że odnotowano w Niemczech kolejne przypadki

być dłużej przestrzegana;

zachorowań, jednak trend występowania choroby był malejący (coraz

•

Jako środek ostrożności ponad zwyczajowe środki higieny, zaleca

mniej przypadków przybywa w kolejnych dniach). Władze niemieckie

się, aby kiełki nie były spożywane na surowo. Gospodarstwa

były jednak ostrożne w sprawie ostatecznych wniosków i nie wycofywały

domowe i firmy cateringowe powinny zniszczyć kiełki, które

własnych rekomendacji dotyczących ograniczenia spożywania warzyw,

mogą mieć jeszcze w zapasie wraz z inną żywnością, z którą mogły

gdyż należało się liczyć z możliwością wystąpienia drugiej fali zakażeń. Nie

mieć kontakt;

można było mieć pewności dlaczego trend miał charakter malejący, więc

•

uznano, że wycofanie rekomendacji na tym etapie byłoby przedwczesne.

wycofane z obrotu; •

Władze niemieckie w dalszym ciągu przywiązywały dużą uwagę do

Produkty pochodzące z farmy w Dolnej Saksonii powinny zostać Zwyczajowe zasady higieny powinny być ściśle przestrzegane podczas obrotu żywnością i postępowania z pacjentami.

kiełków jako potencjalnego źródła skażenia bakteriami STEC. Pobrane zostały dodatkowe próbki do badań i określana była pełna dystrybucja

Władze niemieckie informowały w powiadomieniu 2011.0752-add02,

potencjalnie niebezpiecznego produktu. Próbki były pobierane także

iż korzystając z informacji uzyskanych z różnych systemów nadzoru

w trakcie odtwarzanego procesu produkcji kiełków oraz z nasion. Kolejne

w Instytucie Roberta Kocha, obserwacja potwierdza się, że liczba

wyniki badań nie potwierdzały obecności bakterii w tych produktach.

nowych zakażeń EHEC spada. Spadek ten można przypisać zmianie w przyzwyczajeniach konsumpcyjnych ogółu społeczeństwa w odniesieniu

W dniu 10.06.2011 r. strona niemiecka przekazała dodatkowe

do ogórków, pomidorów i sałaty liściowej (co również prawdopodobnie

powiadomienie nr 2011.0752-add01, w którym władze Dolnej Saksonii

pośrednio zmniejszyło spożycie kiełków) lub wygaśnięciu źródła zakażenia.

przedstawiły szczegółowo powiązania producenta kiełków z miejscami dystrybucji oraz miejscami, w których wystąpiły zachorowania.

Do tej pory nie było możliwe wykrycie zakażenia patogenem EHEC O104:H4 w jakiejkolwiek żywności na rynku. Władze niemieckie informowały, że nie można wykluczyć, że odpowiedzialny za całą sytuację patogen został

Główny Inspektorat Sanitarny

03-729 Warszawa, ul. Targowa 65 | tel.: +48 22 536-13-00 | fax: +48 22 635-61-94 | e-mail: inspektorat@gis.gov.pl

wprowadzony do działalności ogrodniczej przez ludzi. Wprowadzenie przez

ustalono, że dostarczone do Francji ekologiczne nasiona kozieradki zostały

wodę, dostawców, nasiona lub inne źródła również było przedmiotem

zakupione w Niemczech, od importera sprowadzającego nasiona z Egiptu.

analizy. Ilość poszlak dowodowych, które narosły w międzyczasie była tak obciążająca, że federalne instytucje i organy państwa w Niemczech musiały

Władze niemieckie ustaliły, że nasiona zostały dostarczone przez

zakładać, że zachorowania EHEC rozpoczęły się na farmie w Dolnej Saksonii.

importera do firm niemieckich oraz do innych krajów członkowskich.

Zgodnie z obecnym stanem wiedzy, kanały dostaw i interakcji również

Jeden z dystrybutorów niemieckich sprzedał produkt do odbiorców w Unii

wskazują, że zakażenie EHEC rozprzestrzeniło się z gospodarstwa rolnego

Europejskiej, w tym do Polski. Odbiorcą podejrzanego produktu w kraju

w Dolnej Saksonii, a dystrybucja łączy się z geograficznym rozkładem

była firma znajdująca się na terenie województwa małopolskiego.

wielu przypadków. W wyniku przekazania listy dystrybucji podejrzanych nasion kozieradki W dniu 11.06.2011 r. władze niemieckie w dodatkowym powiadomieniu

oraz mieszanek nasion zawierających kozieradkę PPIS w Krakowie podjął

alarmowym nr 2011.0752-add03 poinformowały, iż właściwe organy

działania wyjaśniające w celu ustalenia czy produkty znajdują się jeszcze

w Nadrenii Północnej-Westfalii pobrały do badań próbki kiełków

na rynku w Polsce.

znalezionych w pojemniku na śmieci w gospodarstwie domowym jednej z rodzin, w której u dwóch członków rodziny rozpoznano EHEC 0104:H4.

Działania te doprowadziły do ustalenia list dystrybucji nasion kozieradki oraz mieszanki nasion zawierających w swoim składzie kozieradkę na terenie

Pierwsza analiza ww. próbek została przeprowadzona przez laboratorium

Polski. Szczegółowe śledzenie dróg dystrybucji podejrzanych produktów

w Krefeld, gdzie badania wykazały obecność EHEC 0104:H4. Wynik został

skutkowało wycofaniem z obrotu 10 opakowań (125 g) nasion kozieradki

potwierdzony przez Krajowe Laboratorium Referencyjne w Federalnym

oraz 6 opakowań (125 g) mieszanki ziaren egzotycznych zawierających

Instytucie ds. Oceny Ryzyka.

w swoim składzie nasiona kozieradki Pozostała ilość została sprzedana klientom indywidualnym, w większości bez możliwości identyfikacji.

Władze niemieckie poinformowały również, że kiełki pochodziły z uprawy

U żadnej z osób do których udało się dotrzeć w ramach prowadzonych

ekologicznej Gaertnerhof w Bienenbüttel w Dolnej Saksonii.

działań przez organy PIS, a które spożywały przedmiotowe nasiona nie wystąpiły objawy chorobowe.

W dniu 24 czerwca 2011 r. władze francuskie poinformowały w powiadomieniu nr 2011.0842 o wykrytych przypadkach zachorowań

Z wycofanych opakowań nasion kozieradki oraz mieszanek nasion organy

wśród osób uczestniczących w tym samym wydarzeniu w regionie Bordeaux.

Państwowej Inspekcji Sanitarnej pobrały do badań próbki do badań

Potwierdzono dwa przypadki zakażenia bakterią E. coli produkującą toksynę

laboratoryjnych zgodnie z Decyzją Wykonawczą Komisji z dnia 06 lipca

Shiga (STEC) oraz 9 przypadków zespołu hemolityczno-mocznicowego

2011 r. w sprawie środków nadzwyczajnych mających zastosowanie do

oraz cztery przypadki, w których nie podejrzewano wystąpienia zespołu

nasion kozieradki i niektórych nasion przywożonych z Egiptu (2011/402/UE).

hemolityczno-mocznicowego. Jedenaścioro z tych pacjentów uczestniczyło

W wyniku przeprowadzonych badań nie stwierdzono obecności w ww.

w tym samym wydarzeniu w Bègles. Infekcje bakterią E. coli O104:H4

produktach szczepu E. coli O104:H4. Wycofane produkty zostały zgodnie

potwierdzono dla 12 spośród 15 przypadków. Dochodzenie epidemiologiczne

z decyzją Komisji (2011/402/UE) zniszczone.

zachorowań również wskazały na kiełki jako potencjalne źródło zakażenia. Cechy fenotypowe i cechy genotypowe E. coli O104:H4 wykazały, że izolaty

Ponadto Państwowa Inspekcja Sanitarna podejmowała działania

z francuskich i niemieckich przypadków były zbieżne dla obu incydentów.

monitoringowe w celu określenia producentów i dystrybutorów nasion

Władze francuskie bezzwłocznie rozpoczęły śledzenie dróg dystrybucji

przeznaczonych do produkcji kiełków i samych kiełków w Polsce oraz

podejrzanych o spowodowanie zachorowań kiełków i nasion.

uzyskania informacji na temat pochodzenia nasion i kiełków dostępnych na rynku polskim. W wyniku przeprowadzonych działań określono, że

Postępowanie wyjaśniające we Francji wykazało, że nasiona kozieradki

nasiona do produkcji kiełków dostępne na rynku krajowym pochodzą

przeznaczone na kiełki zostały zakupione w firmie brytyjskiej. Dzięki

głównie z Polski. Ponadto na rynku obecne były nasiona do produkcji

działaniom organów urzędowej kontroli żywności w Wielkiej Brytanii

kiełków pochodzące z innych krajów Unii Europejskiej (Włochy, Niemcy, Wielka Brytania) oraz krajów trzecich (Chiny, USA, Meksyk, Kanada, Turcja,

Raport dotyczący epidemii zakażeń pokarmowych wywołanych przez pałeczki Escherichia coli (O104:H4 STEC) w Europie

Peru, Argentyna, Indie, Tajlandia). Na rynku polskim nie stwierdzono nasion

W dniu 29.06.2011 r. EFSA i ECDC opublikowały ocenę ryzyka, podkreślającą

przeznaczonych do produkcji kiełków bezpośrednio importowanych z Egiptu.

związek epidemii we Francji i w Niemczech ze spożyciem kiełków. Zarówno we Francji jak i w Niemczech wyizolowano EHEC O104:H4. Bazując na ocenie

W dniu 26.06.2011 r. została powołana specjalna grupa zadaniowa EFSA

ryzyka ustalono najbardziej prawdopodobny związek między epidemią we

(EFSA Task Force) w celu ustalenia źródła zakażeń EHEC O104:H4.

Francji i w Niemczech – nasiona kozieradki Trigonella foenum-graecum.

W dniu 28.06.2011 r. we Francji wykryto kolejne 8 przypadków krwawych

W dniu 05.07.2011 r. EFSA opublikował sprawozdanie końcowe, w którym

biegunek oraz 8 przypadków HUS, z czego 11 pacjentów – 7 kobiet oraz

stwierdzono, że porównanie informacji uzyskanych w toku identyfikacji

4 mężczyzn pomiędzy 31 a 64 rokiem życia – brało udział w pikniku

pochodzenia w przypadku ognisk we Francji i w Niemczech prowadzi do

zorganizowanym w Bègles. Infekcję E. coli O104: H4 potwierdzono

wniosku, że najbardziej prawdopodobnym wspólnym ogniwem jest partia

u 4 pacjentów z HUS. Sześcioro pacjentów potwierdziło, że w dniu 08.06.11 r.

15 000 kg nasion kozieradki #48088 przywiezionych z Egiptu, chociaż nie

podczas pikniku w Bègles spożywało kiełki. Dochodzenie epidemiologiczne

można wykluczyć, że do wystąpienia ogniska mogły się przyczynić inne

ujawniło, że kiełki zostały wyprodukowane w niewielkich ilościach przez

partie. Partia kozieradki #48088 wyjechała z Egiptu w dniu 24.11.2009 r.

organizatora imprezy z nasion zakupionych w centrum ogrodniczym,

Miejscem załadunku był port w mieście Damietta. Statkiem nasiona dotarły

które z kolei zakupiło nasiona od brytyjskiego dystrybutora. Jak później

do portu w Antwerpii, skąd barką zostały przetransportowane do portu

ustaliła EFSA, ta brytyjska firma redystrybuowała nasiona kozieradki

docelowego w Rotterdamie. Z Rotterdamu w dniu 14.12.2009 r. nasiona

(pochodzące z partii #48088) otrzymane od niemieckiego importera

zostały przetransportowane ciężarówką do importera w Niemczech, gdzie

w dniu 13.01.2010 r. Brytyjski dostawca nasion przesyłał towar do Francji

dotarły rano 15.12.2009 r. W Niemczech importer redystrybuował 14 925 kg

począwszy od stycznia 2011 r. W przedziale czasowym od 01.07.10 r. do

nasion, a 75 kg pozostało w magazynach. Oprócz tego, niemiecki importer

27.06.11 r. około 1 013 paczek nasion z różnych partii zostało przesłanych

otrzymał od tej samej egipskiej firmy inną partię nasion #8266 o wielkości

do Francji, do centrum botanicznego.

10 000 kg w październiku 2010 r., przy czym, w czasie wybuchu epidemii w Niemczech obie te partie były w użyciu. Nie ustalono, czy obie te partie

W dniu 28.06.2011 r. Komisja Europejska wszczęła procedurę identyfikacji

nasion zostały zmieszane oraz kiedy dokładnie były w użyciu.

pochodzenia koordynowaną przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) w porozumieniu z Europejskim Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) oraz Światową Organizacją Zdrowia. Do tego celu powołano specjalną grupę zadaniową. W celu identyfikacji źródła zakażenia i ustalenia powiązania ze sobą tych dwóch ognisk EFSA przeprowadziła dochodzenie wsteczne (tzw. tracking back investigation) oraz dochodzenie „w przód” (tzw. tracking forward). Dochodzenie wsteczne jest metodą używaną do ustalenia i udokumentowania dystrybucji, łańcucha produkcyjnego oraz źródła/źródeł produktu podejrzanego o wywołanie choroby. Natomiast dochodzenie „w przód” ma na celu znalezienie dystrybucji podejrzanego produktu spożywczego poczynając od jego produkcji i idąc w kierunku konsumenta. W tym przypadku głównym celem działania było ustalenie obecnej lokalizacji wszystkich podejrzanych nasion z każdej podejrzanej partii. W wyniku przeprowadzonych dochodzeń EFSA uzyskał szczegółowe informacje o każdej podejrzanej partii nasion na każdym etapie dystrybucji / łańcucha produkcyjnego.

Główny Inspektorat Sanitarny

03-729 Warszawa, ul. Targowa 65 | tel.: +48 22 536-13-00 | fax: +48 22 635-61-94 | e-mail: inspektorat@gis.gov.pl

Schemat śledztwa epidemiologicznego (tracking back investigation) z raportu EFSA Eksportowanie z Egiptu Nasiona kozieradki Ilość: 15 000 kg Data: 24.11.2009 r. Importer w Niemczech Na wejściu: 15 000 kg Data: 15.12.2009 r. Nr partii: 48088 (statek przez Antwerp i przez Rotterdam) W magazynie: 75 kg Na wyjściu: 15 075 kg Nr partii: 6832 Dostawca nasion / redystrybutor w UK Na wejściu: 400 kg Data: 13.01.2010 r. Nr partii: 6832 W magazynie: 305 kg Na wyjściu: 1917 x 50 g Nr partii: DRG 1041132/10 Dystrybutor we Francji Na wejściu: 1917 x 50 g (95 kg ogółem) Data: Styczeń 2010 r. Nr partii: DRG 1041132/10 Na wyjściu: do około 200 sklepów Nr art.: 06410838

TF Tracking Forward

Dystrybutor w Niemczech Na wejściu: 10 500 kg Data: 21.12.2009 r. / 01.03.2011 r. Nr partii: 6832 W magazynie: ? Na wyjściu: 75 kg Nr partii: 0104352

TF Tracking Forward

Producent Siewek Na wejściu: 75 kg Data: 10.02.2011 r. Nr partii: 0104350 Na wyjściu: 75 kg

1 Klaster we Francji Na wejściu: 1 x 50 g (1 paczka) Data: 08/06.2010 r. (infekcja) Nr partii: DRG 1041132/10 8 przypadków HUS 4 przypadki STEC O104:H4

41 Klasterów w Niemczech Data: Kwiecień / Maj 2011 r. > 300 przypadków HUS lub biegunek spowodowanych przez STEC O104:H4

EFSA przeprowadziło również tzw. Śledztwo „w przód” (tracking

Mając na uwadze potencjalnie poważny wpływ na zdrowie ludzi wynikający

forward investigation), którego wyniki zostały uwzględnione w raporcie

z narażenia na niewielką ilość skażonego materiału oraz wobec braku

z dnia 05.07.2011 r. Dane zebrane do dnia opublikowania raportu

informacji dotyczących źródła i dróg zakażenia, a także ewentualnego

wskazywały, że niemiecki importer rozprowadził nasiona z partii #48088

zakażenia krzyżowego, wszystkie partie kozieradki od zidentyfikowanego

w następujący sposób:

eksportera zostały uznane za podejrzane.

•

10 500 kg otrzymał 1 duży dystrybutor w Niemczech;

•

3 550 kg otrzymało 9 innych firm w Niemczech;

Procedura identyfikacji pochodzenia potwierdziła hipotezę mówiącą,

•

400 kg otrzymała 1 firma w Wielkiej Brytanii;

że wystąpienie ognisk wywoływanych przez bakterie było związane

•

250 kg za pośrednictwem dystrybutora z Austrii trafiły do 1 firmy

z przywozem nasion kozieradki, skażonych w czasie przywozu lub przed

w tym kraju;

przywozem do UE, i było spowodowane tym przywozem. Przy czym

375 kg otrzymała 1 firma w Hiszpanii.

skażenie nasion szczepem E. coli O104:H4 wynikało z procesu produkcyjnego,

•

w którym możliwe było skażenie odchodami ludzkimi lub zwierzęcymi. Raport dotyczący epidemii zakażeń pokarmowych wywołanych przez pałeczki Escherichia coli (O104:H4 STEC) w Europie

Nadal jednak nie ma pewności co do tego, na którym etapie łańcucha

W dniu 26 lipca 2011 r. Instytut Roberta Kocha w Berlinie (RKI) ogłosił,

żywnościowego nastąpiło skażenie i czy od tego czasu podjęto skuteczne

że ognisko zachorowań wywołanych E. coli O104:H4 STEC w Niemczech

środki zaradcze.

zostało wygaszone. Od początku epidemii w połowie maja 2011 r. Instytut Roberta Kocha zgłosił łącznie 3052 przypadków zakażenia EHEC, zaś

Niewątpliwie istniało potencjalne poważne zagrożenie zdrowia ludzi

u 733 osób rozwinął się zespół hemolityczno-mocznicowy (HUS). Z powodu

wynikające z narażenia na niewielką ilość skażonego materiału również ze

zakażenia EHEC oraz HUS zmarło łącznie 45 osób. Zachorowania wystąpiły

strony innych nasion i ziaren, a ponadto nie było precyzyjnych informacji

również w innych krajach UE, u osób które w maju i czerwcu odwiedziły

o dokładnym miejscu pochodzenia w Egipcie, ani o drogach zakażenia,

Niemcy. Łącznie zakażenia EHEC i HUS wykryto u 125 osób, zarejestrowano

a także ewentualnego zakażenia krzyżowego. Z tych powodów w państwach

1 zgon z powodu wystąpienia niewydolności nerek w przebiegu zespołu

członkowskich prowadzono pobieranie próbek do badań mikrobiologicznych

hemolityczno-mocznicowego (HUS).

w celu uzupełnienia materiału dowodowego pochodzącego z badań epidemiologicznych, zgodnie z art. 8 dyrektywy 2003/99/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 listopada 2003 r., w sprawie monitorowania chorób odzwierzęcych i odzwierzęcych czynników chorobotwórczych, zmieniającej decyzję Rady 90/424/EWG i uchylającej dyrektywę Rady 92/117/EWG (2).

Łączna liczba przypadków HUS i EHEC oraz zgonów zarejestrowana w Niemczech (stan na dzień 27.07.11 r.) Liczba przypadków zespołu hemolitycznomocznicowego HUS (zgony)

Liczba EHEC (STEC) (zgony)

733 (28)

3 052 (17)

Łączna liczba przypadków HUS i EHEC oraz zgonów zarejestrowana w państwach członkowskich UE (stan na dzień 27.07.11 r.) W dniach 21–25 sierpnia 2011 r. Biuro ds. Żywności i Weterynarii Komisji

produkujących świeże warzywa strączkowe do bezpośredniego spożycia

Europejskiej przeprowadziło w Egipcie audyt w celu odnalezienia

przez ludzi. Ponadto, jako że świeże lub schłodzone warzywa strączkowe

ewentualnego źródła infekcji spowodowanej wystąpieniem ognisk bakterii

są sprzedawane, gdy ich nasiona są jeszcze niedojrzałe, nasion takich nie

E. coli (serotyp O104:H4) w północnych Niemczech i w Bordeaux we Francji

można wykorzystać do kiełkowania. W związku z powyższym Komisja

oraz w celu oceny warunków produkcji i przetwarzania podejrzanych nasion.

zmieniła decyzję 2011/402/UE. Uznano, że nie należy nadal uznawać przywożonych z Egiptu świeżych ani schłodzonych warzyw strączkowych

W ustaleniach z audytu stwierdzono niedociągnięcia w produkcji

innych niż kiełki za zagrożenie dla bezpieczeństwa żywności i należy

nasion do spożycia przez ludzi, które mogą potencjalnie zostać użyte do

zezwolić na ich ponowny przywóz.

kiełkowania. Podobnych niedociągnięć nie wykryto jednak w zakładach

Główny Inspektorat Sanitarny

03-729 Warszawa, ul. Targowa 65 | tel.: +48 22 536-13-00 | fax: +48 22 635-61-94 | e-mail: inspektorat@gis.gov.pl

Państwa członkowskie UE, które zgłosiły przypadki zachorowań

Liczba przypadków zespołu hemolityczno-mocznicowego HUS (zgony)

Liczba EHEC ( STEC) (zgony)

Austria

1 (0)

4 (0)

Czechy

0 (0)

1 (0)

Dania

10 (0)

16 (0)

Francja

9 (0)

4 (0)

Grecja

0 (0)

1 (0)

Luksemburg

1 (0)

Holandia

4 (0)

7 (0)

Norwegia

0 (0)

1 (0)

Polska

2 (0)

1 (0)

Hiszpania

1 (0)

Szwecja

18 (1)

35 (0)

Wielka Brytania

3 (0)

4 (0)

Razem

49 (1)

76 (0)

Nieformalne spotkanie Ministrów Zdrowia UE w Sopocie W dniach 05–06.07.2011 r. w Sopocie odbyło się Nieformalne Spotkanie

udzielanie wsparcia tym krajom, które w sposób szczególny zostają

Ministrów Zdrowia UE. Rozmowy koncentrowały się wokół priorytetów

dotknięte skutkami epidemii.

polskiej Prezydencji dotyczących zdrowia, a w szczególności zmniejszenia różnic w zdrowiu społeczeństw Europy. Podczas spotkania dyskutowano

Z dyskusji wypłynęły następujące wnioski:

również o problemach związanych z epidemią zakażeń pokarmowych

• należy udoskonalić system wczesnego ostrzegania, gdyż nie działa

wywołanych przez bakterię E. coli w Europie. Minister Zdrowia, Pani

on na tyle dobrze, aby uchronić ludzi przed zakażeniem bakterią

Ewa Kopacz, przedstawiła informację w sprawie sytuacji wywołanej

E. coli, w wyniku czego zmarło powyżej 40 osób;

przez chorobotwórczy szczep E. coli, zwracając szczególną uwagę, że

• kluczem do sukcesu jest inwestowanie w rozwój mikrobiologii.

swobodny przepływ towarów na obszarze państw członkowskich UE

Niezbędne są odpowiednio wyposażone laboratoria, a także

spowodował nie tylko powstanie wspólnego rynku towarów, ale i wspólnych

wyznaczenie krajowych laboratoriów referencyjnych;

zagrożeń. Fakt ten stanowi szczególne wyzwanie dla systemów zdrowia

• niezbędne jest usprawnienie mechanizmów informowania

publicznego. Minister Zdrowia otworzyła także dyskusję na temat zagrożenia

o epidemii w celu uniknięcia paniki. Społeczeństwo oczekuje

jakim jest bakteria E. coli, w czasie której rozważaniom poddano dwie

sprawdzonych i pewnych informacji zwłaszcza ze strony ekspertów,

kluczowe kwestie:

a nie informacji przekazywanych wyłącznie przez media;

w jaki sposób współpraca między państwami członkowskimi

• zwrócono uwagę na znaczenie działalności ECDC, EFSA oraz RASFF.

UE, KE i wyspecjalizowanymi agendami zdrowia publicznego UE

Jako wzorcowe organizacje wymieniono ECDC oraz EFSA;

może przyczynić się do szybszego wykrywania źródeł epidemii

• w sytuacjach kryzysowych niezwykle istotny jest szybki przepływ

w przyszłości;

informacji zarówno na poziomie krajowym, jak i międzynarodowym.

jakie rozwiązania na poziomie wspólnotowym mogą przyczynić

Przy czym kluczową rolę w tej komunikacji odgrywają lekarze,

się do zwiększenia solidarności między państwami UE poprzez

szpitale oraz laboratoria. Konieczna jest centralna epidemiologiczna

Raport dotyczący epidemii zakażeń pokarmowych wywołanych przez pałeczki Escherichia coli (O104:H4 STEC) w Europie

ocena danych w celu ustalenia źródła zakażenia. Należy też kontynuować współpracę międzysektorową;

• podkreślono konieczność zaangażowania się wszystkich państw UE w walce o zdrowie publiczne. Zakażenie bakterią E. coli jest

• dobra komunikacja musi stać się najważniejszym priorytetem.

problemem z obszaru rolnictwa. Źródłem zakażenia jest żywność.

Decentralizacja władzy publicznej w Niemczech przyczyniła

Dlatego niezbędne jest dokładniejsze przeprowadzanie badań

się do słabego przepływu informacji o działaniach instytucji

żywności poprzez wyznaczenie laboratoriów referencyjnych.

zaangażowanych w identyfikowanie źródeł zakażenia, co

Należy jak najszybciej znaleźć pierwotne źródło zakażenia, aby

z kolei spowodowało irytację na poziomie regionalnym oraz

w przyszłości lepiej chronić produkty spożywcze;

międzynarodowym. Minister Zdrowia Republiki Federalnej Niemiec stwierdził, że krytyka została przyjęta; • należy pamiętać, że żaden kraj nie może czuć się bezpiecznie.

• ECDC pracuje nad usprawnieniem systemu i roli oficera łącznikowego w celu przyspieszenia przepływu informacji oraz reakcji na zagrożenia w przyszłości.

Lokalne ognisko zakażenia może bardzo szybko przenieść się do innych krajów i być zagrożeniem dla całej Unii Europejskiej. Niezbędne jest dokładniejsze przeprowadzenie dochodzenia epidemiologicznego oraz prowadzenia ewidencji zarejestrowanych przypadków zachorowań;

Decyzje i rekomendacje W dniu 06.07.2011 r. Komisja Europejska wydała decyzję w sprawie środków

W dniu 21.07.2011 r. niemiecki instytut Bundesinstitut für Risikobewertung

nadzwyczajnych mających zastosowanie do nasion kozieradki i niektórych

(BfR) wydał kolejne rekomendacje dla konsumentów. W dalszym ciągu

nasion lub ziaren przywożonych z Egiptu. Zgodnie z ww. decyzją, państwa

zalecono wstrzymywanie się od spożywania surowych nasion lub

członkowskie zobowiązały się do podjęcia wszelkich działań niezbędnych

kiełków kozieradki importowanych z Egiptu. Wszystkie nasiona i/lub

do tego, aby wszystkie partie nasion kozieradki przywiezione z Egiptu

kiełki kozieradki zakupione pomiędzy 2009 a 2011 rokiem, znajdujące

w latach 2009–2011, o których mowa w powiadomieniach z systemu

się wciąż w prywatnych gospodarstwach domowych powinny zostać

wczesnego ostrzegania o niebezpiecznej żywności i paszach, związanych

zutylizowane wraz z odpadami komunalnymi.

z procedurą identyfikacji pochodzenia, zostały wycofane z obrotu i zniszczone. Zgodnie z art. 8 dyrektywy 2003/99/WE z partii tych należało pobrać próbki, a następnie zniszczyć. Oprócz tego Komisja Europejska zarządziła tymczasowe wstrzymanie dopuszczenia do swobodnego obrotu w UE ziaren oraz nasion z Egiptu do dnia 31.10.2011 r. Miało to na celu zapewnienie właściwym organom Egiptu odpowiedniego czasu na przedstawienie informacji zwrotnej oraz na przedsięwzięcie właściwych środków zarządzania ryzykiem.

Główny Inspektorat Sanitarny

03-729 Warszawa, ul. Targowa 65 | tel.: +48 22 536-13-00 | fax: +48 22 635-61-94 | e-mail: inspektorat@gis.gov.pl

Sytuacja epidemiologiczna w Polsce Na terenie Polski do dnia 26.07.11 r. zarejestrowano pojedyncze przypadki

u dziecka, które miało kontakt z chorym ojcem, który powrócił z Niemiec

zachorowań (zarówno biegunka jak i zespół hemolityczno-mocznicowy)

oraz nieżytu żołądkowo-jelitowego u opiekunki jego 2-letniego brata.

w wyniku zawleczenia choroby z Niemiec. Odnotowano przypadek HUS

Ojciec dziecka przebywał w dniach 09–14.05.2011 r. na terenie Niemiec

u kobiety mieszkającej na stałe na terenie Niemiec, u której wystąpiły

w Dortmundzie. Surowych warzyw i owoców nie spożywał. Mężczyzna od

objawy chorobowe w czasie podróży do Polski.

15.05.2011 r. wykazywał objawy ze strony przewodu pokarmowego (objawy dyseptyczne, biegunka, podwyższona temperatura ciała). Zastosowano

W dniu 25.05.2011 r. pacjentka została przyjęta do szpitala, gdzie

leczenie objawowe, a badań kału nie wykonano. Od 25.05.2011 r.

z posiewu kału wyizolowano E. coli, a wynik badania laboratoryjnego

objawy chorobowe ustąpiły. Natomiast chłopiec w dniu 06.06.2011 r.

przeprowadzonego w NIZP-PZH w Warszawie potwierdził, że jest to szczep

trafił do szpitala. Z pobranej próbki kału wyhodowano werotoksyczny

werotoksyczny. Pacjentkę wypisano ze szpitala w dniu 26.06.2011 r. w stanie

szczep E. coli. W dniu 24.06.2011 r. dziecko zostało wypisane ze szpitala

dobrym. W dniu 30.06.2011 r. zakończono nadzór epidemiologiczny nad

w stanie dobrym. Nadzór epidemiologiczny zakończono dnia 05.07.2011 r.

pacjentką.

Chora opiekunka została przyjęta do szpitala po przeprowadzeniu z nią wywiadu epidemiologicznego w dniu 07.06.2011 r. Z pobranej próbki kału

Zanotowano również dwa przypadki zakażenia wtórnego w środowisku

wyizolowano werotoksyczny szczep E. coli O104:H4. W dniu 26.07.2011 r.

domowym – wystąpienia zespołu hemolityczno-mocznicowego

pacjentka została wypisana do domu w stanie dobrym.

Mapa 1.

Podejrzenia zachorowań wywołanych werotoksyczną E. coli O104 (STEC) oraz osób objętych nadzorem epidemiologicznym z powodu biegunki lub HUS pozostających w związku z podróżą do Niemiec (Stan na dzień 09.06.2011 r.)

Raport dotyczący epidemii zakażeń pokarmowych wywołanych przez pałeczki Escherichia coli (O104:H4 STEC) w Europie

Mapa 2.

W związku z ogniskiem chorobowym występującym w Niemczech,

W Polsce nie stwierdzono zachorowań, które wskazywałyby, aby skażona

Ministerstwo Zdrowia i Główny Inspektorat Sanitarny, zwiększyły nadzór

żywność trafiła na polski rynek. Zintensyfikowano akcje informacyjną

epidemiologiczny nad przypadkami zakażeń i zatruć pokarmowych

obejmującą rekomendacje dotyczące zachowania zasad higieny podczas

oraz zintensyfikowały urzędową kontrolę żywności. Prowadzono

przygotowywania i spożywania żywności, w szczególności świeżych

akcję informacyjną dla osób wyjeżdżających do Niemiec, jak również

warzyw, które będą spożywane na surowo.

skierowaną do ogółu społeczeństwa. Wydana została informacja dla lekarzy zawierającą istotne dane dotyczące występowania zachorowań

Od końca czerwca 2011 r. zaczęto obserwować tendencję spadkową liczby

na terenie Niemiec i zawierające informację o możliwości wykonywania

przypadków zachorowań w Niemczech. Ostatni potwierdzony przypadek

badań diagnostycznych. Opracowano również definicje przypadku na

krwawej biegunki STEC O104:H4 odnotowano w dniu 7 lipca 2011 r.

potrzeby dochodzenia epidemiologicznego opartą o doświadczenia

niemieckie oraz zmodyfikowana pod względem dostępnej w Polsce

W dniu 26.07.2011 r. Instytut Roberta Kocha ogłosił koniec epidemii

diagnostyki laboratoryjnej.

spowodowanej przez EHEC E. coli O104:H4.

Sytuacja gospodarcza w Europie (kalendarium wydarzeń), jako podstawa działań Państwowej Inspekcji Sanitarnej w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa żywności Obecna epidemia ma nie tylko wymiar ludzki i medyczny, lecz również

Bezpieczeństwa Żywności o zakaz importu ogórków od dwóch firm

pociągnęła za sobą bardzo poważne konsekwencje ekonomiczne. Spadek

w Hiszpanii. Natomiast hiszpańska Minister Rolnictwa, pani Rosa Aguilar

sprzedaży dotknął wszystkich producentów warzyw w Europie.

podkreśliła, że hiszpańskie warzywa są bezpieczne, a przyczyn infekcji należy szukać w Niemczech, a nie w Hiszpanii. Podejrzenia, że bakteria

W dniach 29–31.05.2011 r. odbyło się spotkanie szefów resortów rolnictwa

EHEC dotarła do Niemiec z ogórkami z Hiszpanii, pani Minister Aguilar

UE w Debreczynie. Podczas tego spotkania Minister Rolnictwa Belgii, pani

nazwała insynuacjami i oświadczyła, że hiszpańscy rolnicy ponoszą

Sabine Laruelle poinformowała, że zwróciła się do Federalnej Agencji

z tego powodu straty sięgające 200 milionów euro tygodniowo. Dlatego

Główny Inspektorat Sanitarny

03-729 Warszawa, ul. Targowa 65 | tel.: +48 22 536-13-00 | fax: +48 22 635-61-94 | e-mail: inspektorat@gis.gov.pl

Hiszpania zamierza domagać się od UE odszkodowań dla wszystkich

w stosunku do problemu. Rzecznik dodał też, że Komisja napisze do władz

rolników, którzy ponoszą straty z powodu zagrożenia bakterią EHEC.

rosyjskich, by zażądać wyjaśnień. Europa każdego roku eksportuje do Rosji

Choć Hamburska Senator ds. zdrowia, pani Cornelia Pruefer-Storcks

produkty warte od 3 do 4 mld euro. Zatem embargo na warzywa z UE

powiedziała, że testy laboratoryjne wykazały, iż typ bakterii EHEC wykryty

spowoduje kolejne straty gospodarcze.

na sprzedawanych w Hamburgu ogórkach z Hiszpanii raczej nie jest przyczyną fali zatruć pokarmowych w Niemczech, to jednak według pani

Minister Rolnictwa, pan Marek Sawicki poinformował o zamiarze rozmowy

Minister Aguilar wskazanie przez władze Niemiec na hiszpańskie ogórki

z rosyjską Minister Rolnictwa o zakazie importu warzyw z UE, jaki Rosja

„bez wiarogodnych danych na wsparcie tej tezy” było „w wysokim stopniu

wprowadziła w związku z epidemią wywołaną bakterią pałeczki okrężnicy

nieuzasadnione” i spowodowało „nieodwracalne straty dla hiszpańskiego

(EHEC). Minister Sawicki zapewnił, że Polska żywność jest bezpieczna i pod

sektora produkcyjnego”. Również przedstawiciele Holandii i Niemiec

stałą kontrolą sanitarną. Podkreślił, że kontrole, które są prowadzone

zwrócili się do Komisji Europejskiej o rozważenie możliwości przyznania

dotyczą wszystkich owoców i warzyw, bez względu na to skąd pochodzą.

pomocy rolnikom z tych krajów. Eksport warzyw z Holandii do Niemiec – wart około 10 mln euro – praktycznie ustał z dnia na dzień. Niemiecka

Wprowadzenie przez Rosję zakazu importu warzyw z UE stanowiło poważny

Minister Rolnictwa, pani Ilse Aigner wystąpiła do unijnego komisarza

problem również dla Polski, ponieważ Rosja to drugi co do wielkości odbiorca

ds. rolnictwa Daciana Ciolosa o przyznanie pomocy unijnej niemieckim

polskich warzyw. Według danych resortu rolnictwa, w 2010 r. Polska

rolnikom dotkniętym kryzysem spowodowanym bakterią EHEC.

wyeksportowała świeże i przetworzone warzywa o wartości 752 mln euro, wobec 640 mln euro w 2009 r. Do Rosji trafiły w ubiegłym roku warzywa

Po spotkaniu w Debreczynie na Węgrzech z europejskimi ministrami unijny

o wartości ok. 120 mln euro (w 2009 r. ich sprzedaż wyniosła 75 mln euro).

Komisarz Rolnictwa, pan Dacian Ciolos obiecał „spróbować wykorzystać cały

Z danych Fundacji Programów Pomocy dla Rolnictwa wynika, że w 2010 r.

margines działania”, jakim dysponuje, by pomóc producentom. Przyznał

Polska wyeksportowała 575 tys. ton. świeżych warzyw o wartości 471 mln

jednak, że jest on „ograniczony”.

euro (ok. 394 mln euro w 2009 r.). Najwięcej produktów trafia na rynek Unii Europejskiej (360 tys. ton). Ponad 210 tys. ton kupują kraje Wspólnoty

W dniu 30.06.2011 r. Rosja wprowadziła zakaz importu świeżych warzyw

Niepodległych Państw. Z tego najwięcej sprzedano Rosji – 120 tys. ton.

z Niemiec oraz Hiszpanii. W dniu 02.06.2011 r. Portugalia zwróciła się do Brukseli w sprawie odszkodowań za szkody poniesione w wyniku „kryzysu

Na dzień 17.06.2011 r. zaplanowano nadzwyczajne spotkanie ministrów

ogórkowego”. Do Komisji Europejskiej wysłano raport dotyczący strat

rolnictwa UE w sprawie zarażeń bakterią EHEC.

poniesionych dotychczas przez portugalskich rolników, z którego wynika, że sektor rolnictwa dziennie odnotowuje straty rzędu 2 milionów euro.

W dniu 02.06.2011 r. władze Ukrainy wzmocniły kontrolę warzyw

Początkowe wskazanie przez niemieckich naukowców importowanych

importowanych z UE. W dniu 03.06.2011 r. Przedstawiciel UE w Moskwie,

hiszpańskich ogórków, jako źródła zakażeń pałeczką okrężnicy EHEC,

pan Fernando Valenzuela ocenił, że rosyjski zakaz importu świeżych warzyw

spowodowało wprowadzenie zakazu importu tych warzyw przez Niemcy,

z Unii Europejskiej jest sprzeczny z zasadami Światowej Organizacji Handlu

Austrię, Belgię, Wielką Brytanię i Rosję. Pomimo wycofania się przez

(WTO), do której Rosja chce przystąpić. Fernando Valenzuela zaznaczył, że

Niemcy z tego oskarżenia, wiele państw pozostawiło zamknięte granice

jednym z aspektów przystąpienia do WTO jest przestrzeganie serii reguł

dla hiszpańskich warzyw i owoców.

dotyczących przepisów sanitarnych i fitosanitarnych, a zakaz wprowadzony przez władze sanitarne Rosji nie jest zgodny z tymi zasadami.

Również w dniu 02.06.2011 r. Rosja zakazała importu świeżych warzyw pochodzących ze wszystkich krajów Unii Europejskiej z powodu fali zakażeń

Dnia 06.06.2011 r. odbyła się zapowiadana rozmowa polskiego Ministra

pałeczką okrężnicy EHEC. Szef rosyjskich służb sanitarno-epidemiologicznych

Rolnictwa, pana Marka Sawickiego z rosyjską Minister Rolnictwa, panią

poinformował, że świeże warzywa, które już zostały sprowadzone z Unii

Jeleną Skrynnik dotycząca przyczyn wprowadzenia embarga na Polskę oraz

Europejskiej zostaną wycofane ze sprzedaży.

tych państw Unii Europejskiej, w których nie stwierdzono źródła zakażenia. Strona rosyjska stwierdziła, że nie ma żadnych informacji ze strony służb

Frederic Vincent, rzecznik Komisji Europejskiej ds. zdrowia publicznego

inspekcyjnych Niemiec, jak również służb inspekcyjnych Unii Europejskiej.

oświadczył, że wprowadzony przez Rosję zakaz jest nieproporcjonalny Raport dotyczący epidemii zakażeń pokarmowych wywołanych przez pałeczki Escherichia coli (O104:H4 STEC) w Europie

W dniu 07.06.2011 r. Unijny Komisarz ds. Zdrowia, pan John Dalli, na

Jak podała PAP w 2010 roku wartość eksportu świeżych truskawek

posiedzeniu Parlamentu Europejskiego w Strasburgu ostrzegł Niemcy

i poziomek z Polski do Rosji wyniosła 7,1 mln euro, a malin – 77 tys. euro.

przed wyciąganiem przedwczesnych – i błędnych – wniosków co do

W 2009 r. było to odpowiednio – 7,2 mln euro i 4 tys. euro.

źródła skażenia żywności w Europie bakterią EHEC. Dalli zwrócił uwagę, że informacje dotyczące źródła zakażenia muszą zostać przed upublicznieniem

Szef rosyjskich służb sanitarno-epidemiologicznych, pan Giennadij

uzasadnione naukowo i być niepodważalne.

Oniszczenko powiedział agencji Interfax, że nastąpił postęp w sprawie ewentualnego zniesienia zakazu importu unijnych świeżych warzyw do

W dniu 07.06.2011 r. odbyło się nadzwyczajne spotkanie ministrów rolnictwa

Rosji. Oniszczenko oznajmił, że unijni urzędnicy obiecali przekazać Rosji

UE w Luksemburgu. Przed spotkaniem unijny Komisarz ds. Rolnictwa, pan

próbki szczepu EHEC odpowiedzialnego za zachorowania, co pomoże

Dacian Ciolos, poinformował media, że KE ma zamiar przekazać państwom

Rosji podjąć decyzję w sprawie zniesienia wprowadzonego we wtorek

członkowskim 150 milionów euro w ramach funduszu pomocowego.

zakazu. Wskazał na współpracę z Danią w tym zakresie, mówiąc, że

Pieniądze pochodziłyby z budżetu polityki rolnej.

import z tego kraju mógłby zostać wkrótce wznowiony, jeśli Rosja otrzyma więcej informacji.

W trakcie tego spotkania Minister Rolnictwa, pan Marek Sawicki poinformował, że Polska oczekuje od KE pełnych rekompensat dla rolników,

W dniu 07.06.2011 r. ambasador Rosji przy UE Władimir Czyżow stwierdził,

którzy ucierpieli na skutek spadku sprzedaży warzyw w związku z epidemią

że zakaz importu świeżych warzyw będzie można znosić kraj po kraju, po

zakażeń EHEC. Według ministra, Polska jest narażona na poważne straty,

przeanalizowaniu sytuacji w każdym z nich. Ocenił również, że kwestia

ponieważ zamknięty został rynek rosyjski. Utrzymująca się niekorzystna

embargo zostanie wyjaśniona przed szczytem w Niżnim Nowogrodzie,

sytuacja może doprowadzić do ruiny kilkaset tysięcy gospodarstw.

w którym będą uczestniczyć m.in. Przewodniczący Rady Europejskiej, pan Herman Van Rompuy, Przewodniczący Komisji Europejskiej, pan

Minister potwierdził, że tylko straty Polski spowodowane wprowadzeniem

Jose Manuel Barroso, a także Prezydent Rosji, pan Dmitrij Miedwiediew.

przez Rosję embarga na import europejskich warzyw z powodu epidemii zakażeń pałeczką okrężnicy wyniosły do tej pory ok. 22 mln złotych.

W dniu 08.06.2011 r. Komisarz UE ds. Rolnictwa, pan Dacian Ciolos na

Wyliczył, że roczna strata z tego tytułu dla Polski to około 1 miliard euro.

konferencji prasowej poinformował, że w celu pokrycia strat poniesionych w wyniku epidemii EHEC zostanie przeznaczone 210 mln euro na

Podczas nadzwyczajnego spotkania ministrów rolnictwa UE w Luksemburgu

odszkodowania dla producentów świeżych warzyw. Wypłata odszkodowań

Polska wraz z Francją wnioskowały o to, by z odszkodowań mogli skorzystać

miałaby nastąpić za produkty wycofane z rynku: ogórki, sałaty i pomidory,

wszyscy producenci świeżych warzyw, bez konieczności pośrednictwa

a także cukinie i papryki. KE chce wypłacać rolnikom równowartość 50

grup, czy organizacji producentów. Belgia zaproponowała tymczasowy

proc. średniej ceny z czerwca trzech ostatnich lat produkcji (2008–2010).

mechanizm interwencji na rynku świeżych warzyw w Europie. Dotyczący

Ciolos podkreślił, że 210 mln euro pozwoli na wypłatę odszkodowań za

tylko organizacji producentów, co w przypadku państw, gdzie rolnictwo jest

okres od 26 maja do końca czerwca. Odszkodowania mają być wypłacane

mniej zorganizowane, nie gwarantowałoby odpowiednich odszkodowań

albo poprzez organizacje producenckie, albo odpowiednie krajowe agencje

dla rolników.

płatnicze. Zdecydują o tym kraje członkowskie. Odszkodowania mają być przeznaczone zarówno dla rolników zrzeszonych w organizacjach

W dniu 07.06.2011 r. Rosja rozszerzyła embargo na kolejne owoce z UE –

producentów warzyw jak i niezrzeszonych. Przy czym Ciolos podkreślił,

truskawki, poziomki, żurawiny i borówki. Zakaz ten wprowadzono w związku

że producenci, którzy są członkami organizacji producenckich, będą mieli

z falą zakażeń pałeczką okrężnicy EHEC. Obowiązywał od 7 czerwca

dostęp do innych mechanizmów przeznaczonych dla takich organizacji, co

i obejmował owoce zebrane po 15 kwietnia. Ponadto rosyjscy lekarze

umożliwi im rekompensaty do 70 proc. ceny referencyjnej.

sanitarni zaapelowali do handlowców o nie sprzedawanie takich produktów, a do ludności – o zgłaszanie regionalnym oddziałom Federalnej Służby ds.

W dniu 09.06. 2011 r. na konferencji prasowej w Sejmie Minister Rolnictwa,

nadzoru w sferze praw konsumentów (Rospotriebnadzorowi) przypadków

pan Marek Sawicki poinformował, że polscy producenci rolni stracili już

pojawienia się zakazanych owoców w punktach sprzedaży.

145 mln zł i tracą 10 mln zł dziennie z powodu epidemii EHEC. Zdaniem Ministra doniesienia, jakoby zawiódł unijny system wczesnego ostrzegania

Główny Inspektorat Sanitarny

03-729 Warszawa, ul. Targowa 65 | tel.: +48 22 536-13-00 | fax: +48 22 635-61-94 | e-mail: inspektorat@gis.gov.pl

są nieprawdziwe, bo – w jego opinii – zawiodły niemieckie służby sanitarne,

ds. Handlu, pan Karel De Gucht. Strony omówiły mechanizmy wznowienia

które od półtora miesiąca nie są w stanie zidentyfikować źródła groźnej

dostaw europejskich warzyw na rosyjski rynek. Podano też, że eksperci

bakterii EHEC. Za najważniejsze uznał przywrócenie zaufania konsumentów

uzgodnią treść certyfikatów potwierdzających bezpieczeństwo produkcji,

do świeżych warzyw, które zostało podważone przez „nieudolne” działania

przeznaczonej na rynek Rosji. Główny Lekarz Sanitarny FR poinformował, iż

niemieckich służb sanitarnych oraz przez nieodpowiedzialną wypowiedź

rosyjsko-unijne ustalenia przewidują, że UE będzie dawać Rosji gwarancje

senator z Hamburga i przez brak należytego monitorowania kryzysu przez

dotyczące poszczególnych rodzajów warzyw z konkretnych krajów Unii

służby niemieckie i po części unijne.

Europejskiej, po czym Federacja Rosyjska będzie zezwalać na ich dostawy.

W dniu 10.06.2011 r. szef berlińskiego Instytutu im. Roberta Kocha, pan

W dniu 11.06.2011 r. władze Niemiec potwierdziły źródło zakażenia (kiełki

Reinhard Burger ogłosił, że istnieje „duże prawdopodobieństwo”, iż źródłem

z uprawy ekologicznej w Dolnej Saksonii na południe od Hamburga)

epidemii zarażeń szczepem pałeczki okrężnicy EHEC w Niemczech są

i w opinii KE zastosowały wszystkie środki, żeby wyeliminować zagrożenie.

kiełki. Przekonanie o kiełkach, jako przyczynie fali zakażeń EHEC instytut

Jednak pan Giennadij Oniszczenko zakwestionował twierdzenie niemieckich

opierał na ekspertyzie, sporządzonej w oparciu o wywiady z 112 klientami

władz, że znaleziono już źródło zakażeń bakterią EHEC. Zapowiedział, że

wybranych restauracji, których goście zarazili się bakterią, a także m.in.

Rosja nie będzie kierowała się „beztroską” w imporcie warzyw z Europy.

o wywiady z kucharzami oraz analizy menu i list dostawców, a nawet fotografii, wykonanych przez gości restauracji, na których widać potrawy.

W dniu15.06.2011 r. główna rzeczniczka KE, pani Pia Arhenkilde Hansen

W przypadku 26 ośrodków epidemii zakażeń EHEC stwierdzono powiązania

oznajmiła, że w świetle wykrycia źródła zarażenia bakterią EHEC i wycofania

ze wspomnianym gospodarstwem ogrodniczym w Bienenbuettel. Badania

skażonych produktów z rynku, Rosja powinna natychmiast znieść zakaz

nie potwierdziły jednak obecności bakterii na obecnie kontrolowanych

importu warzyw z UE. Pia Arhenkilde Hansen podkreśliła, że KE wyraża

produktach pochodzących z tego gospodarstwa.

swoje głębokie niezadowolenie z powodu, że Rosja nie zniosła dotąd zakazu importu, pomimo uzgodnień w tej sprawie między prezydentem Rosji

W dniu 10.06.2011 r. rzecznik KE, pan Frederic Vincent poinformował, że KE

Miedwiediewem a przewodniczącym Komisji Europejskiej Barroso. W dniu

wyraziła zadowolenie z decyzji władz niemieckich, które odwołały w piątek

20.06.2011 r. pani Pia Arhenkilde Hansen zapowiedziała, że w najbliższych

ostrzeżenie przez spożywaniem ogórków, sałaty i pomidorów na surowo.

dniach Komisja Europejska wyśle do Moskwy delegację, której celem

Komisja Europejska nie zaprzeczyła doniesieniom władz niemieckich,

będzie przekonanie władz rosyjskich do zniesienia embarga nałożonego

jakoby źródłem zakażeń szczepem EHEC były kiełki pochodzące z farmy

na import warzyw z UE w związku z epidemią EHEC. Poinformowała także,

pod Hamburgiem. Rzecznik KE podkreślił, że niemieckie doniesienia muszą

iż Przewodniczący KE, pan Jose Manuel Barroso zdecydował o wysłaniu

jeszcze zostać potwierdzone, ale stanowią one ważny krok w kierunku

delegacji politycznej do Moskwy pod przewodnictwem Komisarza ds.

rozwiązania kryzysu związanego z E. coli. Oprócz tego, Frederic Vincent

Zdrowia i Konsumentów, pana Johna Dalliego. Pia Arhenkilde Hansen

poinformował, że zgodnie z informacjami przekazanymi KE przez władze

przypomniała, że podczas niedawnego szczytu UE – Rosja w Niżnim

niemieckie, żaden z zakażonych produktów nie wydostał się poza Niemcy.

Nowogrodzie (10 czerwca), strony doszły do politycznego porozumienia w sprawie zniesienia embarga wprowadzonego przez Moskwę 2 czerwca

W dniu 10.06.2011 r. na konferencji prasowej po zakończeniu 27. szczytu UE –

w związku z falą zakażeń pałeczką okrężnicy EHEC w Europie. Jednak do

Rosja, w Niżnim Nowogrodzie, prezydent Rosji, pan Dmitrij Miedwiediew

tej pory władze rosyjskie nie poczyniły żadnych kroków w celu wdrożenia

zadeklarował, że jego kraj gotów jest uchylić zakaz importu i sprzedaży na

decyzji o zniesieniu embarga.

swoim terytorium świeżych warzyw z krajów Unii Europejskiej z zamian za unijne gwarancje bezpieczeństwa tych produktów. Ze strony Rosji – oprócz

W dniu 22.06.2011 r. między Komisją Europejską a Rosją została zawarta

Miedwiediewa – w szczycie uczestniczyli Minister Spraw Zagranicznych,

umowa w sprawie wznowienia eksportu warzyw. Dokumentem

pan Siergiej Ławrow, Minister Rozwoju Gospodarczego, pani Elwira

wymaganym po podpisaniu porozumienia między Komisją Europejską

Nabiullina oraz Główny Lekarz Sanitarny FR, pan Giennadij Oniszczenko.

a Federacja Rosyjską, był certyfikat potwierdzający prowadzenie

UE reprezentowali przewodniczący Rady Europejskiej, pan Herman

monitoringu na obecność bakterii E. coli.

Van Rompuy, Przewodniczący Komisji Europejskiej, pan Jose Manuel Barroso, Szefowa unijnej dyplomacji, pani Catherine Ashton i Komisarz Raport dotyczący epidemii zakażeń pokarmowych wywołanych przez pałeczki Escherichia coli (O104:H4 STEC) w Europie

W dniu 27.06.2011 r. pan Marek Sawicki poinformował, że Polska jest

prośby i zdecydować o odblokowaniu środków na odszkodowania przed

w grupie trzech państw, obok Holandii i Belgii, które mogą wznowić

końcem miesiąca. Na podstawie wszystkich przyjętych przez KE wniosków,

eksport do Rosji. Minister Sawicki wyjaśnił, że za wystawianie

KE zdecyduje czy trzeba podejmować dalsze działania. Rzecznik KE Frederic

certyfikatów potwierdzających prowadzenie monitoringu na obecność

Vincent stwierdził, że nie ma żadnych obiektywnych powodów, dla których

bakterii E. coli będzie odpowiadała Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin

Rosja może zakazać eksportu warzyw z Polski. Rzecznik powiedział, że

i Nasiennictwa (PIORIN). Minister przypomniał, że Komisja Europejska

Polska jest jednym z pierwszych krajów, które zostały zatwierdzone przez

w związku z pojawieniem się E. coli będzie wypłacała rekompensaty dla

KE i przekazały wymagane przez stronę rosyjską dokumenty. Vincent

producentów warzyw, którzy z tego powodu ponieśli straty. Agencja

przypomniał, że Rosja zgodziła się na format certyfikatów jak i sposób ich

Rynku Rolnego oszacowała, że w przypadku Polski wynoszą one ok.

przekazania, podpisując w zeszłym tygodniu porozumienie w tej kwestii

56 mln euro. Odszkodowanie przysługuje w odniesieniu do warzyw,

z delegacją KE i dlatego nie może blokować eksportu warzyw z Polski.

które zostały wycofane z rynku, czyli przekazane na pasze lub na cele

Uzgodniony system miał upewniać władze rosyjskie, że w importowanych

charytatywne, zebrane zanim dojrzały i zniszczone (tzw. zielone zbiory)

z Europy produktach nie stwierdzono obecności EHEC, która spowodowała

lub też pozostały nie zebrane w okresie od 26 maja do 30 czerwca 2011 r.

falę śmiertelnych zachorowań w Europie.

Polscy producenci sygnalizowali, iż straty są spowodowane głównie z powodu nie zbierania warzyw lub też zebrania ich przed terminem. Mniej

W dniu 29.06.2011 r. Minister Rolnictwa, pan Marek Sawicki poinformował,

rolników zgłosiło straty z powodu wycofania produktów z rynku. Wstępne

że podczas posiedzenia w Luksemburgu (28.06.2011 r.) rozmawiał w sprawie

zgłoszenia o stratach Agencja Rynku Rolnego otrzymała przede wszystkim

rosyjskiego zakazu importu warzyw z Polski z panem Johnem Dallim.

od rolników indywidualnych. Największe straty wystąpiły w przypadku

Sawicki zaznaczył, że Polska będzie interweniować u władz rosyjskich,

produkcji pomidorów i ogórków.

ale tylko wtedy, kiedy odpowiedzialna obecnie za rozmowy z Rosją KE nie uzyska żadnych rezultatów.

W dniu 28.06.2011 r. Rosja wznowiła import warzyw z Holandii i Belgii, częściowo znosząc embargo nałożone na UE z powodu zakażeń szczepem

W dniu 01.07.2011 r. Rosja zniosła embargo na warzywa z Hiszpanii i Danii.

O104:H4 EHEC. Pan Giennadij Oniszczenko oświadczył, że Polski nie ma

W dniu 04.07.2011 r. na konferencji prasowej pan Marek Sawicki

wśród krajów, które mają zgodę na wznowienie dostaw warzyw do jego

poinformował, że w rozmowy z Rosją włączył się przewodniczący Komisji

kraju. Oniszczenko oznajmił, że brak zaufania w stosunku do Polski wynika

Europejskiej, pan Jose Manuel Barroso, a także Komisarz ds. Zdrowia,

z – jego zdaniem – złej historii kredytowej oraz z faktu, że Polska zajmowała

pan John Dali oraz Komisarz ds. Rolnictwa, pan Dacian Ciolos. Minister

się reeksportem. Poinformował też, że oprócz Polski wnioski o uchylenie

podkreślił, że Polska spełnia wszystkie warunki stawiane w porozumieniu

embarga złożyły także: Holandia, Belgia, Litwa, Hiszpania, Dania i Czechy.

zawartym między UE a Rosją w sprawie zniesienia rosyjskiego embarga na

Szef Rospotriebnadzoru oświadczył, że Polska, Litwa, Hiszpania, Dania

warzywa z Unii. Zatem strona rosyjska nie ma żadnych podstaw do tego,

i Czechy „są na liście oczekujących” na uzyskanie dostępu na rynek Rosji.

by blokować eksport z Polski.

Oniszczenko oznajmił również, że jeśli wniosek o wznowienie eksportu warzyw do Rosji wpłynie z Niemiec, które były źródłem zakażeń, to jego

Do dnia 04.07.2011 r. zgodę od Rosji na eksport warzyw otrzymały cztery

służba nie będzie się spieszyć z wydaniem zezwolenia na eksport nawet

kraje: Holandia, Belgia, Hiszpania i Dania.

wtedy, jeśli strona niemiecka będzie przestrzegać twardych wymogów, jakie uzgodniono.

W dniu 05.07.2011 r. pan John Dalli oświadczył w komunikacie, że opublikowany przez EFSA raport skłonił KE do wycofania egipskich nasion

W dniu 28.06.2011 r. odbyła się rada unijnych ministrów rolnictwa

z rynku UE oraz wprowadzenia tymczasowego zakazu importowania

w Luksemburgu. Podczas posiedzenia ministrów w Luksemburgu, Komisarz

niektórych nasion i ziaren do produkcji kiełków pochodzących z tego kraju.

ds. Rolnictwa, pan Dacian Cilos wykluczył uruchamianie dodatkowej puli

Unia Europejska zdecydowała się na wycofanie ze sprzedaży i zakaz, do 31

środków przeznaczonych na odszkodowania dla rolników, którzy ponieśli

października, importu określonych typów nasion z Egiptu, po stwierdzeniu

straty w wyniku wybuchu epidemii. Cilos stwierdził, że KE zweryfikuje

związku między nasionami kozieradki z Egiptu a falą zakażeń szczepem

uzyskane od państw wnioski o odszkodowania przed 18 lipca tak, aby

EHEC w Europie.

komitet kryzysowy KE, który zbiera się 22 lipca mógł podsumować wszystkie Główny Inspektorat Sanitarny

03-729 Warszawa, ul. Targowa 65 | tel.: +48 22 536-13-00 | fax: +48 22 635-61-94 | e-mail: inspektorat@gis.gov.pl

W dniu 05.07.2011 r. Federalna Służba ds. nadzoru w sferze praw

i roślin strączkowych. Rośliny te mogły być wwożone na Ukrainę wyłącznie

konsumentów (Rospotriebnadzor) oświadczyła, że utrzymuje zakaz

po okazaniu świadectwa, potwierdzającego badania laboratoryjne, które

importu świeżych warzyw z Polski. Giennadij Oniszczenko poinformował,

miały gwarantować bezpieczeństwo tych produktów. Na ukraiński rynek

że Polska przedstawiła Rosji nieprawidłowe dane, co do których nasunęło

z Polski trafiały głównie ziemniaki, cebula, kapusta, sałata, marchew, ogórki.

się bardzo wiele pytań. Oniszczenko poinformował również, że do czasu

Jak podała PAP Ukraina nie jest dużym odbiorcą polskich produktów

pełnego wyjaśnienia sytuacji, Rospotriebnadzor nie zajmie się problemem

roślinnych. W 2010 r. sprzedano do tego kraju warzywa świeże i schłodzone

powrotu polskich warzyw na rosyjski rynek.

o wartości 23,2 mln euro wobec 13,2 mln euro rok wcześniej. Przy czym, cały polski eksport warzyw w 2010 r. utrzymywał się na poziomie 540 mln

W dniach 05–06.07.2011 r. w Sopocie odbyło się Nieformalne Spotkanie

euro, w tym warzyw świeżych – 196 mln euro.

Ministrów Zdrowia. W dniu 18.07.2011 r. pan Minister Marek Sawicki poinformował, że polscy W dniu 06.07.2011 r. hiszpańska Minister Rolnictwa, pani Rosa Aguilar

rolnicy złożyli około 5 tys. wniosków o odszkodowania z powodu strat

zapowiedziała, że Hiszpania zażąda od UE 80 mln euro odszkodowań

poniesionych w wyniku epidemii zakażeń bakterią E. coli. Łączna kwota

w związku z błędnym powiązaniem pochodzących z Hiszpanii produktów,

tych odszkodowań to 81 mln euro.

m.in. ogórków, z falą zakażeń szczepem EHEC. Wysokość odszkodowania jest niższa niż wstępne szacunki. Początkowo hiszpańska federacja producentów

Agencja Rynku Rolnego przekazała do Komisji Europejskiej wniosek

i eksporterów owoców i warzyw szacowała straty Hiszpanii na 225 milionów

w sprawie odszkodowań dla rolników. Agencja rozpatrzyła pozytywnie

euro tygodniowo. Następnie informowano, że straty wyniosły w sumie

ponad 4,7 tys. wniosków. Najwięcej zgłoszeń o rekompensaty pochodziło

350 milionów euro.

z województw: świętokrzyskiego, wielkopolskiego oraz małopolskiego. Oszacowano, że straty dotyczyły upraw zajmujących ponad 2 tys. hektarów.

W dniu 08.07.2011 r. rozpoczęły się w Moskwie rozmowy między

Głównie były to ogórki i pomidory. W sumie straty zostały wycenione na

Wiceministrem Rolnictwa, panem Jarosławem Wojtowiczem a Głównym

ponad 81 mln euro (licząc według maksymalnych stawek), w tym ponad

Inspektorem Sanitarnym Rosji. Negocjacje dotyczyły zniesienia przez Rosję

36 mln euro – to rekompensaty za ogórki, a ok. 32 mln euro – za pomidory.

embarga na import świeżych warzyw z UE. W dniu 19.07.2011 r. agencja Interfax, powołując się na Rospotriebnadzor W dniu 11.07.2011 r. Rosja zniosła embargo na warzywa z Grecji oraz Czech.

poinformowała, że Rosja zezwoliła na import warzyw z Polski od 20 lipca.

Zakaz importu świeżych warzyw z Polski pozostał utrzymany.

Doniesienia te potwierdził Minister Rolnictwa, pan Marek Sawicki. Minister podkreślił, że decyzja Rosji nastąpiła dzięki aktywnym wysiłkom Komisji

W dniu 11.07.2011 r. Ukraina wprowadziła zakaz wwozu warzyw z UE, które

Europejskiej, a także inspekcjom nadzorowanym przez polskie Ministerstwo

nie zostały przebadane na obecność E. coli. Zakaz importu warzyw dotyczył

Rolnictwa. Wznowienie importu z Polski zostało oficjalnie potwierdzone

m.in. ziemniaków, pomidorów, kapusty, cebuli, marchwi, buraków, ogórków

przez stronę rosyjską.

Raport dotyczący epidemii zakażeń pokarmowych wywołanych przez pałeczki Escherichia coli (O104:H4 STEC) w Europie

Kluczowe działania podjęte przez Państwową Inspekcję Sanitarną oraz zalecenia W związku z wystąpieniem na terenie Niemiec ogniska zachorowań

zalecono niezwłoczne zgłoszenie się do lekarza pierwszego kontaktu

wywołanych E. coli O104 (EHEC/ VTEC/STEC) zostały podjęte

lub na izbę przyjęć oddziału zakaźnego.

następujące działania:

6. Informowano o konieczności zachowania podstawowych zasad

1. Wydana została informacja dla lekarzy zawierająca istotne dane

higieny osobistej biorąc pod uwagę możliwość przeniesienia się

dotyczące epidemiologii występowania zachorowań na terenie

zakażenia człowiek-człowiek drogą pokarmową, zwłaszcza między

Niemiec i możliwości wykonywania badań diagnostycznych.

osobami mającymi ze sobą bliski kontakt. W czasie podróży, gdy

Informację tę zamieszczono na stronie Głównego Inspektoratu

nie ma możliwości umycia rąk mydłem pod bieżąca wodą, zalecono

Sanitarnego(www.gis.gov.pl). W przypadkach wystąpienia

korzystanie z nasączanych chusteczek lub żeli myjących na bazie

podejrzenia zakażenia EHEC u pacjenta wskazane zostało wykonanie

alkoholu.

badania w kierunku werotoksyczności szczepu E. coli.

7. Choć w Polsce nie stwierdzono zachorowań, które wskazywałyby,

2. Opracowano wstępną definicję przypadku na potrzeby

aby skażona żywność trafiła na polski rynek, zalecono zachowanie

dochodzenia epidemiologicznego opartą o doświadczenia

zasad higieny podczas przygotowywania i spożywania żywności,

niemieckie oraz zmodyfikowaną pod względem dostępnej w Polsce

w szczególności świeżych warzyw, które mają być spożywane na

diagnostyki laboratoryjnej.

surowo. Przed poddaniem ich myciu powinny być namoczone,

3. Prowadzono akcję informacyjną dla osób wyjeżdżających do

a następnie każda ich część powinna być dokładnie i wielokrotnie

Niemiec. Zalecono nie spożywanie surowych kiełków oraz surowych

umyta. Szczegółowe informacje dotyczące zasad postępowania

warzyw i innych produktów żywnościowych, które mogły mieć

z żywnością przedstawiała wydana przez Światową Organizację

z nimi kontakt. Biorąc pod uwagę, że typowym źródłem zakażeń

Zdrowia (WHO) ulotka informacyjna „Pięć kroków do bezpieczniejszej

spowodowanych E. coli mogą być produkty odzwierzęce zalecono

żywności” zamieszczona na stronie internetowej GIS. Ulotkę

również unikanie spożywania surowego lub niedogotowanego

informacyjną „Pięć kroków do bezpiecznej żywności” zamieszczano

mięsa wołowego oraz niepasteryzowanego mleka.

również w obiektach użyteczności publicznej, w Urzędach Miast

4. Działalność informacyjno-edukacyjna skierowana została również do

i Gmin oraz przekazano do większości nadzorowanych obiektów

ogółu społeczeństwa. Na stronach internetowych stacji sanitarno-

żywieniowo-żywnościowych, a w szczególności do zakładów

epidemiologicznych zostały zamieszczone zalecenia dotyczące

żywienia zbiorowego otwartego i zamkniętego, w tym do punktów

m.in.:

małej gastronomii, na targowiskach, przy trasach turystycznych,

• z achowania szczególnej ostrożności w spożywaniu

na dworcach PKP i PKS.

warzyw i owoców importowanych z obszarów dotkniętych

8. Główny Inspektor Sanitarny odbył wizytę w Instytucie im. Roberta

zachorowaniami lub z krajów wskazywanych jako możliwe

Kocha w Berlinie, podczas której spotkał się z jego szefem, panem

źródło zakażenia; zwrócenia szczególnej uwagi na proces

Reinhardem Burgerem, w celu nawiązania współpracy w zakresie

przygotowania do spożycia produktów żywnościowych

wzajemnego informowania i udzielenia ew.wsparcia.

(głównie warzyw);

• zachowania zasad higieny podczas przygotowywania potraw z użyciem warzyw;

9. W związku ze stwierdzonym na terenie Niemiec i w innych krajach Unii Europejskiej wzrostem występowania zespołu hemolitycznomocznicowego (HUS) wywołanego wytwarzającym werotoksynę

• unikania spożywania surowych warzyw przez osoby wyjeżdżające

szczepem Escherichia coli O104:H4 (STEC) oraz mając na uwadze

na inne obszary dotknięte zachorowaniami i wskazywane jako

możliwość wystąpienia w Polsce zawleczonych przypadków

możliwe źródło zakażenia.

zachorowań lub zakażeń spowodowanych zakażoną żywnością

5. Osobom przyjeżdżającym z Niemiec, u których w ciągu 14 dni lub

importowaną, przedstawiciele organów Państwowej Inspekcji

mniej od ostatniego dnia pobytu w Niemczech wystąpiła biegunka,

Sanitarnej zgodnie z poleceniem Głównego Inspektora Sanitarnego

Główny Inspektorat Sanitarny

03-729 Warszawa, ul. Targowa 65 | tel.: +48 22 536-13-00 | fax: +48 22 635-61-94 | e-mail: inspektorat@gis.gov.pl

od dnia 31 maja br. rozpoczęli przeprowadzanie dodatkowych

gotowania żywności; warunkach prawidłowego przechowywania żywności;

czynności kontrolnych i pobieranie próbek warzyw i owoców w celu

używania bezpiecznej wody i żywności.

wykonania analiz mikrobiologicznych w kierunku ogólnej liczby

10. Do badań mikrobiologicznych w kierunku niepatogennych

niepatogennych bakterii E. coli. Kontrole przeprowadzane były przez wykwalifikowanych pracowników organów Państwowej Inspekcji

E. coli pobierano:

Sanitarnej. Realizowane czynności kontrolne ukierunkowane były głównie na ocenę:

owoców i warzyw;

z prowincji Almeria lub Malaga);

• źródła pochodzenia oferowanych do sprzedaży, wykorzystywanych w produkcji i przetwórstwie świeżych • prawidłowości funkcjonowania w zakładach systemów identyfikowalności dostawców i odbiorców ww. asortymentu

• ogórki i inne warzywa importowane z Hiszpanii (pochodzące • ogórki importowane do Polski z Niemiec niezależnie od kraju pochodzenia;

• ogórki pochodzenia krajowego – po 10 próbek z województw: zachodniopomorskiego, lubuskiego, dolnośląskiego, wielkopolskiego i opolskiego oraz po 5 próbek z pozostałych województw.

(śledzenie drogi produktu);

• przestrzegania higieny sprzedaży/produkcji, w tym higieny osobistej personelu – realizacja ustanowionych w zakładach

i supermarketów, targowisk i giełd owocowo-warzywnych.

Zasad Dobrej Praktyki Higienicznej warunków transportu;

11. Od dnia 7 czerwca 2011 r. z uwagi na nowe informacje dotyczące

• warunków przechowywania/ekspozycji w zakładach świeżych owoców i warzyw;

Ww. próbki pobierano w pierwszej kolejności z hipermarketów

źródła zakażeń, podczas kontroli urzędowych szczególną uwagę zwracano na występowanie w sprzedaży kiełków z produkcji

• prawidłowości przebiegu procesów technologicznych, w których

ekologicznej z Niemiec. W przypadku stwierdzenia obecności

wykorzystywane były jako surowiec świeże warzywa i owoce –

na rynku ww. asortymentu pracownicy Państwowej Inspekcji

przestrzeganie zasad Dobrej Praktyki Produkcyjnej;

Sanitarnej zobligowani byli do pobrania próbek i przeprowadzenia

• przestrzegania higieny sprzedaży/produkcji, w tym higieny osobistej personelu – realizacja ustanowionych w zakładach Zasad Dobrej Praktyki Higienicznej.

badań mikrobiologicznych w kierunku liczby E. coli. 12. W dniu 21 czerwca 2011 r. odstąpiono od szczególnych czynności kontrolnych w odniesieniu do ogórków i innych warzyw importowanych z Hiszpanii, pochodzących z prowincji Almeria

Podczas kontroli prowadzono również działalność informacyjną i edukacyjną

lub Malaga, z uwagi na brak zagrożenia ze strony warzyw z ww.

w zakresie potencjalnych źródeł zagrożenia, procesu przygotowywania

rejonu. Pozostałe wytyczne dot. wzmożonych czynności kontrolnych

produktów żywnościowych do spożycia, w tym warzyw oraz zachowania

i pobierania próbek warzyw i owoców dystrybuowanych do Polski

zasad i profilaktyki higieny osobistej. Działalność tę prowadziły wspólnie

z Niemiec, niezależnie od kraju pochodzenia, pozostały bez zmian.

cztery piony nadzoru sanitarnego tj. pion Higieny Żywności, Żywienia

13. Badanie próbek odbywało się zgodnie z Rozporządzeniem Komisji

i Przedmiotów Użytku, Epidemiologii, Oświaty Zdrowotnej i Promocji

(WE) nr 2073/2005 z dnia 15 listopada 2005 r. w sprawie kryteriów

Zdrowia oraz Higieny Dzieci i Młodzieży.

mikrobiologicznych dotyczących środków spożywczych. Punkt 2.5.1 ww. rozporządzenia odnosi się do kryteriów higieny procesu

Podczas kontroli obiektów handlowych, jak i zakładów żywienia zbiorowego

dla patogennych i niepatogennych Escherichia coli. W związku

udzielano instruktażu odnośnie postępowań mających na celu ograniczenie

z faktem, że dawka infekcyjna werotoksycznych E. coli, do

ryzyka związanego z konsumpcją świeżych warzyw i owoców.

których zaliczany jest serotyp O104:H4, jest niska i wynosi poniżej 1000 komórek, a więc niewielka liczba tych patogenów może

W obiektach pozostawiano materiały edukacyjne na temat potencjalnych

wywołać groźne zachorowania u ludzi kryterium badania wynosiło

źródeł zagrożenia, zapobiegania zakażeniom enterokrwotocznymi

< 10jtk/g. W związku z powyższym, jeżeli na płytkach agarowych

bakteriami Escherichia coli (STEC) oraz przekazywano ulotkę informacyjną

z pożywką TBX, wyrosły nawet pojedyncze turkusowe kolonie

„Pięć kroków do bezpiecznej żywności” w zakresie utrzymania czystości rąk,

(powyżej 10 jtk/g), próbki przesyłane były do dalszej identyfikacji,

powierzchni, sprzętu wykorzystywanego podczas przygotowania żywności;

z zastosowaniem metod molekularnych, w celu wykluczenia

oddzielenia żywności surowej od gotowanej; warunkach dokładnego

ich przynależności do szczepów werotoksycznych E. coli.

Raport dotyczący epidemii zakażeń pokarmowych wywołanych przez pałeczki Escherichia coli (O104:H4 STEC) w Europie

Dalsza identyfikacja zgodnie z ustaleniami Głównego Inspektora

wytycznymi jednostki Państwowej Inspekcji Sanitarnej pobierały

Sanitarnego i Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi prowadzona była

do badań w kierunku liczby niepatogennych bakterii E. coli próbki

przez Państwowy Instytut Weterynaryjny – Państwowy Instytut

krajowych warzyw świeżych, takich jak: ogórki, pomidory, szpinak,

Badawczy w Puławach.

rzodkiewka, sałata, marchew, cykoria sałatkowa, kapusta pekińska

14. Od dnia 3 czerwca br. zgodnie z poleceniem Głównego Inspektora

i kiełki. Do badań pobierano próbki warzyw krojonych gotowych

Sanitarnego organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej przekazywały

do spożycia oraz warzyw w całości gotowych do spożycia,

do Krajowego Punktu Kontaktowego systemu Wczesnego

znajdujących się w obrocie, przede wszystkim w hipermarketach

Ostrzegania o Niebezpiecznej Żywności i Paszach (RASFF)

i supermarketach, na targowiskach oraz giełdach owocowo-

w Głównym Inspektoracie Sanitarnym w systemie codziennym

warzywnych. Szczególną uwagę zwracano na produkty pochodzące

szczegółowe dane dotyczące liczby przeprowadzonych kontroli,

z gospodarstw ekologicznych. Próbki pobierane były w każdym

liczby pobranych próbek z wyszczególnieniem rodzaju warzyw

województwie z częstotliwością raz w tygodniu, w ilości po

oraz kraju ich pochodzenia a także wyników analiz laboratoryjnych.

5 próbek z każdego z ww. rodzaju warzyw świeżych, łącznie –

Jednocześnie w czerwcu br. wystąpiły poważne zakłócenia

720 próbek tygodniowo.

w eksporcie świeżych warzyw do Federacji Rosyjskiej (FR)

17. Uzyskane wyniki badań monitoringu prowadzonego przez

wskutek wprowadzenia przez FR w dniu 2 czerwca 2011 r. zakazu

organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w przypadku gdy

importu warzyw z krajów członkowskich. W dniu 22 czerwca br.

liczba bakterii E. coli wynosiła poniżej 10 jtk/g przesyłane były

w Moskwie zostało zawarte w tej sprawie porozumienie pomiędzy

w formie elektronicznej do Głównego Inspektoratu Sanitarnego

Unią Europejską a Federacją Rosyjską. Na mocy ww. porozumienia

w systemie miesięcznym. Natomiast wyniki kwalifikujące próbkę

przywrócono możliwość eksportu warzyw na rynek rosyjski

do dalszego typowania w kierunku bakterii E. coli O104:H4 (liczba

z zastrzeżeniem, że kraje członkowskie każdorazowo będą

E. coli > 10jtk/g) przesyłane były do GIS niezwłocznie. Dalsza

dołączały do eksportowanych warzyw certyfikaty potwierdzające,

identyfikacja, podobnie jak w prowadzonej urzędowej kontroli

że wwożone na teren FR warzywa są wolne od pałeczek E. coli

warzyw pochodzących z Niemiec zgodnie z ustaleniami Głównego

O104:H4. Organem uprawnionym w Polsce do wystawiania

Inspektora Sanitarnego i Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi,

ww. certyfikatów potwierdzających nieobecność bakterii E. coli

prowadzona była przez Państwowy Instytut Weterynaryjny –

w produktach eksportowanych do FR była Państwowa Inspekcja

Państwowy Instytut Badawczy w Puławach. Otrzymane

Ochrony Roślin i Nasiennictwa.

sprawozdanie z badań wykonanych w laboratorium Państwowego

15. W celu zapewnienia prawidłowej realizacji postanowień ww.

Instytutu Weterynaryjnego – Państwowego Instytutu Badawczego

porozumienia na szczeblu krajowym w dniu 24 czerwca 2011 r.

w Puławach przekazywane było przez WSSE do wiadomości do

pomiędzy Głównym Inspektorem Ochrony Roślin i Nasiennictwa

terenowo właściwego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa

oraz Głównym Inspektorem Sanitarnym zostało zawarte

oraz Głównego Inspektoratu Sanitarnego.

„Porozumienie w sprawie współpracy Państwowej Inspekcji Ochrony

Od dnia 28 czerwca organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej

Roślin i Nasiennictwa oraz Państwowej Inspekcji Sanitarnej przy

prowadziły dwa równoległe programy badań w kierunku obecności

wydawaniu zaświadczeń dla warzyw świeżych uprawianych na

bakterii E. coli w warzywach:

terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i wywożonych z RP do Federacji 16.

18.

• badania w kierunku ogólnej liczby bakterii E. coli we wszystkich

Rosyjskiej”.

partiach warzyw i owoców dystrybuowanych do Polski z Niemiec

Aby zapewnić jednolitą realizację ww. porozumienia w dniu

dostępnych na polskim rynku – zgodnie z wytycznymi

27 czerwca br. w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego –

przekazanymi do wszystkich WSSE;

Państwowym Zakładzie Higieny we współpracy z pracownikami

• monitoring warzyw świeżych w kierunku obecności

Głównego Inspektoratu Sanitarnego opracowano szczegółowe

bakterii E. coli w ramach realizacji „Porozumienia z dnia

wytyczne dla organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej dot.

24 czerwca 2011 r. pomiędzy Głównym Inspektorem Ochrony

postanowień porozumienia, które zostały przekazane do

Roślin i Nasiennictwa oraz Głównym Inspektorem Sanitarnym

wszystkich Wojewódzkich Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych

w sprawie współpracy Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin

w Polsce do wiadomości i stosowania. Zgodnie z opracowanymi

i Nasiennictwa oraz Państwowej Inspekcji Sanitarnej przy

Główny Inspektorat Sanitarny

03-729 Warszawa, ul. Targowa 65 | tel.: +48 22 536-13-00 | fax: +48 22 635-61-94 | e-mail: inspektorat@gis.gov.pl

wydawaniu zaświadczeń dla warzyw świeżych uprawianych

eksportowanych z Polski do FR z dniem 10.08.2011 r. organy

na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i wywożonych

Państwowej Inspekcji Sanitarnej zakończyły:

z RP do Federacji Rosyjskiej”. W przypadku zlecenia przez

• przeprowadzanie dodatkowych czynności kontrolnych

podmiot eksportujący warzywa świeże do Federacji Rosyjskiej

i pobieranie próbek żywności w celu wykonania analiz

dokonania badań na obecność liczby bakterii E. coli w partii

mikrobiologicznych w kierunku obecności E. coli;

świeżych warzyw – zgłoszenie takie traktowano priorytetowo

• wykonywanie monitoringu świeżych warzyw na obecność E. coli

a badanie wykonywano bezzwłocznie. System certyfikacji był

zgodnie z ”Porozumieniem z dnia 24 czerwca 2011 r. pomiędzy

rozwiązaniem czasowym.

Głównym Inspektorem Ochrony Roślin i Nasiennictwa oraz

19. W związku z ogłoszeniem w dniu 26 lipca 2011 r. przez Instytut

Głównym Inspektorem Sanitarnym w sprawie współpracy

Roberta Kocha w Berlinie wygaśnięcia ogniska epidemicznego

Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa oraz

zakażeń wywołanych E. coli O104:H4 STEC w Niemczech oraz

Państwowej Inspekcji Sanitarnej przy wydawaniu zaświadczeń dla

w związku ze zniesieniem przez Federację Rosyjską w dniu

warzyw świeżych uprawianych na terytorium Rzeczypospolitej

9.08.2011 r. obowiązku wydawania świadectw dla warzyw

Polskiej i wywożonych z RP do Federacji Rosyjskiej.

Raport dotyczący epidemii zakażeń pokarmowych wywołanych przez pałeczki Escherichia coli (O104:H4 STEC) w Europie

wnioski Główny Inspektorat Sanitarny

03-729 Warszawa, ul. Targowa 65 | tel.: +48 22 536-13-00 | fax: +48 22 635-61-94 | e-mail: inspektorat@gis.gov.pl

Podsumowanie kontroli Z przeprowadzonych kontroli wynika, iż w znacznej części skontrolowanych

Ochrony Roślin i Nasiennictwa oraz Głównym Inspektorem Sanitarnym

zakładów oferowane były, bądź wykorzystywane w przygotowywaniu

w sprawie współpracy Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa

potraw wyłącznie warzywa i owoce produkcji krajowej, w większości

oraz Państwowej Inspekcji Sanitarnej przy wydawaniu zaświadczeń dla

dostarczane od lokalnych dostawców i rolników w ramach dostaw

warzyw świeżych uprawianych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

bezpośrednich.

i wywożonych z RP do Federacji Rosyjskiej.

W okresie od 31 maja do 10 sierpnia br. organy Państwowej Inspekcji

Do Państwowego Instytutu Weterynaryjnego – Państwowego Instytutu

Sanitarnej przeprowadziły 24 550 kontroli. Jednocześnie w tym

Badawczego w Puławach przekazano 83 próbki do dalszego typowania

samym okresie do badań w kierunku ogólnej liczby E. coli pobrano

w kierunku pałeczek E. coli O104:H4; co stanowi 2,8% wszystkich

łącznie 2872 próbki świeżych owoców i warzyw, w tym 670 próbek

pobranych próbek.

pochodzących z Niemiec, Hiszpani i Polski w ramach urzędowej kontroli żywności w związku z wystąpieniem zachorowań oraz 2 202 próbki

W żadnej z przebadanych próbek nie zidentyfikowano pałeczek

w ramach realizacji porozumienia pomiędzy Głównym Inspektorem

werotoksycznej bakterii Escherichia coli 0104.

Wojewdytwo

Kontrole

Próbki badane na ogólną liczbę E. coli

(w ramach realizacji Porozumienia GIS/PIORiN)

Próbki badane na ogólną liczbę E. coli w związku z zachorowaniami

Próbki badane na obecność szczepu E. coli O104:H4

(Hiszpania, Polska, Niemcy)

lubuskie

667

śląskie

2433

podlaskie

1389

234

małopolskie

2408

204

zachodniopomorskie

2077

230

pomorskie

1734

214

opolskie

691

kujawsko-pomorskie

1445

warmińsko-mazurskie

1602

136

łódzkie

1518

268

lubelskie

1752

165

mazowieckie

1440

238

168

świętokrzyskie

985

podkarpackie

1506

215

wielkopolskie

604

130

dolnośląskie

2299

Razem

24550

2202

670

Tabela 1.

Łączna liczba kontroli i liczba pobranych próbek warzyw i owoców w kierunku badania liczby E. coli w 1 g w podziale na województwa – stan na 10.08.2011 r.

Raport dotyczący epidemii zakażeń pokarmowych wywołanych przez pałeczki Escherichia coli (O104:H4 STEC) w Europie

Kontynuacja badań w 2011 i 2012 roku Zgodnie z poleceniem Głównego Inspektora Sanitarnego dot. konieczności

Badania te zaplanowano biorąc pod uwagę aktualne zalecenia Europejskiego

ciągłości monitorowania zanieczyszczeń świeżych warzyw bakterią E. coli

Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) panelu Bio-Hazard,

laboratoria Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Olsztynie

który zwraca uwagę na fakt, że monitorowanie mikrobiologicznego

i Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Bydgoszczy od

zanieczyszczenia żywności nie powinno się ograniczać do badania obecności

dnia 1 września br. prowadzą w ramach badań monitoringowych

pałeczek o typie serologicznym O157 a powinno być rozszerzone, zgodnie

diagnostykę w kierunku obecności werotoksycznej pałeczki E. coli

z najnowszym stanem wiedzy, o badania innych typów werotoksycznych

w świeżych warzywach.

np. O104; O91; O103. Pobieranie i wstępne badania próbek warzyw w kierunku enterokrwotocznych E. coli zostały przydzielone

Do badań pobierane są próbki następujących warzyw:

wszystkim WSSE.

•

kiełki (3/4 z importu; 1/4 z kraju);

•

sałata – w szczególności sałata lodowa (głównie z importu);

W przypadku uzyskania przez laboratorium WSSE wyniku kwalifikującego

•

nasiona jadalne (z importu w szczególności z Egiptu, Chin i Malty);

próbkę do dalszej identyfikacji szczepu w kierunku E. coli O104 lub innych

•

szpinak (głównie z importu)

serotypów werotoksycznych WSSE będą przesyłały ww. próbki do dalszego

ze szczególnym uwzględnieniem warzyw pochodzących

typowania do laboratoriów w WSSE w Bydgoszczy lub WSSE w Olsztynie.

z gospodarstw ekologicznych. Realizacja monitoringu w ww. zakresie w bieżącym roku odbywa się zgodnie z tabelą 2. Próbki pobierane są raz w miesiącu po 5 próbek z 5 partii danego warzywa – łącznie miesięcznie 25 próbek wyznaczonego warzywa. W przygotowanej przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny propozycji wkładu do „Planu pobierania próbek do badania żywności w ramach urzędowej kontroli i monitoringu dla Państwowej Inspekcji Sanitarnej” na 2012 rok w zakresie zanieczyszczeń mikrobiologicznych żywności zaplanowano do zbadania w ramach urzędowej kontroli żywności: • 800 próbek warzyw w kierunku enterokrwotocznej bakterii E. coli O157 oraz werotoksycznych pałeczek E. coli w tym serotyp O104:H4 z zaznaczeniem, że powinny być to próbki głównie sałaty, ogórków, szpinaku i marchwi; •

800 próbek kiełków i nasion.

Główny Inspektorat Sanitarny

03-729 Warszawa, ul. Targowa 65 | tel.: +48 22 536-13-00 | fax: +48 22 635-61-94 | e-mail: inspektorat@gis.gov.pl

Miesiąc

wrzesień

WSSE w Olsztynie Warzywo

nasiona

WSSE w Bydgoszczy

Liczba próbek

kiełki

sałata

październik

listopad

nasiona

kiełki

sałata

grudzień

Suma

Warzywo

Liczba próbek

nasiona

kiełki

sałata

szpinak

nasiona

kiełki

sałata

szpinak

nasiona

kiełki

sałata

szpinak

nasiona

kiełki

sałata

szpinak

150 Tabela 2.

400

Harmonogram badań w kierunku werotoksycznych E. coli

Raport dotyczący epidemii zakażeń pokarmowych wywołanych przez pałeczki Escherichia coli (O104:H4 STEC) w Europie

Najistotniejsze wspólnotowe przepisy prawne Główny Inspektorat Sanitarny

03-729 Warszawa, ul. Targowa 65 | tel.: +48 22 536-13-00 | fax: +48 22 635-61-94 | e-mail: inspektorat@gis.gov.pl

W ŃST OWA A P

INS

Raport dotyczący epidemii zakażeń pokarmowych wywołanych przez pałeczki Escherichia coli (O104:H4 STEC) w Europie

A SAN

Warszawa | Grudzień 2011

Najistotniejsze wspólnotowe przepisy prawne 1. Decyzja Komisji z dnia 22 grudnia 1999 r. w sprawie systemu wczesnego ostrzegania i reagowania w celu zapobiegania i kontroli chorób zakaźnych na mocy decyzji nr 2119/98/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (2000/57/WE) z dnia 24 września 1998 r. ustanawiającą sieć nadzoru i kontroli epidemiologicznej chorób zakaźnych we Wspólnocie, którą ustanowiono system wczesnego ostrzegania i reagowania na zgłoszenia określonych zagrożeń dla społeczeństwa, przekazywane przez właściwe organy ds. zdrowia publicznego w każdym Państwie Członkowskim odpowiedzialnym za wyznaczanie środków, które mogą być konieczne do ochrony zdrowia publicznego oraz wymiany informacji między upoważnionymi strukturami i władzami Państwa Członkowskiego odpowiadającymi za zdrowie publiczne. 2. Rozporządzenie (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności oraz Rozporządzenie Komisji (UE) nr 16/2011 z dnia 10 stycznia 2011 r. ustanawiające środki wykonawcze dla systemu wczesnego ostrzegania o niebezpiecznych produktach żywnościowych i środkach żywienia zwierząt (Dz.U. L 6 z 10.1.2011), ustanawia System RASFF (Rapid Alert System for Food and Feed) – System Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznej Żywności i Paszach. 3. Dyrektywa (WE) nr 99/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 listopada 2003 r. w sprawie monitorowania chorób odzwierzęcych i odzwierzęcych czynników chorobotwórczych, zmieniająca decyzję Rady 90/424/EWG i uchylająca dyrektywę Rady 92/117/EWG. Dyrektywa wprowadza nowe zalecenia monitoringu chorób odzwierzęcych oraz odzwierzęcych czynników chorobotwórczych, a także skoordynowania monitoringu. Natomiast ogniska chorób przenoszone przez żywność będące przedmiotem odpowiedniego badania epidemiologicznego mają umożliwić zbieranie się we Wspólnocie informacji niezbędnych do oceny właściwych tendencji i źródeł. 4. Rozporządzenie (WE) nr 851/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. ustanawiającym Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób, wg którego „misją Centrum powinno być identyfikowanie, ocena i powiadamianie o bieżących i pojawiających się zagrożeniach dla zdrowia ludzkiego ze strony chorób zakaźnych. W przypadku nagłego wystąpienia choroby nieznanego pochodzenia, która może rozprzestrzeniać się wewnątrz lub do Wspólnoty, Centrum powinno posiadać uprawnienia do działania z własnej inicjatywy do czasu, gdy źródło nagłego wystąpienia choroby będzie znane, a następnie we współpracy z odpowiednimi właściwymi władzami na poziomie krajowym i wspólnotowym, jak to jest właściwe”. 5. Decyzja Wykonawcza Komisji nr 2011/402/UE z dnia 6 lipca 2011 r. w sprawie środków nadzwyczajnych mających zastosowanie do nasion kozieradki i niektórych nasion lub ziaren przywożonych z Egiptu uwzględniająca rozporządzenie (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r., na mocy której państwa członkowskie zobowiązuje się do podjęcia wszelkich niezbędnych działań mających na celu wycofanie z obiegu nasion kozieradki przywiezionych z Egiptu w latach 2009–2011, o których mowa w powiadomieniach z systemu wczesnego ostrzegania o niebezpiecznej żywności i paszach, pobranie z nich próbek do badań a następnie zniszczenie nasion. 6. Decyzja Wykonawcza Komisji nr 2011/718/UE z dnia 28 października 2011 r. zmieniająca decyzję wykonawczą 2011/402/UE w sprawie środków nadzwyczajnych mających zastosowanie do nasion kozieradki i niektórych nasion lub ziaren przywożonych z Egiptu – przedłużająca restrykcje w odniesieniu do produktów określonych w decyzji do 31 marca 2012 roku. Raport dotyczący epidemii zakażeń pokarmowych wywołanych przez pałeczki Escherichia coli (O104:H4 STEC) w Europie

bibliografia Główny Inspektorat Sanitarny

03-729 Warszawa, ul. Targowa 65 | tel.: +48 22 536-13-00 | fax: +48 22 635-61-94 | e-mail: inspektorat@gis.gov.pl

W ŃST OWA A P

INS

Raport dotyczący epidemii zakażeń pokarmowych wywołanych przez pałeczki Escherichia coli (O104:H4 STEC) w Europie

A SAN

Warszawa | Grudzień 2011

Bibliografia 1.

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/ – baza danych NCBI (National Center for Biotechnology Information)

http://www.ecdc.europa.eu/ – raporty EFSA

http://www.gis.gov.pl/ – komunikaty dotyczące sytuacji epidemiologicznej

http://www.euro.who.int/en/home – informacje zamieszczone przez WHO

http://www.efsa.europa.eu/ – informacje zamieszczone na stronie EFSA

http://www.pap.pl/ – informacje zamieszczone na stronie PAP

http://www.rki.de/EN/Home/homepage__node.html – informacje zamieszczone na stronie Instytutu Roberta Kocha w Niemczech (RKI)

Raport DGI z 04.06.2011 r. zamieszczony na stronie ECDC – DGI position paper on EHEC infection and antibiotic therapy (4 June 2011)

Literatura specjalistyczna – „Zarys Klinicznej Biologii Weterynaryjnej”, „Mikrobiologia Ogólna”, „Mikrobiologia Lekarska”.

10. Publikacje – Anon 1995, Bielaszewska et al. 2011, Biscola et al. 2011, Bosilevac et al. 2011, Lin et al. 2011, Panos et al. 2006, Paton 1994, Weiner M. 2011, Woo Kyun Bae et al. 2006.

Raport dotyczący epidemii zakażeń pokarmowych wywołanych przez pałeczki Escherichia coli (O104:H4 STEC) w Europie

Główny Inspektorat Sanitarny 03-729 Warszawa, ul. Targowa 65 tel.: +48 22 536-13-00 fax: +48 22 635-61-94 e-mail: inspektorat@gis.gov.pl

ISBN 978-83-934495-2-1