NOVEMBER 2014 E-MAGAZINE VOOR DE TOTALE GGZ
"Verwarden horen niet in de cel, maar bij de GGZ"
INHOUD
INHOUDSOPGAVE
November 2014
4-7.
Op het snijvlak tussen
blauw en wit: de Opvang Verwarde Personen in Den Haag
Willem Gotink
8-11.
Problemen door seksueel
misbruik zijn hardnekkig als bamboe Ivonne Meeuwsen
12.
Hulpverleners moeten bij ons dingen af leren
Sigrid Starremans
14.
Boekbespreking
Henk-Willem Klaassen: Bondgenoten, hoe familieleden en hulpverleners in de psychiatrie kunnen samenwerken
Johan Atsma
16.
Column
Sociale regels
Eliane Pelzer
18.
De GGZ in de krant van twintig jaar geleden
Van de redactie Als het in de GGZ over seks gaat, is dat zelden positief. In dit nummer komt het onderwerp ter sprake als Ivonne Meeuwsen een pleidooi houdt voor een andere omgang met slachtoffers van seksueel misbruik. ‘Hardnekkig als bamboe’, zijn de gevolgen volgens haar. Twintig jaar geleden was het onderwerp ‘seks’ ook al problematisch, zij het vanuit een andere invalshoek: in de novemberkranten van 1994 staan artikelen over hulpverleners die hun handen niet thuis kunnen houden, over de onbespreekbaarheid van het onderwerp en over verboden liefde. In Den Haag is het eindelijk gelukt: mensen die de politie meeneemt vanwege psychische problemen, hoeven niet meer in de cel te wachten op een hulpverlener, maar kunnen dat doen in een speciaal voor hen ingerichte OVP, politiejargon voor ‘Opvang Verwarde Personen’. Een initiatief dat voor de politie én voor de ‘verwarden’ veel oplost. Veel cliënten maken er gebruik van, maar het fenomeen is bij de GGZ maar matig bekend: de telefonische hulplijn. Bijna elke cliëntenorganisatie heeft er één, maar er zijn er ook die bedoeld zijn voor iedereen die even contact wil. GGZTotaal doet verslag. Verder, zoals u van ons gewend bent, een boekrecensie. Ditmaal het boek van Henk-Willem Klaassen, die in ‘Bondgenoten’ uitlegt hoe familieleden van cliënten en hulpverleners samen kúnnen en móeten werken. Is dat niet normaal dan, zo vraag je je af? Niet dus, volgens Klaassen. Eliane Pelzer sluit af met een prachtige column, waarin duidelijk wordt hoe ze worstelt met al die sociale regels, die voor iedereen helder lijken. Behalve voor haar.
3- GGZTotaal
ARTIKEL
Op het snijvlak tussen blauw en wit: de Opvang Verwarde Personen in Den Haag- Willem Gotink ‘Verwarden’, is de politieterm. Mensen die op grond van hun psychische gesteldheid op korte termijn zorg nodig hebben. Sinds jaar en dag heeft de politie er grote moeite mee dat deze ‘verwarden’ in een politiecel moeten wachten tot ze de zorg krijgen die ze nodig hebben. De cel is immers voor wetsovertreders, verwarden horen bij de GGZ. Maar die GGZ liet vaak lang op zich wachten, of had geen plek, waardoor de politie met de verwarde bleef zitten. In Den Haag is nu een oplossing gevonden: de OVP. Een afkorting die de politieterminologie kenmerkt: de Opvang Verwarde Personen. Wie door de politie verward wordt aangetroffen en voor zorg in aanmerking komt, gaat sinds 1 mei van dit jaar niet meer naar de cel, maar naar de OVP.
!
Enigszins tot mijn verrassing staat op het opgegeven adres in Den Haag het hoofdbureau van politie, waar ik eigenlijk een vestiging van de Parnassia Groep had verwacht. “Een bewuste keuze”, zegt Dennis Bal, unitmanager van de OVP, “hier hebben we ook toegang tot de cellen. Daar zitten vaak óók verwarden. Die worden weliswaar van een misdrijf verdacht, maar hebben ook zorg nodig. Verder zit hier ook het zogenaamde ZSM-overleg, dat zich richt op de snelle afhandeling van lichte vergrijpen. Onder andere de reclassering, het openbaar ministerie, de jeugdzorg en de politie schuiven daar aan. Zo nodig bekijken ze samen of er voor mensen een goede regeling is te bedenken.” ‘ZSM’ blijkt bij navraag te staan voor ‘Zo Spoedig Mogelijk’. De politie en de GGZ hebben zo ieder hun eigen vocabulaire.
4- GGZTotaal
Als de agent vermoedt dat er sprake is van GGZ-problematiek, brengt de politie de verwarde naar de OVP.
!
Die verschillende vocabulaires staan
Dat goede zorg boven regels gaat, blijkt als ik word
symbool voor de grote verschillen tussen
rondgeleid. Twee agenten in uniform komen de
het politieapparaat enerzijds en de GGZ
afdeling op. Op de gang zie ik ze overleggen met een
anderzijds. En dat is te merken tijdens de
verpleegkundige. “Hij is erg onrustig”, vang ik op,
rondleiding. Weinig GGZ-instellingen
terwijl ik één agent een wuivend gebaar voor het
zullen een apparaat voor
voorhoofd zie maken. De verpleegkundige knikt
gezichtsherkenning hebben staan en
begrijpend. De ophoudkamer wordt overgeslagen,
vingerafdrukken kunnen maken. Evenmin
concludeer ik. De man is daar te onberekenbaar voor.
kent de GGZ een balie waar een
De agenten zullen de verwarde direct naar de
Hulpofficier van Justitie iemand kan
zogenaamde zorgverblijven brengen.
verhoren. De OVP wel, al is dat gedeelte
Er zijn twaalf dergelijke zorgverblijven, kamers die
officieel het grondgebied van de politie.
enigszins lijken op separeerruimtes. Drie soorten,
Mede door die verschillen moet het ook
variërend van een kamer met enkel een matras en een
volledig helder zijn wie de
kartonnen po, tot een kamer met een bed en een
verantwoordelijkheid over een verwarde
toilet. Gezien zijn onrust wordt de man naar een
heeft. Daarover zijn afspraken. In eerste
zorgverblijf met enkel een matras gebracht. Zijn
instantie is de politie verantwoordelijk, die
aanvankelijke protest laat het afweten bij de
de verwarde immers op straat of thuis
stelligheid van de agenten en de verpleegkundigen,
aanspreekt, of gearresteerd heeft. Als de
zonder het minste spoor van geweld stapt hij na
agent vermoedt dat er sprake is van GGZ-
enkele minuten het zorgverblijf in.
problematiek, brengt de politie de
Schuin tegenover dit zorgverblijf wordt op de deur
verwarde naar de OVP, op de vierde
gebonsd. Iemand roept iets wat ik niet kan verstaan.
verdieping van het hoofdbureau. Op de
De verpleegkundige is er binnen enkele seconden.
grens tussen politie en GGZ zijn daar de
Helaas voor de man: ze geeft hem te verstaan dat ze
ophoudkamers. Kleine kamertjes, bedoeld
de deur niet open zal doen, dat hij daarvoor te
voor een zeer kort verblijf. Aan de politiezijde gaat de
onrustig is en dat hij even zal moeten wachten tot de
verwarde de ophoudkamer in, waar hij een tiental
dienstdoende arts is gearriveerd om hem te
minuten moet wachten tot de politie op de OVP heeft
onderzoeken.
kunnen vertellen wat er aan de hand is. Daarna
Het tafereel zal zich tijdens mijn bezoek een aantal
verlaat de verwarde als GGZ-cliënt de ophoudkamer
keren herhalen.
aan de zijde van de OVP. Nu onder verantwoordelijkheid van de GGZ en onder begeleiding van een verpleegkundige: er komt bij voorkeur geen ‘blauw’ op de OVP.
!
5- GGZTotaal
“We nemen iedereen aan”, iedereen waarvan de politie denkt dat het nodig is, er zijn geen exclusie criteria.” -Dennis Bal
Naar verwachting zullen beide mannen een uur of
een agent ook niet eenvoudig in te schatten.
vier op de OVP verblijven. In die tijd zal iemand
Verwijzingen die echt de plank misslaan zijn er
met hen overleggen of anderszins uitzoeken hoe
niet geweest.”
het verder moet, wat hun thuissituatie is, of ze al
!
ergens in zorg zijn, en zo meer. Desgewenst krijgen
De diversiteit die de afwezigheid van contra-
ze te eten, schone kleren en, als het nodig is,
indicaties oplevert, maakt het soms lastig om een
medicatie. Waarschijnlijk zal er een plek voor hen
goede doorverwijzing te regelen. Linsey Boel,
gevonden worden bij Parnassia, de Brijder, Palier, of
verpleegkundige op de afdeling: “Er zijn veel
een andere instelling. Afhankelijk van de
instellingen en regels die je in je hoofd moet
problematiek en de mogelijkheden kan dat
hebben, het is vaak best even puzzelen.” Dat
ambulant of klinisch zijn. Dat alles in gemiddeld
puzzelen neemt toe als iemand bij binnenkomst
vier uur. Alleen als de crisisdienst moet komen
onverzekerd blijkt, wat in ruim een kwart van de
voor een IBS-beoordeling, kan het langer duren.
gevallen zo is. Palier, de forensische tak van de
“We nemen iedereen aan”, zegt Dennis Bal,
Parnassia Groep, neemt ook onverzekerden op,
“iedereen waarvan de politie denkt dat het nodig
maar instellingen als Parnassia en de Brijder weer
is, er zijn geen exclusie criteria. De enige
niet. Meestal is er wel snel een verzekering te
voorwaarde is dat ze zich door de politie laten
regelen, mits iemand een identiteitsbewijs bij zich
fouilleren op wapens, maar dat heeft tot nu toe
heeft. Maar soms is ook dat onvindbaar. Dan liggen
nog niemand geweigerd. Gebleken is dat de politie
oplossingen niet zomaar voorhanden. Linsey Boel:
op gevoel een heel behoorlijke inschatting maakt
“Vorige week gaf iemand een verkeerde naam op.
of er sprake is van psychiatrische problematiek.
Dan kom je nergens achter. De politie kan wel via
Slechts tussen de vijf en de zeven procent is
vingerafdrukken zoeken, maar niet iedereen zit in
verkeerd verwezen, die horen bijvoorbeeld in het
het systeem. Pas in tweede instantie zei hij zijn
ziekenhuis, omdat ze verward zijn door medicatie,
echte naam, anders hadden we niet zoveel kunnen
drugs of andere lichamelijke oorzaken. Dat is voor
doen.”
6- GGZTotaal
Cijfers • Tussen 1 mei en 15 oktober kwamen 974 ‘verwarden’ binnen op de OVP • Daarvan werd 28% verdacht van een misdrijf (na verhoor verbleven zij dus in het arrestantencomplex) • 68% van hen was man, 32% vrouw • Bijna de helft was niet bekend bij de GGZ • 7% was 65-plus; 3% was onder de 18 • 27% was bij binnenkomst onverzekerd
Fotografie: Marleen van Beek
Niet elke verwarde blijft op deze verdieping. Als hij
voor de Officier van Justitie. Bijvoorbeeld om hem wel
verdacht wordt van een strafbaar feit komt hij, op de
te dagvaarden, maar niet te vervolgen. Hij hoeft dan
afdeling, eerst oog in oog te staan met de Hulpofficier
niet in de cel te blijven, maar kan naar een instelling.
van Justitie, live of via een beeldscherm. Die hoort het
Of we adviseren om de aanklacht te laten vallen en
verhaal van de verwarde, die nu tevens verdachte is.
hem op te laten nemen. Als ons advies wordt
Besluit de hulpofficier dat er inderdaad sprake is van
opgevolgd, wat in 90% van de gevallen gebeurt,
een strafbaar feit, dan gaat de verdachte verwarde
kunnen ook die mensen naar de OVP-afdeling tot een
terug naar de derde verdieping, waar de
passende doorverwijzing is geregeld.”
arrestantencellen zijn. Hij valt onder de
eindverantwoordelijkheid van justitie, niet van de OVP.
Het aanvankelijke probleem lag bij de politie. Zijn zij
De mensen van de OVP zullen hem in zijn cel wel
tevreden met deze oplossing?
bezoeken en kijken welke zorg nodig er mogelijk is. In
Sandra Burger, projectleider bij de politie: “Heel erg
de cellencomplexen gebeurt dat samen met de
tevreden. Vroeger waren we erg veel tijd kwijt met het
reclassering, de verwarde is immers ook verdachte van
zoeken naar de goede hulp, vooral buiten kantooruren
een strafbaar feit. Het is heel goed mogelijk dat hij in
was dat tijdrovend. Ondertussen hadden we ook de
het justitiële circuit terecht komt en niet in het circuit
zorg voor zo iemand, terwijl we daar in feite niet voor
van de GGZ.
zijn opgeleid. Nu brengen we iemand naar één loket
Reclasseringswerker Janneke van Mil: “Vorige week
en dragen we veilig over aan de zorg, mensen wiens
werd een jongen aangehouden wegens een
vak het is. Wij zijn minder tijd kwijt en de mensen
winkeldiefstal. Tijdens het verhoor klonk hij
krijgen betere zorg.
onsamenhangend, vandaar dat de reclassering én de
We overwegen dit format op meerder plaatsen in onze
zorg met hem in gesprek gingen en uitzochten wat
regio te realiseren. Ook vanuit de rest van het land is
zijn situatie was. Vanwege het strafbare feit bleef hij
de nodige belangstelling.”
wel aan de ‘politiekant’. Hij bleek bekend met schizofrenie. Wij schrijven in zo’n geval een advies
7- GGZTotaal
•
ARTIKEL
Problemen door seksueel misbruik z캐n hardnekkig als bamboe Problemen door seksueel misbruik z캐n hardnekkig als bamboe
Heb je ooit geprobeerd om een
Is de GGZ goed toegerust voor
bamboebosje te rooien? Je graaft en
seksueel misbruik?
hakt in op het zichtbare deel van de
In de hulpverleningsgeschiedenis
plant. En je hebt daadwerkelijk een
van overlevers van seksueel
stuk te pakken dat je met veel
misbruik valt op dat de meeste
moeite weghakt. Tevreden over de
mensen een hele serie
-Ivonne Meeuwsen
resultaten rust je uit. Een week of
hulpverleners en therapeuten
! ! !
twee later kijk je in je tuin en staat
hebben gehad. Daarnaast is er vaak
de bamboe al weer een meter hoog.
sprake van diverse diagnoses.
Bovendien zie je een paar meter
Mensen hebben soms een half
verderop een nieuwe scheut de
leven lopen tobben, voordat ze er
grond uitschieten. Zo gaat het ook
over durven spreken en slechts
als je de lange termijn effecten van
weinigen zijn tevreden over de hen
seksueel misbruik geen aandacht
geboden hulpverlening binnen de
geeft binnen de hulpverlening. Het
traditionele GGZ. De meesten
meest in het oog lopende probleem
hebben hun therapeutische
eist in het begin veel aandacht op.
ervaringen negatief gelabeld. In het
Wanneer je geen aandacht besteedt
boek 'Het verschil maken' van
aan de wortels van het gedrag, het
Slachtofferhulp uit 2014 blijkt dat
seksueel misbruik, dan kun je net zo
de meerderheid van de mensen die
goed niet aan de slag gaan. Hooguit
met seksueel misbruik te maken
leer je mensen wat slimmere
hebben hun hulp juist buiten de
trucjes, wat betere
reguliere zorg halen.
overlevingsvaardigheden. Maar in de basis is er niets veranderd.
8- GGZTotaal
Wat de GGZ goed doet bij seksueel misbruik
Bij seksueel misbruik lijken vele diagnoses
Natuurlijk gaan er ook veel dingen goed. Met name
mogelijk
vaktherapieën en lichaamsgerichte benadering
De signatuur van seksueel misbruik staat vele
kunnen binnen en buiten de GGZ ingezet worden
diagnoses toe. De sterke stemmingswisselingen
voor klanten die seksueel misbruikt zijn. Deze
nodigen uit tot de diagnose ‘bipolaire stoornis’,
werkvormen zijn heel bruikbaar als spreken nog te
problemen met grenzen leiden vaak tot de
belastend is voor de klant. Traumatherapie, EMDR,
diagnose 'borderline', controledwang geeft OCD, als
psychotherapie: elke werkvorm heeft zo zijn eigen
iemand echt suïcidaal is dan is het etiket
kenmerken en waarde in het proces van de klant.
'depressie' snel geplakt als je dissocieert heb je
Wanneer de klant er aan toe is, kunnen deze
ineens DIS of een aan DIS verwante stoornis en zo
werkvormen zeker helpen.
verder. Onder het geweld van diagnoses raakt het
Het gaat echter mis wanneer het protocol
seksueel misbruik buiten beeld en de klant wordt
belangrijker wordt dan de wens van de klant. En
niet of hooguit deels geholpen. Maar het
het gaat mis als men denkt dat één bepaalde
onderdrukken van de symptomen levert doorgaans
therapie alle problemen, die het gevolg zijn van
alleen maar op dat zij ergens anders weer
seksueel misbruik, kan oplossen. Het gaat mis als
opduiken. In plaats van zichzelf te verwonden, gaat
we niet meer de klant zien in zijn context, maar
de klant zich overeten of vermijdt het leven zoveel
het probleem te nauw definiëren in termen van
mogelijk met een depressie tot gevolg. Hierdoor
diagnose-behandel-combinaties.
dreigt de hulpverlening te ontsporen en wordt de
!
klant 'chronisch cliënt'.
Seksueel misbruik is niet één stoornis
!
Mensen die seksueel misbruikt zijn, hebben last
De diagnose-behandel-combinatie (DBC) is het
van hun verleden. Toch zijn er grote verschillen in
probleem, niet de oplossing.
de manieren waarop de lange termijn effecten van
De DBC's binnen de GGZ staan goede
seksueel misbruik zich uiten. De problemen zitten
hulpverlening in de weg. Doordat er aan het begin
in elk levensdomein: lichamelijk, seksueel,
van een traject een diagnose gesteld moet worden,
relationeel, psychisch, spiritueel en systemisch. De
krijgt een slachtoffer van seksueel misbruik een
overlevingsvaardigheden die het slachtoffer ten
label uit de DSM. Daarmee is ook gelijk gekozen
toon spreidt zijn vaak onder meerdere 'stoornissen'
voor een bepaalde behandeling en is de klant de
te scharen. Maar in de beleving van de klant zijn
regie over zijn eigen proces kwijt. Het seksueel
deze vaardigheden cruciaal, levensreddend zelfs.
misbruik raakt op de achtergrond en er wordt
Door het een stoornis te noemen wordt de klant
vanaf dat moment vooral gewerkt aan de 'stoornis'.
nog eens extra gestigmatiseerd, terwijl schaamte
Zo krijgen mensen pillen voor hun depressie,
en schuldgevoel al levensgrote problemen zijn die
gedragstherapie voor hun OCD en schematherapie
bij seksueel misbruik nagenoeg altijd spelen.
voor hun borderline, maar intussen blijft het
! !
verleden onaangeroerd.
9- GGZTotaal
Vingerhoedskruid foto van Agnes van der Graaf www.fotografieagnes.nl
'De lange mars door de wachtkamers'
meegemaakt zwijgen hierover, zelfs naar hun
Wanneer het gedrag niet verstaan wordt in de
collega's toe, uit angst om hun professionele
context van het seksueel misbruik, dan lijkt het
reputatie te verliezen als ze open zijn over
alsof de klant van het ene probleem naar het
seksueel misbruik. Zo blijft het taboe bestaan en
andere hobbelt. Je hebt amper de angststoornis er
gaat waardevolle ervaringskennis verloren.
onder gekregen met medicijnen en wellicht wat
!
cognitieve gedragstherapie en depressie dient zich
Eigen regie is essentieel voor de hulpverlening na
aan, schijnbaar uit het niets. De klant is nog niet
seksueel misbruik
'genezen' van zijn depressie of er komt er een fobie
Judith Hermans, auteur van de klassieker 'Trauma
te voorschijn of een aanpassingsstoornis. Als
en Herstel' geeft aan dat het essentieel is bij de
nieuwe scheuten aan de bamboe schieten de
hulpverlening na seksueel misbruik de regie over
problemen uit de grond. Als de klant zich, na een
de hulpverlening bij de klant komt te liggen.
rondje langs allerlei therapievormen, nog niet
!
beter voelt is hij of zij 'therapie resistent' of
In een lezing bij het congres 'Het verschil maken'
'onbehandelbaar'.
van Slachtofferhulp, februari 2014 sprak zij:
!
'Wanneer de klant gaat voldoen aan de
Protocollen en taboe
verwachtingen van de therapeut houdt het
Binnen het protocol van de meeste therapieĂŤn is
therapeutisch proces op'.
weinig tijd voor het daadwerkelijk verwerken van
!
de oorzaak van alle problemen, het seksueel
Eigen regie over de hulpverlening is niet slechts
misbruik. Hulpverleners stellen zelden vragen over
wenselijk, het is essentieel voor het welslagen van
het seksueel misbruik en je kunt de klanten niet
de therapie. Tegelijk is de vraag van de klant maar
verwijten dat zij er niet uit zichzelf over beginnen.
al te vaak 'red mij', want dat is onderdeel van de
Daar heeft de klant nou juist hulp bij nodig. De
signatuur van seksueel misbruik. Afhankelijk
hulpverlener laat bewust of onbewust het
gemaakt als kind, de keuzevrijheid ontnomen,
onderwerp rusten, door handelingsverlegenheid,
wordt een kind doorgaans volgzaam, gehoorzaam
gebrek aan kennis of door tijdgebrek. Praten over
en onderdanig. Dat gedrag zet zich vaak voort in
seksueel misbruik is voor veel hulpverleners taboe.
de relatie met de hulpverlening.
Hulpverleners die zelf seksueel misbruik hebben
10- GGZTotaal
Hulpverlening na seksueel misbruik Ivonne Meeuwsen is auteur van het boek 'Helen van seksueel misbruik. Het trauma voorbij' dat in 2013 uitgebracht is bij Droomvallei Uitgeverij. Dit boek wordt op diverse hogescholen als literatuur gebruikt bij de minoren 'Huiselijk en seksueel geweld'. Van haar hand verscheen onlangs een tweede boek: 'Hulpverlening na seksueel misbruik. Wegwijzer in Traumaland'. Tevens heeft zij een praktijk voor (online) coaching waar ze mensen als ervaringsdeskundig professional coaching en begeleiding aanbiedt rondom het thema seksueel misbruik. www.hulpverleningnaseksueelmisbruik.nl www.helenvanseksueelmisbruik.nl
De hulpverlener vanuit zijn kant heeft al snel de
trajecten uit op een teleurstelling. Successen die
neiging om de klant te gaan redden. Wanneer hij of
behaald zijn, worden als falen gelabeld, omdat het
zij ingaat op het appél om de klant te redden dan is
weliswaar een deel van het probleem oplost, maar
men in de reddersdriehoek belandt. Dat eindigt
de klant nog steeds met een berg andere
voorspelbaar: het is een kwestie van tijd voordat het
problemen zit.
geduld van de therapeut op raakt. De therapeut
!
raakt geïrriteerd en geeft de klant impliciet (weer)
Realistisch kijken naar seksueel misbruik
de schuld.
De diversiteit van problemen die seksueel misbruik
Als hulpverlener zal je dus weerstand moeten
met zich meebrengt, kent niet één pasklaar
bieden aan het appél van de klant. Je eigen
antwoord. Het vraagt een breed scala aan
reddersfantasieën opzij zetten en de klant
antwoorden, mogelijkheden en opties. Het vraagt
uitnodigen om zelf de regie weer op te pakken. Ook,
ook nadrukkelijk om keuzevrijheid voor de klant.
juist, op het grote oefenterrein: de therapeutische
Hulpverlening die recht doet aan de persoonlijke
setting zelf.
voorkeuren van de klant zou standaard moeten zijn.
!
De klant is eigenaar van het probleem én de
Falende hulpverlening of slecht
oplossing. De taak van de hulpverlening is om
verwachtingenmanagement?
daarbij aan te sluiten en het probleemoplossend
Helen van seksueel misbruik is een proces dat zich
vermogen van de klant op te zoeken, te versterken.
over meerdere jaren uitstrekt, dat met horten en
En daarnaast om het seksueel misbruik
stoten gaat, dat gelaagd en in het tempo van de
bespreekbaar te maken.
klant dient plaats te vinden. De verwachting wekken dat het anders is, maakt dat de klant het proces als mislukt ervaart, ook als er wel vorderingen zijn gemaakt. Het idee dat je een complex probleem als seksueel misbruik met één therapie, in één setting en in een afgebakende periode kunt oplossen, is slecht verwachtingenmanagement. Doordat klanten dit voorgespiegeld krijgen, lopen zelfs succesvolle
11- GGZTotaal
•
ARTIKEL
Hulpverleners moeten bij ons dingen af leren - Sigrid Starremans Even niet praten over je depressie of je psychose. Of juist wel, met iemand die weet waar je het over hebt. Veel psychiatrische patiënten hebben baat bij (anoniem) contact met een medewerker van een telefonische hulplijn. Toch is de meerwaarde van deze dienstverlening niet altijd bij de ggz bekend. Mensen die bellen om even hun verhaal kwijt te
hulpverleningsachtergrond hebben en daarom vaak
kunnen. Of die zo wanhopig zijn dat ze eraan denken
denken dat ze meteen achter de telefoon kunnen
om een eind aan hun leven te maken. De
plaatsnemen. Maar juist ook voor deze mensen is het
negenhonderd vrijwilligers die bij de landelijke
belangrijk om de trainingen te volgen die Sensoor
organisatie Sensoor werken, krijgen veel
biedt. Van Schaijik: ‘Wij lossen geen problemen op. Bij
verschillende mensen aan de telefoon. ‘Eenzaamheid
ons kunnen mensen hun verhaal kwijt. Hulpverleners
is een probleem waar we heel veel mee te maken
moeten bij ons juist vaker dingen afleren.’
krijgen’ vertelt Maria van Schaijik, adjunct-directeur
Dat het voeren van dergelijke gesprekken risico’s met
van Sensoor Gelderland. ‘Veel gesprekken zijn daarop
zich mee kan brengen, daar zijn de medewerkers van
terug te voeren.’
Sensoor zich van bewust. Zo kunnen vrijwilligers
Een flink aantal bellers heeft een psychiatrische
tijdens een gesprek, onbedoeld, bepaalde gevoelens
achtergrond. Met de vermaatschappelijking van de
triggeren, waardoor bijvoorbeeld de depressie van de
psychiatrie en de terugloop van het aantal opnames
beller wordt versterkt. Een belangrijk punt dat tijdens
de afgelopen tien jaar, zag de hulpdienst het aantal
de trainingen dan ook aan de orde komt, is dat ervoor
telefoontjes uit deze hoek sterk toenemen. ‘Mensen
gezorgd moet worden dat de grens tussen
zijn bijvoorbeeld niet in staat om zelf een netwerk op
hulpverlening en luisterend oor niet overschreden
te bouwen of worden niet geaccepteerd in de buurt’
wordt. ‘De vrijwilliger reageert zonder in te gaan op
verklaart Van Schaijik. ‘En ze krijgen vaak niet meer
allerlei processen’ licht Van Schaijik toe. Ze erkent dat
elke dag ondersteuning van een professionele
een gesprek desondanks teveel de diepte in kan
hulpverlener.’
gaan. ‘Uiteindelijk heeft iedere vrijwilliger
Telefonische hulpdiensten als Sensoor vullen een
ook een eigen verantwoordelijkheid
leemte. Al zijn de vrijwilligers die aan de telefoon
daarin.’
zitten, uitdrukkelijk geen hulpverleners. Van Schaijik vertelt dat sommige vrijwilligers wel een
Onderzoek Sensoor Begin 2012 verscheen het onderzoeksrapport ‘De betekenis van Aandacht, een onderbouwing van het werk van Sensoor, uitgevoerd door het Verwey-Jonker Instituut. In het rapport staat, onder andere, dat de anonimiteit van de medewerkers er toe bijdraagt om het individuele verhaal boven water te krijgen. Ook zijn er aanwijzingen dat het geven van anonieme aandacht goed is voor het welbevinden van mensen. De kwaliteit van het contact, echte persoonlijke aandacht geven, is daarbij echter belangrijk. Verwacht wordt dat de behoefte aan anoniem contact in de toekomst toe zal nemen. www.sensoor.nl , www.vmdb.nl
12- GGZTotaal
Contact met ervaringsdeskundigen
eigen ervaringen vertellen. Bijvoorbeeld adviseren
Bij telefonische hulplijnen die verbonden zijn aan
dat iemand maar met lithium moet stoppen omdat je
patiëntenverenigingen gaat het meestal om
daar zelf slechte ervaringen mee hebt. Iedere patiënt
lotgenotencontact. Zo zitten bij de VMDB (Vereniging
is anders. Er zijn veel variaties, ook als het om de
voor Manisch Depressieven en Betrokkenen)
uitwerking van medicijnen gaat.’
achtendertig ervaringsdeskundigen en twee
Toch zitten er ook keerzijden aan het werken met
betrokkenen achter de telefoon. Coördinator Siebe
ervaringsdeskundigen. Zo melden vrijwilligers die
Haagsma: ‘Er is veel onbegrip in de samenleving als
een depressie krijgen zich meestal wel netjes af.
het om psychiatrische aandoeningen gaat. Het is een
Maar zitten ze in een manische periode, dan gebeurt
feest der herkenning en het biedt troost als degene
dat soms niet. Daarom is het beleid dat vrijwilligers
aan de andere kant van de lijn weet wat een
de diensten aan elkaar overdragen en elkaar kort
depressie is. Of wat een psychose met je doet.’
vertellen hoe de dienst verliep. Reageert een
Toch worden ook bij de VMDB bepaalde eisen aan
medewerker anders dan anders, dan wordt daar
vrijwilligers gesteld. ‘Heel belangrijk is dat de
melding van gemaakt. Ook gebeurt het wel eens dat
vrijwilligers hun ziekte volledig geaccepteerd
vrijwilliger en beller, ondanks het verbod daarop,
hebben’ licht Haagsma toe. ‘Hun leven is dan meestal
privégegevens uitwisselen. Soms ontstaan er zelfs
stabieler, ook omdat mensen hun medicijnen slikken.’
relaties. Haagsma: 'Dat leidt in de meeste gevallen
Evenals bij Sensoor krijgen de vrijwilligers een
tot een beëindiging van de inzet van de betreffende
training en worden bepaalde grenzen streng
vrijwilliger.’
bewaakt. Haagsma: ‘Zo mag je nooit alleen over je
•
Niet als patiënt maar als mens behandelen
anonimiteit moet prijsgeven. Eigenlijk heb ik dat
Tanja, werkt vijf jaar als vrijwilliger bij Sensoor:
nog nooit meegemaakt.
‘Sommige mensen bellen wel twee keer per dag.
Wat ik ook veel hoor, zijn verhalen over incest. Ik
Gewoon om even met iemand te praten, een stem te
heb een paar keer meegemaakt dat mensen voor
horen. Dat zijn niet altijd zware gesprekken. Zo
het eerst hun verhaal vertelden. Nadien laten ze
praat ik regelmatig met dezelfde manisch
blijken dat ze opgelucht zijn. Dat zijn fijne
depressieve man over voetbal. Dat vindt hij heerlijk.
gesprekken. Je kunt echt iets voor mensen
Even niet over pillen en al die nare zaken in zijn
betekenen.
leven praten maar over dingen die hij leuk vindt.
Hoe je reageert in lastige gesprekken, heeft ook
Bellers vinden het fijn om niet als patiënt maar
veel met jezelf te maken. Soms zijn er bellers die
om als mens behandeld te worden.
jou triggeren doordat ze je aan situaties van
Natuurlijk zijn er ook moeilijkere gesprekken.
vroeger laten denken. Het is de kunst om dat vóór
Zoals psychiatrische patiënten die een
te zijn. Dus dat je weet als je geïrriteerd raakt: oh ja,
paniekaanval hebben. Of bellers die agressief zijn
dat heeft te maken met mijn vader of die leraar van
of aangeven dat ze suïcide willen plegen. We krijgen trainingen over hoe je daarmee
vroeger. Op die manier kun je open blijven staan
om gaat. Je moet in elk geval zelf niet
voor de beller.’
in paniek raken. Gaat het om
Tanja is een gefingeerde naam. Om
suïcide en word je echt ongerust,
veiligheidsredenen blijven alle vrijwilligers van
dan mag je 112 bellen maar dat
Sensoor en de VMDB, net als de bellers, anoniem.
betekent wel dat iemand zijn
13- GGZTotaal
BOEKBESPREKING
Boekbespreking - Johan Atsma
Maandelijks bespreekt GGZTotaal een recent uitgegeven boek, dat betrekking heeft op de GGZ. Onderstaande recensie is van Johan Atsma, docent/coach MBO verpleegkunde.
Henk-Willem Klaassen: Bondgenoten, hoe familieleden en hulpverleners in de psychiatrie kunnen samenwerken Bondgenoten is een praktisch boek dat pleit voor een
of als naaste. Dat zet je aan het denken, niet in de
innige samenwerking tussen hulpverlener, cliënt met
laatste plaats omdat Klaassen de simpele truc
een psychiatrische aandoening en naasten. Daarin
toepast een psychiatrische aandoening in de
past het boek in ontwikkelingen als ‘eigen kracht
vraagstelling te vervangen door, bijvoorbeeld,
conferenties’, de triadekaart van Ypsilon en het
hartklachten. Een effectieve manier om jezelf aan het
‘crisisplan’. Allemaal vernieuwingen in de zorg waarin
denken te zetten.
uitdrukkelijk de omgeving van de cliënt met een
Het tweede deel van het boek behandelt theoretische
psychische aandoening wordt betrokken. De overheid
achtergronden. Er worden onderwerpen behandeld
die met het invoeren van de WMO mantelzorg
als Triade, hersteltheorie vanuit familieperspectief,
stimuleert en de veranderingen die op komst zijn
familievaardigheden en GGZ familiebeleid. Ook hier
rondom de BOPZ wijzen ook in die richting. De
diverse praktijkvoorbeelden.
!
participatiemaatschappij is in vol bedrijf!
!
Een belangrijke vraag die Klaassen uiteindelijk stelt
Henk-Willem Klaassen, een man van de praktijk,
is: ‘Stel dat de hoofdpersoon mijn partner of
werkzaam als SPV’er in Amsterdam, kan in zijn boek
familielid is. Stel dat hij of zij geconfronteerd wordt
niet vaak genoeg benadrukken hoe belangrijk dat
met een aandoening waar ik niets van begrijp. De
betrekken van naasten is in een hulpverleningsproces.
specialist betrekt me niet bij de behandeling en geeft
Niet alleen de overheid maar ook goed
me verder geen uitleg of tips hoe ik met de situatie
hulpverlenerschap wijst steeds meer in de richting
om kan gaan. Hoe zou ik me dan voelen? Hoe zou het
van het betrekken van de naasten. De triade van
voor mij anders en beter kunnen?’ Het boek richt zich
hulpverlener, hulpvrager en naaste is er één van
expliciet tot die naasten. Familieleden, partners maar
‘bondgenoten’. In zijn boek geeft hij die term inhoud.
ook andere direct betrokkenen.
De subtitel van Bondgenoten luidt: ‘Hoe familieleden
Maar voor wie is dit boek nou geschreven?
en hulpverleners in de psychiatrie kunnen
Voor de hulpverleners? De zinvolheid van het
samenwerken’. Klaassen pakt dat praktisch op door in
betrekken van naasten wordt van goede argumenten
het eerste deel van zijn boek een 17-tal
voorzien, hoewel me zo af en toe het gevoel bekruipt
praktijkvoorbeelden aan te halen waaraan hij diverse
dat Klaassen het allemaal wel ietwat rooskleurig
aspecten van het hulpverleningsproces koppelt. Een
voorstelt. Inhoudelijk blijft het allemaal wat aan de
vast onderdeel van elk hoofdstuk is een opsomming
oppervlakte en zijn praktijkvoorbeelden verlopen wel
van vragen die je jezelf kunt stellen, als hulpverlener
erg soepel.
14- GGZTotaal
Voor de naasten? Het boek heeft een karakter van een
Hij bindt de kat de bel aan door hulpverleners op hun
studieboek en is voor de belangstellende leek niet echt
verantwoordelijkheid te wijzen: “Hulpverleners
aantrekkelijk van voor naar achter te lezen. Het is
schermen vaak met het feit dat ze naasten niet willen
fragmentarisch van opzet en je moet wel wat zijn
of kunnen betrekken vanwege de privacy van hun cliënt.
ingevoerd in het hulpverleningsdenken.
Tegelijkertijd blijkt dat bijna negentig procent van alle
Als studiemateriaal voor studenten verpleegkunde of
cliënten gewoon dagelijkse contacten met hun naasten
maatschappelijke zorg? Prima! Genoeg stof tot
heeft en deze naasten als geen ander weten wat er aan
nadenken, het boek stipt van alles aan, maakt
de hand is”.
nieuwsgierig en bied voldoende munitie om zelfstandig
!
verder op onderzoek te gaan.
Henk-Willem Klaassen: Bondgenoten, hoe familieleden
!
en hulpverleners in de psychiatrie kunnen
Klaassen toont zich een kenner van het werkveld en is
samenwerken.
goed op de hoogte van literatuur, initiatieven in het
Uitgeverij Boom, ISBN:978 90 8953 370 8, 259
veld en wetgeving. Gelukkig nuanceert hij aan het eind
pagina’s; prijs € 24.95
van het boek zijn rooskleurig beeld van het werken met naasten in de zorg voor psychiatrisch patiënten.
15- GGZTotaal
COLUMN
Sociale regels - Eliane Pelzer Als ik de deur achter mij dicht trek, word ik al zenuwachtig. Ik bevind me immers op straat en dat betekent dat ik wel eens andere mensen tegen zou kunnen komen. Negen van de tien keer loop ik dan ook op straat met mijn hoofd naar beneden. Het voordeel daarvan is dat ik de mensen die ik tegenkom niet zie, en dat ik bijna nooit in de hondenpoep trap… Soms is het wel eens handig dat ik wel vooruit kijk, of in het geval van het oversteken van een straat, naar links en naar rechts. "Toevallig" kom ik juist op die momenten mensen tegen.
!
Onbekende mensen zijn niet zo erg, want die hoef ik niet te groeten. Of juist wel? Ik ben namelijk helemaal niet zo goed in het onthouden van gezichten. Ik moet mensen meerdere malen gezien hebben voordat ik een gezicht onthoud. Als ik mensen daarna een hele tijd niet gezien heb, vervagen die gezichten weer en herken ik ze ook niet meer. Dus als mensen denken dat ik ze niet meer wil kennen, omdat ik niets zeg als ik ze tegenkom, mijn excuses, want dan herken ik het gezicht gewoon niet meer.
!
Bekende gezichten zijn lastiger. Er gaat dan van alles door me heen op het moment dat ik ze tegenkom. Moet ik groeten? Op welk exact moment moet ik groeten? Hoe moet ik groeten? En nog erger... Moet ik een praatje maken? Al die vragen komen bij mij in een fractie van een seconde binnen. Meestal komt het uit op "Hoi!", en dan loop ik weer snel verder. Ik hoor wel eens van mijn man terug dat mensen denken dat ik chagrijnig ben, maar dat ben ik absoluut niet. Overprikkeld misschien, maar verre van chagrijnig.
!
Nog lastiger vind ik het als mensen dichterbij komen te staan. Ik ben helemaal niet goed in het onderhouden van vriendschappen. Niet omdat ik het
niet wil, maar omdat ik na 30 jaar nog steeds niet weet hoe ik dat soort dingen moet aanpakken. Vooral het contact onderhouden, hoe doe je dat? Wanneer moet ik bellen? Bel ik niet te vaak? Komt het wel gelegen? Dat zijn vragen die er in mijn hoofd spelen en maken dat ik dan helemaal niet meer bel. Anderen gaan dan denken dat ik geen interesse in ze toon omdat ik vanuit mijn kant bijna nooit het initiatief neem om contact op te nemen en dan verwateren vriendschappen weer.
!
Sociale "regels" mogen dan bij de meeste mensen als vanzelf gaan, ik moet overal bij nadenken en dat kan heel vermoeiend zijn. Mensen aankijken bijvoorbeeld is iets wat ik wel doe, maar nog steeds moet ik er mij bewust van zijn dat ik dat daadwerkelijk doe. Het is nog steeds niet iets wat vanzelf gaat.
!
Zo kan ik van dingen die voor anderen heel vanzelfsprekend zijn, overprikkeld raken. Daarom zijn er wel eens van die dagen dat ik het liefst een muurtje om mij heen wil bouwen en alleen wil zijn. Het liefst pak ik dan mijn iPad, plug mijn oordopjes in en kijk de hele dag naar series. Op dit moment is bij mij "The Vampire Diaries" favoriet.
!
Morgen word ik 31 jaar en ik denk niet dat ik al die regels rondom sociale omgang ooit nog helemaal ga begrijpen. Toch doe ik mijn best om sociaal wenselijk gedrag te vertonen. Hoewel ik daar altijd over na moet denken, heb ik het idee dat mensen dat meestal niet aan mij merken. Maar mensen, ga niet denken dat ik chagrijnig ben als ik je tegenkom, want dat is niet zo!
!
Meer van Eliane Pelzer staat op http://hetlevenvaneenaspergermama.blogspot.nl/
16- GGZTotaal
(advertentie)
17- GGZTotaal
“Iedereen weet dat het niet mag en kan, en desondanks gebeurt het regelmatig: seksueel misbruik door hulpverleners. (November 1994)
GESCHIEDEINS
De GGZ in de krant van twintig jaar geleden
Seks en liefde: de GGZ in de pers, november 1994. Elke maand zoekt de redactie in de kranten van twintig jaar geleden naar artikelen over de GGZ. Is er vooruitgang? Achteruitgang? Of doen we eigenlijk nog steeds hetzelfde, maar noemen we dat anders? Aan de beurt is november 1994.
!
“Riagg’s kunnen werk niet meer aan”, kopt het Algemeen Dagblad op 18 november. Het Parool concludeert diezelfde avond: “Riagg’s gaan streng selecteren”. De artikelen borduren voort op het jaarverslag van de NVAGG, waarin de koepelorganisatie meldt dat het aantal cliënten in 1993 slechts twee procent steeg. Die geringe stijging was niet omdat er zo weinig behoefte aan behandelingen was, maar omdat de stijging in de jaren daaraan voorafgaand zo explosief was: jaarlijks twintig procent. De Riagg’s zitten eenvoudigweg propvol. Gelukkig stelt het Algemeen Dagblad haar lezers de volgende dag gerust: “Riagg’s laten niemand in de kou staan.” In 1993 waren er, volgens de NVAGG, 406 000 mensen in behandeling. De redactie pluisde de huidige cijfers er nog even op na. Een exacte vergelijking is niet te maken, maar een slordige wel: in 2012 werden in de ambulante GGZ, zónder verslavingszorg, 560 000 behandelingen afgesloten. Een stijging van ruim 30%. Daar valt nog wel een artikel over te schrijven. Veel seks en liefde als het over de GGZ gaat, althans in november 1994. Trouw kopt in het begin van de maand: “Hulpverleners moeten seksueel misbruik collega zelf melden.” In het artikel een verslag van een werkconferentie over seksueel misbruik, onder andere in de GGZ. De intro zet de toon: “Iedereen weet dat het niet mag en kan, en desondanks gebeurt het
regelmatig: seksueel misbruik door hulpverleners. En wat nog erger is: hulpverleners houden elkaar nog te vaak de hand boven het hoofd, of ze willen gewoon niet zien dat een arts, psychiater of pastor zijn handen niet thuis kan houden.” Een gerelateerd onderwerp staat vanuit een heel andere invalshoek aan het einde van de maand in het Algemeen Dagblad: “Seksuele verlangens van psychiatrische patiënten zijn vaak nog taboe”. Zou het één met het andere te maken hebben, zo vraag je je af. Het Parool beschrijft op 19 november in een paginagroot artikel een relatie tussen een arts in een psychiatrisch ziekenhuis in Noord-Holland en een patiënt. De relatie veroorzaakt het ontslag en rechtszaken, maar blijkt duurzaam, ook na een suïcidepoging en als gevolg daarvan ernstige invaliditeit van de patiënte. De rechtszaken worden overigens door de arts gewonnen. In de jaren tachtig zijn relaties met patiënten niet perse verboden. Tegenwoordig is dat uitgemaakte zaak: het kan niet, het mag niet. Overtreders riskeren hun registratie. De relatie die het Parool beschrijft en de bijbehorende rechtszaken en publiciteit, is misschien wel het kantelmoment tussen die twee uitersten geweest.
!
Interessant ook is wat er deze maand niét in de kranten staat. De redactie bladerde in de archieven van de zeven grootste kranten de maand november 1994 na, op zoek naar informatie over ADHD en autisme: helemaal niets. De beide diagnoses lijken niet te bestaan. Vergelijk dat eens met afgelopen oktober: negentien keer een artikel over ADHD, vijfentwintig keer over autisme. Hoezo, tijdgeest?
18- GGZTotaal
•
NOVEMBER 2014 ontwerp e-magazine: Ingrid Huismans Kijk voor meer informatie op onze website: www.ggztotaal.nl