Akhetaber Teghut

1

вÎà´ ê²Ü²ê²ðÚ²Ü

²Ôºî²´ºð

ºÔàôîÀ

¼àвêºÔ²ÜÆÜ ºÜ ¸ðì²Ì Èàèì² Ø²ð¼Æ ºÔàôî ºì ÞÜàÔ ¶ÚàôÔºðÀ ÆðºÜò вð²ÎÆò ²Üî²èܺðàì

2

ܳ˳μ³ÝÇ ÷á˳ñ»Ý ÀܸºðøÆ àÈàðîàôØ ì²ðìàÔ ø²Ô²ø²Î²ÜàôÂÚàôÜÀ Îàð̲ܲð²ð ¾ вڲêî²ÜÆ Ð²Ø²ð ²ÝѳïÝ»ñÁ ѳñëï³ÝáõÙ »Ý, Ñ³Û ÅáÕáíáõñ¹Á ÏáñóÝáõÙ ¿ ÏÛ³ÝùÇ Ñ»Ý³ñ³ÝÝ»ñÁ ì»ñçÇÝ ï³ñÇÝ»ñÇÝ Ù»ñ »ñÏñáõÙ ÏïñáõÏ ÷áËí»É ¿ Áݹ»ñùÇ ÝϳïÙ³Ùμ å»ï³Ï³Ý í»ñ³μ»ñÙáõÝùÁ: ²ÝÁݹáõÝ»ÉÇáñ»Ý å³ñ½»óí»É áõ Ñ»ßï³óí»É ¿ Áݹ»ñùÇ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛ³Ý ³ñïáݳ·Çñ áõ ߳ѳ·áñÍÙ³Ý ÃáõÛÉïíáõÃÛáõÝ ëï³Ý³ÉÁ: î³ëݳÙÛ³Ï ³é³ç ³Û¹åÇëÇ ÃáõÛÉïíáõÃÛáõÝÝ»ñ ëï³Ý³Éáõ ѳٳñ Ý»ñϳ۳óí³Í ݳ˳·Í»ñÁ Ù³Ýñ³½ÝÇÝ áõëáõÙݳëÇñíáõÙ ¿ÇÝ å»ï³Ï³Ýáñ»Ý ѳïáõÏ Édz½áñí³Í ·»ñ³ï»ëãáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ, ÇëÏ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ·»ñ³ï»ëãáõÃÛ³Ý »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝÝ ¿É Ñ»ÝíáõÙ ¿ñ Ù³ëݳ·Çï³Ï³Ý ëïáñ³μ³Å³ÝáõÙÝ»ñÇ »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝÝ»ñÇ íñ³: γñ¨áñíáõÙ ¿ÇÝ ¶ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³Ï³¹»ÙdzÛÇ ï»ë³Ï»ïÁ ¨ ѳë³ñ³Ï³ÛÝáõÃÛ³Ý Ï³ñÍÇùÁ: ÖÇßï ¿, ³Û¹ ųٳݳÏÝ»ñáõÙ ¿É Ï³Ù³Û³Ï³Ý áñáßáõÙÝ»ñ ¿ÇÝ Ï³Û³óíáõÙ, ë³Ï³ÛÝ ãϳñ ³Ûëûñí³ Ñ³Ù³ï³ñ³Í ϳٳ۳ϳÝáõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõ »ñÏñáñ¹ ϳñÍÇùÁ ³ñѳٳñÑ»Éáõ ÙÃÝáÉáñïÁ ¨ û·ï³·áñÍíáõÙ ¿ñ »ñÏñÇ Ù³ëݳ·Çï³Ï³Ý Ý»ñáõÅÁ: ¸ñ³ Ñ»ï Ù»Ïï»Õ ѳÝù³Ñ³ÝáõÃÛáõÝÁ §Ñ³ÝáõÝ ûï³ñ»ñÏñÛ³ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñǦ ¨ ³Ýï³é³Í³ÍÏ ï³ñ³ÍùÝ»ñÁ ѳÝù³Ñ³ÝáõÃÛ³Ý ï³Ï ¹Ý»ÉÁ ËëïÇí ³ñ·»Éí³Í ¿ÇÝ: Ü»ñϳÛáõÙë, ѳٳß˳ñѳÛÇÝ Üáñ ϳñ·»ñÇ ·³Õ³÷³ñÝ»ñÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý (ÐÐ-Ý ³Û¹ ËݹñáõÙ ³Ù»Ý³³é³ç³ï³ñ »ñÏñÝ»ñÇó ¿) ûï³ñíáõÙ-÷áßdzóíáõÙ »Ý å»ïáõÃÛ³ÝÁ` ÅáÕáíñ¹ÇÝ å³ïϳÝáÕ Ñ³ñëïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ²½·³ÛÇÝ å»ïáõÃÛ³Ý ÑÇÙù»ñÁ ù³Ûù³ÛáÕ, ѻ勉μ³ñ ¨, ѳϳÅáÕáíñ¹³Ï³Ý ³Û¹ ·³Õ³÷³ñÁ Ëáñ³óÝ»Éáõ ¨ ³Ý¹³ñÓ»ÉÇ ¹³ñÓÝ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí ÁݹáõÝí»É »Ý ¹ñëÇó ûɳ¹ñí³Í Ýáñ ûñ»ÝùÝ»ñ ¨ »Ýóûñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý ³Ïï»ñ: ä³ñ½»óí»É-³ñ³·³óí»É ¿ Ù»ñ »ñÏñáõÙ Çñ³Ï³Ý³óí»ÉÇù ݳ˳·Í»ñÇ, ³Û¹ Ãíáõ٠ݳ¨ Áݹ»ñùû·ï³·áñÍÙ³Ý Ý³Ë³·Í»ñÇ ÁÝóó³Ï³ñ·Á, ÇëÏ å³ñ½»óÙ³Ý áõ ³ñ³·³óÙ³Ý ³Ýí³Ý ï³Ï áõÕÕ³ÏÇ ù³Ûù³Û»É³Ù³Û³óñ»É ¿ ݳËÏÇÝ ÁÝóó³Ï³ñ·Á: ²ÛÅÙ í»ñÁ Ýßí³Í áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ ÷á˳ñÇÝáõÙ ¿ Ù»Ï³Ï³Ý Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñáí ϳ½Ùí³Í ÙÇç·»ñ³ï»ëã³Ï³Ý ѳÝÓݳÅáÕáíÇ »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝÁ, áñáí ¨ ÑÇßÛ³É Íñ³·ñ»ñÇÝ ÁÝóóù ¿ ïñíáõÙ: ²Û¹ï»Õ áñáßáõÙÝ»ñÁ ϳ۳óíáõÙ »Ý ³é³Ýó Éáõñç ùÝݳñÏáõÙÝ»ñÇ, ÇëÏ ùí»³ñÏáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÇ í×éáñáßÁ, ûñ¨ë ѳÝÓݳÅáÕáíÇ Ý³Ë³·³ÑÇ ïñ³Ù³¹ñí³ÍáõÃÛáõÝÝ ¿: ö³ëïáñ»Ý Ýßí³Í ѳÝÓݳÅáÕáíÁ ½áõï Ó¨³Ï³Ý ¿, »ñμ»ÙÝ ¿É` ù³Õ³ù³Ï³Ý³óí³Í: ²é³ÝÓÇÝ ¹»åù»ñáõÙ ¿É ѳÝÓݳÅáÕáíÝ»ñ »Ý ëï»ÕÍíáõÙ Çμñ¨ å»ïáõÃÛ³Ý ¨ ÅáÕáíñ¹Ç ߳ѻñÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý, ë³Ï³ÛÝ Çñ³Ï³ÝáõÙ` ûñÇݳϳÝáõÃÛ³Ý å³ïñ³Ýù ëï»ÕÍ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí: úñÇݳÏ, ø³ç³ñ³ÝÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ-ÏáÙμÇݳïÇ í³×³éùÇ Ýå³ï³Ï³Ñ³ñÙ³ñáõÃÛ³Ý ¨ ÙÛáõë ËݹÇñÝ»ñÁ í»ñ ѳݻÉáõ Ýå³ï³Ïáí ëï»ÕÍí³Í å»ï³Ï³Ý ѳÝÓݳÅáÕáíÁ Ù»Ïáõë³óí³Í ¿ñ ³éù áõ í³×³éùÇ ·áñÍÁÝóóÇó: ²ë³ÍÇÝ å»ïù ¿ ³í»É³óíÇ, áñ 2005Ã. μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñÁ Éáõͳñ»ó Çñ ջϳí³ñ³Í ·»ñ³ï»ëãáõÃÛ³Ý »ñÏñ³μ³Ý³Ï³Ý í³ñãáõÃÛ³Ý ·Çï³Ï³Ý ËáñÑáõñ¹Á, áñÁ ѳٳϳñ·áõÙ áõ ³Ù÷á÷áõÙ ¿ñ »ñÏñ³μ³Ý³Ñ»ï³Ëáõ½³Ï³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ Ñ³ßí»ïíáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ѳÝù³í³Ûñ»ñÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý ËݹñáõÙ áõÝ»ñ Çñ í×éáñáß Ó³ÛÝÁ: ܳ˳ñ³ñÁ Éáõͳñ»ó ݳ¨ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý å»ï³Ï³Ý ¿ÏáÉá·Ç³Ï³Ý ÷áñÓ³ùÝÝ³Ï³Ý í³ñãáõÃÛ³Ý Ñ³ÝÓݳÅáÕáíÁ, áñÁ ³Ù÷á÷áõÙ ¿ñ Çñ³Ï³Ý³óí»ÉÇù ݳ˳·Í»ñÇ Ù³ëݳ·Çï³Ï³Ý áõ ³ÝÏ³Ë ÷áñÓ³·»ïÝ»ñÇ »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ѳëï³ïÙ³Ý Ý»ñϳ۳óÝáõÙ Çñ »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝÁ: ²Ýï»ëíáõÙ ¿ ݳ¨ ¶ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³Ï³¹»ÙdzÛÇ ¨ ѳë³ñ³Ï³ÛÝáõÃÛ³Ý ï»ë³Ï»ïÁ: 3

²ÛÅÙ Áݹ»ñùÇ Ñ³ñëïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛ³Ý (ѻﳷ³ ߳ѳ·áñÍÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí) ³ñïáݳ·ÇñÁ ï³ÉÇë ¿ ÐÐ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ (·áñÍÁÝóóÁ óáõÛó ¿ ï³ÉÇë, áñ ݳ˳ñ³ñáõÃÛ³Ý ÷á˳ñ»Ý í×ÇéÁ ϳ۳óÝáõÙ ¿ ݳ˳ñ³ñÁ, ÇëÏ Ý³ ¿É ϳï³ñáõÙ ¿ Çñ í»ñ³¹³ëÇ Ã»É³¹ñ³ÝùÁ, ²Û¹åÇëÇ ·áñͻɳϻñåÁ μÝáñáß ¿ ݳ¨ ÙÛáõë ݳ˳ñ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ): ÜáõÛÝ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ ÁݹáõÝáõÙ ¨ ѳëï³ïáõÙ ¿ Ýßí³Í áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ¹ñ³Ýó ÑÇÙ³Ý íñ³ ëï»ÕÍí³Í ߳ѳ·áñÍí»ÉÇù ѳÝù³í³Ûñ»ñÇ Ý³Ë³·Í»ñÇ ¿ÏáÉá·Ç³Ï³Ý ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛáõÝÁ ¨ ï³ÉÇë` ÷áñÓ³·Çï³Ï³Ý »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝ: ¸Åμ³ËïáõÃÛáõÝÁ ÙdzÛÝ ³Û¹ù³Ýáí ãÇ ë³Ñٳݳ÷³ÏíáõÙ: Ø»ñ »ñÏñáõÙ ·»ñ³ï»ëãáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ·É˳íáñáõÙ »Ý ÑÇÙݳϳÝáõÙ ïíÛ³É áÉáñïÇ áã Ù³ëݳ·»ïÝ»ñÁ, áñáÝù ·»ñ³ï»ëãáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ³éϳ Ù³ëݳ·Çï³Ï³Ý Ý»ñáõÅÁ û·ï³·áñÍ»Éáõ ÷á˳ñ»Ý ÑÇÙݳϳÝáõÙ, ·áñÍáõÙ »Ý í³ñã³Ññ³Ù³Û³Ï³Ý »Õ³Ý³Ïáí: гí³Ý³μ³ñ ݳ¨ ³Û¹ å³ï׳éáí ¿, áñ å»ï³Ï³Ýáñ»Ý ³ÛÝåÇëÇ Íñ³·ñ»ñ »Ý Çñ³Ï³Ý³óíáõ٠ϳ٠ݳ˳ï»ëáõÙ »Ý Çñ³Ï³Ý³óÝ»É, áñáÝù ÝáõÛÝÇëÏ áõÕÕí³Í »Ý Ñ³Û ÅáÕáíñ¹Ç áõ ѳÛáó å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¹»Ù: Ü»ñϳÛáõÙë ³Ýݳ˳¹»å Ù»Í ³ÏïÇíáõÃÛáõÝ ¿ ïÇñáõ٠г۳ëï³ÝÇ Áݹ»ñùÇ Ñ»ï³½áïÙ³Ý, ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý, í»ñ³μ³ßËÙ³Ý áõ ߳ѳ·áñÍÙ³Ý ËݹÇñÝ»ñáõÙ: г۳ëï³ÝÇ Áݹ»ñùÇ Ñ³ñëïáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ ïÇñ³Ý³Éáõ áõÕÕáõÃÛ³Ùμ ³é³ÝÓݳѳïáõÏ Ñ»ï³ùñùñí³ÍáõÃÛáõÝ »Ý ¹ñë¨áñáõÙ ûï³ñ»ñÏñÛ³ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ÇÝãÁ å³Ûٳݳíáñí³Í ¿ ³ÛÝ μ³Ýáí, áñ Ù»ñ »ñÏñáõÙ ³éϳ »Ý ѳÝù³í³Ûñ»ñÁ ³Ûɨ³ÛÉ ×³Ý³å³ñÑÝ»ñáí Ó»éù μ»ñ»Éáõ, ûñÇݳϳÝáõÃÛáõÝÁ ßñç³Ýó»Éáí ·»ñß³ÑáõÛà ëï³Ý³Éáõ ¨ ³Ýå³ïÇÅ ÙݳÉáõ ɳÛÝ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ: гÛïÝÇ ¿, áñ áã ÙdzÛÝ Ñ³Ýù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ý, ³Ûɨ çñÇ, ѳÕáñ¹³ÏóáõÃÛ³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ, ¿Ý»ñ·»ïÇϳÛÇ ¨ ³ÛÉ áÉáñïÝ»ñÇÝ ïÇñ³Ý³Éáõ ¨ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñ ϳï³ñ»Éáõ Ó·ïáõÙ áõÝ»óáÕ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ³ß˳ïáõÙ »Ý Ëáõë³÷»É áõÅ»Õ å»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ· áõ Ñëï³Ï ·áñÍáÕ ûñ»ÝùÝ»ñ áõÝ»óáÕ »ñÏñÝ»ñÇó ¨ Çñ»Ýó ³Ûëå»ë Ïáãí³Í Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÁ ϳï³ñáõÙ »Ý Ýßí³Í ѳñó»ñáõÙ ÃáõÛÉ »ñÏñÝ»ñáõÙ: ÂáõÛÉ »ñÏñÝ»ñáõÙ áñ¨¿ áÉáñïÇ ³ñ¹Ûáõݳí»ï áõ ³Ýíï³Ý· ϳé³í³ñÙ³Ý, Ýáñ ³ß˳ï³ï»Õ»ñÇ ëï»ÕÍÙ³Ý, ëáódzɳϳÝ, ³éáÕç³å³Ñ³Ï³Ý áõ ¿ÏáÉá·Ç³Ï³Ý Çñ³íÇ׳ÏÝ»ñÇ μ³ñ»É³íÙ³Ý å³ïñí³ÏÝ»ñáí ³é³ÝÓÇÝ áÉáñïÝ»ñÇ ïÇñ³ó³Í ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÝ Çñ»Ýó ËáëïáõÙÝ»ñÇ áõ å³ñï³íáñáõÙÝ»ñÇ ×Çßï ѳϳé³ÏÝ »Ý ³ÝáõÙ: Üñ³Ýù Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñ ϳï³ñ»Éáõ ÷á˳ñ»Ý, ÑÇÙݳϳÝáõÙ ã³ñ³ß³ÑáõÙ »Ý ïíÛ³É áÉáñïÇ Ï³ñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, μ³ñÓñ³óÝáõÙ »Ý ³åñ³ÝùÝ»ñÇ áõ ͳé³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·Ý»ñÁ, ·Çß³ïãáñ»Ý »Ý ߳ѳ·áñÍáõÙ μÝ³Ï³Ý å³ß³ñÝ»ñÁ (ûñÇݳÏ, ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ý áÉáñïáõÙ í»ñ³Ùß³ÏáõÙ »Ý ÑÇÙݳϳÝáõÙ Ù»ï³ÕÝ»ñÇ μ³ñÓñ å³ñáõݳÏáõÃÛ³Ùμ ѳÝù³ÝÛáõûñÁ, áã ³ñ¹Ûáõݳí»ï »Ý û·ï³·áñÍáõÙ Ù»ï³ÕÝ»ñÇ Ïáñ½áõÙÁ...), Ïáåïáñ»Ý áïݳѳñáõÙ Ù³ñ¹áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÁ: Üßí³Í ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÃáõÛÉ »ñÏñÝ»ñáõÙ ïñ³Ù³μ³ÝáõÃÛ³ÝÝ áõ μ³ñá۳ϳÝáõÃÛ³ÝÁ ãѳٳå³ï³ë˳ÝáÕ ·»ñß³ÑáõÛÃÝ»ñ »Ý ëï³ÝáõÙ: úñÇݳÏ, 2006Ã. ÑáõÝí³ñ-ë»åï»Ùμ»ñ ³ÙÇëÝ»ñÇÝ ø³ç³ñ³ÝÇ ÙáÉÇμ¹»ÝÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍáõÙÇó ë»÷³Ï³Ý³ï»ñÁ (ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ) 190 ÙÉÝ ¹áɳñÇ »Ï³Ùáõï ¿ áõÝ»ó»É, áñÇó Ù³ùáõñ ß³ÑáõÛÃÁ ϳ½Ù»É ¿ 120 ÙÉÝ ¹áɳñ... гÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ý áÉáñïáõÙ ÐÐ å»ï³Ï³Ý Édz½áñí³Í Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ Õ»Ï³í³ñÝ»ñÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÇó ϳñ»ÉÇ ¿ ³Ý»É ³ÛÝ ïËáõñ Ñ»ï¨áõÃÛáõÝÁ, áñ ϳñÍ»ë Ñ³Û ÅáÕáíñ¹Ç ³å³·³Ý Ýñ³Ýó ³é³ÝÓݳå»ë ãÇ Ñáõ½áõÙ Ï³Ù Ñ³Û ÅáÕáíñ¹Ç ÉÇÝ»É-ãÉÇÝ»Éáõ í×Çé »Ý Ï³Û³óñ»É ¨ ջϳí³ñíáõÙ »Ý ѳϳ½·³ÛÇÝ-ѳϳٳñ¹Ï³ÛÇÝ ³ÛÝ Ùï³ÛÝáõÃÛ³Ùμ, û ÙǨÝáõÛÝ ¿, ³Û¹ ѳÝù»ñÁ ³å³·³Ûáõ٠ϳñáÕ ¿ ߳ѳ·áñÍí»Ý, áõñ»ÙÝ ÃáÕ ß³Ñ³·áñÍí»Ý Ñ»Ýó Çñ»Ýó Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ûñáù: ¶áõó» ³Û¹åÇëÇ Ùï³Í»É³Ï»ñåÝ ¿ å³ï׳éÁ, áñ ó³ÝϳÝáõÙ »Ý Ù»ñ »ñÏñáõÙ áõñ³ÝÇ Ñ³Ýù³Ñ³ÝáõÃÛáõÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É, ÇÝãå»ë ݳ¨ ³Ýï³é³ï³ñ³ÍùÝ»ñÁ ѳÝù³Ñ³ÝÙ³Ý ï³Ï ¹Ý»É, ÇÝãÁ ã¿ñ ³ñíáõÙ áã ó³ñǽÙÇ ¨ áã ¿É μáÉߨǽÙÇ ûñáù: 4

àã Ù³ëݳ·»ï ¨ ³ÝÓÝ³Ï³Ý ß³Ñ ÷ÝïñáÕ μ³ñÓñ³ëïÇ×³Ý áñáß å³ßïáÝ۳ݻñÇó, »ñÏñáõÙ ïÇñáÕ Ï³ß³é³éáõÃÛ³Ý ¨ ³Ýå³ïÅ»ÉÇáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ Ñݳñ³íáñ ¿ ëå³ë»É ³ÛÝåÇëÇ Ëáßáñ³Í³í³É ³í»ñ³ÍáõÃÛáõÝÝ»ñ áõ ³Ý¹³éݳÉÇ ÏáñáõëïÝ»ñ, áñáÝó Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ Ù»ñ áË»ñÇÙ ÃßݳÙÇÝ»ñÁ å»ïù ¿ áñ ѳñÛáõñ³íáñ ÙÇÉdzñ¹Ý»ñ ͳËë»ÇÝ: ¶ÇïáõÃÛ³Ý áõ ï»ËÝÇϳÛÇ ³Ûëûñí³ μ³ñÓñ ½³ñ·³ó³ÍáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ å³ñ½Çó ¿É å³ñ½ ¿, áñ å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ áõ »ñÏÇñÁ ϳñ»ÉÇ ¿ ÏáñóÝ»É ³é³Ýó å³ï»ñ³½ÙáõÙ å³ñïí»Éáõ: Ø»ñ гÝñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ μ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿ ³ÛÝ Ñ³Û»ó³Ï³ñ·Á, û, á±ñ ѳÝù³í³Ûñ»ñÁ ÁݹѳÝñ³å»ë ãÇ Ï³ñ»ÉÇ ß³Ñ³·áñÍ»É, á±ñ ѳÝù³í³Ûñ»ñÁ å»ïù ¿ å³Ñå³Ýí»Ý ³å³·³ ë»ñáõݹݻñÇ Ñ³Ù³ñ ϳ٠³éϳ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ѳݳÍá ѳñëïáõÃÛáõÝÇó ï³ñ»Ï³Ý DZÝã ù³Ý³ÏáõÃÛáõÝ Ï³ñ»ÉÇ ¿ û·ï³·áñÍ»É (ãϳ ÝáõÛÝ Ñ³Ýù³ï»ë³ÏÇ ï³ñ»Ï³Ý û·ï³·áñÍÙ³Ý ã³÷³μ³ÅÝÇ ë³ÑÙ³ÝáõÙÁ): гÝù³í³Ûñ»ñÇ ÙdzųٳݳÏÛ³ ¨ ѳå×»å û·ï³·áñÍ»Éáõ ³Ûëûñí³ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý áõ ³åûñÇÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ ϳٳ۳ϳÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ, ݳ¨ ÝϳïÇ áõݻݳÉáí ѳÝù³Ñ³ÝÙ³Ý μݳ·³í³éáõÙ ³éϳ Ýáñ³·áõÛÝ Ñ½áñ ï»ËÝÇϳÝ, ãÇ Ï³ñ»ÉÇ μ³ó³é»É, áñ г۳ëï³ÝÇ Ñ³Ý³Íá ѳñëïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ѳßí³Í ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ Ïëå³éí»Ý, ë³Ï³ÛÝ ã³÷³íáñ û·ï³·áñÍÙ³Ý å³ñ³·³ÛáõÙ ¹ñ³ÝóÇó ÙÇ ù³ÝÇëÁ ϳñ»ÉÇ ¿ ѳñÛáõñ³íáñ ï³ñÇÝ»ñ ߳ѳ·áñÍ»É: úñÇݳÏ, ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ï³ñÇÝ»ñÇÝ ø³ç³ñ³ÝÇ åÕÝÓ³ÙáÉÇμ¹»Ý³ÛÇÝ Ñ³Ýù³í³ÛñÁ ߳ѳ·áñÍíáõÙ ¿ñ ï³ñ»Ï³Ý 7-8 ÙÉÝ ïáÝݳ ͳí³Éáí, ë³Ï³ÛÝ ³ÛÅÙ ó³ÝϳÝáõÙ »Ý ï³ñ»Ï³Ý û·ï³·áñÍ»É 20-25, Ñ»é³ÝϳñáõÙ` ÝáõÛÝÇëÏ 40-45 ÙÉÝ ïáÝݳ ѳÝù³ù³ñ, »ñμ ï³ëݳÙÛ³ÏÝ»ñ ³é³ç Íñ³·ñí³Í ¿ñ ³Û¹ ѳÝù³í³ÛñÁ ߳ѳ·áñÍ»É 300-350 ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ: âμ³í³ñ³ñí»Éáí ³ß˳ñÑÇ Ëáßáñ³·áõÛÝ Ñ³Ýù³í³Ûñ»ñÇó Ù»ÏÇ` ø³ç³ñ³ÝÇ ¨ ÙÇ ù³ÝÇ ³ÛÉ åÕÝÓ³ÙáÉÇμ¹»Ý³ÛÇÝ Ñ³Ýù³í³Ûñ»ñÇ ß³Ñ³·áñÍáõÙáí, ³ÛÅÙ μ³½Ù³ÃÇí ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ ³ñïáݳ·ñ»ñ »Ý Ó»éù μ»ñ»É Éñ³óáõóÇã áõëáõÙݳëÇñ»Éáõ ¨ ߳ѳ·áñÍ»Éáõ »ÕáõïÇ, Üáñ ¶»ïÇÏÇ, гÝù³í³ÝÇ, ²ñÙ³ÝÇëÇ, ÂáõË Ù³ÝáõÏÇ ¨ åÕÝÓ³ÙáÉÇμ¹»Ý³ÛÇÝ ³ÛÉ Ñ³Ýù³í³Ûñ»ñÁ: ÐÐ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ ÙdzÛÝ 2004-2006ÃÃ. ÙÇ ß³ñù ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ (§êв¦, §Ø»·á ·áɹ¦, §´»Û½ Ù»ÃÁÉë¦, §²ñÙ»ÝÇ³Ý ÇÝûñÝ»ÛßÝɦ, §²¸Ð¶¦, §²ñÙ»ÝdzϦ, §²Ã»Édz ÇÝí»ëïÙ»Ýæ, §Ð»Ù³ïÇï¦, §ÜÇÏ»ÉÇ ë³ñ¦, §²êê²Â¦, §ê³·³Ù³ñ¦, §ÆÝï»ñÇ»ñ¦, §ì³ñ¹³ÝÇ ½³ñÃáÝù¦, §¾Û êÇ μñÇç¦, §²ÏïÇí É»éݳ·áñͦ, §¶ñ»Û¹ 軹ٻï¦) (êÛáõÝÇùÇ Ù³ñ½` سñç³ÝÇ-ÂáݹÇñ·»ïÇì³ñ¹³Ý³ÓáñÇ-æñϳåÇ-س½ñ³ÛÇ-òɳù³ñÇ, ²ñ³·³ÍáïÝÇ Ù³ñ½` ÂáõËÙ³ÝáõÏÇêÇ÷³ÝÇ, Èáéáõ Ù³ñ½` سñóÇ-²ñçáõïÇ-¸»ÕÇÝ ¨ ê¨ ·»ï»ñÇ-ø³ñ³μ»ñ¹ÇDzñÙ³ÝÇëÇÇ-üÇáÉ»ïáíáÛÇ, ¶»Õ³ñùáõÝÇùÇ Ù³ñ½` ̳ñ³ë³ñÇ-¶»ïÇÏÇ, ì³Ûáó ÒáñÇ Ù³ñ½` ²½³ï»ÏÇ-»ñåÇ-êáýÇ-ºÝ·Çç³ÛÇ-²½³ï»ÏÇ, ÞÇñ³ÏÇ Ù³ñ½` ²ñçÇÓáñÇ, Îáï³ÛùÇ Ù³ñ½` ´³ó³ïÇ-ê³éݳÕμÛáõñÇ-òÇóù³ñÇ-ä³íÉ»ÛÇ-¼³éÇ-²ñç³ë³ñÇ-ÜáñÇ, î³íáõßÇ Ù³ñ½` ȳÉÇ·ÛáõÕÇ Ñ³Ýù³í³Ûñ»ñÁ) áëÏáõ 27 ѳÝù³í³Ûñ»ñáõÙ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñ ϳï³ñ»Éáõ (ѻﳷ³Ûáõ٠߳ѳ·áñÍ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí) ³ñïáݳ·ñ»ñ ¿ ïñí»É: ²ñïáݳ·ñ»ñ »Ý ïñíáõÙ áã ÙdzÛÝ ³Ýï³é³Í³ÍÏ ï³ñ³ÍùÝ»ñáõÙ, ³Ûɨ ³ñ·»ÉáóÝ»ñáõÙ: ²Ûëù³ÝÁ ÙdzÛÝ »ñ»ù ï³ñÇÝ»ñÇÝ áëÏáõ ѳÝù³í³Ûñ»ñÇÝ ïí³Í ³ñïáݳ·ñ»ñÝ »Ý: ºÃ» ¹ñ³Ý ³í»É³óíÇ μ³½Ù³Ù»ï³Õ³ÛÇÝ ¨ ³ÛÉ Ñ³Ýù³í³Ûñ»ñÇÝ` í»ñçÇÝ 5-6 ï³ñÇÝ»ñÇÝ ïí³Í ³ñïáݳ·ñ»ñÁ (³ÛëÇÝùÝ Ýñ³Ýó ߳ѳ·áñÍÙ³Ý Ý³Ë³å³ïñ³ëï»ÉÁ), ³ñ¹»Ý ߳ѳ·áñÍíáÕÝ»ñÁ ¨ áã Ù»ï³Õ³ÛÇÝ Ñ³Ýù³í³Ûñ»ñÇ ó³ÝÏÁ, ³å³ å³ñ½ Ϲ³éݳ, û ÇÝã ·Çß³ïã³ÛÇÝ ³ñ³·áõÃÛ³Ùμ ¿ Ñáßáïí»Éáõ г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ûñ·³ÝǽÙÁ (ì»ñçÇÝ 15 ï³ñÇÝ»ñÇÝ Ï³ï³ñí³Í áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ óáõÛó »Ý ï³ÉÇë, áñ ÐÐ-áõÙ ³ñï³¹ñíáÕ ·ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý ÙûñùÝ»ñÁ Çñ»Ýó ѳٳÛÇÝ, μáõñÙáõÝùÇ ¨ áñáÏ³Ï³Ý ³ÛÉ Ñ³ïϳÝÇßÝ»ñáí ·»ñ³½³ÝóáõÙ »Ý ß³ï ¨ ß³ï »ñÏñÝ»ñáõÙ ³ñï³¹ñí³ÍÝ»ñÇÝ: ²ÏÝѳÛï ¿, áñ

5

ɳÛݳͳí³É ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛáõÝÁ ·ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý ÙûñùÁ Ϲ³ñÓÝÇ û·ï³·áñÍÙ³Ý Ñ³Ù³ñ áã åÇï³ÝÇ): гٳñ»Éáí μ³ñ»Ï»óáõÃÛ³Ý ÑÇÙù ¨ ë»ñáõݹݻñÇ ·³ÝÓ, Ñ³Û ÅáÕáíáõñ¹Á Ñå³ñï³ó»É ¿ Çñ Áݹ»ñùÇ Ñ³ñëïáõÃÛáõÝÝ»ñáí, ë³Ï³ÛÝ Ý»ñϳÛáõÙë, »ñμ ѳٳÅáÕáíñ¹³Ï³Ý ³Û¹ ѳñëïáõÃÛáõÝÁ ÑÇÙݳϳÝáõÙ μ³ÅÇÝ ¿ ѳëÝáõÙ ë³Ñٳݳ÷³Ï Ãíáí Ù³ñ¹Ï³Ýó, ³ÛÝ ¿É` ûï³ñÝ»ñÇÝ, ¨ ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï Ù³Ñ³ÃáõÛÝ ÝÛáõûñáí ³ÕïáïíáõÙ ¿ ÙÇç³í³ÛñÁ` »ñÏñÇ μÝ³Ï³Ý Ñ³ñëïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ μ³ñ»Ï»óáõÃÛ³Ý »ñ³ßËÇùÇó áõÕÕ³ÏÇ í»ñ³ÍíáõÙ »Ý ѳٳ½·³ÛÇÝ ã³ñÇùÇ: гÝù³Ñ³ÝáõÃÛáõÝÁ û·ï³Ï³ñ áõ ï³Ý»ÉÇ ¿ Çñ ã³÷Ç Ù»ç: гݳÍá ѳñëïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÙdzųٳݳÏÛ³ áõ Ëáßáñ ͳí³ÉÝ»ñáí ߳ѳ·áñÍáõÙÁ ݳ¨ μ³½áõÙ ³ÝÉáõÍ»ÉÇ ËݹÇñÝ»ñ ¿ ³é³ç³óÝáõÙ: Àݹ³Ù»ÝÁ Ùáï 30 ѳ½³ñ ù³é. ÏÙ ï³ñ³Íù áõÝ»óáÕ Ð³Û³ëï³ÝÁ ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï ãÇ Ï³ñáÕ »ñ³ß˳íáñ»É ѳÙÁݹѳÝáõñ áõ ѳå×»å ѳÝù³Ñ³ÝáõÃÛáõÝ ¨ Ù³ñ¹áõ ÏÛ³ÝùÇ Ñ³Ù³ñ ï³Ý»ÉÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñ: ²ñ¹Ûáù μ³ó³ïñ»Éáõ ϳñÇù áõÝDZ ³ÛÝ, áñ Ùáï ³å³·³ÛáõÙ Ïïñ³Ï³Ý³å»ë Ýí³½»Éáõ »Ý ³í³Ý¹³Ï³Ý »ñÏñ³·áñÍáõÃÛ³Ý Ùßï³Ï³ÛáõÝ ³ß˳ï³ï»Õ»ñÁ, Ýí³½»Éáõ ¿ ÑáÕÇ μ»ññÇáõÃÛáõÝÁ, ÏïñáõÏ Ëáñ³Ý³Éáõ ¿ ³Õù³ïáõÃÛáõÝÁ... ²Ûëûñí³ Ñ³Ýù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ý ïñ³Ù³μ³ÝáõÃÛáõÝÁ Ñ»ï¨Û³ÉÝ ¿` ѳÝù ߳ѳ·áñÍáÕÝ»ñÁ ·»ñß³ÑáõÛÃÝ»ñ »Ý ëï³ÝáõÙ ¨ ѳÝù³ÝÛáõÃÁ ëå³éí»Éáõó Ñ»ïá í»ñ³¹³éÝáõÙ »Ý Çñ»Ýó »ñÏñÝ»ñÁ, áñáß Çß˳ݳíáñÝ»ñ ¨ ÙÇçÝáñ¹Ý»ñ ѳñëï³ÝáõÙ »Ý, ÇëÏ Ñ³Û ÅáÕáíñ¹ÇÝ μ³ÅÇÝ »Ý ѳëÝáõÙ` ¹³ï³ñÏ Ñ³Ýù³Ëáñß»ñ, ³Ý³éáÕç áõ μ½Ïïí³Í, ÇëÏ »ñμ»ÙÝ ¿É Ù³Ñ ë÷éáÕ ÙÇç³í³Ûñ, ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñ ß³ñáõÝ³Ï ³í»ñÙ³Ý áõ ϻݹ³ÝÇ ³ß˳ñÑÇÝ íï³Ý· ëå³éݳóáÕ Ñ³Ýù³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý ó÷áÝÝ»ñ, ÇÝãå»ë ݳ¨ áãÝã³óí³Í ·»ï»ñÇ, ÏÇñ×»ñÇ, ³Ýï³éÝ»ñÇ, í³ñ»É³ÑáÕ»ñÇ, ³ñáï³í³Ûñ»ñÇ áõ Ùß³ÏáõóÛÇÝ ûμÛ»ÏïÝ»ñÇ Ñáõß»ñ: ØÇ Ëáëùáí` ß³ÑáõÛÃÁ ³ÝѳïÝ»ñÇÝ, ÇëÏ ³í»ñí³Í áõ ϳÛáõÝ ³Õïáïí³Í μÝ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÁ` Ñ³Û ÅáÕáíñ¹ÇÝ: ²Ñ³ û áõñ ¿ ï³ÝáõÙ áã Ù³ëݳ·Çï³Ï³Ý å»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Á, ûñ»ÝùÝ»ñÇ ³Ýï»ëáõÙÁ, ¹ñëÇ Ã»É³¹ñ³Ýùáí` μÝáõÃÛ³Ý ³í»ñÙ³Ý, ë³Ï³ÛÝ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ Ñ³ñëï³óÝáÕ ûñ»ÝùÝ»ñÇ ÁݹáõÝáõÙÁ, ³ÝÓÝ³Ï³Ý Ñ³ñëïáõÃÛáõÝ Ïáõï³Ï»Éáõ ÙáÉáõóùÁ ¨ ïÝï»ë³Ï³Ý áõ ù³Õ³ù³Ï³Ý ËݹÇñÝ»ñáõÙ ïѳë ÉÇÝ»ÉÁ: àñáß å³ßïáÝÛ³ÝÝ»ñÇ ³ÝÑ»é³ï»ëáõÃÛáõÝÝ ³ÛÝ ³ëïÇ×³Ý ¿, áñ ³Ù»Ý ϳñ·Ç Ý»ñ¹ñáõÙÁ ß³Ñ»Ï³Ý ¿ ѳٳñíáõÙ: Üñ³Ýù ݳ¨ ã»Ý ó³ÝϳÝáõÙ ÁݹáõÝ»É, áñ ûñÇݳÏ, ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ý áÉáñïáõÙ Ýáñ, ųٳݳϳíáñ ³ß˳ï³ï»Õ»ñÇ ëï»ÕÍÙ³Ùμ, ÑÇÙݳϳÝáõÙ áãÝã³óíáõÙ »Ý Ùßï³Ï³Ý ³ß˳ï³ï»Õ»ñÁ: лﳷ³ ½³ñ·³óáõÙÝ»ñáõÙ å»ïù ¿ ÝϳïÇ áõݻݳÉ, áñ ûñ»óûñ ¹»åÇ ëå³éáõÙ »Ý ·ÝáõÙ μÝ³Ï³Ý ãí»ñ³Ï³Ý·ÝíáÕ, ³Û¹ ÃíáõÙ` Ù»ï³Õ³ÛÇÝ Ñ³Ýù»ñÁ, ÃéÇãù³Ó¨ μ³ñÓñ³ÝáõÙ »Ý Ù»ï³ÕÝ»ñÇ ·Ý»ñÁ: ²Ñ³ û ÇÝãáõ, ³ÛÅÙ ³ñ¹»Ý ëÏë»É »Ý ߳ѳ·áñÍ»É Ù»ï³ÕÝ»ñÇ ó³Íñ å³ñáõݳÏáõÃÛ³Ùμ ѳÝù³í³Ûñ»ñÁ: ÆëÏ Ð³Û³ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÁ μ³ñÓñ É»éݳÛÇÝ, Ññ³μ˳ÛÇÝ »ñÏÇñ ¿, ѻ勉μ³ñ ¨ Ù»ñ Áݹ»ñùÁ, ÑÇÙݳϳÝáõÙ μ³½Ù³Ù»ï³Õ³ÛÇÝ Ñ³Ý³Íá ѳñëïáõÃÛáõÝÝ»ñ ¿ å³ñáõݳÏáõÙ: ºÃ» ã÷áËíÇ Ù»ñ ºñÏñáõÙ Áݹ»ñùÇ ÝϳïÙ³Ùμ í³ñíáÕ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ¨ ãѳٳå³ï³ë˳ݻóíÇ Ñ³Û ÅáÕáíñ¹Ç áõ ѳÛáó å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ß³Ñ»ñÇÝ, ³å³ ³Ù»Ý¨ÇÝ ãÇ μ³ó³éíáõÙ, áñ Ùáï ³å³·³ÛáõÙ Ù»ñ ºñÏÇñÁ ÙÇ ÁݹѳÝñ³Ï³Ý ѳÝù³í³Ûñ ¹³éݳ: §²½·¦, 13.06.2007Ã.

6

¼àвêºÔ²ÜÆÜ ºÜ ¸ðì²Ì Èàèì² Ø²ð¼Æ ºÔàôî ºì ÞÜàÔ ¶ÚàôÔºðÜ ÆðºÜò вð²ÎÆò ²Üî²èܺðàì ÐÐ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý ïí³Í ³ñïáݳ·ñáí §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ö´ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³ÝÁ ³ñïáÝí»É ¿ Éñ³óáõóÇã áõëáõÙݳëÇñ»É ¨ Ýå³ï³Ï³Ñ³ñÙ³ñáõÃÛ³Ý ¹»åùáõ٠߳ѳ·áñÍ»É Èáéí³ Ù³ñ½Ç ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÇ ßñç³ÝáõÙ ·ïÝíáÕ Â»ÕáõïÇ åÕÝÓ³ÙáÉÇμ¹»Ý³ÛÇÝ Ñ³Ýù³í³ÛñÁ: Àëï ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ý»ñϳ۳óñ³Í ݳ˳·ÍÇ. ѳÝù³í³ÛñÇ é»ÉÇ»ýÁ μ³ñ¹ ¿, Ïïñïí³Í ãáñë ÏÇñ×áí, áñáÝóáí ÑáëáÕ ÞÝáÕ, ÎéáõÝÏ, ä³Ï³ë³çáõñ (ʳé³ï³Óáñ), ¸áõù³Ý³Óáñ ·»ï»ñÁ Ùßï³Ï³Ý çñÑáëù áõÝ»Ý: àõëáõÙݳëÇñáõÃÛ³Ý Ýå³ï³Ïáí ÁÝÏ»ñáõÃÛ³ÝÁ ïñ³Ù³¹ñí»É ¿ 1970 ѳ, áñÇó 1589,6-Á` ³Ýï³é³ÛÇÝ ýáݹÇ, ÇëÏ 380,4-Á` ѳٳÛÝù³ÛÇÝ ÑáÕ»ñ »Ý: гÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ý ï³Ï ¹ñí»ÉÇù, áãÝã³óí»ÉÇù ï³ñ³ÍùÁ μÝáõÃÛ³Ý Ññ³ß³ÉÇùÝ»ñÇó ¿: ²Û¹ï»ÕÇ ³Ýï³éÁ, ûñ¨ë, Ù»ñ ѳÝñ³å»ïáõÃÛ³Ý ³Ù»Ý³É³í å³Ñå³Ýí³Í áõ ³Ù»Ý³Ñ³ñáõëï Ï»Ýë³μ³½Ù³½³ÝáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ Ñ³ïí³ÍÝ ¿: λݹ³ÝÇÝ»ñÇó ³Û¹ï»Õ ³éϳ »Ý ÙÇç³ïÝ»ñÇ ..., ëáÕáõÝÝ»ñÇ 10, »ñÏÏ»Ýó³ÕÝ»ñÇ 2, ÃéãáõÝÝ»ñÇ 86, ÓÏÝ»ñÇ 5, ϳÃݳëáõÝÝ»ñÇ 55 ï»ë³ÏÝ»ñ: ²Û¹ ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇó ß³ï»ñÁ ·ñ³Ýóí³Í »Ý г۳ëï³ÝÇ ¨ ØÇç³½·³ÛÇÝ Î³ñÙÇñ ·ñù»ñáõÙ: ²Û¹ ï³ñ³ÍùáõÙ Ï³Ý Ñݳ·áõÛÝ ¨ ³ÛÉ Å³Ù³Ý³Ï³ßñç³ÝÝ»ñÇ Ñݳ·Çï³Ï³Ý áõ å³ïÙ³Ùß³ÏáõóÛÇÝ μ³½áõÙ Ñáõß³ñÓ³ÝÝ»ñ: »Õáõï ¨ ÞÝáÕ ·ÛáõÕ»ñÇ ËÙ»Éáõ ¨ áéá·Ù³Ý çñÇ Ù³ï³Ï³ñ³ñÙ³Ý ÙÇ³Ï ³ÕμÛáõñÁ ÞÝáÕ ·»ïÝ ¿, ÇëÏ ¹ñ³ íï³ÏÝ»ñÁ ëÝíáõÙ »Ý ѳÝù³Ñ³ÝÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ݳ˳ï»ëíáÕ ï³ñ³ÍùÝ»ñÇó: §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý μ³ÅÝ»ïáÙë»ñÇ 81 ïáÏáëÁ å³ïϳÝáõÙ ¿ ÈÇËï»Ýßï»ÛÝáõÙ ·ñ³Ýóí³Í Vallex F. M. Establishment ÁÝÏ»ñáõÃÛ³ÝÁ, ÇëÏ 19-Á` èáõë³ëï³ÝÇ ù³Õ³ù³óÇ ì³É»ñÇ Ø»çÉáõÙÛ³ÝÇÝ: §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó Ý»ñϳ۳óí³Í »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý Ý³Ë³·ÇÍÁ ϳ½Ùí»É ¿ ÐÐ ûñ»ÝùÝ»ñÇ ÏáåÇï ˳ËïáõÙÝ»ñáí: âÝ³Û³Í ¹ñ³Ý, ÐÐ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛ³Ý ¿ ÁݹáõÝ»É ³Û¹ ݳ˳·ÇÍÁ ¨, ³é³Ýó ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛáõÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ, ݳ˳·ÍÇÝ ¹ñ³Ï³Ý »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝ ¿ ïí»É:

*** §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ 2005Ã. ϳ½Ù»É ¨ ÐÐ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝ ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛ³Ý ¿ ѳÝÓÝ»É §Â»ÕáõïÇ É»éݳѳñëï³óÙ³Ý ÏáÙμÇݳïÇ ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ íñ³ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ·Ý³Ñ³ïáõÙÁ¦ (Ñ»ï³Ûëáõ` §¶Ý³Ñ³ïáõÙ¦), ÇëÏ 2006Ã.` §²ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ Ý³Ë³·ÇÍÁ¦: лÝó ëϽμÇó ³ë»Ýù, áñ §¶Ý³Ñ³ïáõÙÁ¦ ¨ §²ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ Ý³Ë³·ÇÍÁ¦ ã»Ý Ý»ñ³éáõÙ Íñ³·ñÇ μáÉáñ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: Àëï ³Û¹ ÷³ëï³ÃÕûñÇ` ѳÝù³Ñ³ÝáõÙ-ѳÝù³í»ñ³Ùß³ÏáõÙÁ 層Éáõ ¿ 25 ï³ñÇ, ¨ ³Û¹ ųٳݳϳѳïí³ÍÇ Ñ³Ù³ñ μ»ñíáõÙ »Ý ѳÝù³ù³ñÇ, ٳϳμ³óÙ³Ý ³å³ñÝ»ñÇ, ³ñï³¹ñ³Ï³Ý áõ Ï»Ýó³Õ³ÛÇÝ Ã³÷áÝÝ»ñÇ, ͳËëí»ÉÇù çñÇ, Ïáñ½í»ÉÇù åÕÝÓÇ, ÙáÉÇμ¹»ÝÇ ¨ áõÕ»ÏÇó Ù»ï³ÕÝ»ñÇ Í³í³ÉÝ»ñÁ, ë³Ï³ÛÝ ÑáÕÇ Ë³ËïÙ³ÝáãÝã³óÙ³Ý, μáõë³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ, ϻݹ³Ý³Ï³Ý ³ß˳ñÑÇÝ, çñ³ÛÇÝ μÝ³Ï³Ý ûμÛ»ÏïÝ»ñÇÝ, ѳٳÛÝùÝ»ñÇ ÑáÕ»ñÇÝ Ñ³ëóí»ÉÇù íݳëÝ»ñÁ Ý»ñϳ۳óíáõÙ »Ý ÙdzÛÝ 8 ï³ñí³ Ñ³ßíáí: ÀÝÏ»ñáõÃÛ³Ý å³ßïáݳï³ñ ³ÝÓÇÝù ËݹñÇÝ í»ñ³μ»ñáÕ ùÝݳñÏáõÙÝ»ñáõÙ, ãÝϳï»Éáõ ï³Éáí ÐÐ ûñ»ÝùÝ»ñÇ μ³ó³Ñ³Ûï ˳ËïáõÙÝ»ñÁ, ѳí³ëïáõÙ »Ý, áñ ѳÝù³Ñ³ÝÙ³Ý ³é³çÇÝ ÷áõÉÇ` 8 ï³ñÇÝ»ñÇ ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇÝ ½áõ·³Ñ»é Ïϳ½Ùí»Ý áõ ѳٳå³ï³ëË³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇÝ ÏÝ»ñϳ۳óí»Ý Ùݳó³Í 17 ï³ñÇÝ»ñÇÝ ÑáÕÇÝ áõ μáõë³Ï»Ý¹³Ý³Ï³Ý ³ß˳ñÑÇÝ Ñ³ëóí»ÉÇù íݳëÝ»ñÇ í»ñçÝ³Ï³Ý Í³í³ÉÝ»ñÁ: ܳ˳·ÍÇ ·É˳íáñ μ³Õ³¹ñÇãÝ»ñÇ` ÑáÕÇÝ, μáõë³Ï»Ý¹³Ý³Ï³Ý ³ß˳ñÑÇÝ Ñ³ëóí»ÉÇù íݳëÇ Çñ³Ï³Ý ͳí³ÉÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï³íáñ ÏáÍÏáõÙÁ, ݳ˳·ÇÍÁ Ù³ë7

Ù³ë Ý»ñϳ۳óÝ»Éáõ ·áñͻɳϻñåÝ ³ÝûñÇÝ³Ï³Ý áõ Ýñμáñ»Ý Ùß³Ïí³Í ù³ÛÉ»ñ »Ý: ºÃ» Çñ³Ï³Ý³Ý³ ѳÝù³í³ÛñÇ Ý³Ë³·Í³ÛÇÝ ÷³ëï³ÃÕûñÁ »ñÏáõ ÷áõÉáí Ý»ñϳ۳óÝ»Éáõ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ýå³ï³ÏÁ, ¨ ݳ ëï³Ý³ ѳÝù³í³ÛñÇ ³é³çÇÝ ÷áõÉÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý ÃáõÛÉïíáõÃÛáõÝÝ áõ ëÏëÇ ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÁ, ³å³ ·áñÍÁÝóóÁ Ϲ³éݳ ³Ýϳë»ÉÇ: ø³ÝÇ áñ ï³ñÇÝ»ñ ³Ýó, »ñμ Ýßí³Í ï³ñ³ÍùÝ ³ñ¹»Ý í»ñ³Íí³Í ÏÉÇÝÇ ³ñï³¹ñ³Ï³Ý Ññ³å³ñ³ÏÇ` ßáõñçûñÛ³ ³ß˳ï³Ýù, Ñáñ³ïáõÙÝ»ñ, å³ÛûóáõÙÝ»ñ, ͳÝñ ï»ËÝÇϳÛÇ ÑéݹÛáõÝ, ѳÝù³ù³ñÇ Ñ³ÝÙ³ÝÙ³Ýñ³óÙ³Ý-³Õ³Éáõ-í»ñ³Ùß³ÏÙ³Ý ÁÝóóùáõÙ ³é³ç³ó³Í ٻͳͳí³É ó÷áÝÝ»ñ ¨, Ç í»ñçá, μ½Ïïí³Í-Ñáßáïí³Í μÝáõÃÛáõÝ, Ù³ñ¹ÇÏ ëïÇåí³Í ÏÉÇÝ»Ý Ñ³ßïí»É ³Û¹ ¹Åμ³ËïáõÃÛ³Ý, áñå»ë ³ñ¹»Ý ϳï³ñí³Í ÷³ëïÇ Ñ»ï (àõëáõÙݳëÇñáÕÝ»ñÁ Ýϳñ³·ñáõÙ »Ý, áñ, ûñÇݳÏ, ³ÛÍ»Õç»ñáõÝ ëáíáñ³μ³ñ ÇÝùݳÙáé³ó Ñ»ï³åݹáõÙ ¿ Çñ ÑáñÃÇÝ ×³ÝÏ³Í ·Çß³ïãÇÝ, ù³ÝÇ ¹»é ÑáñÃÁ ϻݹ³ÝáõÃÛ³Ý Ýß³ÝÝ»ñ ¿ óáõó³μ»ñáõÙ, ë³Ï³ÛÝ »ñμ ï»ëÝáõÙ ¿, áñ ÑáñÃÝ ³ñ¹»Ý ٳѳó³Í ¿, áõ ·Çß³ïÇãÁ ËÅéáõÙ ¿ Ýñ³Ý, ³ÛÍ»Õç»ñáõÝ ÃáÕÝáõÙ ¿ Ñ»ï³åݹáõÙÁ ¨ ëÏëáõÙ ¿ ѳݷÇëï ³ñ³Í»É): §¶Ý³Ñ³ïáõÙÁ¦ ¨ §²ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ Ý³Ë³·ÇÍÁ¦, áñå»ë ѳϳÇñ³í³Ï³Ý ÷³ëï³ÃÕûñ, å»ïù ¿ áñ ßñç³Ý³éáõÃÛáõÝÇó ѳÝí»ÇÝ, ë³Ï³ÛÝ ¹ñ³Ýù áã ÙdzÛÝ ßñç³Ý³éáõÃÛáõÝÇó ã»Ý ѳÝí»É, ³Ûɨ ÐÐ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ ݳ˳·ÍÇÝ ¹ñ³Ï³Ý »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝ ¿ ïí»É, ÇëÏ Ý³Ë³ñ³ñÝ ¿É ¹³ñÓ»É ¿ ³Û¹ ѳÝù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý ç³ï³·áíÁ: ²Ñ³ û ÇÝãÝ ¿ å³ñï³¹ñáõÙ ³Ý¹ñ³¹³éÝ³É ³ÝûñÇÝ³Ï³Ý ÷³ëï³ÃÕûñÇÝ: È»éݳÛÇÝ ³ß˳ï³ÝùÝ»ñ ²Û¹ï»Õ ³ëíáõÙ ¿. §Ð³Ýù³í³ÛñÇ μ³ñ»Ýå³ëï É»éݳ-ï»ËÝÇÏ³Ï³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ ϳÝËáñáßáõÙ »Ý Ýñ³ μ³ó É»éݳÛÇÝ ³ß˳ï³ÝùÝ»ñáí Ù߳ϻÉáõ Ýå³ï³Ï³Ñ³ñÙ³ñáõÃÛáõÝÁ: ´³óѳÝùÇ í»ñçÝ³Ï³Ý »½ñ³ Íáõ٠ѳÝù³ù³ñÇ å³ß³ñÝ»ñÁ` 175 ÙÉÝ ïáÝݳ, ٳϳμ³óÙ³Ý ³å³ñÝ»ñÁ` 91,5 ÙÉÝ ËÙ: î³ñ»Ï³Ý í»ñ³Ùß³Ïí»Éáõ ¿ 7 ÙÉÝ ïáÝݳ ѳÝù³ù³ñ: гÝù³ù³ñáõÙ åÕÝÓÇ å³ñáõݳÏáõÃÛáõÝÁ 0,355, ÇëÏ ÙáÉÇμ¹»ÝÇÝÁ 0,0215 ïáÏáë ¿: ÎÇñ³éí»ÉÇù ï»ËÝáÉá dzÛáí Ñݳñ³íáñ ¿ åÕÇÝÓÁ Ïáñ½»É 85, ÇëÏ ÙáÉÇμ¹»ÝÁ` 77 ïáÏáëáí: 1991Ã. »ÕáõïÇ åÕÝÓ³ÙáÉÇμ¹»Ý³ÛÇÝ Ñ³Ýù³í³Ûñáõ٠ѳëï³ïí»É ¿ 453,8 ÙÉÝ ïáÝݳ ѳÝù³å³ß³ñ: 2001Ã. Ññ³íÇñí»É ¿ ϳݳ¹³Ï³Ý §Strathkona Mineral Services Ltd¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ: ²Û¹ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ñ³ßí»ïíáõÃÛ³Ùμ` ѳÝù³ù³ñÇ å³ß³ñÝ»ñÁ ϳñáÕ »Ý ÉÇÝ»É Ý³ËÏÇÝáõ٠ѳëï³ïí³Í å³ß³ñÝ»ñÇó 15 ïáÏáëáí ³í»ÉÇÝ, ÇëÏ åÕÝÓÇ å³ñáõݳÏáõÃÛáõÝÁ 19 ¨ ÙáÉÇμ¹»ÝÇÝÁ` 26 ïáÏáëáí ³í»ÉÇÝ »Ý: Ò»éݳñÏáõÃÛáõÝÁ ÃáõÛÉ Ïï³ ëï»ÕÍ»É ï³ñ³Í³ßñç³ÝáõÙ Ýáñ ³ß˳ï³ï»Õ»ñ, å³ïñ³ëï»É ï³ñμ»ñ μݳ ³í³éÇ Ù³ëݳ »ïÝ»ñ, ³ß˳ïáÕÝ»ñÇ ÃÇíÁ ßÇݳñ³ñáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï Ïϳ½ÙÇ 900, ÇëÏ ß³Ñ³ áñÍÙ³Ý ÁÝóóùáõÙ` 1100 Ù³ñ¹: гÝù³ù³ñÇ Ùß³ÏáõÙÁ ݳ˳ï»ëíáõÙ ¿ Ù³ë³Ùμ Ñáñ³ï³-å³ÛûóÙ³Ùμ, Ù³ë³Ùμ ٻ˳ÝÇÏ³Ï³Ý ÷Ëñ»óáõÙáí: ä³ÛÃáõóÇÏ ÝÛáõûñÇ å³Ñå³ÝÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ݳ˳ï»ëí³Í ¿ 120 ï ï³ñáÕáõÃÛ³Ùμ ÑÇÙù³ÛÇÝ (ݳ¨ ͳËë³ÛÇÝ) å³Ñ»ëï: ´³óѳÝùÇ ³ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ é»ÅÇÙÁ ϳåí³Í ¿ ѳñëï³óÙ³Ý ý³μñÇϳÛÇ é»ÅÇÙÇ Ñ»ï` 345 ³ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ ûñ, 3 Ñ»ñó÷áË, 8-ųÙÛ³ ï¨áÕáõÃÛ³Ùμ¦ (¿ç 94-99): ²ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ñ»Ýó ëϽμÇó ³ë»É, áñ ³Ûë Íñ³·ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ùμ ³ÙμáÕçáíÇÝ áãÝã³Ý³Éáõ ¿ ÑáÕÇ, çñÇ, μáõë³Ï»Ý¹³Ý³Ï³Ý ³ß˳ñÑÇ Ñ³Ù³ñ ÑÇÙù ͳé³ÛáÕ »ñÏñ³Ó¨³μ³Ý³Ï³Ý ϳéáõóí³ÍùÁ: ܳË, ³Ûëûñ ÏÛ³Ýù ßÝãáÕ, ÏÛ³Ýù å³ñ·¨áÕ ï³ñ³ÍùáõÙ Ïïñ»Éáõ »Ý ͳé»ñÝ áõ Ã÷»ñÁ, ÑáÕÇ Ñ»ï Ù»Ïï»Õ áãÝã³óí»Éáõ »Ý ÙÛáõë μáõë³ï»ë³ÏÝ»ñÁ ¨ μ³½Ù³ÃÇí ϻݹ³ÝÇÝ»ñ: ²ñ¹»Ý Ù»ñϳó³Í ë³ñ³É³Ýç»ñÇó Ñ»é³óí»Éáõ »Ý Ù»ï³ÕÝ»ñ ãå³ñáõݳÏáÕ Ï³Ù ùÇã ù³Ý³ÏáõÃÛáõÝ å³ñáõݳÏáÕ ³å³ñÝ»ñÁ, ¹ñ³Ýù Éóí»Éáõ »Ý ¸áõù³Ý³Óáñ ¨ ÎéáõÝÏ ·»ï»ñÇ ÏÇñ×»ñÁ: гÝù³ù³ñÁ ѳݻÉáõó Ñ»ïá Ù³Ýñ³óÝ»Éáõ-³Õ³Éáõ »Ý, ³å³ ëÕÏ»Éáí` ÷áßÇ »Ý ¹³ñÓÝ»Éáõ, áñÇó ¨ 8

Ïáñ½»Éáõ »Ý Ù»ï³ÕÝ»ñÁ, ÇëÏ çñ³Ë³éÝ ³Û¹ ÷áßÇÝ, áñÁ å³ñáõݳÏáõÙ ¿ ß³ï μ³ñÓñ ËïáõÃÛáõÝÝ»ñáí ͳÝñ Ù»ï³ÕÝ»ñ ¨ ÏÛ³ÝùÇ Ñ³Ù³ñ ËÇëï íï³Ý·³íáñ ³ÛÉ ÝÛáõûñ ¨ ѳÛïÝÇ ¿ §åáã³Ýù¦ ³Ýí³Ùμ, ÉóÝ»Éáõ »Ý ä³Ï³ë³çáõñ ·»ïÇ ÏÇñ×Á, Ñ»Ýó` ·»ïÇ ÑáõÝÁ: Àëï ݳ˳·ÍÇ, μ³óѳÝùÇ Ñ³Ýù³ËáéáãÁ Ùáï 600 Ù»ïñ ËáñáõÃÛáõÝ ¿ áõݻݳÉáõ: ²Ýáñáß ¿ ÙÝáõÙ ¹ñ³ÝÇó ï»ÕáõÙÝ»ñÇ ¨ ٳϻñ»ë³ÛÇÝ çñ»ñÁ Ñ»é³óÝ»Éáõ ËݹÇñÁ, ù³Ý½Ç ¹ñ³Ýù ϳñáÕ »Ý ó÷³Ýó»É ëïáñ·»ïÝÛ³ çñ»ñÇ Ù»ç ¨ Çñ»Ýó Ù»ç ÉáõÍí³Í ͳÝñ Ù»ï³ÕÝ»ñÇ ³Õ»ñáí í³ñ³Ï»É ëïáñ·»ïÝÛ³ çñ»ñÁ: â³Ý¹ñ³¹³éݳÉáí ³Û¹ ѳí³Ý³Ï³Ý ѳÝù³»ñ³ËÇó ëå³éݳÉÇù ÙÛáõë íï³Ý·Ý»ñÇÝ, ÙdzÛÝ ³ë»Ýù, áñ ¹ñ³ ѳï³ÏÇó μ³ñÓñ ÝÇß»ñáõÙ Ùáï³Ï³ ï³ñ³ÍùÝ»ñáõÙ ·ïÝíáÕ ³Ýï³éÝ»ñÁ ¹Åí³ñ û ³å³·³ áõݻݳÝ, ѳëϳݳÉÇ ¿` çñ³½ñÏÙ³Ý å³ï׳éáí: ÐÐ-áõÙ åÕÇÝÓ áõ ÙáÉÇμ¹»Ý Ïáñ½íáõÙ »Ý ³ÛÉ Ñ³Ýù³í³Ûñ»ñáõÙ, ³ÛÝ ¿É Ù»Í Í³í³ÉÝ»ñáí: à±õñ »Ýù ßï³åáõÙ: ÆÝãá±õ »Ýù Ù»½³ÝÇó Ñ»ïá »ÏáÕ ë»ñáõݹݻñÇÝ ½ñÏáõ٠ѳݳÍá ѳñëïáõÃÛáõÝÝ»ñÇó û·ïí»Éáõ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó: ܳ¨, ·áõó» »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ËݹñáõÙ ëå³ë»Ýù ÙÇÝ㨠μÝáõÃÛ³ÝÁ ùÇã íݳë ѳëóÝáÕ ¨ ³í»ÉÇ ³ñ¹Ûáõݳí»ï ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÇ Ç Ñ³Ûï ·³ÉÁ: ²é³í»É ¨ë, áñ §Àݹ»ñùÇ Ù³ëÇݦ ÐÐ ûñ»Ýë·ÇñùÁ ë³ÑÙ³ÝáõÙ ¿. §Àݹ»ñùÇ å³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý å³Ñ³ÝçÝ»ñÝ »Ý` ... û ï³Ï³ñ ѳݳÍáÝ»ñÇ å³ß³ñÝ»ñÇ Édzϳï³ñ Ïáñ½áõÙÁ ¨ ÑÇÙÝ³Ï³Ý áõ ѳٳï»Õ ïÝíáÕ û ï³Ï³ñ ѳݳÍáÝ»ñÇ ¨ ¹ñ³Ýó áõÕ»ÏóáÕ μ³Õ³¹ñ³Ù³ë»ñÇ ³ñ¹Ûáõݳí»ï û ï³ áñÍáõÙÁ¦ (Ñá¹í³Í 51): ä³ñ½ ã¿, û ëï»ÕÍí»ÉÇù 900-1100 ųٳݳϳíáñ (25 ï³ñí³ ï¨áÕáõÃÛ³Ùμ) ³ß˳ï³ï»Õ»ñÁ ³ñ¹Ûá±ù ѳٳñÅ»ù »Ý ³Ûëûñ ³éϳ ³ÛÝ ³ß˳ï³ï»Õ»ñÇÝ, ÇÝãÝ ³å³ÑáíáõÙ ¿ ³í³Ý¹³Ï³Ý »ñÏñ³·áñÍáõÃÛáõÝÁ: سñ¹ÇÏ Ñ»Ýó ³Ûëûñ å»ïù ¿ ·Çï³Ïó»Ý, áñ »Ã» Çñ³Ï³Ý³Ý³ ѳÝù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍáõÙÁ, ³å³ å»ïù ¿ ÁݹѳÝñ³å»ë Ùáé³Ý³É ³Û¹ ¨ Ùáï³Ï³ í³Ûñ»ñáõÙ ·ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý Ù³ùáõñ ëÝݹ³Ùûñù ¨ ³Ý³ëݳϻñ ³ñï³¹ñ»Éáõ Ù³ëÇÝ: Üßí³Í ѳÝù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý ¹»åùáõ٠»Õáõï ¨ ÞÝáÕ ·ÛáõÕ»ñÁ ÏÏáñóÝ»Ý Ý³¨ ³ñáï³í³Ûñ»ñ, ѳݷëïÇ áõ ³éáÕç³Ï³Ý ·áïÇÝ»ñ, ½·³ÉÇáñ»Ý ÏÝí³½»Ý ¨ í»ñçݳϳݳå»ë Ïí»ñ³Ý³Ý ËÙ»Éáõ ¨ áéá·Ù³Ý çñ»ñÁ: ö³ëï³ÃÕûñáõÙ áãÇÝã ãÇ ³ëíáõÙ, û ³Û¹ ·ÛáõÕ»ñÇ μݳÏÇãÝ»ñÇó ù³ÝÇëÝ »Ý Áݹ·ñÏí»Éáõ ݳ˳ï»ëíáÕ Ñ³Ýù³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñáõÙ ¨ ÇÝã ³ß˳ï³í³ñÓ»ñáí: Ø»Í Ñ³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛ³Ùμ, »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñáõ٠ϳñáÕ ¿ Áݹ·ñÏí»É ݳ¨ ûï³ñ»ñÏñÛ³ ³ß˳ïáõÅ: ÜáõÛÝÇëÏ, »Ã» ÁݹáõÝ»Ýù, áñ Ýßí³Í 1100 ϳ٠Áëï §²ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ Ý³Ë³·ÍǦ 1432 ³ß˳ï³ï»Õ»ñÁ ½μ³Õ»óÝ»Éáõ ¿ ÙdzÛÝ ï»ÕÇ Ñ³Ù³ÛÝùÁ (å³ñ½ ¿, áñ Ù³ëݳ·Çï³Ï³Ý ¨ ³ÛÉ ³éáõÙÝ»ñáí ¹³ áõÕÕ³ÏÇ ³ÝÑݳñ ¿), ³å³ ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ý ³í³ñïÇó Ñ»ïá ³Û¹ ÝáõÛÝ ³ß˳ïáÕÝ»ñÝ ÇÝãá±í »Ý ½μ³Õí»Éáõ ¨ ÇÝãå»±ë »Ý ³å³Ñáí»Éáõ Çñ»Ýó ·áÛáõÃÛáõÝÁ, »ñμ ³ñ¹»Ý ³Ûëûñí³ ³í³Ý¹³Ï³Ý »ñÏñ³·áñÍáõÃÛ³Ý Çñ³Ï³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ³ñ¹»Ý ë³Ñٳݳ÷³Ïí³Í áõ í»ñ³óí³Í »Ý ÉÇÝ»Éáõ: ´³óÇ ³Û¹, »ñϳñ ï³ñÇÝ»ñ ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ùμ ½μ³Õí³Í μ³ÝíáñÝ»ñÝ ³ñ¹»Ý ûï³ñ³ó³Í ÏÉÇÝ»Ý ³í³Ý¹³Ï³Ý »ñÏñ³·áñÍáõÃÛáõÝÇó: ²ÏÝѳÛï ¿, áñ ųٳݳϳíáñ »Ýó¹ñÛ³É1100 Ýáñ ³ß˳ï³ï»Õ»ñÇ ëï»ÕÍÙ³Ùμ ÏÏáñã»Ý ³í³Ý¹³Ï³Ý »ñÏñ³·áñÍáõÃÛ³Ý Ùßï³Ï³ÛáõÝ ³ß˳ï³ï»Õ»ñ: ܳ¨ å³ñ½Çó ¿É å³ñ½ ¿, áñ »Õáõï ¨ ÞÝáÕ ·ÛáõÕ»ñÇ ÑáÕ³Ù³ë»ñáõ٠ѻﳷ³ÛáõÙ ³ñï³¹ñí»ÉÇù ·ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý ÙûñùÝ»ñÁ, ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí ³Õïáïí³Í ÙÇç³í³ÛñÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ, ÏÏáñóÝ»Ý ù³Ý³Ï³Ï³Ý áõ áñ³Ï³Ï³Ý ѳïϳÝÇßÝ»ñÁ: ÜáõÛÝÁ ϳñ»ÉÇ ¿ ³ë»É ݳ¨ ³Ýï³éÇ μ³ñÇùÝ»ñÇ` Ùñ·»ñÇ, ѳï³åïáõÕÝ»ñÇ, áõï»ÉÇ μáõÛë»ñÇ áõ ëÝÏ»ñÇ Ù³ëÇÝ: ö³ëï³ÃÕÃáõÙ ³ëíáõÙ ¿, áñ ѳÝù³Ñ³ÝáÕ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÁ å³ïñ³ëï»Éáõ ¿ ï³ñμ»ñ μݳ ³í³éÇ Ù³ëݳ »ïÝ»ñ, ë³Ï³ÛÝ ãÇ ³ëíáõÙ, û Ó»éݳñÏáõÃÛ³Ý 9

÷³Ïí»Éáõó Ñ»ïá Ýñ³Ýù áñï»±Õ »Ý ¹ñë¨áñ»Éáõ Çñ»Ýó Ù³ëݳ·Çï³Ï³Ý ϳñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ä³ñ½ 㿱, áñ ¹³ áã û μ³ñ»·áñÍáõÃÛáõÝ ¿, ³ÛÉ ë»÷³Ï³Ý Íñ³·ñ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ·áñÍÇù: ²Û¹ Ù³ëݳ·»ïÝ»ñÁ ݳ¨ ³Ï³Ù³ Ù³ëݳÏÇó »Ý ÉÇÝ»Éáõ ³Ý½áõ·³Ï³Ý μÝ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç` Çñ»Ýó ÇëÏ ÏÛ³ÝùÇ Ñ»Ý³ñ³ÝÇ áãÝã³óÙ³ÝÁ: Àëï ݳ˳·ÍÇ, ٳϳμ³óÙ³Ý ³å³ñÝ»ñÁ Éóí»Éáõ »Ý ¸áõù³Ý³Óáñ ·»ïÇ ÑáõÝ-ÏÇñ×Á, ë³Ï³ÛÝ μ³ó³Ï³ÛáõÙ »Ý ³Û¹ ·»ïÇ ÑáõÝÇ ï»Õ³÷áËÙ³Ý ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÇ Íñ³·ñ»ñÁ: ÜáõÛÝÁ ϳñ»ÉÇ ¿ ³ë»É ݳ¨ ÎéáõÝÏ ·»ïÇ Ù³ëÇÝ: âÝ³Û³Í ³ÛÝ μ³ÝÇÝ, áñ §¶Ý³Ñ³ïٳݦ 133-ñ¹ ¿çáõÙ ³ëíáõÙ ¿., áñ §å³ÛÃáõóÇÏ ÝÛáõûñÇ å³Ñ»ëïÁ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ ³ÛÝåÇëÇ Ñ»é³íáñáõÃÛ³Ý íñ³, áñå»ë½Ç å³ÛÃáõóÇÏ ÝÛáõÃÇ ³ÙμáÕç å³ß³ñÇ å³ÛÃÛáõÝÇ ¹»åùáõÙ ÑáÕÇ ï³ï³ÝáõÙÝ»ñÁ ÉÇÝ»Ý ³Ýíï³Ý Ùáï³Ï³ ß»Ýù»ñÇ ¨ ßÇÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ¦, ë³Ï³ÛÝ §Â»ÕáõïÇ É»éݳѳñëï³óáõóÇã ÏáÙμÇݳïÇ ûμÛ»ÏïÝ»ñÇ ï»Õ³μ³ßËÙ³Ý Ý³ËÝ³Ï³Ý ë˻ٳÛáõÙ¦ å³ÛÃáõóÇÏ ÝÛáõûñÇ å³Ñ»ëïÁ ï»Õ³¹ñí³Í ¿ »ñÏñáñ¹ Ñ»ñÃÇ åáã³Ùμ³ñÇó Áݹ³Ù»ÝÁ 200, ÇëÏ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇ åáã³Ùμ³ñÇó` 900 Ù»ïñ Ñ»é³íáñáõÃÛ³Ý íñ³, ³ÛëÇÝùÝ` åáã³Ùμ³ñÝ»ñÇ ³ÝÙÇç³Ï³Ý ѳñ¨³ÝáõÃÛ³Ùμ: »Õáõï ·ÛáõÕÁ ³Û¹ å³Ñ»ëïÇó Ñ»éáõ ¿ 900, ÇëÏ ÞÝáÕ ·ÛáõÕÁ` 2600 Ù»ïñ (áõÕÇÕ ·Íáí): ܳ¨ ÝßíáõÙ ¿, áñ §å³ÛÃáõóÇÏ ÝÛáõûñÇ å³Ñ»ëïÁ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ ó³Ýϳå³ïí³Í, áõݻݳ »ñÏáõ »Éù ¨ ³é³ÝÓÇÝ å³Ñ³Ï³Ï»ï, å³Ñ»ëïÁ å»ïù ¿ áõݻݳ ß³Ýóñ »É, å³ßïå³Ýí³Í ÉÇÝÇ ÙÃÝáÉáñï³ÛÇÝ ï»ÕáõÙÝ»ñÇó, ñáõÝï³ÛÇÝ çñ»ñÇ Ý»ñϳÛáõÃÛáõÝÇó ¨ ³ñ¨Ç áõÕÇÕ ×³é³ ³ÛÃáõÙÇó¦: ¼³ñٳݳÉÇáñ»Ý ¹³ Ý»ñϳ۳óíáõÙ ¿ áñå»ë ѳϳíóñ³ÛÇÝ ÙÇçáó³éáõÙ, ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ Ãí³ñÏí³ÍÝ»ñÁ áã ³ÛÉ ÇÝã »Ý, ù³Ý ³Û¹ ϳñ·Ç ßÇÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ÝáñÙ³ïÇí³ÛÇÝ å³ñï³¹Çñ å³ÛÙ³ÝÝ»ñ: лï³ùñùÇñ ¿, á±õÙ Ùïùáí ϳñáÕ ¿ ³ÝóÝ»É` å³ÛÃáõóÇÏ ÝÛáõûñÇ å³Ñ»ëïÁ ϳéáõó»É ³é³Ýó ï³ÝÇùÇ, ß³Ýóñ·»ÉÇ ¨ ³é³Ýó ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý ß³Ñ³·áñÍ»É: ºÉÝ»Éáí Ýßí³Í ë˻ٳÛÇó, ϳñ»ÉÇ ¿ ³ë»É, áñ å³ÛÃáõóÇÏ ÝÛáõûñÇ å³Ñ»ëïÇ ï»ÕÇ ÁÝïñáõÃÛáõÝÁ ϳï³ñí³Í ¿ ³é³Ýó ѳßíÇ ³éÝ»Éáõ ¹ñ³ÝÇó ëå³éݳóáÕ íï³Ý·Ç ѻ勉ÝùÝ»ñÁ: úñÇݳÏ, ÙdzÛÝ åáã³Ùμ³ñÇ Ñ³í³Ý³Ï³Ý ³í»ñáõÙÝ ³ñ¹»Ý ¹Åá˳ÛÇÝ Çñ³íÇ×³Ï Ïëï»ÕÍÇ áã ÙdzÛÝ Èáéí³ Ù³ñ½áõÙ, ³ÛÉ Ý³¨ ¸»μ»¹ ·»ïÇ ÑáíïáõÙ: Üßí³Í »ñÏáõ ÷³ëï³ÃÕûñáõÙ Ëáëù ãϳ ݳ¨ ï³ñ³Í³ßñç³ÝÇ μݳϳí³Ûñ»ñÇÝ Ñ³ñáÕ ×³Ý³å³ñÑÝ»ñáí å³ÛÃáõóÇÏ ÝÛáõûñÇ ï»Õ³÷áËÙ³Ý ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý ËݹÇñÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ: ÀݹѳÝñ³å»ë, »Ã» ËáëíáõÙ ¿ å³Ñ»ëïÇ Ñ³í³Ý³Ï³Ý å³ÛÃÛáõÝÇ Ù³ëÇÝ, ³å³ å»ïù ¿ Çñ³íÇ׳ϳÛÇÝ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝ Ï³ï³ñíÇ ¨ ³ë³ÍÁ ³Ùñ³åݹíÇ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñáí ¨ ¹ñ³Ýó íñ³ ³ñí³Í ·Çï³Ï³Ý ϳÝ˳ï»ëáõÙÝ»ñáí: ´³ó³ñÓ³Ïáñ»Ý ³Ýáñáß ¿ ÙÝáõÙ, û 120 ïáÝݳ å³ÛÃáõóÇÏ ÝÛáõÃÇ ÙdzųٳݳÏÛ³ å³ÛÃÛáõÝÁ ÇÝãå»ë ¿ ³½¹»Éáõ ѳñ³ÏÇó μݳϳí³Ûñ»ñÇ ¨ ûñ¨ë ³Ù»Ý³³Õ»ï³μ»ñÇ` åáã³Ùμ³ñÇ íñ³: âÇ Ï³ñ»ÉÇ μ³ó³é»É ݳ¨ ³ÛÝ Ñ³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, áñ ³Û¹åÇëÇ å³ÛÃÛáõÝ Ï³ñáÕ ¿ ï»ÕÇ áõÝ»Ý³É Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý í»ñçÇÝ ï³ñÇÝ»ñÇÝ, »ñμ åáã³Ùμ³ñáõÙ ³ñ¹»Ý Ïáõï³Ïí³Í ÏÉÇÝÇ Ñ³ñÛáõñ³íáñ ÙÇÉÇáÝ ïáÝݳ åáã³Ýù: ö³ëï³ÃÕûñáõÙ μ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿ ݳ¨ å³ÛûóáõÙÝ»ñÇ Ñ»ï¨³Ýùáí ëå³ëí»ÉÇù μ³ó³ë³Ï³Ý ѻ勉ÝùÝ»ñÇ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÁ: ÜßíáõÙ ¿, áñ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ å³ÛûóÙ³Ý Ñ³Ù³ñ û·ï³·áñÍí»Éáõ ¿ 26 ïáÝݳ å³ÛÃáõóÇÏ ÝÛáõÃ, ë³Ï³ÛÝ ãÇ ³ëíáõÙ, û ³Û¹ å³ÛÃÛáõÝÝ»ñÝ ÇÝãåÇëÇ ³½¹»óáõÃÛáõÝ Ï³ñáÕ »Ý áõÝ»Ý³É ßÇÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áõ Ù³ñ¹Ï³Ýó ³éáÕçáõÃÛ³Ý íñ³: àí ûÏáõ½ Ù»Ï-»ñÏáõ ûñ ³Ýóϳóñ»É ¿ ߳ѳ·áñÍíáÕ Ñ³Ýù³í³Ûñ»ñÇ Ñ³ñ¨³ÝáõÃÛ³Ùμ μݳϳí³Ûñ»ñáõÙ, ûñÇݳÏ, ø³ç³ñ³ÝáõÙ, ѳëϳó»É ¿, û ÇÝãåÇëÇ ëïñ»ë³ÛÇÝ íÇ׳ÏáõÙ »Ý ѳÛïÝíáõÙ ³Û¹

10

í³Ûñ»ñÇ μݳÏÇãÝ»ñÁ, áñáÝù ó³Ýϳó³Í ·áñÍáÕáõÃÛáõÝ Ï³ï³ñ»ÉÇë Ùï³ÍáõÙ »Ý Ñ»ñÃ³Ï³Ý å³ÛûóÙ³Ý Ù³ëÇÝ ¨ ﳷݳåáí ëå³ëáõÙ ¹ñ³Ý: ä³ÛûóáõÙÝ»ñÇ Ñ»ï ϳåí³Í Ù»Ï ³ÛÉ ëå³éݳÉÇù: гÛïÝÇ ¿, áñ г۳ëï³ÝáõÙ ÷áùñ áõÅ·ÝáõÃÛ³Ý »ñÏñ³ß³ñÅ»ñ ß³ï Ñ³×³Ë »Ý ÉÇÝáõÙ: ²ñ¹Ûá±ù μ³ó³éíáõÙ ¿ å³ÛûóáõÙÝ»ñÇ ¨ Ýßí³Í »ñÏñ³ß³ñÅ»ñÇó áñ¨¿ Ù»ÏÇ ³ÉÇùÝ»ñÇ ³ÙåÉÇïáõ¹³Ý»ñÇ Ñ³ÙÁÝÏÝáõÙÁ ¨ ¹ñ³ ѻ勉Ýùáí ³í»ñ³ÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³é³ç³óáõÙÁ, ³Û¹ ÃíáõÙ` åáã³Ùμ³ñÇ: ܳ˳·ÍÇ ï»ùëïáõÙ ÝßíáõÙ ¿, áñ »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³Ûñáõ٠ѳëï³ïí»É ¿ 459 ÙÉÝ ïáÝݳ ѳÝù³å³ß³ñ (§Ð³ßí»Ïßé³ÛÇÝ å³ß³ñÝ»ñÇ μÝáõó·ÇñÁ¦ ³ÕÛáõë³ÏáõÙ ³ÛÝ 453,8 ÙÉÝ ïáÝݳ ¿), áñÁ ϳݳ¹³óÇ Ù³ëݳ·»ïÝ»ñÇ Éñ³óáõóÇ㠷ݳѳïÙ³Ùμ ϳ½ÙáõÙ ¿ 528 ÙÉÝ ïáÝݳ: ÀÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ·áñͳ¹Çñ ïÝûñ»Ý ¶³·ÇÏ ²ñ½áõÙ³ÝÛ³ÝÇ Ñ³í³ëïÙ³Ùμ, Ó»éݳñÏáõÃÛ³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý »ñÏñáñ¹ ÷áõÉáõÙ ï³ñ»Ï³Ý í»ñ³Ùß³Ïí»Éáõ ¿ 14 ÙÉÝ ïáÝݳ ¨ ³å³` 21 ÙÉÝ ïáÝݳ ѳÝù³ù³ñ, ³ÛëÇÝùÝ` »ñÏñáñ¹ ÷áõÉáõÙ Ïí»ñ³Ùß³ÏíÇ 357 ÙÉÝ ïáÝݳ ѳÝù³ù³ñ: ö³ëïáñ»Ý ï³ñ³Í³ßñç³ÝÁ ¹³éݳÉáõ ¿ ³Õ»ïÇ ·áïÇ, ³ÛÝ ¿É` Ùßï³å»ë: äáã³ÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛáõÝ §¶Ý³Ñ³ïٳݦ Ù»ç ³ëíáõÙ ¿. §Ð³ñëï³óáõóÇã ý³μñÇϳÛÇ åáã»ñÇ ï»Õ³¹ñÙ³Ý ï³ñ³ÍùÇ ÁÝïñáõÃÛáõÝÁ ϳï³ñí³Í ¿ ÙÇ ù³ÝÇ ï³ñμ»ñ³ÏÝ»ñÇ Ñ³Ù»Ù³ïáõÃÛáõÝÇó Ñ»ïá: ´áÉáñ Ýßí³Í ï³ñμ»ñ³ÏÝ»ñáõÙ ï»Õ³¹ñíáÕ Í³í³ÉÝ»ñÁ ³ÝÑ³Ù»Ù³ï ³í»ÉÇ ÷áùñ »Ý, ù³Ý í»ñ³Ùß³ÏíáÕ Ñ³Ýù³ù³ñÇ Í³í³ÉÝ»ñÁ: ...¹Çï³ñÏí³Í ï³ñμ»ñ³ÏÝ»ñÇó ³Ù»Ý³Ñ³ñÙ³ñÁ ä³Ï³ë³çáõñ »ïÇ Ñáíïáõ٠ϳ½Ù³Ï»ñåí»ÉÇù åáã³Ùμ³ñÝ ¿: гϳé³Ï ¹»åùáõÙ ³ÕïáïÙ³Ý Ï»ÝóñÏí»ÇÝ ÙÇ ù³ÝÇ íï³ÏÝ»ñÇ Óáñ³ÏÝ»ñ: äáã³Ùμ³ñÁ ϳ½Ù³Ï»ñåí»Éáõ ¿ ä³Ï³ë³çáõñ »ïÇ ÑáíïáõÙ, áñÁ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ Ïï³ ï»Õ³¹ñ»Éáõ 180 ÙÉÝ ËÙ åáã»ñ: ä³Ñ³ÝçíáÕ ï³ñ³ÍùÁ åáã³Ùμ³ñÇ ¨ Ýñ³Ý ѳñ³ÏÇó ϳéáõóí³ÍùÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ϳ½ÙáõÙ ¿ 170180 Ñ»Ïï³ñ: äáã³Ùμ³ñÇ ï³Ï, »ïÇ ÑáõÝáí ݳ˳ï»ëíáõÙ ¿ ϳéáõó»É çñÑ»é ÏáÉ»Ïïáñ` ϳ½Ùí³Í Ù»ï³Õ³Ï³Ý ËáÕáí³ÏÇó ¨ í»ñóí³Í »ñϳÃμ»ïáÝ» å³ïÛ³ÝÇ Ù»ç, Çñ íñ³ áõݻݳÉáí 20 Ù μ³ñÓñáõÃÛ³Ùμ »ñϳÃμ»ïáÝ» çñÁݹáõÝÇã Ñáñ»ñ: äáã³Ùμ³ñÇó Ý»ñù¨ ݳ˳ï»ëíáõÙ ¿ ϳéáõó»É å³Ñå³ÝÇã ÑáÕ³ÛÇÝ å³ïÝ»ß: ä³ïÝ»ßÁ ¨ ëï»ÕÍí³Í ٳϻñ»ëÁ ÉñÇí Ù»Ïáõë³óíáõÙ ¿ ϳíÇ ß»ñïáí, ÃáõÛÉ ãï³Éáí, áñ åáã³Ùμ³ñÇó Ý»ñÍÍí³Í çñ»ñÁ ³Õïáï»Ý Çñ»ÝÇó Ý»ñù¨ ·ïÝíáÕ çñ»ñÁ ¨ ÑáÕ³ï³ñ³ÍùÁ: êï»ÕÍí³Í ͳí³ÉÇ ã³÷ëÁ ÁÝïñí³Í ¿ »ÉÝ»Éáí ³ÛÝ å³ÛÙ³ÝÇó, áñ åáã³Ùμ³ñÇ ãݳ˳ï»ëí³Í íóñÇ ¹»åùáõÙ ï»Õ³íáñÇ Ýñ³ÝÇó ³ñï³ÑáëíáÕ åáã»ñÇ ù³Ý³ÏÁ: ä³Ï³ë³çáõñ »ïÇ çñ»ñÇ Ñ»é³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ¹Çï³ñÏí³Í »Ý »ñÏáõ ï³ñμ»ñ³Ï` »ïÇ çñ»ñÇ Ñ»é³óáõÙÁ ӳ˳÷ÝÛ³ ÃáõÝ»Éáí ϳ٠åáã³Ùμ³ñÇ Ý³Ë³ ͳÛÇÝ ÝÇß»ñÇó í»ñ¨ μ³ó çñ³Ýóùáí: ²ÝÏ³Ë ³ÛÝ μ³ÝÇó, û ÇÝãå»ë Ïϳ½Ù³Ï»ñåíÇ ·»ïÇ çñ»ñÇ Ñ»é³óáõÙÁ` ÃáõÝ»Éáí û μ³ó çñ³ï³ñáí, ³é³ç ¿ñ ³ÉÇë ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝ »ïÇ Ó³Ë ³÷áõÙ ïÝíáÕ íï³ÏÝ»ñÇ çñ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ϳéáõó»É μ³ó çñ³Ýóù, ×Çßï ¿, ³í»ÉÇ ÷áùñ ã³÷ë»ñÇ: ܳ˳ ÍáõÙ ÁݹáõÝí³Í ¿ »ïÇ çñ»ñÇ Ñ»é³óáõÙÁ ϳï³ñ»É μ³ó çñ³ÝóùÇ ÙÇçáóáí: гٳӳÛÝ ÑǹñáÏ»Ýë³μ³ÝÝ»ñÇ »½ñ³Ï³óáõÃÛ³Ý, μ³ó çñ³ÝóùÁ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ Ïï³ ÙÇ ù³ÝÇ ï³ñí³ ÁÝóóùáõÙ ÑÇÙݳϳÝáõÙ í»ñ³Ï³Ý·Ý»É çñ³Ï»Ýë³μ³½Ù³½³ÝáõÃÛáõÝÁ ³Û¹ ѳïí³ÍáõÙ ¨ í»ñ³Ï³Ý·Ý»É ÓÏÝ»ñÇ å³ß³ñÝ»ñÁ: ¶»ïÇ çñ»ñÇ Ñ»é³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ݳ˳ï»ëíáõÙ ¿ åáã³Ùμ³ñÇ í»ñݳٳëáõÙ »ñÏáõ íï³ÏÝ»ñÇ Ñ³ïÙ³Ý Ï»ïáõ٠ϳéáõó»É μ»ïáÝ» å³ïí³ñ: æñÑ»é çñ³ÝóùÁ ݳ˳ï»ëíáõÙ ¿ ϳéáõó»É »ïÇ Ó³Ë É³Ýçáí, ݳ Çñ ׳ݳå³ñÑÇÝ ÁݹáõÝ»Éáõ ¿ μáÉáñ ӳ˳÷ÝÛ³ íï³ÏÝ»ñÇ çñ»ñÁ: ܳ, ³ÝóÝ»Éáí ³ÙμáÕç åáã³Ùμ³ñÇ »ñϳÛÝùáí ³í³ñïí»Éáõ ¿ åáã³Ùμ³ñÇó Ý»ñù¨ ÞÝáÕ »ïÇ ÑáíïáõÙ: æñ³ÝóùÁ »ñ»ëå³ïí»Éáõ ¿ μ»ïáÝáí ¨ »ñϳÃμ»ïáÝáí¦ (¿ç 99-101): ²ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ýß»É, áñ ݳ˳ï»ëíáÕ åáã³Ùμ³ñÇ ï»Õ³ÝùÁ ÁÝïñí³Í ¿ μݳϳí³Ûñ»ñÇó μ³ñÓñ³¹Çñ í³ÛñáõÙ, çñ³·áÛ³óÙ³Ý-çñ³Ù³ï³Ï³ñ³ñÙ³Ý 11

ѳݷáõÛóáõÙ, ³Ýï³é³Í³ÍÏ-μ³ñ»μ»ñ í³ÛñáõÙ, μ³ñÓñ ûùáõÃÛáõÝÝ»ñÇ íñ³ ¨ ·»ïÇ ÑáõÝáõÙ: Âí³ñϳÍÝ»ñÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÝ ³ñ¹»Ý μ³ó³éáõÙ ¿ ³Û¹ í³ÛñáõÙ åáã³Ùμ³ñÇ Ï³éáõóáõÙÁ: ²ÛÝ Ñ³í³ëïáõÙÁ, û åáã³Ùμ³ñÇ ï»ÕÇ ÁÝïñáõÃÛáõÝÁ ϳï³ñí»É ¿ Éáõñç áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ñ»ïá, ϳñÍáõÙ »Ýù, ³Û¹å»ë ã¿: ²éϳ ÏÇñ×»ñÇó ÁÝïñí»É ¿ Ù»Í Í³í³É áõÝ»óáÕÁ: öáñÓ³·»ï ². ³ñí»ñ¹Û³ÝÇ` »ÕáõïÇ åÕÝÓ³ÙáÉÇμ¹»Ý³ÛÇÝ ÏáÙμÇݳïÇ ³ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ Ý³Ë³·ÍÇ ÷áñÓ³ùÝÝ³Ï³Ý »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝÝ (11.08.2006Ã.) ³ñ¹»Ý ÑÇÙù ¿ ï³ÉÇë Ùï³Í»É, áñ åáã³Ùμ³ñÇ ï»ÕÁ ÁÝïñ»ÉÇë ѳßíÇ ã»Ý ³éÝí»É ³Ý·³Ù ѳÛïÝÇ ÷³ëï»ñÁ: ²Û¹ï»Õ ³ëíáõÙ ¿. §Ð³ßíÇ ³éÝ»Éáí, áñ (åáã³Ùμ³ñÇ) μ»ïáÝ» å³ïí³ñÇ ÑÇÙùÁ ·ïÝíáõÙ ¿ ׳ù×ùí³Í, ÷ßñí³Í ¹ÇáñÇïÝ»ñÇ ¨ åáñýÇñÇïÝ»ñÇ íñ³, å³ïí³ñÇ ³Ýíï³Ý·áõÃÛáõÝÝ ³å³Ñáí»Éáõ ѳٳñ, ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ÑÇÙùáõ٠ݳ˳ï»ë»É ù³Ûù³Ûí³Í ³å³ñÝ»ñÇ ó»Ù»Ýï³ódz¦: ÜáõÛÝ Ãí³Ï³ÝÇ ÑáõÝí³ñÇ 30-ÇÝ Ñ»ÕÇݳÏÇ ïí³Í Ù»Ï ³ÛÉ »½ñ³Ï³óáõÃÛ³Ý Ù»ç ÝßíáõÙ ¿. §²ß˳ïáõÃÛáõÝáõÙ (ݳ˳·ÍáõÙ) μ³í³Ï³Ý Ù³Ýñ³Ù³ëÝ áõëáõÙݳëÇñí³Í »Ý ѳÝù³çñ»ñÁ, Ýñ³Ýó μ³Õ³¹ñáõÃÛáõÝÝ áõ ù³Ý³ÏÁ, ë³Ï³ÛÝ μ³ó³Ï³ÛáõÙ »Ý áõëáõÙݳëÇñáõÃÛ³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñ ʳé³ï³Ýáó ·»ïÇ çñ³í³½³ÝáõÙ, áñï»Õ ݳ˳ï»ëíáõÙ ¿ ϳéáõó»É åáã³Ùμ³ñÁ, ëïáñ·»ïÝÛ³ çñ»ñÇ ¨ Ýñ³Ýó íñ³ åáã³Ùμ³ñÇ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý í»ñ³μ»ñÛ³É: ¸³ï³ñÏ ³å³ñÝ»ñÇ Éó³ÏáõÛïÇ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÁ ݳ˳ï»ëíáõÙ ¿ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É ¸áõù³Ý³Óáñ ·»ïÇ çñ³í³½³ÝáõÙ: ²ß˳ïáõÃÛáõÝáõÙ μ³ó³Ï³ÛáõÙ »Ý ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñ Éó³ÏáõÛïÇ ï³ñ³ÍùÇó ¸áõù³Ý³Óáñ ·»ïÇ çñ»ñÇ Ñ»é³óÙ³Ý ¨ ÞÝáÕ ·ÛáõÕÇ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý ³å³ÑáíÙ³Ý í»ñ³μ»ñ۳ɦ: §¶Ý³Ñ³ïٳݦ 133 ¿çáõÙ áñå»ë μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý ÙÇçáó³éáõÙ ¿ Ý»ñϳ۳óíáõÙ åáã³ÝùÝ»ñÇ ÇÝùݳÑáë ï»Õ³÷áËáõÙÁ, ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ ¹³ μËáõÙ ¿ ݳ˳ï»ëíáÕ ý³μñÇϳÛÇ ¨ åáã³Ùμ³ñÇ ÝÇß»ñÇ ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝÇó: âÇ μ³ó³éíáõÙ, áñ ·áí³μ³ÝíáÕ ³Û¹ åáã³ï³ñÝ Çñ ߳ѳ·áñÍÙ³Ý 25 ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõ٠ϳñáÕ ¿ íóñÇ »ÝóñÏí»É ¨ ϳÛáõÝ ³ÕïáïÇãÝ»ñáí ³å³Ï³Ý»É ßñç³Ï³ ï³ñ³ÍùÁ: ºÃ» ³Ûëï»Õ åáã³Ùμ³ñÇ ¨ ѳñ³ÏÇó ϳéáõóí³ÍùÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ å³Ñ³ÝçíáÕ ï³ñ³ÍùÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ 170-180 ѳ (§²ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ Ý³Ë³·ÍáõÙ¦` 214 ѳ), ³å³ 139 ¿çáõÙ åáã³Ùμ³ñÇ ï³Ï ¹ñí»ÉÇù ï³ñ³ÍùÁ Ý»ñϳ۳óíáõÙ ¿ Áݹ³Ù»ÝÁ 53,5 ѳ, ѳëϳݳÉÇ ¿, ïÝï»ë³Ï³Ý íݳëÁ ³ÙμáÕçáõÃÛ³Ùμ ãÝ»ñϳ۳óÝ»Éáõ ÙÇïáõÙáí: äáã³Ùμ³ñÇ ³éáõÙáí μ³½áõ٠ѳñó»ñ »Ý ³éϳËíáõÙ. ³. äáã³Ùμ³ñÇ Ý»ñù¨áõ٠ϳéáõóí»ÉÇù ÑáÕ³ÛÇÝ å³Ñå³ÝÇã å³ïÝ»ßÁ ¨ Ýñ³Ýáí ëï»ÕÍí»ÉÇù ͳí³ÉÇ Ù³Ï»ñ»ëÇ Ï³í³ÛÇÝ ß»ñïÁ ³ñ¹Ûá±ù Ùßï³å»ë ÙݳÉáõ »Ý ϳÛáõÝ, û± ųٳݳÏÇ ÁÝóóùáõ٠˳óñí»Éáõ-ù³Ûù³Ûí»Éáõ »Ý, ϳ٠ÇÝãåÇëÇ±Ý ¿ ÉÇÝ»Éáõ Ýßí³Í ϳí³ÛÇÝ ß»ñïÇ çñ³Ù»Ïáõë³óÙ³Ý áõݳÏáõÃÛáõÝÁ: ²ñ¹Ûá±ù åáã³Ùμ³ñÇ íóñÇ ¹»åùáõÙ ¹ñ³ÝÇó Ù»Í ³ñ³·áõÃÛ³Ùμ ³ñï³ÑáëáÕ ËÛáõëÁ ãÇ å³ïé»Éáõ ³Û¹ å³ïÝ»ßÁ: гÛïÝÇ ¿, áñ çñÇϳó³Í (ѻջÕϳÍ, ËÛáõë ¹³ñÓ³Í) åáã³ÝùÇ ÑáëùÁ áõÝÇ Ù»Í ³í»ñÇã áõÅ: ºÃ» ³Ý·³Ù ÁݹáõÝ»Ýù, áñ ³Û¹ å³ïí³ñÝ áõ ϳíÇ ß»ñïÁ ѳí»ñÅáñ»Ý ϳÛáõÝ-³Ý˳óñ »Ý ÙݳÉáõ, ¨ åáã³Ùμ³ñÇó Ý»ñÍÍí³Í çñ»ñÝ ¿É ³Û¹ï»ÕÇó ã»Ý Ñ»é³Ý³Éáõ, ³å³ ³ñ¹Ûáù ³Û¹ ï³ñ³ÍùáõÙ, ûñÇݳÏ, ϳñ»ÉÇ ¿ ³ñ³Í»óáõ٠ϳï³ñ»É ϳ٠³Û¹ï»Õ ³×³Í ËáïÁ û·ï³·áñÍ»É áñå»ë ³Ý³ëݳϻñ, ϳ٠DZÝã ÙÇçáóÝ»ñ »Ý Ó»éݳñÏí»Éáõ, áñ ѳñÛáõñ³íáñ ï³ñÇÝ»ñ ß³ñáõÝ³Ï Ï³ÝËíÇ ·ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý Ýå³ï³ÏÝ»ñáí ³Û¹ ï³ñ³ÍùÇ û·ï³·áñÍáõÙÁ: Ø»Í Ã»ùáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ ÙÇÉÇáݳíáñ ïáÝݳ åáã³ÝùÇ ×ÝßÙ³Ý å³ÛٳݻñáõÙ å³ïí³ñÇ áõ ϳíÇ ß»ñïÇ Ï³ÛáõÝáõÃÛ³Ý ³å³ÑáíÙ³Ý »ñ³ßËÇùÝ»ñÁ ÑÇÙݳ½áõñÏ áõ ÍÇͳջÉÇ »Ý: ²Û¹ï»Õ, Ù»Í Ñ³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛ³Ùμ, ûñÇݳÏ, ëáÕ³ÝùÝ»ñÝ áõ ÷Éáõ½áõÙÝ»ñÁ Ϲ³éÝ³Ý ß³ñáõÝ³Ï³Ï³Ý »ñ¨áõÛÃÝ»ñ: 12

ݳå ѳñáõóáÕ ¨ë ÙÇ ËݹÇñ: ºÃ» ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ ѻﳷ³ÛáõÙ áñáßÇ û·ï³·áñÍ»É ³éϳ ³ÙμáÕç å³ß³ñÁ` 528 ÙÉÝ ïáÝݳ ѳÝù³ù³ñÁ, ³å³ ³Û¹ ¹»åùáõÙ åáã³ÝùÇ ·áõÙ³ñ³ÛÇÝ Í³í³ÉÁ Ïϳ½ÙÇ Ùáï 521 ÙÉÝ ïáÝݳ: Ø»ñ ϳñÍÇùáí, ÷³ëï³ÃÕÃáõÙ Ý»ñϳ۳óí³Í ÙÇçáó³éáõÙÁ (§êï»ÕÍí³Í ͳí³ÉÇ ã³÷ëÁ ÁÝïñí³Í ¿ »ÉÝ»Éáí ³ÛÝ å³ÛÙ³ÝÇó, áñ åáã³Ùμ³ñÇ ãݳ˳ï»ëí³Í íóñÇ ¹»åùáõÙ ï»Õ³íáñÇ Ýñ³ÝÇó ³ñï³ÑáëíáÕ åáã»ñÇ ù³Ý³ÏÁ¦)` ëï»ÕÍí»ÉÇù ͳí³ÉÁ, h³í³Ý³μ³ñ, Ñ»Ýó »ñÏñáñ¹ åáã³Ùμ³ñÝ ¿: ²Û¹ í³ñϳÍÇ û·ïÇÝ ¿ Ëáëáõ٠ݳ¨ ³ÛÝ, áñ Ó»éݳñÏáõÃÛ³Ý ûμÛ»ÏïÝ»ñÇ ï»Õ³¹ñÙ³Ý áõñí³·ÍáõÙ Ýßí³Í ͳí³ÉÁ Ý»ñϳ۳óíáõÙ ¿ áñå»ë »ñÏñáñ¹ Ñ»ñÃÇ åáã³Ùμ³ñ, áñÇ ½μ³Õ»óñ³Í ï³ñ³ÍùÁ ³í»ÉÇ ù³Ý ÏñÏݳÏÇ Ù»Í ¿, ù³Ý ³é³çÇÝ åáã³Ùμ³ñÇÝÁ: гÝù³í³ÛñÇÝ` ѳϳÇñ³í³Ï³Ý áõ ½³ñïáõÕÇ ×³Ý³å³ñÑáí ïÇñ³Ý³Éáõ ÷áñÓ»ñÝ ³Ïݳéáõ »Ý ݳ¨ ѳÝù³í³ÛñÇÝ í»ñ³μ»ñáÕ ÙÛáõë ѳñó»ñáõÙ: μ. ܳ˳ï»ëíáõÙ ¿ ÷áË»É ä³Ï³ë³çáõñ ·»ïÇ ÑáõÝÁ: Àëï ³Û¹Ù, ·»ïÇ çñ»ñÁ å»ïù ¿ ³ÝóÝ»Ý ÏÇñ×Ç É³Ýçáõ٠ϳéáõóí»ÉÇù çñ³ï³ñáí, ³ñÑ»ëï³Ï³Ý çñ³Ýóùáí: ÆÝãå»±ë ¿ ³å³Ñáíí»Éáõ ³Û¹ çñ³ï³ñÁ Ýáñá· íÇ׳ÏáõÙ å³Ñ»ÉÝ áõ ³Ý˳÷³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ: æñ³ÝóùÇ Ýáñá·Ù³Ý áõ í»ñ³Ï³éáõóÙ³Ý Ç±Ýã Íñ³·Çñ ϳ, ϳ٠³Û¹ ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÁ ϳï³ñ»Éáõ ÁÝóóùáõ٠ͳ·»ÉÇù ËݹÇñÝ»ñÁ ÉáõÍ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí ³ñ¹Ûáù ãDZ ݳ˳ï»ëíáõÙ ½áõ·³Ñ»é »ñÏñáñ¹ çñ³ï³ñÇ Ï³éáõóáõÙÁ: ܳ¨ ѳñÛáõñ ϳ٠ѳ½³ñ ï³ñí³ Ñ³ßíáí DZÝã ù³Ý³ÏáõÃÛ³Ùμ ýÇݳÝë³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñ »Ý å»ïù ³Û¹ çñ³ï³ñÁ Ýáñá· áõ ·áñÍáõÝ íÇ׳ÏáõÙ å³Ñ»Éáõ ѳٳñ: §¶Ý³Ñ³ïáõÙ¦ ¨ §²ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ Ý³Ë³·Çͦ ÷³ëï³ÃÕûñáõÙ ³Û¹ Ù³ëÇÝ áñ¨¿ Ëáëù ãϳ: ²ÛÅÙ ¹Åí³ñ 㿠ϳÝ˳ï»ë»É, áñ ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ý 25 ï³ñÇÝ»ñÇÝ Ï³å³ÑáííÇ çñ³ï³ñÇ ·áñÍáõÝ íÇ׳ÏÁ, ÇëÏ Ñ³ÝùÁ ëå³éí»Éáõó-÷³Ïí»Éáõó Ñ»ïá ¨ ¹ñ³ÝÇó ï³ñÇÝ»ñ ³Ýó ³ÛÝ ³ëïÇ׳ݳμ³ñ Ïù³Ûù³ÛíÇ ¨ ·»ïÁ μݳϳݳμ³ñ §ÏÑÇßǦ áõ Ïí»ñ³¹³éݳ Çñ ÇëÏ³Ï³Ý ÑáõÝÁ, ë³Ï³ÛÝ, ³Ûë ³Ý·³Ù ·»ïÁ Çñ μÝ³Ï³Ý ÑáõÝáí ÏÑáëÇ ³ñ¹»Ý åáã³Ùμ³ñÇ Ù³ñÙÇÝÁ ×»Õù»Éáí, ÇÝãÁ ³Õ»ï³μ»ñ ÏÉÇÝÇ Ý³¨ ¸»μ»¹ ·»ïÇ ÑáíïÇ Ñ³Ù³ñ: æñ³ï³ñÇ Ï³ñ׳ųÙÏ»ï ¨ »ñϳñ³Å³ÙÏ»ï ³Ýíï³Ý·áõÃÛáõÝÝ ³å³ÑáíáÕ Íñ³·ñ»ñ áõ »ñ³ßËÇùÝ»ñ ãϳÝ: ·. ¶Çï³Ï³Ý ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÇó ѳÛïÝÇ ¿, áñ ï³ñ³ÍùÇ ÇÝï»ÝëÇí ߳ѳ·áñÍáõÙÁ, ûñÇݳÏ, Ëáßáñ³Í³í³É åáã³Ùμ³ñÝ»ñÇ Ï³éáõóáõÙÁ, ïíÛ³É ï³ñ³ÍùáõÙ ³ÏïÇí³óÝáõÙ ¿ »ñÏñ³μ³Ý³Ï³Ý ï³ñ³μÝáõÛà ·áñÍáÝÝ»ñÇ Ç Ñ³Ûï ·³ÉÁ` ϳñëï³·áÛ³óáõÙ (ÉáõÍíáÕ ³å³ñÝ»ñÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ËáéáãÝ»ñÇ ³é³ç³óáõÙ), Ýëïí³Íù³ÛÇÝ »ñ¨áõÛÃÝ»ñ, ëáÕ³ÝùÝ»ñ, ÷Éáõ½áõÙÝ»ñ, ѻջÕáõÙÝ»ñ ¨ ³ÛÉÝ: ²ñ¹Ûá±ù Ù³Ýñ³½ÝÇÝ áõëáõÙݳëÇñí³Í »Ý ݳ˳ï»ëíáÕ åáã³Ùμ³ñÇ Ñ³ï³ÏÁ ¨ ѳñ³ÏÇó ï³ñ³ÍùÝ»ñÁ: γéáõóí»ÉÇù åáã³Ùμ³ñÇ ³éϳÛáõÃÛáõÝÁ ³ñ¹Ûá±ù ϳñáÕ ¿ ѳݷ»óÝ»É í»ñÁ Ãí³ñÏ³Í ·áñÍáÝÝ»ñÇó ûÏáõ½ Ù»ÏÇ ³é³ç³óáõÙÁ: ¹. гÛïÝÇ ¿, áñ åáã³Ùμ³ñÇ íóñÝ»ñÇ å³ï׳é ϳñáÕ »Ý ѳݹÇë³Ý³É ï³ñ»ñ³ÛÇÝ ³Õ»ïÝ»ñÁ, ï»ÕÇ áã ×Çßï ÁÝïñáõÃÛáõÝÁ, ϳéáõóÙ³Ý ³Ýμ³ñ»ËÇÕ× ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÁ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ³Û¹ ï³ñ³ÍùáõÙ »ñÏݳÛÇÝ Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ, ³Û¹ ÃíáõÙ ÇÝùݳÃÇéÝ»ñÇ ³ÝÏáõÙÁ, å³ï»ñ³½Ù³Ï³Ý Çñ³íÇ׳ÏáõÙ å³ï³Ñ³Ï³Ý ϳ٠Ýå³ï³Ï³ÛÇÝ éÙμ³ÏáÍáõÙÁ, ¹Çí»ñëÇ³Ý ¨ ³ÛÉÝ: úñÇݳÏ, 1965Ã. »ñÏñ³ß³ñÅÁ âÇÉÇáõÙ ³í»ñ»É ¿ åÕÝӳѳÝù»ñÇ ÙÇ ß³ñù åáã³Ùμ³ñÝ»ñ: ØÇ ù³ÝÇ ñáå»Ý»ñÇ ÁÝóóùáõÙ ½áÑí»É ¿ ³í»ÉÇ ù³Ý 200 Ù³ñ¹: ´áÉáñ ¹»åù»ñáõÙ ¿É ³í»ñ³ÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ϳï³ñí»É »Ý ß³ï ³ñ³· ¨ å³Ûٳݳíáñí³Í »Ý »Õ»É åáã³Ùμ³ñÇ Ã»ùáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ëáÕ³Ýùáí ¨ åáã³ÝùÝ»ñÇ çñÇϳóÙ³Ùμ: àñáß ¹»åù»ñáõÙ ³í»ñáõÙÝ»ñÝ áõÕ»Ïóí»É »Ý Ûáõñ³Ñ³ïáõÏ »ñ¨áõÛÃÝ»ñáí` ³ÉÇùÇ ¨ Ó³ÛÝ»ñÇ, ÇÝãå»ë ݳ¨ åáã³ÝùÇ ³ñï³Ý»ïÙ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí çñÇϳó³Í åáã³ÝùÇ Ù³Ï»ñ»ëÇÝ Ó³·³ñ³ÝÙ³Ý Ëáñ³ÝùÝ»ñÇ ³é³ç³óÙ³Ùμ: 13

Âí³ñϳÍÝ»ñÇ ÝϳïÙ³Ùμ DZÝãåÇëÇ å³ßïå³Ýí³ÍáõÃÛáõÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý »ñ³ßËÇùÝ»ñ áõÝÇ Ï³éáõóí»ÉÇù åáã³Ùμ³ñÁ:

áõ

». äáã³Ùμ³ñÇ ¨ ٳϳμ³óÙ³Ý ³å³ñÝ»ñÇ ÏáõÛï»ñÇ í»ñÇÝ ·áïÇÝ»ñáõÙ Ó¨³íáñí³Í ѳí³Ý³Ï³Ý ѻջÕáõÙÝ»ñÁ (ë»É³íÝ»ñÁ) DZÝã íï³Ý· ϳñáÕ »Ý Ý»ñϳ۳óÝ»É ³Û¹ ûμÛ»ÏïÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: гÝù³Ñ³ÝÙ³Ý ³í³ñïÇó Ñ»ïá åáã³Ùμ³ñÇ ¨ ٳϳμ³óÙ³Ý ³å³ñÝ»ñÇ ÏáõÛï»ñÇ ³Ýíï³Ý·áõÃÛáõÝÁ ³å³Ñáí»Éáõ ѳٳñ DZÝã ųٳݳϳѳïí³ÍáõÙ ¹»é¨ë ³ÝÑñ³Å»ßï ÏÉÇÝÇ ýÇݳÝëÝ»ñ ͳËë»É, ûñÇݳÏ` 10, 100, 1000 ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ ¨ DZÝã ù³Ý³ÏáõÃÛ³Ùμ: ½. γéáõóí»ÉÇù åáã³Ùμ³ñÇ Ù³Ï»ñ»ëÇó ¨ É׳ÏÇ ³÷»ñÇó ï³ñ»Ï³Ý ù³ÝDZ ïáÝݳ ÷áßÇ (³ÛÝ å³ñáõݳÏáõÙ ¿ Ù»Í ù³Ý³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí ͳÝñ Ù»ï³ÕÝ»ñ ¨ ÏÛ³ÝùÇ Ñ³Ù³ñ íï³Ý·³íáñ ³ÛÉ ÝÛáõûñ) ϳñáÕ ¿ ÙÃÝáÉáñï ³ñï³Ý»ïí»É ¨ ¹³ DZÝã ³½¹»óáõÃÛáõÝ Ï³ñáÕ ¿ áõÝ»Ý³É ï³ñ³Í³ßñç³ÝÇ, ٳݳí³Ý¹ »Õáõï ¨ ÞÝáÕ ·ÛáõÕ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: гٻٳïáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ë»Ýù, áñ »Õáõïáõ٠ݳ˳ï»ëí³ÍÇó Ùáï 20 ³Ý·³Ù ÷áùñ ͳí³Éáí ²ñ³ñ³ïÇ áëÏáõ Ïáñ½Ù³Ý ý³μñÇϳÛÇ åáã³Ùμ³ñÇ Ù³Ï»ñ»ëÇó ï³ñ»Ï³Ý ÙÃÝáÉáñï ¿ ³ñï³Ý»ïíáõÙ 431,5 ïáÝݳ ÷áßÇ: ¿. ¶Çï³Ï³Ý ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÇó ѳÛïÝÇ ¿, áñ åáã³Ùμ³ñáõÙ ÷áßáõ ³é³ç³óáõÙÁ ½·³ÉÇ ¿, »ñμ åáã³Ùμ³ñÇ É׳ÏÇ ³÷»ñÝ áõ å³ïí³ñÝ»ñÁ μ³ñÓñ³ÝáõÙ »Ý ßñç³Ï³ é»ÉÇ»ýÇó í»ñ ¨ ÁÝÏÝáõÙ ÙÃÝáÉáñïÇ ßÇóÛÇÝ Ñáëù»ñÇ ·áïÇÝ»ñáõÙ: ºÕ³Ý³Ï³ÛÇÝ áñáß å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ åáã³Ùμ³ñÝ»ñÇ íñ³ ³é³ç³ÝáõÙ »Ý ÷áßáõ ѽáñ ³Ùå»ñ, áñáÝù ù³Ùáõ ³½¹»óáõÃÛ³Ùμ ï³ñ³ÍíáõÙ »Ý Ù»Í Ñ»é³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ, Ñ³×³Ë Í³ÍÏ»Éáí μݳϳí³Ûñ»ñÁ ¨ Ù»Í íݳë å³ï׳éáõÙ: лï³ùñùÇñ ¿ ÇٳݳÉ. »Õáõïáõ٠ϳéáõóí»ÉÇù åáã³Ùμ³ñÇ É׳ÏÇ ³÷»ñÝ áõ å³ïí³ñÝ»ñÁ, ï»ÕÇ é»ÉÇ»ýÇ Ñ³Ù»Ù³ïáõÃÛ³Ùμ DZÝã μ³ñÓñáõÃÛáõÝ »Ý áõݻݳÉáõ: ²Û¹ åáã³Ùμ³ñÇ ÷áßÇÝ, ϳËí³Í ù³Ùáõ áõÕÕáõÃÛáõÝÇó áõ ѽáñáõÃÛáõÝÇó, ϳñá±Õ ¿ ³Õïáï»É ݳ¨ åáã³Ùμ³ñÇó μ³ñÓñ ÝÇß»ñáõÙ ·ïÝíáÕ í³Ûñ»ñÁ, ³Û¹ ÃíáõÙ` çñ³·áÛ³óÙ³Ý ûμÛ»ÏïÝ»ñÁ: Á. γéáõóí»ÉÇù åáã³Ùμ³ñÇ ¨ ٳϳμ³óÙ³Ý ³å³ñÝ»ñÇ ÏáõÛï»ñÇ ï³ñ³ÍùÝ»ñáõ٠DZÝã ٳϳñ¹³ÏÝ»ñáõÙ »Ý ·ïÝíáõÙ ·ñáõÝï³ÛÇÝ ¨ ³ñï»½Û³Ý çñ»ñÁ ¨ ³Û¹ ûμÛ»ÏïÝ»ñÇó ù³ÙíáÕ Ï»Õï³çñ»ñáí, ͳÝñ Ù»ï³ÕÝ»ñáí, ³Õïáïí»Éáõí³ñ³Ïí»Éáõ DZÝã ѳí³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝ Ï³: Ã. гÛïÝÇ ¿, áñ ãí»ñ³Ùß³Ïí³Í ѳÝù³ù³ñÇ Ñ³Ù»Ù³ïáõÃÛ³Ùμ, åáã³ÝùÝ»ñáõÙ ¨ ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ý ÙÛáõë ó÷áÝÝ»ñáõÙ ½·³ÉÇáñ»Ý Ýí³½áõÙ »Ý ³ñÅ»ù³íáñ μ³Õ³¹ñÇãÝ»ñÁ, ë³Ï³ÛÝ Ýñ³Ýó ï»ë³Ï³ñ³ñ ٳϻñ»ëÁ ٻͳÝáõÙ ¿ ï³ë ѳ½³ñÇó ÙÇÝ㨠ѳñÛáõñ ѳ½³ñ, ÇëÏ ù³ÙÙ³Ý (ýÇÉïñ³óÙ³Ý) ·áñͳÏÇóÁ` ï³ëÇó ÙÇÝ㨠ѳñÛáõñ ³Ý·³Ù, ÇÝãÁ Ýå³ëï³íáñ å³ÛÙ³ÝÝ»ñ ¿ ëï»ÕÍáõÙ Ýñ³Ýó ³ñï³½³ïÙ³Ý Ñ³Ù³ñ, ù³ÝÇ áñ Ýßí³Í ó÷áÝÝ»ñÇ ù³ÙÙ³Ý ·ñ³¹Ç»ÝïÁ ½·³ÉÇáñ»Ý μ³ñÓñ ¿ (åáã³ÝùáõÙ` 30 ³Ý·³Ù), ù³Ý μÝ³Ï³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ: ´³óÇ ¹ñ³ÝÇó, ÙÃÝáÉáñï³ÛÇÝ ï»ÕáõÙÝ»ñÁ ¨ ٳݳí³Ý¹ åáã³Ùμ³ñáõÙ ËÛáõëÇ çñÇÏ ý³½³Ý ½·³ÉÇáñ»Ý Ù»Í ù³Ý³ÏáõÃÛ³Ùμ ÃÃí³ÍÇÝ áõ ³Í˳ÃÃáõ ·³½ »Ý å³ñáõݳÏáõÙ, ù³Ý ·ñáõÝï³ÛÇÝ çñ»ñÁ: ì»ñÁ Ãí³ñÏí³Í ·áñÍáÝÝ»ñÇ ·áõÙ³ñ³ÛÇÝ ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ ѳñÛáõñ³íáñ áõ ѳ½³ñ³íáñ ³Ý·³Ù ٻͳóÝáõÙ »Ý ¹ñ³Ýóáí ù³ÙíáÕ çñáõ٠ͳÝñ Ù»ï³ÕÝ»ñÇ ³Õ»ñÇ å³ñáõݳÏáõÃÛáõÝÁ: äáã³Ùμ³ñÝ»ñáõÙ çñÇÏ ËÛáõëÇ ³ÝÁݹѳï Éóí»ÉÁ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ѳï³Ïáõ٠ѳϳù³ÙÙ³Ý ¿Ïñ³ÝÝ»ñÇ ¨ ßñç³÷³ÏáÕ å³ïí³ñÝ»ñÇ μ³ó³Ï³ÛáõÃÛáõÝÁ μ»ñáõÙ »Ý 40-70 ïáÏáëáí çñÇ ÏáñëïÇ, áñÇ Ñ»ï¨³Ýùáí ÇÝï»ÝëÇí ѻջÕÙ³Ý »Ý »ÝóñÏíáõÙ ßñç³Ï³ ï³ñ³ÍùÝ»ñÁ, ÇëÏ ëïáñ·»ïÝÛ³ çñ»ñÁ ³ÕïáïíáõÙ »Ý ͳÝñ Ù»ï³ÕÝ»ñÇ ³Õ»ñáí:

14

ä³ñ½ ¿, áñ Ãí³ñÏ³Í íï³Ý·³íáñ »ñ¨áõÛÃÝ»ñÁ ϳñáÕ »Ý Ç Ñ³Ûï ·³É ݳ¨ »ÕáõïÇ Ñ³í³Ý³Ï³Ý ϳéáõóí»ÉÇù åáã³Ùμ³ñÇ å³ñ³·³ÛáõÙ, ÇѳñÏ», »Ã» ϳٳ۳ϳÝáñ»Ý Çñ³Ï³Ý³óíÇ ïíÛ³É Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý Ë»É³Ñ»Õ áõ Ïáñͳݳñ³ñ Íñ³·ÇñÁ: Å. äáã³ÝùÝ»ñÁ μáõÛë»ñÇ Ñ³Ù³ñ ëÝáõóÙ³Ý ï³ññ»ñ (³½áï, ýáëýáñ, ϳÉÇáõÙ) ã»Ý å³ñáõݳÏáõÙ, ϳ٠áã μ³í³ñ³ñ ù³Ý³Ïáí »Ý å³ñáõݳÏáõÙ: äáã³ÝùÇ Ù»ç ·áñÍݳϳÝáõÙ μ³ó³Ï³ÛáõÙ »Ý ÑáÕ³ÛÇÝ ÙÇÏñáûñ·³ÝǽÙÝ»ñ, ë³Ï³ÛÝ Ñ³×³Ë ¹ñ³Ýù å³ñáõݳÏáõÙ »Ý ѳí»ÉÛ³É ù³Ý³ÏáõÃÛ³Ùμ çñáõÙ ÉáõÍíáÕ ³Õ»ñ ¨ ͳÝñ Ù»ï³ÕÝ»ñ: Ð³×³Ë ¹ñ³Ýù áõÝ»ÝáõÙ »Ý μáõë³Ãáõݳíáñ (ýÇïáïáùëÇÏ) ѳïÏáõÃÛáõÝ: ²ñ¹Ûá±ù ³ñí³Í »Ý ·Çï³Ï³Ý ϳÝ˳ï»ëáõÙÝ»ñ ï³ñ³Í³ßñç³ÝÇ »ñÏñ³·áñÍáõÃÛ³ÝÁ ѳí³Ý³Ï³Ý ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ëå³éݳóáÕ íï³Ý·Ç ͳí³ÉÝ»ñÇ ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý, ݳ¨ ÑáÕÇ μ»ññÇáõÃÛ³Ý ³ÝÏÙ³Ý ³éáõÙáí, ù³Ý½Ç ³ÝËáõë³÷»ÉÇ ÏÉÇÝÇ ÑáÕÇ μ»ññÇáõÃÛ³Ý ÏïñáõÏ ³ÝÏáõÙÁ ݳ¨ ùÝݳñÏíáÕ ï³ñ³Í³ßñç³ÝáõÙ: ²Ûëï»Õ ÑÇÙݳϳÝáõÙ û·ï³·áñÍí»É »Ý` Л. А. Манукян, Безопасная эксплуатация хвостохранилищ горных предприятий Армении, Ереван, 2003: Арзуманян С. С. Эколого-экономическая оценка хвостохранилищ обогатительных фабрик цветной металлургии Армении, §Вестник¦ (МАНЭБ), С. Петербург, 2000, N7 (31), с. 29-32. »Õáõï, ÞÝáÕ ¨ ¸»μ»¹ ·»ïÇ ÑáíïÇ μݳϳí³Ûñ»ñáí ¨, ÁݹѳÝñ³å»ë, ³Û¹ ï³ñ³ÍùÝ»ñáí Ùï³Ñá· ³ÝÓÇÝù, »Ã» ó³ÝϳÝáõÙ »Ý ϳÝ˳ï»ë»É, û »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ùμ ÇÝã Çñ³íÇ׳ÏáõÙ ÏѳÛïÝí»Ý ³Û¹ í³Ûñ»ñÁ, å»ïù ¿ ³Ûó»É»Ý ܳ½ÇÏ ·»ïÇ ÏÇñ×Á ¨ ï»ëÝ»Ý, û ÇÝã ³Ýï³Ý»ÉÇ Çñ³íÇ×³Ï ¿ ëï»ÕÍ»É ³ÛÝï»Õ ϳéáõóí³Í ¨ ³Ûëûñ ߳ѳ·áñÍíáÕ ²É³í»ñ¹áõ É»éݳٻï³Éáõñ·Ç³Ï³Ý ÏáÙμÇݳïÇ åáã³Ùμ³ñÁ, áñï»Õ åáã³ÝùÇ Í³í³ÉÁ ãÇ ·»ñ³½³ÝóáõÙ 1 ÙÉÝ ËÙ: ÜáõÛÝÁ ϳñ»ÉÇ ¿ ³ë»É ¹ñ³ ѳñ¨³ÝáõÃÛ³Ýμ` ܳѳï³Ï ÏÇñ×áõ٠ϳéáõóí³Í åáã³Ùμ³ñÇ Ù³ëÇÝ: гٻٳïáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ë»Ýù, áñ »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ Ù³ëݳÏÇ ¨ ÉñÇí ߳ѳ·áñÍÙ³Ý ¹»åùáõÙ åáã³ÝùÁ Ïϳ½ÙÇ Ñ³Ù³å³ï³ë˳ݳμ³ñ` 180 ¨ 540 ÙÉÝ ËÙ: ²ÝÑñ³Å»ßï »Ýù ѳٳñáõÙ ³Ûëï»Õ μ»ñ»É êÛáõÝÇùÇ Ù³ñ½Ç ²ñÍí³ÝÇÏ ·ÛáõÕÇ μݳÏÇãÝ»ñÇ 17 ï³ñÇ ³é³ç ·ñ³Í (27.04.1989Ã.) ݳٳÏÁ` áõÕÕí³Í ÐêêÐ ¶ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³Ï³¹»ÙdzÛÇÝ, Þñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ å³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý å»ï³Ï³Ý ÏáÙÇï»ÇÝ, ²éáÕç³å³ÑáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³ÝÁ ¨ Ô³÷³ÝÇ ßñçÏáÙÇÝ, »ñμ ³Û¹ Å³Ù³Ý³Ï Áݹ³Ù»ÝÁ 10 ï³ñÇ ¿ñ, ÇÝã ߳ѳ·áñÍíáõÙ ¿ñ ²ñÍí³ÝÇÏÇ ï³ñ³ÍùáõÙ ï»Õ³¹ñí³Í ø³ç³ñ³ÝÇ åÕÝÓ³ÙáÉÇμ¹»Ý³ÛÇÝ ÏáÙμÇݳïÇ åáã³Ùμ³ñÁ, áñÁ 22 ÏÙ Ñ»éáõ ¿ ѳÝù³í»ñ³Ùß³ÏÙ³Ý ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝÇó: ܳٳÏáõÙ ³ëíáõÙ ¿. §¾ÏáÉá·Ç³Ï³Ý ÁݹѳÝáõñ í³ïóñ³·áõÛÝ íÇ׳ÏáõÙ ²ñÍí³ÝÇÏ ·ÛáõÕÇ åñáμÉ»ÙÁ ³é³çÇÝ Ñ³Û³óùÇó ³ÝÝß³Ý ÏÃí³, μ³Ûó ݳ ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ ÁݹѳÝáõñ íÇ׳ÏÇ Ïáñͳݳñ³ñ ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇó Ù»ÏÁ: ºí Ù»Ýù` ·ÛáõÕÇ μݳÏÇãÝ»ñë, ¹³ñÓ»É »Ýù Ù»ñ ÏáñͳÝÙ³Ý ³Ï³Ù³ ѳݹÇë³ï»ëÝ»ñ: ø³ç³ñ³ÝÇ åÕÝÓ³ÙáÉÇμ¹»Ý³ÛÇÝ ÏáÙμÇݳïÇ ²ñÍí³ÝÇÏÇ åáãáõϳÙμ³ñÁ (åáã³Ùμ³ñÁ), áñÁ ïÝûñÇÝáõÙ ¿ Ô³÷³Ý ù³Õ³ùÇ μ³ñÓáõÝùÝ»ñÁ, Çñ Ññ»ß³íáñ ׳ÝÏ»ñÇ Ù»ç ¿ ³é»É ²ñÍí³ÝÇÏÇ ëáíËá½Ç ³Ù»Ý³μ³ñ»μ»ñ í³ñ»É³ÑáÕ»ñÁ ¨ ïݳٻñÓ ÑáÕ»ñÁ: î³ëÁ ï³ñí³ ³ñ¹ÛáõÝùáí Ù»Ýù ³Ï³Ý³ï»ë »Ýù ÉÇÝáõÙ ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ (ÝϳïÙ³Ùμ) ³ÛÝåÇëÇ μéÝáõÃÛ³Ý, áñÇ Ñ»ï ѳٳϻñåí»ÉÁ ѳÝó³·áñÍáõÃÛáõÝ ¿ Ù»ñ ¨ Ù»ñ ë»ñáõݹݻñÇ ÝϳïÙ³Ùμ: ²Ûëûñí³ íÇ׳Ïáí, ·Çï³Ïó»Éáõó ½³ï, Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ÁÝÓ»éí³Í óáõÛó ï³Éáõ Ù»ñ í»ñ³μ»ñÙáõÝùÁ ¨ Ýå³ëï»Éáõ ϳñ·³íáñÙ³ÝÁ: 15

²ñ¹»Ý ³ÏÝѳÛïáñ»Ý Ýí³½»É ¿ ëáíËá½Ç í³ñ»É³ÑáÕ»ñÇ ¨ ³Û·ÇÝ»ñÇ μ»ñù³ïíáõÃÛáõÝÁ, μ³ó³ñÓ³Ïáñ»Ý ³ÛÝ ÝϳïíáõÙ ¿ ó÷áÝÝ»ñÁ ßñç³å³ïáÕ ïݳٻñÓ ÑáÕ³Ù³ë»ñáõÙ: ²×»É »Ý ³Ý³ëáõÝÝ»ñÇ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨’ ëáíËá½áõÙ, ¨’ ³Ýѳï ë»ÏïáñáõÙ (É»ÛÏá½, ÃáõݳíáñáõÙÝ»ñ ¨ ³ÛÉ ³Ëï³Ñ³ñáõÙÝ»ñ): âáñ³ÝáõÙ ¿ åáã³Ùμ³ñÇÝ Ñ³ñáÕ ³Ýï³é³ß»ñïÁ: ÎÉÇÙ³Û³Ï³Ý ÏïñáõÏ ÷á÷áËáõÃÛ³Ý ¿ »ÝóñÏí»É (ï»ÕÇ) ³ÙμáÕç μÝáõÃÛáõÝÁ: ÆëÏ Ç±Ýã ³Ûɳ÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¿ »ÝóñÏíáõÙ Ù³ñ¹Ï³Ýó ³éáÕçáõÃÛáõÝÁ: ²é³Ýó ѻﳽáïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ñ¹»Ý μ³ó³Ñ³Ûï ¿ ³Õ»ëï³Ùáùë³ÛÇÝ, ÑÇå»ñïáÝÇÏ, ßÝãáõÕÇÝ»ñÇ, Ëáó³ÛÇÝ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³×Á: ...ø³ÝÇ áñ ÙÇÝ㨠³ÛÅÙ Ññ³å³ñ³ÏÇ íñ³ ãÏ³Ý ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ íñ³ ó÷áÝÝ»ñÇ ³½¹»óáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·í³Í ѻﳽáïáõÃÛáõÝÝ»ñ, áõëïÇ ûñí³ Ññ³Ù³Û³Ï³Ý å³Ñ³Ýç »Ýù ѳٳñáõÙ ÙÇçáóÝ»ñ Ó»éݳñÏ»É åáã³Ùμ³ñÇ Ñ»ï³·³ ͳí³ÉáõÙÁ ²ñÍí³ÝÇÏÇ ÓáñáõÙ ¹³¹³ñ»óÝ»Éáõ ¨ é»ÏáõÉïÇí³óÇ³Ý ³ñ³·³óÝ»Éáõ ѳٳñ: ÊݹñáõÙ »Ýù ݳ¨ ÁݹѳÝñ³óÝ»É Ï³ï³ñí³Í ѻﳽáïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ï³ñμ»ñ ·»ñ³ï»ëãáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ (μÇáùÇÙdzÛÇ ÇÝëïÇïáõï, ·áõݳíáñ Ù»ï³Éáõñ·Ç³ÛÇ ·/³ í³ñãáõÃÛáõÝ ¨ ³ÛÉÝ) ¨ ÙÇçáóÝ»ñ Ó»éݳñÏ»É μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý ÁݹѳÝáõñ ß»ÕáõÙÝ»ñÁ í»ñ ѳݻÉáõ Ýå³ï³Ïáí...¦: ²Ýï³é §¶Ý³Ñ³ïٳݦ Ù»ç ³ëíáõÙ ¿. §Ê³ËïíáÕ ï³ñ³ÍùÁ ïÝíáõÙ ¿ ȳÉí³ñÇ ³Ýï³éïÝï»ëáõÃÛ³Ý ³ñ¨»ÉÛ³Ý Ù³ëáõÙ: ²Û¹ï»Õ ³éϳ »Ý μáËÇ, ϳÕÝÇ, ÃËÏÇ, ëá×Ç, ѳó»ÝÇ, ѳ׳ñ»ÝÇ, Éáñ»ÝÇ, Õ³ÅÇ, ÁÝÏáõ½»ÝÇ, ËÝÓáñ»ÝÇ, ï³ÝÓ»ÝÇ ¨ ³ÛÉ Í³é³ï»ë³ÏÝ»ñ, Ã÷»ñÇó` ÑáÝ, Ù³ëñ»ÝÇ, ë½ÝÇ, ½Ï»é»ÝÇ, Ùáß»ÝÇ ¨Ý: г½í³ Ûáõï (³Ýï³é³ÛÇÝ) ͳé³ï»ë³ÏÝ»ñÇó ³éϳ »Ý ÁÝÏáõ½»ÝÇ, ï³ÝÓ»ÝÇ, ËÝÓáñ»ÝÇ: àõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó å³ñ½í»É ¿, áñ ˳ËïíáÕ ï³ñ³ÍùÇ 50 ïáÏáëÇó ³í»ÉÇ ï³ñ³ÍùáõÙ ³éϳ ¿ μÝ³Ï³Ý í»ñ³×` 1 ѳ-áõÙ 2000-3000 ѳï ù³Ý³Ïáí, áñÁ ϳñáÕ ¿ ͳé³Û»É ïÝϳÝÛáõæ (¿ç 30-31): §Ð³ïÙ³Ý Ï»ÝóñÏíÇ Ùáï³íáñ³å»ë 127000 ͳé` 60400 ËÙ ÷³Ûï³ÝÛáõÃÇ Ù³ëë³Ûáí, 10-20 ëÙ Ïá×ÕÇ ïñ³Ù³ Íáí 32332 ѳï, 21-30 ëÙ — 67437 ѳï, 31-40 ëÙ — 20982 Ñ³ï ¨ 41 ëÙ ¨ ³í»ÉÇ Ïá×ÕÇ ïñ³Ù³ Íáí — 7000 ѳï Í³é¦ (¿ç140): ²ñ¹»Ý ³ëí»É ¿, áñ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³ÝÁ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛ³Ý Ýå³ï³Ïáí ѳïϳóí³Í ÑáÕ³ï³ñ³ÍùÁ 1970 Ñ»Ïï³ñ ¿, áñÇó 1589,6 Ñ»Ïï³ñÁ ³Ýï³é³ÛÇÝ ýáÝ¹Ç ÑáÕ»ñÝ »Ý, ë³Ï³ÛÝ §¶Ý³Ñ³ïáõÙ¦ ÷³ëï³ÃÕÃáõÙ ÝßíáõÙ ¿, áñ áõëáõÙݳëÇñí»É ¿ ÙdzÛÝ 600-Á (¿ç 31): Üßí³Í 1589,6 Ñ»Ïï³ñÁ å³ïϳÝáõÙ ¿ ÞÝáÕÇ ³Ýï³éïÝï»ëáõÃÛ³ÝÁ, áñÇ ³ÙμáÕç ï³ñ³ÍùÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ Áݹ³Ù»ÝÁ 6619,4 ѳ: ö³ëïáñ»Ý, μݳçÝçÙ³Ý ï³Ï ¿ ¹ñíáõÙ ³Ýï³éïÝï»ëáõÃÛ³Ý ³ÙμáÕç ï³ñ³ÍùÇ Ùáï 24 ïáÏáëÁ: ²Û¹ï»Õ å»ï³Ï³Ýáñ»Ý í»ñçÇÝ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ϳï³ñí»É »Ý 1987Ã.: Àëï ³Û¹ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ³ÛÝ É³í å³Ñå³Ýí³Í ¨ μÝ³Ï³Ý í»ñ³×Ý ³å³ÑáíáÕ ³Ýï³é ¿, áõñ Ù»Ï Ñ»Ïï³ñÇ Ñ³ßíáí ÷³Ûï³ÝÛáõÃÇ ï³ñ»Ï³Ý í»ñ³×Á ϳ½ÙáõÙ ¿ 1,5 ËÙ, ÇëÏ 1589,6 Ñ»Ïï³ñÇ ÷³Ûï³ÝÛáõÃÇ å³ß³ñÁ, áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñ ϳï³ñ»Éáõ Å³Ù³Ý³Ï ·Ý³Ñ³ïí»É ¿ 186 ѳ½³ñ ËÙ: î»ë³Ï³Ýáñ»Ý ³ÛÅÙ ³Û¹ ï³ñ³ÍùáõÙ ÷³Ûï³ÝÛáõÃÁ ϳñáÕ ¿ñ ϳ½Ù»É Ùáï 230 ѳ½³ñ ËÙ: ²Û¹ ÃÇíÁ å»ïù ¿ ×ßïíÇ: ²Ûë ³Ýï³éÝ»ñáõÙ, Ç å³ïÇí ï»ÕÇ μݳÏãáõÃÛ³Ý áõ ³Ýï³é³å³ÑÝ»ñÇ, ׷ݳųٳÛÇÝ ï³ñÇÝ»ñÇÝ ³Ýѳٻٳï ùÇã ѳïáõÙÝ»ñ »Ý ϳï³ñí»É, ù³Ý ѳÝñ³å»ïáõÃÛ³Ý ÙÛáõë ³Ýï³éÝ»ñáõÙ, ¨ ³Ûëûñ ³Û¹ ³Ýï³éÁ ·ïÝíáõÙ ¿ ß³ï ɳí íÇ׳ÏáõÙ: ö³ëï³ÃÕÃÇ 107-ñ¹ ¿çáõÙ ³ëíáõÙ ¿, áñ ˳ËïíáÕ ï³ñ³ÍùÇ 50 ïáÏáëÇó ³í»ÉÇ ï³ñ³ÍùáõÙ ³éϳ ¿ μÝ³Ï³Ý í»ñ³×` 1 ѳ-áõÙ 2000-3000 ѳï ù³Ý³Ïáí, áñÁ ϳñáÕ ¿ ͳé³Û»É áñå»ë ïÝϳÝÛáõÃ, ë³Ï³ÛÝ ÇÝãå»ë ÙÛáõë ѳñó»ñáõÙ, ³Ûëï»Õ ÝáõÛÝå»ë μ³ó ¿ ÙÝáõÙ ËݹñÇ ÉáõÍáõÙÁ, û á±ñ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ ¿ ½μ³Õí»Éáõ ³Û¹ 16

·áñÍáí, ³ÝÑñ³Å»ßï ýÇݳÝë³Ï³Ý ¨ ³ÛÉ ÙÇçáóÝ»ñÁ á±í ¿ ѳïϳóÝ»Éáõ, ÇÝãå»±ë »Ý ³å³Ñáíí»Éáõ ¹ñ³Ýó ïÝÏÙ³Ý, ËݳÙùÇ, å³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý, å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ³ÛÉ Ñ³ñó»ñÁ (Ù»Ï ³ÛÉ ï»Õ, ¿ç 129, ³ëíáõÙ ¿, áñ Ýßí³Í ïÝϳÝÛáõÃÇ ÙÇ Ù³ëÁ ÝáõÛÝå»ë ϳñáÕ ¿ ѳïí»É): Ø»ñ ݳËÝ³Ï³Ý ·Ý³Ñ³ïÙ³Ùμ, μÝ³Ï³Ý í»ñ³× ³å³ÑáíáÕ ¿ ³Û¹ ³Ýï³éï³ñ³ÍùÇ Ùáï 85 ïáÏáëÁ: ²Û¹ ¹»åùáõÙ, 1-5 ï³ñ»Ï³Ý ïÝϳÝÛáõÃÇ ù³Ý³ÏÁ Ïϳ½ÙÇ Ùáï³íáñ³å»ë 2,6-3,9 ÙÉÝ: ²Ý·³Ù »Ã» í»ñ³×Ý ³å³ÑáíáÕ ï³ñ³ÍùÁ ѳßí»Ýù 50 ïáÏáëáí, ÇÝãå»ë ³ëí³Í ¿ §¶Ý³Ñ³ïáõÙáõÙ¦, ³å³ ³Ûëûñ ³Û¹ ³Ýï³é³Ñ³ïí³ÍáõÙ (1589,6 ѳ) ϳñáÕ ¿ ÉÇÝ»É Ùáï³íáñ³å»ë 1,6-2,4 ÙÉÝ Ù³ïÕ³ß Í³é: âÝ³Û³Í §¶Ý³Ñ³ïٳݦ ï»ùëïáõÙ ³ëíáõÙ ¿, áñ ѳÝù³í³ÛñÇ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý ÁÝóóùáõ٠ѳïí»Éáõ ¿ 127000 ϳ٠127700 ͳé (ï»ë` ¿ç 140 ¨ 129), ë³Ï³ÛÝ ÝáõÛÝ ÷³ëï³ÃÕÃáõÙ μ»ñí³Í ѳٳå³ï³ëË³Ý ³ÕÛáõë³ÏÝ»ñÇ Ñ³ßí³ñÏÝ»ñÇó å³ñ½íáõÙ ¿, áñ ѳïí»Éáõ ¿ 170833 ͳé, ³ÛëÇÝùÝ` 43133-43833 ͳéáí ³í»ÉÇ, ù³Ý ·ñí³Í ¿ ÝáõÛÝ ÷³ëï³ÃÕÃÇ ï»ùëï»ñáõÙ: ÀÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ ³í»ÉÇ ù³Ý 43 ѳ½³ñ ͳé å³Ï³ë óáõÛó ï³Éáí, μ»ñáõÙ ¿ ÷³Ûï³ÝÛáõÃÇ ÝáõÛÝ Í³í³ÉÁ, ÇÝã 127000 ͳéÇ ¹»åùáõÙ ¿ñ` 60400 ËÙ: ²Ûëï»Õ ÝáõÛÝå»ë ï»ùëïáõÙ μ»ñí³Í ïíÛ³ÉÝ»ñÁ ã»Ý ѳٳå³ï³ë˳ÝáõÙ ³ÕÛáõë³ÏÝ»ñÇÝ: î»ùëïáõÙ Ýßí³Í 60400-Ç ÷á˳ñ»Ý ³ÕÛáõë³ÏÝ»ñÇ ·áõÙ³ñ³ÛÇÝ Ñ³ßí³ñÏÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ 60859 ËÙ, ³ÛëÇÝùÝ` 459-áí ³í»ÉÇ, ù³Ý ï»ùëïáõÙ ¿: гñó ¿ ³é³ç³ÝáõÙ` ѳí³ï³É ï»ùëïDZÝ, û± ³ÕÛáõë³ÏÝ»ñÇÝ: §²ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ Ý³Ë³·ÍáõÙ¦ ѳïÙ³Ý »Ýóϳ ͳé»ñÇ ÃÇíÁ 158618 ¿ (μݳ÷³ÛïÁ` 42616 ËÙ): ²Û¹ï»Õ ³Ýï»ëí³Í ¿ §¶Ý³Ñ³ïáõÙ¦ ÷³ëï³ÃÕÃáõÙ ³éϳ §ºñÏñáñ¹ Ñ»ñÃÇ ¹³ï³ñÏ ³å³ñÝ»ñÇ Éó³ÏáõÛïÇ ï³Ï ѳïϳóí³Í ï³ñ³ÍùÇ Í³é³Ñ³ïáõÙÝ»ñÇ Ñ³ßí»·Ý³Ñ³ïÙ³Ý ³Ù÷á÷³·Çñ¦ ³ÕÛáõë³ÏÁ, áõñ Ý»ñϳ۳óí³Í ¿ 12466 ͳé, ÷³Ûï³ÝÛáõÃÁ` 18553 ËÙ: ÐÇßÛ³É ³ÕÛáõë³ÏÝ»ñÇó ï»Õ»Ï³ÝáõÙ »Ýù, áñ 16 ëÙ ïñ³Ù³·ÇÍ áõÝ»óáÕ Ù»Ï Ï³ÕÝáõ ѳïáõÙÇó ѳëóí»ÉÇù íݳëÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ Áݹ³Ù»ÝÁ 10000 ¹ñ³Ù, ëá×áõ` 10 ëÙ- 7500 ¹ñ³Ù, ѳó»Ýáõ` 22 ëÙ- 17500 ¹ñ³Ù, ѳ׳ñ»Ýáõ` 24 ëÙ- 17530 ¹ñ³Ù, Éáñ»Ýáõ` 30 ëÙ-24100 ¹ñ³Ù, ÃËÏ»Ýáõ` 32 ëÙ- 20910 ¹ñ³Ù, ÁÝÏáõ½»Ýáõ` 14 ëÙ- 30000 ¹ñ³Ù, ËÝÓáñ»Ýáõ` 26 ëÙ- 13500 ¹ñ³Ù, ï³ÝÓ»Ýáõ` 32 ëÙ- 25500 ¹ñ³Ù, 36 ëÙ- 1000 ¹ñ³Ù ¨ ³ÛÉÝ: Üßí³Í ³ÕÛáõë³ÏÝ»ñáõÙ Ý»ñϳ۳óí³Í ѳïí»ÉÇù ³Ù»Ý³Ñ³ëï³μáõÝ Í³é»ñÇ Ïá×ÕÇ ïñ³Ù³·ÇÍÁ ãÇ ³ÝóÝáõÙ 50 ëÙ-Ç ë³ÑÙ³ÝÁ: ܳËÝ³Ï³Ý ¹Çï³ñÏáõÙÝ»ñáí, ³Û¹ï»Õ Ï³Ý Ùáï Ù»Ï Ù»ïñ Ïá×ÕÇ ïñ³Ù³·ÇÍ áõÝ»óáÕ Í³é»ñ: ØdzÛÝ »ñÏáõ ¹»åùáõÙ ¿, »ñμ 2 ëÙ ïñ³Ù³·ÇÍ áõÝ»óáÕ Í³é»ñÁ ï»Õ »Ý ·ï»É Ýßí³Í ³ÕÛáõë³ÏÝ»ñáõÙ: ØÛáõë ͳé³ï»ë³ÏÝ»ñÇ 10 ëÙ-Çó å³Ï³ë Ïá×ÕÇ ïñ³Ù³·ÇÍ áõÝ»óáÕ Í³é»ñÝ ÁݹѳÝñ³å»ë ³Ýï»ëí³Í »Ý: âÝ³Û³Í ³Û¹ ÝáõÛÝ §¶Ý³Ñ³ïٳݦ Ù»ç ï³ÝÓ»ÝÇÝ Ñ³Ù³ñíáõÙ ¿ ѳ½í³·Ûáõï ͳé³ï»ë³Ï, ë³Ï³ÛÝ 36 ëÙ Ïá×ÕÇ ïñ³Ù³·Íáí 23 ï³ÝÓ»Ýáõ (20 ËÙ μݳ÷³Ûï) ѳïÙ³Ý íݳëÁ ·Ý³Ñ³ïí»É ¿ 23 ѳ½³ñ ¹ñ³Ù (²ÕÛáõë³Ï 8.4.4, ¿ç 41): ²ÛëÇÝùÝ, Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ͳéÇ Ñ³ßíáí` 1000 ¹ñ³Ù, ÇëÏ Ù»Ï ËÙ ï³ÝÓ»Ýáõ μݳ÷³ÛïÇ ³ñÅ»ùÁ` 1150 ¹ñ³Ù: гٻٳïáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ë»Ýù, áñ í³é»É³÷³ÛïÇ Ù»Ï Ëáñ³Ý³ñ¹ Ù»ïñÇ ßáõÏ³Û³Ï³Ý ³ñÅ»ùÁ ³ÛÅ٠ϳ½ÙáõÙ ¿ 18-22 ѳ½³ñ ¹ñ³Ù: ÆÝãå»ë ï»ëÝáõÙ »Ýù, ѳ½í³·Ûáõï áõ Ù»Í ³ñÅ»ù Ý»ñϳ۳óÝáÕ Í³é»ñÇ Ñ³ïáõÙÇó ·áÛ³óí»ÉÇù μݳ÷³ÛïÇ ³ñÅ»ùÁ ³Ýѳٻٳï ó³Íñ ¿ ·Ý³Ñ³ïí»É, ù³Ý ãáñáõÏÝ»ñÇ μݳ÷³ÛïÇÝÝ ¿: Àëï 8.4.7 ³ÕÛáõë³ÏÇ ïíÛ³ÉÝ»ñÇ, ѳïí»Éáõ ¿ 53333 ËÝÓáñ»ÝÇ, áñÇó, 10 ѳ½³ñÁ` 2 ëÙ ¨ 43333-Á` 26 ëÙ Ïá×ÕÇ ïñ³Ù³·Íáí, ë³Ï³ÛÝ ³ÕÛáõë³ÏáõÙ ³Ý·³Ù Ù»Ï Ëáñ³Ý³ñ¹ Ù»ïñ μݳ÷³Ûï ãÇ Ýßí³Í: ²Ýï»ëí³Í ¿ Ù³ïÕ³ß Í³é»ñÇ ¨ Ã÷»ñÇ (ÑáÝ, Ù³ëñ»ÝÇ, ë½ÝÇ, ½Ï»é»ÝÇ, Ùáß»ÝÇ ¨ ³ÛÉÝ) áãÝã³óáõÙÇó ëå³ëí»ÉÇù ïÝï»ë³Ï³Ý íݳëÁ: ²Ýï»ëí³Í ¿ ݳ¨ ϻݹ³ÝÇ-³×áÕ Í³éÇ` ѻﳷ³ ï³ñÇÝ»ñÇ 17

μݳ÷³ÛïÇ í»ñ³×Á, Ýñ³ ¹»ñÁ çñ³·áÛ³óÙ³Ý, ÑáÕ³å³Ñå³ÝÙ³Ý ¨ μ³½áõÙ ³ÛÉ ËݹÇñÝ»ñáõÙ: §¶Ý³Ñ³ïٳݦ Ù»ç ³Ýï³é³Ñ³ïáõÙÝ»ñÇ ÁݹѳÝáõñ ïÝï»ë³Ï³Ý íݳëÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ 2,35 ÙÉñ¹ ¹ñ³Ù (¿ç 143), ÇëÏ ×ß·ñïí³Í ï³ñμ»ñ³ÏáõÙ` 1,925 ÙÉñ¹ ¹ñ³Ù (¿ç 75): øÝݳñÏíáÕ ÷³ëï³ÃÕûñáõÙ ³ëíáõÙ ¿, áñ ߳ѳ·áñÍí»ÉÇù ï³ñ³Íùáõ٠ѳ½í³·Ûáõï ͳé³ï»ë³ÏÝ»ñÇó ³éϳ »Ý ÁÝÏáõ½»ÝÇ` 403, ï³ÝÓ»ÝÇ` 1070, ËÝÓáñ»ÝÇ` 53333 ͳé, ³ñÅ»ù³íáñ ͳé³ï»ë³ÏÝ»ñÇó ϳÕÝÇ` 9872, ѳ׳ñ»ÝÇ` 24382, Éáñ»ÝÇ` 1622, ÃËÏÇ` 2756, ëá×Ç` 6500 ͳé, ë³Ï³ÛÝ ÐÐ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñÁ ³ÛÉ Ï³ñÍÇù áõÝÇ. §´Ý³å³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñ ì³ñ¹³Ý ²Ûí³½Û³ÝÇ ³ë»Éáí, »Ã» ÇÝùÁ ãÇ ë˳ÉíáõÙ, »ÕáõïÇ ³Ýï³éáõÙ ãÏ³Ý Î³ñÙÇñ ñùáõÙ ñ³Ýóí³Í ͳé»ñ, ãϳ ÁÝÏáõ½»ÝÇ, ÇëÏ ³ñÅ»ù³íáñ ͳé³ï»ë³ÏÝ»ñÁ ùÇ㠻ݦ (гÛáó ³ß˳ñѦ, 22.11.2005Ã.): îå³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ëï»ÕÍíáõÙ, áñ ݳ˳ñ³ñÁ` 55 ѳ½³ñ ѳ½í³·Ûáõï ¨ 45 ѳ½³ñ ³ñÅ»ù³íáñ ͳé»ñÇ áãÝã³óáõÙÁ ³é³ÝÓݳå»ë Ïáñáõëï ãÇ Ñ³Ù³ñáõÙ: Àëï Ù³ëݳ·»ïÝ»ñÇ, ³Û¹ ï³ñ³Íùáõ٠ϳ ÏáíϳëÛ³Ý ËáõñÙ³ ͳé³ï»ë³ÏÁ, áñÁ ·ñ³Ýóí³Í ¿ г۳ëï³ÝÇ Î³ñÙÇñ ·ñùáõÙ: ØÇ ÏáÕÙ ÃáÕÝ»Éáí ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó Ý»ñϳ۳óñ³Í ݳ˳·ÍáõÙ ³éϳ ûñÇݳ˳ËïáõÙÝ»ñÁ, Ï»ÕÍÇùÝ»ñÝ áõ ÙÛáõë Éáõñç ûñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ³ÝÑñ³Å»ßï »Ýù ѳٳñáõÙ ³ë»É, áñ ³Ûë ËݹñáõÙ ·É˳íáñ Ù»Õ³íáñÁ ÐРѳٳå³ï³ëË³Ý μݳ·³í³éÝ»ñÇ Ñ³ïáõÏ Édz½áñí³Í å»ï³Ï³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñÝ »Ý: ì»ñç³å»ë å»ïù ¿ ѳßíÇ ³éÝ»É ³ÛÝ, áñ Ù»ñ ºñÏñÇ ³Ýï³é³Í³ÍÏ ï³ñ³ÍùÝ»ñáõÙ, ¹Åμ³Ëï³μ³ñ, ³éϳ »Ý ·áõݳíáñ Ù»ï³ÕÝ»ñÇ Ñ³Ýù³í³Ûñ»ñ, ÇëÏ ÇÝãå»ë ѳÛïÝÇ ¿ ³Û¹ ³Ýï³éÝ»ñÁ ë³Ñٳݳ÷³Ï »Ý ¨ ѳݹÇë³ÝáõÙ »Ý ѳïáõÏ Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ý ³Ýï³éÝ»ñ: ä»ïù ¿ ·Çï³Ïó»É, áñ »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ùμ ÑÇÙù ¿ ¹ñí»Éáõ ݳ˳¹»åÁ ãáõÝ»óáÕ ÙÇ ·áñÍÁÝóóÇ, áñÁ Ïμ»ñÇ Ð³Û³ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ³Ýï³éÝ»ñÇ μݳçÝçÙ³Ý ¨ ÉÇáíÇÝ í»ñ³óÙ³Ý: г۳ëï³ÝÇ ³Ýï³éÝ»ñÇ ³é³ÝÓÇÝ Ñ³ïí³ÍÝ»ñ, ×Çßï ¿, ѳÝù³Ñ³ÝÙ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí íݳëÝ»ñ »Ý Ïñ»É, ë³Ï³ÛÝ ÙÇÝ㨠ûñë, û’ ó³ñǽÙÇ ¨ û’ ËáñÑñ¹³ÛÇÝ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ûñáù, ãÇ »Õ»É ÙÇ ¹»åù, áñ ѳÝù³Ñ³ÝÙ³Ý ï³Ï ¹ñíÇ μÝ³Ï³Ý ³Ýï³é³Í³ÍÏ ï³ñ³ÍùÁ: гñó ¿ ³é³ç³ÝáõÙ: ÀݹáõÝ»Ýù, ꨳݳ É×Ç Ñ³ï³ÏÇ ³å³ñÝ»ñÁ å³ñáõݳÏáõÙ »Ý áëÏÇ ¨ ѳ½í³·Ûáõï ³ÛÉ Ù»ï³ÕÝ»ñ, ÇÝã ¿, ꨳݳ ÉÇ×Á å»ïù ¿ áãÝã³óíDZ: ºÃ» ·áñÍÁÝóóÁ ãϳë»óíÇ, ³å³ Ù»Í Ñ³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛ³Ùμ, Ùáï³·³ ï³ñÇÝ»ñÇÝ ë³Ï³í³Ýï³é г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÁ Ϲ³éݳ ³Ýï³é³½áõñÏ, ³Ý³å³ï³ó³Í »ñÏÇñ: ´áõë³Ï³Ý ³ß˳ñÑ §¶Ý³Ñ³ïáõÙ¦ ÷³ëï³ÃÕÃáõÙ ³ëíáõÙ ¿. §2005Ã. í» »ï³óÇáÝ ßñç³ÝÇ (ëÏë³Í ³åñÇÉÇ Ï»ëÇó ÙÇÝ㨠ë»åï»Ùμ»ñÁ) ÁÝóóùáõÙ μáõë³μ³Ý ÷áñÓ³ »ïÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ϳ½Ù³Ï»ñåí»É »Ý ³ñß³íÝ»ñ »Õáõïáõ٠ϳéáõóíáÕ É»éݳѳñëï³óÙ³Ý Ñ³Ù³ÉÇñÇ »Ýó¹ñíáÕ ï³ñ³Íù: ²ñß³íÇ ÁÝóóùáõ٠ѻﳽáïí»É ¿ Ùáï 600 ѳ ï³ñ³Íù, áñÁ ݳ˳ï»ëíáõÙ ¿ ѳïϳóÝ»É ý³μñÇϳÛÇ, μ³óѳÝùÇ, ó÷áݳÏáõÛïÇ, åáã³Ùμ³ñÇ ¨ ïñ³Ýëåáñï³ÛÇÝ ó³ÝóÇ ßÇݳñ³ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ, ³ÛëÇÝùÝ` μÝ³Ï³Ý ï³ñ³ÍùÝ»ñ, áñáÝó μÝ³Ï³Ý ¿Ïáѳٳϳñ »ñÁ Ï»ÝóñÏí»Ý áãÝã³óÙ³Ý Ï³Ù ½ ³ÉÇ Ï»ñå³÷áËáõÃÛ³Ý: ÐÇÙÝ³Ï³Ý áõß³¹ñáõÃÛáõÝÁ ¹³ñÓí»É ¿ ³å³ ³ μ³óѳÝùÇÝ ¨ åáã³Ùμ³ñÇÝ, áñï»Õ μáõë³Í³ÍÏáõÛÃÁ ñ»Ã» ÉÇáíÇÝ å»ïù ¿ áãÝã³óíÇ: ÀݹѳÝáõñ ³éÙ³Ùμ, ³å³ ³ μ³óѳÝùÇ ßñç³Ï³ÛùÇ ³Ýï³é³ÛÇÝ μáõë³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ïÝíáõÙ ¿ μ³í³Ï³ÝÇÝ É³í íÇ׳ÏáõÙ: »ÕáõïÇ §ÍÝݹ³í³ÛñǦ ßñç³ÝáõÙ ÏáÙμÇݳïÇ ßÇݳñ³ñáõÃÛáõÝÁ ³Ýå³ÛÙ³Ý Ïμ»ñÇ μÝ³Ï³Ý μáõë³Í³ÍÏáõÛÃÇ Ë³ËïÙ³Ý: Ø»Í ¿ áñáß Ñ³½í³ Ûáõï ¨ г۳ëï³ÝÇ Î³ñÙÇñ ñùáõÙ Áݹ ñÏí³Í 18

μáõÛë»ñÇ ï»ë³ÏÝ»ñÇ ³ÝÑ»ï³óÙ³Ý Ñ³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ: ´³óÇ ³Û¹, ÏáãÝã³óí»Ý ¹»Õ³μáõÛë»ñÇ ¨ áõï»ÉÇ μáõÛë»ñÇ áñáß åáåáõÉÛ³ódzݻñ¦ (¿ç 30-40): §´áõÛë»ñÇ Ñ³½í³ Ûáõï, ¿Ý¹»ÙÇÏ ¨ γñÙÇñ ñùáõÙ ñ³Ýóí³Í μáÉáñ ï»ë³ÏÝ»ñÇ, áñáÝù ѳÛïݳμ»ñí»É »Ý ³å³ ³ Ó»éݳñÏáõÃÛ³Ý ³ñïÑñ³å³ñ³ÏÝ»ñÇ ï³ñ³ÍùÝ»ñáõÙ, ÙÇ Ù³ëÁ Ïï»Õ³÷áËíÇ, ÇëÏ ÙÛáõë Ù³ëÇ Ñ³Ù³ñ Ïϳ½Ù³Ï»ñåíÇ ë»ñÙ»ñÇ Ñ³í³ù, å³Ñå³ÝáõÙ ¨ ¨ ó³Ýù ßñç³Ï³ ï³ñ³ÍùáõÙ¦ (¿ç 107): §¶Ý³Ñ³ïٳݦ Ù»ç μ»ñíáõÙ ¿ 197 μáõë³ï»ë³Ï: àñï»±Õ »Ý ï»Õ³÷áËí»Éáõ ³Û¹ μáõÛë»ñÇ §ÙÇ Ù³ëÁ¦, ³ñ¹Ûáù ï»Õ³÷áËí»ÉÇù í³Ûñ»ñáõÙ ¹ñ³Ýù ϳ׻±Ý ϳ٠³Û¹ï»Õ ϳå³ÑáííDZ Ýñ³Ýó í»ñ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝÁ, á±í ¿ ë»ñÙ»ñÇ ó³ÝùÁ ϳ½Ù³Ï»ñå»Éáõ ¨ ýÇݳÝë³íáñ»Éáõ... Âí³ñÏí³Í ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ áã û å»ïù ¿ Ç ÙÇçÇ ³ÛÉáó ѳÛï³ñ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñ ³ñí»Ý, ³ÛÉ ¹ñ³Ýù å»ïù ¿ ³Ùñ³Ï³Ûí³Í ÉÇÝ»Ý ÷³ëï³ÃÕûñáí, ³Û¹ ÃíáõÙ` Íñ³·ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý å³ï³ë˳ݳïáõ ÏáÕÙ»ñÇ ÙÇç¨ ÏÝùí³Í å³Ûٳݳ·ñ»ñáí: àõñ»ÙÝ, í»ñáÑÇßÛ³É Ñ³í³ëïáõÙÝ»ñÁ ½áõï ³ãù³Ï³åáõÃÛáõÝ »Ý: ØÛáõë ÏáÕÙÇó, ÙÇÝ㨠ѳ½í³·Ûáõï áõ ¿Ý¹»ÙÇÏ μáõÛë»ñÇ ë»ñÙ»ñÁ Ëáëù»ñáí ßñç³Ï³ ï³ñ³ÍùÝ»ñáõÙ §ó³Ý»ÉÁ¦, Ý³Ë ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ·Çï³Ïó»É, áñ ë³Ñٳݳ÷³Ï Ãíáí Ù³ñ¹Ï³Ýó ߳ѻñÇÝ Í³é³ÛáÕ ³Û¹ ѳÝù³Ñ³ÝáõÙѳÝù³í»ñ³Ùß³ÏáõÙÁ μ³½Ù³Ññ³ßù ³Û¹ ï³ñ³ÍùÁ μ³éÇë μáõÝ ÇÙ³ëïáí Ïí»ñ³ÍÇ ÇëÏ³Ï³Ý Ù³Ñí³Ý í³ÛñÇ, Ý»ÏñáåáÉÇ: λݹ³Ý³Ï³Ý ³ß˳ñÑ ²Û¹ μ³ÅÝáõÙ ³ëíáõÙ ¿. §àõëáõÙݳëÇñí³Í ßñç³ÝÁ ïÝíáõÙ ¿ Èáéáõ Ù³ñ½Ç »Õáõï ÛáõÕÇ ßñç³Ï³ÛùáõÙ ¨ μ³Å³Ýí³Í ¿ ÑÇÝ Ñ³ïí³ÍÝ»ñÇ` ʳé³ï³Óáñ, ¸áõù³Ý³Óáñ, äÇçáõï, ÞÝáÕ »ï»ñÇ Óáñ³ÏÝ»ñÁ ¨ ѳÝù³í³ÛñÇ ï³ñ³ÍùÁ: àõëáõÙݳëÇñí³Í ï³ñ³Íùáõ٠ϻݹ³Ý³Ï³Ý ³ß˳ñÑÁ Ý»ñϳ۳óí³Í ¿ ÑÇÙݳϳÝáõÙ ïÇåÇÏ ³Ýï³é³ÛÇÝ ý³áõÝÇëï³Ï³Ý ¿É»Ù»ÝïÝ»ñáí: ØÇç³ïÝ»ñÇ ý³áõÝ³Ý Ý»ñϳ۳óí³Í ¿ ÑÇÙݳϳÝáõ٠ϳñÍñ³Ã¨»ñáí (231 ϳñ ³μ³Ý³Ï³Ý Ùdzíáñ) ¨ û÷áõϳè»ñáí (29 ϳñ ³μ³Ý³Ï³Ý Ùdzíáñ): Àݹ áñáõÙ, ϳñÍñ³Ã¨»ñÇ 231 ϳñ ³μ³Ý³Ï³Ý ÙdzíáñÝ»ñÇó 11-Á ѳݹÇë³ÝáõÙ »Ý ÎáíϳëÇ, 4-Á` гñ³í³ÛÇÝ ÎáíϳëÇ, 2-Á` г۳ëï³ÝÇ ¿Ý¹»ÙÇÏÝ»ñ, ÇëÏ Ù»ÏÁ ñ³Ýóí³Í ¿ ´ÝáõÃÛ³Ý ä³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý ØÇç³½ ³ÛÇÝ ØÇáõÃÛ³Ý Î³ñÙÇñ ¶ñùáõÙ: »÷áõϳíáñÝ»ñÇ 29 ï»ë³ÏÝ»ñÇó Ù»ÏÁ ÝáõÛÝå»ë ñ³Ýóí³Í ¿ ´ÝáõÃÛ³Ý ä³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý ØÇç³½ ³ÛÇÝ ØÇáõÃÛ³Ý Î³ñÙÇñ ¶ñùáõÙ: ø³ÝÇ áñ ÙÇç³ïÝ»ñÇ ×ÝßáÕ Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÁ Ý»ñϳ۳óí³Í ¿ è³íáñ ï»ë³ÏÝ»ñáí, μÝáñáᯐ ÙÇç³ïÝ»ñÇ ³Ýí³Ý³ó³ÝÏÁ, áñáÝù ñ³Ýóí³Í »Ý »Õáõï-ÑÛáõëÇë-³ñ¨»ÉÛ³Ý ¸ÇÉÇç³Ý ï³ñ³ÍùáõÙ ÁݹѳÝñ³å»ë¦ (¿ç 40-52): §¶Ý³Ñ³ïٳݦ ¨ §²ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ Ý³Ë³·ÍǦ Ù»ç μ»ñí³Í 260 ï»ë³ÏÇ ÙÇç³ïÝ»ñÁ í»ñ³μ»ñáõÙ »Ý áã û Èáéí³ Â»ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ, ³ÛÉ` î³íáõßÇ Ù³ñ½Ç »Õáõï ·ÛáõÕÇ Ùáï³Ï³ÛùáõÙ ·ïÝíáÕ ³Ýï³éÝ»ñÇÝ: âÝ³Û³Í ÙÇç³ïÝ»ñÇÝ í»ñ³μ»ñáÕ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ³ÕÛáõë³ÏÁ í»ñݳ·ñí³Í ¿` §Â»Õáõï - ÑÛáõëÇë ³ñ¨»ÉÛ³Ý ¸ÇÉÇç³Ý ï³ñ³ÍùáõÙ ·ñ³Ýóí³Í ÙÇç³ïÝ»ñÇ ï»ë³ÏÝ»ñÁ (Áëï Ø. ø³É³ßÛ³ÝÇ)¦, ë³Ï³ÛÝ Ñ»é³Ëáë³½ñáõÛóáõ٠سñÏ ø³É³ßÛ³ÝÝ ÇÝÓ ï»Õ»Ï³óñ»ó, áñ ÇÝùÁ 2005 Ãí³Ï³ÝÇÝ Ð³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ μ³ÝÏÇ ¨ ¶Éáμ³É ¿ÏáÉá·Ç³Ï³Ý ÑÇÙݳ¹ñ³ÙÇ å³ïí»ñáí, §î³íáõßÇ Ù³ñ½Ç μÝ³Ï³Ý é»ëáõñëÝ»ñÇ Ï³é³í³ñÙ³Ý ¨ ³Õù³ïáõÃÛ³Ý Ýí³½»óÙ³Ý Íñ³·ñǦ ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ áõëáõÙݳëÇñ»É ¿ ¸ÇÉÇç³ÝÇ Â»Õáõï ·ÛáõÕÇÝ (áñ ï³ëÝÛ³Ï ÏÇÉáÙ»ïñ»ñáí Ñ»éáõ ¿ ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÇ ßñç³ÝÇ Â»Õáõï ·ÛáõÕÇó) ѳñáÕ ³Ýï³éÝ»ñÇ ÙÇç³ïÝ»ñÁ ¨ ³ß˳ï³ÝùÇ ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ ѳÝÓÝ»É ¿ å³ïíÇñ³ïáõÇÝ: ܳ ݳ¨ ³ë³ó, áñ »ñϳñ ï³ñÇÝ»ñ ¿, ÇÝã Èáéí³ Ù³ñ½Ç »ÕáõïÇ ³Ýï³é³ï³ñ³ÍùáõÙ ãÇ »Õ»É: 19

ö³ëïáñ»Ý, ¸ÇÉÇç³ÝÇ ³Ýï³éÝ»ñÇ ïíÛ³ÉÝ»ñÁ Ùïóñ»É »Ý ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÇ ßñç³ÝÇ Â»Õáõï ѳÝù³Ñ³ÝÙ³Ý Ý³Ë³·ÍÇ Ù»ç, Çμñ¨ ³Û¹ ï³ñ³ÍùÇ ³Ýï³éÝ»ñáõÙ ÙÇç³ïÝ»ñÇ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝù: λÕÍÇùÝ ³Ïݳéáõ ¿: ÜáõÛÝ μ³ÅÝáõ٠ϳñ¹áõÙ »Ýù. §Ü³ËÏÇÝ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï Ñ³Ûïݳμ»ñí»É ¿ ÷áùñ³ëÇ³Ï³Ý ïñÇïáÝÇ (Triturus vittatus) åáåáõɳódz, áñÁ ÙdzÏÝ ¿ ѳÝñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ ¨ ñ³Ýóí³Í ¿ г۳ëï³ÝÇ Î³ñÙÇñ ñùáõÙ: лﳽáïí³Í ï³ñ³ÍùáõÙ ¹Çï³ñÏí³Í ëáÕáõÝÝ»ñÇ 10 ï»ë³ÏÝ»ñÇó »ñÏáõëÁ` Testudo graeca ¨ Elaphe hohenackeri Áݹ ñÏí³Í »Ý г۳ëï³ÝÇ Î³ñÙÇñ ñùáõÙ: Ð»ï³ ³ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ³Û¹ óáõó³ÏÁ Éñ³óí»ó ¨ ѻﳽáïíáÕ ï³ñ³Íùáõ٠ѳݹÇåáÕ ÃéãáõÝÝ»ñÇ ï»ë³ÏÝ»ñÇ ù³Ý³ÏáõÃÛáõÝÁ ѳë³í 86-Ç: ¸ñ³ÝóÇó 7-Á Áݹ ñÏí³Í »Ý г۳ëï³ÝÇ Î³ñÙÇñ ñùáõÙ: лﳽáïí³Í ï³ñ³ÍùáõÙ, Áëï Ù»ñ ¹Çï³ñÏáõÙÝ»ñÇ ¨ ñ³Ï³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñÇ, ѳݹÇåáõÙ »Ý ϳÃݳëáõÝÝ»ñÇ 55 ï»ë³ÏÝ»ñ, áñáÝóÇó 7-Á ñ³Ýóí³Í »Ý г۳ëï³ÝÇ Î³ñÙÇñ ñùáõÙ, ÇëÏ 14-Á ݳ˳ï»ëíáõÙ ¿ Áݹ ñÏ»É Ñ³çáñ¹ Ññ³ï³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ù»ç¦ (¿ç 59-63): Üßí³Í 55 ϳÃݳëáõÝÝ»ñÇó` ³Ï³Ýç»Õ á½ÝÇÝ (Erinaceus auritus), ɳÛݳϳÝç ͳÉù³ßáõñÃÁ (Tadarida terniotis), ß»Ï Ý³å³ëï³ÏÁ (Lepus europeus), ÏáíϳëÛ³Ý çñ³ë³ÙáõÛñÁ (Lutra lutra meridionalis), ·áñß ³ñçÁ (Ursus arctos), ³Ýï³é³ÛÇÝ Ï³ïáõÝ (Felis silvestris caucasica), ³é³ç³íáñ³ëÇ³Ï³Ý ÁÝÓ³éÛáõÍÁ (Panthera pardus tullianus), Éáõë³ÝÁ (Felis lynx) ·ñ³Ýóí³Í »Ý г۳ëï³ÝÇ Î³ñÙÇñ ·ñùáõÙ (ÐÐáõ٠ѳÛïݳμ»ñí³Í »Ý 84 ï»ë³ÏÇ Ï³ÃݳëáõÝÝ»ñ): ÖÇßï ¿, §¶Ý³Ñ³ïٳݦ Ù»ç ³÷ëáë³Ýù ¿ ѳÛïÝíáõÙ ¹ñ³Ýó μݳϳí³ÛñÇ ÏáñëïÇ ¨ ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇ áñáß ï»ë³ÏÝ»ñÇ ï³ñ³ÍÙ³Ý ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÇ ë³Ñٳݳ÷³ÏÙ³Ý Ñ³Ù³ñ, μ³Ûó ¹³ ϳñ»ÉÇ ¿ Ï»ÕͳíáñáõÃÛáõÝ Ñ³Ù³ñ»É, ù³Ý½Ç ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇó ÙdzÛÝ ÓÏÝ»ñÝ »Ý, áñ ³ñųݳó»É »Ý ÀÝÏ»ñáõÃÛ³Ý áõß³¹ñáõÃÛ³ÝÁ: ØdzÛÝ ÓÏÝ»ñÇ ÏáñëïÇ Ñ³Ù³ñ ¿ ïÝï»ë³Ï³Ý íݳë Ý»ñϳ۳óí³Í, ³ÛÝ ¿É` Áݹ³Ù»ÝÁ... 175 ѳ½³ñ ¹ñ³Ù: ÜáõÛÝ ÷³ëï³ÃÕÃÇ 143-ñ¹ ¿çáõ٠ϳñ¹áõÙ »Ýù. §Ð³ßí³ñÏÝ»ñÁ óáõÛó »Ý ï³ÉÇë, áñ ѳï³Ï³ÛÇÝ Ï»Ý¹³ÝÇÝ»ñÇ ÙÇçÇÝ Ï»Ýë³½³Ý í³ÍÁ ѳí³ë³ñ ¿ Ùáï 7,5 /ùÙ, ÇÝãÁ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ï³ÉÇë ëï³Ý³É ÞÝáÕ »ïÇ ¨ Ýñ³ íï³ÏÝ»ñÇ ï³ñ³ÍùáõÙ Ùáï 130 Ï ³åñ³Ýù³ÛÇÝ ÓáõÏ 175 ѳ½³ñ ¹ñ³Ù ÁݹѳÝáõñ ³ñÅáÕáõÃÛ³Ùμ¦: ¸ñ³Ýù DZÝã ·Çï³Ï³Ý-Çñ³í³Ï³Ý ÑÇÙù»ñÇ íñ³ ³ñí³Í ѳßí³ñÏÝ»ñ »Ý: ܳ˳ï»ëíáõÙ ¿ áãÝã³óÝ»É çñ³ÛÇÝ ³í³½³ÝÝ Çñ ϻݹ³Ý³Ï³Ý ³ß˳ñÑáí ¨ ³ÛÝï»ÕÇ Ï»Ý¹³ÝÇÝ»ñÇ ÙdzÛÝ ³åñ³Ýù³ÛÇÝ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý ³ñÅ»ùÝ ¿ ѳïáõóíáõÙ... ²é³ÝÓÇÝ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛ³Ý ³é³ñϳ å»ïù ¿ ¹³éݳ, û ·É˳íáñ³å»ë á’ñ ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇ μݳϳí³Ûñ»ñÝ áõ ï»Õ³ß³ñÅÙ³Ý áõÕÇÝ»ñÝ »Ý áãÝã³Ý³Éáõ ϳ٠˳óñí»Éáõ: ´³óÇ ³Û¹, ѳÝù³í³ÛñÇ 25 ï³ñÇÝ»ñÇ ß³Ñ³·áñÍáõÙÁ` ï³ñ»Ï³Ý 345 ßáõñçûñÛ³ ³ß˳ï³Ýù, ß³ñáõݳϳμ³ñ Çñ³Ï³Ý³óí»ÉÇù å³ÛûóáõÙÝ»ñ, ͳÝñ ï»ËÝÇϳÛÇ ÑéݹÛáõÝ, óÝóáõÙÝ»ñ, ³ÕÙáõÏ, íÇμñ³ódz, ·Çß»ñ³ÛÇÝ Éáõë³ñÓ³ÏáõÙÝ»ñ ¨Ý: ä³ñ½ ¿, û ³Û¹ ³Ù»ÝÁ ÇÝã ³½¹»óáõÃÛáõÝ Ï³ñáÕ ¿ áõÝ»Ý³É Ñ³Ýù³í³ÛñÇ Ñ³ñ³ÏÇó ï³ñ³ÍùÝ»ñÇ Ï»Ý¹³ÝÇÝ»ñÇ íñ³: §¶Ý³Ñ³ïٳݦ Ù»ç ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇ ÝϳïÙ³Ùμ §Ñá·³ï³ñáõÃÛáõÝÁ¦ ÉÇáíÇÝ ³Ýï»ëí³Í ã¿. §ÎáÙμÇݳïÇ ï³ñ³ÍùáõÙ ³Ýï³é³½³Ý í³ÍÇ å³Ñå³Ýí³Í ѳïí³ÍÝ»ñÁ ϳñáÕ »Ý ѳݹÇë³Ý³É ÃéãáõÝÝ»ñÇ áñáß ï»ë³ÏÝ»ñÇ, Ù³Ýñ ϳÃݳëáõÝÝ»ñÇ, ëáÕáõÝÝ»ñÇ, »ñÏÏ»Ýó³ÕÝ»ñÇ ¨ ÙÇç³ïÝ»ñÇ μݳÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ åÇï³ÝÇ ÏÕ½Û³ÏÝ»ñ¦ (¿ç 107): γÙ. §îÝï»ë³Ï³Ý áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ` ͳé³Ñ³ïáõÙÁ, ʳé³ï³Óáñ »ïÇ ÑáõÝÇ ÷áËáõÙÁ, å³ÛûóáõÙÝ»ñÁ ¨ ͳÝñ μ»éݳï³ñ ³íïáïñ³ÝëåáñïÇ ß³Ñ³ áñÍáõÙÁ ³ÝËáõë³÷»ÉÇáñ»Ý Ïμ»ñ»Ý ³Ýï³é³ÛÇÝ ½ ³ÛáõÝ Ï»Ýë³ó»Ýá½Ç Ó¨³÷áËÙ³ÝÁ ¨ Ù³ë³Ùμ áãÝã³óÙ³ÝÁ (ÑÇÙݳϳÝáõÙ ÏñÍáÕÝ»ñÇ ÏáÉáÝdzݻñÁ), ¿ç 129): ÌÇÍ³Õ Ñ³ñáõóáÕ ³×å³ñ³ñáõÃÛáõÝ: 20

§¶Ý³Ñ³ïٳݦ 85-ñ¹ ¿çáõÙ ÝßíáõÙ ¿. §Ø»ñ ѻﳽáïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ ÞÝáÕ »ïáõÙ ¨ Ýñ³ íï³ÏÝ»ñáõÙ ñ³Ýóí»É »Ý ³Ûë »ï³í³½³ÝáõÙ ³Ù»Ý³ï³ñ³Íí³Í »ñ»ù ÓÏݳï»ë³ÏÝ»ñÁ` γñÙñ³Ë³Ûï (Salmo trutta morfa fario), øáõéÇ μ»ÕÉáõ (Barbus lacerta cyri), øáõéÇ ÏáÕ³Ï Ï³Ù Ï³åáõÛï (Varicorhinus capoeta capoeta): ²Ûë ï»ë³ÏÝ»ñÁ ³ñ³ ³Ñáë, ù³ñù³ñáï ѳï³Ïáí »ï»ñÇ μݳÏÇãÝ»ñ »Ý: ²Û¹åÇëÇÝ »Ý ÞÝáÕ »ïÁ ¨ Ýñ³ íï³ÏÝ»ñÁ: гٳӳÛÝ ñ³Ï³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñÇ, μ³óÇ í»ñÁ Ýßí³Í ï»ë³ÏÝ»ñÇó, ¸»μ»¹Ç çñѳí³ù ³í³½³ÝÇ ù³ñù³ñáï ¨ ³í³½áï ѳï³Ïáí »ï³ÏÝ»ñáõ٠ѳݹÇåáõÙ »Ý ݳ¨ øáõéÇ É»ñϳÓáõÏÁ (Nemachilus brandti) ¨ гÛÏ³Ï³Ý ï³é»ËÇÏÁ (Alburnoides bipunctatus armeniensis): ²ÛëåÇëáí, Çñ³Ï³Ý³óí³Í ѻﳽáïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ íϳÛáõÙ »Ý, áñ ѻﳽáïí³Í »ï³ÏÝ»ñÝ áõÝ»Ý μ³ñÓñáñ³Ï çáõñ, ³ÝáÕݳ߳ñ³íáñ ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇ μ³í³Ï³Ý ѳñáõëï μ³½Ù³½³ÝáõÃÛáõÝ, ï»Õ³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ÓÏݳÛÇÝ ³ñ¹Ûáõݳ áñÍ³Ï³Ý å³ß³ñÝ»ñ¦ (¿ç 85): ê³Ï³ÛÝ, ÇÝãå»ë ³ñ¹»Ý ³ëí»É ¿, áãÝã³óí»ÉÇù ÓÏݳß˳ñÑÇÝ Ñ³ëóí»ÉÇù íݳëÁ ·Ý³Ñ³ïí»É ¿ 130 Ï· ¨ Áݹ³Ù»ÝÁ... 175 ѳ½³ñ ¹ñ³Ù: ä»ïù ¿ ÝϳïÇ áõݻݳÉ, áñ ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí ϻݹ³Ý³Ï³Ý ³ß˳ñÑÇÝ Ñ³ëóí»ÉÇù íݳëÁ ë³Ñٳݳ÷³ÏíáõÙ ¿ ³Û¹ 175 ѳ½³ñ ¹ñ³Ùáí: ²Ñ³ ¨ ÐÐ ûñ»ÝùÝ»ñáí, ØÇç³½·³ÛÇÝ ÏáÝí»Ýódzݻñáí ¨ Çñ³í³Ï³Ý ³ÛÉ ³Ïï»ñáí »ñ³ß˳íáñí³Í í³ÛñÇ Ï»Ý¹³ÝÇÝ»ñÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý áõ å³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Çñ³Ï³Ý å³ïÏ»ñÁ: Ðݳ·Çï³Ï³Ý Ñáõß³ñÓ³ÝÝ»ñ §¶Ý³Ñ³ïáõÙ¦ ÷³ëï³ÃÕÃáõÙ ÝßíáõÙ ¿. §ÈáéÇÝ ³ÝÑÇß»ÉÇ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñÇó ѳÛïÝÇ ¿ å³ïٳ׳ñï³ñ³å»ï³Ï³Ý Ñáõß³ñÓ³ÝÝ»ñÇ ËÇï ó³Ýóáí, Ù³ëݳíáñ³å»ë Ñݳ áõÛÝ μݳϳï»ÕÇÝ»ñáí ¨ ¹³Ùμ³ñ³Ý³¹³ßï»ñáí, áñáÝù ϳñ¨áñ å³ïÙ³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý áã ÙdzÛÝ ³Û¹ ï³ñ³Í³ßñç³ÝÇ, ³Ûɨ Ù»ñ »ñÏñÇ áõ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ Ùß³ÏáõÛÃÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ: ²Û¹ ¿ å³ï׳éÁ, áñ Ù³ëݳ »ïÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ÞÝáÕ ¨ »Õáõï ÛáõÕ»ñÇ ï³ñ³Í³ßñç³ÝáõÙ åÕÝÓ³ÙáÉÇμ¹»Ý³ÛÇÝ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ß³Ñ³ áñÍÙ³Ý ï»Õ³Ù³ë»ñÇ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ³Û¹ Ýå³ï³Ïáí ϳéáõóíáÕ ÏáÙáõÝÇϳódzݻñÇ áõ ׳ݳå³ñÑÝ»ñÇ áïÇÝ»ñáõ٠ϳï³ñí»óÇÝ Ñ»ï³Ëáõ½³áñáÝáÕ³Ï³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñ: Üßí³Í ï³ñ³Í³ßñç³Ýáõ٠ѳÛïݳμ»ñí»É »Ý Ñ»ï¨Û³É Ñáõß³ñÓ³ÝÝ»ñÁ ¨ Ñáõ߳ѳٳÉÇñÝ»ñÁ` - Ðáõë³Ýó ³Û ÇÝ»ñÇ ï³ñ³Íùáõ٠ϳ μñáݽ»¹³ñÛ³Ý ¨ ÙÇçݳ¹³ñÛ³Ý μݳϳï»ÕÇ ¨ ¹³Ùμ³ñ³Ý³¹³ßï; - Ô³ñ³ùáÃáõÏÇ Ñáõß³ñÓ³Ý. ÛáõÕ³ï»ÕÇ, ÑÇÝ å³ßï³ÙáõÝù³ÛÇÝ Ï³éáõÛóÇ ³í»ñ³ÏÝ»ñ, Ñݳ áõÛÝ ¨ ÙÇçݳ¹³ñÛ³Ý ßñç³ÝÇ ï³×³ñÇ ³í»ñ³ÏÝ»ñ ¨ ѳۻñ»Ý ³ñӳݳ ñáõÃÛ³Ùμ ù³ñ»ñ; - Ù»ñ Ãí³ ñáõÃÛáõÝÇó ³é³ç 4-2 ¹³ñ Ñáõß³ñÓ³Ý ¨ ¹³Ùμ³ñ³Ý³¹³ßï; - ¹³Ùμ³ñ³Ý³¹³ßï, áñï»Õ ѳÛïݳμ»ñí³Í »Ý μñáݽ» ¹³ßáõÛÝ, ëáõñ, Ý»ï³ëɳùÝ»ñ, ù³Ý¹³Ï³½³ñ¹ ɳÛÝ áïÇ, Ù»Í Ãíáí Ë»ó» ³Ù³Ý»Õ»Ý ¨ ³ ³Ã» ¨ ë³ñ¹ÇáÝ» áõÉáõÝùÝ»ñ ¨ ³ÛÉÝ: - ÒáñÇ »Õ μݳϳï»ÕÇ: î³ñ³ÍùáõÙ Ï³Ý μñáݽ»¹³ñÛ³Ý ¹³Ùμ³ñ³ÝÝ»ñ, ë³Ï³ÛÝ ÙÇçݳ¹³ñÛ³Ý ÝÛáõûñÁ »ñ³ÏßéáõÙ »Ý: ²ÛÝï»Õ ¿ ïÝíáõ٠سݳñ¨Ç 11-12-ñ¹ ¹³ñ»ñÇÝ í»ñ³μ»ñáÕ í³ÝùÁ: ...гÛïݳμ»ñí»É ¿ ϳí³Ï»ñï »ñÏáõ ë³ñÏáý³ , ë³É³ñÏÕ³Ó¨ »ñÏáõ ¹³ ³Õ: ²ÛÝï»Õ ϳ ݳ¨ ¶³éÝÇÇ Ñ³Ýñ³Ñ³Ûï Ë׳Ýϳñ» ѳï³Ïáí μ³ÕÝÇùÇ ÝÙ³Ý Ï³éáõÛó ¨ ³ÛÉ Ñáõß³ñÓ³ÝÝ»ñ: - ¸áõù³Ý³ÓáñÇ Ñáõß³ñÓ³Ý: ²ÛÝ Ñ³ÛïÝÇ ¿ áñå»ë Ù»ï³Õ³Ùß³ÏÙ³Ý í³Ûñ, ...

- ´áí»ñáõÙ, ³ÝÙÇç³å»ë ʳé³ï³ÝáóÇÝ Ñ³ñáÕ ï³ñ³ÍùáõÙ, Ï³Ý ÙÇçݳ¹³ñÛ³Ý »ñÏáõ å³ßï³ÙáõÝù³ÛÇÝ Ï³éáõÛóÝ»ñ, ѳÛïݳμ»ñí»É »Ý ¹³Ùμ³ñ³ÝÝ»ñ, μñáݽ»¹³ñÛ³Ý ÝÛáõûñ... ´áí»ñáõÙ Ï³Ý ÑÇÝ Ñ³Ýù³Ëáñß»ñ, Ù»ï³Õ³Ñ³ÉáóÝ»ñ, ˳ñ³ÙÇ Ùݳóáñ¹Ý»ñ: ʳé³ï³ÝáóáõÙ »Õ»É »Ý Ù»ï³Õ³Ùß³ÏÙ³Ý ³ñÑ»ëï³ÝáóÝ»ñ: 21

- гÝù³í³ÛñÇ ß³Ñ³ áñÍÙ³Ý áïáõ٠ѳïáõÏ»Ýï μ³óí»É »Ý μñáݽ»¹³ñÛ³Ý ¹³Ùμ³ñ³ÝÝ»ñ, áñáÝù Ù»ñ ϳñÍÇùáí ¿³Ï³Ý ã»Ý¦ (¿ç 85-86): γñÍáõÙ »Ýù, μ³ó³ïñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝ ãϳ: Ò»éݳñÏáõÃÛ³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ³é³ç³óáÕ Ã³÷áÝÝ»ñÁ ²Û¹ μ³ÅÝáõÙ ³ëíáõÙ ¿. §7 ÙÉÝ ïáÝݳ ï³ñ»Ï³Ý ³ñï³¹ñáճϳÝáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ 3,78 ÙÉÝ ËÙ ¹³ï³ñÏ ³å³ñ Ïï»Õ³÷áËíÇ Ã³÷áݳÏáõÛï»ñ: ÀݹѳÝáõñ ó÷áÝÝ»ñÇ (¹³ï³ñÏ ³å³ñÝ»ñÇ) ͳí³ÉÁ 25 ï³ñÇ ß³Ñ³ áñÍÙ³Ý ¹»åùáõÙ Ïϳ½ÙÇ 91,7 ÙÉÝ ËÙ åÇݹ Ù³ñÙÝáõÙ: гÝù³Ñ³ñëï³óÙ³Ý åñáó»ëáõÙ Ëï³ÝÛáõÃÇ ÁݹѳÝáõñ »ÉùÁ (åÕÝÓÇ ¨ ÙáÉÇμ¹»ÝÇ) ϳ½ÙáõÙ ¿ 1,58 ïáÏáë, Ùݳó³Í 98,42 ïáÏáëÁ åáã»ñ »Ý, áñáÝù å³Ñ»ëï³íáñí»Éáõ »Ý åáã³Ùμ³ñáõÙ (²ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ Ý³Ë³·ÍáõÙ` ÏáÝó»Ýïñ³ïÝ»ñ 1,25%, åáã³Ýù` 98,75%): äáã»ñÁ Ññ¹»Ñ³íï³Ý· ã»Ý: Ò»éݳñÏáõÃÛ³Ý ß³Ñ³ áñÍÙ³Ý ÁÝóóùáõÙ ï»ËÝÇϳÛÇ, ë³ñù³íáñáõÙÝ»ñÇ, Ýñ³Ýó ï³ñμ»ñ Ñ³Ý áõÛóÝ»ñÇ Ù³ßí³ÍáõÃÛ³Ý, ç³ñ¹Ù³Ý å³ï׳éáí ³é³ç³ÝáõÙ »Ý ë¨ Ù»ï³ÕÇ ç³ñ¹áÝÝ»ñ, áñáÝù Ïáõï³ÏíáõÙ »Ý ³Û¹ Ýå³ï³Ïáí ѳïáõÏ ³é³ÝÓݳóí³Í ѳñóÏÝ»ñáõÙ ¨ Áëï Ïáõï³ÏÙ³Ý »ñϳÃáõÕ³ÛÇÝ ïñ³Ýëåáñïáí ï»Õ³÷áËíáõÙ ë¨ Ù»ï³ÕÝ»ñÇ Ùß³ÏÙ³Ý ·áñͳñ³Ý: î³ñ»Ï³Ý Ù»Ï ³Ý ³Ù ³íïá¹áÕ»ñÇ ÷á˳ݳÏÙ³Ý ¹»åùáõÙ Ù³ßí³Í ³íïá¹áÕ»ñÇ ù³ßÁ Ïϳ½ÙÇ 300-360 ï: ¸ñ³Ýù å»ïù ¿ å³Ñ»ëï³íáñí»Ý ѳïáõÏ Ñ³ïϳóí³Í ѳñóÏÝ»ñáõÙ: è»ïÇݳï»ËÝÇÏ³Ï³Ý Ã³÷áÝÝ»ñÁ í»ñ³μ»ñáõÙ »Ý áã Ãáõݳíáñ ¹³ëÇÝ ¨ Áëï Ïáõï³ÏÙ³Ý »ñϳÃáõÕáí Ïï»Õ³÷áËí»Ý í»ñ³Ùß³ÏÙ³Ý: Ò»éݳñÏáõÃÛáõÝáõÙ ï³ñ»Ï³Ý ÏÏáõï³ÏíÇ 800-850ï ³ß˳ï³Í ÛáõÕ: ¸ñ³Ýù ѳí³ùí»Éáõ »Ý ï³Ï³é³Ó¨ ï³ñ³Ý»ñáõÙ ¨ Ïï»Õ³÷áËí»Ý ݳíóÙûñùÝ»ñÇ å³Ñ»ëïáõÙ ³é³ÝÓݳóí³Í ѳñóÏ: ²Ûëï»ÕÇó Ýñ³Ýù å³ñμ»ñ³μ³ñ ÏáõÕ³ñÏí»Ý ݳíóÙûñùÝ»ñÇ í»ñ³Ï³Ý·ÝÙ³Ý ·áñͳñ³Ý: äÇݹ Ï»Ýó³Õ³ÛÇÝ Ã³÷áÝÝ»ñÇÝ å³ïϳÝáõÙ »Ý ÃáõÕÃÁ, ëïí³ñ³ÃáõÕÃÁ, ï»ùëïÇÉÁ, ³å³ÏÇÝ, åɳëïÙ³ë³Ý ¨ ³ÛÉÝ, áñáÝù Ãáõݳíáñ ÝÛáõûñ ã»Ý: Àëï Ïáõï³ÏÙ³Ý åÇݹ Ï»Ýó³Õ³ÛÇÝ Ã³÷áÝÝ»ñÁ ¨ ßÇݳñ³ñ³Ï³Ý ³ÕμÁ ÏáÙμÇݳïÇ ï³ñ³ÍùÇó ï»Õ³÷áËí»Éáõ »Ý ѳïáõÏ åáÉÇ áÝÝ»ñ, áñáÝó ï»Õ³ÝùÁ ѳٳӳÛÝ»óí»Éáõ ¿ ï»Õ³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ Ñ»ï¦ (¿ç 108-109): ܳË, åáã³ÝùÇ, ³ÛëÇÝùÝ` ç³ñ¹³Í-Ù³Ýñ³óñ³Í-³Õ³ó³Í-ëÕÏ»Éáí ÷áßÇ ¹³ñÓñ³Í ѳÝù³ù³ñÇ Ññ¹»Ñ³íï³Ý· ãÉÇÝ»Éáõ Ù³ëÇÝ: ºÃ» ³Û¹ ѳÝù³ù³ñÁ Ññ¹»Ñ³íï³Ý· ÉÇÝ»ñ, ³å³ ÙÇÉÇáݳíáñ ï³ñÇÝ»ñ ³é³ç ³ñ¹»Ý Ññ¹»Ñí³Í-í³éí³Í·áÉáñßdzó³Í ÏÉÇÝ»ñ ¨ ³Ûëûñ, Çñ ³Ýï³é³Í³ÍÏ-μáõë³Í³ÍÏ ·áñ·áí áõ ѳñáõëï Ï»Ýë³μ³½Ù³½³ÝáõÃÛ³Ùμ ½áѳë»Õ³ÝÇÝ ã¿ñ ¹ñíÇ, áñå»ë½Ç ³é³í»É ѳñëï³óÝÇ ÙdzÛÝ ÙÇ ËáõÙμ Ù³ñ¹Ï³Ýó: ºí ³å³, ÇÝãå»ë ï»ëÝáõÙ »Ýù, åáã³Ùμ³ñÇ ï³Ï ¹ñí»ÉÇù, ³ÛëÇÝùÝ` ѳí»ñÅáñ»Ý áãÝã³óí»ÉÇù, ï³ñ³ÍùÁ Ý»ñϳ۳óíáõÙ ¿ 170-180 ѳ, ë³Ï³ÛÝ ÝáõÛÝ ÷³ëï³ÃÕÃáõÙ (¿ç 139), áõñ μ»ñíáõÙ ¿ ïÝï»ë³Ï³Ý íݳëÇ ·Ý³Ñ³ïáõÙÁ, åáã³Ùμ³ñÇ ï³ñ³ÍùÁ ³ñ¹»Ý Ý»ñϳ۳óíáõÙ ¿ Áݹ³Ù»ÝÁ 53,5 ѳ (ïÝï»ë³Ï³Ý íݳëÁ` 13482000 ¹ñ³Ù), ¹³ï³ñÏ ³å³ñÝ»ñÇ ½μ³Õ»óÝ»ÉÇù ï³ñ³ÍùÁ` 70 ѳ (5827500 ¹ñ³Ù), μ³ó ѳÝùÇÝÁ` 46 ѳ (1449000 ¹ñ³Ù): §²ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ Ý³Ë³·ÍáõÙ¦` §Â»ÕáõïÇ åÕÝÓ³ÙáÉÇμ¹»Ý³ÛÇÝ ÏáÙμÇݳïÇ ³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý Ññ³å³ñ³ÏÝ»ñÇ ¨ ϳéáõóí³ÍùÝ»ñÇ ½μ³Õ»óñ³Í ï³ñ³ÍùÝ»ñÁ¦ ³ÕÛáõë³ÏáõÙ (¿ç 71-72) ÝßíáõÙ ¿, áñ μ³óѳÝùÇ ÁݹѳÝáõñ ٳϻñ»ëÁ ϳ½Ù»Éáõ ¿ 240 ѳ, ÇëÏ ³é³çÇÝ ÷áõÉáõÙ` 8 ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ` 65 ѳ, Éó³ÏáõÛï»ñÇÝÁ` 107,4 ¨ 52,4 ѳ, åáã³Ùμ³ñÇÝÁ` 214 ¨ 54 ѳ: ÆÝãå»ë å³ñ½ »ñ¨áõÙ ¿, μ³óѳÝùÇ, ¹³ï³ñÏ ³å³ñÝ»ñÇ Éó³ÏáõÛï»ñÇ ¨ åáã³Ùμ³ñÇ ï³Ï ¹ñí»ÉÇù ï³ñ³ÍùÝ»ñÁ ³é³çÇÝ 8 ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ,

22

í»ñçݳϳÝÇ Ñ³Ù»Ù³ïáõÃÛ³Ùμ, ϳ½ÙáõÙ »Ý ѳٳå³ï³ë˳ݳμ³ñ` 27 ïáÏáë, 49 ïáÏáë ¨ 25 ïáÏáë: ÆÝã í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ Ù»ï³ÕÇ ç³ñ¹áÝÝ»ñÁ ·áñͳñ³Ý, é»ïÇݳï»ËÝÇÏ³Ï³Ý Ã³÷áÝÝ»ñÁ í»ñ³Ùß³ÏÙ³Ý, ³ß˳ï³Í ÛáõÕÁ` ݳíóÙûñùÝ»ñÇ í»ñ³Ï³Ý·ÝÙ³Ý ·áñͳñ³Ý, åÇݹ Ï»Ýó³Õ³ÛÇÝ Ã³÷áÝÝ»ñÁ ¨ ßÇݳñ³ñ³Ï³Ý ³ÕμÁ` ѳïáõÏ ï³ñ³ÍùÝ»ñ ï»Õ³÷áËí»ÉáõÝ, ³å³ ¹ñ³Ýù ÑÇÙݳíáñí³Í ã»Ý ѳٳå³ï³ëË³Ý ÷³ëï³ÃÕûñáí, ¨ Ãí³ñÏ³Í ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÁ ½áõï ѳÛï³ñ³ñáõÃÛáõÝ »Ý: гñÏ ¿ Ýß»É, áñ Ýßí³Í ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÇ Íñ³·ñ»ñÁ ¨ ¹ñ³Ýó Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï ÏÝùí³Í å³Ûٳݳ·ñ»ñÇ å³ï×»ÝÝ»ñÁ å³ñï³¹ñ³μ³ñ å»ïù ¿ Ïóí³Í ÉÇÝ»ÇÝ Ý³Ë³·ÍÇÝ, áñÇó Ñ»ïá ÙdzÛÝ Ý³Ë³·ÇÍÁ ϳñ»ÉÇ ÏÉÇÝ»ñ Ý»ñϳ۳óÝ»É ¿ÏáÉá·Ç³Ï³Ý ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛ³Ý: ܳ˳·ÍáõÙ ³ëíáõÙ ¿, áñ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝáõÙ ï³ñ»Ï³Ý ÏÏáõï³ÏíÇ 800-850ï ³ß˳ï³Í ÛáõÕ, ë³Ï³ÛÝ Í³Ëëí»ÉÇù ÝÛáõûñÇ ó³ÝÏáõÙ ÛáõÕÁ μ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿ : è»ÏáõÉïÇí³óáõÙ ¨ ÏáÝë»ñí³óáõÙ ²Ûë μ³ÅÝáõÙ ³ëíáõÙ ¿. §äáã³Ùμ³ñÇ ¨ Éó³ÏáõÛïÇ ï³ñ³ÍùÇ ßñç³Ï³ ÑáÕ»ñÇ ³ÕïáïáõÙÁ ϳÝË»Éáõ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ³Ûë ï³ñ³ÍùÝ»ñÁ é»ÏáõÉïÇí³ódzÛÇ Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É Ñ»ï¨Û³É ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÁ` 1.´³óѳÝùÇ ¨ É»éݳѳñëï³óáõóÇã ý³μñÇϳÛÇ ßÇݳñ³ñáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ³Û¹ ï³ñ³ÍùÝ»ñÇó ï»Õ³÷áËí»Éáõ ¿ μ»ññÇ ÑáÕ (Ùáï 50 ë٠ѽáñáõÃÛ³Ùμ): ì»ñçÇÝë ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ï»Õ³÷áË»É Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ï³ñ³ÍùÝ»ñ ¨ å³Ñå³Ý»É 3 Ù»ïñÇ Ñ³ëÝáÕ μÉáõñÝ»ñÇ ï»ëùáí: Ð»ï³ ³ÛáõÙ ³Ûë ÑáÕÁ Ïû ï³ áñÍíÇ åáã³Ùμ³ñÇ ¨ Éó³ÏáõÛïÇ ï³ñ³ÍùÇ Ù³Ï»ñ»ëÁ ÙÇÝ㨠15 ë٠ѽáñáõÃÛ³Ùμ Ñáճ߻ñïáí ͳÍÏ»Éáõ ѳٳñ: ê³ ÏϳÝ˳ñ »ÉÇ Í³Ýñ Ù»ï³ÕÝ»ñáí ѳñáõëï ѳÝù³ÝÛáõÃÇ ÑáÕÙݳѳñáõÙÁ ¨ ù³Ùáõ ÙÇçáóáí ßñç³Ï³ ï³ñ³ÍùÝ»ñ ï³ñ³ÍáõÙÁ: 2. ²é³ç³ñÏíáÕ é»ÏáõÉïÇí³óÙ³Ý Ñ³çáñ¹ ï³ñμ»ñ³ÏÁ` ï³ñ³ÍùÁ å³ñμ»ñ³μ³ñ çñ»É åáÉdzÏñÇɳÙÇ¹Ç çñ³ÛÇÝ ÉáõÍáõÛÃáí: ì»ñçÇÝë ÑǹñáÉǽí»Éáí ³é³ç³óÝáõÙ ¿ åáÉdzÏñÇɳÃÃíÇ ³ÙáÝdzϳÛÇÝ ³Õ, áñÁ ³Ùñ³óÝáõÙ ¿ ÑáÕÇ Ù³Ï»ñ¨áõóÛÇÝ ß»ñïÁ` ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï ÃáÕÝ»Éáí ³ÛÝ Ã³÷³ÝóÇÏ çñÇ ¨ û¹Ç ѳٳñ: ÎáÙμÇݳïáõÙ ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ ¹³¹³ñ»óáõÙÇó Ñ»ïá ݳ˳ï»ëíáõÙ ¿` μáÉáñ ³ÛÝ ë³ñù³íáñáõÙÝ»ñÁ, áñáÝù ³ÝÙÇç³å»ë ß÷í»É »Ý Ãáõݳíáñ ÝÛáõûñÇ Ñ»ï, å»ïù ¿ íݳ볽»ñÍí»Ý, Ãáõݳíáñ ó÷áÝÝ»ñÁ, áñáÝù Ïáõï³Ïí»É »Ý Ó»éݳñÏáõÃÛ³Ý ï³ñ³ÍùáõÙ, í³ñ³Ïí³Í ÑáÕÇ ß»ñïÁ å»ïù ¿ ï»Õ³÷áËí»Ý åáã³Ùμ³ñ ¨ óÕí»Ý, ß»Ýù»ñÝ áõ ßÇÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ` î³ñμ»ñ³Ï 1. ê³ñù³íáñáõÙÝ»ñÁ, ß»Ýù»ñÁ ¨ ßÇÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ϳå³ÙáÝï³Åí»Ý, ÑÇÙù»ñÁ Ïѳí³ë³ñ»óí»Ý ÑáÕÇÝ, Ïí»ñ³Ï³Ý ÝíÇ μÝ³Ï³Ý ¹ñ»Ý³ÅÁ: ֳݳå³ñÑÝ»ñÁ ¨ Ù»ñÓ³ï³ñ ׳ݳå³ñÑÝ»ñÁ Ïù³Ý¹í»Ý, ï³ñ³ÍùÁ å»ïù ¿ Ù³ùñ»É, í³ñ»É ¨ í»ñ³Ï³Ý·Ý»É ݳËÏÇÝ É³Ý¹ß³ýïÁ: î³ñμ»ñ³Ï 2. î³ñ³ÍùÁ ç³ñ¹áÝÇó, ó÷áÝÝ»ñÇó Ù³ùñáõÙÇó ¨ íݳ볽»ñÍáõÙÇó Ñ»ïá ß»Ýù»ñÁ ¨ ßÇÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ϳñáÕ »Ý í³×³éí»É ϳ٠í³ñӳϳÉí»É ³ÛÝ å³ÛÙ³Ýáí, áñ Ýáñ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ ãÇ Ñ³Ï³ëÇ ÐÐ ë³ÝÇï³ñ³Ï³Ý ¨ ¿ÏáÉá·Ç³Ï³Ý å³Ñ³ÝçÝ»ñÇݦ (¿ç 110-111): ²Ûëï»Õ ³é³ç³ó³Í ѳñó»ñÇó »Ý` ³. ÐáÕÇ Ù³Ï»ñ¨áõóÛÇÝ ß»ñïÝ ³Ùñ³óÝáÕ §äáÉdzÏñÇɳÃÃíÇ ³ÙáÝdzϳÛÇÝ ³ÕÁ ³ñ¹Ûá±ù áñ¨¿ μ³ó³ë³Ï³Ý ѻ勉Ýù ãÇ ÃáÕÝ»Éáõ` ÑáÕÇ, μáõë³Ï³ÝáõÃÛ³Ý, çñ»ñÇ ¨ ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇ íñ³: μ. ²ñ¹Ûá±ù Ñݳñ³íáñ ¿ í»ñ³Ï³Ý·Ý»É ݳËÏÇÝ É³Ý¹ß³ýïÁ ¨ ÇÝãå»±ë:

23

·. ֳݳå³ñÑÝ»ñÁ ù³Ý¹í»Éáõ »Ý, 㿱 áñ ׳ݳå³ñÑÝ»ñ ϳéáõó»ÉÁ ݳ˳·Íáõ٠ѳٳñíáõÙ ¿ μ³ñ»Ï»óáõÃÛ³Ý ¨ ¿ÏáÉá·Ç³Ï³Ý Çñ³íÇ׳ÏÇ μ³ñ»É³íÙ³Ý »ñ³ßËÇù. §²å³ ³ Ó»éݳñÏáõÃÛ³Ý μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý áñÍáÕáõÃÛ³Ý Ï³ñ¨áñ Ï»ï»ñÇó Ù»ÏÁ ׳ݳå³ñѳÛÇÝ ó³ÝóÇ Ï³éáõóáõÙÝ ¿ ¨ μ³ñ»Ï»óáõÃÛáõÝÁ: гٳß˳ñѳÛÇÝ ¨ ѳÝñ³å»ïáõÃÛ³Ý ÷áñÓÇó ù³ç ѳÛïÝÇ ¿, áñ ͳÝñ³ù³ß ïñ³ÝëåáñïÇ »ñè»ÏáõÃÛáõÝÁ ³Ýμ³ñ»Ýå³ëï ׳ݳå³ñÑÝ»ñáí ½ ³ÉÇ íÝ³ë ¿ ѳëóÝáõÙ ßñç³Ï³ ¿Ïáѳٳϳñ Çݦ (¿ç 107): ¹. ´³ñá۳ϳ±Ý »Ý, ³ñ¹Ûáù, Ññ³ß³·»Õ μÝáõÃÛáõÝÁ áãÝã³óÝ»É ó³ÝϳóáÕÇ` áõñÇßÝ»ñÇÝ áõÕÕí³Í, ë³ÝÇï³ñ³Ï³Ý ¨ ¿ÏáÉá·Ç³Ï³Ý ÝáñÙ»ñÇ å³Ñ³ÝçÝ»ñÇ Ï³ï³ñÙ³Ý Ñáñ¹áñÝ»ñÁ, ݳ¨ ÝϳïÇ áõݻݳÉáí ²É³í»ñ¹Ç ù³Õ³ùáõÙ μݳÏãáõÃÛ³Ý ³éáõÕçáõÃÛáõÝÝ áõ ¿ÏáÉá·Ç³Ï³Ý ÝáñÙ»ñÝ ³Ýï»ë»ÉÁ: ´Ý³å³Ñå³Ý³Ï³Ý, ³éáÕç³Ï³Ý, ëáóÇ³É³Ï³Ý ËݹÇñÝ»ñ §¶Ý³Ñ³ïáõÙ¦ ÷³ëï³ÃÕÃáõ٠ϳñ¹áõÙ »Ýù. §ÀÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ï³ñíáÕ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ Ù»Í ¹»ñ ¿ ѳïϳóíáõÙ μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý ѳñó»ñÇݦ (¿ç 95): §²Ýßáõßï »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ Ùß³ÏáõÙÁ Ïáõݻݳ Çñ ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ íñ³, ë³Ï³ÛÝ ³Ýѳٻٳï Ïμ³ñ»É³ííÇ ßñç³ÝÇ ëáódzÉ-ïÝï»ë³Ï³Ý íÇ׳ÏÁ, ϳ×Ç μݳÏãáõÃÛ³Ý »Ï³ÙáõïÁ¦ (¿ç 148): §Ü³Ë³ ÍÇ Çñ³Ï³Ý³óáõÙÁ Ïμ³ñ»É³íÇ ëáódzÉ-ïÝï»ë³Ï³Ý íÇ׳ÏÁ, Ͻ³ñ ³Ý³Ý ÏÇó Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ï³ñ³Í³ßñç³ÝÇ ÇÝýñ³Ï³éáõóí³ÍùÁ, ϳßËáõųݳ ³é¨ïáõñÁ¦ (¿ç 130): ê³Ï³ÛÝ Ý³Ë³·ÍÇ Ñ³í³Ý³Ï³Ý Çñ³Ï³Ý³óáõÙÁ μ³ó³ñÓ³Ïáñ»Ý ³ÛÉ μ³Ý ¿ Ëáëï³ÝáõÙ: ²ÛÝ ¿` μÝ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÇ áãÝã³óáõÙ, μÝ³Ï³Ý å³ß³ñÝ»ñÇ áã ³ñ¹Ûáõݳí»ï û·ï³·áñÍáõÙ, ÐÐ ûñ»ÝùÝ»ñÇ ¨ ÙÇç³½·³ÛÇÝ å³Ûٳݳ·ñ»ñÇ áïݳѳñáõÙ, ï»ÕÇ μݳÏãáõÃÛ³Ý ³éáÕçáõÃÛ³Ý ëå³éݳÉÇùÝ»ñ, ѳÝù³Ñ³ÝáõÙÇó Ñ»ïá Ýñ³ ëáóÇ³É³Ï³Ý íÇ׳ÏÇ ÏïñáõÏ ³ÝÏáõÙ, Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ áïݳѳñáõÙ ¨ ûñÇÝ³Ï³Ý ß³Ñ»ñÇ Ïáñáõëï, ÏÛ³ÝùÇ Ñ³Ù³ñ íï³Ý·³íáñ ßñç³Ï³ ÙÇç³í³Ûñ: §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý å³ßïáÝ۳ݻñÇ »ÉáõÛÃÝ»ñáõÙ Ñ³×³Ë »Ý ÑÝãáõ٠г۳ëï³ÝÇ μÝáõÃÛ³Ý å³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ï³ñ¨áñáõÃÛáõÝÁ, ÇÝãå»ë ݳ¨ μݳÏãáõÃÛ³Ý ³éáÕç³Ï³Ý íÇ׳ÏÇ μ³ñ»É³íÙ³Ý Ùï³Ñá·áõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõ Çñ³íÇ׳ÏÇ μ³ñ»É³íÙ³Ý ËáëïáõÙÝ»ñÁ: ê³Ï³ÛÝ... ï³ñÇÝ»ñ ß³ñáõÝ³Ï ²É³í»ñ¹Ç ù³Õ³ùÇ μݳÏãáõÃÛ³ÝÁ, μ³éÇë μáõÝ ÇÙ³ëïáí, ßÝã³Ñ»ÕÓ »Ý ³ÝáõÙ: úñÇݳÏ, Çñ»Ýó ÇëÏ ß³Ñ³·áñÍ³Í ÏáÙμÇݳïÇó, 2005Ã. å³ßïáÝ³Ï³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñáí, ²É³í»ñ¹Ç ù³Õ³ùÇ ÙÃÝáÉáñï³ÛÇÝ û¹ ¿ ³ñï³Ý»ïí»É. ÍÍÙμ³ÛÇÝ ³ÝÑǹñǹ` 24186 ïáÝݳ, ³ñë»Ý` 7,18 ï, ÷áßÇ` 145 ï, ϳå³ñ` 1,7 ï, óÇÝÏ` 24,5 ï (³Ûëï»Õ ã»Ýù ËáëÇ åÇݹ ¨ Ñ»ÕáõÏ Ã³÷áÝÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ): Àëï ÝáõÛÝ ïíÛ³ÉÝ»ñÇ, í»ñçÇÝ »ñÏáõ ï³ñÇÝ»ñÇÝ ³Û¹ ù³Õ³ùÇ ÙÃÝáÉáñï³ÛÇÝ û¹áõÙ ÍÍÙμÇ »ñÏûùëÇ¹Ç ï³ñ»Ï³Ý ÙÇçÇÝ å³ñáõݳÏáõÃÛáõÝÁ 11,4 ³Ý·³Ù ·»ñ³½³ÝóáõÙ ¿ ë³ÑٳݳÛÇÝ ÃáõÛɳïñ»ÉÇ ÝáñÙ³ÛÇÝ: 2005Ã. §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ÙáõÍ³Í Ñ³ñÏ»ñÝ áõ ïáõñù»ñÁ ϳ½ÙáõÙ »Ý 345 ÙÉÝ ¹ñ³Ù, áñÇó 83,5 ÙÇÉÇáÝÁ ³ÛÉ Ñ³ñÏ»ñ, ïáõñù»ñ ¨ å³ñï³¹Çñ í׳ñáõÙÝ»ñ »Ý, Ý»ñ³éÛ³É ÙÃÝáÉáñï ³ñï³Ý»ï³Í ÍÍÙμ³ÛÇÝ ³ÝÑǹñÇ¹Ç í׳ñÁ` Ù»Ï ïáÝݳÛÇ Ñ³Ù³ñ 1800 ¹ñ³Ù, ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ, ûñÇݳÏ, Þí»¹Ç³ÛáõÙ` 2046 ¹áɳñ ¿ : سñ¹ÇÏ ï³ñÇÝ»ñ ß³ñáõÝ³Ï ³åñáõÙ »Ý ³Û¹ ¹Åá˳ÛÇÝ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ: ...ÆÝÓ ïí»ù Ó»ñ ѳñëïáõÃÛáõÝÁ, ³éáÕçáõÃÛáõÝÁ, ¨ »ë ÙÇ ù³ÝÇ ûñ ÏÏ»ñ³Ïñ»Ù Ó»½... ²ñ¹Ûá±ù Ýßí³Í ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý Çñ³Ï³Ý ï»ñ»ñÁ ¨ ·É˳íáñ³å»ë ³é³Ýó Ãáõݳíáñ ÝÛáõûñÇ áñëÙ³Ùμ ¹ñ³ ߳ѳ·áñÍáõÙÁ ÃáõÛɳïñáÕ ÐÐ å»ï³Ï³Ý å³ßïáÝ۳ݻñÁ Ïó³ÝϳݳÛÇÝ, áñ, ûñÇݳÏ, Çñ»Ýó ϳݳÛù ³Û¹ ÙÇç³í³ÛñáõÙ ÍÝݹ³μ»ñ»ÇÝ, ¨ Çñ»Ýó ½³í³ÏÝ»ñÝ ¿É ³Û¹ ÝáõÛÝ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõ٠ѳ׳˻ÇÝ Ù³Ýϳå³ñ﻽, ¹åñáó, ùÝ»ÇÝ Ë»Õ¹áÕ ·³½»ñáí Éóí³Í ÝÝç³ñ³ÝÝ»ñáõÙ...

24

²É³í»ñ¹Ç ù³Õ³ùÇ μݳÏãáõÃÛ³Ý ÝϳïÙ³Ùμ ¹ñë¨áñ³Í ¹³Å³Ý í»ñ³μ»ñÙáõÝùÁ, »Ã» ϳï³ñí»ñ Çñ³í³Ï³Ý ÝáñÙ»ñÁ ¨ Ù³ñ¹áõ ³åñ»Éáõ Çñ³íáõÝùÁ ѳñ·áÕ áñ¨¿ »ñÏñáõÙ, ³å³ ³Û¹ ËݹñáõÙ ·É˳íáñ Ù»Õ³íáñÝ»ñÁ` å»ï³Ï³Ý å³ßïáÝ۳ݻñÝ áõ Ó»éݳñÏáõÃÛ³Ý ë»÷³Ï³Ý³ï»ñÁ, ¹Åí³ñ û Ëáõë³÷»ÇÝ ¹³ï³Ï³Ý å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛáõÝÇó: ²ÝÑñ³Å»ßï »Ýù ѳٳñáõÙ áñáß ïíÛ³ÉÝ»ñ μ»ñ»É í»ñÁ ÑÇßÛ³É ÝÛáõûñÇ íï³Ý·³íáñ ³½¹»óáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ: ØáÉÇμ¹»ÝÁ ³ñ·»É³ÏáõÙ ¿ ë³ÕÙÇ áëÏáñÝ»ñÇ Ó¨³íáñáõÙÁ: ØáÉÇμ¹»Ýáí ѳñáõëï ³ñáï³í³Ûñ»ñáõÙ ³ñ³Í»óí³Í ³Ý³ëáõÝÝ»ñÇ Ùáï ѳÛïݳμ»ñí»É »Ý ¿Ý¹»ÙÇÏ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñ` ³×Ç áõß³óáõÙ, ³ï³ùëdz, μñ¹Ç Ïáßï³óáõÙ, ³Õ»ëï³Ùáùë³ÛÇÝ Ë³Ý·³ñáõÙÝ»ñ, ë³Ï³í³ñÛáõÝáõÃÛáõÝ, ÇÙáõÝáÏ»Ýë³μ³Ý³Ï³Ý óáõó³ÝÇßÝ»ñÇ Ýí³½áõÙ, ÏÙ³ËùÇ ÷á÷áËáõÃÛáõÝ: ØáÉÇμ¹»Ý³ÛÇÝ Ñ³Ýù»ñáõÙ 418 ³ß˳ïáÕÝ»ñÇ 44,9 ïáÏáëÁ ·³Ý·³ïí»É ¿ Ñá¹»ñÇ ¨ ÙϳÝÝ»ñÇ ó³í»ñÇó, 75 ïáÏáëÇ ³ñÛ³Ý Ù»ç ѳÛïݳμ»ñí»É ¿ Ùǽ³ÃÃíÇ μ³ñÓñ å³ñáõݳÏáõÃÛáõÝ: ´áÉáñ ѻﳽáïí³ÍÝ»ñÇ Ùáï Ýϳïí»É ¿ ϳï³É³½³ÛÇ ³ÏïÇíáõÃÛ³Ý ¨ ·ÉáμáõÉÇÝÝ»ñÇ Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ Ýí³½áõÙ, ëÇ×áõÏáõÙ ÁݹѳÝáõñ ·Éáõï³ïÇáÝÇ ó»ñáõÉáåɳ½ÙÇÝÇ å³ñáõݳÏáõÃÛ³Ý μ³ñÓñ³óáõÙ: سñëáÕ³Ï³Ý ûñ·³ÝÝ»ñÇ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇó ³Ù»Ý³ß³ï ï³ñ³Íí³ÍÝ»ñÇó »Ý ·³ëïñÇïÁ, ËñáÝÇÏ³Ï³Ý ËáÉ»óÇëïǹÁ: ¸Çïí»É ¿ ÉÛ³ñ¹Ç ýáõÝÏóÇáÝ³É Ï³ñáÕáõÃÛ³Ý Ë³ËïáõÙ: 64 ïáÏáëÇ Ùáï ѳÛïݳμ»ñí»É ¿ ³ï³ÙÝ»ñÇ áëÏñ³÷áõï (ϳñÇ»ë): Üϳïí»É »Ý ó»ñ»μñ³É³ÛÇÝ ³ÝáõÅáõÃÛáõÝ, í»·»ïá¹Çëï»Ýdz, ÑÇå»ñïáÝdz, ëñïÇ μ³μ³ËÙ³Ý ýáõÝÏódzÛÇ Ë³Ý·³ñáõÙÝ»ñ, ·ÇÝ»ÏáÉá·Ç³Ï³Ý ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ μ³ñÓñ ٳϳñ¹³Ï: ØáÉÇμ¹»ÝÇ ûùëÇ¹Ç ³»ñá½áÉÇ ³½¹»óáõÃÛ³Ý »ÝóñÏí³Í μ³ÝíáñÝ»ñÁ μáÕáùáõÙ »Ý ѳ½Çó áõ ßÝãáõÕÇÝ»ñÇ ãáñáõÃÛáõÝÇó (Вредные химические вещества, Ленинград, 1989, с. 313-324): ÌÍáõÙμÁ ¨ Ýñ³ ÙdzóáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, μ³ñÓñ ÏáÝó»Ýïñ³ódzݻñáõÙ μ»ñáõÙ »Ý ÑáÕÇ μ»ññÇáõÃÛ³Ý ³ÝÏÙ³Ý, μáõÛë»ñÇ ³×Ç áõ í»ñ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý Ï³ÝËÙ³Ý, Ùáõï³·»Ý »Ý, ˳ËïáõÙ »Ý çñ³ÛÇÝ Ï»Ý¹³ÝÇÝ»ñÇ ÙÇ ß³ñù ϳñ¨áñ³·áõÛÝ ý»ñÙ»Ýï³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ, å³ï×³é ¹³éÝáõÙ ÃÃí³ÛÇÝ ³ÝÓñ¨Ý»ñÇ... ¸ñ³Ýó ³é³ç³óñ³Í ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ãí³ñÏ»Ýù ÙÇ ù³ÝÇëÁ. ÝÛ³ñ¹³ÛÇÝ, ÉÛ³ñ¹Ç, »ñÇϳÙÝ»ñÇ, Ãáù»ñÇ, ëñï³ÝáóÛÇÝ, ³ï³ÙÝ»ñÇ, ³Õ»ëï³Ùáùë³ÛÇÝ, ßÝã³é³Ï³Ý áõÕÇÝ»ñÇ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñ, ÁݹѳÝáõñ ÃáõÉáõÃÛáõÝ, ·É˳ó³í, ·É˳åïáõÛï, ³ñóáõÝù³ÑáëáõÃÛáõÝ, ѳ½, Éáõë³í³ËáõÃÛáõÝ, ·ñ·éí³ÍáõÃÛáõÝ, ßÝã³Ñ»ÕÓáõÃÛáõÝ, ùÃÇ ó³í áõ ³ñÛáõݳÑáëáõÃÛáõÝ, ËéåáïáõÃÛáõÝ, ßñÃáõÝùÝ»ñÇ Ï³åï³Ëï, ëñï˳éÝáó ¨ ³ÛÉÝ (ÝáõÛÝ ï»Õ, ¿ç 170-256): ØÏݹ»ÕÁ (³ñë»ÝÁ) ¨ Ýñ³ ÙdzóáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³é³ç³óÝáõÙ »Ý ÑÛáõëí³Íù³ÛÇÝ ßÝã³éáõÃÛ³Ý Ë³ËïáõÙ, Ýí³½»óÝáõÙ μçÇçÝ»ñÇ ¿Ý»ñ·»ïÇÏ å³ß³ñÝ»ñÁ, ÁݹѳÝáõñ ³óǹá½, ûñ·³ÝǽÙÇ çñ³½ñÏáõÙ, ³ñÛáõݳÉáõÍáõÙ (Ñ»ÙáÉǽ), ë³Ï³í³ñÛáõÝáõÃÛáõÝ, ÑÛáõëí³ÍùÝ»ñÇ ¹»·»Ý»ñ³óÙ³Ý áõ ٳѳóÙ³Ý ³Ëï³Ñ³ñáõÙ, ë³ÕÙݳÃáõݳíáñáõÃÛáõÝ, Ññ»ß³ÍÝáõÃÛáõÝ, Ù³ßÏÇ ù³ÕóÏ»Õ, ÷ëÇËá½, ÑÇßáÕáõÃÛ³Ý ¨ ËáëùÇ Ë³ËïáõÙ, Ù³ïÝ»ñÇ ÃÙñ³ÍáõÃÛáõÝ, ùÃÇ ³ñÛáõݳÑáëáõÃÛáõÝ, ËéåáïáõÃÛáõÝ, ÃáõÉáõÃÛáõÝ, ·É˳ó³í, ëñï˳éÝáó, ·É˳åïáõÛï... (ÝáõÛÝ ï»Õ, ¿ç 82-102): äÕÝÓÇ ¨ Ýñ³ ÙdzóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»Í ù³Ý³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ãáõݳíáñ ³½¹»óáõÃÛáõÝ »Ý ·áñÍáõÙ μáõë³Ï»Ý¹³Ý³Ï³Ý ³ß˳ñÑÇ íñ³: ÐáÕáõÙ ¹ñ³Ýó Ù»Í ù³Ý³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³éϳÛáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõ٠˳óñíáõÙ ¿ ÑáÕÇ Ñëï³Ï ϳéáõóí³ÍùÁ, ˳ËïíáõÙ ¿ çñ³Ã³÷³Ýó»ÉÇáõÃÛáõÝÁ ¨ í³ï³ÝáõÙ` çñ³ÛÇÝ ¨ û¹³ÛÇÝ é»ÅÇÙÝ»ñÁ: ²Û¹ ÝÛáõûñÝ ³é³ÝÓݳå»ë Ãáõݳíáñ »Ý ÑáÕÇ ÙÇÏñáýÉáñ³ÛÇ Ñ³Ù³ñ: 25

¸ñ³Ýóáí ÑáÕÁ Ù߳ϻÉáõ ¹»åùáõÙ ÑáÕáõÙ ÁݹѳÝáõñ ÙÇÏñáûñ·³ÝǽÙÝ»ñÇ ÃÇíÁ Ýí³½áõÙ ¿ 21-72, ÇëÏ ëåáñ³ÛÇÝ ÙÇÏñáûñ·³ÝǽÙÝ»ñÇ ù³Ý³ÏáõÃÛáõÝÁ` 23-92 ïáÏáëáí, áñÁ ѳݷ»óÝáõÙ ¿ μ»ññÇáõÃÛ³Ý ³ÝÏÙ³Ý: äÕÝÓÇ ÙdzóáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ËÇëï Ãáõݳíáñ »Ý çñ³ÛÇÝ μáÉáñ ï»ë³ÏÇ μáõÛë»ñÇ ¨ ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: äÕÝÓÇ áñáß ³Õ»ñ û·ï³·áñÍíáõÙ »Ý áñå»ë ÙÇçáó çñ³ÛÇÝ μáõÛë»ñÁ áãÝã³óÝ»Éáõ ѳٳñ: ²Û¹ ÝÛáõûñÇ ÝϳïÙ³Ùμ ³é³í»É ½·³ÛáõÝ »Ý ÓÏÝ»ñÁ: äÕÇÝÓÁ, ë³ÑٳݳÛÇÝ ÃáõÛɳïñ»ÉÇÇó μ³ñÓñ ËïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ, Ù³ñ¹Ï³Ýó Ùáï ³é³ç³óÝáõÙ ¿ ÉáñӳóճÝÃÇ ·ñ·éí³ÍáõÃÛáõÝ, ·É˳ó³í, ÃáõÉáõÃÛáõÝ, ëñï˳éÝáó, ÙϳݳÛÇÝ ó³í, ¹áÕ, ç»ñÙáõÃÛ³Ý μ³ñÓñ³óáõÙ, Ãáù»ñÇ ³Ûïáõó, Ãáù³μáñμ, ÝÛ³ñ¹³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç, ÉÛ³ñ¹Ç ¨ »ñÇϳÙÝ»ñÇ ýáõÝÏóÇáÝ³É Ë³Ý·³ñáõÙ, ³Ýóù»ñ` ùÃÇ ÙÇçݳå³ïáõÙ ¨ ³ÛÉ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñ (Вредные химические вещества, Ленинград, 1988, с. 61-81): òÇÝÏÁ ¨ Ýñ³ ÙdzóáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÑáÕáõÙ Ýí³½»óÝáõÙ »Ý ÙÇÏñáûñ·³ÝǽÙÝ»ñÇ ù³Ý³ÏáõÃÛáõÝÁ... سñ¹áõ Ùáï ³é³ç³óÝáõÙ »Ý Ñá·»×Ýßí³ÍáõÃÛáõÝ, ãáñ ѳ½, ëñï˳éÝáó, ³ÕÙáõÏ` ³Ï³ÝçÝ»ñáõÙ, ·ñ·éí³ÍáõÃÛáõÝ, ³ÝùÝáõÃÛáõÝ, ÑÇßáÕáõÃÛ³Ý áõ ÉëáÕáõÃÛ³Ý í³ï³óáõÙ, Ãáù»ñÇ Í³í³ÉÇ ÑÇí³Ý¹áï ٻͳóáõÙ, ßÝãáõÕÇÝ»ñÇ, Ãáù»ñÇ, ³Õ»ëï³Ùáùë³ÛÇÝ ¨ ³ÛÉ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñ (ÝáõÛÝ ï»Õ, ¿ç 146-159): γå³ñÁ ¨ Ýñ³ ÙdzóáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÑáÕáõÙ Ýí³½»óÝáõÙ »Ý ÙÇÏñáûñ·³ÝǽÙÝ»ñÇ ù³Ý³ÏáõÃÛáõÝÁ ¨ μáõÛë»ñÇ ³×Á: ²é³ç³óÝáõÙ »Ý ·É˳ó³í, ·É˳åïáõÛï, ùÝÇ Ë³Ý·³ñáõÙ, ËáëùÇ ¨ ï»ëáÕáõÃÛ³Ý Ë³ËïáõÙ, ·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý Ùó·ÝáõÙ, ÑÇßáÕáõÃÛ³Ý í³ï³óáõÙ, ÍÝ»ÉÇáõÃÛ³Ý ýáõÝÏódzÛÇ Ë³ËïáõÙ, íÇÅáõÙÝ»ñ, Ù»é»É³ÍÝáõÃÛáõÝ... (ÝáõÛÝ ï»Õ, ¿ç 415-436): îÝï»ë³Ï³Ý íݳëÇ ·Ý³Ñ³ïáõÙ ²Û¹ μ³ÅÝáõÙ (¿ç 134-146)` Ó»éݳñÏáõÃÛ³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí ÙÃÝáÉáñï³ÛÇÝ û¹ÇÝ Ñ³ëóñ³Í ÁݹѳÝáõñ íݳëÁ Ý»ñϳ۳óíáõÙ ¿ 6465400 ¹ñ³Ù, ÑáÕ»ñÇ Ë³ËïáõÙÇó ѳëóí»ÉÇù íݳëÁ` 21917250 ¹ñ³Ù, ÑáÕ»ñÇ ûï³ñ³óáõÙÇó` 2475425000 ¹ñ³Ù, Áݹ»ñùÇ Ë³ËïáõÙÇó` 3709.500 ¹ñ³Ù: ºí ³Ûëå»ë, ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇÝ Ñ³ëóí»ÉÇù ·áõÙ³ñ³ÛÇÝ íݳëÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ 2,508 ÙÉñ¹ ¹ñ³Ù: ܳ¨ í׳ñ ¿ ݳ˳ï»ëíáõÙ áñáß ÙdzóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÃáõÛɳïñ»ÉÇ ÝáñÙ³ïÇíÝ»ñÁ ·»ñ³½³Ýó»Éáõ ѳٳñ` 1699000 ¹ñ³Ù: Âí³ñϳÍÝ»ñÇ μ³Õ³¹ñÇãÝ»ñÝ »Ý` ³. ØÃÝáÉáñï³ÛÇÝ û¹Ç ³ÕïáïÙ³Ý ³ÕμÛáõñÝ»ñÇó »Ý` Ñáñ³ïáõÙÁ, å³ÛûóáõÙÁ, ѳÝù³Ñ³ÝáõÙ-μ»éÝáõÙÁ, ѳÝù³ù³ñÇ ¨ ¹³ï³ñÏ ³å³ñÝ»ñÇ ï»Õ³÷áËáõÙÁ, ó÷áݳÏáõÛï»ñÁ, ѳÝù³ù³ñÇ ç³ñ¹áõÙÁ, ѳÝù³ù³ñÇ å³Ñ»ëïÁ, 黳·»ÝïÝ»ñÇ å³ïñ³ëïÙ³Ý ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝÁ, ÙáÉÇμ¹»ÝÇ Ëï³ÝÛáõÃÇ ãáñ³óÙ³Ý ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝÁ, ϳÃë³Û³ïáõÝÁ, ïñ³ÝëåáñïÁ: μ. ÐáÕ»ñÇ Ë³ËïÙ³Ý ûμÛ»ÏïÝ»ñÝ »Ý` μ³óѳÝùÁ, ó÷áݳÏáõÛï»ñÁ, åáã³Ùμ³ñÁ, ý³μñÇϳÛÇ ³ñïѳñóÏÁ, åáã³ï³ñÁ, çñ³ÝóùÁ, ûųݹ³Ï ϳéáõÛóÝ»ñÇ Ñ³ñóÏÁ, ׳ݳå³ñÑÝ»ñÁ, å³ÛÃáõóÇÏ ÝÛáõûñÇ å³Ñ»ëïÁ, Ï»Õï³çñ»ñÇ Ù³ùñÙ³Ý Ï³Û³ÝÁ, ËÙ»Éáõ çñÇ Ù³ùñÙ³Ý Ï³Û³ÝÁ, åáÙå³Ï³Û³ÝÁ, óñÙ ¨ ßñç³Ý³éáõ çñ»ñÇ ³Ùμ³ñÝ»ñÁ, »Ýóϳ۳ÝÁ, ³ñÑ»ëï³Ï³Ý É׳ÏÁ: гñÏ ¿ Ýß»É, áñ Ãí³ñϳÍÝ»ñÇó` μ³óѳÝùÇ ï³ñ³ÍùÁ Ý»ñϳ۳óíáõÙ ¿ (³ÕÛáõë³Ï 8.4.1) ÙdzÛÝ 46 ѳ, áñÇ ïÝï»ë³Ï³Ý íݳëÁ` 1449000 ¹ñ³Ù (1 Ñ»Ïï³ñÇ Ñ³ßíáí` 31500 ¹ñ³Ù), ¹³ï³ñÏ ³å³ñÝ»ñÇ Éó³ÏáõÛï»ñÇ ï³ñ³ÍùÁ` 70 ѳ, íݳëÁ` 5827500 ¹ñ³Ù (1ѳ` 83250 ¹ñ³Ù), åáã³Ùμ³ñÇ ï³ñ³ÍùÁ` 53,5 ѳ, íݳëÁ` 26

13482000 ¹ñ³Ù (1ѳ` 252000 ¹ñ³Ù), ³ñÑ»ëï³Ï³Ý É׳ÏÇÝÁ` 5 ѳ, íݳëÁ` 45000 ¹ñ³Ù (1 ѳ` 9000 ¹ñ³Ù): ²ÕÛáõë³ÏáõÙ ÙÛáõë ûμÛ»ÏïÝ»ñÇ ï³ñ³ÍùÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ 82,5 ѳ, ïÝï»ë³Ï³Ý íݳëÁ` 1113750 ¹ñ³Ù (1 ѳ` 13500 ¹ñ³Ù): §²ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ Ý³Ë³·ÍáõÙ¦ §Â»ÕáõïÇ åÕÝÓ³ÙáÉÇμ¹»Ý³ÛÇÝ ÏáÙμÇݳïÇ ³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý Ññ³å³ñ³ÏÝ»ñÇ ¨ ϳéáõóí³ÍùÝ»ñÇ ½μ³Õ»óñ³Í ï³ñ³ÍùÝ»ñÁ¦ ³ÕÛáõë³ÏáõÙ (¿ç 71-72) ÝßíáõÙ ¿, áñ μ³óѳÝùÇ ÁݹѳÝáõñ ٳϻñ»ëÁ ϳ½Ù»Éáõ ¿ 240 ѳ, ÇëÏ ³é³çÇÝ ÷áõÉáõÙ` 8 ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ` 65 ѳ, ѳëóí»ÉÇù ïÝï»ë³Ï³Ý íݳëÁ` 1820000 ¹ñ³Ù, ¹³ï³ñÏ ³å³ñÝ»ñÇ Éó³ÏáõÛï»ñÇ ï³ñ³ÍùÁ` 107,4 ѳ, ³é³çÇÝ ÷áõÉáõÙ` 52,4 ѳ, ïÝï»ë³Ï³Ý íݳëÁ` 3877600 ¹ñ³Ù, åáã³Ùμ³ñÇÝÁ` 214 ѳ, ³é³çÇÝ ÷áõÉáõÙ` 54 ѳ, ïÝï»ë³Ï³Ý íݳëÁ` 12096000 ¹ñ³Ù: §ÐáÕ»ñÇ Ë³ËïáõÙÇó ѳëóí³Í íݳëÇ Ñ³ßí³ñϦ ³ÕÛáõë³ÏáõÙ μ³Õ³¹ñÇãÝ»ñÇ ·áõÙ³ñ³ÛÇÝ ïÝï»ë³Ï³Ý íݳëÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ 19129600 ¹ñ³Ù, ë³Ï³ÛÝ ·ñí³Í ¿ 12129600 ¹ñ³Ù, ³ÛëÇÝùÝ` 7 ÙÉÝ ¹ñ³Ùáí å³Ï³ë: §¶Ý³Ñ³ïٳݦ §²ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ Ý³Ë³·ÍǦ ÝáõÛÝ í»ñݳ·ÇñÁ ÏñáÕ ³ÕÛáõë³ÏÝ»ñÇ Ñ³Ù»Ù³ïáõÙÁ ï³ñ³Ïáõë³Ýù ¿ ³é³ç³óÝáõÙ: úñÇݳÏ, §¶Ý³Ñ³ïٳݦ ³ÕÛáõë³ÏáõÙ åáã³Ùμ³ñÇÝ Ñ³ïϳóí»ÉÇù ÑáÕ³ï³ñ³ÍùÁ 53,5 ѳ ¿, Ù»Ï Ñ»Ïï³ñÇ Ñ³ßíáí §ï»ë³Ï³ñ³ñ¦ íݳëÁ` 560 éáõμÉÇ, ïÝï»ë³Ï³Ý íݳëÁ` 13482000 ¹ñ³Ù, ë³Ï³ÛÝ §²ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ Ý³Ë³·ÍáõÙ¦ ãÝ³Û³Í ï»ë³Ï³ñ³ñ íݳëÁ ÝáõÛÝ 560 éáõμÉÇÝ ¿ ¨ ï³ñ³ÍùÝ ¿É 0,5 ѳ-áí ٻͳó³Í, ³Û¹áõѳݹ»ñÓ ïÝï»ë³Ï³Ý íݳëÁ Ý»ñϳ۳óíáõÙ ¿ 12096000 ¹ñ³Ù, ³ÛëÇÝùÝ` 1386000 ¹ñ³Ùáí å³Ï³ë: ·. ÐáÕ»ñÇ ûï³ñáõÙÁ Ý»ñ³éáõÙ ¿` ·ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý ѳݹ³ÏÝ»ñÇÝ (í³ñ»É³ÑáÕ- 57 ѳ, Ëáïѳñù- 48 ѳ ¨ ³Û·ÇÝ»ñ- 5 ѳ) ѳëóí»ÉÇù ïÝï»ë³Ï³Ý íݳëÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ 123800000, ³Ýï³é³ÛÇÝ Ñ³Ý¹³ÏÝ»ñÇÝÁ` 2351450000 ¨ ÓÏݳïÝï»ë³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ çñ³í³½³ÝÝ»ñÇ Ë³ËïÙ³Ý å³ï׳éáí ѳëóí³Í íݳëÁ ` 175000 ¹ñ³Ù: ¸ñ³Ýó ·áõÙ³ñ³ÛÇÝ ïÝï»ë³Ï³Ý íݳëÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ 2475425000 ¹ñ³Ù, ÇëÏ §²ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ Ý³Ë³·ÍáõÙ¦` 2048857000 ¹ñ³Ù: Âí³ñÏ»Ýù ݳ¨ ÙÛáõë íݳëÝ»ñÇ Ñ³ïáõóáõÙÝ»ñÁ` ÞÝáÕ ·»ïÇó ï³ñ»Ï³Ý í»ñóí»Éáõ ¿ 69000 ËÙ, ÇëÏ ¸»μ»¹Çó` 7350000 ËÙ çáõñ, áñÇ ïÝï»ë³Ï³Ý íݳëÁ Ý»ñϳ۳óíáõÙ ¿ 3709500 ¹ñ³Ù: §¶Ý³Ñ³ïٳݦ Ù»ç ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇÝ Ñ³ëóí»ÉÇù ·áõÙ³ñ³ÛÇÝ ïÝï»ë³Ï³Ý íݳëÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ 2,508 ÙÉñ¹, ÇëÏ §²ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ Ý³Ë³·ÍáõÙ¦` 2,078 ÙÉñ¹ ¹ñ³Ù: àãÝã³óí»Éáõ »Ý ï³ñ³ÍùÇ »ñÏñ³μ³Ý³Ï³Ý ÑÇÙù»ñÁ` ë³ñ»ñÁ (Ù³Ýñ³óí»Éáõ »Ý, ÷áßÇ »Ý ¹³éݳÉáõ), ·»ï»ñÝ Çñ»Ýó ÑáõÝ»ñáí, μáõë³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, ϻݹ³Ý³Ï³Ý ³ß˳ñÑÁ, Ùß³ÏáõóÛÇÝ Ñáõß³ñÓ³ÝÝ»ñÁ, ³Ýï³é³ÛÇÝ áõ ѳٳÛÝù³ÛÇÝ ÑáÕ»ñÁ, ÙÇç³í³ÛñÁ ¹³éݳÉáõ ¿ ϳÛáõÝ Ãáõݳíáñ ÝÛáõûñáí í³ñ³Ïí³Í í³Ûñ, μ³½Ù³ÏáÕÙ³ÝÇáñ»Ý ٻͳݳÉáõ »Ý μݳÏãáõÃÛ³Ý ³éáÕçáõÃÛ³ÝÁ ¨ ÏÛ³ÝùÇ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³ÝÁ ëå³éݳóáÕ ·áñÍáÝÝ»ñÁ... ¨ ³é³ç³ñÏíáõÙ ¿ áñå»ë ÷áËѳïáõóáõÙ` 2,078 ÙÉñ¹ ¹ñ³Ù: ä³ñ½Çó ¿É å³ñ½ ¿, áñ »Ã» ѳÛáó ÑáÕÝ Çñ ѳñëïáõÃÛáõÝÝ»ñáí ³Ûëå»ë »Ý ·Ý³Ñ³ïáõÙ, ³å³ ÙÇçÇÝ Ï³ñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï»ñ áñ¨¿ ûï³ñ»ñÏñ³óÇ Ï³ñáÕ ¿ ·Ý»É ÐÐ ³ÙμáÕç ï³ñ³ÍùÁ, ٳݳí³Ý¹ μ³ó³ñÓ³Ï ³½³ï³Ï³Ý³óÙ³Ý áõ ³Ù»Ý ÇÝãÁ ûï³ñ»Éáõ-í³×³é»Éáõ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ³éϳÛáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ: Æñ³í³Ï³Ý ËݹÇñÝ»ñ §¶Ý³Ñ³ïáõÙ¦ ¨ §²ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ Ý³Ë³·Çͦ ÷³ëï³ÃÕûñáõÙ, ÇÝãå»ë ³ñ¹»Ý óáõÛó ¿ ïñí»É, ÏáÍÏí³Í ¿ »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ Ñ³í³Ý³Ï³Ý ߳ѳ·áñÍÙ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí ÑáÕÇÝ, çñ³ÛÇÝ å³ß³ñÝ»ñÇÝ, μáõë³Ï»Ý¹³Ý³Ï³Ý ³ß˳ñÑÇÝ, 27

ѳٳÛÝù³ÛÇÝ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝ Ñ³Ý¹Çë³óáÕ í³ñ»É³ÑáÕ»ñÇÝ, ³Û·ÇÝ»ñÇÝ, ³ñáï³í³Ûñ»ñÇÝ Ñ³ëóí»ÉÇù íݳëÝ»ñÇ Í³í³ÉÝ»ñÁ: ì»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÁ óáõÛó ¿ ï³ÉÇë, áñ »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý Ý³Ë³·ÇÍÁ ѳϳëáõÙ ¿ ÐÐ ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³ÝÁ ¨ ¹ñ³ÝÇó μËáÕ μ³½Ù³ÃÇí ûñ»ÝùÝ»ñÇÝ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ÐÐ ÏáÕÙÇó í³í»ñ³óí³Í ÙÇç³½·³ÛÇÝ å³Ûٳݳ·ñ»ñÇÝ: §´ÝáõÃÛ³Ý å³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ ÐÐ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ý ÑÇÙáõÝùÝ»ñáõÙ¦ ³ëíáõÙ ¿. §²ñ »ÉíáõÙ ¿ ݳ˳ Í»ñÇ Ùß³ÏáõÙÝ áõ Çñ³Ï³Ý³óáõÙÁ, áñáÝù ϳñáÕ »Ý ˳Ëï»É μÝ³Ï³Ý Ñ³í³ë³ñ³ÏßéáõÃÛáõÝÝ áõ ¿ÏáÉá Ç³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ »ñÁ, áãÝã³óÝ»É μáõÛë»ñÇ ¨ ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇ »Ý»ïÇÏ ýáݹÁ ϳ٠ٳñ¹áõ ³éáÕçáõÃÛ³Ý ¨ μÝ³Ï³Ý ÙÇç³í³ÛñÇ Ñ³Ù³ñ ³é³ç³óÝ»É ³ÛÉ ³ÝáõÕÕ»ÉÇ Ñ»ï¨³ÝùÝ»ñ¦ (Ñá¹í³Í 14): §¶Ý³Ñ³ïáõÙ¦ ¨ §²ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ Ý³Ë³·Çͦ ÷³ëï³ÃÕûñÇ áõëáõÙݳëÇñáÕÁ Ñ»ßïáõÃÛ³Ùμ ÏѳÙá½íÇ, áñ »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý ¹»åùáõÙ ÏáïݳѳñíÇ Ýßí³Í Ñá¹í³ÍÝ ³ÙμáÕçáõÃÛ³Ùμ` áãÝã³óí»Éáõ ¿ μÝ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ý Çñ ѳñáõëï Ï»Ýë³μ³½Ù³½³ÝáõÃÛ³Ùμ, μáõÛë»ñÇ áõ ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇ ·»Ý»ïÇÏ ýáݹ»ñÁ, »ñÏñ³μ³Ý³Ï³Ý ϳéáõóí³ÍùÁ, çñ³·áÛ³óÙ³Ý μÝ³Ï³Ý ûμÛ»ÏïÝ»ñÁ, ÷áËí»Éáõ ¿ ·»ï»ñÇ ÑáõÝÁ, Ù³ñ¹áõ ³éáÕçáõÃÛ³ÝÁ ëå³éݳÉáõ »Ý` ³ÕÙáõÏÁ, íÇμñ³ódzÝ, óÝóáõÙÝ»ñÁ, ѳÝù³ÝÛáõÃÇ ïáùëÇÏ ÷áßÇÝ, ³Õïáïí»ÉÇù ·ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý ÙûñùÝ»ñÁ ¨ ³Ýï³éÇ μ³ñÇùÁ, ÇëÏ åáã³Ùμ³ñÝ»ñÇó ëå³ëíáÕ íï³Ý·Ý»ñÇ Ù³ëÇÝ ³ñ¹»Ý ³ëí»É ¿: §ÐáÕ³ÛÇÝ ûñ»Ýë·ÇñùÁ¦ ë³ÑÙ³ÝáõÙ ¿. §ÐáÕ³Ù³ëÇ ÃáõÛɳïñí³Í û ï³ áñÍáõÙÁ ϳñáÕ ¿ å³ñáõÝ³Ï»É å³Ñ³ÝçÝ»ñ, áñáÝù áõÕÕí³Í »Ý` ÑáÕ³Ù³ëÇ û ï³ áñÍÙ³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ ¨ ¹ñ³Ýó ³ÛÝ Ù³ëÇ ³ñ »ÉÙ³ÝÁ, áñáÝù Ñ³Ý »óÝáõÙ »Ý ÑáÕÇ áñ³ÏÇ áõ μ»ññÇáõÃÛ³Ý ³ÝÏÙ³ÝÁ ϳ٠ßñç³Ï³ μÝ³Ï³Ý ÙÇç³í³ÛñÇ í³ïóñ³óÙ³ÝÁ, Ù³ñ¹áõ ³éáÕçáõÃÛ³Ý íñ³ íݳë³Ï³ñ ³½¹»óáõÃÛáõÝ ÃáÕÝáÕ Ï³Ù ¹ñ³ íï³Ý Ç Ù»Í³óÙ³Ý Ñ»ï ϳåí³Í ÑáÕû ï³ áñÍÙ³Ý Ó¨»ñÇÝ...¦ (Ñá¹í³Í 8): ØdzÛÝ Ýß»Ýù, áñ åáã³ÝùÝ»ñáõÙ ¨ ¹ñ³Ýáí ³Õïáïí³Í ÑáÕÇ μ»ññÇáõÃÛáõÝÁ Ýí³½áõÙ ¿ ÙÇÝ㨠95, ÇëÏ åÕÝÓÇ áõ ÙáÉÇμ¹»ÝÇ Ù»Í å³ñáõݳÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí ÑáÕ»ñÇÝÁ` ÙÇÝ㨠75 ïáÏáëáí: ÜáõÛÝ Ñá¹í³Íáõ٠ݳ¨ ³ëíáõÙ ¿. §ä³ïÙ³Ï³Ý ¨ Ùß³ÏáõóÛÇÝ ÑáÕ³Ù³ë»ñÇ íñ³ ³ñ »ÉíáõÙ ¿ ¹ñ³Ýó Ýå³ï³Ï³ÛÇÝ ¨ áñͳéÝ³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛ³ÝÁ ѳϳëáÕ ó³Ýϳó³Í áñÍáõÝ»áõÃÛáõݦ: Àëï ݳ˳·ÍÇ, áãÝã³óí»Éáõ »Ý Ñݳ¹³ñÛ³Ý ¨ ³ÛÉ Å³Ù³Ý³Ï³ßñç³ÝÝ»ñÇ μ³½Ù³ÃÇí Ñáõß³ñÓ³ÝÝ»ñ, ¹³Ùμ³ñ³Ý³¹³ßï»ñ: §Àݹ»ñùÇ Ù³ëÇݦ ÐÐ ûñ»Ýë·ñùáõÙ ÝßíáõÙ ¿. §Ø³ñ¹áõ ³éáÕçáõÃÛáõÝÁ, ³½·³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛáõÝÁ ¨ ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ å³Ñå³ÝáõÃÛáõÝÝ ³å³Ñáí»Éáõ Ýå³ï³Ïáí Áݹ»ñùÇ ³é³ÝÓÇÝ ï»Õ³Ù³ë»ñÇ û·ï³·áñÍáõÙÁ ϳñáÕ ¿ ë³Ñٳݳ÷³Ïí»É ϳ٠³ñ·»Éí»É ÐÐ ûñ»ÝùÝ»ñáí ¨ Çñ³í³Ï³Ý ³ÛÉ ³Ïï»ñáí¦ (Ñá¹í³Í 8): ÜáõÛÝ ûñ»Ýë·ñùÇó Ù»Ï ³ÛÉ ë³ÑÙ³ÝáõÙ. §Àݹ»ñùû ï³ áñÍáÕÝ»ñÁ å³ñï³íáñ »Ý ³å³Ñáí»É` ... Áݹ»ñùÇ, ÙÃÝáÉáñïÇ, ÑáÕÇ, ³Ýï³éÝ»ñÇ, çñ»ñÇ ¨ ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ ÙÛáõë ûμÛ»ÏïÝ»ñÇ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ßÇÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ ³ÛÉ Ï³éáõÛóÝ»ñÇ, ... μÝáõÃÛ³Ý, å³ïÙ³Ï³Ý ¨ Ùß³ÏáõóÛÇÝ Ñáõß³ñÓ³ÝÝ»ñÇ å³Ñå³ÝáõÃÛáõÝÝ Áݹ»ñùÇ û ï³ áñÍÙ³Ý Ñ»ï ϳåí³Í ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ íݳë³Ï³ñ ³½¹»óáõÃÛáõÝÇó¦ (Ñá¹í³Í 42): ÐÐ §²Ýï³é³ÛÇÝ ûñ»Ýë·ñùǦ ë³ÑÙ³ÝáõÙÝ»ñÇó ¿. §ä»ï³Ï³Ý ¨ ѳٳÛÝù³ÛÇÝ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝ Ñ³Ù³ñíáÕ ³Ýï³éÝ»ñÇ Ï³Ù ³Ýï³é³ÛÇÝ ÑáÕ»ñÇó ïñ³Ù³¹ñí³Í ϳ٠³ÛÉ ÑÇÙù»ñáí Ó»éù μ»ñí³Í ³Ýï³éÝ»ñÇ Ï³Ù ³Ýï³é³ÛÇÝ ÑáÕ»ñÇ ÝϳïÙ³Ùμ û ï³ áñÍáÕÝ»ñÇ Çñ³íáõÝùÝ»ñÁ ϳñáÕ »Ý ë³Ñٳݳ÷³Ïí»É` 4. ³Ýï³é³ÛÇÝ ÑáÕ»ñÇ Ýå³ï³Ï³ÛÇÝ û ï³ áñÍÙ³Ý ÷á÷áËÙ³Ý ³ñ »Éùáí, 5. μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý å³Ñ³ÝçÝ»ñÇ å³Ñå³ÝÙ³Ý Ï³Ù áñáß³ÏÇ ³ß˳ï³ÝùÝ»ñ ϳï³ñ»Éáõ, Ý»ñ³éÛ³É` ϻݹ³Ý³Ï³Ý ³ß˳ñÑÁ, Ñáճ߻ñï»ñÁ, ѳ½í³ Ûáõï μáõÛë»ñÁ, μÝáõÃÛ³Ý, å³ïÙáõÃÛ³Ý áõ Ùß³ÏáõÛÃÇ Ñáõß³ñÓ³ÝÝ»ñÁ, ÑÝ»³μ³Ý³Ï³Ý ûμÛ»ÏïÝ»ñÁ å³Ñå³Ý»Éáõ å³ÛÙ³Ýáí, 7.

28

í³ÛñÇ Ï»Ý¹³ÝÇÝ»ñÇ áÛáõÃÛ³Ý, μÝ³Ï³Ý ÙÇç³í³ÛñÇ ¨ ÙÇ ñ³ódzÛÇ áõÕÇÝ»ñÇ å³Ñå³ÝÙ³Ý å³ÛÙ³Ýáí¦ (Ñá¹í³Í 46): §²Ýï³é³ÛÇÝ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ý Ë³ËïÙ³Ý ¹»åù»ñÝ »Ý` ... ³Ýï³é³ÛÇÝ ÑáÕ»ñáõ٠ͳé»ñ áõ Ã÷»ñ ѳï»ÉÁ ¨ ³ñÙ³ï³ËÇÉ ³Ý»ÉÁ, ³Ýï³éÝ»ñÁ... ³ñï³¹ñ³Ï³Ý Ï»Õï³çñ»ñáí, ³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý ³ñï³Ý»ïáõÙÝ»ñáí, ³ñï³¹ñ³Ï³Ý ó÷áÝÝ»ñáí ³Õïáï»ÉÁ¦ (Ñá¹í³Í 60): ܳ˳·ÍÇ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÇó ϳñ»ÉÇ ¿ »½ñ³Ñ³Ý·»É, áñ »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍáõÙÁ ãÇ μËáõÙ Ù»ñ ³½·³ÛÇÝ ß³Ñ»ñÇó ¨ Ñ³ÏáïÝÛ³ ¿ ³½·³ÛÇÝ áõ ¿ÏáÉá·Ç³Ï³Ý ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³ÝÁ, ëå³éÝáõÙ ¿ μݳÏãáõÃÛ³Ý ³éáÕçáõÃÛ³ÝÁ: ܳ¨ ÷áËí»Éáõ ¿ ³Ýï³é³ÛÇÝ ÑáÕ»ñÇ Ýå³ï³Ï³ÛÇÝ û·ï³·áñÍáõÙÁ, áãÝã³Ý³Éáõ »Ý μáõë³Ï»Ý¹³Ý³Ï³Ý ï³ñ³ï»ë³ÏÝ»ñÁ, í³ÛñÇ Ï»Ý¹³ÝÇÝ»ñÇ μÝ³Ï³Ý ÙÇç³í³ÛñÁ ¨ ÙÇ·ñ³ódzÛÇ áõÕÇÝ»ñÁ, å³ïÙ³Ùß³ÏáõóÛÇÝ Ñáõß³ñÓ³ÝÝ»ñÁ ¨Ý: §´áõë³Ï³Ý ³ß˳ñÑÇ Ù³ëÇݦ ÐÐ ûñ»ÝùáõÙ ·ñí³Í ¿. §²ñ »ÉíáõÙ ¿ ó³Ýϳó³Í áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝ, áñÁ Ñ³Ý »óÝ»Éáõ ¿ ÐÐ μáõÛë»ñÇ Ï³ñÙÇñ ñùáõÙ ñ³Ýóí³Í ï»ë³ÏÝ»ñÇ Ãí³ù³Ý³ÏÇ Ïñ׳ïÙ³ÝÁ ¨ ¹ñ³Ýó ³×»É³í³Ûñ»ñÇ í³ïóñ³óÙ³ÝÁ¦ (Ñá¹í³Í 17): ÆëÏ §Î»¹³Ý³Ï³Ý ³ß˳ñÑÇ Ù³ëÇݦ ÐÐ ûñ»ÝùáõÙ` §²ñ »ÉíáõÙ ¿ ó³Ýϳó³Í áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝ, áñÁ ÏÑ³Ý »óÝÇ ÐРγñÙÇñ ñùáõÙ ñ³Ýóí³Í ï»ë³ÏÝ»ñÇ Ãí³ù³Ý³ÏÇ Ïñ׳ïÙ³ÝÁ ¨ ¹ñ³Ýó ³åñ»É³í³ÛñÇ í³ïóñ³óÙ³ÝÁ¦ (Ñá¹í³Í 18): γñ»ÉÇ ¿ ë³ÑÙ³ÝáõÙÝ»ñ μ»ñ»É ݳ¨ §ä³ïÙáõÃÛ³Ý áõ Ùß³ÏáõóÛÇÝ ³Ýß³ñÅ Ñáõß³ñÓ³ÝÝ»ñÇ ¨ å³ïÙ³Ï³Ý ÙÇç³í³ÛñÇ å³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý áõ û·ï³·áñÍÙ³Ý Ù³ëÇݦ ¨ ÐÐ ³ÛÉ ûñ»ÝùÝ»ñÇó, áñáÝù ³ñ·»ÉáõÙ »Ý »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ÝÙ³Ý ï³ñ³ÍùÝ»ñÁ ѳÝù³Ñ³ÝÙ³Ý ï³Ï ¹Ý»ÉÁ: ²Û¹åÇëÇ ¹ñáõÛÃÝ»ñ Ï³Ý ÐÐ ÏáÕÙÇó í³í»ñ³óí³Í ÙÇç³½·³ÛÇÝ ÙÇ ß³ñù å³Ûٳݳ·ñ»ñáõÙ (ÏáÝí»ÝódzݻñáõÙ), ûñÇݳÏ, Ùß³ÏáõÛÃÇ áõ μÝáõÃÛ³Ý Å³é³Ý·áõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ³Ý³å³ï³óÙ³Ý ¹»Ù å³Ûù³ñÇ, Ï»Ýë³μ³½Ù³½³ÝáõÃÛ³Ý, ɳݹ߳ýïÝ»ñÇ, ÏÉÇÙ³ÛÇ ÷á÷áËáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ ¨Ý: ´Ý³å³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ïñí³Í »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝ Ð³Û³ëï³ÝÇ μÝáõÃÛ³Ý å³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý ËݹÇñÝ»ñáõÙ Ùï³Ñá· ³ÝÓÇÝù, »ñμ ï»Õ»Ï³ÝáõÙ »Ý, áñ ÐÐ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÝ ³ñ¹»Ý »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý í»ñ³μ»ñÛ³É ¹ñ³Ï³Ý »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝ ¿ ïí»É, ³é³í»É Ñáõë³Ñ³ï »Ý ¹³éÝáõÙ, ÑÇÙݳϳÝáõÙ ³ë»Éáí. §ì»ñç, ³Ûɨë áãÇÝã Ñݳñ³íáñ ã¿ ³Ý»É¦: âÇ μ³ó³éíáõÙ, áñ ѳÝù³í³ÛñÁ ߳ѳ·áñÍ»ÉáõÝ ß³Ñ³·ñ·Çé áõÅ»ñÁ, ÝϳïÇ áõݻݳÉáí Ñ³Û Ù³ñ¹áõ Ñ᷻ϻñïí³ÍùÝ áõ μݳíáñáõÃÛáõÝÁ (ãÑÇÙݳíáñí³Í Ñáõë³Ñ³ïí»Éáõ, Ñ»ßïáõÃÛ³Ùμ ݳѳÝç»Éáõ, ÏáñëïÇ Ñ»ï ѳßïí»Éáõ...), ѳí³Ý³μ³ñ Ñ»Ýó ³Û¹ Ýϳï³éáõÙáí, ѳå×»åáñ»Ý Ó»éù »Ý μ»ñ»É ³Û¹ ïËñ³Ñéã³Ï »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝÁ, áñÁ ¨ ÙÇ Ûáõñ³Ñ³ïáõÏ ¹ñáß »Ý ¹³ñÓñ»É, ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ ³Û¹ »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝÁ ·Çï³Ï³Ý áõ Çñ³í³Ï³Ý ÑÇÙù»ñÇó ½áõñÏ Ï»ÕÍÇù ¿: ´³ó³ïñ»Ýù, û ÇÝãÝ ¿ ³Û¹åÇëÇ ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý å³ï׳éÁ: öáñÓ³·Çï³Ï³Ý, ³ÛÝ ¿É` ¿ÏáÉá·Ç³Ï³Ý ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛ³Ý »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝ ³ë»Éáí ѳëϳóíáõÙ ¿, áñ Íñ³·ÇñÁ μ³½Ù³ÏáÕÙ³ÝÇ áõ Ù³Ýñ³½ÝÇÝ áõëáõÙݳëÇñí»É ¿, ϳï³ñí»É ¿ Çñ³íÇ׳ϳÛÇÝ ³Ý³Éǽ` Íñ³·ñÇ μáÉáñ μ³Õ³¹ñ³Ù³ë»ñÇ ËáñÁ ½ÝÝÙ³Ùμ, Ç Ñ³Ûï »Ý μ»ñí»É Ñݳñ³íáñ μáÉáñ ËݹÇñÝ»ñÁ ¨ Ýßí³ÍÝ»ñÇ ÷áËϳåí³ÍáõÃÛáõÝÝ áõ Ñݳñ³íáñ ÷á˳½¹»óáõÃÛáõÝÁ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ¹ñ³Ýó ѻ勉ÝùÝ»ñÁ Ùáï³Ï³ ¨ Ñ»é³íáñ ï³ñÇÝ»ñÇ ³éáõÙáí: Æ í»ñçá, û·áõï-íݳëÝ»ñÇ ¨ í»ñÁ Ãí³ñÏí³ÍÝ»ñÇ Ñ³Ù»Ù³ï³Ï³Ý í»ñÉáõÍáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ¹ñ³Ï³Ý ϳ٠μ³ó³ë³Ï³Ý »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝ ¿ ïñíáõÙ: 29

§Þñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ íñ³ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛ³Ý Ù³ëÇݦ ÐÐ ûñ»ÝùÇ μ³½áõÙ ¹ñáõÛÃÝ»ñ, áñáÝù å»ïù ¿ áñ áõÕ»ÝÇß Ñ³Ý¹Çë³Ý³ÛÇÝ ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛáõÝ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ, ¹Åμ³Ëï³μ³ñ ³Ýï»ëí³Í »Ý: úñÇݳÏ, Ýßí³Í ûñ»Ýùáõ٠ϳñ¹áõÙ »Ýù. §Þñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ íñ³ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛ³Ý ËݹÇñÝ»ñÝ »Ý` ëïáõ »É ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ íñ³ ݳ˳ï»ëíáÕ áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý, ѳۻó³Ï³ñ Ç ¨ ¹ñ³Ýó ³ÛÉÁÝïñ³ÝùÝ»ñÇ Ñݳñ³íáñ ¿ÏáÉá Ç³Ï³Ý ³½¹»óáõÃÛ³Ý ³ëïÇ׳ÝÁ, ѻ勉ÝùÝ»ñÇ í»ñÉáõÍÙ³Ý ³ÙμáÕç³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ¨ ëïáõÛ áõÃÛáõÝÁ, ³Û¹ ѻ勉ÝùÝ»ñÇ Ï³Ý˳ñ »ÉÙ³Ý, í»ñ³óÙ³Ý Ï³Ù Ýí³½»óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ݳ˳ï»ëí³Í ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÇ μ³í³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ` ÇÝãå»ë ߳ѳ áñÍÙ³Ý ¨ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý, ³ÛÝå»ë ¿É` ³ñï³Ï³ñ Çñ³íÇ׳ÏÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï...¦ (Ñá¹í³Í 3): γÙ, §Ø³ëݳ Çï³Ï³Ý »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝÁ Ù߳ϻÉÇë ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛ³Ý »Ý »ÝóñÏíáõÙ` ÷³ëï³ÃÕûñÇ ÉdzñÅ»ùáõÃÛáõÝÁ, ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý, ³½¹³ÏÇñ ѳٳÛÝùÇ ¨ å»ï³Ï³Ý ߳ѳ ñ Çé Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ Ï³ñÍÇùÝ»ñÁ...¦ (Ñá¹í³Í 9): ê³Ï³ÛÝ... »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇÝ í»ñ³μ»ñáÕ »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝÁ μ³ó³ñÓ³Ïáñ»Ý ³ÛÉ μáí³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝ áõÝÇ: ä³ñ½ »ñ¨áõÙ ¿, áñ å³ïí»ñ ¿ ϳï³ñí»É ϳ٠߳ѳ¹Çï³Ï³Ý ·áñÍáÕáõÃÛáõÝ ¿: ²ÛÅÙ »½ñ³Ï³óáõÃÛ³Ý μáí³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ: ÐÐ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ïñí³Í »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝÁ ³Ù÷á÷í³Í ¿ 7 ¿çáõÙ, áñÇ ³é³çÇÝ 6-áõÙ μ³é³óÇáñ»Ý` ë»ÕÙ³·ñí³Í (ÏáÝëå»Ïï³íáñí³Í) ¿ 150 ¿ç³Ýáó §¶Ý³Ñ³ïáõÙ¦ ÷³ëï³ÃáõÕÃÁ (áñáß ïíÛ³ÉÝ»ñ í»ñóí³Í »Ý ݳ¨ §²ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ Ý³Ë³·ÍÇó¦), ÇëÏ í»ñçÇÝ` 7-ñ¹ ¿çáõÙ, ³Ûëå»ë Ïáãí³Í, ÷áñÓ³ùÝÝ³Ï³Ý å³Ñ³ÝçÝ»ñÝ »Ý` 1. ØÇÝ㨠áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Çñ³Ï³Ý³óáõÙÁ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ÐÐ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ùμ ë³ÑÙ³Ýí³Í ϳñ áí ëï³Ý³É ѳٳå³ï³ëË³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ÃáõÛÉïíáõÃÛáõÝÝ»ñÁ (Ý»ñ³éÛ³É ÐРϳé³í³ñáõÃÛ³Ý áñáßáõÙÁ` ÑáÕ»ñÇ áñͳéÝ³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ý ÷á÷áËáõÃÛ³Ý í»ñ³μ»ñÛ³É): 2. ²ÝÑñ³Å»ßï ¿ ÐÐ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ùμ ë³ÑÙ³Ýí³Í ϳñ áí ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ íñ³ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛ³Ý Ý»ñϳ۳óÝ»É` -ѳÝù³í³ÛñÇ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñáõÙ ï»Õ³Ï³Ûí³Í »ÕáõïÇ ÷Çñáõ½Ç ѳÝù³ñ¹ÛáõݳѳÝÙ³Ý Íñ³ ÇñÁ, -»Ýóϳéáõóí³ÍùÝ»ñÇ ¨ »Õáõï ÛáõÕÇ ï³ñ³ÍùáõÙ Ñ³Ý ëïÛ³Ý áïáõ (³ñÑ»ëï³Ï³Ý É׳Ï, ùáûçÝ»ñ ¨ ³ÛÉÝ) ݳ˳ ͳÛÇÝ ÷³ëï³ÃÕûñÁ, -гÝù³í³ÛñÇ »ñÏñáñ¹ Ñ»ñÃÇ ß³Ñ³ áñÍÙ³Ý Ý³Ë³ ͳÛÇÝ ÷³ëï³ÃÕûñÁ, -ï³ñ³ÍùÇ (ѳÝù³í³Ûñ, Éó³ÏáõÛï, åáã³Ùμ³ñ ¨ ³ÛÉÝ) é»ÏáõÉïÇí³ódzÛÇ ¨ ÏáÝë»ñí³óÙ³Ý Ý³Ë³ ͳÛÇÝ ÷³ëï³ÃÕûñÁ: 3. ²ÝÑñ³Å»ßï ¿ ϳ½Ù»É ¨ ߳ѳ ñ Çé Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ Ñ»ï ѳٳӳÛÝ»óÝ»É ³Ýï³éÇ í»ñ³Ï³Ý ÝÙ³ÝÝ áõ ÷áËѳïáõóÙ³ÝÝ áõÕÕí³Í ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÇ Íñ³ ÇñÁ: 4. ²Ýï³é³Ñ³ïáõÙÝ»ñÁ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É ³ëïÇ׳ݳμ³ñ` É»éݳÛÇÝ ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ ½³ñ ³óÙ³Ý Íñ³ ñÇÝ Ñ³ÙÁÝóó: 5. ¶áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ÁÝóóùáõÙ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ å³ñμ»ñ³μ³ñ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ μ³Õ³¹ñÇãÝ»ñÇ (çáõñ, û¹, ÑáÕ, ¨ ³ÛÉÝ) ÙáÝÇÃáñÇÝ , ϳ½Ù»É Ñ»ïݳ˳ ͳÛÇÝ ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ¨ í»ñÉáõÍáõÃÛ³Ý Ñ³ßí»ïíáõÃÛáõÝ, ÇÝãÁ å»ïù ¿ ѳë³Ý»ÉÇ ÉÇÝÇ å»ï³Ï³Ý ߳ѳ ñ Çé Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇÝ ¨ ѳë³ñ³Ï³ÛÝáõÃÛ³ÝÁ: º½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝ ÐÐ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ §Þñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ íñ³ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛ³Ý Ù³ëݳ Çï³Ï³Ý Çñ³í³ëáõÃÛ³Ý Ñ³í³ëï³ Çñ ïíáÕ ¨ ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ íñ³ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ÷áñÓ³ùÝÝ³Ï³Ý »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝÁ ѳëï³ïáÕ Ñ³ÝÓݳÅáÕáíǦ áñáßÙ³Ùμ §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá ñ³Ù¦ ö´À ÏáÕÙÇó 30

Ý»ñϳ۳óí³Í »ÕáõïÇ É»éݳѳñëï³óÙ³Ý ÏáÙμÇݳïÇ ¨ åÕÝÓ³ÙáÉÇμ¹»Ý³ÛÇÝ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇ (8 ï³ñÇ) ߳ѳ áñÍÙ³Ý ³ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ Ý³Ë³ ÍÇ í»ñ³μ»ñÛ³É ï³ÉÇë ¿ ¹ñ³Ï³Ý »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝ` í»ñÁ Ýßí³Í å³Ñ³ÝçÝ»ñÇ å³ñï³¹Çñ ϳï³ñÙ³Ý å³ÛÙ³Ýáí¦: öáñÓ»Ýù áñáß å³ñ½³μ³ÝáõÙÝ»ñ ï³É. ³. öáñÓ³ùÝÝ³Ï³Ý å³Ñ³ÝçÝ»ñÇ ³é³çÇÝ Ï»ïáõÙ ³ëíáõÙ ¿, áñ ÙÇÝ㨠áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Çñ³Ï³Ý³óáõÙÁ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ÐÐ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ùμ ë³ÑÙ³Ýí³Í ϳñ áí ëï³Ý³É ѳٳå³ï³ëË³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ÃáõÛÉïíáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ë³Ï³ÛÝ ãÇ ÝßíáõÙ, û ¹ñ³Ýù ÇÝã ѳٳӳÛÝáõÃÛáõÝÝ»ñ áõ ÃáõÛÉïíáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý, ѳí³Ý³μ³ñ ³ÛÝ å³ñ½ å³ï׳éáí, áñ ¹ñ³Ýó ó³ÝÏÁ μ»ñ»Éáí ß³ï»ñÇ Ñ³Ù³ñ ѳëϳݳÉÇ Ï¹³éݳ, áñ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ ¹ñ³Ýù å»ïù ¿ ݳËûñáù ëï³ó³Í ÉÇÝ»ñ ¨ ݳ˳·ÍÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ Ñ³ÝÓÝ»ñ ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛ³Ý: ÆëÏ ³é³Ýó Ýßí³Í ÷³ëï³ÃÕûñÇ Ý³Ë³·ÇÍÁ ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛ³Ý ÁݹáõÝ»ÉÝ ³ÝÃáõÛɳïñ»ÉÇ ¿: öáñÓ³ùÝÝáõÃÛáõÝ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕÝ»ñÁ, ݳË, ûñ»Ýùáí ë³ÑÙ³Ýí³Í ϳñ·áí, å»ïù ¿ å³Ñ³Ýç»ÇÝ, áñ ݳ˳·ÍÇ Ñ»ï Ù»Ïï»Õ Ý»ñϳ۳óí»Ý ÙÇ ß³ñù ·»ñ³ï»ëãáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ³Û¹ ÃíáõÙ` ³éáÕç³å³ÑáõÃÛ³Ý, ·ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛ³Ý, Ùß³ÏáõÛÃÇ, ù³Õ³ù³ßÇÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, §Ð³Û³Ýï³éǦ ѳٳӳÛÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ê³Ï³ÛÝ, ÇÝãå»ë ï»ëÝáõÙ »Ýù, ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ ݳ˳·ÇÍÁ Ý»ñϳ۳óñ»É ¿ ³é³Ýó Ýßí³Í ÷³ëï³ÃÕûñÇ, ÇëÏ ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛáõÝ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ ¿É Çñ Ñ»ñÃÇÝ ßñç³Ýó»É ¿ ûñ»ÝùÁ ¨, ݳ˳·ÇÍÁ »ï í»ñ³¹³ñÓÝ»Éáõ ÷á˳ñ»Ý, ÁݹáõÝ»É ¨ ÝáõÛÝÇëÏ ¹ñ³Ï³Ý »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝ ¿ ïí»É: μ. ºñÏñáñ¹ Ï»ïáõÙ Ãí³ñÏí³Í å³Ñ³ÝçÝ»ñÁ μËáõÙ »Ý ûñ»ÝùÇó ¨ ³é³Ýó ³Û¹ å³Ñ³ÝçÝ»ñÇ Ï³ï³ñÙ³Ý Çñ³Ï³Ý³óí»ÉÇù ݳ˳·ÍÇ ßÇݳñ³ñ³Ï³Ý ¨ μ³ÝϳÛÇÝ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÃáõÛÉïíáõÃÛáõÝ ãÇ ïñíáõÙ: ²ÛëÇÝùÝ, ݳ˳·ÇÍÁ ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛ³Ý »ÝóñÏ»Éáõ ÷á˳ñ»Ý ËáñÑáõñ¹Ý»ñ »Ý ï³ÉÇë, áñ ѳÝϳñÍ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ ³Û¹ Ù³ëÇÝ ãÙáé³Ý³: ·. гÝù³í³ÛñÇ »ñÏñáñ¹ Ñ»ñÃÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý Ý³Ë³·Í³ÛÇÝ ÷³ëï³ÃÕûñÁ ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ íñ³ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛ³Ý Ý»ñϳ۳óÝ»Éáõ å³Ñ³Ýçáí` »½ñ³Ï³óáõÃÛ³Ý Ñ»ÕÇݳÏÝ»ñÝ áõ ѳëï³ïáÕÁ ÷³ëïáñ»Ý ûñÇÝ³Ï³Ý »Ý ѳٳñáõ٠ݳ˳·ÇÍÁ Ù³ë-Ù³ë Ý»ñϳ۳óÝ»Éáõ ѳϳÇñ³í³Ï³Ý ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÁ, ¨ ³å³, ϳñÍ»ë Çñáù ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛ³Ý »Ý »ÝóñÏ»É Ý³Ë³·ÍÇ ³é³çÇÝ ÷áõÉÇ ÷³ëï³ÃÕûñÁ, »ñμ Çñ³Ï³Ýáõ٠ϳï³ñí»É ¿ ÙdzÛÝ ¹ñ³Ýó ë»ÕÙ³·ñáõÙÁ (ÏáÝëå»Ïï³íáñáõÙ): ²Ûëï»ÕÇó ϳñ»ÉÇ ¿ ³Ý»É Ñ»ï¨áõÃÛáõÝ, áñ Ýñ³Ýù å³ïñ³ëï³Ï³ÙáõÃÛáõÝ »Ý ѳÛïÝáõÙ ÏáÝëå»Ïï³íáñ»É ݳ¨ ѳÝù³í³ÛñÇ »ñÏñáñ¹ Ñ»ñÃÇ ÷³ëï³ÃÕûñÁ ¨ ³ÛÝ Ïáã»É` ¿ÏáÉá·Ç³Ï³Ý ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛáõÝ: ÀÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ ѳÝù³Ñ³ÝÙ³Ý-ѳÝù³í»ñ³Ùß³ÏÙ³Ý Ý³Ë³·ÇÍÁ, μ³óÇ ÑáÕÇ áãÝã³óÙ³Ý-˳ËïÙ³Ý ¨ ³Ýï³é³Ñ³ïáõÙÝ»ñÇ, ÙÛáõë μáÉáñ μ³Õ³¹ñÇãÝ»ñáí Ý»ñϳ۳óñ»É ¿ 25 ï³ñí³ Ñ³ßíáí: ²ÛëÇÝùÝ, ÑáÕÇÝ áõ μáõë³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ, ³Û¹ Ãíáõ٠ͳé³Ñ³ïáõÙÝ»ñÇ Çñ³Ï³Ý ͳí³ÉÝ»ñÁ ÏáÍÏ»Éáõ, ³í»ÉÇ ×Çßï` ßÕ³ñß³íáñ»Éáõ ÷áñÓ ¿ ϳï³ñ»É: ¹. ºññáñ¹ Ï»ïÇ å³Ñ³ÝçÁ å»ïù ¿ ³ñ¹»Ý ϳï³ñí³Í ÉÇÝ»ñ ÙÇÝ㨠ݳ˳·ÇÍÁ ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛ³Ý Ñ³ÝÓÝ»ÉÁ: ». âáññáñ¹ å³Ñ³ÝçÁ ³åûñÇÝÇ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ׳ݳå³ñÑ ¿ ѳñÃáõÙ: ½. ÐÇÝ·»ñáñ¹ Ï»ïÁ Ó¨³Ï³Ý ѳÛï³ñ³ñáõÃÛáõÝ ¿: 31

... ²ñѳٳñÑí³Í ¿ ÐÐ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý å»ï³Ï³Ý ï»ëãáõÃÛ³Ý å»ï ². ²í³·Û³ÝÇ Ï³ñÍÇùÁ (023/Ü-1402, 11.09.2006Ã.)` áõÕÕí³Í ÐÐ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý §´Ý³å³Ñå³Ý³Ï³Ý ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛáõݦ å»ï³Ï³Ý áã ³é¨ïñ³ÛÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý ïÝûñ»Ý ². ê³ÝÃñáëÛ³ÝÇÝ: ²Û¹ ÷³ëï³ÃÕÃáõÙ Ù³ëݳíáñ³å»ë ³ëíáõÙ ¿. §Àëï ³ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ Ý³Ë³·ÍÇ, ï³ñ³ÍùÁ ÑÇÙݳϳÝáõÙ ³Ýï³é³Í³ÍÏ ¿: гïÙ³Ý »Ýóϳ ¿ 127700 ͳé: ´³óÇ ³Û¹, Ýßí³Í ï³ñ³ÍùÁ ѳñáõëï ¿ û·ï³Ï³ñ μáõë³Ï³ÝáõÃÛ³Ùμ, ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ, »½³ÏÇ ¹»Õ³μáõÛë»ñáí... Üßí³Í ï³ñ³ÍùÇ Ï»Ý¹³Ý³Ï³Ý ³ß˳ñÑÁ ѳñáõëï ¿ Çñ μ³½Ù³½³ÝáõÃÛ³Ùμ... Üßí³Í ³Ýï³éÇ í»ñ³óáõÙÁ ³Ý¹³éݳÉÇ ¿... ¶ïÝáõÙ »Ýù, áñ §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ö´À-Ç Â»ÕáõïÇ åÕÝÓ³ÙáÉÇμ¹»Ý³ÛÇÝ ÏáÙμÇݳïÇ Ý»ñϳ۳óñ³Í ³ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ Ý³Ë³·ÇÍÁ μ³ó³ë³Ï³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝ Ïáõݻݳ μáõë³Ï³Ý ¨ ϻݹ³Ý³Ï³Ý ³ß˳ñÑÇ íñ³, áñÝ Çñ Ñ»ñÃÇÝ μ³ó³ë³μ³ñ ϳݹñ³¹³éݳ ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ ¨ ïíÛ³É ï³ñ³ÍùÇ ¿ÏáÉá·Ç³Ï³Ý ѳí³ë³ñ³ÏßéáõÃÛ³Ý íñ³: ºÉÝ»Éáí í»ñÁ Ýßí³ÍÇó, ´Ý³å³Ñå³Ý³Ï³Ý ä»ï³Ï³Ý î»ëãáõÃÛáõÝÁ §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ö´À-Ç Â»ÕáõïÇ åÕÝÓ³ÙáÉÇμ¹»Ý³ÛÇÝ ÏáÙμÇݳïÇ ³ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ Ý³Ë³·ÍÇ í»ñ³μ»ñÛ³É ï³ÉÇë ¿ μ³ó³ë³Ï³Ý ϳñÍÇù¦: ²ÛëåÇëáí, ϳñ»ÉÇ ¿ »½ñ³Ï³óÝ»É, áñ »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ Ý³Ë³·ÇÍÁ ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛ³Ý ¿ ÁݹáõÝí»É ûñ»ÝùÇ ÏáåÇï ˳ËïáõÙÝ»ñáí ¨, ³é³Ýó áñ¨¿ ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛáõÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ, ¹ñ³Ý ïñí»É ¿ ¹ñ³Ï³Ý »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝ: ²ÛëÇÝùÝ, ³ÛÝ ·Çï³Ï³Ý áõ Çñ³í³Ï³Ý ÑÇÙù»ñÇó ½áõñÏ ÙÇ ÃÕÃÇ Ïïáñ ¿: лï³ùñùÇñ ¿ ÇٳݳÉ, ÐÐ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó á±ñÝ ¿ ݳ˳·ÍÇÝ ïí³Í ¹ñ³Ï³Ý »½ñ³Ï³óáõÃÛ³Ý ÑÇÙùÁ: ¼³ñٳݳÉÇáñ»Ý ѳٳÑáõÝã »Ý §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ¨ ÐÐ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý ·áñͻɳϻñå»ñÁ` »ñÏáõëÝ ¿É ã»Ý ó³ÝϳÝáõ٠׳ݳã»É Ù»ñ »ñÏñáõÙ ·áñÍáÕ ûñ»ÝùÝ»ñÁ: ÀÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ Ý»ñϳ۳óñ»É ¿ ÐÐ ûñ»ÝùÝ»ñÇÝ áõ ÙÇç³½·³ÛÇÝ å³Ûٳݳ·ñ»ñÇÝ Ñ³Ï³ëáÕ, ûñÇ, ÏáÍÏáõÙÝ»ñ áõ Ï»ÕÍÇùÝ»ñ å³ñáõݳÏáÕ Ý³Ë³·ÇÍ, ÇëÏ ÐÐ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ` Ýßí³Í ûñ»ÝùÝ»ñÇ Ë³ËïáõÙáí ÁݹáõÝ»É ¿ ³Û¹ ݳ˳·ÇÍÁ ¨, ³é³Ýó ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛáõÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ, ïí»É ¿ ¹ñ³Ï³Ý »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝ: ܳ˳ñ³ñáõÃÛáõÝÁ ¹ñ³Ýáí, ÷³ëïáñ»Ý, ÷áñÓáõÙ ¿ ³åûñÇݳμ³ñ μÝáõÃÛ³Ý ³í»ñáõÙÁ, μÝ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç áãÝã³óáõÙÁ ͳÍÏ»É Ï»ÕÍ ûñÇݳϳÝáõÃÛ³Ý ßÕ³ñßáí: ²Ù÷á÷áõÙ - §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ï³½Ù³Í ¨ μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛ³Ý Ý»ñϳ۳óñ³Í §Â»ÕáõïÇ É»éݳѳñëï³óÙ³Ý ÏáÙμÇݳïÇ ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ íñ³ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ·Ý³Ñ³ïáõÙÁ¦ ¨ §²ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ Ý³Ë³·ÇÍÁ¦ ëï»ÕÍí»É »Ý ûñ»ÝùÇ ÏáåÇï ˳ËïáõÙÝ»ñáí ¨ Ï»ÕÍÇùÝ»ñ áõ ³Ý×ßïáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý å³ñáõݳÏáõÙ: - ÐÐ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ ܳ˳·ÇÍÁ ûñÇݳ˳ËïÙ³Ùμ ÁݹáõÝí»É ¿ ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛ³Ý ¨, ³é³Ýó ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛáõÝ Ï³ï³ñ»Éáõ, ݳ˳·ÍÇÝ ïí»É ¿ ¹ñ³Ï³Ý »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝ: - ºñÏñáõÙ ¿ÏáÉá·Ç³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ ³é³ù»ÉáõÃÛ³Ùμ ëï»ÕÍí³Í ·»ñ³ï»ëãáõÃÛáõÝÁ, ÷³ëïáñ»Ý áñ¹»·ñ»É ¿ μÝ³Ï³Ý å³ß³ñÝ»ñÁ ѳå×»åáñ»Ý û·ï³·áñÍ»Éáõ-ã³ñ³ß³Ñ»Éáõ ¨ μÝ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÁ ³í»ñ»ÉáõáãÝã³óÝ»Éáõ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝ: - »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍáõÙÁ Ïáñͳݳñ³ñ ÏÉÇÝÇ áÕç ï³ñ³Í³ßñç³ÝÇ Ñ³Ù³ñ: ²ÛÝ Ï³Õù³ï³óÝÇ Ù»ñ ѳÝñ³å»ïáõÃÛ³Ý Ï»Ýë³μ³½Ù³½³ÝáõÃÛáõÝÁ, ÏáãÝã³óÝÇ ³ÝÏñÏÝ»ÉÇ ÙÇ μÝ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ· Çñ 32

ë³ñ»ñáí, ÏÇñ×»ñáí, μáõë³Ï³ÝáõÃÛ³Ùμ, çñ³·áÛ³óÙ³Ý áõ çñ³μ³ßËÙ³Ý μÝ³Ï³Ý ûμÛ»ÏïÝ»ñáí, å³ïÙ³Ùß³ÏáõóÛÇÝ Ñáõß³ñÓ³ÝÝ»ñáí ¨ ³Ý·³Ù ßñç³Ï³ ï³ñ³ÍùÝ»ñáõÙ ³ÝÑݳñ Ϲ³ñÓÝÇ ·ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý ³Ýíï³Ý· ÙûñùÇ ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝÝ áõ Ù³ñ¹áõ ÝáñÙ³É ÏÛ³ÝùÁ: - ²ÛÅÙ ³ñ¹»Ý ²É³í»ñ¹áõ, Þ³ÙÉáõÕÇ, ²ËóɳÛÇ Ñ³Ýù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ý Ã³÷áÝÝ»ñÁ ͳÝñ ϳóáõÃÛáõÝ »Ý ëï»ÕÍ»É ï³ñ³Í³ßñç³ÝÇ μݳÏãáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ, ÇëÏ Â»ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ùμ` ÑÇßÛ³É μݳÏãáõÃÛáõÝÁ, ÷³ëïáñ»Ý ÏѳÛïÝíÇ ... ûÕ³ÏÇ Ù»ç: - ÐÇÙݳíáñí³Í ã»Ý ï»ÕÇ Ñ³Ù³ÛÝùÇ ¨ ï³ñ³Í³ßñç³ÝÇ ëáóÇ³É³Ï³Ý íÇ׳ÏÇ μ³ñ»É³íÙ³Ý ËáëïáõÙÝ»ñÁ: гϳé³ÏÁ, ³Û¹ Íñ³·ñÇ Çñ³Ï³Ý³óáõÙÇó Ñ»ïá ÏïñáõÏ í³ïóñ³Ý³Éáõ »Ý ëáóÇ³É³Ï³Ý ¨ ¿ÏáÉá·Ç³Ï³Ý Çñ³íÇ׳ÏÝ»ñÁ ¨ Ù»Í Ñ³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛ³Ùμ ³Û¹ ï³ñ³ÍùÁ Ϲ³éݳ ³ÝÙ³ñ¹³μݳÏ: - ܳ˳·ÍÇ Çñ³Ï³Ý³óáõÙÁ μËáõÙ ¿ ë³Ñٳݳ÷³Ï Ãíáí Ù³ñ¹Ï³Ýó, ·É˳íáñ³å»ë ûï³ñ»ñÏñÛ³ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ß³Ñ»ñÇó ¨ Ñ³Ï³ëáõÙ ¿ Ù»ñ ³½·Ç áõ å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ß³Ñ»ñÇÝ: §¶³ñáõݦ, 2007Ã., N3-4, ¿ç 33-50: »Õáõï , ºñ¨³Ý, 2007Ã., 54 ¿ç: Ð.¶. ²ÝÑñ³Å»ßï ѳٳñ»óÇ Ñ³ÏÇñ× ³Ý¹ñ³¹³éÝ³É §¶Ý³Ñ³ïáõÙ¦ ¨ Ù³ëݳÏÇáñ»Ý §²ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ Ý³Ë³·Çͦ ÷³ëï³ÃÕûñÇÝ, ݳ¨ ³ÛÝ Ýå³ï³Ïáí, áñ ϳï³ñí³Í í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÁ, áñå»ë ѳÏÇñ× ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝ, ·áõó» ¨, û·ï³Ï³ñ ÉÇÝÇ å»ï³Ï³Ý å³ßïáÝ۳ݻñÇ, Ù³ëݳ·»ïÝ»ñÇ, Éñ³·ñáÕÝ»ñÇ ¨ ³é³ÝÓÇÝ ³ÝѳïÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ, áñå»ë½Ç Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÝ Çñ ϳñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñáõÙ Ñݳñ³íáñÇÝë ËáñáõÃÛ³Ùμ áõëáõÙݳëÇñÇ ùÝݳñÏíáÕ ËݹÇñÁ ¨ μ³Ý³Ï³Ý ÉáõÍÙ³Ý ×³Ý³å³ñÑ ³é³ç³ñÏÇ:

Опасные игры Отклик на статью "Под Ереваном надо построить искусственное море", опубликованную в номере 25 (29.06.2007) "ДЭ". Казалось, после Ильфа и Петрова таких талантливых авторов больше не будет, но фантазии генерального директора компании "ACP", Валерия Меджлумяна, о парусных гонках с участием королей и принцев крови на новом Ереванском море почище, чем НьюВасюки с его галактическим шахматным чемпионатом. Кстати, идея строительства нового Ереванского моря смахивает на блеф наподобие того, как после Спитакского землетрясения разные "благотворители" обещали построить в Армении экополисы. На вопрос корреспондента: «А если проект не получит одобрения со стороны властей?», господин Меджлумян отвечает: «На сегодняшний день проект находится на такой стадии прохождения экспертиз, что я полагаю, серьезных препятствий не будет. Кроме того, презентация проекта проходила в Доме правительства и со стороны премьер-министра Армении Сержа Саркисяна были высказаны слова одобрения проекту. Ясно, что организация подобного проекта находится в русле интересов руководства Армении». Вызывает сожаление, что премьер-министр Армении дал одобрение проекту, в то время, как уже третий год техутская проблема очень активно и остро обсуждается на всех уровнях и, независимыми экспертами доказано, что проект имеет очень серьезные недостатки, нарушает международные конвенции и национальное законодательство. А 33

выданное Министерством охраны природы Армении положительное решение экологической экспертизы Техутского проекта является фикцией (экспертизы по существу не было, в качестве таковой представлен конспект проекта). Следовательно, этот документ не имеет ни научной, ни правовой основы. Что касается высказывания о нахождении проекта в русле интересов руководства Армении, мне кажется, что проект должен находиться в русле интересов нашего народа и государственности. На мой взгляд, реализация проекта будет противоречить этим интересам. На вопрос почему "Валлекс груп" желает сотрудничать с Внешторгбаком (ВТБ), господин Меджлумян ответил: "Если бы нас финансировал другой, не российский банк, то мы должны были бы использовать более широкий круг документов, включая международную классификацию и международные бизнес-планы, которые в некотором смысле потребовали бы переделки документов...". Хотелось бы знать, какие документы пришлось бы переделывать? Может, потребовалось бы соблюдать международные и национальные законодательные нормы? Вызывает удивление фраза господина Меджлумяна о том, что они с председателем правления ВТБ господином Костиным приняли политическое (!) решение о финансировании Техутского проекта. Насколько мне известно, принятие политических решений является прерогативой Национального Собрания и президента РА. Что касается приоритетных отраслей, названных господином Меджлумяном в интервью, то для такой маленькой страны, как Армения выводить на первый план в качестве приоритетной отрасли горно-добывающую промышленность совершенно недопустимо и даже преступно.. На вопрос корреспондента: "Если положить на одну чашу весов потерю Техутского леса, а на другую - экономическую мощь страны, то превышает второе?", господин Меджлумян ответил, что: "до сих пор идет массовая воровская рубка лесов - до 2 тыс.га в год, а в Техуте будет за 50 лет вырублено всего 350-360 га леса". Господин Меджлумян сравнивает несравнимое: на месте незаконных вырубок можно восстановить лес, т.к. там не разрушается геологическая основа, ущелья рек не превращаются в хранилища ядовитых отходов, лес сохраняет способность к самовосстановлению, как это было в течение тысячелетий после лесных пожаров и других катастроф. Что касается Техутского проекта, потеря леса - это только незначительная часть потерь, к которым приведет его реализация. Образование в результате разработки месторождения огромного карьера станет причиной не только распространения пыли, содержащей тяжелые металлы, но и высыхания оставшихся поблизости лесов, так как будет нарушен водный баланс. Очевидно, что карьер заполнится грунтовыми водами и осадками, которые в карьре растворят в себе соли тяжелых металлов, которые могут просочиться в другие водные системы. Однако потеря леса и загрязнение водной системы ничто в сравнении с присутствием на этой территории хвостохранилища, которое сделает невозможным проживание населения в прилегающих районах, ведение сельского хозяйства и в итоге навсегда превратит ее в зону экологического бедствия. Компания "ACP" активно продвигает необходимость эксплуатации Техутского месторождения, связывая с ней перспективу улучшения экологической ситуации г. Алаверды. Мне кажется, что это искусственно созданный узел, так как 12 лет назад, когда восстановливался Алавердский медно-литейный комбинат вопрос Техутского месторождения никак не связывался с деятельностью комбината и, вообще, техутская проблема не обсуждалась. С другой стороны, обычно, когда компания искренне заинтересована в улучшении экологической ситуации, развитии промышленности, создании рабочих мест в стране, то для этого она предпринимает конкретные шаги на своих действующих предприятиях, а уж потом, завоевав доверие общества и властей, получает моральное право браться за новые 34

проекты. В. Меджлумян обещает, что в Техуте будет построен образцовый комбинат. А что мешает ему довести до образцового состояния принадлежащий ему Алавердский медно-литейный комбинат, который сегодня работает по допотопной технологии? В то же время, пути реконструкции комбината известны. Внедрение технологии, например, по улавливанию и утилизации выбрасываемых в атмосферу веществ позволит получать серную кислоту, серу, а также ряд редких и драгоценных металлов. По официальным данным в течение 2006 года выбросы в атмосферу комбината только сернистого ангидрида составили 26,7 тысяч тонн, в то время, как его гигиеническая норма равна 1,17 тыс.тонн в год, а Министерство охраны природы РА временно разрешило выброс до 15,6 тыс.тонн в год. В том же году комбинат выбросил в атмосферу 12 тонн мышьяка, 104,7 тонн пыли (в виде различных аэрозолей), 41 тоннa цинка, 2,9 тонн свинца, 2.9 тонн меди. На состоявшейся недавно в Алаверды встрече в присутствии нового министра охраны природы, других государственных чиновников и представителей общественных экологических организаций и СМИ, председатель комиссии НС по здравоохранению, социальным вопросам и экологии Ара Баблоян сказал, что сегодня в условиях безработицы очень важно иметь 600 рабочих мест, которые обеспечивает меднолитейный комбинат. Однако если подсчитать, то вряд ли государству выгодно иметь эти 600 рабочих мест и содержать тысячи инвалидов. Поскольку нам нужны эти рабочие места, руководству компании необходимо срочно предпринять меры для приведения производства в соответствие с экологическими нормами. Для вывода г.Алаверды из нынешнего катастрофического состояния руководство компании "ACP" считает необходимым резко увеличить объемы производства медного концентрата. Только в Техуте на первом этапе планируется производить медный концентрат эквивалентный 30 тыс.тонн черновой меди в год, а затем – удвоить и утроить производство, и только после этого оно станет прибыльным. И только тогда станет возможным внедрение экологически безопасных технологий, в том числе для получения серной кислоты из выбрасываемого сегодня в атмосферу сернистого ангидрида. На мой взгляд, и после резкого увеличения объема производства черновой меди серная кислота не будет производиться, потому что сегодня компания в год производит всего 10-12 тысяч тонн черновой меди, при этом можно было бы получать около 40 тыс.тонн серной кислоты, но руководители компании утверждают, что потребность республики в ней всего около 8 тыс. тонн. Если невозможно реализовать 40 тысяч тонн, куда будут девать гораздо большее количество кислоты? (Заметим,что потребность серной кислоты в Армении не такая низкая. Например, по данным Управления по использованию и мелиорации земель Министерства селького хозяйства РА в республике сейчас есть более 50 тыс. га солончаковых земель, для восстановления которых необходимо около 3 млн тонн серной кислоты.. Руководители компании откровенно объявляют, что если не расширять объемы производства медного концентрата (здесь нужно понимать эксплуатацию Техутского месторождения), то они закроют комбинат. Что это? Экономический шантаж? А кто должен выполнять подписанные до этого с правительством Армении договоры? Сегодня ясно видно, что Алавердский медно-литейный комбинат не имеет преспективы, а компания “АСР”, по-видимому, намерена вывозить из Армении медный концентрат.

05.07.2007

35

ø²è²ÎàÔØ ¸²ÞÆÜø` ´ÜàôÂÚ²Ü ºì زð¸àô ¸ºØ ä»ïù ¿ å³Ñå³Ý»Ýù »ÕáõïÇ ³Ýï³éÝ»ñÁ ºñμ ѳÛïÝÇ ¹³ñÓ³Ý Èáéí³ Ù³ñ½Ç »Õáõï ¨ ÞÝáÕ ·ÛáõÕ»ñÇ Ùáï³Ï³ ³Ýï³éÝ»ñáõ٠ѳÝù³Ñ³Ýáõ٠ϳ½Ù³Ï»ñå»Éáõ §¾Û-êÇ-öǦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ý³Ë³·ÍÇ Éáõñç ûñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ·É˳íáñ³å»ë ÐÐ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³ÝÁ ¨ ÙÇç³½·³ÛÇÝ å³Ûٳݳ·ñ»ñÇÝ ãѳٳå³ï³ë˳ݻÉÁ, ѳÙá½í³Í ¿ÇÝù, áñ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÝ ³Û¹ ݳ˳·ÇÍÁ ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛ³Ý ãÇ ÁݹáõÝÇ, ¨ ³ÛÝ ßñç³Ý³éáõÃÛáõÝÇó ÏѳÝíÇ, ë³Ï³ÛÝ Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ, áïݳѳñ»Éáí ÐÐ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛáõÝÁ, ݳ˳·ÇÍÝ ÁݹáõÝ»ó ¨, ³é³Ýó ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛáõÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ, ¹ñ³Ý ïí»ó ¹ñ³Ï³Ý »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝ: ²Û¹åÇëáí å³ñ½ ¹³ñÓ³í μÝ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÇ ³í»ñÙ³Ý áõ áãÝã³óÙ³Ý ·áñÍáõÙ §ì³ÉÉ»ùë ·ñáõå¦-Ç Ï³½ÙáõÙ Áݹ·ñÏí³Í §¾Û-êÇ-öǦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ¨ ÐÐ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù»ñ³ßËáõÃÛáõÝÁ: ²Û¹ Å³Ù³Ý³Ï Ù»Ýù ÑáõÛë»ñ ¿ÇÝù ÷³Û÷³ÛáõÙ, áñ ½³Ý·í³Í³ÛÇÝ Éñ³ïí³ÙÇçáóÝ»ñÁ, ×Çßï áõ ÉdzñÅ»ù ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ùμ, ÏÝå³ëï»Ý »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý Ï³ÝËÙ³ÝÁ: ºí Çñáù, ëϽμÝ³Ï³Ý ßñç³ÝáõÙ ËݹñÇÝ í»ñ³μ»ñáÕ Éáõñç Ññ³å³ñ³ÏáõÙÝ»ñ áõ ѳÕáñ¹áõÙÝ»ñ »Õ³Ý: ê³Ï³ÛÝ, í»ñçÇÝ Ï»ë ï³ñáõÙ, ·É˳íáñ³å»ë §¶áÉáë ²ñÙ»ÝÇǦ, §ÜáíáÛ» íñ»ÙÛ³¦, §Æñ³íáõÝù¦, §Ð³Ûáó ³ß˳ñѦ, §¸»ÉáíáÛ ¿ùëåñ»ë¦, §²ñÙÝÛáõ½¦, §²ñÙ»Ýåñ»ë¦ ¨ ³ÛÉ Éñ³ïí³ÙÇçáóÝ»ñ »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý û·ïÇÝ ÙdzÏáÕÙ³ÝÇ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝ »Ý ï³ñ³ÍáõÙ: 36

Üñ³Ýó ËÇëï μ»õ»é³óí³ÍáõÃÛáõÝÝ ³é³Óݳå»ë ó³ÛïáõÝ ³ñï³Ñ³Ûïí»ó ëáõÛÝ Ãí³Ï³ÝÇ ÑáõÝÇëÇ 22-24-ÇÝ, Éñ³·ñáÕÝ»ñÇ ¨ μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ §ì³ÉÉ»ùë ·ñáõå¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ÙÇçáóÝ»ñáí ¸ñÙμáÝÇ (²ñó³Ë) ѳÝù³í³Ûñ ϳï³ñí³Í ³Ûó»ÉáõÃÛ³Ý ÁÝóóùáõÙ: ²ñó³ËÇ Ñdzëù³Ýã μÝáõÃÛáõÝÁ, ѳÝù³ÝÛáõÃÇ í»ñ³Ùß³ÏÙ³Ý ·áñͳñ³ÝÇ ÏáÏÇÏ áõ ·»Õ»óÇÏ ï»ëùÁ, ³ÝûñÇ Ï³½Ù³Ï»ñåí³Í ÙÇçáó³éáõÙÁ Éñ³·ñáÕÝ»ñÇÝ ¨ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÇÝ áõÕÕ³ÏÇ ßɳóñ»É ¿ÇÝ: гí³Ý³μ³ñ, ß³ï»ñÁ ÏÙï³Í»Ý, áñ ¸ñÙμáÝÇ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù»ñ³ßË ·áí³μ³ÝáõÙÁ Ñ»ï»õ³Ýù ¿ ÙdzÛÝ Ýßí³Í ïå³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ: ê³Ï³ÛÝ, ²ñó³Ë áõÕ¨áñí»ÉÇë` Ñ»Ýó ºñ¨³ÝáõÙ ³ñ¹»Ý å³ñ½ ¹³ñÓ³í, áñ Ññ³íÇñí³Í Éñ³·ñáÕÝ»ñÝ ³Û¹ ѳÝù³í³ÛñÇ Ù³ëÇÝ ÙdzÏáÕÙ³ÝÇ, ³ÛÝ ¿É` ·áí³½¹³ÛÇÝ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý ï³ñ³Í»Éáõ: ºí Çñáù, ³é³Ýó Ëáñ³Ý³Éáõ ËݹñÇ ¿áõÃÛ³Ý Ù»ç, ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ ÙdzÛÝ ·áí³½¹ ï³ñ³Í»óÇÝ, ¹ñ³Ý ½áõ·³Ñ»é` ݳ¨ Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ μ³ó³ñÓ³Ïáñ»Ý ãѳٳå³ï³ë˳ÝáÕ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ: Üñ³Ýù Ññ³å³ñ³Ï»É »Ý, áñ ¸ñÙμáÝáõÙ ³éϳ åáã³Ùμ³ñÝ»ñÝ Çμñ áõÝ»Ý Ù»Í Ñáõë³ÉÇáõÃÛáõÝ, ¨ ãÝ³Û³Í ï»Õ³ÝùÇ »ñÏñ³ß³ñųÛÝáõÃÛáõÝÝ Áݹ³Ù»ÝÁ 4.5 μ³É ¿, ³Û¹áõѳݹ»ñÓ, åáã³Ùμ³ñÝ»ñÇ å³ïí³ñÝ»ñÁ ϳéáõóí³Í »Ý »ñϳÃμ»ïáÝÇó ¨ Ï³ñáÕ »Ý ¹ÇÙ³Ï³Û»É 9 μ³É³Ýáó »ñÏñ³ß³ñÅÇ, åáã³Ùμ³ñÝ»ñÇ Ñ³ï³ÏÝ»ñÁ Ñáõë³ÉÇáñ»Ý Ù»Ïáõë³óí³Í »Ý ¨ ³ÛÉ ¹³ï³ñÏ Ñ³Ûï³ñ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñ: ò³ÝϳóáÕÁ ï»Õáõ٠ϳñáÕ ¿ ѳÙá½í»É, áñ ¸ñÙμáÝáõÙ åáã³Ùμ³ñÝ»ñÇ å³ïí³ñÝ»ñÁ »ñϳÃμ»ïáÝÇó ã»Ý, ¹ñ³Ýù ÑáÕÇó ϳéáõóí³Í ÃÙμ»ñ »Ý, ¨ ³Ù»Ý³·É˳íáñÁ` Áëï §È»éݳÛÇÝ Ô³ñ³μ³ÕÇ Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ¨ ѳñ³ÏÇó ßñç³ÝÝ»ñÇ ë»ÛëÙÇÏ ßñç³Ý³óÙ³Ý ù³ñ﻽Ǧ (MSK-64, 1997Ã.)` ï»Õ³ÝùÇ »ñÏñ³ß³ñųÛÝáõÃÛáõÝÁ 9 μ³É ¿, ³í»ÉÇÝ` ê³ñë³Ý·Ç çñ³Ùμ³ñÇ ï³ñ³Íùáí ³ÝóÝáõÙ ¿ »ñÏñ³μ³Ý³Ï³Ý ˽í³Íù: äáã³Ùμ³ñÝ»ñÇ Ñ³ï³ÏÝ»ñÇ §Ñáõë³ÉÇáñ»Ý¦ Ù»Ïáõë³óí³Í ÉÇÝ»ÉÁ ÝáõÛÝå»ë ÑáñÇÝí³Íù ¿: ´áÉáñë ³Ï³Ý³ï»ë »Õ³Ýù, û ÇÝãå»ë Ýáñ ߳ѳ·áñÍíáÕ åáã³Ùμ³ñáõÙ åáã³ÝùÁ ·ñ³íáõÙ ¿ ϳݳã ï³ñ³ÍùÁ: ²Û¹ï»ÕÇó ³Ý·³Ù ѳïí³Í ͳé»ñÇ Ïá×Õ»ñÝ áõ ³ñÙ³ïÝ»ñÁ ã»Ý Ñ»é³óí»É, ÇÝãÁ ÝÙ³Ý Ï³éáõÛóÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ³ÝÃáõÛɳïñ»ÉÇ ¿ (åáã³Ùμ³ñÝ»ñÇ Ñ³ñ¨³ÝáõÃÛ³Ùμ ³ñ³ÍáõÙ ¿ÇÝ Ïáí»ñ »õ áõñÇß ÁÝï³ÝÇ Ï»Ý¹³ÝÇÝ»ñ): ²Û¹ »ñÏáõ åáã³Ùμ³ñÝ»ñÝ ¿É ϳéáõóí³Í »Ý ê³ñë³Ý·Ç çñ³Ùμ³ñÇ Ñ³ñ¨³ÝáõÃÛ³Ùμ »õ íóñÇ ¹»åùáõ٠ٳѳμ»ñ Ãáõݳíáñ ÝÛáõûñÁ ÏÉóí»Ý ³Û¹ çñ³Ùμ³ñÁ: úñ»ñë, ÑáõÉÇëÇ 4-ÇÝ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñÝ ²É³í»ñ¹áõ åÕÝÓ³ÓáõÉ³Ï³Ý ·áñͳñ³ÝÇ Çñ³íÇ׳ÏÇÝ Í³ÝáóݳÉáõ Ýå³ï³Ïáí ëïáõ·³Ûó ¿ñ ϳ½Ù³Ï»ñå»É: ØÇçáó³éÙ³ÝÁ Ññ³íÇñí³Í Éñ³·ñáÕÝ»ñÇÝ, ³Ûë ³Ý·³Ù ÝáõÛÝå»ë, ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ ·áí³½¹»Éáõó ½³ï ³ÛÉ ËݹÇñ ã¿ñ Ñ»ï³ùñùñáõÙ: Èñ³·ñáÕÝ»ñÇó Ù»ÏÝ ¿É ³é³ÝÓݳ½ñáõÛóáõÙ ³ë³ó, û ÇÝùÝ Çμñ Ññ³íÇñí³Í ã¿ ¨ »Ï»É ¿ ³ÝÏáÕÙÝ³Ï³É í»ñÉáõÍ³Ï³Ý Ñá¹í³Í ·ñ»Éáõ: ê³Ï³ÛÝ Ýñ³ Ññ³å³ñ³Ï³Í Ñá¹í³ÍáõÙ ³ÝÏáÕÙݳϳÉáõÃÛ³Ý Ñ»ïùÝ ³Ý·³Ù ãϳ. §Ð³Ù³Ó³ÛÝ Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÇ` ³Ûó»ÉáõÃÛ³Ý ³éÇÃÇó Ù»ÏÝ ¿É ï³ñ³ÍíáÕ Ëáë³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÝ »Ý, û ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ ¹»é ÃáõÛÉïíáõÃÛáõÝ ãëï³ó³Í` ³ñ¹»Ý ëÏë»É ¿ »ÕáõïÇ ³Ýï³éÇ Í³é»ñÁ ѳï»É: ²ÛëÇÝùÝ` ϳñÇù ϳ ï»ÕáõÙ ï»ëÝ»Éáõ ¨ ѳÙá½í»Éáõ, û áñÝ ¿ Çñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ: ܳ˳ñ³ñÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ ÉÇÝ»Éáí ³ÛÝï»Õ, áñï»Õ »ñÏñ³μ³Ý³Ñ»ï³½áï³Ï³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ Ñáñ³ïáõÙ ¿ñ ϳï³ñíáõÙ, Ù»Ýù á°ã ³Û¹ï»Õ, á°ã ¿É ³Ýï³é³ÙÇçÛ³Ý ×³Ý³å³ñÑÝ»ñÇ Ñ³ñ»õ³ÝáõÃÛ³Ùμ, ׳ݳå³ñÑÇó ï»ë³Ý»ÉÇ ï³ñ³ÍùÝ»ñáõÙ ³Ýï³é³Ñ³ïáõ٠ϳ٠ѳÝù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí ѳïí³Í ͳé»ñ ãï»ë³Ýù¦ (§Ð³Ûáó ³ß˳ñѦ, 06.07.2007 Ã.): гë³ñ³ÏáõÃÛ³ÝÁ ËݹñÇó ߻ջÉáõ ÷áñÓí³Í »Õ³Ý³Ï: 37

²Û¹ Éñ³·ñáÕÁ Ùáï »ñ»ù ï³ñÇ ¿, ÇÝã »ÕáõïÇ ËݹñÇÝ í»ñ³μ»ñáÕ μ³½áõÙ Ñá¹í³ÍÝ»ñ ¿ ·ñ»É, ɳí³ï»ÕÛ³Ï ¿ ѳñóÇÝ, ¨ ѳÝϳñÍ åÕÝÓ³ÓáõÉ³Ï³Ý ·áñͳñ³ÝáõÙ ï»ÕÇ áõÝ»ó³Í ùÝݳñÏÙ³Ý ÁÝóóùáõÙ ÑÝã³Í ÑáõÛŠϳñ¨áñ ѳñó»ñÁ ÃáÕÝ»Éáí` Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ §Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñǦ ³ë³ÍÝ»ñÁ: ²í»ÉÇÝ, μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñÁ ÙÇ ù³ÝÇ ³Ý·³Ù ѳïáõÏ ß»ßï»ó, áñ ³ÛóÇ Ýå³ï³ÏÁ ÙdzÛÝ åÕÝÓ³Óáõɳñ³ÝÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ ·Ý³Ñ³ï»ÉÝ ¿, ÇëÏ Â»Õáõï ϳï³ñí»ÉÇù ³ÛóÁ ÙdzÛÝ ï»ÕÇ μÝáõÃÛáõÝÁ ï»ëÝ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí ¿ ³ñí»Éáõ, ù³ÝÇ áñ »ÕáõïÇ ËݹÇñÁ ß³ï Éáõñç ¿ áõ Ù»Í ³ñÓ³·³Ýù ¿ ëï³ó»É, áõëïÇ å»ïù ¿ ·Çï³Ï³Ý ùÝݳñÏáõÙÝ»ñ ϳ½Ù³Ï»ñå»Ýù ¨ ÙdzÛÝ ¹ñ³ÝÇó Ñ»ïá ÏϳñáճݳÝù ϳñÍÇù ѳÛïÝ»É: Ðñ³íÇñí³Í ÙÛáõë Éñ³·ñáÕÝ»ñÁ ÝáõÛÝå»ë μ³ó³ñÓ³Ïáñ»Ý ³Ýï»ë»óÇÝ ³ÛÝï»Õ ÑÝã³Í ß³ï ³ñÅ»ù³íáñ »ÉáõÛÃÝ»ñ: ò³íáù, áñáß Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Õ»Ï³í³ñÝ»ñÇ »ÉáõÛÃÝ»ñÇ »Ýóï»ùëïáõÙ, ÇëÏ »ñμ»ÙÝ ¿É áõÕÕ³ÏÇáñ»Ý §ÑÇÙݳíáñíáõÙ¦ ¿ û° ²É³í»ñ¹áõ åÕÝÓ³Óáõɳñ³ÝÁ ݳËݳ¹³ñÛ³Ý »Õ³Ý³Ïáí ·áñͳñÏ»ÉÁ, »õ û° »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝÁ: ܳ¨ ÑÇß»Ýù, û Ùáï »ñÏáõ ³ÙÇë ³é³ç »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý §ÑÇÙݳíáñÙ³Ùμ¦ §²ñÙÝÛáõ½¦ Ñ»éáõëï³³ÉÇùáí ÇÝãåÇëÇ »ÉáõÛà áõÝ»ó³í, ûñÇݳÏ, Çñ³í³μ³Ý³Ï³Ýμݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý ѳÛïÝÇ ÐÎ-Ç Õ»Ï³í³ñÁ: ÆÝãå»ë ï»ëÝáõÙ »Ýù, μÝáõÃÛ³Ý áãÝã³óÙ³Ý »õ Ù³ñ¹áõ ³éáÕçáõÃÛ³Ý íݳëÙ³Ý ·áñÍáõÙ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³ÝÁ ¨ §ì³ÉÉ»ùë ·ñáõå¦-ÇÝ μ³ó³Ñ³Ûï ³ç³ÏóáõÙ »Ý ݳ¨ ½³Ý·í³Í³ÛÇÝ Éñ³ïí³ÙÇçáóÝ»ñÁ ¨ μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ²ñ¹Ûáù Ýñ³Ýù ·Çï³Ïóáõ±Ù »Ý, û ÇÝã ËݹñÇ ßáõñç »Ý ëï»ÕÍ»É ³Û¹ ·áñÍáõÝ ¹³ßÇÝùÁ: »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍáõÙÁ ݳË` ݳ˳¹»å Ϲ³éݳ ³Ýï³é³ÛÇÝ ï³ñ³ÍùÝ»ñÁ ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ý ï³Ï ¹Ý»ÉáõÝ ¨ ³ÏÝѳÛïáñ»Ý Ï÷áËÇ ³Ýï³éÝ»ñÇ ÝϳïÙ³Ùμ í³ñíáÕ å»ï³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ (ѳÝù³Ñ³ÝÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí ³ñïáݳ·ñí³Í áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý ϳï³ñíáõ٠ݳ¨ ³ÛÉ ³Ýï³éï³ñ³ÍùÝ»ñáõÙ), ¨ ³å³` ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï»õ³Ýùáí ³Û¹ï»Õ ÏáãÝã³Ý³ ÏÛ³Ýù ³å³ÑáíáÕ μÝáõÃÛáõÝÁ (»ñÏñ³μ³Ý³Ï³Ý ÑÇÙù»ñÁ, ·»ï»ñÁ, ³Ýï³é³ÛÇÝ áõ ѳٳÛÝù³ÛÇÝ ÑáÕ»ñÁ, Ùß³ÏáõóÛÇÝ Ñáõß³ñÓ³ÝÝ»ñÁ), ÇëÏ ³é³ç³ó³Í ÙÇÉÇáݳíáñ ïáÝݳݻñáí ó÷áÝÝ»ñÁ, ·É˳íáñ³å»ë åáã³ÝùÁ, û·ï³·áñÍÙ³Ý Ñ³Ù³ñ áã åÇï³ÝÇ Ï¹³ñÓÝ»Ý Ý³¨ ѳñ³ÏÇó ï³ñ³ÍùÝ»ñÁ: ²ÛëÇÝùÝ` ³Û¹ ¹³ßÇÝùÝ áõÕÕí³Í ¿ μÝáõÃÛ³Ý ¨ Ù³ñ¹áõ ¹»Ù: §ì³ÉÉ»ùë ·ñáõå¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý å³ßïáÝ۳ݻñÁ »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝÁ, ¸ñÙμáÝÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ ¨ ²É³í»ñ¹Ç ù³Õ³ùÝ ¿ÏáÉá·Ç³Ï³Ý ³Õ»ïÇó ¹áõñë μ»ñ»Éáõ Íñ³·ÇñÁ ¹³ñÓÝáõÙ »Ý ÙÇ Ñ³Ý·áõÛó: ÀÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Õ»Ï³í³ñ å³ñáÝ ì³É»ñÇ Ø»çÉáõÙÛ³ÝÝ ³ëáõÙ ¿, áñ »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍáõÙÝ ûñÇݳϻÉÇ ÏÉÇÝÇ, ÇÝãå»ë ¸ñÙμáÝáõÙ ¿: ²é³çÇÝ ï³ñÇÝ»ñÇÝ Â»Õáõïáõ٠ݳ˳ï»ëáõÙ »Ý ï³ñ»Ï³Ý ëï³Ý³É 30 ѳ½³ñ ïáÝݳ ë¨ åÕÝÓÇÝ Ñ³Ù³ñÅ»ù Ëï³ÝÛáõÃ, ÇëÏ Ñ»ï³·³ ï³ñÇÝ»ñÇÝ ³ñï³¹ñ³ÝùÁ ÏÏñÏݳå³ïÏíÇ »õ Ï»é³å³ïÏíÇ: ²É³í»ñ¹áõ åÕÝÓ³ÓáõÉ³Ï³Ý ·áñͳñ³ÝÁ ϳñ»ÉÇ ¿ í»ñ³Ï³éáõó»É ¨ ¿ÏáÉá·Ç³Ï³Ý ³éáõÙáí ÁݹáõÝ»ÉÇ ¹³ñÓÝ»É ÙdzÛÝ ³Û¹ ¹»åùáõÙ, »Ã» ³Ûëûñí³ 10-12 ѳ½³ñ ïáÝݳÛÇ ÷á˳ñ»Ý 100-120 ѳ½³ñ ïáÝݳ ë¨ åÕÇÝÓ ³ñï³¹ñ»Éáõ »ñ³ßËÇù áõݻݳÝù, ÇëÏ ³Ûëûñí³ Ñ½áñáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ ³ÝÇÙ³ëï ¿ åÕÝÓ³Óáõɳñ³ÝáõÙ μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñ ÏÇñ³é»ÉÁ, ³ÛÝ å³ñ½ å³ï׳éáí, áñ ·áñͳñ³ÝÁ Ϲ³éݳ áã 38

ß³Ñáõóμ»ñ: ܳ Ñëï³Ïáñ»Ý ³ëáõÙ ¿` »Ã» åÕÝÓÇ Ëï³ÝÛáõÃÇ (ÏáÝó»Ýïñ³ïÇ) ͳí³ÉÁ ÏïñáõÏ ãٻͳݳ (å»ïù ¿ ѳëϳݳÉ` »Ã» »ÕáõïÁ ã߳ѳ·áñÍíÇ), Çñ»Ýù ëïÇåí³Í ÏÉÇÝ»Ý ÷³Ï»É ²É³í»ñ¹áõ åÕÝÓ³Óáõɳñ³ÝÁ ¨ г۳ëï³ÝÇó Ñ»é³Ý³É: гñó ¿ Í³·áõÙ. ÇëÏ á±í å»ïù ¿ ϳï³ñÇ Ï³é³í³ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï ÏÝù³Í å³Ûٳݳ·ñ³ÛÇÝ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ²ÝÃáõÛɳïñ»ÉÇ ¿ åÕÝÓ³Óáõɳñ³ÝáõÙ μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñ ï»Õ³¹ñ»Éáõ ËݹÇñÁ ϳå»É »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÁ ߳ѳ·áñÍ»Éáõ ϳ٠ã߳ѳ·áñÍ»Éáõ Ñ»ï: ܳ¨` Ùáï 12 ï³ñÇ ³é³ç ³Û¹ ·áñͳñ³ÝÇ í»ñ³Ï³Ý·ÝÙ³Ý ³éÝãáõÃÛ³Ùμ ϳé³í³ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï ÏÝùí³Í å³Ûٳݳ·ñáõÙ ³ñ¹Ûáù ³Û¹åÇëÇ å³ÛÙ³Ý Ï³±: ÆÝã í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÝ ûñÇݳϻÉÇ ¹³ñÓÝ»Éáõ ѳí³ëïdzóáõÙÝ»ñÇÝ, ³å³, »Ã» ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ Çñáù ³ÝÏ»ÕÍáñ»Ý ó³ÝϳÝáõÙ ¿ »ñÏñáõÙ ½³ñ·³óÝ»É ¿ÏáÉá·Ç³Ï³Ý ³éáõÙáí ï³Ý»ÉÇ` ³å³·³ Ëáëï³óáÕ ³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛáõÝ ¨ Ýáñ ³ß˳ï³ï»Õ»ñ ëï»ÕÍ»É, áõñ»ÙÝ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ å»ïù ¿ Çñ ·áñÍáÕ ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ Éáõñç ù³ÛÉ»ñ ϳï³ñ»Éáí` ëï³Ý³ μݳÏãáõÃÛ³Ý ¨ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý íëï³ÑáõÃÛáõÝÁ, ÙdzÛÝ ¹ñ³ÝÇó Ñ»ïá ϳñáÕ ¿ μ³ñáÛ³Ï³Ý Çñ³íáõÝù áõÝ»Ý³É Ùï³Í»É Ýáñ ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñ ϳ½Ù³Ï»ñå»Éáõ Ù³ëÇÝ: §ì³ÉÉ»ùë ·ñáõå¦-ÇÝ å³ïϳÝáÕ åÕÝÓ³Óáõɳñ³ÝÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí ³Ûëûñ ²É³í»ñ¹Ç ù³Õ³ùÁ, μ³éÇë μáõÝ ÇÙ³ëïáí, ßÝã³Ñ»ÕÓ ¿ ÉÇÝáõÙ: ²Û¹ ·áñͳñ³ÝÇó 2006 Ã. ²É³í»ñ¹áõ ÙÃÝáÉáñï ¿ ³ñï³Ý»ïí»É 26,7 ѳ½³ñ ïáÝݳ ÙdzÛÝ ÍÍÙμ³ÛÇÝ ³ÝÑǹñǹ, ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ ¹ñ³ ï³ñ»Ï³Ý ÑÇ·Ç»ÝÇÏ ÝáñÙ³Ý 1,18 ѳ½³ñ ïáÝݳ ¿: ´Ý³å³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÝ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³ÝÁ ųٳݳϳíáñ³å»ë ÃáõÛɳïñ»É ¿ ï³ñ»Ï³Ý ³ñï³Ý»ï»É 15,6 ѳ½³ñ ïáÝݳ ÍÍÙμ³ÛÇÝ ³ÝÑǹñǹ (2006 Ã.): ²Û¹ ù³ÛÉáí Ýñ³Ý ³ñïáÝí»É ¿ ãí׳ñ»É Ëáßáñ ïáõ·³ÝùÝ»ñ, áñå»ë½Ç ³Û¹ ·áõÙ³ñÝ»ñáí ϳñáճݳ μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñ ï»Õ³¹ñ»Éáí` ù³Õ³ùÇ ÙÃÝáÉáñï ³ñï³Ý»ïíáÕ Ãáõݳíáñ ÝÛáõûñÇ ù³Ý³ÏÁ ѳٳå³ï³ë˳ݻóÝ»É ÁݹáõÝí³Í ÝáñÙ³ïÇíÝ»ñÇÝ: ²Û¹ ųٳݳÏÁ ëå³éíáõÙ ¿ 2008-Ç í»ñçÇÝ, ë³Ï³ÛÝ ÙÇÝã ³ÛÅÙ áã ÙÇ ÙÇçáó³éáõÙ ¹»é»õë ãÇ Çñ³Ï³Ý³óí»É: ²í»ÉÇÝ, 2005 Ã. ѳٻٳïáõÃÛ³Ùμ ÙÃÝáÉáñï ³ñï³Ý»ïíáÕ ÍÍÙμ³ÛÇÝ ³ÝÑǹñÇ¹Ç ù³Ý³ÏÝ ³í»É³ó»É ¿ 2546 ïáÝݳÛáí: 2006 Ã. ·áñͳñ³ÝÇó ÙÃÝáÉáñï ¿ ³ñï³Ý»ïí»É ݳ¨ 12 ïáÝݳ ÙÏݹ»Õ, 104,7 ïáÝݳ ÷áßÇ (ï³ñμ»ñ ³¿ñá½áÉÝ»ñÇ ï»ëùáí), 41 ïáÝݳ óÇÝÏ, 2,9 ïáÝݳ ϳå³ñ, 2,9 ïáÝݳ åÕÇÝÓ (ݳËáñ¹ ï³ñí³ Ñ³Ù»Ù³ïáõÃÛ³Ùμ ÙÃÝáÉáñï ³ñï³Ý»ïíáÕ Í³Ýñ Ù»ï³ÕÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÝ ³í»É³ó»É ¿ 23,81 ïáÝݳÛáí): Üß»Ù, áñ åÕÝÓ³Óáõɳñ³ÝÇó ³ñï³Ý»ïíáÕ ÝÛáõûñÇ` ³Ûëï»Õ μ»ñí³Í Ãí»ñÁ ѳٳñíáõÙ »Ý å³ßïáݳϳÝ, ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ ³Û¹ Ãí»ñÁ ѳßí³ñϳÛÇÝ »Õ³Ý³Ïáí »Ý ëï³óíáõÙ: ²Û¹áõѳݹ»ñÓ, ï³ñÇÝ»ñ ß³ñáõÝ³Ï μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ, ³é³Ýó Éñ³óáõóÇã áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñ ϳï³ñ»Éáõ, ѳëï³ïáõÙ ¿ ·áñͳñ³ÝÇ Ñ³ßí»ïíáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÙÃÝáÉáñï ³ñï³Ý»ïí³Í íݳë³Ï³ñ ÝÛáõûñÇ Ù³ëÇÝ, »ñμ ѳÛïÝÇ ¿, áñ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ³Û¹ Ëݹñáõ٠ѳٳñíáõÙ »Ý ߳ѳ·ñ·Çé ÏáÕÙ (´Ý³å³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝáõÙ ³Ý·³Ù ï»ÕÛ³Ï ã»Ý åÕÝÓ³Óáõɳñ³ÝáõÙ û·ï³·áñÍí³Í åÕÝÓÇ ÏáÝó»Ýïñ³ïÇ ï³ñ»Ï³Ý ù³Ý³ÏÇ Ù³ëÇÝ): ºÃ» ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ³é³çÇÝ ï³ñÇÝ»ñÇÝ åÕÝÓ³Óáõɳñ³ÝÇ ·»ñÝáñÙ³ïÇí³ÛÇÝ ³ñï³Ý»ïáõÙÝ»ñÝ ³ñïáÝáõÙ ¿ñ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ, ³å³ 2005 Ã. Ù³ÛÇëÇ 2-Çó ³Û¹ ³ñïáÝáõÃÛáõÝÝ ³ñ¹»Ý ûñ»ÝùÇ áõÅ ëï³ó³í` ²½·³ÛÇÝ ÅáÕáíÁ §´Ý³å³Ñå³Ý³Ï³Ý ¨ μÝû·ï³·áñÍÙ³Ý í׳ñÝ»ñÇ Ù³ëÇݦ ûñ»ÝùáõÙ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ ¨ Éñ³óáõÙÝ»ñ ϳï³ñ»Éáí` û¹³ÛÇÝ 39

³í³½³Ý íݳë³Ï³ñ ÝÛáõûñÇ ã³÷³ù³Ý³ÏÝ»ñ ë³Ñٳݻó:

³ñï³Ý»ïáõÙÝ»ñÇ

ųٳݳϳíáñ

ÆÝãå»ë ï»ëÝáõÙ »Ýù, §ì³ÉÉ»ùë ·ñáõå¦-Ç ÝϳïÙ³Ùμ ÐÐ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý íëï³ÑáõÃÛáõÝÝ áõ μ³ñÛ³ó³Ï³ÙáõÃÛáõÝÁ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñ ãáõÝ»Ý (ÝáõÛÝÇëÏ ½áѳμ»ñáõÙ ¿ Çñ ѳ½³ñ³íáñ ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÇ ³éáÕçáõÃÛáõÝÁ, ³ÛëÇÝùÝ` ݳ¨ ³å³·³Ý): лï³ùñùÇñ ¿ ÇٳݳÉ, û ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ ÇÝãå»ë ¿ ³ñÓ³·³ÝùáõÙ ³Û¹ μ³ñÛ³ó³Ï³ÙáõÃÛ³ÝÁ: ÀÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ³ñÓ³·³ÝùÁ, ÇÙ ÁÝϳÉÙ³Ùμ, å³ñ½ ¿ áõ Ñëï³Ï` ³ÝÑ»é³ÝϳñáõÃÛ³Ùμ ¨ ³ÝáñáßáõÃÛ³Ùμ` §»Ã» »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÁ ߳ѳ·áñÍíǦ, §»Ã» Ù»ï³ÕÝ»ñÇ ·Ý»ñÁ ß³ñáõÝ³Ï»Ý μ³ñÓñ³Ý³É¦, §»Ã» ßñç³÷³ÏáõÙÁ í»ñ³Ý³¦, §»Ã» ³ëïí³Í ﳦ, ݳ¨` åÕÝÓ³Óáõɳñ³ÝÁ ÷³Ï»Éáõ ëå³éݳÉÇùáí: 2001-ÇÝ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Õ»Ï³í³ñÇ ÙÇçáóÝ»ñáí åÕÝÓ³ÓáõÉ³Ï³Ý ·áñͳñ³ÝÇ Ñ³ñ¨³ÝáõÃÛ³Ùμ ϳéáõóí»É ¿ ëñμ³ï³ß ù³ñÇó ÙÇ ·Ùμ»Ã³íáñ ·»Õ³ï»ëÇÉ »Ï»Õ»óÇ: ²ñ¹Ûáù ïñ³Ù³μ³Ý³Ï³Ý 㿱ñ ÉÇÝÇ ³Û¹ï»Õ ͳËë³Í ·áõÙ³ñÝ»ñÝ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ áõÕÕ»É åÕÝÓ³Óáõɳñ³ÝáõÙ μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñ ï»Õ³¹ñ»ÉáõÝ ¨ ߳ѳ·áñÍ»ÉáõÝ, ³ÛëÇÝùÝ` ²É³í»ñ¹Ç ù³Õ³ùÇ û¹³ÛÇÝ ³í³½³ÝÇ Ñ»ÕÓáõóÇã íÇ׳ÏÁ Ù»ÕÙ»ÉáõÝ: ØÇÝ㨠»±ñμ ³É³í»ñ¹óÇÝ»ñÁ, ·É˳íáñ³å»ë »ñ»Ë³Ý»ñÁ, ùÝ»Éáõó ³é³ç å»ïù ¿ ѳïáõÏ ¹»Õ³ÙÇçáó ÁݹáõÝ»Ý, áñå»ë½Ç Ù»ÕÙíÇ Ñ³½Á »õ ϳñáÕ³Ý³Ý ùÝ»É: Üñ³Ýó DZÝ㠳峷³ ¿ ëå³ëíáõÙ: à±í å»ïù ¿ Ñá· ï³ÝÇ Ýñ³Ýó Ù³ëÇÝ: ö³ëïáñ»Ý, ²É³í»ñ¹Ç ù³Õ³ùÇ μݳÏãáõÃÛ³Ý ÝϳïÙ³Ùμ ¹ñë¨áñí³Í ³Ù»Ý³¹³Å³Ý í»ñ³μ»ñÙáõÝùÝ ³ñ¹»Ý ë³ÑÙ³Ýí³Í ¿ ûñ»Ýë¹ñáñ»Ý, ÇëÏ »Ï»Õ»óáõ ³éϳÛáõÃÛáõÝÁ, ûñ¨ë, ѳëϳóíÇ` Ñݳ½³Ý¹áõÃÛáõÝ áõ ËáݳñÑáõÙ: ²ñ¹Ûáù ãDZ ·ïÝí»Éáõ ûÏáõ½ ÙÇ ³Ýѳï, áñ ¹³ï³ñ³Ý ¹ÇÙ»Éáí` å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛ³Ý Ï³ÝãÇ Çñ ¨ Çñ ½³í³ÏÝ»ñÇ ³éáÕçáõÃÛ³ÝÁ ѳëóñ³Í íݳëÇ å³ï³ë˳ݳïáõÝ»ñÇÝ: ÆÝãå»ë ѳÛïÝÇ ¿, íï³Ý·³íáñ ÝÛáõûñáí ѳ·»ó³Í ÙÃÝáÉáñïÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ ³åñ»ÉÁ ϳñáÕ ¿ ݳ¨ ųé³Ý·³Ï³Ý ˳óñáõÙÝ»ñÇ å³ï×³é ¹³éÝ³É (´ÝáõÃÛ³Ý å³Ñå³ÝÙ³Ý Ù³ëÇÝ ÐÐ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ý ÑÇÙáõÝùÝ»ñáõÙ ë³ÑÙ³ÝíáõÙ ¿. §ÐÐ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ù³Õ³ù³óÇ Çñ³íáõÝù áõÝÇ μݳÏí»É Ù³ùáõñ ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñáõÙ, ÇëÏ í»ñçÇÝÇë ˳ËïáõÙÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ` ëï³Ý³É ¿ÏáÉá Ç³Ï³Ý ³Õ»ïÛ³ÉÇ Ï³ñ ³íÇ׳Ϧ (Ñá¹í³Í 11): §Ò»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ å³ñï³íáñ »Ý áñÍáÕ ÝáñÙ³ïÇíÝ»ñÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ³å³Ñáí»É μÝ³Ï³Ý ÙÇç³í³ÛñÇ å³Ñå³ÝáõÃÛáõÝÁ` Ù³ùñÇã ë³ñù³íáñáõÙÝ»ñÇ, ϳéáõóí³ÍùÝ»ñÇ ¨ ϳ۳ÝùÝ»ñÇ ³Ý˳÷³Ý ¨ ³ñ¹Ûáõݳí»ï ³ß˳ï³ÝùÁ, íݳë³Ï³ñ ó÷áÝÝ»ñÇ íݳ볽»ñÍáõÙÝ ³å³Ñáí»Éáõ, ¿ÏáÉá dzå»ë ³Ýíï³Ý ï»ËÝáÉá dzݻñÇ ¨ çñ³ßñç³Ý³éáõ Ù³ï³Ï³ñ³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ »ñ Ý»ñ¹ñ»Éáõ ÙÇçáóáí: ²ñ »ÉíáõÙ ¿ ߳ѳ áñÍÙ³Ý ÁݹáõÝ»É ³ÛÝ ûμÛ»ÏïÝ»ñÁ, áñáÝù ã»Ý ³å³ÑáíáõÙ ¿ÏáÉá Ç³Ï³Ý μáÉáñ å³Ñ³ÝçÝ»ñÇ Ï³ï³ñáõÙÁ: ²Û¹åÇëÇ ûμÛ»ÏïÝ»ñÁ ߳ѳ·áñÍÙ³Ý ÁݹáõÝ³Í Ñ³ÝÓݳÅáÕáíÇ Ý³Ë³·³ÑÁ ¨ ³Ý¹³ÙÝ»ñÁ »Ýóϳ »Ý í³ñã³Ï³Ý ¨ ùñ»³Ï³Ý å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛ³Ý ¦ , Ñá¹í³Í 15): ²Ûëûñ ²É³í»ñ¹Ç ù³Õ³ùÇ ÙÃÝáÉáñï ³ñï³Ý»ïíáÕ ÍÍÙμ³ÛÇÝ ³ÝÑǹñǹÇó ÍÍÙμ³Ï³Ý ÃÃáõ ã³ñï³¹ñ»ÉÁ ì³É»ñÇ Ø»çÉáõÙÛ³ÝÁ μ³ó³ïñáõÙ ¿ ݳ¨ Ýñ³Ýáí, áñ ï³ñ»Ï³Ý Ïëï³óíÇ ³í»ÉÇ ù³Ý 40 ѳ½³ñ ïáÝݳ ÍÍÙμ³Ï³Ý ÃÃáõ, áñÇ Çñ³óáõÙÁ, »ñϳ÷ÍÇ μ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ý å³ñ³·³ÛáõÙ, ³ÝÑݳñ ¿, ÇëÏ Ð³Û³ëï³ÝáõÙ ÍÍÙμ³Ï³Ý ÃÃíÇ å³Ñ³Ýç³ñÏÁ ï³ñ»Ï³Ý 10 ѳ½³ñ ïáÝݳÛÇó ¿É å³Ï³ë ¿: ºÃ» ³Û¹å»ë ¿, ³å³ ÇÝãáõ± ¿ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ ѳÛï³ñ³ñáõÙ, áñ ³ñ¹»Ý ·Ý»É ¿ ÍÍÙμ³Ï³Ý ÃÃíÇ ëï³óÙ³Ý 3 ÙÇÉÇáÝ ¹áɳñ ³ñÅáÕáõÃÛ³Ùμ ųٳݳϳÏÇó ï»ËÝáÉá·Ç³: ÆÝãáõ± ·Ý»É ¨ ï»Õ³¹ñ»É, »Ã» ãåÇïÇ ß³Ñ³·áñÍíÇ: ܳ¨` »Ã» ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ÝÉáõÍ»ÉÇ ¿ 40 ѳ½³ñ ïáÝݳ ÍÍÙμ³Ï³Ý ÃÃíÇ í³×³éùÁ, ³å³ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý 40

ѽáñ³óÙ³Ý ¹»åùáõÙ ÇÝãå»±ë Ïϳñáճݳ Çñ³óÝ»É ï³ñ»Ï³Ý ³ñ¹»Ý ÙÇ ù³ÝÇ Ñ³ñÛáõñ ѳ½³ñ ïáÝݳ ÍÍÙμ³Ï³Ý ÃÃáõÝ: ä»ïù ¿ ³ë»É, áñ ³Û¹ù³Ý ë³Ñٳݳ÷³Ï ã¿ ÍÍÙμ³Ï³Ý ÃÃíÇ ëå³éÙ³Ý Ý»ñùÇÝ ßáõϳÝ: Àëï ·ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý ݳ˳ñ³ñáõÃÛ³Ý ÑáÕ»ñÇ û·ï³·áñÍÙ³Ý áõ í»ñ³Ï³Ý·ÝÙ³Ý í³ñãáõÃÛ³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñÇ` Ù»ñ »ñÏñáõÙ ³í»ÉÇ ù³Ý 20 ѳ½³ñ Ñ»Ïï³ñ ³Õ³Ï³Éí³Í ³ÉϳÉÇ³Ï³Ý ¨ 30 ѳ½³ñ Ñ»Ïï³ñ »ñÏñáñ¹³ÛÇÝ ³Õ³Ï³Éí³Í ³ÉϳÉÇ³Ï³Ý ÑáÕ»ñ ϳÝ, áñáÝó í»ñ³Ï³Ý·ÝÙ³Ý Ñ³Ù³ñ Ïå³Ñ³ÝçíÇ Ùáï 3 ÙÉÝ ïáÝݳ ÍÍÙμ³Ï³Ý ÃÃáõ: гÛïÝÇ ¿, áñ ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ Ãáõݳíáñ ÝÛáõûñÇ áñëÙ³Ý㻽áù³óÙ³Ý-û·ï³Ñ³ÝÙ³Ý ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñ ï»Õ³¹ñ»ÉÝ áõ ߳ѳ·áñÍ»ÉÁ, ÑÇÙݳϳÝáõÙ, ÝáõÛÝÇëÏ Í³Ëë³Í³ÍÏáÕ ã»Ý: ºÃ» ѻ層Ýù §ì³ÉÉ»ùë ·ñáõå¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ïñ³Ù³μ³ÝáõÃÛ³ÝÁ, áõñ»ÙÝ ³ß˳ñÑáí Ù»Ï å»ïù ¿ Ññ³Å³ñí»Ý μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÇ ÏÇñ³éáõÙÇó, ÇÝãÁ ÏÝ߳ݳÏÇ Ï³½Ù³ÉáõÍ»É ³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛáõÝÁ: ÐÇßÛ³É ùÝݳñÏÙ³Ý ÁÝóóùáõÙ ²Ä ëáódzɳϳÝ, ³éáÕç³å³ÑáõÃÛ³Ý ¨ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³ñó»ñÇ Ùßï³Ï³Ý ѳÝÓݳÅáÕáíÇ Ý³Ë³·³Ñ ²ñ³ ´³μÉáÛ³ÝÝ Çñ »ÉáõÛÃáõÙ ³ë³ó, áñ ß³ï ϳñ¨áñ ¿ ³Ûëûñí³ ·áñͳ½ñÏáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ åÕÝÓ³Óáõɳñ³ÝáõÙ 600 ³ß˳ï³ï»Õ áõݻݳÉÁ, ë³Ï³ÛÝ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ Éáõñç ѳßí³ñÏÝ»ñáí å³ñ½»É, û Ù»ñ »ñÏñÇ Ñ³Ù³ñ Ó»éÝïáõ ¿ μݳÏãáõÃÛ³Ý ³éáÕçáõÃÛ³Ý ÏáñáõëïÇ Ñ³ßíÇÝ ³Û¹ù³Ý ³ß˳ï³ï»Õ áõݻݳ±ÉÁ ¨ ѻﳷ³Ûáõ٠ѳ½³ñ³íáñ ѳßٳݹ³ÙÝ»ñ å³Ñ»±ÉÁ, û± ³Û¹ ³ß˳ï³ï»Õ»ñÁ ãáõݻݳÉÁ: ܳ ·áñͳñ³ÝÇ Õ»Ï³í³ñáõÃÛ³ÝÁ Ïáã ³ñ»ó μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÇ ÏÇñ³éÙ³Ùμ ÝáñÙ³ïÇíÇ Ñ³ëóÝ»É ù³Õ³ùÇ ÙÃÝáÉáñï ³ñï³Ý»ïíáÕ Ãáõݳíáñ ÝÛáõûñ ù³Ý³ÏÁ ¨ ÙdzÛÝ ¹ñ³ÝÇó Ñ»ïá Ëáë»É ³ñï³¹ñ³Ï³Ý ѽáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÁݹɳÛÝÙ³Ý Ù³ëÇÝ: ²É³í»ñ¹áõ åÕÝÓ³Óáõɳñ³ÝÇ ³éÝãáõÃÛ³Ùμ ³éϳËíáõÙ ¿ ݳ¨ Ñ»ï¨Û³É ѳñóÁ. ë¨ åÕÇÝÓÝ ÇÝãáõ± ¿ ³ñï³Ñ³ÝíáõÙ, 㿱 áñ ³ÛÝ ëï³óíáõÙ ¿ Ù»ñ μÝáõÃÛ³Ý ³í»ñÙ³Ý »õ Ãáõݳíáñ ÝÛáõûñáí μݳϳí³Ûñ»ñÇ Ï³ÛáõÝ ³ÕïáïÙ³Ý Ñ³ßíÇÝ: ƱÝãÝ ¿ ˳ݷ³ñáõÙ, áñ ï»Õáõ٠ϳ½Ù³Ï»ñåíÇ ë¨ åÕÝÓÇó Ù³ùáõñ åÕÝÓÇ ¨ ¹ñ³Ý áõÕ»ÏóáÕ áëÏáõ, ³ñͳÃÇ, é»ÝÇáõÙÇ ¨ ѳ½í³·Ûáõï ³ÛÉ Ù»ï³ÕÝ»ñÇ ëï³óáõÙÁ, áñÁ, ÁݹѳÝñ³å»ë, ϳñ»ÉÇ ¿ Ù³ùáõñ ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝ Ñ³Ù³ñ»É: ì»ñ³¹³éݳÉáí »ÕáõïÇ ËݹñÇÝ` Ýß»Ù, áñ ½³ñÙ³Ýù ¿ ѳñáõóáõÙ ³é³ÝÓÇÝ Ý»ñ¹ñáÕÝ»ñÇ μ¨»éí³ÍáõÃÛáõÝÁ ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ý ÝϳïÙ³Ùμ, ³é³í»É ¨ë Ù»ñ Çß˳ݳíáñÝ»ñÇ å³ïñ³ëï³Ï³ÙáõÃÛáõÝÁ ¨ ·ñϳμ³óáõÃÛáõÝÁ ³Ù»Ý ÙÇ Ý»ñ¹ñÙ³Ý ÝϳïÙ³Ùμ, »ñμ ѳÛïÝÇ ¿, áñ ÉÇÝáõÙ »Ý ݳ¨ ³Ýó³ÝϳÉÇ ¨ ÝáõÛÝÇëÏ íݳë³μ»ñ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñ: ܳ¨` ÇÝãá±õ Ù³Ýñ³½ÝÇÝ ã»Ý í»ñÉáõÍíáõ٠ݳ˳ï»ëí»ÉÇù Íñ³·ñ»ñÇ-ݳ˳·Í»ñÇ ³ÛÉÁÝïñ³Ýù³ÛÇÝ ï³ñμ»ñ³ÏÝ»ñÁ: úñÇݳÏ` »ÕáõïÇ ¹»åùáõÙ ÇÝãáõ± ãÇ ùÝݳñÏíáõÙ ³Û¹ ï³ñ³ÍùáõÙ ·ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ ½³ñ·³óÝ»Éáõ` Éáõñç ÑÇÙù»ñ áõÝ»óáÕ ï³ñμ»ñ³ÏÝ»ñÁ, 㿱 áñ Áݹ³Ù»ÝÁ »ñÏáõ ï³ëݳÙÛ³Ï ³é³ç ³Û¹ï»Õ »Õ»É ¿ ß³Ñáõóμ»ñ ·ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛáõÝ: ÆÝãáõ± ãí»ñ³Ï³Ý·Ý»É áõ ãÁݹɳÛÝ»É Ý³ËÏÇÝáõÙ »Õ³ÍÁ: ÀݹѳÝáõñ ·áñÍÁÝóóÇó ³ÛÝ å³ñ½ å³ïÏ»ñÝ ¿ áõñí³·ÍíáõÙ, áñ »ÕáõïÇ, ¸ñÙμáÝÇ ¨ åÕÝÓ³Óáõɳñ³ÝÇ ËݹÇñÝ»ñÁ ß³Õϳåí³Í Ý»ñϳ۳óÝ»ÉÝ áõÕÕ³ÏÇ Ýå³ï³ÏÇÝ Ñ³ëÝ»Éáõ ÙÇçáó ¿, ÇëÏ μáõÝ Ýå³ï³ÏÁ Ù»ÏÝ ¿` ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ý ï³Ï ¹Ý»É »Õáõï ¨ ÞÝáÕ ·ÛáõÕ»ñÇÝ Ñ³ñ³ÏÇó ³Ýï³éÝ»ñÝ áõ μÝ³Ï³Ý ÙÛáõë ѳٳϳñ·»ñÁ: ²Ñ³ û ÇÝã íï³Ý·³íáñ Íñ³·ñÇ ßáõñç ¿ ëï»ÕÍí»É ÑÇßÛ³É ù³é³ÏáÕÙ ¹³ßÇÝùÁ:

41

ä³ñ½Çó ¿É å³ñ½ ¿, áñ §ì³ÉÉ»ùë ·ñáõå¦-Á ó³ÝϳÝáõÙ ¿ ߳ѳ·áñÍ»É Â»ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÁ, ÷³Ï»É ²É³í»ñ¹áõ åÕÝÓ³ÓáõÉ³Ï³Ý ·áñͳñ³ÝÁ, ÇëÏ åÕÝÓÇ Ëï³ÝÛáõÃÁ` ³ñï³Ñ³Ý»É: §Ð»ïù¦, www.hetq.am, 20.08.2007Ã.,

úðºÜøÜ àô ´²ðàڲβÜàôÂÚàôÜÀ` ²ðвزðÐì²Ì §ì³ÉÉ»ùë ¶ñáõå¦-áõÙ Áݹ·ñÏí³Í §¾ÛêÇöǦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ïÝûñ»Ý ¶³·ÇÏ ²ñ½áõÙ³ÝÛ³ÝÇ Ñ³ñó³½ñáõÛóáõÙ (§Î÷³ÏíDZ, ³ñ¹Ûáù, ²É³í»ñ¹áõ åÕÝÓ³Óáõɳñ³ÝÁ¦, §Ð»ïù¦, 03.09.2007 Ã.) Ù»Ï ³Ý·³Ù ¨ë ³ñï³óáÉíáõÙ ¿ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ýå³ï³ÏÁ` ߳ѳ·áñÍ»É Â»ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÁ, ÷³Ï»É ²É³í»ñ¹áõ åÕÝÓ³Óáõɳñ³ÝÁ, ³ñï³Ñ³Ý»É åÕÝÓÇ Ëï³ÝÛáõÃÁ (ÏáÝó»Ýïñ³ïÁ): ²Ýï³é³Ñ³ïÙ³ÝÁ í»ñ³μ»ñáÕ ³ÛÝ Ñ³ñóÇÝ, û §Ò»ñ ï³ñ³Í³Í ³é³çÇÝ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý Ù»ç »Õ»É ¿ 600 ѳ¦, ¶. ²ñ½áõÙ³ÝÛ³ÝÁ å³ï³ë˳ÝáõÙ ¿. §²Ûá, μ³Ûó Ñ»ïá ¹ñ³Ýù ×ß ñïí»É »Ý: ä³ñ½í»É ¿, áñ ³Û¹ 600 ѳ ³Ýï³é³ÛÇÝ ÑáÕáõÙ Ï³Ý Ý³¨ ï»Õ»ñ, áñï»Õ ͳé»ñ ãϳÝ, μ³ó³ïÝ»ñ »Ý: ¸ñ³ÝÇó Ñ»ïá ÙÇ ³Ý ³Ù ×ßïí»É ¿, ¹³ñÓ»É ¿ 510, ÑÇÙ³ å³ñ½í»É ¿, áñ ѳïí»Éáõ ¿ 357 ѳ: ²ÛëÇÝùÝ` Ù»½ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ÉÇÝ»Éáõ ѳï»É 357 ѳ ³Ýï³é: ²Ûë å³ÑÇÝ áõÝ»Ýù ×ß ñÇï ѳßí³ñÏ` ͳé»ñÇ ù³Ý³Ïáí, ï»ë³Ïáí, μÝ»ñÇ Ñ³ëïáõÃÛ³Ùμ, ï³ñÇùáí: ²Û¹ ѳßí³ñÏÁ ó³Ýϳó³Í ³ÝÓÇ Ï³ñáÕ »Ýù ïñ³Ù³¹ñ»É, »Ã» áõ½»Ý, ÃáÕ Ý³Ý ëïáõ »Ý¦: ä³ï³ë˳ÝÇó å³ñ½áñáß Ñ³ëϳóíáõÙ ¿, áñ »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ Ý³Ë³·ÇÍÁ ϳ½Ù»Éáõó, ßñç³Ý³éáõÃÛ³Ý Ù»ç ¹Ý»Éáõó Ñ»ïá ¿ ÙdzÛÝ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³ÝÁ ѳÛïÝÇ ¹³ñÓ»É, áñ Ýßí³Í ³Ýï³éï³ñ³ÍùáõÙ Ï³Ý Ý³¨ μ³ó³ïÝ»ñ: ²ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ ÝÙ³Ý ËݹÇñÝ»ñÁ å³ñï³¹ñ³μ³ñ å³ñ½³μ³ÝíáõÙ »Ý ÙÇÝã ݳ˳·ÇÍÁ ϳ½Ù»ÉÁ: лï³ùñùÇñ ¿, ³Û¹ DZÝã ѳßí³ñÏÝ»ñ »Ý. »Ã» ³é³çÇÝ ¹»åùáõÙ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ, ³ë»Ýù, ѳÛïݳμ»ñ»É ¿ μ³ó³ïÝ»ñÁ ¨ 90 Ñ»Ïï³ñáí ÷áùñ³óñ»É áãÝã³óí»ÉÇù ³Ýï³éï³ñ³ÍùÁ, ³å³ »ñÏñáñ¹ ¹»åùáõÙ ÇÝãå»±ë »Ý ÑÇÙݳíáñáõ٠ͳé³Í³ÍÏ ï³ñ³ÍùÝ»ñÇ ³ñ¹»Ý ѳٳñÛ³ ÏñÏݳÏÇ Ýí³½áõÙÁ: îÝûñ»ÝÇ ³ÛÝ 42

ÇÝùݳíëï³Ñ ѳÛï³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ, áñ §³Ûë å³ÑÇÝ áõÝ»Ýù ×ß ñÇï ѳßí³ñϦ ¨ §»Ã» áõ½»Ý, ÃáÕ Ý³Ý ëïáõ »Ý¦, ûñ¨ë å³Ûٳݳíáñí³Í ¿ Ýñ³Ýáí, áñ ݳ ³ñ¹»Ý ·ÇïÇ, áñ »ÕáõïÇ å³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ëݹñáí ߳ѳ·ñ·ÇéÝ»ñÁ ëïáõ·áõÙÝ»ñ ϳï³ñ»Éáõ ÙÇçáóÝ»ñ ãáõÝ»Ý, ݳ¨ ³ÛÝ, áñ »Ã» ³Ý·³Ù ³Û¹ ëïáõ·áõÙÝ»ñÁ ϳï³ñí»Ý áõ Ýáñ ÏáÍÏáõÙÝ»ñ μ³ó³Ñ³Ûïí»Ý, ÙǨÝáõÛÝ ¿, ¹³ ÝáõÛÝå»ë ãÇ ÷áËÇ Çñ»ñÇ ¹ñáõÃÛáõÝÁ, ù³Ý½Ç ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ ϳñáÕ³ÝáõÙ ¿ ݳ˳·ÍáõÙ ÃáõÛÉ ïí³Í ³Ý·³Ù ÏáåÇï ˳ËïáõÙ»ñÝ áõ Ï»ÕÍÇùÝ»ñÁ ãßïÏ»É, ³Û¹áõѳݹ»ñÓ í³Û»É»É áñáß Ý³Ë³ñ³ñÝ»ñÇ, ·áõó» ¨ μ³ñÓñÛ³ÉÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ïñ³ÝùÁ: 2007 Ã. û·áëïáëÇ 25-ÇÝ ÐÐ ²Ä ëáódzɳϳÝ, ³éáÕç³å³ÑáõÃÛ³Ý ¨ μÝáõÃÛ³Ý å³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³ñó»ñÇ Ùßï³Ï³Ý ѳÝÓݳÅáÕáíÇ Ý³Ë³·³Ñ ²ñ³ ´³μÉáÛ³ÝÇ Ñ»ï »Õ³Ýù »ÕáõïÇ ³Ýï³éÇ ³ÛÝ Ñ³ïí³ÍÝ»ñáõÙ, áñï»Õ ݳ˳ï»ëíáõÙ ¿ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É Ñ³Ýù³Ñ³ÝáõÙ-ѳÝù³í»ñ³Ùß³ÏáõÙ: ²Û¹ï»Õ ѳÛïݳμ»ñ»óÇÝù ÊêÐØ Î³ñÙÇñ ·ñùáõÙ ·ñ³Ýóí³Í ÎáíϳëÛ³Ý ËáõñÙ³ (Diospryros Lotus L.) ß³ï ѳ½í³¹»å ͳé³ï»ë³ÏÁ ¨ 1,12 Ù Ïá×ÕÇ ïñ³Ù³·Íáí ϳÕÝÇ (ï»Õ³óÇÝ»ñÁ åݹáõÙ »Ý, áñ ³Û¹ï»Õ Ï³Ý ³í»ÉÇ Ñ³ëï³μáõÝ Ï³ÕÝÇÝ»ñ), ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ §¾ÛêÇöǦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ï³½Ù³Í ݳ˳·ÍáõÙ ³Û¹ ѳ½í³¹»å ͳé³ï»ë³ÏÁ μ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿, ÇëÏ ³Ù»Ý³Ñ³ëï³μáõÝ Ï³ÕÝáõ Ïá×ÕÇ ïñ³Ù³·ÇÍÝ Áݹ³Ù»ÝÁ 28 ëÙ ¿: γñÍáõÙ »Ù` ³Ûë ÷³ëïÁ ÝáõÛÝå»ë áõß³¹ñáõÃÛ³Ý ãÇ ³ñųݳݳ... ²ÛÝ Ñ³ñóÇÝ, û í»ñçÇÝ ³Ý·³Ù »±ñμ ¿ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ ²É³í»ñ¹áõ åÕÝÓ³Óáõɳñ³ÝáõÙ ëïáõ·áõÙÝ»ñ ³Ýóϳóñ»É, ïÝûñ»ÝÁ å³ï³ë˳ÝáõÙ ¿. §Ü³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý ³ß˳ï³ÏÇóÝ»ñÇ Ñ»ï í»× ¿ »Õ»É ѳÝù³ù³ñáõÙ åÕÝÓÇ å³ñáõݳÏáõÃÛ³Ý Ñ»ï ϳåí³Í: Ø»Ýù ÁݹáõÝ»É »Ýù ݳ˳ñ³ñáõÃÛ³Ý ï»ë³Ï»ïÁ` μÝû ï³ áñÍÙ³Ý í׳ñÝ»ñÁ í׳ñ»É »Ýù Çñ»Ýó ³ë³Í ù³Ý³ÏÝ»ñÇó »ÉÝ»Éáí, ¨ ¹ñ³Ýáí í»×Á ѳñÃí»É ¿: ÆÝã í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ åÕÝÓ³Óáõɳñ³ÝÇ áñÍáõÝ»áõÃÛ³ÝÁ, å»ïù ¿ ѳëϳݳÉ, áñ »Ã» Ï³Ý μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ý Ë³ËïáõÙÝ»ñ, ³å³ ³Û¹ ˳ËïáõÙÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ³é³çÝáñ¹íáõÙ »Ýù ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ùμ ¨ í׳ñáõÙ »Ýù ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ùμ ݳ˳ï»ëí³Í μáÉáñ í׳ñÝ»ñÁ: úñ»ÝùÁ ãÇ ³ñ »ÉáõÙ ë³ÑٳݳÛÇÝ ÃáõÛɳïñ»ÉÇ ã³÷»ñÇó ³í»ÉÇ ³ñï³Ý»ïáõÙÝ»ñ, ³ÛÉ ë³ÑٳݳÛÇÝ ÃáõÛɳïñ»ÉÇ ã³÷»ñÇó ³í»ÉÇ ³ñï³Ý»ïáõÙÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ ѳٳå³ï³ëË³Ý í׳ñáõÙÝ»ñ: ØÇÝ㨠2005 Ã. ÑáõÉÇëÇ 1-Á ³ñï³Ý»ïáõÙÝ»ñÇ ÃáõÛɳïñ»ÉÇ ë³Ñٳݳù³Ý³ÏÝ»ñÇ »ñ³½³ÝóÙ³Ý Ñ³Ù³ñ í׳ñÙ³Ý »Ýóϳ áõÙ³ñÁ »Õ»É ¿ »é³å³ïÇÏ ³í»ÉÇ, ¹ñ³ÝÇó Ñ»ïá` ÑÝ ³å³ïÇÏ Ï³Ù ï³ëݳå³ïÇÏ ³í»ÉÇ` ϳËí³Í »ñ³½³ÝóÙ³Ý ã³÷Çó¦: ä³ñ½ ѳëϳóíáõÙ ¿, áñ åÕÝÓÇ Çñ³Ï³Ý å³ñáõݳÏáõÃÛáõÝÁ óùóí»É ¿, ³ÛëÇÝùÝ` Ï»Õͳñ³ñáõÃÛáõÝ (å»ï³Ï³Ý áõÝ»óí³ÍùÇ ßáñÃÙ³Ý ÷áñÓ) ¿ »Õ»É, ÇÝãÁ μ³ó³Ñ³Ûïí»Éáõó Ñ»ïá ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Õ»Ï³í³ñÝ»ñÁ í׳ñ»É »Ý ݳ˳ñ³ñáõÃÛ³Ý Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÇ §³ë³Í ù³Ý³ÏÝ»ñÇó »ÉÝ»Éáí¦: ºÃ» ïÝûñ»ÝÁ ³ëáõÙ ¿. §úñ»ÝùÁ ãÇ ³ñ »ÉáõÙ ë³ÑٳݳÛÇÝ ÃáõÛɳïñ»ÉÇ ã³÷»ñÇó ³í»ÉÇ ³ñï³Ý»ïáõÙÝ»ñ¦, áõñ»ÙÝ å»ïù ¿ Çٳݳ, áñ ãϳ ³ÛÝåÇëÇ ûñ»Ýù, áñÁ ÃáõÛɳïñÇ ï³ñÇÝ»ñ ß³ñáõÝ³Ï ÙÃÝáÉáñïáõÙ Ãáõݳíáñ ÝÛáõûñÇ ÃáõÛɳïñ»ÉÇ ù³Ý³ÏÝ»ñÇ ï³ëݳå³ïÇÏ ¨ ³í»ÉÇÇ ·»ñ³½³ÝóÙ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ å³Ñ»É ÙÇ ³ÙμáÕç ù³Õ³ùÇ μݳÏãáõÃÛáõÝ: ²Ûë ³éÝãáõÃÛ³Ùμ Ù»çμ»ñ»Ù Éñ³·ñáÕÝ»ñ ²ñ÷Ç Ð³ñáõÃÛáõÝÛ³ÝÇ ¨ سñdzÝݳ ¶ñÇ·áñÛ³ÝÇ Ñá¹í³ÍÇó (www.armenianow.com, 2006Ã., N17, ³åñÇÉ). §²éáÕç³å³ÑáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý ïñ³Ù³¹ñ³Í íÇ׳ϳ·ñáõÃÛáõÝÁ å³ñ½ ³ñï³óáÉáõÙ ¿, û ÇÝãåÇëÇ ËݹÇñÝ»ñ »Ý ëÏëíáõÙ 2000 Ã. Ñ»ïá: ºÃ» 1992Ã., »ñμ ·áñͳñ³ÝÁ ã¿ñ ³ß˳ïáõÙ, ãÇ ³ñӳݳ·ñí»É ³ñ³ï³íáñ ÍÝÝ¹Ç áã ÙÇ ¹»åù, ³å³ 2001 Ã. ²É³í»ñ¹ÇáõÙ ·ñ³Ýóí»É ¿ μݳÍÇÝ ß»ÕáõÙáí 28 ¹»åù, ÇëÏ 2004Ã. ³Û¹ ÃÇíÝ ³×»É ¿ Ùáï³íáñ³å»ë 5 ³Ý·³Ù` ѳëÝ»Éáí 107-Ç: §ì»ñçÇÝ ÙÇ ï³ñí³ ÁÝóóùáõ٠ѳÛïݳμ»ñ»É »Ýù Ñǹñáó»ý³Édz (»ñμ áõÕ»ÕÇ ÷á˳ñ»Ý åïÕÇ Ùáï çáõñ ¿` áõÕ»ÕÇ ·»ñçñáõÃÛáõÝ), 43

³Ý»Ýó»ý³Édz` ·ÉËÇ ¹ÇÙ³ÛÇÝ Ù³ëÁ ϳ, ÇëÏ áõÕ»ÕÁ ãϳ, áÕݳ߳ñÇ ×áÕí³Íù, §»ñÏáõ ·É˳ÝǦ åïáõÕ (·É˳ÝÙ³Ý å³ñÏ` Éóí³Í çñáí) ¨ ³ÛÉ ³ñ³ïÝ»ñ: ¸ñ³Ýù ÑÇÙݳϳÝáõÙ ÏÛ³ÝùÇÝ ³Ýѳٳï»Õ»ÉÇ ³ñ³ïÝ»ñ »Ý, ¨ ÙÇÝ㨠ÍÝݹ³μ»ñáõÃÛáõÝÁ ³ñÑ»ëï³Ï³Ý íÇÅáõÙ ¿ ϳï³ñíáõÙ¦,- ³ëáõÙ ¿ ²É³í»ñ¹áõ ÍÝݹ³ï³Ý ·É˳íáñ μÅÇßÏ ²Ù³ÉÛ³ ²½³ïÛ³ÝÁ: Àëï íÇ׳ϳ·ñáõÃÛ³Ý` μ³óÇ å»ñÇݳï³É ßñç³ÝáõÙ ³é³ç³ó³Í ³ñ³ïÝ»ñÇó áõ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇó, í»ñçÇÝ ÙÇ ù³ÝÇ ï³ñáõÙ ³í»É³ó»É ¿ ݳ¨ ã³ñáñ³Ï ·áÛ³óáõÃÛáõÝÝ»ñ áõÝ»óáÕ Ù³ñ¹Ï³Ýó ÃÇíÁ: ²É³í»ñ¹áõ åáÉÇÏÉÇÝÇϳÛÇ ïíÛ³ÉÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ` »Ã» 2002 Ã. ·ñ³Ýóí»É ¿ 360 ¹»åù, ³å³ 2003 Ã.` ³ñ¹»Ý 392, ¨ 2004-ÇÝ` 411: ¶ñ»Ã» ÝáõÛÝ å³ïÏ»ñÝ ¿ ßÝã³é³Ï³Ý ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ñ³·³ÛáõÙ: ºÃ» 2001-ÇÝ ·ñ³Ýóí»É ¿ ßÝã³é³Ï³Ý ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñáí ÙÇÝ㨠14 ï³ñ»Ï³Ý 679 »ñ»Ë³, ³å³ 2003-ÇÝ ³Û¹ ÃÇíÁ ÏñÏݳå³ïÏí»É ¿` ѳëÝ»Éáí 1389-Ç: Àëï ÀݹѳÝáõñ ÑǷǻݳÛÇ ¨ Ù³ëݳ·Çï³Ï³Ý ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·Çï³Ñ»ï³½áï³Ï³Ý ÇÝëïÇïáõïÇ ³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý Ãáõݳμ³ÝáõÃÛ³Ý É³μáñ³ïáñdzÛÇ Õ»Ï³í³ñ ¾ÙÇÉ ´³μ³Û³ÝÇ` ÇÝëïÇïáõïÇ Ï³ï³ñ³Í ѻﳽáïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ å³ñ½»É »Ý, áñ ²É³í»ñ¹áõ Ù³Ýϳå³ñ﻽ݻñáõÙ »ñ»Ë³Ý»ñÁ Ùï³íáñ áõݳÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí 7-10 μ³Éáí ÝáñÙ³ÛÇó Ñ»ï »Ý ÙÝáõÙ: гϳé³ÏÝ ¿ åݹáõÙ ÏáÙμÇݳïÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇ㠲ݹñ³ÝÇÏ Ô³Ùμ³ñÛ³ÝÁ. §¸ñ³Ýù ëáõï ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý: àã Ù»ÏÁ ãÇ Ï³ñáÕ μ³ó³é»É, áñ ³ñï³Ý»ïáõÙÝ»ñÁ ϳÝ, μ³Ûó ¹³ íݳë ãÇ ï³ÉÇë: سñ¹ÇÏ Ý³Ë³ÝÓÇó »Ý ÝÙ³Ý Éáõñ»ñ ï³ñ³ÍáõÙ¦: äÕÝÓ³ÓáõÉ³Ï³Ý ÏáÙμÇݳïÇ Õ»Ï³í³ñáõÃÛáõÝÁ ѳí³ëïdzóÝáõÙ ¿, áñ Ùáï ³å³·³ÛáõÙ ï»Õ³¹ñí»Éáõ »Ý ýÇÉïñ»ñ, áñáÝù ϳÝË»Éáõ »Ý û¹³ÛÇÝ ³í³½³ÝÇ ³ÕïáïáõÙÁ: §2008-Ç í»ñç»ñÇÝ »ñÏáõ ÷áõÉáí Ï·áñͳñÏí»Ý ýÇÉïñ»ñÁ, áñáÝù ÏÉáõÍ»Ý ¿ÏáÉá·Ç³ÛÇ ËݹÇñÁ: î»ËÝÇÏ³Ý μ»ñáõÙ »Ý êÉáí³ÏdzÛÇó: ØÇ Ù³ëÁ Ýáñ ¿, ÙÇ Ù³ëÁ` û·ï³·áñÍí³Í¦,³ëáõÙ ¿ §¾ÛêÇöǦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Éñ³ïí³Ï³Ý μ³ÅÝÇ Õ»Ï³í³ñ ³·áõÑÇ Î³ñ³å»ïÛ³ÝÁ: ØÇÝã¹»é ²É³í»ñ¹áõ ù³Õ³ù³ÛÇÝ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý áñáß ûÕ³ÏÝ»ñ (áíù»ñ ãó³Ýϳó³Ý Ññ³å³ñ³Ï»É Çñ»Ýó ³ÝáõÝÝ»ñÁ) ÷³ëïáõÙ »Ý, áñ Ý»ñÏñíáÕ ë³ñù³íáñáõÙÝ»ñÝ ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝÇó ¹»ÙáÝï³Åí³Í »Ý ¨, Áëï ¿áõÃÛ³Ý, Ëáï³Ý¦: Àëï ÐÐ íÇ׳ϳ·ñáõÃÛ³Ý å»ï³Ï³Ý ËáñÑñ¹Ç ÷³ëï³ÃÕÃÇ (18.10.2005Ã., N25-7/55-1135)` 1994 Ã. ²É³í»ñ¹Ç ù³Õ³ùáõÙ ÍÝí³ÍÝ»ñÇ ÃÇíÁ ϳ½Ù»É ¿ 273, ÇëÏ Ù³Ñ³ó³ÍÝ»ñÇÝÁ` 241: ÜáõÛÝ ÑÇÙݳñÏáõÃÛ³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñáí` 2006 Ã. ·ñ³Ýóí»É ¿ 179 ÍÝáõݹ ¨ 190 Ù³Ñ... ÆÝã í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ »é³å³ïÇÏ, ÑÝ ³å³ïÇÏ Ï³Ù ï³ëݳå³ïÇÏ í׳ñáõÙÝ»ñÇÝ, ³å³ μ³½ÙÇóë Ýßí»É ¿, áñ ï³ñÇÝ»ñ ß³ñáõÝ³Ï ÁÝÏ»ñáõÃÛ³ÝÝ ³ñïáÝí»É ¿ Ëáßáñ ïáõ·³ÝùÝ»ñ ãí׳ñ»É, áñå»ë½Ç ³Û¹ ·áõÙ³ñÝ»ñáí ϳñáճݳ ù³Õ³ùÇ ÙÃÝáÉáñï ³ñï³Ý»ïíáÕ Ãáõݳíáñ ÝÛáõûñÇ ù³Ý³ÏÁ ѳٳå³ï³ë˳ݻóÝÇ ÁݹáõÝí³Í ÝáñٳݻñÇÝ ¨ Ù³ùáõñ åÕÇÝÓ áõ ѳñ³ÏÇó Ù»ï³ÕÝ»ñ ëï³Ý³: ÀÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ û·ïíáõÙ ¿ ³Û¹ ³ñïáÝáõÃÛáõÝÇó` ãÇ í׳ñáõÙ, ë³Ï³ÛÝ Ñá· ãÇ ï³Ýáõ٠ϳï³ñ»É ëï³ÝÓÝ³Í å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: 2006 Ã. ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ åÕÝÓ³Óáõɳñ³ÝÇó ÙÃÝáÉáñï ³ñï³Ý»ï³Í Ãáõݳíáñ ÝÛáõûñÇ Ñ³Ù³ñ 128,1 ÙÉÝ ¹ñ³Ù μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý í׳ñ ¿ ÙáõÍ»É, áñÇó 127,9-Á` ÍÍÙμ³ÛÇÝ ³ÝÑǹñÇ¹Ç (26,7 ѳ½³ñ ïáÝݳ), ÇëÏ 0,197-Á` 104,7 ïáÝݳ ï³ñμ»ñ ͳÝñ Ù»ï³ÕÝ»ñÇ ³¿ñá½áÉ»ñ å³ñáõݳÏáÕ ³Ýûñ·³Ý³Ï³Ý ÷áßáõ ¹ÇÙ³ó (Þí»¹Ç³ÛáõÙ Ýßí³Í ù³Ý³ÏÇ ÍÍÙμ³ÛÇÝ ³ÝÑǹñǹ û¹ ³ñï³Ý»ï»Éáõ ѳٳñ ³ÝÑñ³Å»ßï ÏÉÇÝ»ñ í׳ñ»É 54,5 ÙÉÝ ²ØÜ ¹áɳñ, ѳëϳݳÉÇ ¿, áñ »é³å³ïÇÏ, ÑÝ·³å³ïÇÏ Ï³Ù ï³ëݳå³ïÇÏ Ñ³í»ÉÛ³É í׳ñÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ ³ÝÑ³Ù»Ù³ï ³í»ÉÇ Ù»Í ÃÇí Ïëï³óíÇ): ²Û¹ ÝáõÛÝ ï³ñáõÙ ÙÃÝáÉáñï ¿ ³ñï³Ý»ïí»É 12 ïáÝݳ ÙÏݹ»Õ, 41 ïáÝݳ óÇÝÏ, 2,9 ïáÝݳ ϳå³ñ, 2,9 ïáÝݳ åÕÇÝÓ: ºí DZÝã ¿ å³ñ½íáõÙ. ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ ³Û¹ ÝÛáõûñÁ ÙÃÝáÉáñï ³ñï³Ý»ï»Éáõ ѳٳñ μݳí׳ñ ãÇ í׳ñ»É ¨ ãÇ í׳ñáõÙ: ²ÛëåÇëÇ ³ñïáÝáõÃÛáõÝÝ»ñÝ »Ý, áñ §·Ã³ëÇñï¦ ûï³ñÝ»ñÇ ¨ §Ñ³Ûñ»Ý³ë»ñ¦ ѳۻñÇ Ù»ç г۳ëï³ÝáõÙ (ÃáõÛÉ Çß˳ÝáõÃÛáõÝ ¨ áã ËÇëï 44

ûñ»ÝùÝ»ñ ¨ ¹ñ³Ýù ßñç³Ýó»Éáõ å³ÛÙ³ÝÝ»ñ áõÝ»óáÕ »ñÏñáõÙ) Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñ ϳï³ñ»Éáõ μáõéÝ Ó·ïáõÙÝ»ñ »Ý ³é³ç³óÝáõÙ: г½³ñ³íáñ ï³ñÇÝ»ñ ³é³ç ßáõÙ»ñ³Ï³Ý ³é³ëå»ÉÝ»ñáõ٠г۳ëï³ÝÁ ѳٳñíáõÙ ¿ñ ¹ñ³Ëï, 20-ñ¹ ¹³ñÇ í»ñç»ñÇÝ Ãáõñù³Ï³Ý Ù³ÙáõÉÁ г۳ëï³ÝÁ áñ³Ï»ó ³Ýáñ³Ï ³åñ³ÝùÝ»ñÇ Çñ³óÙ³Ý ¹ñ³Ëï, ³ÛÅÙ ¿É г۳ëï³ÝÁ, ³Ûëå»ë Ïáãí³Í, Ý»ñ¹ñáÕÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ¹³éÝáõÙ ¿ ·»ñß³ÑáõÛà ëï³Ý³Éáõ ¹ñ³Ëï: ÀÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ïÝûñ»ÝÝ ³ÝÑ»é³Ýϳñ ¿ ѳٳñáõÙ åÕÝÓ³Óáõɳñ³ÝÇ ·áÛáõÃÛáõÝÁ. §ºÃ» ãϳñáճݳÝù »ñϳñ³Å³ÙÏ»ï ÉáõÍáõÙÝ»ñ ïÝ»É, μ³ó³éí³Í ã¿, áñ ëïÇåí³Í ÉÇÝ»Ýù 2009 Ã. ÑáõÝí³ñÇ 1-Çó ¹³¹³ñ»óÝ»É åÕÝÓ³Óáõɳñ³ÝÇ áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ¦: ä³ñ½íáõÙ ¿` Ç ëϽμ³Ý» åÕÝÓ³Óáõɳñ³ÝÇ í»ñ³Ï³éáõóáõÙÁ ¨ ¿ÏáÉá·Ç³Ï³Ý ÝáñÙ»ñÇÝ Ñ³ëóÝ»Éáõ ËáëïáõÙÝ»ñÝ ³ñí»É »Ý ÙdzÛÝ Ýñ³ ѳٳñ, áñ ϳñáÕ³Ý³Ý Ý³Ëݳ¹³ñÛ³Ý »Õ³Ý³Ïáí åÕÝÓ³Óáõɳñ³Ý ³ß˳ï³óÝ»É ¨ Ëáßáñ ïáõ·³ÝùÝ»ñ ãí׳ñ»É, ÇÝãå»ë ݳ¨` ïÇñ³Ý³É »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇÝ: ܳ ݳ¨ ³ëáõÙ ¿. §²ÛÝ å³ÑÇÝ, »ñμ г۳ëï³ÝáõÙ ÏáõݻݳÝù ÙÇ ù³ÝÇ ï³ëÝÛ³Ï Ñ³½³ñ ïáÝݳ åÕÝÓÇ ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝ, ³Û¹ å³ÑÇÝ áõó» ³ñ¹³ñ³óí³Í ÉÇÝÇ Ýáñ, ѽáñ åÕÝÓ³Óáõɳñ³ÝÇ Ï³éáõóáõÙÁ¦: ƱÝã ¿, ÝáõÛÝÇëÏ ë¨ åÕÝÓÇ ³ñï³¹ñ³Í³í³ÉÝ»ñÇ ÙÇ ù³ÝÇ ³Ý·³Ù ѽáñ³óÙ³Ý ¹»åùáõÙ ³Ý·³Ù ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ¹»é¨ë Ñëï³Ï»óí³Í 㿱 ųٳݳϳÏÇó åÕÝÓ³Óáõɳñ³Ý ϳéáõó»Éáõ ѳñóÁ: ºÃ» ³Û¹å»ë ¿, ³å³ ÙÇÝã ·áñͳñ³ÝÇ ß³Ñ³·áñÍáõÙÝ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ ÇÝãáõ± ¿ñ Ëáëï³ÝáõÙ ·áñͳñ³ÝÁ ѳ·»óÝ»É Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñáí, ¹ñ³ Ñ»ï Ù»Ïï»Õ ³ñï³¹ñ»É Ù³ùáõñ åÕÇÝÓ, Ïáñ½»É ѳñ³ÏÇó Ù»ï³ÕÝ»ñÁ (áëÏÇ, ³ñͳÃ, é»ÝÇáõÙ ¨ ³ÛÉÝ), ÑÇÙÝ»É åÕÝӳɳñ»ñÇ ¨ åÕÝÓ» Çñ»ñÇ ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñ: îÝûñ»ÝÝ Çñ³í³Ï³Ý, ïÝï»ë³Ï³Ý DZÝã ÑÇÙݳíáñáõÙÝ»ñ áõÝÇ, áñ ³ëáõÙ ¿, û §Ñ³Ùá½í³Í »Ù, áñ ³Ûë ÁÝóóùáõ٠ɳÛݳͳí³É ³ß˳ï³ÝùÝ»ñ »Ýù ëÏë»Éáõ »ÕáõïáõÙ¦, 㿱 áñ ³Û¹ ËݹñáõÙ ³éϳ »Ý μ³½áõÙ ³åûñÇÝáõÃÛáõÝÝ»ñ: §È»éݳѳÝù³ÛÇÝ ³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ý Ù»ç ¿ÏáÉá·Ç³Ý DZÝã ï»Õ áõÝǦ ѳñóÇÝ ¶³·ÇÏ ²ñ½áõÙ³ÝÛ³ÝÁ å³ï³ë˳ÝáõÙ ¿. §ºÃ» »ñÏÇñÁ ïÝíáõÙ ¿ × Ý³Å³Ù³ÛÇÝ íÇ׳ÏáõÙ, ³ÝÑ³Ù»Ù³ï ³í»ÉÇ Ù»Í ¿ ³ÛóÏÕáõÃÛáõÝÁ` ³Ýï»ë»É μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý ËݹÇñÝ»ñÁ ¨ ½³ñÏ ï³É ïÝï»ëáõÃÛ³ÝÁ: ²ÛëÇÝùÝ` ¹³ ûμÛ»ÏïÇíáñ»Ý ѳëϳݳÉÇ ¿, μ³Ûó »ë áõñ³Ë »Ù ݳ¨, áñ ݳÉáí ³í»ÉÇ Ù»Í áõß³¹ñáõÃÛ³Ý »Ý ³ñųݳÝáõÙ μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý ËݹÇñÝ»ñÁ: àõÕÕ³ÏÇ Ù»ñ ÙÇ³Ï ËݹÇñÝ ³ÛÝ ¿, áñ ¹³ ÉÇÝÇ ûμÛ»ÏïÇí ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý íñ³ ÑÇÙÝí³Í¦: ²ÝÁݹáõÝ»ÉÇ ¿ μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý ËݹÇñÝ»ñÝ ³Ýï»ë»É ¨ ½³ñÏ ï³É ïÝï»ëáõÃÛ³ÝÁ: гÛïÝÇ ¿, áñ ¿ÏáÉá·Ç³Ï³Ý ã³÷³ÝÇßÝ»ñÇ ³Ýï»ëáõÙÁ μ»ñáõÙ ¿ ³ÛÝåÇëÇ ³í»ñ³ÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, áñáÝó ѻ勉ÝùÝ»ñÇ í»ñ³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ Ïå³Ñ³Ýçí»Ý Ñëϳ۳ͳí³É Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñ, ÇëÏ Ñ³×³Ë ¿É ¹ñ³Ýù ³ÝÑݳñ ¿ ßïÏ»É: Æñ ³ë³ÍÁ ûñ¨ë Ù»ÕÙ»Éáõ ѳٳñ ݳ ѳí»ÉáõÙ ¿, áñ áõñ³Ë ¿ μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý ËݹÇñÝ»ñÝ áõß³¹ñáõÃÛ³Ý ³ñųݳݳÉáõ ѳٳñ: ê³Ï³ÛÝ... »Õáõï ѳÝù³í³ÛñÇ Ý³Ë³·ÍáõÙ ï»Õ ·ï³Í ˳ËïáõÙÝ»ñÇ, Ï»ÕÍÇùÝ»ñÇ ¨ ³ÛÉ Ã»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³éÝãáõÃÛ³Ùμ г۳ëï³ÝÇ Ï³Ý³ãÝ»ñÇ ÙÇáõÃÛáõÝÁ 2007 Ã. ÷»ïñí³ñÇ 9-ÇÝ ¶ñáÕÝ»ñÇ ÙÇáõÃÛ³Ý ¹³ÑÉÇ×áõÙ Ù³ÙáõÉÇ ³ëáõÉÇë ϳ½Ù³Ï»ñå»ó: ²Û¹ï»Õ ݳ¨ ³ëí»ó, áñ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÝ ³Û¹ ݳ˳·ÍÇÝ ïí»É ¿ ¹ñ³Ï³Ý »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝ: ØÇçáó³éáõÙÇó ³ÝÙÇç³å»ë Ñ»ïá ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ ï³ñ³Í»ó Ñ»ï¨Û³É ѳÛï³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ. §Ð³Û³ëï³ÝÇ ¶ñáÕÝ»ñÇ ÙÇáõÃÛ³Ý ¹³ÑÉÇ×áõÙ ë/à ÷»ïñí³ñÇ 9-ÇÝ Ï³Û³ó³Í` §Â»ÕáõïÇ åÕÇÝÓ-ÙáÉÇμ¹»Ý³ÛÇÝ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ í»ñ³μ»ñÛ³É ùÝݳñÏáõÙÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ, ÇÝãå»ë ѳÛïÝÇ ¹³ñÓ³í Ù³ÙáõÉÇ Ññ³å³ñ³ÏáõÙÝ»ñÇó, ÑÝã»É »Ý ÇëÏáõÃÛ³ÝÁ ãѳٳå³ï³ë˳ÝáÕ »ÉáõÛÃÝ»ñ: ²Ûë ϳå³ÏóáõÃÛ³Ùμ §¾ÛêÇöǦ ö´À μáÉáñ ߳ѳ·ñ·Çé ³ÝÓ³Ýó, ³Û¹ 45

Ãíáõ٠ݳ¨ ÑÇßÛ³É ùÝݳñÏáõÙÝ»ñÇ Ù³ëݳÏÇóÝ»ñÇÝ ¨ ϳ½Ù³Ï»ñåÇãÝ»ñÇÝ, ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ å»ï³Ï³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ, ÇÝãå»ë ݳ¨` ½³Ý·í³Í³ÛÇÝ Éñ³ïí³ÙÇçáóÝ»ñÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÇÝ Ññ³íÇñáõÙ ¿ »ñÏËáëáõÃÛ³Ý ë/à ÷»ïñí³ñÇ 16-ÇÝ, ųÙÁ 14:00-ÇÝ, г۳ëï³ÝÇ ¶ñáÕÝ»ñÇ ÙÇáõÃÛ³Ý ¹³ÑÉÇ×áõÙ¦ (§ÐЦ, 14.02.2007 Ã.): Üßí³Í ûñÁ ¶ñáÕÝ»ñÇ ï³ÝÁ åñÝ ²ñ½áõÙ³ÝÛ³ÝÝ ³ë³ó, áñ áã û »ñÏËáëáõÃÛáõÝ, ³ÛÉ Ù³ÙáõÉÇ ³ëáõÉÇë ¿ ÉÇÝ»Éáõ: Ü»ñϳݻñÇó ÙÇ ù³ÝÇëÇ ³ÛÝ åݹٳÝÁ, áñ Ññ³íÇñí³Í »Ýù ùÝݳñÏÙ³Ý, ¨ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ Ù»Ïݳμ³ÝáõÃÛáõÝÇó Ñ»ïá γݳãÝ»ñÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÁ å»ïù ¿ Çñ ϳñÍÇùÁ ѳÛïÝÇ, ݳ å³ï³ë˳ݻó, û ³Ù»Ý¨ÇÝ ³ÝÑñ³Å»ßï ã¿ Éë»É γݳãÝ»ñÇÝ, áñáíÑ»ï¨ Ýñ³Ýù Ù»Ï ß³μ³Ã ³é³ç Çñ»Ýó ³ë»ÉÇùÝ ³ñ¹»Ý ³ë»É »Ý, ÇëÏ §»Ã» ã»ù áõ½áõÙ ³ëáõÉÇëÇÝ Ý»ñϳ ÉÇÝ»É, ϳñáÕ »ù ¹³ÑÉÇ×Çó Ñ»é³Ý³É, §¹áõéÁ μ³ó ¿¦¦: ÜÛáõÃÁ Ý»ñϳ۳óÝ»ÉÇë ïÝûñ»ÝÁ ËáëáõÙ ¿ñ ³ÛÝåÇëÇ Ñ³ÕÃ³Ï³Ý Ï»óí³Íùáí, áñ ϳñÍ»ë Ñ»ñùáõÙ ¿ Ù»ñ ³ë³ÍÁ, ë³Ï³ÛÝ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³ÝÝ áõÕÕí³Í Ù»ñ Ù»Õ³¹ñ³ÝùÝ»ñÇó ¨ áã Ù»ÏÁ ãϳñáÕ³ó³í ÅËï»É: γñÍáõÙ »Ù` ³Û¹ ßááõÝ ÇÝã-áñ Ýå³ï³Ïáí ¿ñ ϳ½Ù³Ï»ñåí³Í, áñÝ ³ÙμáÕçáíÇÝ ï»ë³·ñ»óÇÝ Çñ»Ýó ÇëÏ Ññ³íÇñ³Í ûå»ñ³ïáñÝ»ñÁ: гñó³½ñáõÛóáõÙ ¶. ²ñ½áõÙ³ÝÛ³ÝÝ ³ëáõÙ ¿. §ºë Ù»Í ó³í »Ù ³åñáõÙ, áñ ß³ï Ñ³×³Ë ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝ ¿ ïñíáõÙ, ûñÇݳÏ, »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ß³Ñ³ áñÍÙ³Ý Íñ³ ñÇ í»ñ³μ»ñÛ³É, áñÁ μ³ó³ñӳϳå»ë áñ¨¿ ³éÝãáõÃÛáõÝ ãáõÝÇ Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ»ï¦: Üñ³ ³ë³Í Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ»ï áñ¨¿ ³éÝãáõÃÛáõÝ ãáõÝ»óáÕ ÝÛáõûñÇó ¿ Ý³¨ §¼áѳë»Õ³ÝÇÝ »Ý ¹ñí³Í Èáéí³ Ù³ñ½Ç »Õáõï ¨ ÞÝáÕ ·ÛáõÕ»ñÝ Çñ»Ýó ѳñ³ÏÇó ³Ýï³éÝ»ñáí¦ í»ñÉáõͳϳÝÁ, áñÁ ÙÇÝã Ññ³å³ñ³Ï»ÉÝ áõÕ³ñÏ»É »Ýù §ì³ÉÉ»ùë ·ñáõå¦ ¨ ëï³ó»É ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý å³ßïáÝ³Ï³Ý å³ï³ë˳ÝÁ` í»ñݳ·ñí³Í §Ð³Û³ëï³ÝÇ Î³Ý³ãÝ»ñÇ ÙÇáõÃÛ³Ý ¹ÇïáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ »í ³é³ç³ñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ï³ë˳ÝÝ»ñÁ »ÕáõïÇ åÕÝÓ³ÙáÉÇμ¹»Ý³ÛÇÝ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ Ùß³ÏÙ³Ý Ý³Ë³·ÍÇ í»ñ³μ»ñ۳ɦ, áñÇó Ù»çμ»ñ»Ù ù³Õí³ÍùÝ»ñ. гñó»ñ, ¹ÇïáÕáõÃÛáõÝÝ»ñ, ³é³ç³ñÏÝ»ñ 1. гÝù³ñ¹ÛáõݳѳÝáõÙÁ, ¿ÏáÉá·Ç³Ï³Ý íݳëÝ»ñ ѳëóÝ»Éáõó μ³óÇ, ëå³éÝáõÙ ¿ ݳ¨ »Õáõï ¨ ÞÝáÕ ·ÛáõÕ»ñÇ μݳÏÇãÝ»ñÇ` Çñ»Ýó μÝûññ³ÝáõÙ ³åñ»ÉáõÝ, áñáíÑ»ï¨ Ýñ³Ýó ËÙ»Éáõ ¨ áéá·Ù³Ý çñÇ ÙÇ³Ï ³ÕμÛáõñÁ ÞÝáÕ ·»ïÝ ¿, ¹ñ³ íï³ÏÝ»ñÝ ¿É ëÝíáõÙ »Ý ѳÝù³Ñ³ÝÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ݳ˳ï»ëí³Í ï³ñ³ÍùÝ»ñÇó: ºí ³Û¹ ·»ïÁ Ï³Ý·Ý³Í ¿ Ãáõݳíáñí»Éáõ íï³Ý·Ç ³é³ç: ÆëÏ ¹ñ³ ѻ勉ÝùÁ ÉÇÝ»Éáõ ¿ ³ÛÝ, áñ Ù³ñ¹ÇÏ ÃáÕÝ»Éáõ »Ý Çñ»Ýó ïÝ»ñÝ áõ Ñ»é³Ý³Ý ³Û¹ ·ÛáõÕ»ñÇó:

§²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ (¾ÛêÇöÇ) ö´À å³ï³ë˳ÝÝ»ñÁ ²ñï³¹ñ³Ï³Ý Ýå³ï³Ï³Ý»ñáí çñ»ñÁ í»ñóí»Éáõ »Ý ¸»μ»¹ ·»ïÇó, áñÁ ãÇ Ï³ñáÕ ³½¹»É ÞÝáÕ ·»ïÇ ¹»μÇïÇ íñ³: Ò»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ ³ß˳ï»Éáõ ¿ ÉñÇí ßñç³Ý³éáõ ѳٳϳñ·áí, ÇÝãÁ μ³ó³éáõÙ ¿ ³ñï³¹ñ³Ï³Ý Ï»Õï³çñ»ñÇ ³ñï³ÑáëùÁ μ³ó çñ³ÛÇÝ ûμÛ»ÏïÝ»ñ: ÎáÙμÇݳïÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ ÞÝáÕ ·»ïÇ çñ»ñÇ íñ³ Ïë³Ñٳݳ÷³ÏíÇ ·»ïÇó 3,7É/íñÏ ã³÷áí ËÙ»Éáõ çáõñ í»ñóÝ»Éáí (ÞÝáÕ ·»ïÇ ÙÇçÇÝ ï³ñ»Ï³Ý ͳËëÁ, ÇÝãå»ë Ýßí³Í ¿ ݳ˳·ÍÇ 1.12 ³ÕÛáõë³ÏáõÙ, ϳ½ÙáõÙ ¿ 436,2É/íñÏ): ä»ïù ¿ ·Çï³Ïó»É, áñ ÞÝáÕ ·»ïÇ çñ»ñÁ, ó÷í»Éáí ¸»μ»¹ ·»ïÁ, û·ï³·áñÍíáõÙ »Ý ѳñ¨³Ý »ñÏñÝ»ñÇ (²¹ñμ»ç³Ý, ìñ³ëï³Ý) ϳñÇùÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: îÝï»ë³Ï»Ýó³Õ³ÛÇÝ Ï»Õï³çñ»ñÁ 1.8 É/íñÏ ÁݹѳÝáõñ ͳí³Éáí Ï»Ýë³μ³Ý³Ï³Ý Ù³ùñáõÙÇó Ñ»ïá Ïó÷í»Ý ÞÝáÕ ·»ïª ÞÝáÕ ·ÛáõÕÇó Ý»ñù¨: ÆÝã í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ μݳÏãáõÃÛ³Ý íÇ׳ÏÇÝ, ³Ûëûñ ï³ñ³Í³ßñç³ÝáõÙ ·áñͳ½áõñÏÝ»ñÇ ÃÇíÁ ѳëÝáõÙ ¿ 1873-Ç: 2001 Ãí³Ï³ÝÇÝ Ý³Ëáñ¹áÕ ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ μݳÏãáõ46

ÃÛ³Ý ÙÇ·ñ³óÇ³Ý Ï³½Ù»É ¿ ÞÝáÕ ·ÛáõÕÇó 13,2 ïáÏáë, »Õáõï ·ÛáõÕÇó -53 ïáÏáë, (Þز¶ - ³Õ.

3.2.4, ¿ç 90): ²é³ç³ñÏíáÕ Ý³Ë³·ÍÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ¹»åùáõÙ ßÇݳñ³ñ³Ï³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï, áñáÝó ï¨áÕáõÃÛáõÝÁ 3,5 ï³ñÇ ¿, Ïå³Ñ³ÝçíÇ 1700 ³ß˳ïáÕ, ÇëÏ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý ÁÝóóùáõÙ` 1430 ³ß˳ïáÕ: ´³óÇ ³Û¹, ÏáÙμÇݳïÇÝ ëå³ë³ñÏ»Éáõ ѳٳñ (ëÝáõݹ, Ï»Ýó³Õëå³ë³ñÏáõÙ, ³é¨ïñ³Ï³Ý ûμÛ»ÏïÝ»ñ, ͳé³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñ) Éñ³óáõóÇã ³ß˳ï³ï»Õ»ñ Ïëï»ÕÍí»Ý ÞÝáÕ ¨ »Õáõï ·ÛáõÕ»ñáõÙ: 2. гÝù³ñ¹ÛáõݳѳÝÙ³Ý ³í- гßíÇ ³éÝ»Éáí ѳÝù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý ³ñïÇó Ñ»ïá ÇÝãá±í »Ý ½μ³Õ- ųٳݳÏÁ` ï»Õ³óÇ μݳÏãáõÃÛáõÝÁ 65-70 ï³ñÇ í»Éáõ ï»Õ³óÇ ³ß˳ïáÕÝ»ñÁ: ³ß˳ï³Ýùáí ³å³Ñáíí³Í ÏÉÇÝÇ: 3. Ø»Í Ã»ùáõÃÛ³Ý íñ³ ¨ È»éݳٻï³Éáõñ·Ç³ÛÇ ÇÝëïÇïáõïÇ Ñǹñáï»ËÝÇÏÙÇÉÇáݳíáñ ïáÝݳ åáã³ÝùÇ ×³ñï³ñ³·»ïÝ»ñÁ ݳ˳·Í»É »Ý û’ г۳ëï³ÝÇ, ×ÝßÙ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ ¨ û’ ݳËÏÇÝ ÊêÐØ ÙÇ ß³ñù ٻͳͳí³É å³ïí³ñÇ ¨ ϳíÇ ß»ñïÇ åáã³Ùμ³ñÝ»ñ, áñáÝù ѳçáÕáõÃÛ³Ùμ ϳÛáõÝáõÃÛ³Ý ³å³ÑáíÙ³Ý ß³Ñ³·áñÍíáõÙ »Ý ÙÇÝ㨠ûñë: ܳ˳·ÇÍÁ »ñ³ßËÇùÝ»ñÁ ÑÇÙݳ½áõñÏ ¨ ϳï³ñí³Í ¿ ÙdzÛÝ ³ÝÑñ³Å»ßï ѳßí³ñÏÝ»ñÇ ¨ ÍÇͳջÉÇ »Ý: ·áñÍáÕ ÝáñÙ»ñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³: 4. γñ»ÉDZ ¿, ³ñ¹Ûáù, äáã³Ùμ³ñÇ Ñ»ï³·³ é»ÏáõÉïÇí³ódzÛÇó Ñ»ïá ѻﳷ³ÛáõÙ åáã³Ùμ³ñÇ Ïϳï³ñí»Ý ѳٳå³ï³ëË³Ý ï³ñ³ÍùáõÙ ³×³Í ËáïÝ Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝÝ»ñ: û·ï³·áñÍ»É áñå»ë ³Ý³ëݳϻñ: ä³Ï³ë³çáõñ ·»ïÇ çñ»ñÁ çñÑ»é ϳéáõÛóÝ»ñáí 5. äáã³Ùμ³ñÁ ·ïÝíáõÙ ¿ (å³ïí³ñ, çñ³ï³ñ) ï»Õ³÷áËíáõÙ »Ý ÙÇÝ㨠ÞÝáÕ μݳϳí³Ûñ»ñÇó μ³ñÓñ³¹Çñ ·»ïÁ: æñ³ï³ñÁ Ý»ñ³éáõÙ ¿ ݳ¨ ä³Ï³ë³çáõñ í³ÛñáõÙ, çñ³·áÛ³óٳݷ»ïÇ íï³ÏÝ»ñÇ çñ»ñÁ, ³ÛÝå»ë áñ åáã³Ùμ³ñÇ çñ³Ù³ï³Ï³ñ³ñÙ³Ý ³éϳÛáõÃÛáõÝÁ ãÇ Ë³Ý·³ñáõÙ çñ³·áÛ³óÙ³Ý ¨ ѳݷáõÛóáõÙ, ³Ýï³é³Í³ÍÏçñ³Ù³ï³Ï³ñ³ñÙ³Ý Ñ³ñó»ñÇÝ: ÀݹѳÝñ³å»ë, μ³ñ»μ»ñ í³ÛñáõÙ, μ³ñÓñ ûùáõÃÛ³Ý íñ³ ¨ ·»ïÇ ÑáõÝáõÙ: åáã³Ùμ³ñÝ»ñÁ É»éݳÛÇÝ í³Ûñ»ñáõÙ ï»Õ³íáñíáõÙ Âí³ñÏí³ÍÝ»ñÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõ- »Ý ·»ï»ñÇ ÑáõÝ»ñáõÙ: ñÁ μ³ó³éáõÙ ¿ ³Û¹ í³ÛñáõÙ åáã³Ùμ³ñ ϳéáõó»ÉÁ: 6. гÝù³í³ÛñÇ äáã³Ùμ³ñÁ Ïáõݻݳ »ñÏáõ å³ïÝ»ß, áñáÝó ÙÇç¨ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý Íñ³·ñÇ ÁÝÏ³Í ï³ñ³ÍùÁ Ïͳé³ÛÇ Ý»ñÍÍíáÕ çñ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óáõÙÁ Ïѳݷ»óÝÇ Ñ³í³ùÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: ²Û¹ ͳí³ÉÝ ³ÙμáÕçáõÃÛ³Ùμ åáã³Ùμ³ñÇ å³ñáõݳÏáõÉÇÝ»Éáõ ¿ Ù»Ïáõë³óí³Í ϳíÇ ß»ñïáí, ÇÝãÁ Ïμ³ó³éÇ ÃÛáõÝÇó ëïáñçñÛ³ çñ»ñÇ åáã³Ùμ³ñÇó Ý»ñÍÍí³Í çñ»ñÇ ³ñï³ÑáëùÁ ßñç³Ï³ ³ÕïáïÙ³Ý: ÙÇç³í³Ûñ, ÇëÏ Ïáõï³Ïí³Í çñ»ñÁ Ïí»ñ³¹³éÝ³Ý ßñç³Ý³éáõ ѳٳϳñ·: ´³óÇ ³Û¹, Ïϳï³ñíÇ å³ñμ»ñ³Ï³Ý ÙáÝÇïáñÇÝ· çñÇ ³ÕïáïáõÙÁ μ³ó³é»Éáõ Ýå³ï³Ïáí: 7. äáã³Ùμ³ñÇ Ï³í³ÛÇÝ ß»ñïÁ äáã³Ùμ³ñÁ åáã³ÝùÝ»ñáí ݳ˳·Íáí ݳ˳ï»ëÙßï³å»ë ÙݳÉáõ ¿ ϳÛáõ±Ý, í³Í ï»ËÝáÉá·Ç³Ûáí ÉóíáõÙ ¿, å³ñ½»óí³Í çñ»ñÁ û± ųٳݳÏÇ ÁÝóóùáõÙ ÏáÉ»Ïïáñáí Ñ»é³óíáõÙ ¨ û·ï³·áñÍíáõÙ »Ý ˳óñí»Éáõ ¿: ÆÝãåÇëÇ±Ý ¿ ßñç³Ý³éáõ çñ³Ù³ï³Ï³ñ³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·áõÙ: ÉÇÝ»Éáõ ¹ñ³ çñ³Ù»Ïáõë³óÙ³Ý äáã³Ùμ³ñÇ å³ïí³ñÁ ϳٳó-Ï³Ù³ó ·»ïÇ áõݳÏáõÃÛáõÝÁ: ²ñ¹Ûá±ù íóñÇ ÑáõÝáí í»ñ¨ ¿ μ³ñÓñ³ÝáõÙ, ÇëÏ Ý»ñù¨Ç Ù³ëáõÙ ¹»åùáõÙ Ù»Í ³ñ³·áõÃÛ³Ùμ å³ïí³ñÁ çñ³½ñÏíáõÙ ¨ ³Ùñ³ÝáõÙ ¿: ä³ïí³ñÇ 47

³ñï³ÑáëáÕ ËÛáõëÁ ãÇ å³ïéÇ ³ÙñáõÃÛáõÝÁ ¨ ³Ýíï³Ý·áõÃÛáõÝÁ ѳßí³ñÏíáõÙ »Ý. å³ïÝ»ßÁ: åáã³Ùμ³ñáõÙ ËÛáõëÁ ѳݹ³ñï Ýëï»óíáõÙ ¿, ¨ ³Û¹ï»Õ Ù»Í ³ñ³·áõÃÛáõÝÝ»ñÁ μ³ó³éíáõÙ »Ý: ÆÝã í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ ϳí³ÛÇÝ ß»ñïÇ çñ³Ù»Ïáõë³óÙ³Ý ³ëïÇ׳ÝÇÝ, ³å³ ¹ñ³ ³ÝóáճϳÝáõÃÛáõÝÁ ·áñÍݳϳÝáõÙ Ùáï ¿ 0-ÇÝ: 8. гÝùÁ ÷³Ï»Éáõó Ñ»ïá гÝùÁ ÷³Ï»Éáõó Ñ»ïá åáã³Ùμ³ñÁ ÙÝáõÙ ¿ Çñ ä³Ï³ë³çáõñ ·»ïÇ ÑáõÝÁ ï»ÕáõÙ, ߳ѳ·áñÍíáõÙ »Ý çñÑ»é ϳéáõóí³ÍùÝ»ñÁ: Ïù³Ûù³ÛíÇ, ¨ ³ÛÝ äáã³Ùμ³ñÁ ߳ѳ·áñÍÙ³Ý ÁÝóóùáõÙ Ù³ë-Ù³ë Ïí»ñ³¹³éݳ Çñ ÇëÏ³Ï³Ý (ëÏë³Í Ý»ñù¨Çó) ͳÍÏíáõÙ ¿ ÑáÕÇ ß»ñïáí, ¨ Ëáï ¿ Ñáõݪ ×»Õù»Éáí åáã³Ùμ³ñÇ ó³ÝíáõÙ (ϳï³ñíáõÙ ¿ é»ÏáõÉïÇí³ódz), ¨ ¹³ Ù³ñÙÇÝÁ, ÇÝãÝ ³Õ»ï³ÉÇ ß³ñáõݳÏíáõÙ ¿ åáã³Ùμ³ñÇ ÉñÇí ٳϻñ»ëáí: ÏÉÇÝÇ ¸»μ»¹Ç ÑáíïÇ Ñ³Ù³ñ: 9. гÝù³Ñ³ÝÙ³Ý ³í³ñïÇó äáã³Ùμ³ñÇ ¨ Éó³ÏáõÛï»ñÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý 65-70 Ñ»ïá åáã³Ùμ³ñÇ ¨ ï³ñÇÝ»ñÇó Ñ»ïá ÙdzÛÝ Ï¹Çï³ñÏí»Ý ³Ûë Éó³ÏáõÛï»ñÇ Ñ³ñó»ñÁ: ³Ýíï³Ý·áõÃÛáõÝÁ ³å³Ñáí»Éáõ ѳٳñ DZÝã ųٳݳϳѳïí³ÍáõÙ ¨ DZÝã ù³Ý³ÏáõÃÛ³Ùμ ýÇݳÝëÝ»ñ »Ý å»ïù: 10. ܳ˳·ÍáõÙ ¨ î³íáõßÇ Ù³ñ½Ç ¸ÇÉÇç³ÝÇ ï³ñ³ÍùÇ ³Ýï³éÝ»ñÁ ¨ μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý μ³ÅÝáõÙ Èáéí³ Ù³ñ½Ç »ÕáõïÇ ï³ñ³ÍùÇ ³Ýï³éÝ»ñÁ μ»ñí³Í 260 ï»ë³ÏÇ ÙÇÙÛ³Ýó ß³ñáõݳÏáõÃÛáõÝÝ »Ý ¨, μáõë³μ³ÝÝ»ñÇ ÙÇç³ïÝ»ñÁ í»ñ³μ»ñáõÙ »Ý ѳí³ëïÙ³Ùμ, å³ïϳÝáõÙ »Ý ÝáõÛÝ ýÉáñÇëïÇÏ î³íáõßÇ Ù³ñ½áõÙª ¸ÇÉÇç³ÝÇ ßñç³ÝÇÝ: ï³ñ³ÍùáõÙ ·ïÝíáÕ Â»Õáõï ·ÛáõÕÇ Ùáï³Ï³ÛùÇ ³Ýï³éÇÝ, ³ÛÉ áã û Èáéí³ Â»ÕáõïÇ ï³ñ³ÍùÇÝ: γï³ñí»É ¿ Ï»ÕÍÇù: 11. àãÝã³óí»ÉÇù ÒÏÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ ѳßí³ñÏí³Í ¿ Ï»ñ³ÛÇÝ μ³½³ÛÇ ÓÏݳß˳ñÑÇÝ Ñ³ëóí»ÉÇù ÑÇÙ³Ý íñ³, áñÁ ÞÝáÕ ·»ïÇ í»ñÇÝ Ñáë³ÝùÇ ¨ Ýñ³ íݳëÁ ·Ý³Ñ³ïí»É ¿ 130 Ï· ¨ íï³ÏÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ áñáßí»É ¿ ÷³ëï³óÇ ïíÛ³ÉÝ»ñÇ Áݹ³Ù»ÝÁ 175 ѳ½. ¹ñ³Ù, áñÁ ÑÇÙ³Ý íñ³ (Þز¶ - ¿ç 84, ³Õ. 3.1.-25): ϻݹ³Ý³Ï³Ý ³ß˳ñÑÇÝ Ñ³ëóíáÕ ³ÙμáÕç íݳëÝ ¿: ÆÝãå»ë ï»ëÝáõÙ »Ýù, ѳñó»ñÇÝ ïñí³Í »Ý ßñç³ÝóáÕ, ËݹñÇó ß»ÕáÕ, ÇëÏ áñáß ¹»åù»ñáõÙ ¿É` ³Ýѻûà å³ï³ë˳ÝÝ»ñ: àã ÙdzÛÝ ³Ûë ѳñó³½ñáõÛóáõÙ, ³ÛÉ ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ³ÛÉ ÙÇçáóÝ»ñáí ï³ñ³Íí³Í ÝÛáõûñáõÙ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ Ý»ñϳ۳ÝáõÙ ¿ áñå»ë г۳ï³ÝÇ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý ¨ μÝáõÃÛ³Ý å³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý ç³ï³·áí: ¸Åμ³Ëï³μ³ñ, ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ï³ñ³Í³Í Ññ³å³ñ³ÏáõÙÝ»ñÝ áõ ѳÛï³ñ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÑÇÙݳϳÝáõÙ ÙÝáõÙ »Ý ³Ýå³ï³ë˳Ý, ³ÛÝ å³ñ½ å³ï׳éáí, áñ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ï»ë³Ï»ïÁ, ϳñ»ÉÇ ¿ ³ë»É ݳ¨` ߳ѻñÁ å³ßïå³ÝáõÙ »Ý ÙdzÏáÕÙ³ÝÇ ù³ñá½ãáõÃÛ³Ùμ Éóí³Í §å³ï³ë˳ݳïáõ¦ Éñ³ïí³ÙÇç³óÝ»ñÁ: ´³½áõÙ ùÝݳñÏáõÙÝ»ñÇó, μ³Ý³í»×»ñÇó ¨ ³éϳ ÷³ëï³ÃÕûñÇó ß³ï å³ñ½ å³ïÏ»ñ ¿ Ï»ñïíáõÙ: ÀÝÏ»ñáõÃÛ³ÝÝ áõÕÕ³ÏÇ ³ñïáÝí»É ¿ »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇÝ í»ñ³μ»ñáÕ ãÑÇÙݳíáñí³Í, ûñÇ áõ Ï»ÕÍ ïíÛ³ÉÝ»ñ å³ñáõݳÏáÕ Ý³Ë³·ÇÍ Ï³½Ù»É, 48

áïݳѳñ»É ù³Õ³ùÇ μݳÏãáõÃÛ³Ý ÏÛ³ÝùÝ áõ ³å³·³Ý` ݳËݳ¹³ñÛ³Ý »Õ³Ý³Ïáí ߳ѳ·áñÍ»É ²É³í»ñ¹áõ åÕÝÓ³Óáõɳñ³ÝÁ, μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý í׳ñÝ»ñÁ ÑÇÙݳϳÝáõÙ ãÙáõÍ»É, ãϳï³ñ»É åÕÝÓ³Óáõɳñ³ÝÇ í»ñ³Ï³éáõóÙ³Ý ¨ ÙÛáõë å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ѻﳷ³ÛáõÙ ³ñï³Ñ³Ý»É åÕÝÓÇ Ëï³ÝÛáõÃÁ (ÏáÝó»Ýïñ³ïÁ):²ÛÛëÇÝùÝ` г۳ëï³ÝÁ ¹³ñÓÝ»É ÑáõÙù ³ñï³Ñ³ÝáÕ »ñÏÇñ, ³ÛÝ ¿É í³ïóñ³·áõÛÝ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáí... ÀݹѳÝñ³å»ë, »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ¨ ²É³í»ñ¹áõ åÕÝÓ³Óáõɳñ³ÝÇ ËݹÇñÝ»ñÇÝ áñáß ã³÷áí Ëáñ³ÙáõË ÉÇÝáÕÝ»ñÁ, ûñ¨ë, ѳÙá½í»Ý, áñ ¹ñ³ÝóáõÙ, ѳí³Ý³μ³ñ, ³éϳ ¿ Ïáéáõåódz, ³ÛÝ ¿É` ³Ù»Ý³μ³ñÓñ ٳϳñ¹³Ïáí: §Ð»ïù¦, www.hetq.am, 19.11.2007Ã.

ºÔàôîÆ ÊܸÆðÀ ²ð² ´²´ÈàÚ²ÜÆ æ²Üøºðàì §æðìºò¦ ¶³ ÇÏ ²μ ³ñÛ³Ý - ºñμ Ù³ÙáõÉáõ٠ѳÕáñ¹³ ñáõÃÛáõÝ Ñ³ÛïÝí»ó, áñ ²ÄáõÙ ÉëáõÙÝ»ñ »Ý ÉÇÝ»Éáõ »ÕáõïÇ Ã»Ù³Ûáí, ѳïϳå»ë ѳÝù³í³ÛñÇ ß³Ñ³ áñÍáõÙÁ ëÏë»Éáõ Ù³ëÇÝ Ï³é³í³ñáõÃÛ³Ý áñáßáõÙÇó Ñ»ïá, ïå³íáñáõÃÛáõÝ ëï»ÕÍí»ó, û ѳÛñ»ÝÇ ³½ ÁÝïÇñÝ»ñÁ, ûÏáõ½ áõß³óáõÙáí, μ³Ûó áõ½áõÙ »Ý ³ÝÓ³Ùμ Éë»É μݳå³Ñå³ÝÝ»ñÇ ³é³ñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ` ѳñÏ »Õ³Í ¹»åùáõÙ ÇÝã-ÇÝã ÙÇçáóÝ»ñ Ó»éݳñÏ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí: ØÇçáó³éáõÙÝ, Áëï ¿áõÃÛ³Ý, ϳñ»ÉÇ ¿ ѳٳñ»É ãϳ۳ó³Í, ³Û¹ Ù³ëÇÝ Ù»ñ Ñ»ï Çñ ïå³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÏÇë»ó г۳ëï³ÝÇ Î³Ý³ãÝ»ñÇ ÙÇáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ ³Ñ гÏáμ ê³Ý³ë³ñÛ³ÝÁ: - ƱÝã å»ïù ¿ ³ë»Çù Ù»ñ å³ï·³Ù³íáñÝ»ñÇÝ, áñÝ ³Û¹å»ë ¿É ã³ëí»ó: - ´Ý³å³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ §ì³É»ùë¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³ÝÁ ïí»É ¿ ³ñïáݳ·Çñ »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ: ²ë»Ù, áñ ÙÇ Ù»Í Ã»ñáõÃÛáõÝ Ï³ ³ñïáݳ·ñÇ Ñ³ñóáõÙ: ´³ÝÝ ³ÛÝ ¿, áñ ¨ ³ñïáݳ·Çñ ïíáÕÝ ¿ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ, ¨ ³Û¹ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛ³Ý Ñ³ëï³ïáÕÁ, ¨ ³Û¹ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛ³Ý ÑÇÙ³Ý íñ³ ϳ½Ù³Í ݳ˳·ÇÍÝ ÁݹáõÝáÕÁ, ¨ ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛáõÝ ³ÝóϳóÝáÕÁ, ¨ »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝ ïíáÕÁ: ²Ûë ÁÝóó³Ï³ñ·áõÙ, »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ Ý³Ë³·ÍÇ ³éáõÙáí, μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ ûñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý ¨ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³ï³ñÙ³Ý μ³½Ù³ÃÇí ˳ËïáõÙÝ»ñ ¿ ϳï³ñ»É: Ü³Ë å»ïù ¿ ݳ˳·ÇÍÝ ÁݹѳÝñ³å»ë ãÁݹáõÝí»ñ, ù³ÝÇ áñ ݳ˳·ÇÍÁ Éñç³·áõÛÝ Ã»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ áõÝÇ, ¨ »ñÏñáñ¹` ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛáõÝÝ ³ÝóϳóÝ»ÇÝ ûñ»Ýë¹ñáñ»Ý ë³ÑÙ³Ýí³Í ϳñ·áí: ²ÛëÇÝùÝ` í»ñÉáõÍ»ÇÝ ³Ûëûñí³ ¨ Ñ»é³Ñ³ñ ³½¹»óáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, û·áõï-íݳëÝ»ñÁ ¨ ³ÛÉÝ: Àëï »ÕáõïÇ Ý³Ë³·ÍÇ ÏáãÝã³Ý³Ý μáõë³ï»ë³ÏÝ»ñ, í³ÛñÇ Ï»Ý¹³ÝÇÝ»ñ, Ï˳Ëïí»Ý-Ïí»ñ³Ý³Ý çñ³·áÛ³óÙ³Ý áõ çñ³μ³ßËÙ³Ý μÝ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñ ¨ ÁݹѳÝñ³å»ë ÏáãÝã³Ý³ μÝ³Ï³Ý ÙÇ Ñ½áñ ѳٳϳñ·: ܳ˳·ÇÍÁ ϳ½Ùí³Í ¿ ûñ»ÝùÝ»ñÇ Ë³ËïáõÙÝ»ñáí: ²ÛÝ å»ïù ¿ 49

å³ñáõݳÏÇ Íñ³·ÇñÝ ³ÙμáÕçáõÃÛ³Ùμ` ³ÛÝÇÝã ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ Ý»ñϳ۳óñ»É ¿ ³é³çÇÝ áõà ï³ñáõÙ μáõë³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ, ÑáÕÇÝ, çñÇÝ ¨ ³ÛÉ Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÇÝ Ñ³ëóí»ÉÇù íݳëÇ ã³÷»ñÁ, ÇëÏ Ùݳó³Í ùë³Ý ï³ñÇÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ã»Ý Ý»ñϳ۳óñ»É` ³ë»Éáí, »ñμ ѳÝù³í³ÛñÁ Ï߳ѳ·áñÍíÇ, ¹ñ³ÝÇó Ñ»ïá ÙdzÛÝ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ Ïϳ½ÙÇ áõ ÏÝ»ñϳ۳óÝÇ Ý³Ë³·ÇÍÝ ³ÙμáÕçáõÃÛ³Ùμ, ÇÝãÝ ûñ»ÝùÇ ÏáåÇï ˳ËïáõÙ ¿: ... ܳ˳·ÍáõÙ ·ñ»É »Ý, áñ ѳïí»ÉÇù ³Ù»Ý³Ñ³ëï³μáõÝ Ï³ÕÝÇÝ 28 ëÙ ïñ³Ù³·ÇÍ áõÝÇ, μ³Ûó ³ÝÓ³Ùμ ²ñ³ ´³μÉáÛ³ÝÇ Ñ»ï »Õ³Ýù »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñáõÙ áõ ã³÷»óÇÝù 3 Ù»ïñ 57 ëÙ å³ñ³·ÇÍ áõÝ»óáÕ Ï³ÕÝÇ, ³ÛëÇÝùÝ` Ïá×ÕÇ ïñ³Ù³·ÇÍÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ñ 1 Ù»ïñ 12 ëÙ: ´³½áõÙ »Ý ³Û¹åÇëÇ Ã»ñѳßí³ñÏÝ»ñÁ ݳ¨ ÑáÕÇ, çñÇ, í³ÛñÇ Ï»Ý¹³ÝÇÝ»ñÇ ¨ ³ÛÉÝ: -

γé³í³ñáõÃÛáõÝÁ ï»ÕÛ³±Ï ¿ ³Ûë ³Ù»ÝÇÝ:

- γé³í³ñáõÃÛáõÝÝ Çñ áñáßáõÙÁ ϳ۳óñ»É ¿ ÑÇÙÝí»Éáí ݳ˳·ÍáõÙ Ý»ñϳ۳óí³Í, ÑÇÙݳϳÝáõÙ, Ï»ÕÍ áõ ûñÇ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ íñ³: ²ÛëÇÝùÝ` ϳ٠Ýñ³Ýù ϳé³í³ñáõÃÛ³ÝÁ ˳μ»É »Ý` Çñ³Ï³Ý å³ïÏ»ñÁ ã»Ý Ý»ñϳ۳óñ»É, ϳ٠ϳé³í³ñáõÃÛáõÝáõÙ Ï³Ý Ù³ñ¹ÇÏ, áíù»ñ ÷áñÓáõÙ »Ý ³Ûë ѳÝó³íáñ Íñ³·ÇñÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É: - ÆëÏ ÇÝãù³Ýá±í ¿ íëï³Ñ»ÉÇ ¨ μ³ñ»ËÇÕ× Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÁ, áñÇÝ ïñí»É ¿ ³ñïáݳ·ÇñÁ:

ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáÕ

- 1995-96ÃÃ. §ì³É»ùë ·ñáõåÁ¦ ·Ý»ó ²É³í»ñ¹áõ åÕÝÓ³ÓáõÉ³Ï³Ý ·áñͳñ³ÝÁ, μ³Ûó Ý»ñ¹ñáõÙ³ÛÇÝ Çñ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ãϳï³ñ»Éáí ù³Õ³ùÁ ѳëóñ»ó áÕμ»ñ·³Ï³Ý íÇ׳ÏÇ: ... ²ãùÇ ³é³ç μݳÏãáõÃÛáõÝÁ áãÝã³ÝáõÙ ¿, μ³Ûó ÝáõÛÝ Ó»éݳñÏáõÃÛ³ÝÁ ѳÝù³í³Ûñ»ñ »Ý ѳÝÓÝíáõÙ, 17 г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ, 40-Á` ²ñó³ËáõÙ: - à±ñÝ ¿ ³Ûë áÕμ»ñ·áõÃÛ³Ý å³ï׳éÁ: - ²ÛÝ, áñ ·áñͳñ³ÝÝ ³ß˳ïáõÙ ¿ ³é³Ýó Ù³ùñÙ³Ý Ï³Û³ÝÇ áõ μáÉáñ íݳë³Ï³ñ ÝÛáõûñÁ ³ñï³Ý»ïíáõÙ »Ý ÙÃÝáÉáñï: Àëï ëï³ÝÓÝ³Í å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ` ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ å»ïù ¿ ϳéáõó»ñ ųٳݳϳÏÇó ·áñͳñ³Ý, áñë³ñ ¨ û·ï³Ñ³Ý»ñ Ãáõݳíáñ ³ñï³Ý»ïáõÙÝ»ñÁ, ëï³Ý³ñ Ù³ùáõñ åÕÇÝÓ ¨ ѳñ³ÏÇó óÝϳñÅ»ù áõ ѳ½í³·Ûáõï Ù»ï³ÕÝ»ñÁ: ê³Ï³ÛÝ ·áñͳñ³ÝÝ ³ß˳ï»óÝáõÙ »Ý ݳËݳ¹³ñÛ³Ý, μ³ñμ³ñáë »Õ³Ý³Ïáí: ºí ³ÙμáÕç Ãáõݳíáñ ³ñï³Ý»ïáõÙÝ»ñÁ, ³é³Ýó áñ¨¿ áñëÙ³Ý, ÙÕíáõÙ »Ý ÙÃÝáÉáñï ...

- ÊáñÑñ¹³ñ³Ý³Ï³Ý ÉëáõÙÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï Ï³ñáÕ³ó³±ù ³Ûë μáÉáñÁ ѳëóÝ»É å³ï·³Ù³íáñÝ»ñÇÝ: - ÈëáõÙÝ»ñ, áñå»ë ³Û¹åÇëÇÝ, ã»Õ³Ý: ºÕ»É ¿ ÙdzÏáÕÙ³ÝÇ ù³ñá½ãáõÃÛáõÝ: ¼»ÏáõÛóÝ»ñ »Ý áõÝ»ó»É μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñÁ, ݳËÏÇÝ Ý³Ë³ñ³ñ ì. ²Ûí³½Û³ÝÁ, ²ñ³ ´³μÉáÛ³ÝÁ, §ì³É»ùë ·ñáõåǦ ·áñͳ¹Çñ ïÝûñ»Ý ¶³·ÇÏ ²ñ½áõÙ³ÝÛ³ÝÁ ¨ ³ÛÉÝ: гϳé³Ï áñ¨¿ ϳñÍÇù ãÝ»ñϳ۳óí»ó: ¼»ÏáõóÙ³Ý ÷á˳ñ»Ý ÙÇ ù³ÝÇëÇÝ ÑÇÝ· ñá廳Ýáó »ÉáõÛÃÇ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ïí»óÇÝ ¨ ³ÛÝ ¿É í»ñçáõÙ, »ñμ ¹³ÑÉÇ×áõÙ 2-3 å³ï·³Ù³íáñ ¿ÇÝ Ùݳó»É: - à±í ¿ñ ÉëáõÙÝ»ñÇ Ï³½Ù³Ï»ñåÇãÁ: - ²ñ³ ´³μÉáÛ³ÝÇ Ñ»ï »ñμ ·Ý³óÇÝù »Õáõï, ¹ñ³ÝÇó Ñ»ïá ݳ ³é³ç³ñÏ»ó ϳ½Ù³Ï»ñå»É ÉëáõÙÝ»ñ, »ë ѳٳӳÛÝ»óÇ: ´³Ûó ÉëáõÙÝ»ñÇó »ñ»ù ûñ ³é³ç ݳ ³ë³ó, áñ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ½»ÏáõÛó Ý»ñϳ۳óÝ»Éáõ 50

Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ã»Ý áõݻݳ: êϽμáõÙ ß³ï áõñ³Ë ¿Ç` ѳí³ï³Éáí Ýñ³ μ³ñÇ Ñ³Ùμ³íÇÝ, μ³Ûó ÷³ëïáñ»Ý Ýñ³ ç³Ýù»ñáí ëï»ÕÍí»ó ÙÇ ³ÝÙ³ùáõñ ÷³ëï³ÃáõÕà ÙÇ ³ÝÙ³ùáõñ ·áñÍÇ Ïó»Éáõ ѳٳñ: §Ä³Ù³Ý³Ï ºñ¨³Ý¦, 27.11.2007Ã.

ºÔàôîÆ Ð²Üø²ì²ÚðÆ Þ²Ð²¶àðÌàôØÀ àâ ØƲÚÜ ´²ò²èÆÎ ¶ºð²Î² вÜð²ÚÆÜ Þ²Ð â¾, ²ÚȺì вÜðàôÂÚ²Ü ¸ºØ àôÔÔì²Ì ¶àðÌàÔàôÂÚàôÜ ¾ 2007Ã. ÝáÛ»Ùμ»ñÇ 1-ÇÝ ÐРϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ §Â»ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ Íñ³·ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí ÑáÕ»ñÇ Ýå³ï³Ï³ÛÇÝ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ ÷áË»Éáõ ¨ ÑáÕ³Ù³ë»ñ ïñ³Ù³¹ñ»Éáõ Ù³ëÇݦ, ÇÝãå»ë ݳ¨ §ÞÝáÕÇ ¨ »ÕáõïÇ ·ÛáõÕ³Ï³Ý Ñ³Ù³ÛÝùÝ»ñÇ í³ñã³Ï³Ý ë³ÑÙ³ÝÝ»ñáõÙ áñáß ï³ñ³ÍùÝ»ñáõÙ μ³ó³éÇÏ` ·»ñ³Ï³ ѳÝñ³ÛÇÝ ß³Ñ ×³Ý³ã»Éáõ ¨ ÑáÕ»ñÇ Ýå³ï³Ï³ÛÇÝ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ ÷á÷áË»Éáõ Ù³ëÇݦ áñáßáõÙÝ»ñ (N1278-Ü, N1279-Ü) ¿ ϳ۳óñ»É: гٳӳÛÝ N1278-Ü áñáßÙ³Ý, 1490,801 Ñ»Ïï³ñ (1207,55-Á` ³Ýï³é³ÛÇÝ) ÑáÕ»ñÁ ÷á˳¹ñí»É »Ý ³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý, Áݹ»ñùû·ï³·áñÍÙ³Ý ¨ ³ÛÉ ³ñï³¹ñ³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ÑáÕ»ñÇ Ï³ï»·áñdzÛÇ, ÇëÏ N1279-Ü áñáßáõÙáí` ýǽÇÏ³Ï³Ý ¨ Çñ³í³μ³Ý³Ï³Ý ³ÝÓ³Ýó å³ïϳÝáÕ ·ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ý 81,483 ѳ ÑáÕ»ñÇ ÝϳïÙ³Ùμ ׳ݳãí»É ¿ μ³ó³éÇÏ` ·»ñ³Ï³ ѳÝñ³ÛÇÝ ß³Ñ: ÐРϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ ÷áË»Éáí 1572,284 Ñ»Ïï³ñ ÑáÕ»ñÇ Ï³ñ·³íÇ׳ÏÁ, ³ñïáÝ»É ¿ §ì³ÉÉ»ùë ·ñáõå¦-Ç Ù»ç Áݹ·ñÏí³Í §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ö´ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³ÝÁ` ߳ѳ·áñÍ»É Â»ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÁ: öáñÓ»Ýù å³ñ½»É, û γé³í³ñáõÃÛ³Ý Ýßí³Í áñáßáõÙÝ»ñÁ` ·Çï³Ï³Ý, Çñ³í³Ï³Ý, ïÝï»ë³Ï³Ý DZÝã ÑÇÙù»ñ áõÝ»Ý, ¨ û ³ñ¹Ûá±ù »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍáõÙÝ Çñáù ѳÝñ³ÛÇÝ ß³Ñ ¿ Ñ»ï³åݹáõÙ: ²Û¹ áñáßáõÙÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ÑÇÙù »Ý ѳݹÇë³ó»É §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ö´ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ï³½Ù³Í` »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ Ü³Ë³·ÇÍÁ (§Þñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ íñ³ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ·Ý³Ñ³ïáõÙ¦ ¨ §²ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ Ý³Ë³·Çͦ, Ñ»ï³Ûëáõ` Þز¶ ¨ ܳ˳·ÇÍ, ѳٳå³ï³ë˳ݳμ³ñ), ¨ ·É˳íáñ³å»ë ³Û¹ ݳ˳·ÍÇÝ ÐÐ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ïñí³Í` Þñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ íñ³ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ÷áñÓ³·Çï³Ï³Ý »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝÁ: ØÇÝã ³Û¹ ÷³ëï³ÃÕûñÇ ùÝݳñÏáõÙÁ, ³ÝÑñ³Å»ßï »Ýù ѳٳñáõÙ, Ý³Ë ³Ý¹ñ³¹³éÝ³É Ñ³Ýù³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý ó÷áÝÝ»ñÇ áÉáñïáõÙ í³ñíáÕ å»ï³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ³ÛÝ ËݹñÇÝ, áñÝ Çñáù Ñ³Û ÅáÕáíñ¹Ç Ý»ñϳÛÇ áõ ³å³·³ÛÇ Ñ³Ù³ñ ϳÝËáñáßÇã Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝÇ:

51

гÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý ó÷áÝÝ»ñ §´Ý³å³Ñå³Ý³Ï³Ý í׳ñÝ»ñÇ ¹ñáõÛù³ã³÷»ñÇ Ù³ëÇݦ ÐÐ ûñ»ÝùÇ »ññáñ¹ Ñá¹í³ÍÁ ë³ÑÙ³ÝáõÙ ¿. §Þñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñáõÙ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý ¨ ëå³éÙ³Ý Ã³÷áÝÝ»ñÇ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ïáÝݳÛÇ ë³ÑÙ³Ýí³Í ϳñ áí ï»Õ³¹ñÙ³Ý (å³ÑÙ³Ý) ѳٳñ í׳ñÇ ¹ñáõÛù³ã³÷»ñÝ »Ý` - ³é³çÇÝ ¹³ëÇ íï³Ý ³íáñáõÃÛ³Ý Ã³÷áÝÝ»ñ - 48000 ¹ñ³Ù, - »ñÏñáñ¹ ¹³ëÇ íï³Ý ³íáñáõÃÛ³Ý Ã³÷áÝÝ»ñ - 24000 ¹ñ³Ù, - »ññáñ¹ ¹³ëÇ íï³Ý ³íáñáõÃÛ³Ý Ã³÷áÝÝ»ñ - 4800 ¹ñ³Ù, - ãáññáñ¹ ¹³ëÇ íï³Ý ³íáñáõÃÛ³Ý Ã³÷áÝÝ»ñ - 1500 ¹ñ³Ù, - áã íï³Ý ³íáñ ó÷áÝÝ»ñ (μ³ó³éáõÃÛ³Ùμ É»éݳ³ñ¹ÛáõݳѳÝáÕ Çñ³í³μ³Ý³Ï³Ý ³ÝÓ³Ýó ÏáÕÙÇó ï»Õ³¹ñíáÕ ¨ ÑáճͳÍÏáõÛÃÇ ù³Ý¹Ù³Ý áõ ßÇݳñ³ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí ³é³ç³ó³Í áã íï³Ý ³íáñ ó÷áÝÝ»ñÇ ) - 600 ¹ñ³Ù, - É»éݳ³ñ¹ÛáõݳѳÝáÕ Çñ³í³μ³Ý³Ï³Ý ³ÝÓ³Ýó ÏáÕÙÇó ï»Õ³¹ñíáÕ áã íï³Ý·³íáñ ó÷áÝÝ»ñ - 0 ¹ñ³Ù¦: Ü³Ë Ýß»Ýù, áñ ³Ûë ë³ÑÙ³ÝáõÙÁ ݳ¨ ͳÍϳ·Çñ ¿, ³ÛÝ ÇÙ³ëïáí, áñ §É»éݳ³ñ¹ÛáõݳѳÝáÕ Çñ³í³μ³Ý³Ï³Ý ³ÝÓ³Ýó ÏáÕÙÇó ï»Õ³¹ñíáÕ áã íï³Ý ³íáñ ó÷áÝÝ»ñ¦ ³ë»Éáí` å»ïù ¿ ѳëϳóíÇ Ñ³Ýù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí ³é³ç³óáÕ` ٳϳμ³óÙ³Ý (§¹³ï³ñϦ) ³å³ñÝ»ñ ¨ åáã³Ýù: гÛïÝÇ ¿, áñ åáã³ÝùÁ ¨ ٳϳμ³óÙ³Ý ³å³ñÝ»ñÁ å³ñáõݳÏáõÙ »Ý μáõë³Ï»Ý¹³Ý³Ï³Ý ³ß˳ñÑÇ Ñ³Ù³ñ ËÇëï íï³Ý·³íáñ ÝÛáõûñ` ͳÝñ Ù»ï³ÕÝ»ñ, áñáÝù áõÝ»Ý ë³ÕÙݳÃáõݳíáñ, Ùáõï³·»Ý, ÇÙáõݳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Á íݳëáÕ Ñ³ïÏáõÃÛáõÝ, ³é³ç³óÝáõÙ »Ý ųé³Ý·³Ï³Ý ˳óñáõÙÝ»ñ ¨ ³ÛɳμÝáõÛà ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñ: ²Û¹ ó÷áÝÝ»ñÁ` ٳϳμ³óÙ³Ý ³å³ñÝ»ñÁ ¨ åáã³ÝùÁ, ÙÇÙÛ³ÝóÇó ÑÇÙݳϳÝáõÙ ï³ñμ»ñíáõÙ »Ý Ýñ³Ýáí, áñ åáã³ÝùÁ ÷áßdzóí³Í-³ÏïÇí³óí³Í ¿, å³ñáõݳÏáõÙ ¿ ùÇÙÇ³Ï³Ý Éñ³óáõóÇã ÙdzóáõÃÛáõÝÝ»ñ ¨ Ñ»ßïáõÃÛ³Ùμ ¿ ï³ñ³ÍíáõÙ: ƱÝã ÑÇÙݳíáñÙ³Ùμ ¿ ѳÝù³í³Ûñ»ñÁ ߳ѳ·áñÍáÕÝ»ñÇÝ ³ñïáÝíáõÙ Çñ»Ýó ³ñï³¹ñ³Í ó÷áÝÝ»ñÁ (³ÛÝ ¿É ËÇëï íï³Ý·³íáñ ÝÛáõûñ å³ñáõݳÏáÕ, ³ÛëÇÝùÝ` Ãáõݳíáñ ó÷áÝÝ»ñÁ) ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñáõÙ ï»Õ³¹ñ»Éáõ ¹ÇÙ³ó ãí׳ñ»É, »ñμ Ýßí³Í ³ñïáÝáõÃÛáõÝÝ ³ÛÝ ·É˳íáñ ·áñÍáÝÝ ¿, áñ ѳÝù»ñÇÝ ï»ñ ¹³ñÓ³ÍÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ß³Ñáõóμ»ñ ¿ ¹³ñÓÝáõÙ ³Ý·³Ù Ù»ï³ÕÝ»ñÇ ß³ï ó³Íñ å³ñáõݳÏáõÃÛ³Ùμ ѳÝù³í³Ûñ»ñÇ ß³Ñ³·áñÍáõÙÁ: §Â³÷áÝÝ»ñÇ Ù³ëÇݦ ÐÐ ûñ»ÝùÇ 2-ñ¹ Ñá¹í³Íáí ë³ÑÙ³ÝíáõÙ ¿. §úñ»ÝùÇ áñÍáÕáõÃÛáõÝÁ ãÇ ï³ñ³ÍíáõÙ` ѳÝù³ñ¹ÛáõݳѳÝáÕ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³Ï³μ³óÙ³Ý ß»ñïÇ ³å³ñÝ»ñÇ íñ³: êáõÛÝ Ù³ëáí ݳ˳ï»ëí³Í` ó÷áÝÝ»ñÇ áñͳÍáõÃÛ³Ý Ñ»ï ϳåí³Í ѳñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ϳñ ³íáñíáõÙ »Ý ÐÐ ³ÛÉ ûñ»ÝùÝ»ñáí ¨ Çñ³í³Ï³Ý ³Ïï»ñáí¦: ê³Ï³ÛÝ ³Ûë ¹ñáõÛÃÁ ëáíáñ³Ï³Ý ˳μϳÝù ¿: Æñ³Ï³Ýáõ٠ٳϳμ³óÙ³Ý ß»ñïÇ ³å³ñÝ»ñÇ ·áñͳÍáõÃÛ³Ý Ñ»ï ϳåí³Í ѳñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ áñ¨¿ ûñ»Ýùáí ã»Ý ϳñ·³íáñíáõÙ: ²í»ÉÇÝ` ݳ¨ áñ¨¿ ûñ»Ýùáí ã»Ý ϳñ·³íáñíáõ٠ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý ³Ù»Ý³íï³Ý·³íáñ ó÷áÝÝ»ñÁ` §åáã³ÝùÝ»ñÁ¦: ²ÛëÇÝùÝ` ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ÇÙ³` ³é³ÝÓÇÝ ³ÝѳïÝ»ñÇ ß³Ñ»ñÇÝ Í³é³ÛáÕ ³Û¹ ë³ÑÙ³ÝáõÙÁ, ѳí³Ý³μ³ñ, ³ñí³Í ¿ ÙdzÛÝ Ýñ³ ѳٳñ, áñ Ù³ñ¹Ï³Ýó áõß³¹ñáõÃÛáõÝÁ ËݹñÇó ß»ÕíÇ: ²Ûë ¨ ËݹñÇ Ñ»ï ϳåí³Í ÙÛáõë ³Ýïñ³Ù³μ³Ý³Ï³Ý Ùáï»óáõÙÝ»ñÇó ϳñ»ÉÇ ¿ »½ñ³Ï³óÝ»É, áñ ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý ó÷áÝÝ»ñÁ ѳñÏÙ³Ý ¹³ßïÇó Ñ»é³óÝ»É-ѳݻÉÁ ϳï³ñíáõÙ ¿ Ù»ñ ºñÏñÇ ûñ»Ýë¹Çñ ¨ ·áñͳ¹Çñ Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ Ñ»ï¨áÕ³Ï³Ý áõ ѳٻñ³ßË ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ùμ: ÖÇßï ¿, ËáñÑñ¹³ÛÇÝ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ûñáù ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý ó÷áÝÝ»ñ å³Ñ»ëï³íáñ»Éáõ ѳٳñ í׳ñÝ»ñ ë³ÑÙ³Ýí³Í ã¿ÇÝ, μ³Ûó ¹³ Ñ»Ýó ³Û¹å»ë ¿É å»ïù ¿ ÉÇÝ»ñ, ù³Ý½Ç å»ïáõÃÛ³ÝÝ ¿ÇÝ å³ïϳÝáõÙ μÝ³Ï³Ý å³ß³ñÝ»ñÝ áõ ¹ñ³Ýó ߳ѳ·áñÍÙ³Ý Ù»Ý³ßÝáñÑÁ, ¨ å»ïáõÃÛáõÝÝ ¿É ÉáõÍáõÙ ¿ñ Ýßí³Í ó÷áÝÝ»ñÁ Ù»Ïáõë³óÝ»Éáõ, û·ï³Ñ³Ý»Éáõ ¨ ÙÛáõë ËݹÇñÝ»ñÁ: 52

öáËí»É ¿ ѳë³ñ³Ï³ñ·Á, ÷áËí»É »Ý ë»÷³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ó¨»ñÁ, ݳ¨` Çñ»ñÇ ¹ñáõÃÛáõÝÁ: ÐÐ å»ïáõÃÛáõÝÁ ½ñÏí»É ¿, ϳñ»ÉÇ ¿ ³ë»É` ÇÝùݳϳ٠Ññ³Å³ñí»É ¿ Çñ ÇëÏ μÝ³Ï³Ý Ñ³ñëïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ߳ѳ·áñÍ»Éáõ Çñ³íáõÝùÇó: ÐÐ Çß˳ݳíáñÝ»ñÁ ¹ñ³Ù³ßÝáñѳÛÇÝ, í³ñϳÛÇÝ, Ù³ñ¹³ëÇñ³Ï³Ý û·ÝáõÃÛ³Ý ¨ ³ÛÉ Ï³ñ·Ç ÷³ëï³ÃÕûñÇ ëïáñ³·ñÙ³Ý-í³í»ñ³óÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ, ûñÇݳÏ, ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ý áÉáñïáõÙ ïÇñáç ϳñ·³íÇ׳ÏÁ Ïáñóñ»É »Ý ¨ ϳñ»ÉÇ ¿ ³ë»É` Ó»éù »Ý μ»ñ»É ѳٳñÛ³ ¹Çïáñ¹Ç ϳñ·³íÇ׳Ï: ê³Ï³ÛÝ ØÇç³½·³ÛÇÝ Ñ»ÕÇݳϳíáñ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ù»¹³ÉÝ»ñ »Ý ëï³ÝáõÙ ¨ ³ñųݳÝáõÙ Ýñ³Ýó ·áí»ëïÇÝ: ²ÛÅÙ ÐРϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ áã ÙdzÛÝ Ýáñ ѳÝù³í³Ûñ»ñ ãÇ ß³Ñ³·áñÍáõÙ, ³Ûɨ, ÑÇÙݳϳÝáõÙ, ûï³ñ»ñÏñÛ³ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ ¿ ѳÝÓÝáõ٠߳ѳ·áñÍíáÕ Ñ³Ýù³í³Ûñ»ñÁ: úñÇݳÏ, ø³ç³ñ³ÝÇ åÕÝÓ³ÙáÉÇμ¹»Ý³ÛÇÝ, êáÃùÇ áëÏáõ ¨ ³ÛÉ Ñ³Ýù³í³Ûñ»ñÁ: гÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛáõÝÁ ¹³ñÓ»É ¿ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ ³ÝѳïÝ»ñÇ Ù»Ý³ßÝáñÑ, ë³Ï³ÛÝ Ã³÷áÝÝ»ñÇ Ï³é³í³ñÙ³Ý ËݹñáõÙ ãÇ ÷áËí»É ݳËÏÇÝ Ï³ñ·Á: ³÷áÝÝ»ñÇ »ñϳñ³Å³ÙÏ»ï ϳé³í³ñÙ³Ý ËݹÇñÝ ÇÝãå»ë ϳñ, ³ÛÝå»ë ¿É Ùݳó»É ¿ å»ïáõÃÛ³Ý íñ³: ÆëÏ å»ïáõÃÛáõÝÝ ÇÝãå»±ë Ïϳñáճݳ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É Ñëϳ۳ͳí³É ýÇݳÝë³Ï³Ý, ï»ËÝÇÏ³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñ ¨ Ù³ñ¹áõÅ å³Ñ³ÝçáÕ ³Û¹ ËݹÇñÁ, »ñμ ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛáõÝÇó ³é³ç³ó³Í ß³ÑáõÛÃÇÝ ÑÇÙݳϳÝáõÙ ïÇñ³ÝáõÙ »Ý ߳ѳ·áñÍáÕÝ»ñÁ: ÜáõÛÝ å³ïÏ»ñÝ ¿ ݳ¨ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ÙÛáõë ×ÛáõÕ»ñáõÙ: ²ëí³ÍÇó ϳñ»ÉÇ ¿ ³Ý»É ³ÛÝ Ñ»ï¨áõÃÛáõÝÁ, áñ Ýßí³Í ûñ»ÝùÇ` ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý ó÷áÝÝ»ñÇÝ í»ñ³μ»ñáÕ ë³ÑÙ³ÝáõÙÁ ÑÇÙݳíáñí³Í ã¿, ѳϳëáõÙ ¿ г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ß³Ñ»ñÇÝ, ѻ勉μ³ñ, ÷áËí»Éáõ Ññ³ï³å ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝ áõÝÇ: ´Ý³Ï³Ý å³ß³ñÝ»ñÇ ÝϳïÙ³Ùμ Çñ ³ÝÑ»é³ï»ëáõÃÛ³Ùμ ÐÐ ûñ»Ýë¹ÇñÝ»ñÇó »ï ãÇ ÙÝáõ٠ݳ¨ Ù»ñ ºñÏñÇ Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝÁ: ÐРϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ùμ ½μ³ÕíáÕÝ»ñÇó å³Ñ³ÝçíáÕ μÝû·ï³·áñÍÙ³Ý í׳ñÝ»ñÁ Ýí³½»óñ»É ¿: ºÃ» 1993 Ãí³Ï³ÝÇÝ ³Û¹ í׳ñÁ, ûñÇݳÏ, åÕÝÓ³ÙáÉÇμ¹»Ý³ÛÇÝ Ñ³Ýù³í³Ûñ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ϳ½ÙáõÙ ¿ñ Çñ³óí³Í ·ÝÇ 6 ïáÏáëÁ, ³å³ ³ÛÅÙ` 1,3 ïáÏáëÁ, ³ÛëÇÝùÝ` 4,6 ³Ý·³Ù å³Ï³ë: ¸Åμ³Ëï³μ³ñ, ÐÐ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ã»Ý ó³ÝϳÝáõÙ ÁݹûñÇÝ³Ï»É ³ß˳ñÑáí Ù»Ï, ÇѳñÏ» áñáß μ³ó³éáõÃÛáõÝÝ»ñáí, ÁݹáõÝí³Í ³ÛÝ Ï³ñ·Á, »ñμ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ³é³ÝÓݳÏÇ Ñá·³ï³ñáõÃÛáõÝ »Ý óáõó³μ»ñáõÙ ë»÷³Ï³Ý μÝ³Ï³Ý å³ß³ñÝ»ñÁ ËݳÛáÕ³μ³ñ ¨ ³ñ¹Ûáõݳí»ï û·ï³·áñÍ»Éáõ ¨ å³Ñå³Ý»Éáõ ËݹÇñÝ»ñáõÙ: úñÇݳÏ, âÇÉÇáõ٠ѳÝù³Ñ³ÝÙ³Ùμ ½μ³ÕíáÕÝ»ñÁ å»ïáõÃÛ³ÝÁ Ùáï 2,5 ³Ý·³Ù ³í»ÉÇ ß³ï ß³ÑáõóѳñÏ »Ý í׳ñáõÙ, ù³Ý ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ³ÛÉ ×ÛáõÕ»ñáõÙ: ÐÇÙݳíáñí³Í 㿠ݳ¨ ٳϳμ³óÙ³Ý ³å³ñÝ»ñÁ áã íï³Ý·³íáñ, ÇëÏ åáã³ÝùÁ ÙdzÛÝ ãáññáñ¹ ¹³ëÇ íï³Ý·³íáñáõÃÛ³Ý Ã³÷áÝ Ñ³Ù³ñ»ÉÁ (ܳ˳·ÍÇ 39-ñ¹ ¿çáõ٠ϳñ¹áõÙ »Ýù. §äáã»ñÁ Ññ¹»Ñ³íï³Ý ã»Ý ¨ å³ïϳÝáõÙ »Ý íï³Ý ³íáñáõÃÛ³Ý 4 ¹³ëÇݦ: ²é³ÛÅÙ Ù»½ ãÇ Ñ³çáÕí»É ×ßï»É, û ³Û¹ á±ñ ûñ»Ýùáí ϳ٠»Ýóûñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý ³Ïïáí ¿ ë³ÑÙ³Ýí³Í åáã³ÝùÝ»ñÇ` íï³Ý·³íáñáõÃÛ³Ý ãáññáñ¹ ¹³ëÇÝ å³ïϳݻÉÁ): Üß»Ýù, áñ ó÷áÝÝ»ñÇ áÉáñïáõÙ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý μݳ·³í³éÇ å»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý Édz½áñí³Í Ù³ñÙÇÝÁ ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ ÐÐ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ: ²Û¹ ݳ˳ñ³ñáõÃÛ³Ý Çñ³í³ëáõÃÛáõÝÝ ¿` Áëï íï³Ý·³íáñáõÃÛ³Ý ¹³ë³Ï³ñ·í³Í ó÷áÝÝ»ñÇ ó³ÝÏÇ ë³ÑÙ³ÝáõÙÁ (³÷áÝÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ ÐÐ ûñ»Ýù, Ñá¹í³Í 8): ²Ïݳéáõ ¿, áñ ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý ó÷áÝÝ»ñÝ Çñ»Ýó íï³Ý·³íáñáõÃÛ³Ý ³ëïÇ׳ÝÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ã¹³ë»ÉÁ ¨ ¹ñ³Ýù ѳٳå³ï³ëË³Ý í³Ûñ»ñáõÙ ÉóÝ»Éáõ ¹ÇÙ³ó μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý í׳ñÝ»ñ ãå³Ñ³Ýç»ÉÁ, ÷³ëïáñ»Ý, Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ѳ÷ßï³Ï»É å»ïáõÃÛ³Ý-³½·³ÛÇÝ áõÝ»óí³ÍùÁ: úñ»Ýë¹ñáñ»Ý ë³ÑÙ³Ýí³Í ³Û¹ ϳñ·Á ׳ݳå³ñÑ ¿ ѳñÃáõÙ û·ï³Ï³ñ ѳݳÍáÝ»ñÇ ß³ï ó³Íñ å³ñáõݳÏáõÃÛ³Ùμ ѳÝù³í³Ûñ»ñÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý Ñ³Ù³ñ, 53

ÇÝãÝ ³ÏÝѳÛïáñ»Ý Ïμ»ñÇ ÷áËϳå³Ïóí³Í ³Õ»ï³ÉÇ áõ Ïáñͳݳñ³ñ Ñ»ï¨Û³É »ñ¨áõÛÃÝ»ñÇ` - û·ï³Ï³ñ ѳݳÍáÝ»ñÇ å³ß³ñÝ»ñÇ ³ñ³· ëå³éÙ³Ý, - μÝ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÇ É³Ûݳͳí³É ³í»ñÙ³Ý, ¹ñ³Ýó ϳÛáõÝ ³ÕïáïÙ³Ý ¨ áãÝã³óÙ³Ý, - çñ³·áÛ³óÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÇ ³í»ñÙ³Ý ¨ í»ñ³óÙ³Ý, ÇÝãå»ë ¨ çñ»ñÇ ³ÕïáïÙ³Ý ¨ ¹ñ³Ýó áñ³Ï³Ï³Ý ѳïϳÝÇßÝ»ñÇ í³ï³óÙ³Ý, - í³ñ»É³ÑáÕ»ñÇ, ³Ýï³éÝ»ñÇ, ³Û·ÇÝ»ñÇ, ³ñáï³í³Ûñ»ñÇ ÏáñëïÇ, ÇÝãå»ë ݳ¨ å³Ñå³Ýí³Í ï³ñ³ÍùÝ»ñÇ ³ÕïáïÙ³Ý ¨ ³Ýû·ï³·áñÍ»ÉÇ ¹³éݳÉáõÝ, ³í³Ý¹³Ï³Ý »ñÏñ³·áñÍáõÃÛ³Ý ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ Ùßï³Ï³ÛáõÝ ³ß˳ï³ï»Õ»ñÇ Ýí³½»óÙ³Ý ¨ í»ñ³óÙ³Ý, ·ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý ÙûñùÇ áñ³Ï³Ï³Ý ѳïϳÝÇßÝ»ñÇ í³ï³óÙ³Ý ¨ ³ñï³¹ñ³Ï³Ý ͳí³ÉÝ»ñÇ Ýí³½»óÙ³Ý, - ÑáÕÇ μ»ññÇáõÃÛ³Ý ³ÝÏÙ³Ý, - ³Õù³ïáõÃÛ³Ý Ëáñ³óÙ³Ý ¨ ͳí³ÉÙ³Ý, - ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇ, ³Û¹ ÃíáõÙ` Ù³ñ¹Ï³Ýó ÑÇí³Ý¹³óáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³×Ç, - μݳÏãáõÃÛ³Ý ³ñï³·³ÕÃÇ, - å»ïáõÃÛ³Ý ÑÇÙù»ñÇ ÃáõɳóÙ³Ý ... γñÍáõÙ »Ýù, Ù»ñ ºñÏñÇ ß³Ñ»ñÇó ãÇ μËáõ٠ݳ¨ μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý í׳ñÝ»ñÇó Ù³ëݳѳÝáõÙÝ»ñ ϳï³ñ»Éáõ ϳñ·Á: §ÀÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó í׳ñíáÕ μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý í׳ñÝ»ñÇ Ýå³ï³Ï³ÛÇÝ û·ï³·áñÍÙ³Ý Ù³ëÇݦ ÐÐ ûñ»ÝùÁ ë³ÑÙ³ÝáõÙ ¿. §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá ñ³Ù, ¼³Ý »½áõñÇ åÕÝÓ³ÙáÉÇμ¹»Ý³ÛÇÝ ÏáÙμÇݳï, ² ³ñ³ÏÇ åÕÝÓ³ÙáÉÇμ¹»Ý³ÛÇÝ ÏáÙμÇݳï, ¸ÇÝá áɹ Ù³ÛÝÇÝ ù³Ù÷ÝÇ, ²ËóɳÛÇ É»éݳѳñëï³óÙ³Ý ÏáÙμÇݳï, ²ñ³ñ³ïó»Ù»Ýï, ØÇϳ-ó»Ù»Ýï, Ðñ³½¹³Ý æ¾Î, ºñ¨³Ý æ¾Î, ¶³ç» áñÍ, ¶³ç ö´ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ²ñÙ»ÝÇ³Ý ÙáÉÇμ¹»Ý ÷ñá¹³ùßÝ êäÀ, سùáõñ »ñϳÃ, ²ëÏ»- ñáõå ¨ â³ñ»Ýó³í³ÝÇ ÒáõɳϻÝïñáÝ ´´ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó í׳ñíáÕ μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý í׳ñÝ»ñÇó Ù³ëݳѳÝáõÙÝ»ñ ϳï³ñíáõÙ ¨ ³é³ÝÓÇÝ ïáÕáí ³ñï³óáÉíáõÙ »Ý ³ÛÝ Ñ³Ù³ÛÝùÝ»ñÇ μÛáõç»Ý»ñáõÙ, áñáÝó ï³ñ³ÍùáõÙ Ýßí³Í ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ ÃáÕÝáõÙ ¿ íݳë³Ï³ñ ³½¹»óáõÃÛáõݦ: ö³ëïáñ»Ý, ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ ³ñïáÝíáõÙ ¿ áã ÙdzÛÝ ïñÇÉÇáݳíáñ ¹ñ³ÙÇ Ñ³ñÏ»ñ ãí׳ñ»É, ³Ûɨ Ýñ³Ýó ¿ Ñ³ÝÓÝíáõÙ ÐÐ ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÇ íñ³ ³½¹»óáõÃÛ³Ý áñáß ÉͳÏÝ»ñ: лï³ùñùÇñ ¿, DZÝã ÑÇÙݳíáñÙ³Ùμ áõ ïñ³Ù³μ³ÝáõÃÛ³Ùμ ¿ ϳé³í³ñáõÃÛ³Ý ³Ûë ýáõÝÏóÇ³Ý Ñ³ÝÓÝíáõÙ Ù»ñ ºñÏñáõÙ ïÝï»ë³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝ í³ñáÕ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ: ⿱ áñ ³Û¹åÇëÇ Ï³ñ·Á μ»ñáõÙ ¿ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³½¹»óáõÃÛ³Ý áÉáñïÇ ÁݹɳÛÝÙ³ÝÁ` μݳÏãáõÃÛ³Ý íñ³ ×ÝßáõÙ ·áñͳ¹ñ»ÉáõÝ, ÇÝãå»ë ݳ¨ Ù³ñ¹Ï³Ýó Ùï³Í»É³Ï»ñåáõÙ ëïñáõÏÇ Ñá·»μ³ÝáõÃÛ³Ý ³Ùñ³·ñÙ³ÝÁ: ¸Åμ³Ëï³μ³ñ, Ó¨³íáñí»É ¿ §å»ïáõÃÛáõÝ å»ïáõÃÛ³Ý Ù»ç¦` ù³Ûù³ÛÇã áõ Ïáñͳݳñ³ñ ѳٳϳñ·Á: ´áÉáñÇÝ ¿ ѳÛïÝÇ, áñ ѳÝù³Ñ³ÝÙ³Ý-ѳÝù³í»ñ³Ùß³ÏÙ³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ùμ ½μ³ÕíáõÙ »Ý ¨ ϳñáÕ »Ý ½μ³Õí»É ÙdzÛÝ Ù»ñ ºñÏñÇ ûñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý ¨ å»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ÉͳÏÝ»ñÇÝ ïÇñ³å»ïáÕÝ»ñÇó ³ñïáÝáõÃÛáõÝ ëï³ó³Í ѳñáõëïÝ»ñÁ, ÇÝãå»ë ݳ¨ Ýßí³Í áÉáñïáõÙ í³ñíáÕ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ Ó¨³íáñáÕ áõ ûɳ¹ñáÕ ³ñï³ùÇÝ áõÅÇ Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ù³ëݳÏÇóÝ»ñÁ: гÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ý áÉáñïáõÙ í³ñíáÕ` ·Çï³Ï³Ýáñ»Ý ãÑÇÙݳíáñí³Í, Ù»ñ ³½·³ÛÇÝ ß³Ñ»ñÇÝ Ñ³Ï³ëáÕ, ѳí³Ý³μ³ñ ¨ Ýå³ï³Ï³ÛÝáñ»Ý ÑáñÇÝí³Í ³ÛëåÇëÇ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ß³Ñ»Ï³Ý ¿ ÙdzÛÝ ³é³ÝÓÇÝ ³ñïáÝÛ³É ³ÝѳïÝ»ñÇ ¨ Ñ³Û ÅáÕáíñ¹Ç ëïñϳóáõÙÁ ó³ÝϳóáÕÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: Àëï »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ Ý³Ë³·ÍÇ ïíÛ³ÉÝ»ñÇ, 25 ï³ñí³ ÁÝóóùáõÙ í»ñ³Ùß³Ïí»Éáõ ¿ 175 ÙÉÝ ïáÝݳ ѳÝù³ù³ñ, áñÇ Í³í³É³ÛÇÝ ÏßÇéÁ 2,65 ·/ëÙË ¿, 54

ÇëÏ Ù³Ï³μ³óÙ³Ý ·áñͳÏÇóÁ 0,664 ËÙ/ïáÝݳ ¿ (³ÛëÇÝùÝ` ³Ù»Ý ÙÇ ïáÝݳ ѳÝù³ÝÛáõà ѳݻÉÇë, ³é³ç³Ý³Éáõ ¿ 0,664 Ë٠ٳϳμ³óÙ³Ý ³å³ñ): ºÃ» ٳϳμ³óÙ³Ý ³å³ñÝ»ñÇ ÙÇçÇÝ Í³í³É³ÛÇÝ ÏßÇéÝ ÁݹáõÝ»Ýù 2,4 (Áëï Ù³ëݳ·»ïÝ»ñÇ, ϳñ»ÉÇ ¿ í»ñóÝ»É 2,5-2,6), ³å³ ³Û¹ ¹»åùáõÙ Ù»Ï ïáÝݳ ѳÝù³ù³ñ ѳݻÉÇë ϳé³ç³Ý³ 1,59 ïáÝݳ ٳϳμ³óÙ³Ý ³å³ñ: ¸³ Ý߳ݳÏáõÙ ¿, áñ Ýßí³Í ï³ñÇÝ»ñÇÝ §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ ßñç³Ï³ ÙÇç³í³Ûñ ¿ ó÷»Éáõ 278 ÙÉÝ ïáÝݳ (116,2 ÙÉÝ ËÙ) ٳϳμ³óÙ³Ý ³å³ñÝ»ñ, 172,8 ÙÉÝ ïáÝݳ åáã³Ýù (åáã³ÝùÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ ѳÝù³ù³ñÇ 98,75%-Á): ÎÛ³ÝùÇ Ñ³Ù³ñ Ù»Í íï³Ý· Ý»ñϳ۳óÝáÕ åáã³ÝùÇ ¨ ٳϳμ³óÙ³Ý ³å³ñÝ»ñÇ ¹ÇÙ³ó »Ã» ³Ý·³Ù í׳ñíÇ ÑÇßÛ³É ûñ»ÝùÇ ë³Ï³·Ý»ñáí (ٳϳμ³óÙ³Ý ³å³ñÝ»ñÁ ÑÇÝ·»ñáñ¹, ³ÛëÇÝùÝ` áã íï³Ý·³íáñ, ÇëÏ åáã³ÝùÁ` ãáññáñ¹ ¹³ëÇ Ã³÷áÝÝ»ñ), ³å³ 278 ÙÉÝ ïáÝݳ ٳϳμ³óÙ³Ý ³å³ñÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ í׳ñí»ÉÇù ·áõÙ³ñÁ Ïϳ½ÙÇ 166,8 ÙÉñ¹ ¹ñ³Ù, ÇëÏ 172,8 ÙÉÝ ïáÝݳ åáã³ÝùÇ Ñ³Ù³ñ` 259,2 ÙÉñ¹ ¹ñ³Ù: ¶áõÙ³ñ³ÛÇÝ 426 ÙÉñ¹ ¹ñ³Ù (1,42 ÙÉñ¹ ¹áɳñ, ¹ñ³ÙÇ ÷á˳ñÅ»ùÇ 2007Ã. ¹»Ïï»Ùμ»ñÇ ïíÛ³ÉÝ»ñáí` Ù»Ï ¹áɳñÁ 300 ¹ñ³Ù): Æñ»Ýó íï³Ý·³íáñáõÃÛáõÝÇó »ÉÝ»Éáí` »Ã» åáã³ÝùÁ ѳٳñíÇ ³é³çÇÝ, ÇëÏ Ù³Ï³μ³óÙ³Ý ³å³ñÝ»ñÁ »ñÏñáñ¹ ¹³ëÇ íï³Ý·³íáñ ó÷áÝÝ»ñ, ³å³ ³Û¹ ¹»åùáõÙ` 14,96 ïñÇÉÇáÝ ¹ñ³Ù (49,86 ÙÉñ¹ ¹áɳñ): гí³Ý³μ³ñ Ï·ïÝí»Ý Ù³ñ¹ÇÏ, áíù»ñ ó÷áÝÝ»ñÇ ¹ÇÙ³ó å³Ñ³ÝçíáÕ ·áõÙ³ñÝ»ñÁ Ù»Í Ïѳٳñ»Ý, ë³Ï³ÛÝ Ù»ñ ϳñÍÇùáí, ¹ñ³Ýù ãÝãÇÝ »Ý` ¸áõù³Ý³Óáñ, ä³Ï³ë³çáõñ (ϳ٠»Õáõï, ʳé³ï³Óáñ), ÎéáõÝÏ É»éݳÛÇÝ ·»ï³ÏÝ»ñÇ ÑáõÝ»ñÇÏÇñ×»ñÇ ³í»ñÙ³Ý, áãÝã³óÙ³Ý, ¹ñ³Ýó çñ»ñÇ ³ÕïáïÙ³Ý, öÇçáõï, Þ¨áõï ¨ ¶áõɳμÇ É»éݳÛÇÝ ·»ï³ÏÝ»ñÇ Ë³Ã³ñÙ³Ý, ÇÝãå»ë ݳ¨ ÞÝáÕ ¨ ¸»μ»¹ ·»ï»ñÇ ³ÕïáïÙ³Ý ¹ÇÙ³ó ÷áËѳïáõóáõ٠ѳٳñí»Éáõ ѳٳñ: ܳ˳·Íáõ٠ٳϳμ³óÙ³Ý ³å³ñÝ»ñÁ ѳٳñíáõÙ »Ý áã íï³Ý·³íáñ ó÷áÝÝ»ñ, ë³Ï³ÛÝ, Ç Ñ³Ï³¹ñáõÃÛáõÝ ¹ñ³Ý, ÝáõÛÝ Ý³Ë³·ÍÇ 41 ¿çáõÙ ·ñí³Í ¿. §Ð»ï³ ³ÛáõÙ ³Ûë ÑáÕÁ (μ³óѳÝùÇ ¨ É»éݳѳñëï³óáõóÇã ý³μñÇϳÛÇ ï³ñ³ÍùÝ»ñÇó ï»Õ³Ñ³Ýí»ÉÇù μ»ññÇ ÑáÕÁ) Ïû ï³ áñÍíÇ åáã³Ùμ³ñÇ ¨ Éó³ÏáõÛïÇ (ٳϳμ³óÙ³Ý ³å³ñÝ»ñÇ) ï³ñ³ÍùÇ Ù³Ï»ñ»ëÁ ÙÇÝ㨠30-50 ë٠ѽáñáõÃÛ³Ùμ Ñáճ߻ñïáí ͳÍÏ»Éáõ ѳٳñ: ê³ ÏϳÝ˳ñ »ÉÇ Í³Ýñ Ù»ï³ÕÝ»ñáí ѳñáõëï ѳÝù³ÝÛáõÃÇ ÑáÕÙݳѳñáõÙÁ ¨ ù³Ùáõ ÙÇçáóáí ßñç³Ï³ ï³ñ³ÍùÝ»ñ ï³ñ³ÍáõÙÁ¦: ²ÛÅÙ Ù»ñ ºñÏñáõÙ, ³é³Ýó áñ¨¿ ѳñÏÙ³Ý` ï³ñ»Ï³Ý ï³ëÝÛ³Ï ÙÇÉÇáݳíáñ ïáÝݳݻñ ٳϳμ³óÙ³Ý ³å³ñÝ»ñ áõ åáã³ÝùÝ»ñ »Ý ó÷íáõÙ Ï»ÝëáÉáñï, ÑÇÙݳϳÝáõÙ, ·»ï»ñÇ ÑáõÝ»ñ: ²Ûë ³Ù»ÝÁ ³ëíáõÙ ¿ ÙdzÛÝ Ýñ³ ѳٳñ, áñ óáõÛó ïñíÇ, û г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝáõ٠ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ùμ ½μ³ÕíáÕÝ»ñÝ ûñ»Ýë¹ñáñ»Ý ëï³ó³Í ³ñïáÝáõÃÛáõÝÝ»ñáí Ç’Ýã ͳí³ÉÝ»ñÇ ·áõÙ³ñÝ»ñ ã»Ý ÙáõÍáõÙ å»ï³Ï³Ý ·³ÝÓ³ñ³Ý, ¨ »Ã» ûñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ ãÉÇÝ»Ý, ѻﳷ³ÛáõÙ ¿É ÝáõÛÝå»ë ã»Ý ÙáõÍÇ: Àëï ܳ˳·ÍÇ, »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³Ûñáõ٠ѳÝù³ù³ñÇ Ñ³ëï³ïí³Í å³ß³ñÝ»ñÁ ϳ½ÙáõÙ »Ý 459 ÙÉÝ ïáÝݳ, ٳϳμ³óÙ³Ý ÝáõÛÝ ·áñͳÏóÇ (0,664) ¹»åùáõ٠ϳé³ç³Ý³ 731,5 ÙÉÝ ïáÝݳ (304,7 ÙÉÝ ËÙ) ٳϳμ³óÙ³Ý ³å³ñÝ»ñ, åáã³ÝùÁ Ïϳ½ÙÇ 453 ÙÉÝ ïáÝݳ: §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý å³ïí»ñáí »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝ Ï³ï³ñ³Í ϳݳ¹³Ï³Ý §Strathkona Mineral Services Ltd¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñáí, ѳÝù³ù³ñÇ å³ß³ñÝ»ñÁ ϳñáÕ »Ý ÉÇÝ»É Ý³ËÏÇÝáõ٠ѳëï³ïí³Í å³ß³ñÝ»ñÇó 15 ïáÏáëáí ³í»ÉÇ: ºÃ» Çñáù ¹³ ×Çßï ¿ ¨ ѳßí³ñϳÛÇÝ 527,8 ÙÉÝ ïáÝݳ ѳÝù³ù³ñÝ ³ÙμáÕçáõÃÛ³Ùμ û·ï³·áñÍíÇ, ³å³ ٳϳμ³óÙ³Ý ÝáõÛÝ ·áñͳÏóÇ ¹»åùáõ٠ϳé³ç³Ý³ 841 ÙÉÝ ïáÝݳ (350 ÙÉÝ ËÙ) ٳϳμ³óÙ³Ý ³å³ñ ¨ 521 ÙÉÝ ïáÝݳ åáã³Ýù: 55

гٻٳïáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ Ýß»Ýù, áñ Ù»ñ ºñÏñáõÙ ÙÇÝ㨠2003 Ãí³Ï³ÝÁ ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí ³é³ç³ó³Í åáã³ÝùÝ»ñÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ÇÝ Áݹ³Ù»ÝÁ 186 ÙÉÝ ËÙ (Л. А. Манукян, Безопасная эксплуатация хвостохранилищ горных предприятий Армении, Ереван, 2003, ¿ç 48-49): ²Ù÷á÷»Éáí ³Ûë μ³ÅÇÝÁ` ó³ÝϳÝáõÙ »Ýù ѳñóÝ áõÕÕ»É ûñ»Ýë¹ñáñ»Ý Édz½áñí³Í ѳٳå³ï³ëË³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇÝ. ³ñ¹Ûá±ù ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý ó÷áÝÝ»ñÁ ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñáõÙ ï»Õ³íáñ»Éáõ ѳٳñ ³ñïáÝÛ³É Ï³ñ· ë³ÑٳݻÉÝ áõÕÕ³ÏÇáñ»Ý ãÇ Ý߳ݳÏáõÙ Çñ³í³Ï³Ý ÑÇÙù»ñ ëï»ÕÍ»É å»ïáõÃ۳ݳ½·³ÛÇÝ áõÝ»óí³ÍùÁ ÏáÕáåï»Éáõ-ѳ÷ßï³Ï»Éáõ ѳٳñ: ê³Ï³ÛÝ ¹³ ëáíáñ³Ï³Ý ÏáÕáåáõï ã¿: úñÇݳÏ, ÙdzÛÝ Â»ÕáõïÇ ËݹñÇÝ Ëáñ³ÙáõË ÉÇÝáÕÁ Ñ»ßïáõÃÛ³Ùμ ÏѳÙá½íÇ, áñ ³Ûëï»Õ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ãÝãÇÝ ß³ÑáõÛÃÇ Ñ³Ù³ñ г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³ÝÁ å³ï׳éí»Éáõ ¿ ÙÇÉdzñ¹³íáñ, ÝáõÛÝÇëÏ ïñÇÉÇáݳíáñ ¹ñ³ÙÇ ÝÛáõÃ³Ï³Ý íݳë: ²Ûëï»Õ ï»ÕÇÝ ¿ ÑÇß³ï³Ï»É` §¹ÕÛ³ÏÁ Ññ¹»Ñ»Éáí Ù»Ï μ³Å³Ï ëáõñ× »÷»Éáõ¦ ѳÛïÝÇ ËáëùÁ: ì»ñ³¹³éݳÉáí ùÝݳñÏíáÕ ËݹñÇÝ, ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ýß»É, áñ »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍáõÙÝ ³ÝÃáõÛɳïñ»ÉÇ Ñ³Ù³ñ»Éáõ ³éÝãáõÃÛ³Ùμ μ³½áõÙ Ñá¹í³ÍÝ»ñ »Ý Ññ³å³ñ³Ïí»É, áõëïÇ ãÏñÏÝí»Éáõ ѳٳñ ³Ûëï»Õ Ïμ»ñí»Ý ܳ˳·ÍáõÙ ³éϳ,ÑÇÙݳϳÝáõÙ ³ÛÝ Ã»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáÝù ÑÇßÛ³É Ññ³å³ñ³ÏáõÙÝ»ñáõÙ ã»Ý Éáõë³μ³Ýí»É ϳ٠ٳëݳÏÇáñ»Ý »Ý Éáõë³μ³Ýí»É (»ÕáõïÇ ËݹÇñÁ ѳٻٳï³μ³ñ Ù³Ýñ³Ù³ëÝ Ý»ñϳ۳óí³Í ¿ §¼áѳë»Õ³ÝÇÝ »Ý ¹ñí³Í Èáéí³ Ù³ñ½Ç »Õáõï ¨ ÞÝáÕ ·ÛáõÕ»ñÝ Çñ»Ýó ѳñ³ÏÇó ³Ýï³éÝ»ñáí¦ Ñá¹í³ÍáõÙ, §¶³ñáõݦ, 2007Ã., N 3-4, ¿ç 33-50): гÏÇñ×` ÐРϳé³í³ñáõÃÛ³Ý Ýßí³Í áñáßáõÙÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ÑÇÙù ѳݹÇë³ó³Í` »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ Ý³Ë³·ÍÇ, ³Û¹ ݳ˳·ÍÇÝ ÐÐ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ïñí³Í ÷áñÓ³·Çï³Ï³Ý »½ñ³Ï³óáõÃÛ³Ý, ÇÝãå»ë ݳ¨ ÐРϳé³í³ñáõÃÛ³Ý ùÝݳñÏíáÕ áñáßáõÙÝ»ñÇ (N1278-Ü ¨ N1279-Ü) Ù³ëÇÝ: 1. àñáß Ýϳï³éáõÙÝ»ñ »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ Ý³Ë³·ÍÇ í»ñ³μ»ñÛ³É §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ï³½Ù³Í »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ Ý³Ë³·ÇÍÁ ãÇ Ý»ñ³éáõÙ Íñ³·ñÇ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ³ÙμáÕçáõÃÛ³Ùμ, ûñÇݳÏ` 25 ï³ñí³ Ñ³ßíáí μ»ñíáõÙ »Ý ѳÝù³ù³ñÇ, ٳϳμ³óÙ³Ý ³å³ñÝ»ñÇ, ³ñï³¹ñ³Ï³Ý áõ Ï»Ýó³Õ³ÛÇÝ Ã³÷áÝÝ»ñÇ, ͳËëí»ÉÇù çñÇ, í³é»ÉÇùÇ, Ïáñ½í»ÉÇù åÕÝÓÇ, ÙáÉÇμ¹»ÝÇ ¨ áõÕ»ÏÇó Ù»ï³ÕÝ»ñÇ Í³í³ÉÝ»ñÁ, ë³Ï³ÛÝ ÑáÕÇ Ë³ËïÙ³ÝáãÝã³óÙ³ÝÁ, μáõë³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ, ϻݹ³Ý³Ï³Ý ³ß˳ñÑÇÝ, çñ³ÛÇÝ å³ß³ñÝ»ñÇÝ ¨ ѳٳÛÝù³ÛÇÝ ÑáÕ»ñÇÝ Ñ³ëóí»ÉÇù íݳëÝ»ñÁ Ý»ñϳ۳óíáõÙ »Ý ÙdzÛÝ 8 ï³ñí³ Ñ³ßíáí: §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ ѳí³ëïáõÙ ¿, áñ ³é³çÇÝ ÷áõÉÇ ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇÝ ½áõ·³Ñ»é Ïϳ½ÙíÇ áõ ÏÝ»ñϳ۳óíÇ Ùݳó³Í 17 ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ ÑáÕ»ñÇÝ, Ï»Ýë³μ³½Ù³½³ÝáõÃÛ³ÝÁ ¨ ³ÛÉ μ³Õ³¹ñÇãÝ»ñÇÝ Ñ³ëóí»ÉÇù íݳëÝ»ñÇ í»ñçÝ³Ï³Ý ã³÷Á: Üßí³Í μ³Õ³¹ñÇãÝ»ñÇÝ Ñ³ëóí»ÉÇù íݳëÇ Çñ³Ï³Ý ͳí³ÉÝ»ñÇ ÏáÍÏáõÙÁ ¨ ݳ˳·ÇÍÁ Ù³ë-Ù³ë Ý»ñϳ۳óÝ»ÉÁ ݳ¨ Ýñμáñ»Ý Ùß³Ïí³Í ù³ÛÉ ¿ ³ÛÝ ³éáõÙáí, áñ »Ã» ëÏëí»Ý ѳÝù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÁ, ³å³ ·áñÍÁÝóóÁ Ïëï³Ý³ ³Ýϳë»ÉÇ ¨ Ïáõݻݳ ³Ýßñç»ÉÇ μÝáõÛÃ: ÐáÕ»ñ ܳ˳·ÍáõÙ Éó³ÏáõÛï»ñÇ (Ù»Í ËïáõÃÛáõÝÝ»ñáí ͳÝñ Ù»ï³ÕÝ»ñ å³ñáõݳÏáÕ Ù³Ï³μ³óÙ³Ý ³å³ñÝ»ñÇ) ï³Ï ÙݳÉÇù ÑáÕ³ï³ñ³ÍùÁ 107,4 56

Ñ»Ïï³ñ ¿, áñÇó íݳëÇ Ñ³ïáõóáõÙÝ ³é³çÇÝ ÷áõÉáí ݳ˳ï»ëí³Í 52,4 Ñ»Ïï³ñÇ Ñ³ßíáí Ý»ñϳ۳óí³Í ¿ 3,877 ÙÉÝ ¹ñ³Ù (Ù»Ï Ñ»Ïï³ñÁ` 74 ѳ½³ñ ¹ñ³Ù ϳ٠185 éáõμÉÇ, Ù»Ï ù³é. Ù»ïñÁ` 7,4 ¹ñ³Ù): ²Ûëï»Õ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ýß»É, áñ áã ÙdzÛÝ ÑáÕ»ñÇÝ í»ñ³μ»ñáÕ Ñ³ßí³ñÏÝ»ñáõÙ, ³ÛÉ Ý³¨ ܳ˳·ÍáõÙ ïÝï»ë³Ï³Ý íݳëÇ ·Ý³Ñ³ïáõÙÁ ÑÇÙݳϳÝáõ٠ϳï³ñ»É »Ý Ñݳó³Í Ù»Ãá¹³Ï³Ý Ó»éݳñÏÝ»ñáí, ÇÝãå»ë ¨ ³Ûëûñí³ ·Ý»ñÁ ѳٻٳïáõÃÛ³Ý Ù»ç »Ý ¹ñ»É 1984Ã. ·Ý»ñÇ Ñ»ï` Ù»Ï éáõμÉáõÝ Ù»Ï ¹áɳñ ѳßí³ñÏáí, »ñμ ¹ñ³Ýó ·ÝáÕáõݳÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁÁ ÏïñáõÏ ï³ñμ»ñ »Ý, ѳٻٳï»ÉÇ ã»Ý: úñÇݳÏ` 1984 Ãí³Ï³ÝÇÝ Ù»Ï éáõμÉáí ϳñ»ÉÇ ¿ñ ·Ý»É 50 Éñ³·Çñ ϳ٠20 ³Ý·³Ù »ñè»Ï»É ù³Õ³ù³ÛÇÝ ³íïáμáõëáí, ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ ³ÛÅÙ Ù»Ï ¹áɳñÇÝ Ñ³Ù³ñÅ»ù ¹ñ³Ùáí ϳñ»ÉÇ ¿ ·Ý»É ÙdzÛÝ 3 Éñ³·Çñ ϳ٠3 ³Ý·³Ù »ñè»Ï»É ù³Õ³ù³ÛÇÝ ³íïáμáõëáí: гٻٳïáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ Ýß»Ýù, áñ §´Ý³å³Ñå³Ý³Ï³Ý Çñ³í³Ë³ËïáõÙÝ»ñÇ Ñ»ï¨³Ýùáí ϻݹ³Ý³Ï³Ý ¨ μáõë³Ï³Ý ³ß˳ñÑÇÝ å³ï׳éí³Í íݳëÇ Ñ³ïáõóÙ³Ý ë³Ï³·Ý»ñÇ Ù³ëÇݦ ûñ»Ýùáí` ÝáõÛÝ ³Ýï³é³ÛÇÝ ýáÝ¹Ç ÑáÕ»ñáõÙ ³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý ó÷áÝÝ»ñ ï»Õ³¹ñ»Éáõ ¹»åùáõÙ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ù³é³ÏáõëÇ Ù»ïñÇ Ñ³ßíáí íݳëÇ Ñ³ïáõóáõÙÁ ë³ÑÙ³Ýí³Í ¿ 10 ѳ½³ñ ¹ñ³Ù, ³ÛëÇÝùÝ` Ù»Ï Ñ»Ïï³ñÇÝÁ` 100 ÙÉÝ ¹ñ³Ù: ºÃ» ÝáõÛÝÇëÏ Ýßí³Í ë³Ï³·Ýáí ѳßí³ñÏ»Ýù, ³å³ ³é³çÇÝ ÷áõÉáõÙ Éó³ÏáõÛï»ñÇ ï³Ï ÙݳÉÇù 52,4 Ñ»Ïï³ñÇ Ñ³Ù³ñ íݳëÇ Ñ³ïáõóáõÙÁ Ïϳ½ÙÇ 5,24 ÙÉñ¹, ÇëÏ »ñÏñáñ¹ ÷áõÉÁ Ý»ñ³éÛ³É (107,4 Ñ»Ïï³ñ)` 10,74 ÙÉñ¹ ¹ñ³Ù: Èó³ÏáõÛï»ñÇ, ³ÛëÇÝùÝ` Ù»Í ËïáõÃÛáõÝÝ»ñáí ͳÝñ Ù»ï³ÕÝ»ñ å³ñáõݳÏáÕ Ù³Ï³μ³óÙ³Ý ³å³ñÝ»ñÇ ï³Ï ÙݳÉÇù ³Ýï³é³ÛÇÝ ÑáÕ³ï³ñ³ÍùÝ»ñÇÝ Ñ³ëóí»ÉÇù íݳëÝ ³Ýѳٻٳï ó³Íñ ¿ ·Ý³Ñ³ïí»É ÝáõÛÝÇëÏ ³Û¹åÇëÇ ÑáÕ»ñáõÙ ³åûñÇÝÇ ËáïÑÝÓÇ ¹»åùáõÙ ë³ÑÙ³Ýí³Í ïÝï»ë³Ï³Ý íݳëÇó: ²Ûëå»ë, í»ñÁ Ýßí³Í ûñ»Ýùáí` ³Ýï³é³ÛÇÝ ýáÝ¹Ç ÑáÕ»ñáõÙ ³åûñÇÝÇ ËáïÑÝÓÇ Ñ»ï¨³Ýùáí íݳëí³Í Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ Ñ»Ïï³ñÇ Ñ³Ù³ñ ë³ÑÙ³ÝíáõÙ ¿ 300 ѳ½³ñ ¹ñ³ÙÇ íݳëÇ Ñ³ïáõóáõÙ: ܳ˳·ÇÍÁ ϳ½ÙáÕÝ»ñÁ, ÷³ëïáñ»Ý, ³Ýï³é³ÛÇÝ ÑáÕ»ñÁ ͳÝñ Ù»ï³ÕÝ»ñ å³ñáõݳÏáÕ Ã³÷áÝÝ»ñÇ ï³Ï Ùßï³å»ë óջÉÁ 1351 ³Ý·³Ù ³í»ÉÇ å³Ï³ë »Ý ·Ý³Ñ³ï»É, ù³Ý ÝáõÛÝ ³Ýï³é³ÛÇÝ ÑáÕ»ñáõÙ ³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý ó÷áÝÝ»ñ ÉóÝ»Éáõ ѳٳñ å³Ñ³ÝçíáÕ í׳ñÝ ¿, ¨ 4 ³Ý·³Ù å³Ï³ë, ù³Ý ³Ýï³é³ÛÇÝ ýáÝ¹Ç ÑáÕ»ñáõ٠ϳï³ñ³Í ³åûñÇÝÇ ËáïÑÝÓÇ Ñ»ï¨³Ýùáí å³ï׳é³Í íݳëÁ: - ܳ˳·ÍáõÙ åáã³Ùμ³ñÇ Ñ³Ù³ñ ѳïϳóí³Í ï³ñ³ÍùÁ 214 Ñ»Ïï³ñ ¿, áñÇó ³é³çÇÝ ÷áõÉáí ݳ˳ï»ëí³Í 54 Ñ»Ïï³ñÇ Ñ³ßíáí ïÝï»ë³Ï³Ý íݳëÁ Ý»ñϳ۳óí³Í ¿ 12,096 ÙÉÝ ¹ñ³Ù (Ù»Ï Ñ»Ïï³ñÁ` 224 ѳ½³ñ ¹ñ³Ù ϳ٠650 éáõμÉÇ, Ù»Ï ù³é. Ù»ïñÁ` 22,4 ¹ñ³Ù): 54 Ñ»Ïï³ñÇ Ñ³ßíáí ÝáõÛÝÇëÏ ³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý ó÷áÝÝ»ñÝ ³Ýï³é³ÛÇÝ ýáÝ¹Ç ÑáÕ»ñáõÙ ÉóÝ»Éáõ í»ñÁ μ»ñí³Í ë³Ï³·Ý»ñáí ѳßí»ÉÇë` íݳëÁ Ïϳ½ÙÇ 5,4 ÙÉñ¹ ¹ñ³Ù, ÇëÏ 214 Ñ»Ïï³ñÇ Ñ³ßíáí` 21,4 ÙÉñ¹ ¹ñ³Ù: ÆÝãå»ë ï»ëÝáõÙ »Ýù, ³Ù»Ý³íï³Ý·³íáñ ÝÛáõûñÇó Ù»ÏÇ` åáã³ÝùÇ Ñ³Ù³ñ ѳïϳóí»ÉÇù ³Ýï³é³ÛÇÝ ÑáÕ»ñÝ ³í»ÉÇ ù³Ý 446 ³Ý·³Ù ³í»ÉÇ ó³Íñ »Ý ·Ý³Ñ³ïí³Í, ù³Ý ³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý ó÷áÝÝ»ñÝ ³Ýï³é³ÛÇÝ ýáÝ¹Ç ÑáÕ»ñáõÙ ÉóÝ»Éáõ ¹»åùáõÙ ¨ ³í»ÉÇ ù³Ý 1,3 ³Ý·³Ù å³Ï³ë, ù³Ý ³åûñÇÝÇ ËáïÑÝÓÇ ¹»åùáõÙ ¿: - ´³óѳÝùÇ Ñ³Ù³ñ ݳ˳ï»ëí³Í 240 Ñ»Ïï³ñÇó ³é³çÇÝ ÷áõÉáí ݳ˳ï»ëí³Í 65-Ç Ñ³Ù³ñ íݳëÁ Ý»ñϳ۳óí³Í ¿ 1,82 ÙÉÝ ¹ñ³Ù (Ù»Ï Ñ»Ïï³ñÁ` 28 ѳ½³ñ ¹ñ³Ù, ϳ٠70 éáõμÉÇ, Ù»Ï ù³é. Ù»ïñÁ` 2,8 ¹ñ³Ù), »ñμ ³Ý·³Ù ³Ýï³é³ÛÇÝ ýáÝ¹Ç ÑáÕ»ñáõÙ ³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý ó÷áÝÝ»ñ ï»Õ³¹ñ»Éáõ ѳßí³ñÏáí (Ù»Ï Ñ»Ïï³ñÇ Ñ³Ù³ñ 100 ÙÉÝ ¹ñ³Ù) ³ÛÝ Ïϳ½ÙÇ 6,5 ÙÉñ¹ ¹ñ³Ù, ÇëÏ 240 Ñ»Ïï³ñÇ Ñ³ßíáí` 24 ÙÉñ¹ ¹ñ³Ù: ²ÛëÇÝùÝ` μ³óѳÝùÇ Ñ»ï¨³Ýùáí áãÝã³óí»ÉÇù ³Ýï³é³ÛÇÝ ï³ñ³ÍùÁ 3571 ³Ý·³Ù å³Ï³ë ¿ ·Ý³Ñ³ïí»É, ù³Ý ³Û¹åÇëÇ ï³ñ³ÍùáõÙ 57

³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý ó÷áÝ ÉóÝ»Éáõ ѳٳñ ûñ»Ýùáí ë³ÑÙ³Ýí³Í íݳëÇ Ñ³ïáõóáõÙÝ ¿: ´³óѳÝùÇ Ñ³Ù³ñ ݳ˳ï»ëí³Í ï³ñ³ÍùÝ ³í»ÉÇ ù³Ý 10 ³Ý·³Ù ó³Íñ ¿ ·Ý³Ñ³ïí»É ÝáõÛÝÇëÏ ³åûñÇÝÇ ËáïÑÝÓÇ ¹»åùáõÙ ë³ÑÙ³Ýí³Í ïÝï»ë³Ï³Ý íݳëÇó: ´³óѳÝùÇ Ñ³Ù³ñ ݳ˳ï»ëí³Í 240 Ñ»Ïï³ñ ï³ñ³ÍùÁ μݳçÝçí»Éáõ ¿ ÁݹѳÝñ³å»ë: ²Û¹ ³Ýï³é³Í³ÍÏ μ³ñ»μ»ñ ï³ñ³ÍùÁ í»ñ³Íí»Éáõ ¿ ßáõñç 600 Ù»ïñ ËáñáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ËáéáãÇ, áñÁ ³ÏÝѳÛïáñ»Ý ѳñ³ÏÇó ³Ýï³éÝ»ñÇ ¨ ï³ñ³ÍùÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ Ïáõݻݳ Çñ ã³÷³½³Ýó μ³ó³ë³Ï³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ: гÝù³ù³ñÇ í»ñ³Ùß³ÏÙ³Ý ·áñͳñ³ÝÇ ¨ ³ÝÑñ³Å»ßï ³ÛÉ ûμÛ»ÏïÝ»ñÇ Ï³éáõóÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ѳïϳóí³Í ï³ñ³ÍùÝ»ñÇ ïÝï»ë³Ï³Ý íݳëÁ ܳ˳·ÍáõÙ Ý»ñϳ۳óí³Í ¿` Ù»Ï Ñ»Ïï³ñÇ Ñ³ßíáí 12 ѳ½³ñ ¹ñ³Ù (Ù»Ï ù³é³ÏáõëÇ Ù»ïñÁ` 1,2 ¹ñ³Ù), ³ñÑ»ëï³Ï³Ý É׳ÏÇÝÁ` 8 ѳ½³ñ ¹ñ³Ù (Ù»Ï ù³é³ÏáõëÇ Ù»ïñÁ` 0,8 ¹ñ³Ù): ²ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ ³ñÑ»ëï³Ï³Ý É׳ÏÇ ï³Ï ѳïϳóí³Í 5 Ñ»Ïï³ñ ï³ñ³ÍùáõÙ, Áëï ܳ˳·ÍÇ Ñ³ïí»Éáõ ¿ 26461 ͳé, áñÇó 125 ï³ÝÓ»ÝÇ, 2488 ϳÕÝÇ, 292 ѳ׳ñ»ÝÇ, 5300 ëá×Ç ¨ ³ÛÉÝ: ²Û¹ï»Õ áãÝã³óí»Éáõ ¿ ݳ¨ ïÝϳñ³ÝÁ: ܳ˳·ÍÇ 65 ¿çáõ٠ϳñ¹áõÙ »Ýù. §²ß˳ïáÕÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ݳ˳ï»ëíáõÙ ¿ ëï»ÕÍ»É Ñ³Ý ëïÛ³Ý áïÇ ÎéáõÝÏ »ïÇ ÏÇñ×áõÙ: ²Û¹ï»Õ Ïëï»ÕÍíÇ 5 ѳ ٳϻñ»ëáí ³ñÑ»ëï³Ï³Ý ÉÇ×, áñÇ ³÷ÇÝ Ïï»Õ³íáñí»Ý Ïáï»çÝ»ñ¦: àãÝã³óÝ»É ³í»ÉÇ ù³Ý 26 ѳ½³ñ ͳé, ÇÝãå»ë ݳ¨ ѳñÛáõñ ѳ½³ñ³íáñ Ù³ï³Õ³ïÇ Í³é»ñ áõ Ã÷»ñ, μáõë³ï»ë³ÏÝ»ñ, áñå»ë½Ç ³ÏïÇí ѻջճïÝ»ñÇ ·áïáõÙ` μݳϳí³Ûñ»ñÇ μ³ñÓñ³¹Çñ ÝÇßáõÙ, ϳéáõóíÇ ³ñÑ»ëï³Ï³Ý É׳Ï` Áëï ¿áõÃÛ³Ý, μݳÏãáõÃÛ³Ý ¨ å»ïáõÃÛ³Ý áõë»ñÇÝ ÃáÕÝ»Éáí ¹ñ³ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý ¨ ѳí³Ý³Ï³Ý íóñÇ Ñ»ï¨³Ýùáí ³é³ç³Ý³ÉÇù ËݹÇñÝ»ñÁ, ë³, Ù»ñ ϳñÍÇùáí, μÝáõÃÛ³Ý áõ Ù³ñ¹áõ ÝϳïÙ³Ùμ ¹ñë¨áñ³Í óÇÝǽ٠¿ áõ ¹³Å³ÝáõÃÛáõÝ: ²Ýï³é³ÛÇÝ ÑáÕ»ñáõÙ É×³Ï ¨ ¹ñ³ ³÷ÇÝ Ïáï»çÝ»ñ ϳéáõó»Éáõ Íñ³·ÇñÁ ÑÇß»óÝáõÙ ¿ §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ·É˳íáñ ïÝûñ»Ý ì³É»ñÇ Ø»çÉáõÙÛ³ÝÇ ³ÛÝ ·³Õ³÷³ñÁ, áñ г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ §¿ÉÇï³ñ¦ ½μáë³ßñçáõÃÛ³ÝÁ ½³ñÏ ï³Éáõ Ýå³ï³Ïáí å»ïù ¿ ºñ¨³ÝÇ Ùáï ³ñÑ»ëï³Ï³Ý Íáí ϳéáõóíÇ ("Под Ереваном надо построить искусственное море", "ДЭ", 29.06.2007): ܳ˳·ÍáõÙ Íñ³·ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ³é³çÇÝ ÷áõÉáõÙ ÑáÕ»ñÇ Ë³ËïáõÙÇó ѳëóí»ÉÇù ÁݹѳÝáõñ íݳëÁ Ý»ñϳ۳óí³Í ¿ 12,13 ÙÉÝ ¹ñ³Ù (¿ç 72), ³ÛÝÇÝã §ÐáÕ»ñÇ Ë³ËïáõÙÇó ѳëóí³Í íݳëÇ Ñ³ßí³ñϦ ³ÕÛáõë³ÏÇ μ³Õ³¹ñÇãÝ»ñÁ ·áõÙ³ñ»ÉÇë ëï³óíáõÙ ¿ 19,13 ÙÉÝ ¹ñ³Ù, ³ÛëÇÝùÝ` 7 ÙÇÉÇáÝáí å³Ï³ë ¿ óáõÛó ïñí³Í: ²Ûë ë˳ÉÁ ³ñï³óáÉí»É ¿ ܳ˳·ÍÇ Ùݳó³Í μáÉáñ ѳßí³ñÏÝ»ñáõÙ: Æ Ñ³ñÏ» ¹³ ³ÝÝß³Ý ¿, ïñÇÉÇáݳíáñ ¹ñ³ÙÇ Ã»ñѳßí³ñÏÝ»ñÇ Ñ³Ù»Ù³ïáõÃÛ³Ùμ: ܳ˳·ÍÇ ³é³çÇÝ ÷áõÉÇ Ñ³Ù³ñ ݳ˳ï»ëí³Í 284,4 Ñ»Ïï³ñ ³í»ñí»ÉÇù ¨ áãÝã³óí»ÉÇù ³Ýï³é³ÛÇÝ ÑáÕ»ñÇÝ Ñ³ëóí»ÉÇù íݳëÁ »Ã» ѳßí³ñÏíÇ ÙdzÛÝ ³Ýï³é³ÛÇÝ ýáÝ¹Ç ÑáÕ»ñáõÙ ³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý ó÷áÝÝ»ñ ï»Õ³¹ñ»Éáõ ѳßí³ñÏáí, ³å³ ³Û¹ ¹»åùáõÙ Ïϳ½ÙÇ 28,44 ÙÉñ¹ ¹ñ³Ù, ÇëÏ 699,4 Ñ»Ïï³ñÇ Ñ³ßíáí` 69,94 ÙÉñ¹ ¹ñ³Ù: ²Û¹åÇëÇ ÑáÕ»ñáõÙ ³åûñÇÝÇ ËáïÑÝÓÇ` ûñ»Ýùáí ë³ÑÙ³Ýí³Í ë³Ï³·Ý»ñáí 284,4 Ñ»Ïï³ñÇ Ñ³ßíáí ïÝï»ë³Ï³Ý íݳëÁ Ïϳ½ÙÇ 85,32 ÙÉÝ ¹ñ³Ù, ÇëÏ »ñÏñáñ¹ ÷áõÉÇ Ñ»ï Ù»Ïï»Õ, ³ÛëÇÝùÝ` 699,4 Ñ»Ïï³ñÇ Ñ³ßíáí` 209,82 ÙÉÝ ¹ñ³Ù: Æ ¹»å, ÝáõÛÝÇëÏ Ü³Ë³·ÍÇ Ñ³ïáñÝ»ñÇ ÙÇç¨ ³Ýѳٳå³ï³ë˳ÝáõÃÛáõÝ Ï³. ûñÇݳÏ` 7-ñ¹ ѳïáñáõ٠ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛáõÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ ѳٳñ å³Ñ³ÝçíáÕ ï³ñ³ÍùÁ 669,4 Ñ»Ïï³ñ ¿ (¿ç 72), ÇëÏ 9-ñ¹ ѳïáñáõÙ` 790 Ñ»Ïï³ñ (¿ç 6): - ¶ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý ѳݹ³ÏÝ»ñÇ ûï³ñáõÙÇó (ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ý Ýå³ï³Ïáí ׳ݳå³ñÑÝ»ñ, ßÇÝáõÃÛáõÝÝ»ñ ϳéáõó»Éáõ ѳٳñ) ѳëóí»ÉÇù íݳëÇ 58

ѳßí³ñÏáõÙ` 57 Ñ»Ïï³ñ í³ñ»É³ÑáÕÇ, 48 Ñ»Ïï³ñ ³ñáï³í³ÛñÇ ¨ 5 Ñ»Ïï³ñ ³Û·ÇÝ»ñÇ ûï³ñÙ³Ý ï³ñ»Ï³Ý ïÝï»ë³Ï³Ý íݳëÁ ܳ˳·ÍáõÙ Ý»ñϳ۳óí³Í ¿ 123,8 ÙÉÝ ¹ñ³Ù (Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ Ñ»Ïï³ñ í³ñ»É³ÑáÕÇ ¹ÇÙ³ó í׳ñí»ÉÇù ·áõÙ³ñÁ 36,2 ѳ½³ñ ¹ñ³Ù ¿, ³ñáï³í³Ûñ»ñÇÝÁ` 10,2 ѳ½³ñ ¹ñ³Ù, ³Û·ÇÝ»ñÇÝÁ` 49,4 ѳ½³ñ ¹ñ³Ù): ê³Ï³ÛÝ Ñ³ßí³ñϳÛÇÝ μ³Ý³Ó¨Çó å³ñ½ »ñ¨áõÙ ¿, áñ Ýßí³Í 110 Ñ»Ïï³ñÇ ÑáÕ³ï»ñ»ñÁ áñå»ë ÷áËѳïáõóáõÙ ëï³Ý³Éáõ »Ý áã û 123,8 ÙÉÝ, ³ÛÉ ÙdzÛÝ 2,8 ÙÉÝ ¹ñ³Ù: Øݳó³Í 121 ÙÇÉÇáÝ ¹ñ³ÙÝ §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ ͳËë»Éáõ ¿ Çñ ѳٳñ ÑáÕ»ñ ·Ý»Éáõ, ѳÝù³Ñ³ÝáõÙѳÝù³í»ñ³Ùß³ÏáõÙÁ ³í³ñï»Éáõó Ñ»ïá ϳéáõó³Í ׳ݳå³ñÑÝ»ñÝ áõ ßÇÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ù³Ý¹»Éáõ-ϳ½Ù³ù³Ý¹»Éáõ, ÑáÕ»ñÇ é»ÏáõÉïÇí³ódzÛÇ, ÑáÕÇ ï»Õ³÷áËÙ³Ý, í³é»É³ÝÛáõà ·Ý»Éáõ ѳٳñ: Âí³ñϳÍÝ»ñÁ ѳßí³ñϳÛÇÝ μ³Ý³Ó¨Ç Ù»ç »Ý ï»Õ³¹ñ»É §é»ÏáõÉïÇí³ódzÛÇ Í³Ëë»ñ¦ ³Ýí³Ùμ ·áñͳÏóáí, áñÇÝ ïí»É »Ý 1,1 ÙÉÝ ¹ñ³ÙÇ ³ñÅ»ù (¿ç 76): ²Û¹ ÝáõÛÝ §ïñ³Ù³μ³ÝáõÃÛ³Ùμ¦ Ï³ñ»ÉÇ ¿ñ, ûñÇݳÏ, ѳÝù³í³ÛñÇ ï³ñ³ÍùáõÙ Çñ³Ï³Ý³óí»ÉÇù ͳé³Ñ³ïáõÙÝ»ñÇ, ѳÝù³ù³ñÇ Ñ³ÝÙ³Ý áõ í»ñ³Ùß³ÏÙ³Ý Ñ³Ù³ñ å³Ñ³ÝçíáÕ ýÇݳÝë³Ï³Ý ͳËë»ñÁ ÝáõÛÝå»ë ѳßí³é»É ³Ûëï»Õ ëå³ëí»ÉÇù ïÝï»ë³Ï³Ý íݳëÇ Ù»ç... ̳Ûñ³Ñ»Õ ÏáÕÙݳϳÉáõÃÛáõÝ ¨ ÙÇïáõÙݳíáñí³ÍáõÃÛáõÝ: ܳ˳·ÇÍÁ ϳ½ÙáÕÝ»ñÁ, μÝ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÇÝ Ñ³ëóí»ÉÇù íݳëÁ, Çñ»Ýó Ýå³ï³ÏÇÝ Ñ³ëÝ»Éáõ ѳٳñ, ÙÇÉÇáݳíáñ ³Ý·³Ù ÷áùñ »Ý Ý»ñϳ۳óñ»É, ÇëÏ ³Ûë ¹»åùáõÙ ¿É, ѳí³Ý³μ³ñ, ѳÝñáõÃÛ³Ý ßñç³ÝáõÙ μ³ñ»ñ³ñ »ñ¨³Éáõ ѳٳñ, ïÝï»ë³Ï³Ý íݳëÁ ³Ûɨ³ÛÉ ·áñͳÏÇóÝ»ñáí ùáÕ³ñÏ»Éáí, ³ß˳ïáõÙ »Ý Ù»Í Ý»ñϳ۳óÝ»É: ÆÝãå»ë ï»ë³Ýù, ܳ˳·ÍáõÙ Ù»Ï Ñ»Ïï³ñ ³Û·áõó ï³ñ»Ï³Ý ëï³Ý³ÉÇù »Ï³Ùáõï-ß³ÑáõÛÃÁ Ý»ñϳ۳óí³Í ¿ 49,4 ѳ½³ñ ¹ñ³Ù, ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ »ÕáõïÇ μݳÏÇãÝ»ñÇó Ù»ÏÁ 2007Ã. 0,2 Ñ»Ïï³ñÇó ëï³ó»É ¿` 300 Ï· ¹¹áõÙ, 140 Ï· ÉáμÇ, 150 Ï· í³ñáõÝ·, 300 Ï· ÉáÉÇÏ, 50 Ï· ëáË, 500 Ï· ϳñïáýÇÉ, 2000 Ï· ËÝÓáñ, 150 Ï· ë³Éáñ, 100 Ï· ï³ÝÓ, 1500 Ï· Ëáï (Ýßí³Í ÙûñùÝ»ñÇ ³ñÅ»ùÁ ßáõÏ³Û³Ï³Ý ·Ý»ñÇó ѳٻٳï³μ³ñ ó³Íñ ·Ý»ñáí ϳ½ÙáõÙ ¿ ³í»ÉÇ ù³Ý 600 ѳ½³ñ ¹ñ³Ù: Ø»Ï Ñ»Ïï³ñÇ Ñ³ßíáí ³ÛÝ Ïϳ½ÙÇ 3 ÙÉÝ ¹ñ³Ù), ÇÝãå»ë ݳ¨` ˳ÕáÕ, ׳Ïݹ»Õ, ·³½³ñ, ϳݳã»Õ»Ý, ÇëÏ 5 ÷»Ã³ÏÇó` 150 Ï· Ù»Õñ: æáõñ ÞÝáÕ ·»ïÇ íñ³ ݳ˳ï»ëíáõÙ ¿ ϳéáõó»É ËÙ»Éáõ çñÇ çñ³Ùμ³ñ, ë³Ï³ÛÝ Ü³Ë³·ÍáõÙ μ³ó³Ï³ÛáõÙ »Ý ³Û¹ çñ³Ùμ³ñÇ çñ³ïÝï»ë³Ï³Ý ѳßí³ñÏÝ»ñÁ: ´³ó³Ï³ÛáõÙ »Ý ݳ¨ ³Û¹ çñ³Ùμ³ñÇ çñÇ áñ³ÏÇ Ï³Ý˳ï»ëíáÕ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ ¹ñ³` ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ íñ³ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ·Ý³Ñ³ïáõÙÁ: â»Ý ϳï³ñí³Í Ýßí³Í çñ³Ùμ³ñÇó μ³ó ÃáÕÝí»ÉÇù μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý ÑáëùÇ Ñ³ßí³ñÏÝ»ñÁ: ܳ˳·ÍáõÙ μ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿ ѳÝù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍáõÙÇó Ñ»ïá åáã³Ùμ³ñÇ ³Ýíï³Ý·áõÃÛáõÝÝ ³å³Ñáí»Éáõ ѳٳñ ³ÝÑñ³Å»ßï ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÇ ¨ å³Ñ³ÝçíáÕ Í³Ëë»ñÇ Ñ³ßí³ñÏÝ»ñÁ: àñå»ë ûñÇݳÏ, μ»ñ»Ýù ÞÝáÕ ·ÛáõÕÇó áõÕÇÕ ·Íáí Ùáï³íáñ³å»ë 5 ÏÙ Ñ»é³íáñáõÃÛ³Ý íñ³, ܳѳï³Ï ÏÇñ×áõÙ, Ø»Í ²ÛñáõÙ ¨ Öá×Ï³Ý ·ÛáõÕ»ñÇ Ñ³ñ¨³ÝáõÃÛ³Ùμ ·ïÝíáÕ åáã³Ùμ³ñÁ: ²ÛÝ Ï³éáõó»ÉÇë, ݳË, ÏÇñ×Ç çñѳí³ùÇ Ó¨³íáñÙ³Ý ëϽμݳٳëáõÙ ï»Õ³¹ñí»É ¿ å³ïí³ñ: ²Û¹ï»Õ ݳ¨ μ»ïáÝÛ³ çñ³ï³ñ ¿ ϳéáõóí»É, áñå»ë½Ç ·áÛ³óáÕ çñ»ñÁ ï»Õ³÷áËí»Ý åáã³Ùμ³ñÇó Ý»ñù¨: Üßí³Í çñ³ï³ñÁ å³ñμ»ñ³μ³ñ Ù³ùñí»É áõ ·áñÍ»É ¿, »ñμ ѳÝù³Ñ³ñëï³óÙ³Ý ·áñÍÇ å³ï³ë˳ݳïáõÝ ²É³í»ñ¹áõ É»éݳٻï³Éáõñ·Ç³Ï³Ý ÏáÙμÇݳïÝ ¿ñ: Øáï 30 ï³ñÇ ³é³ç ³ÛÝ Ñ³ÝÓÝí»ó ²ËóɳÛÇ Ñ³ñëï³óáõóÇã ý³μñÇϳÛÇÝ, ¨ ³Û¹ ųٳݳÏÝ»ñÇó ³é ³Ûëûñ Ýßí³Í çñ³ï³ñÁ ãÇ Ù³ùñí»É ¨ ãÇ ·áñÍ»É: лջÕáõÙÝ»ñÇ Ñ»ï¨³Ýùáí çñ³ï³ñÝ ³ÙμáÕçáõÃÛ³Ùμ Éóí³Í ¿ ÑáÕáí ¨ Ë×»ñáí, áñï»Õ ³ÛÅÙ ³×áõÙ »Ý ͳé»ñ áõ Ã÷»ñ (Ùáï 800 Ù»ïñ »ñϳñáõÃÛáõÝ ¨ 4 Ù»ïñ ɳÛÝáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ³Û¹ çñ³ï³ñÁ Ñ»ßïáõÃÛ³Ùμ ϳñ»ÉÇ ¿ Ù³ùñ»É ï»ËÝÇϳÛÇ ÙÇçáóáí, ÇÝãå»ë ³ñíáõÙ ¿ñ 59

ųٳݳÏÇÝ): î³ëݳÙÛ³ÏÝ»ñ ß³ñáõÝ³Ï ÏÇñ×Ç Ó¨³íáñÙ³Ý ëϽμݳٳëáõÙ ·áÛ³óáÕ çñ»ñÁ ÑáëáõÙ, Éí³ÝáõÙ, ³ÏáëáõÙ »Ý ܳѳï³Ï ÏÇñ×áõÙ ï»Õ³¹ñí³Í Ýßí³Í åáã³Ùμ³ñÁ, ÇëÏ Ý»ñù¨áõÙ ³Û·ÇÝ»ñ »Ý, ø³ñ³Ïá÷ μݳϳí³ÛñÝ ¿ ¨ ³å³` ¸»μ»¹ ·»ïÁ: ²ÛÅÙ, μ³óÇ Ýßí³Í ³ñï³Ñáëù»ñÇó, áãÝãáí ãͳÍÏí³Í ³Û¹ åáã³Ùμ³ñÇó ³ñï³Ý»ïíáÕ ÷áßÇÝ ³Õ»ï³ÉÇ íÇ×³Ï ¿ ëï»ÕÍ»É, ·É˳íáñ³å»ë ѳñ¨³ÝáõÃÛ³Ùμ ·ïÝíáÕ μݳϳí³Ûñ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: ²Û¹ åáã³Ùμ³ñáõÙ ï»Õ³íáñí³Í ¿ 1,2 ÙÉÝ Ëáñ³Ý³ñ¹ Ù»ïñ åáã³Ýù: Üß»Ýù, áñ ܳѳï³Ï ÏÇñ×áõ٠ϳéáõóí³Í åáã³Ùμ³ñÇ Ý³Ë³·Íáõ٠ݳ˳ï»ëí³Í ¿ åáã³ÝùÇ ÉÇáíÇÝ Ù»Ïáõë³óáõÙ` åáã³Ùμ³ñÇ é»ÏáõÉïÇí³ódzÝ, ³ÛëÇÝùÝ` ÑáÕÇ ß»ñïáí ͳÍÏ»ÉÁ ¨ ³Û¹ï»Õ ѳٳå³ï³ëË³Ý μáõë³Ï³ÝáõÃÛáõÝ ³×»óÝ»ÉÁ... Àëï »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ Ü³Ë³·ÍÇ` ³í»ñí»Éáõ »Ý ÞÝáÕ ·»ïÇ íï³ÏÝ»ñÁ (ÎéáõÝÏÁ, ¸áõù³Ý³ÓáñÁ, ʳé³ï³ÓáñÁ), ¹ñ³Ýó ÑáõÝ»ñÁ Éóí»Éáõ »Ý ٳϳμ³óÙ³Ý ³å³ñÝ»ñáí ¨ åáã³Ýùáí, áñÇ Ñ»ï¨³Ýùáí ͳÝñ Ù»ï³ÕÝ»ñáí ¨ ³ÛÉ Ãáõݳíáñ ÝÛáõûñáí ³Õïáïí»Éáõ »Ý ÞÝáÕ ·»ïÇ çñ»ñÁ` ¹³éݳÉáí û·ï³·áñÍÙ³Ý Ñ³Ù³ñ áã åÇï³ÝÇ, ˳óñí»Éáõ »Ý ݳ¨ ÝáõÛÝ ÞÝáÕÇ ÙÛáõë 3 íï³ÏÝ»ñÁ (öÇçáõïÁ, Þ¨áõïÁ, ¶áõɳμÇÝ): ÞÝáÕ ·»ïÁ »Õáõï ¨ ÞÝáÕ ·ÛáõÕ»ñÇ ïÝï»ë³Ï³Ý, áéá·Ù³Ý ¨ ËÙ»Éáõ çñÇ ³ÕμÛáõñÝ ¿: ²Û¹ ³éáõÙáí, ݳ˳·ÍáõÙ ³Ýï»ëí³Í »Ý ÐРϳé³í³ñáõÃÛ³Ý 2003Ã.

N1110-Ü áñáßÙ³Ý å³Ñ³ÝçÝ»ñÁ, áñï»Õ ³ëíáõÙ ¿, áñ ÝÙ³Ý ¹»åù»ñáõÙ ï»ÕÇ μݳÏãáõÃÛ³Ý çñ³Ù³ï³Ï³ñ³ñáõÙÁ å»ïù ¿ ³å³ÑáííÇ ³ÛÉ ³ÕμÛáõñÝ»ñÇó, áñÇ Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï »Ý Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÇ ¨ ýÇݳÝë³Ï³Ý ͳËë»ñÇ Ñ³ßí³ñÏÝ»ñÁ: ܳ˳·ÍáõÙ ³Ýï»ëí³Í »Ý ݳ¨ ³Õïáïí³Í çñ»ñÇ û·ï³·áñÍáõÙÇó ëå³ëí»ÉÇù μ³ó³ë³Ï³Ý ѻ勉ÝùÝ»ñÁ (Ùáõï³ódz, ųé³Ý·³Ï³Ý ˳óñáõÙÝ»ñ, ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñ) ¨ ¹ñ³Ýó Ñ»ï ϳåí³Í íݳëÝ»ñÇ Ñ³ßí³ñÏÝ»ñÁ: ²Ýѳí³Ý³Ï³Ý ¿ ܳ˳·ÍáõÙ μ»ñí³Í Ï»Õï³çñ»ñÇ 98%-áí Ù³ùñáõÙÁ ϳ٠ٳùñí³Í Ï»Õï³çñ»ñÇ áñ³ÏÇ óáõó³ÝÇßÝ»ñÇ Ñ³ÙÁÝÏÝáõÙÁ ·»ïÇ ýáݳÛÇÝ óáõó³ÝÇßÝ»ñÇÝ: ²ÕÛáõë³Ï 4.2.6-áõÙ ½³ñٳݳÉÇ ×ßïáõÃÛ³Ùμ ѳÙÁÝÏÝáõÙ »Ý ³ÕïáïáÕ ÝÛáõûñÇ Ñ³ßí³ñϳÛÇÝ ¨ ÃáõÛɳïñ»ÉÇ ë³ÑٳݳÛÇÝ ³ñï³Ñáëù»ñÇ Ù»ÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ²Û¹ μáÉáñÁ ¹Åí³ñ³óÝáõÙ ¿ ÝÛáõÃÇ ÁÝϳÉáõÙÁ ¨ ϳëÏ³Í ¿ ѳñáõóáõÙ μ»ñí³Í í»ñçÝ³Ï³Ý »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÝϳïÙ³Ùμ: ´áõë³Ï³ÝáõÃÛáõÝ Þز¶-áõÙ ¨ ܳ˳·ÍáõÙ ³ëíáõÙ ¿, áñ §Ýßí³Í ï³ñ³Íùáõ٠γñÙÇñ ·ñùáõÙ ·ñ³Ýóí³Í ͳé³ï»ë³ÏÝ»ñ ãϳݦ, ë³Ï³ÛÝ ³Û¹ »ñÏáõ ÷³ëï³ÃÕûñÁ ßñç³Ý³éáõÃÛ³Ý Ù»ç ¹Ý»Éáõó Ñ»ïá ϳ½Ùí³Í` §Â»ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý åɳݦ-Ç Ù»ç μ»ñí³Í »Ý ³ÛÉ ïíÛ³ÉÝ»ñ: ²Ûëå»ë, ³Û¹ ÷³ëï³ÃÕÃÇ` §Â»ÕáõïÇ É»éݳѳñëï³óáõóÇã ÏáÙμÇݳïÇ Ñ³Ù³ñ ݳ˳ï»ëí³Í ï³ñ³Íùáõ٠ѳݹÇåáÕ Ñ³½í³·Ûáõï, ³ÝÑ»ï³óáÕ ¨ é»ÉÇÏï³ÛÇÝ μáõë³ï»ë³ÏÝ»ñÁ¦ ³ÕÛáõë³ÏáõÙ ³éϳ »Ý ÐРγñÙÇñ ·ñùáõÙ ·ñ³Ýóí³Í μ³½Ù³ÃÇí ͳé³ï»ë³ÏÝ»ñ ¨ Ã÷³ï»ë³ÏÝ»ñ (ÃËÏÇ ¹áõñ»Ï³Ý, ÃËÏÇ îñ³áõïí»ïïÇ, ÁÝÏáõ½»ÝÇ ÑáõݳϳÝ, ·ÇÑÇ μ³½Ù³åïáõÕ, ·ÇÑÇ ·³ñß³Ñáï, ·ÇÑÇ Ï³½³Ï³Ï³Ý, Ï»ÝÇ Ñ³ï³åïÕ³ÛÇÝ, ϳÕÝÇ Í³Õϳï»ñ¨³íáñ, ëá×Ç ÏáíϳëÛ³Ý, μ³É»ÝÇ ³Ýï³é³ÛÇÝ, μ³É»ÝÇ Ù³Ñ³É»μÛ³Ý, ý»ÝÇ, ËáõñÙ³ ÏáíϳëÛ³Ý, áõݳμ, ïËÉ»ÝÇ ëáíáñ³Ï³Ý, ³ñç³ïËÉ»ÝÇ, ˳ÕáÕ ³Ýï³é³ÛÇÝ ¨ ³ÛÉÝ): ²Û¹ ³ÕÛáõë³ÏáõÙ ³éϳ »Ý ݳ¨ ³ÛÉ μáõë³ï»ë³ÏÝ»ñ, áñáÝù ÝáõÛÝå»ë μ³ó³Ï³ÛáõÙ »Ý Þز¶-áõÙ ¨ ܳ˳·ÍáõÙ` åÇëï³Ï»ÝÇ μóï»ñ¨, ÷áßÝÇ ÏáíϳëÛ³Ý, ûÕÇ ÷»ïñ³×ÛáõÕ³íáñ, ËÝÓáñ»ÝÇ ³ñ¨»ÉÛ³Ý, Ï»ãÇ ÈÇïíÇÝáíÇ, ϳÕÝÇ íñ³ó³Ï³Ý, ϳÕÝÇ ³ñ¨»ÉÛ³Ý, ϳÕÝÇ ³Ù³é³ÛÇÝ, áõé»ÝÇ ëåÇï³Ï, áõé»ÝÇ áëÏ»·áõÛÝ, áõé»ÝÇ μáëáñ³·áõÛÝ, Éáñ»ÝÇ ÏáíϳëÛ³Ý, ÃËÏÇ μ³ñÓñÉ»éݳÛÇÝ, ÃËÏÇ ÑÇñÇϳÝÛ³Ý, ÃËÏÇ íñ³ó³Ï³Ý, ÃËÏÇ ¹³ßï³ÛÇÝ, ÃËÏÇ Ñ³ódzï»ñ¨, ϳճٳËÇ, 60

³ñáë»ÝÇ ·Éá·áíÇÝÇ, ³ñáë»ÝÇ ëáíáñ³Ï³Ý, ·ÇÑÇ íÇñ·ÇÝÛ³Ý, ·ÇÑÇ μ³½Ù³åïáõÕ, ·ÇÑÇ ·³×³×, ·ÇÑÇ ëñ³ï»ñ»÷áõϳíáñ, éáμÇÝÛ³Ý Ï»ÕÍ ³Ï³ódz, ëá×Ç ÕñÇÙÛ³Ý, ÃËÏ»ÝÇ ëáíáñ³Ï³Ý, ѳó»ÝÇ Ï³Ý³ã, ÍÇñ³Ý»ÝÇ ëáíáñ³Ï³Ý, ë³Éáñ»ÝÇ-³Éáç, ï³ÝÓ»ÝÇ áõé³ï»ñ¨, ï³ÝÓ»ÝÇ ÏáíϳëÛ³Ý, ÷áßÝÇ ÏáíϳëÛ³Ý, ÷ß³ï»ÝÇ Ý»Õ³ï»ñ¨, Ýß»ÝÇ ü»ÝóÉÇÇ, ½Ï»é ëáíáñ³Ï³Ý, ãÇãË³Ý ¹ÅÝÇϳÛÇÝ, Ù³ÙáõË, μ³É»ÝÇ ³É»Ñ»ñ, ó³Ë³Ï»é³ë ÏáíϳëÛ³Ý, ó³Ë³Ï»é³ë íñ³ó³Ï³Ý, ¹ÅÝÇÏ å³É³ëÇ, ¹ÅÝÇÏ ëáíáñ³Ï³Ý, ·»ñ³Ù³ëïÇ, μéÇÝã ëáíáñ³Ï³Ý, ϳñ³·³Ý³ ͳé³ÝÙ³Ý, ãÙ»ÝÇ ëáíáñ³Ï³Ý, å³ÛóϻÝÇ ëáíáñ³Ï³Ý, ³ñáë»ÝÇ ëáíáñ³Ï³Ý, ׳åÏÇ, ëÏáõÙådz, ѳճñç»ÝÇ áëÏÛ³, ³ëåÇñ³Ï ³Õ»Õݳ»½ñ, ï³Ù³ñùÇë, Ù³ëñ»ÝÇ, ÏÍáËáõñ ëáíáñ³Ï³Ý, ÇÉ»ÝÇ »Éáõݹ³íáñ, ÏÇåñáë ëáíáñ³Ï³Ý, ËÉáåáõ½ ÙÇñ½á¨³ÛÇ, í³ñ¹Ï³Ï³ã í³ÛñÇ ¨ ³ÛÉÝ: Þز¶-áõÙ ¨ ܳ˳·ÍáõÙ Ý»ñϳ۳óí³Í »Ý ÙdzÛÝ 11 ¹»Õ³μáõÛë ¨ 9 áõï»ÉÇ μáõÛë, ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ ÝáõÛÝ` §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ï³½Ù³Í` »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý åɳÝáõÙ ³éϳ ¿ 58 ¹»Õ³μáõÛë ¨ 78 áõï»ÉÇ μáõÛë: Àëï Þز¶-Ç ï»ùëïÇ, ѳïí»Éáõ ¿ 127 ѳ½³ñ ͳé (60400ËÙ μݳ÷³Ûï), ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ ³Û¹ ÝáõÛÝ ÷³ëï³ÃÕÃÇ ïíÛ³ÉÝ»ñÇ (³ÕÛáõë³ÏÝ»ñ` 8.4.2, 8.4.3, 8.4.4, 8.4.5, 8.4.6 ¨ 8.4.7) ѳßí³ñÏÝ»ñÁ óáõÛó »Ý ï³ÉÇë, áñ ³Û¹ï»Õ ³éϳ ¿ 170883 ͳé (60859 ËÙ μݳ÷³Ûï): Þز¶-áõÙ ¨ ܳ˳·ÍáõÙ μ»ñí³Í ѳٳå³ï³ëË³Ý ³ÕÛáõë³ÏÝ»ñáõÙ μ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿ 53333 ËÝÓáñ»Ýáõ (áñÇó 43333-Á 26 ëÙ Ïá×ÕÇ ïñ³Ù³·Íáí) ѳïáõÙÇó ·á۳ݳÉÇù μݳ÷³ÛïÁ: ºÃ» ³Û¹ ͳé»ñÇó ·á۳ݳÉÇù ÷³Ûï³ÝÛáõÃÁ ÁݹáõÝ»Ýù Ùáï 25 ѳ½³ñ Ëáñ³Ý³ñ¹ Ù»ïñ, ³å³ ³Ûëûñí³ ßáõÏ³Û³Ï³Ý ·Ý»ñáí ¹ñ³ ³ñÅ»ùÁ ÝáõÛÝÇëÏ áñå»ë í³é»ÉÇù Ïϳ½ÙÇ Ùáï 500 ÙÉÝ ¹ñ³Ù, áñÁ ÝáõÛÝå»ë μ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿ íݳëÇ Ñ³ïáõóÙ³Ý Ñ³ßí³ñÏÝ»ñáõÙ: Üßí³Í 43333 ËÝÓáñ»Ýáõ ѳïáõÙÇó ³é³ç³Ý³ÉÇù ïÝï»ë³Ï³Ý íݳëÁ Ý»ñϳ۳óí³Í ¿ 584,995 ÙÉÝ ¹ñ³Ù, ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ §´Ý³å³Ñå³Ý³Ï³Ý Çñ³í³Ë³ËïáõÙÝ»ñÇ Ñ»ï¨³Ýùáí ϻݹ³Ý³Ï³Ý ¨ μáõë³Ï³Ý ³ß˳ñÑÇÝ å³ï׳éí³Í íݳëÇ Ñ³ïáõóÙ³Ý ë³Ï³·Ý»ñÇ Ù³ëÇݦ ûñ»Ýùáí ë³ÑÙ³Ýí³Í ë³Ï³·Ý»ñáí íݳëÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ 866,66 ÙÉÝ ¹ñ³Ù, ³ÛëÇÝùÝ` 281,665 ÙÇÉÇáÝ ¹ñ³Ùáí å³Ï³ë ¿ Ý»ñϳ۳óí»É: ܳ˳·ÍáõÙ μ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿ áã ÙdzÛÝ 53333 ËÝÓáñ»ÝÇÝ»ñÇó, ³Ûɨ ÙÛáõë åïÕ³ïáõ ͳé»ñÇó ¨ åïÕ³ïáõ Ã÷»ñÇó ï³ñ»Ï³Ý ëï³óíáÕ μ»ñùÇ ù³Ý³ÏÁ ¨ ѳëóí»ÉÇù íݳëÇ ã³÷Á: Þز¶-áõÙ 36 ëÙ Ïá×ÕÇ ïñ³Ù³·Íáí í³ÛñÇ ï³ÝÓ»ÝÇÝ ·Ý³Ñ³ïí»É ¿ Ù»Ï Ñ³½³ñ ¹ñ³Ù, ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ Áëï ûñ»Ýë¹ñáñ»Ý ÁݹáõÝí³Í ë³Ï³·Ý»ñÇ, ³Û¹ ͳéÇ Ñ³ïÙ³Ý íݳëÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ 31500 ¹ñ³Ù (ÝáõÛÝå»ë ãÝãÇÝ ·áõÙ³ñ): ܳ˳·ÍáõÙ μ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿ Þز¶-áõÙ Ý»ñϳ۳óí³Í §ºñÏñáñ¹ Ñ»ñÃÇ ¹³ï³ñÏ ³å³ñÝ»ñÇ Éó³ÏáõÛïÇ ï³Ï ѳïϳóí³Í ï³ñ³ÍùÇ Í³é³Ñ³ïáõÙÝ»ñÇ Ñ³ßí»·Ý³Ñ³ïÙ³Ý ³Ù÷á÷³·Çñ¦ ³ÕÛáõë³ÏÁ (8.4.4), Áëï áñÇ, ѳïÙ³Ý »Ýóϳ »Ý 10585 ѳï 32-50 ëÙ Ïá×ÕÇ ïñ³Ù³·Íáí ѳ׳ñ»ÝÇÝ»ñ, 36 ëÙ Ïá×ÕÇ ïñ³Ù³·Íáí 23 ï³ÝÓ»ÝÇ ¨ ³ÛÉÝ: ܳ˳·Íáõ٠˳Ëïí»ÉÇù-áãÝã³óí»ÉÇù ï³ñ³ÍùÝ»ñáõ٠ѳïí»ÉÇù ³Ù»Ý³Ñ³ëï³μáõÝ Ï³ÕÝáõ Ïá×ÕÇ ïñ³Ù³·ÇÍÁ Ý»ñϳ۳óí³Í ¿ 28 ëÙ, ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ ³ÛÝï»Õ Ï³Ý Ù»Ï Ù»ïñÁ ·»ñ³½³ÝóáÕ Ï³ÕÝÇÝ»ñ: îÝï»ë³Ï³Ý íݳëÁ ·Ý³Ñ³ï»ÉÇë ³Ýï»ëí»É »Ý áãÝã³óí»ÉÇù Ùáï 2 ÙÉÝ 1-8 ï³ñ»Ï³Ý Ù³ï³Õ³ïÇ Í³é»ñ: §´Ý³å³Ñå³Ý³Ï³Ý Çñ³í³Ë³ËïáõÙÝ»ñÇ Ñ»ï¨³Ýùáí ϻݹ³Ý³Ï³Ý ¨ μáõë³Ï³Ý ³ß˳ñÑÇÝ å³ï׳é³Í íݳëÇ Ñ³ïáõóÙ³Ý ë³Ï³·Ý»ñÇ Ù³ëÇݦ ÐÐ ûñ»Ýùáí` ÙÇÝ㨠5 ï³ñ»Ï³Ý μÝ³Ï³Ý Í³ áõÙ áõÝ»óáÕ Ù³ïÕ³ß Í³é»ñÇ áãÝã³óÙ³Ý Ï³Ù ³×Ç ¹³¹³ñ»óÙ³Ý ³ëïÇ×³Ý íݳëÙ³Ý ¹»åùáõÙ`` Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ Ñ»Ïï³ñÇ Ñ³Ù³ñ ë³ÑÙ³Ýí³Í ¿ 450 ѳ½³ñ ¹ñ³Ù, ÇëÏ 6-10 ï³ñ»Ï³ÝÇ ¹»åùáõÙ` 575 ѳ½³ñ ¹ñ³Ù: ²Û¹ ÝáõÛÝ ûñ»Ýùáí` ÙÇÝ㨠4 ëÙ Ïá×ÕÇ ïñ³Ù³·Íáí ѳïí³Í ϳ٠áãÝã³óÙ³Ý ¨ ³×Ç ¹³¹³ñ»óÙ³Ý ³ëïÇ׳ÝÁ íݳëÙ³Ý ¹»åùáõÙ` Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ÙdzíáñÇ Ñ³Ù³ñ íݳëÇ Ñ³ïáõóáõÙÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ 4500 ¹ñ³Ù: ²Ûë ë³Ï³·Ý»ñáí 2 ÙÉÝ Ù³ï³Õ³ïÇ Í³é»ñÇÝ Ñ³ëóí»ÉÇù íݳëÁ Ïϳ½ÙÇ 9 ÙÉñ¹ ¹ñ³Ù: 61

ìݳëÇ ·Ý³Ñ³ïáõÙ ãÇ Ï³ï³ñí³Í ݳ¨ ѳñÛáõñ ѳ½³ñ³íáñ Ã÷»ñÇ áãÝã³óÙ³Ý, ÇÝãå»ë ݳ¨` áõï»ÉÇ μáõÛë»ñÇ, ¹»Õ³μáõÛë»ñÇ, ѳï³åïáõÕÝ»ñÇ, ëÝÏ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: §´Ý³å³Ñå³Ý³Ï³Ý Çñ³í³Ë³ËïáõÙÝ»ñÇ Ñ»ï¨³Ýùáí ϻݹ³Ý³Ï³Ý ¨ μáõë³Ï³Ý ³ß˳ñÑÇÝ å³ï׳éí³Í íݳëÇ Ñ³ïáõóÙ³Ý ë³Ï³·Ý»ñÇ Ù³ëÇݦ ûñ»Ýùáí` Ã÷»ñÇÝ Ñ³ëóí»ÉÇù íݳëÁ ѳßí³ñÏíáõÙ ¿ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ Ã÷Ç Ñ³ëïáõÃÛ³Ùμ, ÇÝãå»ë ͳé»ñÇ å³ñ³·³ÛáõÙ: ºÃ» ѳïí»ÉÇù-áãÝã³óí»ÉÇù Ã÷»ñÇ ù³Ý³ÏÁ ÁݹáõÝ»Ýù 400 ѳ½³ñ, ³Û¹ ¹»åùáõÙ ûñ»Ýùáí ë³ÑÙ³Ý³Í ³Ù»Ý³ó³Íñ ë³Ï³·Ýáí (Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ÙdzíáñÇ Ñ³Ù³ñ 4500 ¹ñ³Ù), ѳßíÇ ã³éÝ»Éáí γñÙÇñ ·ñùáõÙ ·ñ³Ýóí³ÍÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ë³ÑÙ³Ýí³Í íݳëÇ ï³ëݳå³ïÇÏÁ, íݳëÁ Ïϳ½ÙÇ 1,8 ÙÉñ¹ ¹ñ³Ù: ²Û¹ ÝáõÛÝ ûñ»ÝùáõÙ ³ëíáõÙ ¿. §ÐРγñÙÇñ ñùáõÙ ñ³Ýóí³Í, ÇÝãå»ë ݳ¨ μÝáõÃÛ³Ý Ñáõß³ñÓ³ÝÇ Ï³ñ ³íÇ×³Ï áõÝ»óáÕ Í³é³ï»ë³ÏÝ»ñÇ ¨ Ã÷»ñÇ ³åûñÇÝÇ Ñ³ïÙ³Ý Ï³Ù áãÝã³óÙ³Ý ¹»åùáõÙ íݳëÇ Ñ³ïáõóÙ³Ý ã³÷Á ѳßí³ñÏíáõÙ ¿ ëáõÛÝ Ï»ïÇ §³¦ ¨ §μ¦ »Ýóϻï»ñáõÙ μ»ñí³Í ë³Ï³ Ý»ñÇ ï³ëݳå³ïÇÏÇ ã³÷áí¦ (Ñá¹í³Í 5): ... ܳ˳·Íáõ٠ͳé³Ñ³ïáõÙÝ»ñÇ Ñ»ï¨³Ýùáí ѳëóí»ÉÇù íݳëÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ Áݹ³Ù»ÝÁ 1,92 ÙÉñ¹ ¹ñ³Ù: ä»ïù ¿ ÝϳïÇ áõݻݳÉ, áñ ³åûñÇÝÇ Ñ³ïí³Í ͳé»ñÇ ÷á˳ñ»Ý ϳñáÕ »Ý ³×»É Ýáñ ͳé»ñ, ÇëÏ Çñ³Ï³Ý³óí»ÉÇù ݳ˳·ÍÇ ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ ÑÇÙݳϳÝáõÙ áãÝã³óí»Éáõ »Ý ͳé»ñÇ ¨ ÙÛáõë μáõÛë»ñÇ ³×»É³í³Ûñ»ñÝ Çñ»Ýó »ñÏñ³μ³Ý³Ï³Ý ÑÇÙù»ñáí, ѻ勉μ³ñ ³Ûë å³ñ³·³Ûáõ٠ͳé»ñÇ Ñ³ïÙ³Ý Ñ³Ù³ñ å»ïù ¿ ÙÇ ù³ÝÇ Ï³ñ· μ³ñÓñ íݳëÇ Ñ³ïáõóáõÙ å³Ñ³ÝçíÇ: ì³ÛñÇ Ï»Ý¹³ÝÇÝ»ñ ÆÝãå»ë ³ñ¹»Ý ³ëí»É ¿, Áëï ܳ˳·ÍÇ` ³í»ñí»Éáõ »Ý ÞÝáÕ ·»ïÇ íï³ÏÝ»ñÁ` ÎéáõÝÏ, ¸áõù³Ý³Óáñ, ʳé³ï³Óáñ ·»ï³ÏÝ»ñÁ, ˳óñí»Éáõ »Ý ÝáõÛÝ ·»ïÇ ÙÛáõë íï³ÏÝ»ñÁ` öÇçáõïÁ, Þ¨áõïÁ, ¶áõɳμÇÝ, áñÇ Ñ»ï¨³Ýùáí çñ³ÛÇÝ Ï»Ýë³μ³½Ù³½³ÝáõÃÛ³Ý íï³Ý·Ù³Ý ¨ ÏáñëïÇ ¹ÇÙ³ó ï³ñ»Ï³Ý ïÝï»ë³Ï³Ý íݳëÁ Ý»ñϳ۳óí³Í ¿ Áݹ³Ù»ÝÁ 175 ѳ½³ñ ¹ñ³Ù` 130 Ï· ÓÏݳï»ë³ÏÝ»ñÇ Ñ³ßíáí: ܳ˳·ÍÇ §ÒÏݳïÝï»ë³Ï³Ý ѳݹ³ÏÝ»ñÇ ûï³ñ³óáõÙÇó ѳëóí³Í íݳëÁ¦ μ³ÅÝáõ٠ϳñ¹áõÙ »Ýù. §Ü»ñϳ å³ñ³ ³Ûáõ٠»ÕáõïÇ ÏáÙμÇݳïÇ ßÇݳñ³ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí ѳëóí»ÉÇù ÝÛáõÃ³Ï³Ý íݳëÇ Ñ³ßí³ñÏÁ »½ñ³÷³ÏíáõÙ ¿ ÙdzÛÝ ÓÏ³Ý ³ñ¹Ûáõݳ áñÍ³Ï³Ý å³ß³ñÝ»ñÇ ïÝï»ë³Ï³Ý ³ñÅ»ùáí ¨ ÙdzÛÝ ÞÝáÕ ·»ïáí ¨ Ýñ³ íï³ÏÝ»ñáí... ÒÏ³Ý Ï»Ýë³½³Ý í³ÍÇ 60%-Á ϳ½ÙáõÙ ¿ ϳåáõÛïÁ, 20%-Á` øéÇ μ»ÕÉáõÝ, 10%-Á` ϳñÙñ³Ë³ÛïÁ, 10%-Á øéÇ É»ñϳÓáõÏÁ ¨ ѳÛÏ³Ï³Ý ï³é»ËÁ: Úáõñ³ù³ÝãÛáõñ Ù»Ï ÏÇÉá ñ³Ù ÏáÕ³ÏÁ ³ñÅÇ 500 ¹ñ³Ù, ϳåáõÛïÁ 1000, ϳñÙñ³Ë³ÛïÁ 8000 ¹ñ³Ù, ³ÛÉ ï»ë³ÏÇ ÓÏÝ»ñÁ` 500 ¹ñ³Ù: гßí³ñÏÝ»ñÁ óáõÛó »Ý ï³ÉÇë, áñ ѳï³Ï³ÛÇÝ Ï»Ý¹³ÝÇÝ»ñÇ ÙÇçÇÝ Ï»Ýë³½³Ý í³ÍÁ ѳí³ë³ñ ¿ Ùáï 7,5 /ùÙ, ÇÝãÁ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ï³ÉÇë ëï³Ý³É ÞÝáÕ »ïÇ ¨ Ýñ³ íï³ÏÝ»ñÇ ï³ñ³ÍùáõÙ Ùáï 130 Ï ÓáõÏ, 175000 ¹ñ³Ù ÁݹѳÝáõñ ³ñÅáÕáõÃÛ³Ùμ¦ (¿ç 75-76): ²ÝѳëϳݳÉÇ ¿, û ÇÝãáõ ¿ ѳëóí»ÉÇù ÝÛáõÃ³Ï³Ý íݳëÇ Ñ³ßí³ñÏÁ »½ñ³÷³ÏíáõÙ ÙdzÛÝ ÓÏ³Ý ³ñ¹Ûáõݳ·áñÍ³Ï³Ý å³ß³ñÝ»ñÇ ïÝï»ë³Ï³Ý ³ñÅ»ùáí, ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ Ñ»Ýó ÝáõÛÝ Ý³Ë³·ÍáõÙ ³ëíáõÙ ¿, áñ áãÝã³óíáÕíݳëíáÕ ï³ñ³ÍùÝ»ñáõÙ ³éϳ »Ý ÙÇç³ïÝ»ñÇ ..., ëáÕáõÝÝ»ñÇ 10, »ñÏÏ»Ýó³ÕÝ»ñÇ 2, ÃéãáõÝÝ»ñÇ 86, ÓÏÝ»ñÇ 5, ϳÃݳëáõÝÝ»ñÇ 55 ï»ë³ÏÝ»ñ: ²Û¹ ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇó ß³ï»ñÁ ·ñ³Ýóí³Í »Ý г۳ëï³ÝÇ ¨ ØÇç³½·³ÛÇÝ Î³ñÙÇñ ·ñù»ñáõÙ: ܳ¨` ³ÛÝ ïå³íáñáõÃÛáõÝÝ ¿ ëï»ÕÍíáõÙ, áñ ܳ˳·ÍÇ Ñ»ÕÇݳÏÝ»ñÁ ã·Çï»Ý, áñ áã û ÏÇÉá·ñ³Ùáí, ³ÛÉ Ñ³ïáí ¿ ѳßí³ñÏíáõÙ ÓÏݳß˳ñÑÇÝ Ñ³ëóí»ÉÇù íݳëÇ ·Ý³Ñ³ïáõÙÁ: §´Ý³å³Ñå³Ý³Ï³Ý Çñ³í³Ë³ËïáõÙÝ»ñÇ Ñ»ï¨³Ýùáí 62

ϻݹ³Ý³Ï³Ý ¨ μáõë³Ï³Ý ³ß˳ñÑÇÝ å³ï׳é³Í íݳëÇ Ñ³ïáõóÙ³Ý ë³Ï³·Ý»ñÇ Ù³ëÇݦ ÐÐ ûñ»ÝùÇ 3-ñ¹ Ñá¹í³ÍÁ ë³ÑÙ³ÝáõÙ ¿. §´Ý³å³Ñå³Ý³Ï³Ý Çñ³í³Ë³ËïáõÙÝ»ñÇ Ñ»ï¨³Ýùáí ϻݹ³Ý³Ï³Ý ¨ μáõë³Ï³Ý ³ß˳ñÑÇÝ å³ï׳é³Í íݳëÇ Ñ³ïáõóÙ³Ý ë³Ï³ Ý»ñÝ »Ý` ... ³ÛÉ Ï»Ý¹³Ý³ï»ë³ÏÝ»ñÇ ³åûñÇÝÇ áñëÇ ¨ (ϳÙ) áãÝã³óÙ³Ý ¹»åùáõÙ` Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ÙdzíáñÇ (³ÝÏ³Ë ï³ñÇùÇó) ѳٳñ` »ïÇ Çß˳Ý` ϳñÙñ³Ë³Ûï` 5000 ¹ñ³Ù, ³ÛÉ ï»ë³ÏÇ ÓÏÝ»ñ` 1000 ¹ñ³Ù¦: ܳ˳·ÍáõÙ μ»ñí³Í ïíÛ³ÉÝ»ñáí` Ýßí³Í ·»ï»ñáõÙ ï³ñ»Ï³Ý ϳñ»ÉÇ ¿ áñë³É 78 Ï· ϳåáõÛï, 26 Ï· μ»ÕÉáõ, 13 Ï· ϳñÙñ³Ë³Ûï ¨ 13 Ï· É»ñϳÓáõÏ ¨ ѳÛÏ³Ï³Ý ï³é»Ë: Àëï Ù³ëݳ·»ïÝ»ñÇ, áñëÙ³Ý »Ýóϳ ë»é³Ñ³ë ÓÏÝ»ñÇ Ñ³ßíáí` Ãí³ñÏ³Í ÓÏݳï»ë³ÏÝ»ñÁ ï³ñ»Ï³Ý ÏÉÇÝ»Ý Ñ»ï¨Û³É ù³Ý³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ` ϳåáõÛïÁ Ùáï 1300 ѳï, μ»ÕÉáõÝ` 500, ϳñÙñ³Ë³ÛïÁ` 130, É»ñϳÓáõÏÁ ¨ ѳÛÏ³Ï³Ý ï³é»ËÁ` 700 ѳï: ²Û¹ ¹»åùáõ٠ϳñÙñ³Ë³ÛïÇ Ñ³Ù³ñ í׳ñÁ, ûñ»Ýùáí ë³ÑÙ³Ýí³Í ë³Ï³·Ýáí, Ïϳ½ÙÇ 650 ѳ½³ñ ¹ñ³Ù, ÇëÏ ÙÛáõë 2500 ÓÏÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ` 2,5 ÙÉÝ ¹ñ³Ù: ²ÛëÇÝùÝ` ï³ñ»Ï³Ý ³í»ÉÇ ù³Ý 3 ÙÉÝ ¹ñ³ÙÇ ÷á˳ñ»Ý ܳ˳·ÍáõÙ Ý»ñϳ۳óñ»É »Ý 175 ѳ½³ñ ¹ñ³Ù: Àëï ÝáõÛÝ Ù³ëݳ·»ïÝ»ñÇ` ùÝݳñÏíáÕ çñ³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·áõ٠ϳñ»ÉÇ ¿ ÁݹáõÝ»É, áñ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ë»é³Ñ³ë ÓÏ³Ý Ñ³ßíáí Ýí³½³·áõÛÝÁ ³éϳ ¿ 2000 Ù³Ýñ³ÓáõÏ: ²Û¹ ¹»åùáõÙ Ýßí³Í çñ³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·áõÙ å»ïù ¿ áñ ÉÇÝÇ 260 ѳ½³ñ ϳñÙñ³Ë³Ûï ¨ 5 ÙÉÝ ³ÛÉ ÓÏÝ»ñ: ²Û¹ ѳßí³ñÏáí ϳñÙñ³Ë³ÛïÇ íݳëÇ Ñ³ïáõóÙ³Ý í׳ñÁ Ïϳ½ÙÇ 1,3 ÙÉñ¹ ¹ñ³Ù, ÇëÏ ÙÛáõë ÓÏÝ»ñÇÝÁ` 5 ÙÉñ¹ ¹ñ³Ù: ²ÛëÇÝùÝ` ܳ˳·ÍáõÙ μ»ñí³Í 130 Ï· ÓÏݳï»ë³ÏÝ»ñÇ áãÝã³óáõÙÇó ëå³ëíáÕ ïÝï»ë³Ï³Ý íݳëÁ áã û ï³ñ»Ï³Ý 175 ѳ½³ñ ¹ñ³Ù ¿, ³ÛÉ` 6,3 ÙÉñ¹ ¹ñ³Ù: î»ÕÇ ÓÏÝáñëÝ»ñÇ ïíÛ³ÉÝ»ñáí` ï³ñ»Ï³Ý áñëíáõÙ ¿ ³í»ÉÇ ù³Ý 100 Ï· ϳñÙñ³Ë³Ûï, 400-500 Ï· ϳåáõÛï ¨ ³ÛÉÝ: ²Û¹ ѳßí³ñÏáí ÙdzÛÝ Ï³ñÙñ³Ë³ÛïÇÝ Ñ³ëóí»ÉÇù ï³ñ»Ï³Ý íݳëÁ Ïϳ½ÙÇ 3 ÙÉñ¹ ¹ñ³Ù: ܳ˳·ÍÇ 19-ñ¹ ¿çáõ٠ϳñ¹áõÙ »Ýù. §´áÉáñ ñ³Ýóí³Í ÙÇç³ïÝ»ñÇ ÃñÃáõñÝ»ñÁ ÙïÝáõÙ »Ý ¸»μ»¹ »ïÇ çñѳí³ù ³í³½³ÝáõÙ μݳÏíáÕ ÓÏݳï»ë³ÏÝ»ñÇ Ï»ñ³ÛÇÝ μ³½³ÛÇ Ï³½ÙÇ Ù»ç¦: гßíÇ ³éÝ»Éáí ³Ûë ѳݷ³Ù³ÝùÁ` ϳñ»ÉÇ ¿ ³ë»É, áñ ܳ˳·ÍáõÙ ÓÏÝ»ñÇ Ï»ñ³ÛÇÝ μ³½³ÛÇ Ñ³ßí³ñÏÝ»ñÁ ×Çßï ã»Ý ϳñáÕ ÉÇÝ»É ³ÛÝ ³éáõÙáí, áñ ³ñ¹»Ý ѳÛïÝÇ ¿ ¹³ñÓ»É, áñ »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ï³ñ³ÍùáõÙ, ùÝݳñÏíáÕ Ý³Ë³·ÍÇ ßñç³Ý³ÏáõÙ ÙÇç³ïÝ»ñÇ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñ ã»Ý ϳï³ñí»É, ³ÛÉ ¸ÇÉÇç³ÝÇ Ùáï³Ï³ÛùáõÙ ·ïÝíáÕ Â»Õáõï ·ÛáõÕÇ ³Ýï³éÝ»ñÇ ÙÇç³ïÝ»ñÇ ó³ÝÏÁ Ùïóí»É ¿ Èáéí³ Ù³ñ½Ç »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ Ü³Ë³·ÍÇ Ù»ç ¨ Ý»ñϳ۳óí»É áñå»ë ³Û¹ ï³ñ³ÍùÇ ³Ýï³éÝ»ñáõÙ ÙÇç³ïÝ»ñÇ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝù: ä»ïù ¿ ÝϳïÇ áõݻݳÉ, áñ ÞÝáÕ ·»ïÝ áõ Çñ íï³ÏÝ»ñÁ ѳݹÇë³ÝáõÙ »Ý ϳñÙñ³Ë³ÛïÇ Ñ³Ù³ñ Óí³¹ñ³í³Ûñ, ѻ勉μ³ñ ¹ñ³Ýó ³í»ñÙ³Ý ¨ çñÇ ùÇÙÇ³Ï³Ý Ï³½ÙÇ ÷á÷áËÙ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí ³Û¹ ÓÏݳï»ë³ÏÝ ³Û¹ï»Õ ÁݹѳÝñ³å»ë Ïí»ñ³Ý³ (ܳ˳·ÇÍ, ¿ç 19, §Ð»ï³½áïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ ÞÝáÕ »ïáõÙ ¨ Ýñ³ íï³ÏÝ»ñáõÙ ñ³Ýóí»É »Ý ³Ûë »ï³í³½³ÝáõÙ ³Ù»Ý³ï³ñ³Íí³Í ÓÏݳï»ë³ÏÝ»ñ` ϳñÙñ³Ë³Ûï, øéÇ μ»ÕÉáõ, øéÇ ÏáÕ³Ï Ï³Ù Ï³åáõÛï: ²Ûë ï»ë³ÏÝ»ñÁ ³ñ³ ³Ñáë, ù³ñù³ñáï ѳï³Ïáí »ï»ñÇ μݳÏÇãÝ»ñ »Ý: ´³½Ù³óÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï. ϳñÙñ³Ë³ÛïÁ ë»åï»Ùμ»ñ ÑáÏï»Ùμ»ñÇÝ, øéÇ ÏáÕ³ÏÁ` ÑáõÉÇëÇÝ, øéÇ μ»ÕÉáõÝ` ÑáõÉÇë-û áëïáëÇÝ μ³ñÓñ³ÝáõÙ »Ý »ï»ñÇ ³ÏáõÝùÝ»ñÁ¦): ÆÝãå»ë ï»ëÝáõÙ »Ýù, ³Û¹ ·»ï³ÏÝ»ñÁ Óí³¹ñ³í³Ûñ »Ý áã ÙdzÛÝ Ï³ñÙñ³Ë³ÛïÇ, ³Ûɨ ÙÛáõë ÓÏݳï»ë³ÏÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: ²Ûë ³í³½³ÝáõÙ ÓÏݳï»ë³ÏÝ»ñÇÝ Ñ³ëóí»ÉÇù íݳëÁ ãÇ Ï³ñ»ÉÇ Ñ³Ù»Ù³ï»É ³åûñÇÝÇ áñëÇ Ñ»ï¨³Ýùáí ³é³ç³ó³Í íݳëÇ Ñ»ï, ³ÛÝ ³éáõÙáí, áñ »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ Ý³Ë³·ÍÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ¹»åùáõÙ áãÝã³óí»Éáõ »Ý Ýßí³Í ÓÏݳï»ë³ÏÝ»ñÇ ·»Ýáýáݹ»ñÝ ÁݹѳÝñ³å»ë:

63

- ´»ñ»Ýù, ܳ˳·ÍáõÙ Ýßí³Í, »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ï³ñ³Íùáõ٠ѳÛïÝÇ áñáß Ï»Ý¹³ÝÇÝ»ñÇ áñëÇ Ï³Ù áãÝã³óÙ³Ý ¹»åùáõÙ ûñ»Ýë¹ñáñ»Ý ë³ÑÙ³Ýí³Í (úñ»Ýù §´Ý³å³Ñå³Ý³Ï³Ý Çñ³í³Ë³ËïáõÙÝ»ñÇ Ñ»ï¨³Ýùáí ϻݹ³Ý³Ï³Ý ¨ μáõë³Ï³Ý ³ß˳ñÑÇÝ å³ï׳éí³Í íݳëÇ Ñ³ïáõóÙ³Ý ë³Ï³·Ý»ñÇ Ù³ëÇݦ, Ñá¹í³Í 3) Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ÙdzíáñÇ ë³Ï³·Ý»ñÁ. ·áñß ³ñç` 1 ÙÉÝ ¹ñ³Ù, ÏáíϳëÛ³Ý çñ³ë³ÙáõÛñ` 500 ѳ½³ñ, ³Ýï³é³ÛÇÝ Ï³ïáõ` 200 ѳ½³ñ, Ù³ÝáõÉ` 200 ѳ½³ñ, ³é³ç³íáñ³ëÇ³Ï³Ý ÁÝÓ³éÛáõÍ` 3 ÙÉÝ, μ»½á³ñÛ³Ý ³ÛÍ` 3 ÙÉÝ, í³ÛñÇ Ñݹϳѳí` 125 ѳ½³ñ, ³Ý¹ñÏáíϳëÛ³Ý ë³ÑÝûÓ` 30 ѳ½³ñ, ÙÇç»ñÏñ³ÍáíÛ³ Ïñdz` 20 ѳ½³ñ ¹ñ³Ù (²Ûë ϻݹ³ÝÇÝ»ñÁ ·ñ³Ýóí³Í »Ý ÐРγñÙÇñ ·ñùáõÙ), ÇÝãå»ë ݳ¨ Éáõë³Ý` 200 ѳ½³ñ, í³ÛñÇ Ëá½` 200 ѳ½³ñ, ³ÛÍÛ³Ù` 250 ѳ½³ñ ¹ñ³Ù ¨ ³ÛÉÝ: - ܳ˳·ÍáõÙ ÝßíáõÙ ¿, áñ »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñáõÙ ¨ ѳñ³ÏÇó ï³ñ³ÍùÝ»ñáõÙ ·ñ³Ýóí³Í »Ý 86 Ãéãݳï»ë³Ï, áñÇó 7-Á ·ñ³Ýóí³Í »Ý г۳ëï³ÝÇ Î³ñÙÇñ ·ñùáõÙ, ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ Ýßí³Í í³Ûñáõ٠ѳÛïÝÇ »Ý 208 Ãéãݳï»ë³Ï (Ø. ²¹³ÙÛ³Ý, ¸. øÉ»Ù, §Ð³Û³ëï³ÝÇ ÃéãáõÝÝ»ñÁ¦, ²ØÜ, 2000Ã.), áñÇó 28-Á ·ñ³Ýóí³Í »Ý г۳ëï³ÝÇ Î³ñÙÇñ ·ñùáõÙ (ëåÇï³Ï³÷áÕ ëá˳Ï, Çñ³Ý³Ï³Ý ϳåï³÷áÕ ëá˳Ï, ϳåáõÛï ù³ñ³Ï»éÝ»Ë, ˳Ûï³μÕ»ï ù³ñ³Ï»éÝ»Ë, 먳íǽ ù³ñ³ÃéãݳÏ, ë¨ ³·é³í, ×áõé³Ï³ÝÙ³Ý ß³ÑñÇÏ, ë¨ ÷³Ûï÷áñ, ѳÛÏ³Ï³Ý áÉáñ, áïݳóáõåÇÏ, ÙáËñ³·áõÛÝ ÏéáõÝÏ, ÏáíϳëÛ³Ý Ù³Ûñ»Ñ³í, ϳëåÇ³Ï³Ý Ñݹϳѳí, ³Õ³íÝ³μ³½», ëáíáñ³Ï³Ý Ù³Ýñ³μ³½», ëåÇï³Ï³·ÉáõË ³Ý·Õ, ·Ç߳ݷÕ, ë¨ ³Ý·Õ, ·³éݳݷÕ, ù³ñ³ñÍÇí Ïñ»ï³Ï»ñ, »íñáå³Ï³Ý ïÛáõíÇÏ, Ù³ñ·³·»ïݳÛÇÝ ÙÏÝ³μ³½», ÙáËñ³·áõÛÝ μ³¹, ɳÛݳùÇÃ μ³¹, ·»ñ»½Ù³Ý³ñÍÇí, ë³åë³Ý, ׳Ñ׳ÛÇÝ ÙÏݳ×áõé³Ï): Âéãݳμ³Ý Ø. ²¹³ÙÛ³ÝÇ ï»Õ»Ï³óÙ³Ùμ` í»ñçÇÝ ï³ñÇÝ»ñÇ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ïíÛ³ÉÝ»ñáí ϳ½ÙíáõÙ ¿ г۳ëï³ÝÇ Ýáñ γñÙÇñ ·ÇñùÁ, áñÇ Ù»ç Ãéãݳï»ë³ÏÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ ϳñáÕ ¿ ³í»É³Ý³É Ùáï »ñ»ù ³Ý·³Ù:

ØÃÝáÉáñï³ÛÇÝ ³ñï³Ý»ïáõÙÝ»ñ ܳ˳·ÍáõÙ §ìݳë³Ï³ñ ÝÛáõûñÇ ³ñï³Ý»ïÙ³Ý ù³Ý³ÏÁ ׳ݳå³ñÑÝ»ñÇó ¨ μ»éݳï³ñÝ»ñÇó ѳÝù³ù³ñÁ ¨ ¹³ï³ñÏ ³å³ñÁ Ù»ù»Ý³Ý»ñáí ï»Õ³÷áË»Éáõ ÁÝóóùáõÙ¦ ѳßí³ñÏÇ ÝáõÛÝ μ³Ý³Ó¨áõÙ (¿ç 46) ÝÛáõÃÇ Ù³Ï»ñ¨áõóÛÇÝ ß»ñïÇ ËáݳíáõÃÛ³Ý ·áñͳÏÇóÁ Ý»ñϳ۳óí³Í ¿ »ñÏáõ ³ñÅ»ùáí` 0,4 ¨ 0,7 (³é³Ýó áñ¨¿ å³ñ½³μ³ÝÙ³Ý), ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ μ³Ý³Ó¨Ç μ³ó³ïñ³Ï³ÝáõÙ ³ÛÝ áõÝÇ 0,7 ³ñÅ»ùÁ: ÆÝãå»ë ݳ¨ ÝáõÛÝ μ³Ý³Ó¨áõÙ ÙÃÝáÉáñï Ùáõïù ·áñÍáÕ ÷áßáõ μ³ÅݻٳëÁ ³ñï³Ñ³ÛïáÕ ·áñͳÏÇóÁ μ³ó³ïñ³Ï³ÝáõÙ 0,1 ¿, μ³Ý³Ó¨áõÙ` 0,001, ³ÛëÇÝùÝ 100 ³Ý·³Ù ÷áùñ (²Û¹ ·áñͳÏÇóÁ ÁݹѳÝñ³å»ë μ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿ §Дополнение к временной методике по расчету выбросов вредных веществ в атмосферу, Москва, 1984, стр. 9): ²Ïݳéáõ ¿ ³ñï³Ý»ïáõÙÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÇ Ýí³½»óÙ³Ý ÙÇïáõÙÁ, áñÝ ¿É Çñ Ñ»ñÃÇÝ μ»ñáõÙ ¿ ¹ñ³ÝóÇó ëå³ëíáÕ íݳëÇ ÷áùñ³óÙ³ÝÁ: ²ÛëåÇëáí, ܳ˳·Íáõ٠»ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý ÁÝóóùáõÙ μáõë³Ï³Ý áõ ϻݹ³Ý³Ï³Ý ³ß˳ñÑÇÝ, ÑáÕ»ñÇÝ, çñ»ñÇÝ, û¹³ÛÇÝ ³í³½³ÝÇÝ ¨ ³ÛÉ ûμÛ»ÏïÝ»ñÇÝ Ñ³ëóí»ÉÇù íݳëÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ Áݹ³Ù»ÝÁ 2,07 ÙÉñ¹ ¹ñ³Ù: Æñ³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ ãѳٳå³ï³ë˳ÝáÕ ³Û¹ ãÝãÇÝ ·áõÙ³ñÝ Çñ Ù»ç ݳ¨ Ý»ñ³éáõÙ ¿ ѳÝù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍáõÙÝ ³í³ñï»Éáõó Ñ»ïá ϳéáõóí³Í ׳ݳå³ñÑÝ»ñÇ áõ ßÇÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ù³Ý¹Ù³Ý-í»ñ³óÙ³Ý, ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ÑáÕ»ñÇ ·ÝÙ³Ý ¨ í»ñ³Ï³Ý·ÝáÕ³Ï³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ݳ˳ï»ëí³Í ýÇݳÝë³Ï³Ý ͳËë»ñÁ: Üϳïí³Í ûñѳßí³ñÏÝ»ñÁ óáõÛó ï³Éáí, áã û Ýå³ï³Ï »Ýù Ñ»ï³åݹáõÙ, áñå»ë½Ç ûñ»Ýùáí ݳ˳ï»ëí³Í íݳëÇ Ñ³ïáõóáõÙÝ Çñ³Ï³Ý³óíÇ ¨ ѳÝù³í³ÛñÁ 64

߳ѳ·áñÍíÇ, ³ÛÉ ¹ñ³Ýáí ÙdzÛÝ ó³ÝϳÝáõÙ »Ýù óáõÛó ï³É, û áñáß ¹»åù»ñáõÙ ÇÝã áñ³ÏÇ Ý³Ë³·Í»ñ »Ý ϳ½ÙíáõÙ ¨ ¹ñ³Ýó ÇÝãåÇëÇ ·Ý³Ñ³ï³Ï³Ý áõ ÁÝóóù ¿ ïñíáõÙ: ø³Ý½Ç íݳëÇ Ñ³ïáõóáõÙ ãÇ ÉÇÝ»Éáõ: ܳ˳·Íáõ٠ϳñ¹áõÙ »Ýù. §îÝï»ë³Ï³Ý íݳëÁ μÝáõó ñáõÙ ¿ Ó»éݳñÏáõÃÛ³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ íñ³: âÝ³Û³Í áñ ïÝï»ë³Ï³Ý íݳëÁ ѳßí³ñÏíáõÙ ¿ å³ÛÙ³Ýáñ»Ý ¨ í׳ñÙ³Ý »Ýóϳ ã¿, ݳ ÃáõÛÉ ¿ ï³ÉÇë ݳѳï»É Ó»éݳñÏáõÃÛ³Ý áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ íñ³¦ (¿ç 67): îå³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ëï»ÕÍíáõÙ, áñ §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ ¨ ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ùμ ½μ³ÕíáÕ ÙÛáõë ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ËáñÑñ¹³ÛÇÝ Ð³Û³ëï³ÝÇ Çñ³í³Ñ³çáñ¹Ý»ñ »Ý ѳٳñíáõÙ: ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ûñáù Çñ³Ï³Ý³óí»ÉÇù Íñ³·ñ»ñÇ û·áõï-íݳëÝ»ñÇ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝ-·Ý³Ñ³ïáõÙÝ ³ñíáõÙ ¿ÇÝ ÙdzÛÝ Ýñ³ ѳٳñ, áñå»ë½Ç å³ñ½»ÇÝ, û ÇÝãù³Ýáí ¿ ÑÇÙݳíáñí³Í ïíÛ³É Íñ³·ñÇ Çñ³Ï³Ý³óáõÙÁ: ²Û¹ ųٳݳÏ, Ù»ñ áõÝ»ó³Í μáÉáñ ѳñëïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ г۳ëï³ÝÇ ËáñÑñ¹³ÛÇÝ Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ ¿ÇÝ, ѻ勉μ³ñ ¨ íݳëÇ Ñ³ïáõóÙ³Ý ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝ ãϳñ: γñÍáõÙ »Ýù, ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ íݳëÇ Ñ³ïáõóáõÙÇó ³½³ï»ÉÁ` ÐÐ å»ïáõÃÛ³Ý Ñ³Ý¹»å áõÕÕ³ÏÇ íݳë³ñ³ñáõÃÛáõÝ ¿: ܳ˳·Íáõ٠ûñÇ »Ý Ý»ñϳ۳óí³Í ϳ٠μ³ó³Ï³ÛáõÙ »Ý ѳÝùÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí μÝ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÇÝ Ñ³ëóí»ÉÇù ëáódzɳϳÝ, ³éáÕç³å³Ñ³Ï³Ý, ïÝï»ë³Ï³Ý, ¿ÏáÉá·Ç³Ï³Ý ¨ ³ÛÉ áÉáñïÝ»ñÇÝ ëå³éݳóáÕ »ñϳñ³ï¨ ³½¹»óáõÃÛ³Ý íݳëÝ»ñÁ: ܳ¨ ѳßíÇ ãÇ ³éÝí³Í ³í»ñí»ÉÇùáãÝã³óí»ÉÇù ï³ñ³ÍùÝ»ñÇ Ñ»ï ϳåí³Í ³éáÕç³å³Ñ³Ï³Ý, áõëáõóáճϳݹ³ëïdzñ³Ïã³Ï³Ý, Ñá·»μ³Ý³Ï³Ý, Ùß³ÏáõóÛÇÝ, ·»Õ³·Çï³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ý ÏáñáõëïÝ»ñÁ: - ܳ˳·ÍáõÙ ³Ýï»ëí³Í ¿ ÞÝáÕ ¨ »Õáõï ·ÛáõÕ»ñÇ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ѳÝù³í³ÛñÇ Ùáï³Ï³ÛùáõÙ ·ïÝíáÕ ÙÛáõë μݳϳí³Ûñ»ñÇ ³å³·³Ý: ºÉÝ»Éáí ÷áñÓÇó, ÇÝãå»ë ѳÝù»ñÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý ÁÝóóùáõÙ, ³ÛÝå»ë ¿É ¹ñ³ÝÇó Ñ»ïá, ·É˳íáñ³å»ë ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ý Ã³÷áÝÝ»ñÇ å³ï׳éáí, ѳÝù³Ñ³ÝÙ³Ý áõ ¹ñ³ ѳñ³ÏÇó ï³ñ³ÍùÝ»ñÁ ß³ñáõݳϳμ³ñ ³Õïáïí»Éáõ »Ý ϳÛáõÝ ³ÕïáïÇãÝ»ñáí ¨ Ç í»ñçá ¹³éݳÉáõ »Ý ³åñ»Éáõ ѳٳñ áã åÇï³ÝÇ: - ܳ˳·ÍáõÙ Ù»ï³ÕÝ»ñÇ Ïáñ½Ù³Ý ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛáõÝÁ (åÕÝÓÇÝÁ` 85%-áí, ÙáÉÇμ¹»ÝÇÝÁ` 70%-áí) ó³Íñ ¿ ¨ ãÇ Ñ³Ù³å³ï³ë˳ÝáõÙ ³ß˳ñÑáõ٠ѳÛïÝÇ Ý»ñϳÛÇë ã³÷³ÝÇßÝ»ñÇÝ: §Ð³ßí»Ïßé³ÛÇÝ å³ß³ñÝ»ñÇ μÝáõó·ÇñÁ¦ ³ÕÛáõë³ÏáõÙ (3.1) μ»ñí³Í »Ý ï³ñμ»ñ ٳϳñ¹³ÏÝ»ñáí áõëáõÙݳëÇñí³Í ѳÝù³ù³ñ»ñÇ »ñ»ù ½³Ý·í³ÍÝ»ñ (¿ç 23): ²é³çÇÝ ½³Ý·í³ÍÇ 5,448 ÙÉÝ ïáÝݳ ѳÝù³ù³ñáõÙ åÕÝÓÇ å³ñáõݳÏáõÃÛáõÝÁ 0,376%, ÙáÉÇμ¹»ÝÁ` 0,0215% ¿, ÇëÏ áëÏáõ å³ñáõݳÏáõÃÛáõÝÁ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ Ù»Ï ïáÝݳÛáõÙ` 0,6 ·ñ³Ù, ù³Ý³ÏÁ` 4776,2 Ï·, ³ñͳÃÇÝÁ` 31,7 ·ñ³Ù, ù³Ý³ÏÁ` 303,8 Ï·, é»ÝÇáõÙÇÝÁ` 5,6 ·ñ³Ù, ù³Ý³ÏÁ` 44,8 Ï·, ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ Ù»ñ ѳßí³ñÏÝ»ñáí ³Û¹ï»Õ ³éϳ ¿ 3268,8 Ï· áëÏÇ, 172701 Ï· ³ñͳÃ, 30509 Ï· é»ÝÇáõÙ, ³ÛëÇÝùÝ` áëÏáõ ù³Ý³ÏÁ ٻͳóí³Í ¿, ÇëÏ ³ñͳÃÇ ¨ é»ÝÇáõÙÇ ù³Ý³ÏÝ»ñÁ ѳñÛáõñ³íáñ ³Ý·³Ù ÷áùñ »Ý óáõÛó ïí»É: ºñÏñáñ¹ ½³Ý·í³ÍáõÙ` 72,6 ÙÉÝ ïáÝݳ ѳÝù³ù³ñáõÙ åÕÝÓÇ å³ñáõݳÏáõÃÛáõÝÁ 0,337% ¿, ÙáÉÇμ¹»ÝÇÝÁ` 0,0234%: ºññáñ¹ ½³Ý·í³ÍáõÙ` 381 ÙÉÝ ïáÝݳ ѳÝù³ù³ñáõÙ åÕÇÝÓÁ` 0,358%, ÙáÉÇμ¹»ÝÁ` 0,0212%: ê³Ï³ÛÝ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý »ñÏñ³μ³ÝáõÃÛ³Ý í³ñãáõÃÛáõÝáõÙ å³Ñå³ÝíáÕ ¹»é¨ë ËáñÑñ¹³ÛÇÝ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ï³ñÇÝ»ñÇÝ Ï³ï³ñí³Í »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇÝ í»ñ³μ»ñáÕ Ñ³ßí»ïíáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ÁݹѳÝáõñ ѳÝù³ÝÛáõÃáõÙ 65

ÙáÉÇμ¹»ÝÇ å³ñáõݳÏáõÃÛáõÝÁ ãÇ ·»ñ³½³ÝóáõÙ 0,017%-Á, åÕÝÓÇ å³ñáõݳÏáõÃÛáõÝÁ 50-60 ÙÉÝ ïáÝݳÛáõÙ Ùáï 0,45% ¿, ÇëÏ Ùݳó³Í å³ß³ñÝ»ñáõÙ ³ÛÝ ãÇ ·»ñ³½³ÝóáõÙ 0,25%-Á: Ø»Í Ñ³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛ³Ùμ Ý»ñϳÛÇë ˳éݳß÷áÃÁ ëï»ÕÍí»É ¿ ÙdzÛÝ Ýßí³Í 50-60 ÙÉÝ ïáÝݳ ѳÝù³ù³ñÁ û·ï³·áñÍ»Éáõ ѳٳñ...

- §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ϳ½Ùí³Í ܳ˳·ÍáõÙ ÙÇÙÛ³Ýó »Ý ·áõÙ³ñí»É Ù»Ï ï³ñí³ ¨ ÁݹѳÝñ³å»ë áãÝã³óí»ÉÇù ûμÛ»ÏïÇÝ Ñ³ëóí»ÉÇù íݳëÝ»ñÁ ...

- Æñ³í³Ï³Ý ˳ËïáõÙÝ»ñÇó ¿ Ý³¨ ³ÛÝ, áñ §Â»ÕáõïÇ É»éݳѳñëï³óÙ³Ý ÏáÙμÇݳïÇ ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ íñ³ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ·Ý³Ñ³ïáõÙÁ¦ ¨ §²ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ Ý³Ë³·ÇÍÁ¦ ϳ½Ùí»É »Ý §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ѳݹÇë³óáÕ È»éݳٻï³Éáõñ·Ç³ÛÇ ÇÝëïÇïáõïáõÙ: ì»ñÁ μ»ñí³Í ¨ μ³½áõÙ ³ÛÉ ÷³ëï»ñÇ å³ñï³¹ñ³ÝùÝ ¿, áñ Ù»Ï ³Ý·³Ù ¨ë ³Ý¹ñ³¹³ñÓ³Ýù ÏÇë³í³ñï, ³Ý×ßïáõÃÛáõÝÝ»ñ, ûñѳßí³ñÏÝ»ñ, Ï»ÕÍÇùÝ»ñ ¨ ³ÛÉ Ã»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ å³ñáõݳÏáÕ ¨ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³ÝÁ ãѳٳå³ï³ë˳ÝáÕ Ü³Ë³·ÍÇÝ, áñÁ ϳ۳ó³Í Çñ³í³Ï³Ý ¹³ßïÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ, μݳϳݳμ³ñ, ßñç³Ý³éáõÃÛ³Ý Ù»ç ã¿ñ ¹ñíÇ ¨ ùÝݳñÏÙ³Ý ³é³ñϳ ã¿ñ ¹³éݳ:

2. ÐÐ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý ·áñͻɳϻñåÁ ÐÐ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÝ ûñ»Ýùáí ë³ÑÙ³Ýí³Í ϳñ·áí å»ïù ¿ áõëáõÙݳëÇñ»ñ ¨ í»ñ ѳݻñ ܳ˳·ÍáõÙ ï»Õ ·ï³Í ûñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ë³Ï³ÛÝ ³Ýï»ë»Éáí ûñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý å³Ñ³ÝçÝ»ñÁ, §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ï³½Ù³Í »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ Ý³Ë³·ÇÍÝ ÁݹáõÝ»É ¿ ¨ ³é³Ýó ÷áñÓ³·Çï³Ï³Ý áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝ Ï³ï³ñ»Éáõ ¹ñ³Ý ïí»É ¿ ¹ñ³Ï³Ý »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝ: ´³½ÙÇóë Ññ³å³ñ³ÏáõÙÝ»ñáõÙ óáõÛó ¿ ïñí»É, áñ ³Û¹ »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝÁ Çñ³í³Ï³Ý áõ ·Çï³Ï³Ý ÑÇÙù»ñ ãáõÝÇ, ѻ勉μ³ñ ¨ ãÇ Ï³ñáÕ å³ßïáÝ³Ï³Ý ÷³ëï³ÃáõÕà ѳٳñí»É: ´Ý³å³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÝ ³Ýï»ë»É ϳ٠³ñѳٳñÑ»É ¿ ݳ¨ §Þñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ íñ³ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛ³Ý Ù³ëÇݦ ûñ»ÝùÇ, ûñÇݳÏ, Ñ»ï¨Û³É ë³ÑÙ³ÝáõÙÝ»ñÁ. §1. Þñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ íñ³ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛáõÝÁ å»ïáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ³ÝóϳóíáÕ å³ñï³¹Çñ áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝ ¿, áñÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ýå³ï³ÏÝ ¿ ϳÝËáñáß»É, ϳÝ˳ñ »É»É ¨ ϳ٠Ýí³½³ áõÛÝÇÝ Ñ³ëóÝ»É Ñ³Û»ó³Ï³ñ Ç ¨ ݳ˳ï»ëíáÕ áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý íݳë³Ï³ñ ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ Ù³ñ¹áõ ³éáÕçáõÃÛ³Ý, ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ, ïÝï»ë³Ï³Ý ¨ ëáóÇ³É³Ï³Ý μݳϳÝáÝ ½³ñ ³óÙ³Ý íñ³: 2. Þñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ íñ³ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛáõÝÁ »ÉÝáõÙ ¿` ³éáÕçáõÃÛ³Ý, μݳϳÝáÝ ³åñ»Éáõ ¨ ëï»Õͳ áñÍ»Éáõ ѳٳñ μ³ñ»Ýå³ëï ßñç³Ï³ ÙÇç³í³Ûñ áõݻݳÉáõ Ù³ñ¹áõ Çñ³íáõÝùÇó. μÝ³Ï³Ý å³ß³ñÝ»ñÇ ³ñ¹Ûáõݳí»ï, ѳٳÉÇñ ¨ μ³Ý³Ï³Ý û ï³ áñÍÙ³Ý å³Ñ³ÝçÝ»ñÇó. ¿ÏáÉá Ç³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ »ñÇ Ñ³í³ë³ñ³ÏßéáõÃÛ³Ý ¨ μÝáõÃÛ³Ý Ù»ç áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ μáõÛë»ñÇ ¨ ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇ μáÉáñ ï»ë³ÏÝ»ñÇ å³Ñå³ÝÙ³Ý ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝÇó, ÝϳïÇ áõݻݳÉáí Ý»ñϳ ¨ ³å³ ³ ë»ñáõݹݻñÇ ß³Ñ»ñÁ: 3. Þñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ íñ³ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛáõÝÁ ÑÇÙÝíáõÙ ¿` Çï³Ï³Ý ÑÇÙݳíáñí³ÍáõÃÛ³Ý, ûñÇݳϳÝáõÃÛ³Ý, áñáßáõÙÝ»ñÇ ÁݹáõÝÙ³Ý Ññ³å³ñ³Ï³ÛÝáõÃÛ³Ý ëϽμáõÝùÝ»ñÇ íñ³¦ (Ðá¹í³Í 2): ÐÐ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ Ý³Ë³·ÍÇÝ ïí³Í »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝÝ áõëáõÙݳëÇñáÕÝ»ñÁ Ñ»ßïáõÃÛ³Ùμ ÏѳÙá½í»Ý, 66

áñ ݳ˳ñ³ñáõÃÛáõÝÁ ³Ûëï»Õ μ»ñí³Í »ñ»ù Ï»ï»ñáõÙ ¿É ãÇ Ï³ï³ñ»É ûñ»ÝùÇ å³Ñ³ÝçÝ»ñÁ` 1) ãÇ Ï³ÝËáñáß»É Ý³Ë³ï»ëíáÕ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý íݳë³Ï³ñ ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ ¨ ¹ñ³ ϳÝ˳ñ·»ÉÙ³Ý áõÕÕáõÃÛ³Ùμ å³Ñ³ÝçíáÕ ³Ý»ÉÇùÝ»ÁÁ, 2) ³Ýï»ë»É ¿ μÝ³Ï³Ý å³ß³ñÝ»ñÇ ³ñ¹Ûáõݳí»ï, ѳٳÉÇñ ¨ μ³Ý³Ï³Ý û·ï³·áñÍÙ³Ý, ÇÝãå»ë ݳ¨ Ýßí³Í Ï»ïáõÙ μ»ñí³Í ÙÛáõë å³Ñ³ÝçÝ»ñÁ, 3) Ýñ³ ÏáÕÙÇó ϳï³ñí³Í ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛáõÝáõÙ μ³ó³Ï³ÛáõÙ »Ý ·Çï³Ï³Ý ÑÇÙݳíáñí³ÍáõÃÛ³Ý, ûñÇݳϳÝáõÃÛ³Ý, ÇÝãå»ë ݳ¨ áñáßáõÙÝ»ñÇ ÁݹáõÝÙ³Ý Ññ³å³ñ³Ï³ÛÝáõÃÛ³Ý ëϽμáõÝùÝ»ñÁ: ²Û¹ ÝáõÛÝ ûñ»ÝùÁ ݳ¨ ë³ÑÙ³ÝáõÙ ¿. §Þñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ íñ³ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛ³Ý ËݹÇñÝ»ñÝ »Ý` - í»ñÉáõÍ»É Ý³Ë³ï»ëíáÕ áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý, ѳۻó³Ï³ñ Ç ¨ ¹ñ³Ýó ³ÛÉÁÝïñ³Ýù³ÛÇÝ μáÉáñ ë³Ñٳݳ÷³ÏáõÙÝ»ñÁ. ݳѳï»É ݳ˳ï»ëíáÕ áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý, ѳۻó³Ï³ñ Ç ¨ ¹ñ³Ýó ³ÛÉÁÝïñ³ÝùÝ»ñÇ Ñݳñ³íáñ ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ íñ³ ¨ íï³Ý ³íáñáõÃÛ³Ý ³ëïÇ׳ÝÁ.

- ëïáõ »É ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ íñ³ ݳ˳ï»ëíáÕ áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý, ѳۻó³Ï³ñ Ç ¨ ¹ñ³Ýó ³ÛÉÁÝïñ³ÝùÝ»ñÇ Ñݳñ³íáñ ¿ÏáÉá Ç³Ï³Ý ³½¹»óáõÃÛ³Ý ³ëïÇ׳ÝÁ, ѻ勉ÝùÝ»ñÇ í»ñÉáõÍÙ³Ý ³ÙμáÕç³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ¨ ëïáõÛ áõÃÛáõÝÁ, ³Û¹ ѻ勉ÝùÝ»ñÇ Ï³Ý˳ñ »ÉÙ³Ý, í»ñ³óÙ³Ý Ï³Ù Ýí³½»óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ݳ˳ï»ëí³Í ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÇ μ³í³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ ÇÝãå»ë ߳ѳ áñÍÙ³Ý ¨ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý áñÍÁÝóóáõÙ, ³ÛÝå»ë ¿É ³ñï³Ï³ñ Çñ³íÇ׳ÏÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï.

- ³å³Ñáí»É μÝ³Ï³Ý å³ß³ñÝ»ñÇ ³ñ¹Ûáõݳí»ï, μ³Ý³Ï³Ý û ï³ áñÍáõÙÁ.

- ³ñ »É»É ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ íñ³ ³Ý¹³éݳÉÇ íݳë³Ï³ñ ³½¹»óáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ó³Ýϳó³Í ݳ˳ï»ëíáÕ áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝ, »Ã» ÐÐ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ùμ ³ÛÉ μ³Ý ãÇ Ý³Ë³ï»ëí³Í. ³å³Ñáí»É ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ý»ñ ñ³íáõÙÁ ¨ Ù³ëݳÏóáõÃÛáõÝÁ ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛ³Ý μáÉáñ ÷áõÉ»ñáõÙ¦ (Ðá¹í³Í 3): ܳËáñ¹ Ññ³å³ñ³ÏáõÙÝ»ñáõÙ ³ñ¹»Ý ³ëí»É ¿, áñ ÐÐ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ Ý³Ë³·ÍÇ ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛáõÝÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»ÉÇë ÉÇáíÇÝ ³Ýï»ë»É ¿ ݳ¨ ³Ûë Ñá¹í³ÍÇ å³Ñ³ÝçÝ»ñÁ: úñÇݳÏ, ãÇ í»ñÉáõÍ»É Ý³Ë³ï»ëíáÕ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ³ÛÉÁÝïñ³Ýù³ÛÇÝ ë³Ñٳݳ÷³ÏáõÙÝ»ñÁ, ãÇ ·Ý³Ñ³ï»É ݳ˳ï»ëíáÕ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ñݳñ³íáñ ³½¹»óáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ãÇ ³å³Ñáí»É μÝ³Ï³Ý å³ß³ñÝ»ñÇ ³ñ¹Ûáõݳí»ï áõ μ³Ý³Ï³Ý û·ï³·áñÍáõÙÁ ¨ ³ÛÉÝ: àïݳѳñí³Í ¿ ݳ¨ Ýßí³Í ûñ»ÝùÇ 5-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ ³ÛÝ å³Ñ³ÝçÁ, áñ ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛáõÝÝ ³éÝí³½Ý å»ïù ¿ Áݹ·ñÏÇ ³ÛÉÁÝïñ³Ýù³ÛÇÝ ÉáõÍáõÙÝ»ñ, ³Û¹ ÃíáõÙ` ½ñáÛ³Ï³Ý ·áñÍáÕáõÃÛ³Ý ³ÛÉÁÝïñ³ÝùÁ (ݳ˳ï»ëíáÕ ·áñÍáÕáõÃÛ³Ý μ³ó³éáõÙÁ), ¹ñ³Ýó ѳٻٳï³Ï³Ý í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÁ ¨ ³é³í»É ÁݹáõÝ»ÉÇ ï³ñμ»ñ³ÏÇ ÁÝïñáõÃÛáõÝÁ: - ¸»é¨ë å³ñ½í³Í ã¿, û μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÝ ÇÝã ÑÇÙݳíáñÙ³Ùμ ¿ ³Ýï³é³Í³ÍÏ ï³ñ³Íùáõ٠ѳÝù³Ñ³ÝÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí »ñÏñ³μ³Ý³Ï³Ý áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝ Ï³ï³ñ»Éáõ ³ñïáݳ·Çñ ïí»É: ´³ó³Ï³ÛáõÙ »Ý ݳ¨ í»ñÁ Ýßí³Í É»éݳÛÇÝ ·»ï³ÏÝ»ñÇ ÑáõÝ»ñÁ Ãáõݳíáñ ó÷áÝÝ»ñÇ å³Ñ»ëï³ñ³ÝÝ»ñ ¹³ñÓÝ»Éáõ ·Çï³Ï³Ý ÑÇÙݳíáñáõÙÁ ѳëï³ïáÕ ÷³ëï³ÃÕûñÁ: - ´Ý³å³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ ãÇ Ï³ï³ñ»É »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ Ý³Ë³·ÍÇ` ûñ»Ýùáí ë³ÑÙ³Ýí³Í ѳë³ñ³Ï³Ï³Ï³Ý ÉëáõÙÝ»ñ ϳ½Ù³Ï»ñå»Éáõ Çñ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÁ: øÝݳñÏíáÕ Ý³Ë³·ÍÇÝ í»ñ³μ»ñáÕ ÉëáõÙÝ»ñÁ, ÑÇÙݳϳÝáõÙ, ϳ½Ù³Ï»ñå»É ¿ ߳ѳ·ñ·Çé ÏáÕÙÁ: ²é³Ýó μ³ó³éáõÃÛ³Ý, μáÉáñ ÉëáõÙÝ»ñÁ (ݳ¨` ²½·³ÛÇÝ ÅáÕáíáõ٠ϳ½Ù³Ï»ñåí³ÍÁ) Ïñ»É »Ý ÙdzÏáÕÙ³ÝÇ ù³ñá½ãáõÃÛ³Ý μÝáõÛÃ` Ñá·áõï ѳÝù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý: - ´Ý³å³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ¿ û’ ·áñͳ¹Çñ, û’ í»ñ³ÑëÏÇã ·áñͳéáõÛÃÝ»ñ` ѳÝù³í³Ûñ»ñÇ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ 67

³ñïáݳ·ñ»ñ ¿ ï³ÉÇë, ÁݹáõÝáõÙ ¿ ³Û¹ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ, ¹ñ³Ýù ѳëï³ïáõÙ ¿, Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ¿ ¹ñ³Ýó μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý ÷áñÓ³·Çï³Ï³Ý áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÁ ¨ í»ñçÝ³Ï³Ý »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝ ï³ÉÇë: ì»ñçÇÝë Áëï ¿áõÃÛ³Ý Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ ¿ ѳÝù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý ÃáõÛÉïíáõÃÛ³Ý ·É˳íáñ ÷³ëï³ÃáõÕÃÁ: ´Ý³å³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÝ Çñ μáÉáñ å³ßïáÝ³Ï³Ý Ñ³Ûï³ñ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ¨ ï³ñμ»ñ ٳϳñ¹³ÏÝ»ñÇ ùÝݳñÏáõÙÝ»ñáõÙ` »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý Ñ³ñóáõÙ Ñëï³Ï ¨ ³ÝóùáõÛó ߳ѳ·ñ·éí³ÍáõÃÛáõÝ ¿ óáõó³μ»ñáõÙ: ÜáõÛÝÇëÏ ¹Åí³ñ ¿ ·Ý³Ñ³ï»É, ³Û¹ ËݹñáõÙ §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛá±õÝÝ ¿ ³í»ÉÇ ß³Ñ³·ñ·Çé, û± ÐÐ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ: ºí ÁݹѳÝñ³å»ë, μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ù»ç μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ѳٳñÛ³ μ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿, ³Û¹ ݳ˳ñ³ñáõÃÛáõÝÝ ³í»ÉÇ ßáõï ÑÇß»óÝáõÙ ¿ μÝáõÃÛ³Ý ¹»Ù Ïáßï, ÝáõÛÝÇëÏ` ÃßÝ³Ù³Ï³Ý ¹Çñù ÁݹáõÝ³Í μÝû·ï³·áñÍÙ³Ý-ã³ñ³ß³ÑÙ³Ý ·»ñ³ï»ëãáõÃÛáõÝ: 3. ÐРϳé³í³ñáõÃÛ³Ý áñáßáõÙÝ»ñÇ ÑÇÙݳíáñí³ÍáõÃÛáõÝÁ ÐРϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý áñáßáõÙÁ ϳ۳óÝ»ÉÇë ѳßíÇ ãÇ ³é»É ϳ٠Ýñ³ ï»ë³¹³ßïÇó ¹áõñë ¿ Ùݳó»É ³ÛÝ, áñ »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ Ý³Ë³·ÇÍÁ ûñÇ ¿, å³ñáõݳÏáõÙ ¿ ûñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý ¨ ³ÛÉ Ï³ñ·Ç Ï»ÕÍÇùÝ»ñ áõ ˳ËïáõÙÝ»ñ: ÆëÏ ÐÐ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ܳ˳·ÍÇÝ ïñí³Í ÷áñÓ³·Çï³Ï³Ý »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝÝ Çñ³í³Ï³Ý ÷³ëï³ÃáõÕà ãÇ Ï³ñ»ÉÇ Ñ³Ù³ñ»É: ²ÛëåÇëáí, Ýßí³Í ѳϳÇñ³í³Ï³Ý ÷³ëï³ÃÕûñÁ ÑÇÙù »Ý ¹³ñÓ»É ÐРϳé³í³ñáõÃÛ³Ý N1278-Ü ¨ N1279-Ü áñáßáõÙÝ»ñÇ Ï³Û³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: N1278-Ü áñáßÙ³Ùμ` 1490,801 Ñ»Ïï³ñ ÑáÕ»ñ (áñÇó 1207,55-Á` ³Ýï³é³ÛÇÝ) ÷á˳¹ñí»É »Ý ³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý, Áݹ»ñùû·ï³·áñÍÙ³Ý ¨ ³ÛÉ ³ñï³¹ñ³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ÑáÕ»ñÇ Ï³ï»·áñdz: àñáßÙ³Ý Ù»ç ³ëíáõÙ ¿. §13. ...ÂáõÛɳïñ»É ÐÐ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ùμ ë³ÑÙ³Ýí³Í ϳñ·áí ѳëï³ïí³Í ݳ˳·Í»ñÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ë˳Ý` ßáõñç 357 Ñ»Ïï³ñ ³Ýï³é³ÛÇÝ Í³ÍÏáõÛÃÇ Ñ³ïáõÙÁ: 14. êáõÛÝ áñáßÙ³Ý Ù»ç Ýßí³Í` å»ï³Ï³Ý ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝ Ñ³Ý¹Çë³óáÕ ÑáÕ³Ù³ë»ñÝ ³é³Ýó ÙñóáõÛÃÇ` 50 ï³ñÇ Å³ÙÏ»ïáí, ÑáÕÇ Ñ³ñÏÇ ï³ñ»Ï³Ý ¹ñáõÛù³ã³÷ÇÝ Ñ³í³ë³ñ»óí³Í í׳ñáí ïñ³Ù³¹ñ»É §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá ñ³Ù¦ ö´À` ѳÝù³í³ÛñÇ ß³Ñ³ áñÍÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí (μ³ó³Ñ³ÝùÇ, ѳñëï³óáõóÇã ý³μñÇϳÛÇ, ûųݹ³Ï ³ÛÉ Ï³éáõÛóÝ»ñÇ Ï³éáõóáõÙÁ ¨ ³ÛÉÝ) û ï³ áñÍ»Éáõ ѳٳñ, ³Û¹ ÃíáõÙ` 1) ϳéáõóí»ÉÇù μ³ó³Ñ³ÝùÇ ï³Ï ÁÝÏÝáÕ 200,9 Ñ»Ïï³ñÁ` í³ñӳϳÉáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùáí, 2) ѳñëï³óáõóÇã ý³μñÇϳÛÇ ¨ ûųݹ³Ï ³ÛÉ Ï³éáõÛóÝ»ñÇ ï³Ï ÁÝÏÝáÕ 274,526 Ñ»Ïï³ñÁ` ϳéáõó³å³ïÙ³Ý Çñ³íáõÝùáí: 16. 2) ²Ýï³éÇ Ñ³ïáõÙÝ»ñÇó Ùûñí³Í μݳ÷³ÛïÇ Çñ³óáõÙÇó áÛ³ó³Í ÙÇçáóÝ»ñÝ áõÕÕ»É ³Ýï³éϳé³í³ñÙ³Ý åɳÝáí ݳ˳ï»ëí³Í ѳٳÉÇñ ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³ÝÁ: 24. 3) »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ÝϳïÙ³Ùμ áõÝ»ó³Í ѳÝù³ÛÇÝ Çñ³íáõÝùÝ»ñÁ ÐÐ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ùμ ë³ÑÙ³Ýí³Í ϳñ áí ³ÛÉ ³ÝÓÇ ÷á˳Ýó»Éáõ ¹»åùáõÙ §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá ñ³Ù¦ ö´À Çñ³íáõÝù áõÝÇ ³é³Ýó ë»÷³Ï³Ý³ïÇñáç ѳٳӳÛÝáõÃÛ³Ý ÝáõÛÝ ³ÝÓÇÝ ÷á˳Ýó»Éáõ ݳ¨ ... í³ñӳϳÉáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùáí Çñ û ï³ áñÍÙ³ÝÁ ïñ³Ù³¹ñí³Í ÑáÕ»ñÇ ÝϳïÙ³Ùμ û ï³ áñÍÙ³Ý Çñ³íáõÝùÁ¦: ÆÝãå»ë ï»ëÝáõÙ »Ýù, »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ Ý³Ë³·ÇÍÁ ѳٳñíáõÙ ¿ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ùμ ë³ÑÙ³Ýí³Í ϳñ áí ѳëï³ïí³Í, ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ 68

μ³ó³Ñ³Ûïí³Í ¿ ܳ˳·ÇÍÁ ûñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý ÏáåÇï ˳ËïáõÙÝ»ñáí ѳëï³ïÙ³Ý ÷³ëïÁ, ÇÝãÁ μáõéÝ ùÝݳñÏáõÙÝ»ñÇ ³é³ñϳ ¿ ¹³ñÓ»É: ä³ñ½³μ³ÝÙ³Ý Ï³ñÇù áõÝÇ, û DZÝã ¿ Ý߳ݳÏáõÙ` ϳéáõóí»ÉÇù μ³óѳÝùÇ ï³Ï ÁÝÏÝáÕ 200,9 Ñ»Ïï³ñÁ í³ñӳϳÉáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùáí 50 ï³ñÇ Å³ÙÏ»ïáí ÁÝÏ»ñáõÃÛ³ÝÁ ѳÝÓÝ»ÉÁ: ܳË, μ³óѳÝùÁ ãÇ Ï³éáõóíáõÙ, ³ÛÝ ·áÛ³ÝáõÙ ¿ ³í»ñÙ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí, ¨ ³å³, í³ñӳϳÉáõÃÛ³Ý ï³É ³ë»Éáí ѳëϳóíáõÙ ¿, áñ ѳٳå³ï³ëË³Ý Å³ÙÏ»ïÝ ³í³ñïí»Éáõó Ñ»ïá ïíÛ³É ï³ñ³ÍùÁ í»ñ³¹³ñÓíáõÙ ¿, ë³Ï³ÛÝ ³Ûë ¹»åùáõÙ í»ñ³¹³ñÓÝ»Éáõ áãÇÝã ãÇ ÙÝáõÙ, ù³Ý½Ç ³Û¹ ï³ñ³ÍùÁ μݳçÝçí»Éáõ ¿, ÁݹѳÝñ³å»ë: ²Û¹ ï³ñ³ÍùÇ ÷á˳ñ»Ý ³é³ç³Ý³Éáõ ¿ ßáõñç 600 Ù»ïñ ËáñáõÃÛ³Ùμ Ëáéáã, Ù»ñ ÁÝϳÉÙ³Ùμ` ٳѳßáõÝã, áñáß μ³ñÓñ³ëïÇ×³Ý å³ßïáÝ۳ݻñÇ ÁÝϳÉÙ³Ùμ` §½μáë³ßñçáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ·ñ³íÇã¦: Àëï ܳ˳·ÍÇ, §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ 層Éáõ ¿ 29 ï³ñÇ (4 ï³ñÇ` ßÇݳñ³ñ³Ï³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñ, 25 ï³ñÇ` ߳ѳ·áñÍáõÙ), ë³Ï³ÛÝ Î³é³í³ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï ÏÝù³Í ·áñͳñùÁ 50 ï³ñáí ¿: ²ÝѳëϳݳÉÇ ¿, û ÇÝãáõ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ³í³ñïáí ãÇ ë³Ñٳݳ÷³Ïíáõ٠ݳ¨ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï ÏÝù³Í å³Ûٳݳ·ÇñÁ: àñáßÙ³Ý Ù»ç ÑáÕ»ñÁ ¹³ëíáõÙ »Ý §å»ï³Ï³Ý ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝ Ñ³Ý¹Çë³óáÕ ³Ýï³é³ÛÇÝ ÑáÕ»ñǦ ¨ §ÐÐ ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý §Ð³Û³Ýï³éÇݦ ³Ùñ³óí³Í ³Ýï³é³ÛÇÝ ÑáÕ»ñǦ: ²ñ¹Ûá±ù §Ð³Û³Ýï³éÇݦ ³Ùñ³óí³Í ÑáÕ»ñÁ å»ï³Ï³Ý ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝ ã»Ý ѳٳñíáõÙ: àñáßÙ³Ý ³ÛÝ ¹ñáõÛÃÁ, áñ §ÃáõÛɳïñ»É ßáõñç 357 Ñ»Ïï³ñ ³Ýï³é³ÛÇÝ Í³ÍÏáõÛÃÇ Ñ³ïáõÙÁ¦, Ù»ñ ϳñÍÇùáí, Çñ Ù»ç ÙÇïáõÙݳíáñáõÃÛáõÝ ¿ å³ñáõݳÏáõÙ: ä³ñ½ »ñ¨áõÙ ¿, áñ ÷áñÓ ¿ ³ñíáõÙ ³Ýï³éÇÝ Ñ³ëóí»ÉÇù íݳëÁ Ñݳñ³íáñÇÝë ÷áùñ Ý»ñϳ۳óÝ»É: ²ÝѳëϳݳÉÇ ¿, û DZÝã ïñ³Ù³μ³ÝáõÃÛ³Ùμ, àñáßÙ³Ý Ù»ç ³í»ñí»ÉÇù ¨ áãÝã³óí»ÉÇù ³Ýï³é³ÛÇÝ ï³ñ³ÍùÇó ѳÝí»É »Ý Ã÷áõïÝ»ñÁ, μ³ó³ïÝ»ñÁ, ³Ýï³é³ÛÇÝ Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ý ³ÛÉ ÑáÕ»ñÁ: ºÃ» ÙdzÛÝ Í³é³Ñ³ïáõÙÝ»ñÝ »Ý Ý»ñϳ۳óíáõÙ, ³å³ ÇÝãá±õ ¿ ¹³ Ó¨³Ï»ñåíáõÙ` ³Ýï³é³ÛÇÝ Í³ÍÏáõÛÃÇ Ñ³ïáõÙ: ܳ˳·ÇÍ Ï³½ÙáÕÝ»ñÁ »ñμ»ÙÝ Çñ»Ýó ߳ѻñÇó μËáÕ` ÏáÕÙÝ³Ï³É Ùáï»óáõÙ »Ý ¹ñë¨áñáõÙ, áñÁ ûñ»Ýùáí ë³ÑÙ³Ýí³Í ϳñ·áí å»ïù ¿ áñ ϳÝËíÇ å»ï³Ï³Ýáñ»Ý ѳïáõÏ Édz½áñí³Í Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó: ê³Ï³ÛÝ ËݹÇñÁ ³Ýѳٻٳï μ³ñ¹ ÉáõÍáõÙ ¿ å³Ñ³ÝçáõÙ, »ñμ Ýßí³Í ÏáÕÙÝ³Ï³É Ùáï»óáõÙÝ ³ñï³óáÉí³Í ¿ ϳé³í³ñáõÃÛ³Ý áñáßÙ³Ý Ù»ç: ²ñ¹Ûáù ϳ± ÙÇ Ù³ëݳ·»ï, áí Áëï μáõë³ï»ë³ÏÝ»ñÇ` ³Ýï³é³ÛÇÝ ï³ñ³ÍùÝ»ñÇ ï³ñ³Ýç³ïáõÙÁ ¨ ³Ýï³é³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·áõÙ ¹ñ³ÝóÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÇ` ϳñ¨áñ ¨ áã ϳñ¨áñ ÉÇÝ»Éáõ ¹³ë³Ï³ñ·áõÙÁ ϳñáÕ ¿ ÑÇÙݳíáñí³Í ѳٳñ»É, ÇÝãå»ë ¹³ ³ñí³Í ¿ ÐРϳé³í³ñáõÃÛ³Ý ùÝݳñÏíáÕ áñáßÙ³Ý Ù»ç: úñÇݳÏ, ʳé³ï³Ýáó ·»ïÇ ÏÇñ×Á, áñï»Õ Áëï ܳ˳·ÍÇ Éóí»Éáõ ¿ ÙÇÉÇáݳíáñ ïáÝݳݻñ åáã³Ýù, ÑÇÙݳϳÝáõ٠ͳÍÏí³Í ¿ μ³½Ù³åÇëÇ Ã÷áõïÝ»ñáí: ²ñ¹Ûá±ù ³Û¹ Ã÷áõïÝ»ñÁ Çñ»Ýó ÑáÕ³å³ßïå³Ý, çñ³·áÛ³óÙ³Ý áõ çñ³å³ßïå³Ý ¨ ³ÛÉ Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ùμ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ³Ýï³é³ÛÇÝ Ï»Ý¹³ÝÇÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ å³Ï³ë ϳñ¨áñ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý , ù³Ý ͳé³Í³ÍÏ ï³ñ³ÍùÝ»ñÝ »Ý: Ø»Ýù ï»ÕÛ³Ï »Ýù, áñ »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ Ý³Ë³·ÇÍÁ ϳ½Ý»ÉÇë` ѳßíÇ ã»Ý ³é»É §Ð³Û³Ýï³éǦ ϳñÍÇùÁ, »ñμ §Ð³Û³Ýï³éÁ¦ ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ ³Ýï³éÝ»ñÇ μݳ·³í³éáõÙ å»ï³Ï³Ýáñ»Ý Édz½áñí³Í Ù³ñÙÇÝ: سÙáõÉÇ Ññ³å³ñ³ÏáõÙÝ»ñÇó ѳÛïÝÇ ¹³ñÓ³í, áñ ϳé³í³ñáõÃÛ³Ý Ýßí³Í áñáßáõÙÁ ϳ۳óÝ»ÉÇë ÝáõÛÝå»ë ³Ýï»ëí»É ¿ §Ð³Û³Ýï³éǦ ϳñÍÇùÁ: î³ñ³Ïáõë³Ýù ¿ ³é³ç³óÝáõ٠ݳ¨ ³ÛÝ, áñ àñáßÙ³Ý Ù»ç ÝßíáõÙ ¿, û ³Ýï³éÇ Ñ³ïáõÙÝ»ñÇó Ùûñí³Í μݳ÷³ÛïÇ Çñ³óáõÙÇó ·áÛ³ó³Í ÙÇçáóÝ»ñÁ å»ïù ¿ áõÕÕ»É ³Ýï³éϳé³í³ñÙ³Ý åɳÝáí ݳ˳ï»ëí³Í ѳٳÉÇñ ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÇ 69

Çñ³Ï³Ý³óÙ³ÝÁ: ºÃ» ÐРϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ å»ïù ¿ Çñ³Ï³Ý³óÝÇ åɳÝáí ݳ˳ï»ëí³Í Ýßí³Í ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÁ, ³å³ DZÝãáõ ¿ ϳåíáõ٠ͳé³Ñ³ïáõÙÝ»ñÇ Ñ»ï¨³Ýùáí ·á۳ݳÉÇù ÙÇçáóÝ»ñÇ Ñ»ï: гí³Ý³μ³ñ ¹³ ³ñíáõÙ ¿ ³ÛÝ »Ýóï»ùëïáí, áñ Çμñ Ýßí³Í ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÁ ã»Ý Çñ³Ï³Ý³Ý³, »Ã» »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÁ ã߳ѳ·áñÍíÇ: ¶áñÍÁÝóóÁ óáõÛó ¿ ï³ÉÇë, áñ ϳñÍ»ë ˳㠿 ¹ñíáõ٠г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ³Ýï³éÝ»ñÇ íñ³: ²Ûëå»ë` ³Ýï³é³Í³ÍÏ ï³ñ³ÍùÝ»ñáõÙ ³éϳ »Ý Áݹ»ñùÇ μÝ³Ï³Ý å³ß³ñÝ»ñ, ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ý Ã³÷áÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ í׳ñÝ»ñ ë³ÑÙ³Ýí³Í ã»Ý, ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ùμ ½μ³ÕíáÕÝ»ñÁ ¨ ³éѳë³ñ³Ï μáÉáñ Ý»ñ¹ñáÕÝ»ñÁ Ù»ñ ºñÏñáõÙ ó³ÝϳÉÇ »Ý ¨ ·áñÍáõÙ ¿ §Ý»ñ¹ñáÕÝ»ñÇÝ Ë³Ý·³ñáÕÝ»ñÁ Ïå³ïÅí»Ý¦ ϳñ·³ËáëÁ: ²Ýï³éÝ»ñÇ ÝϳïÙ³Ùμ áïÝÓ·áõÃÛáõÝÁ ÙdzÛÝ ¹ñ³Ýáí ãÇ ë³Ñٳݳ÷³ÏíáõÙ` ÐРϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ ³Ýï³é³ÛÇÝ ýáÝ¹Ç Ý³¨ áã ³Ýï³é³Í³ÍÏ ÑáÕ»ñÇ Ï³ñ·³íÇ׳ÏÁ ÷áË»Éáí, ûï³ñáõÙ ¿ ³Ýï³é³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Çó, ³ÛëÇÝùÝ` ³Ýï³é³Í³ÍÏ ï³ñ³ÍùÝ»ñÇ Ýí³½Ù³Ý Ñ»ï Ù»Ïï»Õ, ݳ¨ ë³Ñٳݳ÷³ÏáõÙ ¿ ³Ýï³éÝ»ñÇ Ñ»ï³·³ ÁݹɳÛÝÙ³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÁ: ä³Ï³ë áõß³·ñ³í 㿠»ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ËݹñÇÝ í»ñ³μ»ñáÕ N1279-Ü áñáßáõÙÁ. §ÐÇÙù ÁݹáõÝ»Éáí ÐÐ Èáéáõ Ù³ñ½Ç »ÕáõïÇ åÕÝÓ³ÙáÉÇμ¹»Ý³ÛÇÝ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ß³Ñ³ áñÍÙ³Ý Ý³Ë³·ÇÍÁ ... ýǽÇÏ³Ï³Ý ¨ Çñ³í³μ³Ý³Ï³Ý ³ÝÓ³Ýó å³ïϳÝáÕ ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ý 81,483 Ñ»Ïï³ñ ÑáÕ»ñÇ ÝϳïÙ³Ùμ ׳ݳã»É μ³ó³éÇÏ` »ñ³Ï³ ѳÝñ³ÛÇÝ ß³Ñ` Ñ»ï¨Û³É ÑÇÙݳíáñáõÙÝ»ñáí` 1. ëáõÛÝ áñáßÙ³Ý 1-ÇÝ Ï»ïáõÙ Ýßí³Í Íñ³ ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ß³ÑÁ »ñ³Ï³ÛáõÙ ¿ ûï³ñíáÕ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ë»÷³Ï³Ý³ï»ñ»ñÇ ß³Ñ»ñÇó, ù³ÝÇ áñ` ³. Íñ³ ÇñÝ Áݹ»ñùû ï³ áñÍÙ³Ý μݳ ³í³éáõÙ áõÝÇ Ñ³Ù³å»ï³Ï³Ý ϳñ¨áñ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ, μ. Íñ³ ñÇ Çñ³Ï³Ý³óáõÙÁ ϳå³ÑáíÇ ÐÐ ³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý ³ñï³¹ñ³ÝùÇ ¨ ³ñï³Ñ³ÝÙ³Ý Í³í³ÉÝ»ñÇ ¿³Ï³Ý ³×, . Íñ³ ñÇ Çñ³Ï³Ý³óáõÙÁ ٻͳå»ë ÏÝå³ëïÇ »ñÏñÇ ïÝï»ë³Ï³Ý ³Ýíï³Ý áõÃÛ³Ý ³Ùñ³åݹٳÝÁ, ¹. Íñ³ ñÇ Çñ³Ï³Ý³óáõÙÁ Éáõñç ËÃ³Ý ¿ ï³ñ³Í³ßñç³ÝÇ ëáódzÉ-ïÝï»ë³Ï³Ý ½³ñ ³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ, ù³ÝÇ áñ Íñ³ ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ ¿³å»ë μ³ñ»É³íí»Éáõ ¿ ï³ñ³Í³ßñç³ÝÇ` »Ýóϳéáõóí³ÍùÝ»ñáí ³å³Ñáíí³ÍáõÃÛáõÝÁ (Íñ³ ñÇ ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõ٠ϳéáõóí»Éáõ »Ý Ýáñ ׳ݳå³ñÑÝ»ñ, ³Ýóϳóí»Éáõ »Ý ³½³Ù³ï³Ï³ñ³ñÙ³Ý, Ï»Ýïñáݳóí³Í çñ³Ù³ï³Ï³ñ³ñÙ³Ý ¨ ¿Ý»ñ ³Ù³ï³Ï³ñ³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ »ñ), áñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³ Ñݳñ³íáñ ÏÉÇÝÇ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É Ñ³Ù³ÛÝù³ÛÇÝ, ÙÇçѳٳÛÝù³ÛÇÝ ¨ ï³ñ³Í³ßñç³Ý³ÛÇÝ ½³ñ ³óÙ³Ý Ýáñ Íñ³ ñ»ñ¦: ö³ëïáñ»Ý, ÑáÕ³ï³ñ³ÍùÝ»ñÁ ë»÷³Ï³Ý³ï»ñ»ñÇó ûï³ñ»Éáõ ¨ ³Û¹ï»Õ μ³ó³éÇÏ, ѳÝñ³ÛÇÝ ·»ñ³Ï³ ß³Ñ ×³Ý³ã»Éáõ ѳٳñ ÑÇÙù ¿ ѳݹÇë³ó»É ³ÛÝ Ý³Ë³·ÇÍÁ, áñÁ ÇÝãå»ë ³ñ¹»Ý ³ëí»É ¿, ûñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý ÏáåÇï ˳ËïáõÙÝ»ñáí ¿ ϳ½Ùí³Í, å³ñáõݳÏáõÙ ¿ Éáõñç ûñáõÃÛáõÝÝ»ñ, ÇëÏ ¹ñ³Ý ïñí³Í ÷áñÓ³·Çï³Ï³Ý »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝÝ ¿É ÑÇÙݳ½áõñÏ ¿: ³) ¸Åí³ñ ¿ ѳßïí»É àñáßÙ³Ý ³ÛÝ ¹ñáõÛÃÇ Ñ»ï, û Çμñ »ÕáõïÇ Íñ³·ÇñÝ Áݹ»ñùû·ï³·áñÍÙ³Ý μݳ·³í³éáõÙ áõÝÇ Ñ³Ù³å»ï³Ï³Ý ϳñ¨áñ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ: ²ÛÅÙ ø³ç³ñ³ÝÇ åÕÝÓ³ÙáÉÇμ¹»Ý³ÛÇÝ Ñ³Ýù³í³ÛñáõÙ ï³ñ»Ï³Ý í»ñ³Ùß³ÏíáõÙ ¿ 9,5 ÙÉÝ ïáÝݳ ѳÝù³ù³ñ, ߳ѳ·áñÍíáõÙ »Ý ݳ¨ ÈÇ×ù³í³½ »ÛÇ, î»ñï»ñ³ë³ñÇ, ²·³ñ³ÏÇ, γå³ÝÇ, Þ³ÑáõÙÛ³ÝÇ, ²É³í»ñ¹áõ, Þ³ÙÉáõÕÇ, ²ËóɳÛÇ, êáÃùÇ, Ø»Õñ³ÓáñÇ ¨ ³ÛÉ Ñ³Ýù³í³Ûñ»ñÁ: ´Ý³Ï³Ý ѳٳϳñ·»ñÇ μ³Ý³Ï³Ý û·ï³·áñÍáõÙÇó »ÉÝ»Éáí, ϳñ»ÉÇ ¿ ³ë»É, áñ Ù»ñ ÁݹѳÝáõñ ߳ѻñÁ å³Ñ³ÝçáõÙ »Ý, áñ Ãí³ñÏ³Í Ñ³Ýù³í³Ûñ»ñáõ٠ѳÝù³Ñ³ÝáõÙÁ å»ïù ¿ 70

ë³Ñٳݳ÷³ÏíÇ, ë³Ï³ÛÝ Ýáñ ѳÝù³í³Ûñ»ñ »Ý ߳ѳ·áñÍíáõÙ, ¹ñ³Ýó ÃíáõÙ` »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÁ: Ø»ñ ϳñÍÇùáí, ѳٳå»ï³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝÇ Â»ÕáõïÇ ³Ýï³éÝ»ñÇ, í³ñ»É³ÑáÕ»ñÇ, ³Û·ÇÝ»ñÇ, ³ñáï³í³Ûñ»ñÇ ¨ ÁݹѳÝñ³å»ë μÝ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÇ å³Ñå³ÝáõÃÛáõÝÝ áõ ³Ûëûñí³ íÇ׳ÏáõÙ ¹ñ³Ýó μ³Ý³Ï³Ý û·ï³·áñÍáõÙÁ, ³ÛÉ áã û ¹ñ³Ýó ãÑÇÙݳíáñí³Í ߳ѳ·áñÍáõÙÁ, ÷³ëïáñ»Ý ³í»ñáõÙÁ, ³ÕïáïáõÙÁ ¨ áãÝã³óáõÙÁ: μ) гÙá½Çã ã¿ àñáßÙ³Ý ³ÛÝ ¹ñáõÛÃÁ, û Çμñ Íñ³·ñÇ Çñ³Ï³Ý³óáõÙÁ ϳå³ÑáíÇ ÐÐ ³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý ³ñï³¹ñ³ÝùÇ ¨ ³ñï³Ñ³ÝÙ³Ý Í³í³ÉÝ»ñÇ ¿³Ï³Ý ³×: Æñáù, ѳÝù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý ¹»åùáõÙ, 25 ï³ñÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ åÕÇÝÓ, ÙáÉÇμ¹»Ý, óÝϳñÅ»ù áõ ѳ½í³·Ûáõï Ù»ï³ÕÝ»ñ å³ñáõݳÏáÕ Ëï³ÝÛáõûñÇ (ÏáÝó»Ýïñ³ïÝ»ñÇ) ³ñï³Ñ³ÝÙ³Ý Í³í³ÉÝ»ñÁ ÏٻͳݳÝ, ë³Ï³ÛÝ ³ñ¹Ûá±ù ¹³ ïÝï»ë³å»ë ÑÇÙݳíáñí³Í ¿ ¨ ß³Ñ»Ï³Ý Ù»ñ ºñÏñÇ Ñ³Ù³ñ: Ø»ï³ÕÝ»ñÇ Ëï³ÝÛáõûñÇ ³ñï³Ñ³ÝáõÙÁ ãå»ïù ¿ ÝáõÛݳóíÇ ³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý ³åñ³ÝùÝ»ñÇ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý áõ ³ñï³Ñ³ÝÙ³Ý Ñ»ï: Ø»ï³ÕÝ»ñÇ Ëï³ÝÛáõûñÇ ¹»åùáõÙ` ×Çßï ÏÉÇÝÇ ³ë»É` μÝ³Ï³Ý å³ß³ñÝ»ñÇ-ѳÝù³ÑáõÙùÇ ³ñï³Ñ³ÝáõÙ: гٻٳïáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ë»Ýù, áñ Ëï³ÝÛáõûñÇ ³ñï³Ñ³ÝáõÙÁ ß³ï ³í»ÉÇ íï³Ý·³íáñ ѻ勉ÝùÝ»ñ ¿ ÍÝáõÙ, ù³Ý ѳÝù³ÝÛáõÃÁ μÝ³Ï³Ý íÇ׳ÏáõÙ ³ñï³Ñ³Ý»ÉÝ ¿, ù³ÝÇ áñ ѳÝù³ÝÛáõÃÇ ³ñï³Ñ³ÝÙ³Ý ¹»åùáõÙ »ñÏñáõÙ ã»Ý ·á۳ݳ ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý ٳѳμ»ñ ó÷áÝÝ»ñÁ: àñáßÙ³Ý Ù»ç Ýßí³Í ³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý ³ñï³¹ñ³ÝùÇ ¨ ³ñï³Ñ³ÝÙ³Ý Í³í³ÉÝ»ñÇ ³×Á, å³ñ½ ¿, áñ ϳï³ñí»Éáõ ¿ ³åñ»Éáõ ѳٳñ ³ÝÑñ³Å»ßï ï³ñ³ÍùÝ»ñÇ Ýí³½»óÙ³Ý ¨ μÝ³Ï³Ý ãí»ñ³Ï³Ý·ÝíáÕ å³ß³ñÝ»ñÇ ã³ñ³ß³ÑÙ³Ý Ñ³ßíÇÝ: úñÇݳÏ, »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí ÑáÕ³ï³ñ³ÍùÝ»ñÇ ¨ çñ³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÇ ÏáñëïÇ ¨ ³í»ñÙ³Ý Ñ»ï Ù»Ïï»Õ, ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý ó÷áÝÝ»ñÇ ï³ñ³ÍÙ³Ùμ ³ëïÇ׳ݳμ³ñ û·ï³·áñÍáõÙÇó ¹áõñë »Ý ·³Éáõ ݳ¨ ѳñ³ÏÇó ÑáÕ³ÛÇÝ ¨ çñ³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÁ... ²ÏÝѳÛï ¿, áñ ³Ûë Ï»ïáõÙ ÝáõÛÝå»ë μ³ó³éÇÏ, ·»ñ³Ï³ ѳÝñ³ÛÇÝ ß³Ñ ãÇ ÝϳïíáõÙ: ·) ²Ý¹ñ³¹³éݳÝù àñáßÙ³Ý ³ÛÝ ¹ñáõÛÃÇÝ, û Çμñ Íñ³·ñÇ Çñ³Ï³Ý³óáõÙÁ ٻͳå»ë ÏÝå³ëïÇ »ñÏñÇ ïÝï»ë³Ï³Ý ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý ³Ùñ³åݹٳÝÁ: ܳ˳·ÍáõÙ (ѳïáñ 9, ¿ç 14) ³ëíáõÙ ¿, áñ ï³ñ»Ï³Ý Ù³ùáõñ ß³ÑáõÛÃÁ ϳ½Ù»Éáõ ¿ 32,86 ÙÉÝ ¹áɳñ: ä³ñ½ ¿, ³Û¹ ß³ÑáõÛÃÁ å³ïϳݻÉáõ ¿ §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³ÝÁ, ÇëÏ ß³ÑáõÛÃÇ 20 ïáÏáëÁ` г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³ÝÁ (h³ëϳݳÉÇ ¿, áñ ¹³ ϳñáÕ ¿ ÉdzñÅ»ù Çñ³Ï³Ý³óí»É, »Ã» ѳñÏÙ³Ý íñ³ ÑëÏáÕáõÃÛáõÝÝ áõŻճóíÇ ¨ ã³ñ³ß³ÑáõÙÝ»ñ ãÉÇÝ»Ý): ê³Ï³ÛÝ, ³ñ¹Ûá±ù ³Û¹ 20 ïáÏáëÁ å»ïù ¿ ³Ùñ³åÝ¹Ç Ù»ñ ºñÏñÇ ïÝï»ë³Ï³Ý ³Ýíï³Ý·áõÃÛáõÝÁ: ²í»ÉÇ ù³Ý 3000 ·ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý ϳÛáõÝ ³ß˳ï³ï»Õ»ñÇÝ Ïáñáõëï å³ï׳é»Éáí, μݳÏáõÃÛ³Ý Ï»Ý³ñ³ñ ÙÇç³í³ÛñÝ ³í»ñ»Éáí, ³Õïáï»Éáí, áãÝã³óÝ»Éáí, μ³ñ»μ»ñ ï³ñ³ÍùÝ»ñÝ ³åñ»Éáõ ѳٳñ áã åÇï³ÝÇ ¹³ñÓÝ»Éáí` ųٳݳϳíáñ ³ß˳ï³ï»Õ»ñ ëï»ÕÍ»Éáí, ï³ñ»Ï³Ý Ëáëï³óí³Í 6-7 ÙÉÝ ¹áɳñÇÝ Ñ³Ù³ñÅ»ù ¹ñ³Ù μÛáõç»Ý ³í»É³óÝ»Éáí, ºñÏñÇ μÝ³Ï³Ý å³ß³ñÝ»ñÝ ³ñ³·ÁÝóó ëå³éÙ³Ý ï³Ý»Éáí áã ÙdzÛÝ Ñݳñ³íáñ ã¿ »ñÏñÇ ïÝï»ë³Ï³Ý ³Ýíï³Ý·áõÃÛáõÝÝ ³Ùñ³åݹ»É, ³Ûɨ íëï³Ñáñ»Ý ϳñ»ÉÇ ¿ ³ë»É, áñ ³Û¹åÇëÇ ·áñͻɳϻñåÁ ųٳݳϳíáñ ïÝï»ë³Ï³Ý Ï»ÕÍ ¹ñ³Ï³Ý ï»Õ³ß³ñÅ áõݻݳÉáí ѳݹ»ñÓ, ³ÏÝѳÛïáñ»Ý μ»ñ»Éáõ ¿ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ÃáõɳóÙ³Ý ¨ ù³Ûù³ÛÙ³Ý: ºÃ» ËݹÇñÁ Ù»ñ ºñÏñÇ ïÝï»ë³Ï³Ý ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý ³Ùñ³åݹٳÝÝ ¿ í»ñ³μ»ñáõÙ, ³å³ áã û ѳٳÅáÕáíñ¹³Ï³Ý-å»ï³Ï³Ý ѳñëïáõÃÛáõÝÁ å»ïù ¿ ѳÝÓÝíÇ ûï³ñ»ñÏñÛ³ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ ¨ Ýñ³ÝóÇó ëå³ëíÇ ß³ÑáõÛÃÇ 20 ïáÏáëÁ 71

(áñÁ ï³ñμ»ñ å³ïñí³ÏÝ»ñáí ÙÇßï ã¿, áñ ÙáõÍíáõÙ ¿), ³ÛÉ ÐРϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ å»ïù ¿ ï»ñ ϳݷÝÇ Çñ ë»÷³Ï³Ý áõÝ»óí³ÍùÇÝ, ѳÝù³í³Ûñ»ñÝ ÇÝùÁ ߳ѳ·áñÍÇ ¨ å»ï³Ï³Ý μÛáõç»Ý ѳñëï³óÝÇ áã û Ýßí³Í ïáÏáëÝ»ñáí, ³ÛÉ Ñ³Ýù³í³Ûñ»ñÇ ß³Ñ³·áñÍáõÙÇó ³é³ç³ó³Í ³ÙμáÕç ß³ÑáõÛÃáí: ¸ñ³ Ñ»ï Ù»Ïï»Õ, ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛáõÝ ³ë»Éáí, ·É˳íáñ³å»ë ÷áùñ ï³ñ³Íù áõÝ»óáÕ Ð³Û³ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ, å»ïù ¿ ѳëϳóíÇ áã û ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï μ³½Ù³ÃÇí ѳÝù³í³Ûñ»ñÇ Ñ³å×»åáñ»Ý ߳ѳ·áñÍáõÙ, Ù»ï³ÕÝ»ñÇ Ëï³ÝÛáõûñÇ ³ñï³Ñ³ÝáõÙ, ³ÛÉ` ѳÝù³ÝÛáõÃÇ ï³ñ»Ï³Ý û·ï³·áñÍÙ³Ý ã³÷³íáñáõÙ, ÑÇÙÝ³Ï³Ý ¨ áõÕ»ÏóáÕ Ù»ï³ÕÝ»ñÇ ¨ ³ÛÉ û·ï³Ï³ñ ÝÛáõûñÇ Ñݳñ³íáñÇÝë ÉdzñÅ»ù Ïáñ½áõÙ, ųٳݳϳÏÇó ã³÷³ÝÇßÝ»ñÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ë˳ÝáÕ Ù³ùáõñ Ù»ï³ÕÝ»ñÇ ëï³óÙ³Ý ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÑÇÙÝáõÙ: ºÃ» ËݹÇñÁ Ù»ñ ºñÏñÇ ïÝï»ë³Ï³Ý ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý ³Ùñ³åݹٳÝÝ ¿ í»ñ³μ»ñáõÙ, ³å³ Ù»ñ ºñÏñáõ٠ѳÝù³Ñ³ÝáõÃÛ³Ùμ ½μ³ÕíáÕÝ»ñÇÝ ³Ýѳå³Õ å»ïù ¿ ½ñÏ»É Ñ³Ýù³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý ó÷áÝÝ»ñÁ ѳٳå³ï³ëË³Ý í³Ûñ»ñáõ٠ó÷»Éáõ ¹ÇÙ³ó μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý í׳ñ ãÙáõÍ»Éáõ ÑÇÙݳ½áõñÏ ³ñïáÝáõÃÛáõÝÇó: ØdzÛÝ ³Û¹ ù³ÛÉáí Ñݳñ³íáñ ÏÉÇÝÇ Ï³ÝË»É Ð³Û³ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ï³ñ³ÍùÁ Ëáßáñ³Í³í³É ³í»ñáõÙÇó áõ ³ÕïáïáõÙÇó: ²Û¹åÇëÇ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ û·ï³Ï³ñ ѳݳÍáÝ»ñÇ ó³Íñ å³ñáõݳÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ýù³í³Ûñ»ñÁ ã»Ý ߳ѳ·áñÍíÇ ¨ Ïí»ñ³Ý³ Ù»ñ ºñÏñáõ٠ͳí³ÉíáÕ §Ñ³Ý³ÍáÝ»ñÇ ï»Ý¹Á¦: ÆëÏ »Ã» ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý ó÷áÝÝ»ñÁ ¹³ëí»Ý Çñ»Ýó íï³Ý·³íáñáõÃÛ³Ý ³ëïÇ׳ÝÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ¨ ³ÝÑ»é³Ýϳñáñ»Ý ãÉóí»Ý ·»ï»ñÇ ÑáõÝ»ñÁ, ÏÇñ×»ñÁ, ³å³ û·ï³Ï³ñ ѳݳÍáÝ»ñÇ û·ï³·áñÍáõÙÝ Çñáù Ïμ»ñíÇ Çñ³í³Ï³Ý ¹³ßï ¨ Ïѳٳå³ï³ë˳ݻóíÇ Ù»ñ ºñÏñÇ ß³Ñ»ñÇÝ: ¹) ÐÇÙݳíáñí³Í 㿠ݳ¨ àñáßÙ³Ý ³ÛÝ ¹ñáõÛÃÁ, û Çμñ Íñ³·ñÇ Çñ³Ï³Ý³óáõÙÁ Éáõñç ËÃ³Ý ¿ ï³ñ³Í³ßñç³ÝÇ ëáódzÉ-ïÝï»ë³Ï³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: ÞÝáÕ, »Õáõï ¨ Ùáï³Ï³ μݳϳí³Ûñ»ñÇ μݳÏÇãÝ»ñÁ í³Õ ·³ñݳÝÇó ÙÇÝ㨠áõß ³ßáõÝ û·ïíáõÙ »Ý ßñç³Ï³ μÝáõÃÛ³Ý μ³ñÇùÝ»ñÇó (áõï»ÉÇ μáõÛë»ñ ¨ ¹»Õ³μáõÛë»ñ, ëÝÏ»ñ, ѳï³åïáõÕÝ»ñ, Ùñ·»ñ ¨ ³ÛÉÝ), ÇÝãÇó ϽñÏí»Ý »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÁ ߳ѳ·áñÍ»Éáõ ¹»åùáõÙ áã ÙdzÛÝ ï³ñ³ÍùÝ»ñÇ ³í»ñÙ³Ý-áãÝã³óÙ³Ý, ³Ûɨ ÑÇÙݳϳÝáõÙ ï³ñ³ÍùÝ»ñÇ ³ÕïáïÙ³Ý å³ï׳éáí: Îó³ÝϳݳÛÇÝù ÇٳݳÉ. ³Û¹ á±ñ μݳϳí³Ûñ»ñÝ »Ý, áñáÝó ëáóÇ³É³Ï³Ý íÇ׳ÏÁ μ³ñ»É³íí»É ¿ Çñ»Ýó ï³ñ³ÍùÝ»ñáõ٠ϳ٠ѳñ¨³ÝáõÃÛ³Ùμ ·ïÝíáÕ Ñ³Ýù³í³Ûñ»ñÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí: úñÇݳÏ, ³Û¹ ï³ñ³Í³ßñç³ÝÇ Þ³ÙÉáõÕ ¨ ²Ëóɳ ³í³ÝÝ»ñÝ ³ÝóÛ³É ¹³ñÇ 60-³Ï³ÝÝ»ñÇÝ Ñ³Ù³ñí»É »Ý ï»ÕÇ ³Ù»Ý³μ³ñ»Ï»óÇÏ μݳϳí³Ûñ»ñÁ: ²Û¹ï»Õ ѳÝù³Ñ³ÝáõÙ, ѳÝù³í»ñ³Ùß³ÏáõÙ ëÏë»ÉÇë Ëáëï³ÝáõÙ ¿ÇÝ, áñ Ýßí³Í μ³ñ»Ï»óáõÃÛáõÝÁ ÏÏñÏݳå³ïÏíÇ áõ Ï»é³å³ïÏíÇ: ê³Ï³ÛÝ ³Ûëûñ ³Û¹ μݳϳí³Ûñ»ñÝ ³ñ¹»Ý ù³Ûù³ÛíáõÙ »Ý: ÜáõÛÝÁ ϳñ»ÉÇ ¿ ³ë»É ÙÛáõë ѳÝù³í³Ûñ»ñÇ ¨ ¹ñ³Ýó ó÷áÝÝ»ñÇ, ·É˳íáñ³å»ë åáã³Ùμ³ñÝ»ñÇ Ñ³ñ¨³ÝáõÃÛ³Ùμ ·ïÝíáÕ μݳϳí³Ûñ»ñÇ Ù³ëÇÝ: §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ ãÝãÇÝ ·áõÙ³ñÝ»ñáí (Ù»Ï ù³é³ÏáõëÇ Ù»ïñÁ 30-40 ¹ñ³Ù) ·ÝáõÙ ¿ ³Û¹ »ñÏáõ ·ÛáõÕ»ñÇ μݳÏÇãÝ»ñÇ í³ñ»É³ÑáÕ»ñÝ áõ ³Û·ÇÝ»ñÁ: ö³ëïáñ»Ý, ·ÛáõÕ³óÇÝ ÏáñóÝáõÙ ¿ Çñ ³åñáõëïÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ÙÇçáóÁ ¨ ³í³Ý¹³Ï³Ý ³ß˳ï³ÝùÁ, ÇÝãÁ å³ÛÙ³ÝÝ»ñ ¿ ëï»ÕÍáõÙ ï³ñ³ÍùÁ Éù»Éáõ ѳٳñ: Üáñ ³ß˳ï³ï»Õ»ñ ëï»ÕÍ»Éáí` ëáóÇ³É³Ï³Ý íÇ׳ÏÁ μ³ñ»É³í»Éáõ ËáëïáõÙÝ»ñÁ ÝáõÛÝå»ë ÑÇÙݳíáñí³Í ã»Ý: Àëï ܳ˳·ÍÇ, ëï»ÕÍí»Éáõ ¿ 1432 ųٳݳϳíáñ ³ß˳ï³ï»Õ (ï³ñ»Ï³Ý ÙÇçÇÝ ³ß˳ï³í³ñÓÁ 2400 ¹áɳñ, §²ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ Ý³Ë³·ÇÍ, Ñ. 9, ¿ç 14), ë³Ï³ÛÝ ï³ñ³ÍùÝ»ñÇ ³ÕïáïÙ³Ý å³ï׳éáí ³ëïÇ׳ݳμ³ñ Ïí»ñ³Ý³Ý ³ÛÅÙ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ í»ñÁ Ýßí³Í ³í»ÉÇ ù³Ý 3000 Ùßï³Ï³Ý ³ß˳ï³ï»Õ»ñÁ:

72

ܳ¨` ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñáõÙ 1432 Ù³ñ¹ Ý»ñ·ñ³í»Éáõ ѳٳñ §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ 257 ÙÉÝ ¹áɳñ í³ñÏ ¿ í»ñóñ»É, ³ÛëÇÝùÝ` Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ³ß˳ï³ï»ÕÇ Ñ³ßíáí ³í»ÉÇ ù³Ý 172 ѳ½³ñ ¹áɳñ ¿ ͳËëí»Éáõ: лï³ùñùÇñ ¿ ÇٳݳÉ, û ÐРϳé³í³ñáõÃÛáõÝÝ Çñ μÛáõç»Çó ÇÝã ÙÇçáóÝ»ñ ¿ ѳïϳóÝáõÙ ÞÝáÕ ¨ »Õáõï μݳϳí³Ûñ»ñáõÙ ³éϳ ³í»ÉÇ ù³Ý 3000 ³ß˳ï³ï»Õ»ñÁ å³Ñå³Ý»Éáõ ¨ ¹ñ³Ýó ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛáõÝÁ ٻͳóÝ»Éáõ ѳٳñ: гÛï³ñ³ñ»Éáõó ½³ï, å»ïù ¿ ݳ¨ ÑÇÙݳíáñíÇ, û ³Û¹ áñ Ëݹñá±õÙ ¿, áñ Ýßí³Í Íñ³·ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ß³ÑÁ ·»ñ³Ï³ÛáõÙ ¿ ûï³ñíáÕ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ë»÷³Ï³Ý³ï»ñ»ñÇ ß³Ñ»ñÇó: ìëï³Ñáñ»Ý ϳñ»ÉÇ ¿ ³ë»É, áñ ³Û¹åÇëÇ ß³Ñ ·áÛáõÃÛáõÝ ãáõÝÇ: ²ñ¹Ûá±ù ·áñÍÁÝÏ»ñ ¿

§²ñÙ»ÝdzÝ

ø³÷Áñ

öñá·ñ³Ù¦

ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ

Ñáõë³ÉÇ

ÐРϳé³í³ñáõÃÛ³Ý Ýßí³Í áñáßáõÙÝ»ñÇ Ï³Û³óáõÙÁ ½³ñÙ³Ýù ¿ ѳñáõóáõ٠ݳ¨ ³ÛÝ ³éáõÙáí, áñ §ì³ÉÉ»ùë ·ñáõå¦-Ç Ù»ç Áݹ·ñÏí³Í §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ö´ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ ï³å³É»É ¿ γé³í³ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï ³í»ÉÇ ù³Ý 10 ï³ñÇ ³é³ç ÏÝù³Í Çñ å³Ûٳݳ·ÇñÁ. ãÇ Ï³ï³ñ»É ²É³í»ñ¹áõ åÕÝÓ³Óáõɳñ³ÝÁ ųٳݳϳÏÇó ã³÷³ÝÇßÝ»ñáí ·áñͳñÏ»Éáõ, ù³Õ³ùÇ ÙÃÝáÉáñï ³ñï³Ý»ïíáÕ ÝÛáõûñÇó ÍÍÙμ³Ï³Ý ÃÃáõ ϳ٠·Çåë ëï³Ý³Éáõ, ³Ýûñ·³Ý³Ï³Ý ÷áßÇÝ (ÑÇÙݳϳÝáõ٠ͳÝñ Ù»ï³ÕÝ»ñÇ ³¿ñá½áÉ»ñ), ÙÏݹ»ÕÁ, ϳå³ñÁ, óÇÝÏÁ, åÕÇÝÓÁ ¨ ³ÛÉÝ áñë³Éáõ, û·ï³Ñ³Ý»Éáõ, Ýßí³Í ¨ ³ÛÉ ÝÛáõûñÇ ³ñï³Ý»ïáõÙÝ»ñÁ ·áñÍÇù³ÛÇÝ »Õ³Ý³Ïáí ã³÷»Éáõ, Ù³ùáõñ åÕÇÝÓ ¨ áõÕ»ÏóáÕ Ã³ÝϳñÅ»ù áõ ѳ½í³·Ûáõï Ù»ï³ÕÝ»ñÁ ï»ÕáõÙ ëï³Ý³Éáõ ëï³ÝÓÝ³Í å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: Üßí³Í å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³ï³ñáõÙÁ ËóݻÉáõ ѳٳñ ÐРϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ ÀÝÏ»ñáõÃÛ³ÝÁ ï³ñÇÝ»ñ ß³ñáõÝ³Ï ³ñïáÝ»É ¿ μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý í׳ñÝ»ñÁ ÙdzÛÝ Ù³ëݳÏÇáñ»Ý í׳ñ»É: ²Û¹áõѳݹ»ñÓ, §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÝ ²É³í»ñ¹Ç ù³Õ³ùáõÙ ³Õ»ï³ÉÇ Çñ³íÇ×³Ï ¿ ëï»ÕÍ»É: ²Ûëï»Õ ³ÝÑñ³Å»ßï »Ýù ѳٳñáõÙ Ù»çμ»ñáõ٠ϳï³ñ»É §²ñÙ»Ýdzܳáõ¦ ÇÝï»ñÝ»ï³ÛÇÝ ß³μ³Ã³Ã»ñÃÇó (www.armenianow.com, 2006Ã., N17, ³åñÇÉ). §²éáÕç³å³ÑáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý ïñ³Ù³¹ñ³Í íÇ׳ϳ·ñáõÃÛáõÝÁ å³ñ½ ³ñï³óáÉáõÙ ¿, û ÇÝãåÇëÇ ËݹÇñÝ»ñ »Ý ëÏëáõÙ 2000Ã. Ñ»ïá: ºÃ» 1992Ã., »ñμ ·áñͳñ³ÝÁ ã¿ñ ³ß˳ïáõÙ, ãÇ ³ñӳݳ·ñí»É áã ÙÇ ³ñ³ï³íáñ ÍÝáõÝ¹Ç ¹»åù, ³å³ 2001Ã. ²É³í»ñ¹ÇáõÙ ·ñ³Ýóí»É ¿ μݳÍÇÝ ß»ÕáõÙáí 28 ¹»åù, ÇëÏ 2004Ã. ³Û¹ ÃÇíÝ ³×»É ¿ Ùáï³íáñ³å»ë 5 ³Ý·³Ù` ѳëÝ»Éáí 107-Ç: §ì»ñçÇÝ Ù»Ï ï³ñí³ ÁÝóóùáõ٠ѳÛïݳμ»ñ»É »Ýù Ñǹñáó»ý³Édz (»ñμ áõÕ»ÕÇ ÷á˳ñ»Ý åïÕÇ Ùáï çáõñ ¿` áõÕ»ÕÇ ·»ñçñáõÃÛáõÝ), ³Ý»Ýó»ý³Édz` ·ÉËÇ ¹ÇÙ³ÛÇÝ Ù³ëÁ ϳ, ÇëÏ áõÕ»ÕÁ ãϳ, áÕݳ߳ñÇ ×áÕí³Íù, §»ñÏáõ ·É˳ÝǦ åïáõÕ (·É˳ÝÙ³Ý å³ñÏ Éóí³Í çñáí) ¨ ³ÛÉ ³ñ³ïÝ»ñ: ¸ñ³Ýù ÑÇÙݳϳÝáõÙ ÏÛ³ÝùÇÝ ³Ýѳٳï»Õ»ÉÇ ³ñ³ïÝ»ñ »Ý ¨ ÙÇÝ㨠ÍÝݹ³μ»ñáõÃÛáõÝÁ ³ñÑ»ëï³Ï³Ý íÇÅáõÙ ¿ ϳï³ñíáõÙ¦,- ³ëáõÙ ¿ ²É³í»ñ¹áõ ÍÝݹ³ï³Ý ·É˳íáñ μÅÇßÏ ²Ù³ÉÛ³ ²½³ïÛ³ÝÁ: Àëï íÇ׳ϳ·ñáõÃÛ³Ý, μ³óÇ å»ñÇݳï³É ßñç³ÝáõÙ ³é³ç³ó³Í ³ñ³ïÝ»ñÇó áõ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇó, í»ñçÇÝ ÙÇ ù³ÝÇ ï³ñáõÙ ³í»É³ó»É ¿ ݳ¨ ã³ñáñ³Ï ·áÛ³óáõÃÛáõÝÝ»ñ áõÝ»óáÕ Ù³ñ¹Ï³Ýó ÃÇíÁ: ²É³í»ñ¹áõ åáÉÇÏÉÇÝÇϳÛÇ ïíÛ³ÉÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ` »Ã» 2002Ã. ·ñ³Ýóí»É ¿ 360 ¹»åù, ³å³ 2003Ã. ³ñ¹»Ý 392 ¨ 2004-ÇÝ` 411: ¶ñ»Ã» ÝáõÛÝ å³ïÏ»ñÝ ¿ ßÝã³é³Ï³Ý ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ñ³·³ÛáõÙ: ºÃ» 2001-ÇÝ ·ñ³Ýóí»É ¿ ßÝã³é³Ï³Ý ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñáí ÙÇÝ㨠14 ï³ñ»Ï³Ý 697 »ñ»Ë³, ³å³ 2003-ÇÝ ³Û¹ ÃÇíÁ ÏñÏݳå³ïÏí»É ¿` ѳëÝ»Éáí 1389-Ç: Àëï ÀݹѳÝáõñ ÑǷǻݳÛÇ ¨ Ù³ëݳ·Çï³Ï³Ý ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·Çï³Ñ»ï³½áï³Ï³Ý ÇÝëïÇïáõïÇ ³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý Ãáõݳμ³ÝáõÃÛ³Ý É³μáñ³ïáñdzÛÇ Õ»Ï³í³ñ ¾ÙÇÉ ´³μ³Û³ÝÇ, ÆÝëïÇïáõïÇ Ï³ï³ñ³Í ѻﳽáïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ å³ñ½»É »Ý, áñ ²É³í»ñ¹áõ 73

Ù³Ýϳå³ñ﻽ݻñáõÙ »ñ»Ë³Ý»ñÁ Ùï³íáñ áõݳÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí 7-10 μ³Éáí ÝáñÙ³ÛÇó »ï »Ý ÙÝáõÙ: гϳé³ÏÝ ¿ åݹáõÙ ÏáÙμÇݳïÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇ㠲ݹñ³ÝÇÏ Ô³Ùμ³ñÛ³ÝÁ. §¸ñ³Ýù ëáõï ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý: àã Ù»ÏÁ ãÇ Ï³ñáÕ μ³ó³é»É, áñ ³ñï³Ý»ïáõÙÝ»ñÁ ϳÝ, μ³Ûó ¹³ íݳë ãÇ ï³ÉÇë: سñ¹ÇÏ Ý³Ë³ÝÓÇó »Ý ÝÙ³Ý Éáõñ»ñ ï³ñ³ÍáõÙ¦: äÕÝÓ³ÓáõÉ³Ï³Ý ÏáÙμÇݳïÇ Õ»Ï³í³ñáõÃÛáõÝÁ ѳí³ëïdzóÝáõÙ ¿, áñ Ùáï ³å³·³ÛáõÙ ï»Õ³¹ñí»Éáõ »Ý ýÇÉïñ»ñ, áñáÝù ϳÝË»Éáõ »Ý û¹³ÛÇÝ ³í³½³ÝÇ ³ÕïáïáõÙÁ: §2008-Ç í»ñç»ñÇÝ »ñÏáõ ÷áõÉáí Ï·áñͳñÏí»Ý ýÇÉïñ»ñÁ, áñáÝù ÏÉáõÍ»Ý ¿ÏáÉá·Ç³ÛÇ ËݹÇñÁ: î»ËÝÇÏ³Ý μ»ñáõÙ »Ý êÉáí³ÏdzÛÇó: ØÇ Ù³ëÁ Ýáñ ¿, ÙÇ Ù³ëÁ` û·ï³·áñÍí³Í¦,³ëáõÙ ¿ §¾ÛêÇöǦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Éñ³ïí³Ï³Ý μ³ÅÝÇ Õ»Ï³í³ñ ³·áõÑÇ Î³ñ³å»ïÛ³ÝÁ: ØÇÝã¹»é ²É³í»ñ¹áõ ù³Õ³ù³ÛÇÝ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý áñáß ûÕ³ÏÝ»ñ (áíù»ñ ãó³Ýϳó³Ý Ññ³å³ñ³Ï»É Çñ»Ýó ³ÝáõÝÝ»ñÁ) ÷³ëïáõÙ »Ý, áñ Ý»ñÏñíáÕ ë³ñù³íáñáõÙÝ»ñÝ ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝÇó ¹»ÙáÝï³Åí³Í »Ý ¨, Áëï ¿áõÃÛ³Ý, Ëáï³Ý¦: гí»É»Ýù. Áëï ÐÐ íÇ׳ϳ·ñáõÃÛ³Ý å»ï³Ï³Ý ËáñÑñ¹Ç ïíÛ³ÉÝ»ñÇ, 2006 Ãí³Ï³ÝÇÝ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ³É³í»ñ¹óáõÝ μ³ÅÇÝ ¿ ѳë»É 1659 Ï· Ãáõݳíáñ ÝÛáõûñ, ÑÇÙݳϳÝáõÙ ÍÍÙμ³ÛÇÝ ³ÝÑǹñǹ, ݳ¨ ÙÏݹ»Õ, óÇÝÏ, ϳå³ñ, åÕÇÝÓ, ÙáÉÇμ¹»Ý ¨ ³ÛÉÝ: ²Û¹ù³ÝÁ ÙdzÛÝ ³Ýß³ñÅ ³ÕμÛáõñÝ»ñÇó: гٻٳïáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ Ýß»Ýù, áñ ³Û¹ Ãí³Ï³ÝÇÝ, áã Ù³ùáõñ ÙÃÝáÉáñï áõÝ»óáÕ ºñ¨³Ý ù³Õ³ùÇ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ μݳÏãÇÝ μ³ÅÇÝ ¿ ѳë»É 2,3 Ï· íݳë³Ï³ñ ÝÛáõûñ: §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ 1997-2006 Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇÝ ²É³í»ñ¹áõ åÕÝÓ³Óáõɳñ³ÝáõÙ ³ñï³¹ñ»É ¿ ѳٳå³ï³ë˳ݳμ³ñ` 286, 2789, 535, 6840, 4955, 4670, 6259, 9470, 9882, 8792 ïáÝݳ åÕÇÝÓ: ´»ñ»Ýù ݳ¨ áñáß ïíÛ³ÉÝ»ñ ²É³í»ñ¹Ç ù³Õ³ùÇ ÍÝÝ¹Ç ¨ Ù³Ñí³Ý í»ñ³μ»ñÛ³É: 1994Ã. ÍÝí³ÍÝ»ñ` 273, ٳѳó³ÍÝ»ñ` 241, 1995Ã. ÍÝí³ÍÝ»ñ` 239, ٳѳó³ÍÝ»ñ` 212, 1996Ã. ÍÝí³ÍÝ»ñ` 253, ٳѳó³ÍÝ»ñ` 234, 1997Ã. ÍÝí³ÍÝ»ñ` 234, ٳѳó³ÍÝ»ñ` 177, 1998Ã. ÍÝí³ÍÝ»ñ` 216, ٳѳó³ÍÝ»ñ` 197, 1999Ã. ÍÝí³ÍÝ»ñ` 185, ٳѳó³ÍÝ»ñ` 186, 2000Ã. ÍÝí³ÍÝ»ñ` 208, ٳѳó³ÍÝ»ñ` 206, 2001Ã. ÍÝí³ÍÝ»ñ` 196, ٳѳó³ÍÝ»ñ` 185, 2002Ã. ÍÝí³ÍÝ»ñ` 205, ٳѳó³ÍÝ»ñ` 185, 2003Ã. ÍÝí³ÍÝ»ñ` 219, ٳѳó³ÍÝ»ñ` 219, 2004Ã. ÍÝí³ÍÝ»ñ` 204, ٳѳó³ÍÝ»ñ` 190, 2005Ã. ÍÝí³ÍÝ»ñ` 201, ٳѳó³ÍÝ»ñ` 180, 2006Ã. ÍÝí³ÍÝ»ñ` 179, ٳѳó³ÍÝ»ñ` 195: §ì³ÉÉ»ùë ·ñáõå¦-Á, ÇÙ³` §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý ËݹÇñÝ»ñÇ ÝϳïÙ³Ùμ å³ïß³× í»ñ³μ»ñÙáõÝù ãÇ ¹ñë¨áñáõ٠ݳ¨ ²ñó³ËáõÙ: úñÇݳÏ, ¸ñÙμáÝÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÁ ߳ѳ·áñÍ»ÉÇë åáã³Ùμ³ñÝ»ñÁ ï»Õ³¹ñ»É ¿ ê³ñë³Ý·Ç çñ³Ùμ³ñÇ ³ÝÙÇç³Ï³Ý ѳñ¨³ÝáõÃÛ³Ùμ, ³é³Ýó ѳï³ÏÇ Ù»Ïáõë³óÙ³Ý... ²ÝѳëϳݳÉÇ ¿, û ÐРϳé³í³ñáõÃÛáõÝÝ Ç±Ýã ÑÇÙݳíáñÙ³Ùμ ¿ §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï Ýáñ ·áñͳñùÝ»ñ ÏÝùáõÙ... ܳ¨` »Ã» ÙÇÝã »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇÝ ïÇñ³Ý³ÉÁ §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ ËݹñÇÝ í»ñ³μ»ñáÕ ùÝݳñÏáõÙÝ»ñáõÙ ¨ Ù³ÙáõÉÇ Ññ³å³ñ³ÏáõÙÝ»ñáõ٠ѳÛï³ñ³ñáõÙ ¿ñ, áñ ²É³í»ñ¹áõ åÕÝÓ³Óáõɳñ³ÝáõÙ Ãí³ñÏ³Í ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óáõÙÁ Ñݳñ³íáñ ÏÉÇÝÇ ÙdzÛÝ Â»ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍáõÙÇó Ñ»ïá, ³å³ ÐРϳé³í³ñáõÃÛ³Ý N1278-Ü ¨ N1279-Ü áñáßáõÙÝ»ñÁ ϳ۳ݳÉáõó Ñ»ïá ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ ³ñ¹»Ý ѳÛï³ñ³ñáõÙ ¿, áñ ÷³Ï»Éáõ ¿ åÕÝÓ³Óáõɳñ³ÝÁ, ÇëÏ åÕÝÓÇ Ëï³ÝÛáõÃÝ ³ñï³Ñ³Ý»Éáõ ¿, ù³Ý½Ç ëå³ëíáõÙ ¿ μÝ³Ï³Ý ·³½Ç ·ÝÇ μ³ñÓñ³óáõÙ, ÇÝãÁ ÏٻͳóÝÇ åÕÝÓÇ ÇÝùݳñÅ»ùÁ: ÀÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ ³Ûë ³Ý·³Ù ¿É ³ñ¹»Ý ßñç³Ý³éáõÃÛ³Ý Ù»ç ¿ ¹ñ»É ÷³Ïí»ÉÇù åÕÝÓ³Óáõɳñ³ÝÇ ÷á˳ñ»Ý ³ÛÉ Óáõɳñ³Ý ϳéáõó»Éáõ í³ñϳÍÁ, Çμñ¨ ³ß˳ï³ï»Õ ëï»ÕÍ»Éáõ ¨ Ù³ßí³Í ë³ñù³íáñáõÙÝ»ñÝ áõ Ù»ù»Ý³Ý»ñÁ ÓáõÉ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí: гñó ¿ ³é³ç³ÝáõÙ` ³ñ¹Ûá±ù ³Û¹ ¹»åùáõÙ ·³½ ãÇ Í³Ëëí»Éáõ: ºíë Ù»Ï ËݹÇñ: §²é³íáï¦ ûñ³Ã»ñÃÁ (12.12.2007Ã.) ·ñáõÙ ¿. §úñ»ñë §ìî´¦ μ³ÝÏÁ §ACP¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³ÝÁ Ùáï 300 ÙÉÝ ¹áɳñÇ í³ñÏ ïñ³Ù³¹ñ»ó` »ÕáõïÇ 74

ѳÝù³í³ÛñÇ ß³Ñ³ áñÍÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: Ø»ñ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí, ÙÇÝã ³Ûë áñͳñùÁ` §ACP¦-Ý í³ñÏ ëï³Ý³Éáõ ѳٳñ μ³Ý³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñ ¿ñ í³ñáõÙ ì»ñ³Ï³éáõóÙ³Ý ¨ ½³ñ ³óÙ³Ý »íñáå³Ï³Ý μ³ÝÏÇ Ñ»ï, ë³Ï³ÛÝ ³ÝÏ³Ë ÙÇç³½ ³ÛÇÝ ÷áñÓ³ »ïÇ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ñ»ïá μ³ÝÏÁ Ññ³Å³ñí»É ¿ í³ñÏÁ ï³É: Àëï Ù»ñ ³ÕμÛáõñÇ, û¨ ³ÝÏ³Ë ÷áñÓ³ »ïÁ »ÕáõïÇ ß³Ñ³ áñÍáõÙÁ ýÇݳÝë³Ï³Ý ³éáõÙáí ¹ñ³Ï³Ý ¿ ݳѳï»É, ë³Ï³ÛÝ μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý ËݹÇñÝ»ñÇ ¨ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ϳ½Ù³Ï»ñ- åáõÃÛáõÝÝ»ñÇ μ³ñÓñ³óñ³Í ³ÕÙáõÏÇ å³ï׳éáí Ññ³Å³ñí»É ¿ ýÇݳÝë³íáñ»É: §ACP¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Õ»Ï³í³ñ ¶³ ÇÏ ²ñ½áõÙ³ÝÛ³ÝÁ §²é³íáïÇݦ å³ñ½³μ³Ý»ó, áñ »íñáå³Ï³Ý μ³ÝÏÇ Ñ»ï μ³Ý³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý »Õ»É áã û »ÕáõïÇ Ñ³ÝùÇ ß³Ñ³ áñÍÙ³Ý, ³ÛÉ ²É³í»ñ¹áõ åÕÝÓ³ÓáõÉ³Ï³Ý áñͳñ³ÝÇ Ñ³Ù³ñ: ê³Ï³ÛÝ áñͳñùÁ ï»ÕÇ ãÇ áõÝ»ó»É ²¹ñμ»ç³ÝÇ Ï³é³í³ñáõÃÛ³Ý` μ³ÝÏÇÝ μáÕáù Ý»ñϳ۳óÝ»Éáõ å³ï׳éáí: ... ²ÝÏ³Ë ÷áñÓ³ »ïÇ ³éÝãáõÃÛ³Ùμ ¿É å³ñáÝ ²ñ½áõÙ³ÝÛ³ÝÝ ³ë³ó. §Â»ÕáõïÇ Ñ³Ù³ñ ºíñáμ³ÝÏÁ áñ¨¿ ³ÝÏ³Ë ÷áñÓ³ »ï ãÇ Ý»ñ ñ³í»É¦: Ø»ñ Ó»éùÇ ï³Ï ¿ §Initial Environmental, Social, Health and Safety Review, Armenian Copper Programme, Armenia, July 2006, WSP¦ 47 ¿ç³Ýáó ÷³ëï³ÃáõÕÃÁ, áñÇ 4-ñ¹ ¿çáõ٠ϳñ¹áõÙ »Ýù. §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ WSP ÁÝÏ»ñáõÃÛ³ÝÁ å³ïíÇñ»É ¿ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É ÑÛáõëÇë³ÛÇÝ Ð³Û³ëï³ÝáõÙ Çñ áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý μݳå³Ñå³Ý³Ï³Ý, ³Ýíï³Ý áõÃÛ³Ý, ³éáÕç³å³Ñ³Ï³Ý ¨ ëáóÇ³É³Ï³Ý μ³ñÓñ ٳϳñ¹³ÏÇ Ý³Ñ³ïáõÙ: Ìñ³ ÇñÁ ݳËáñ¹»É ¿ ì»ñ³Ï³éáõóÙ³Ý ¨ ½³ñ ³óÙ³Ý »íñáå³Ï³Ý μ³ÝÏÇó ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝáõ٠ݳ˳ï»ëíáÕ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇÝ ¨ áõëáõÙݳëÇñ»É ¿ ãáñë ÑÇÙÝ³Ï³Ý áÉáñï` áñͳñ³ÝÇ áñå»ë ³ÙμáÕçáõÃÛáõÝ, ë³ÑÙ³Ýí³Í å³Ñ³ÝçÝ»ñÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ë˳ÝáõÃÛ³Ý Ý»ñϳ ³ëïÇ׳ÝÁ, Óáõɳñ³ÝÇ Ñ³Ù³ñ ³½»ñÇ Ã³ó Ù³ùñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ Ç Ý³Ë³ï»ëíáÕ Ï³éáõóáõÙÁ, ²É³í»ñ¹áõ ¨ »ÕáõïÇ »ñÏáõ ѳÝù³í³Ûñ»ñáõ٠ݳ˳ï»ëíáÕ ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÁ¦: ²Û¹ ³ß˳ïáõÃÛáõÝáõÙ ³éϳ ¿ »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇÝ í»ñ³μ»ñáÕ μ³ÅÇÝÁ ¨ Ýßí³Í ¿ ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇÝ Ù³ëݳÏÇóÝ»ñÇ ó³ÝÏÁ (è. ä³åáÛ³Ý, ¶. ´³μ³Û³Ý, ². º·áñÛ³Ý, ². ²é³ù»ÉÛ³Ý, ². ܳç³ñÛ³Ý, ê. ºñÇóÛ³Ý, Ð. ²í³·Û³Ý), ÇëÏ ÐÐ »Ï³Í ³ÝÏ³Ë ÷áñÓ³·»ïÁ David Symons-Ý ¿: îå³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ëï»ÕÍíáõÙ, áñ §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ` Ç ¹»Ùë èáõë³ëï³ÝÇ ù³Õ³ù³óÇ ì³É»ñÇ Ø»çÉáõÙÛ³ÝÇ, г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ μ³ó³éÇÏ ³ñïáÝáõÃÛáõÝÝ»ñ áõÝÇ: âÇ Ï³ï³ñáõÙ ëï³ÝÓÝ³Í å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ë³Ï³ÛÝ ÐРϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ Ýñ³ Ñ»ï ïÝï»ë³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ýáñ å³Ûٳݳ·ñ»ñ ¿ ÏÝùáõÙ: ²í»ÉÇÝ, ÐРݳ˳·³ÑÇ Ññ³Ù³Ý³·ñáí (14.10.2003Ã.) ì. Ø»çÉáõÙÛ³ÝÝ Áݹ·ñÏí»É ¿ ÐÐ Áݹ»ñùû·ï³·áñÍÙ³Ý ËáñÑñ¹³ïí³Ï³Ý ѳÝÓݳÅáÕáíÇ Ï³½ÙáõÙ, ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ ݳ ÐÐ ù³Õ³ù³óÇ ã¿ ¨ Ù»ñ ºñÏñÇ Ñ³Ýù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ý áÉáñïáõÙ ïÝï»ë³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝ ¿ ͳí³ÉáõÙ, ³ÛëÇÝùÝ` ³Û¹ ѳñóáõ٠߳ѳ·ñ·Çé ³ÝÓ ¿: ²Ûëï»Õ ݳ¨ ó³ÝϳÝáõÙ »Ýù Ù»ñ Ùï³Ñá·áõÃÛáõÝÝ ³ñï³Ñ³Ûï»É ùÝݳñÏíáÕ Ü³Ë³·ÍÇÝ ³éÝãíáÕ ÙÇ Ï³ñ¨áñ ËݹñÇ í»ñ³μ»ñÛ³É: Àëï ܳ˳·ÍÇ` »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ μ³ÅÝ»ïáÙë»ñÇ 81 ïáÏáëÁ å³ïϳÝáõÙ ¿ ÈÇËï»Ýßï»ÛÝáõÙ ·ñ³Ýóí³Í Vallex F. M. Establishment ÁÝÏ»ñáõÃÛ³ÝÁ, ÇëÏ 19-Á` §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³ÝÁ` Ç ¹»Ùë èáõë³ëï³ÝÇ ù³Õ³ù³óÇ ì³É»ñÇ Ø»çÉáõÙÛ³ÝÇ: ¼³ñÙ³Ýù ¿ ѳñáõóáõÙ, áñ ³Û¹ Íñ³·ñÇ μ³ÅÝ»ïáÙë»ñÇ Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛ³Ý ï»ñÁ ÙÇÝã ³Ûëûñ ï»ë³¹³ßïáõÙ ãÇ »ñ¨áõÙ, ѳÛïÝÇ ã¿ Ýñ³ Ù³ëÇÝ áñ¨¿ ÷³ëï, Ýñ³ áí ÉÇÝ»ÉÁ: ܳ¨ ³ÝѳëϳݳÉÇ ¿, û ÇÝãá±õ Íñ³·ñÇ Ñ»ï ϳåí³Í μáÉáñ Ñá·ë»ñÝ Çñ íñ³ ¿ í»ñóñ»É μ³ÅÝ»ïáÙë»ñÇ ÙdzÛÝ ÑÇÝ·»ñáñ¹ Ù³ëÇ ï»ñÁ` §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ, áñÁ ¹ÇÙ»É ¨ ëï³ó»É ¿ ѳÝù³í³ÛñÇ »ñÏñ³μ³Ý³Ï³Ý áõëáõÙݳëÇñáõÃÛ³Ý ³ñïáݳ·ÇñÁ, ϳ½Ù»É áõ Ý»ñϳ۳óñ»É ¿ ܳ˳·ÇÍÁ ¨ ¹ñ³ Ñ»ï

75

ϳåí³Í å³ßïáÝ³Ï³Ý ¨ áã å³ßïáÝ³Ï³Ý μáÉáñ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñáõ٠ѳݹ»ë ¿ ·³ÉÇë ÙdzÛÝ ÇÝùÁ: ²Ù÷á÷áõÙ ÐРϳé³í³ñáõÃÛ³Ý N1278-Ü áñáßáõÙÁ å³ïÙ³Ï³Ý áñáßáõÙ ¿, ë³Ï³ÛÝ í³ï³·áõÛÝ ÇÙ³ëïáí, ù³Ý½Ç ³Û¹ áñáßÙ³Ùμ ÷³ëïáñ»Ý ÷áËíáõÙ ¿ ³Ýï³éÝ»ñÇ ÝϳïÙ³Ùμ í³ñíáÕ å»ï³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ¨ ÑÇÙù ¿ ¹ñíáõ٠г۳ëï³ÝÇ ³Ýï³éÝ»ñÇ áãÝã³óÙ³Ý ·áñÍÁÝóóÇÝ` ³ÛÝ ³éáõÙáí, áñ ÐÐ ³Ýï³é³Í³ÍÏ ï³ñ³ÍùÝ»ñáõÙ ÑÇÙݳϳÝáõÙ ³éϳ »Ý û·ï³Ï³ñ ѳݳÍáÝ»ñ: ÐРϳé³í³ñáõÃÛ³Ý áñáßÙ³Ý Ù»ç »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ Ý³Ë³·ÇÍÁ ѳٳñíáõÙ ¿ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ùμ ë³ÑÙ³Ýí³Í ϳñ·áí ѳëï³ïí³Í, ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ μ³ó³Ñ³Ûïí³Í ¿ ܳ˳·ÇÍÁ ûñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý ÏáåÇï ˳ËïáõÙÝ»ñáí ѳëï³ïÙ³Ý ÷³ëïÁ: ²Û¹ ÝáõÛÝ Ý³Ë³·ÇÍÁ ÑÇÙù ¿ ѳݹÇë³ó»É »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍÙ³Ý ¨ ÑáÕ³ï³ñ³ÍùÝ»ñÁ ë»÷³Ï³Ý³ï»ñ»ñÇó ûï³ñ»Éáõ ¨ ³Û¹ï»Õ μ³ó³éÇÏ` ѳÝñ³ÛÇÝ ·»ñ³Ï³ ß³Ñ ×³Ý³ã»Éáõ ѳٳñ: ܳ˳·ÍáõÙ ïÝï»ë³Ï³Ý íݳëÇ ·Ý³Ñ³ïáõÙÁ ÑÇÙݳϳÝáõ٠ϳï³ñ»É »Ý Ñݳó³Í Ù»Ãá¹³Ï³Ý Ó»éݳñÏÝ»ñáí, ÇÝãå»ë ¨ ³Ûëûñí³ ·Ý»ñÁ ѳٻٳïáõÃÛ³Ý Ù»ç »Ý ¹ñ»É 1984Ã. ·Ý»ñÇ Ñ»ï` Ù»Ï éáõμÉáõÝ Ù»Ï ¹áɳñ ѳßí³ñÏáí, »ñμ ¹ñ³Ýó ·ÝáÕáõݳÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÏïñáõÏ ï³ñμ»ñ »Ý ¨ ѳٻٳï»ÉÇ ã»Ý: »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ μ³ÅÝ»ïáÙë»ñÇ Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛ³Ý ï»ñÁ ÙÇÝã ³Ûëûñ ï»ë³¹³ßïáõÙ ãÇ »ñ¨áõÙ, ѳÛïÝÇ ã¿ Ýñ³ Ù³ëÇÝ áñ¨¿ ÷³ëï, Ýñ³ áí ÉÇÝ»ÉÁ: ÐÐ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÝ ³Ýï»ë»Éáí ûñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý å³Ñ³ÝçÝ»ñÁ §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ï³½Ù³Í, Éáõñç ûñáõÃÛáõÝÝ»ñ áõÝ»óáÕ Â»ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ Ý³Ë³·ÇÍÝ ÁݹáõÝ»É ¿ ¨ ³é³Ýó ÷áñÓ³·Çï³Ï³Ý áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝ Ï³ï³ñ»Éáõ, ¹ñ³Ý ïí»É ¿ ¹ñ³Ï³Ý »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝ: ÐÐ μݳå³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ Ý³Ë³·ÍÇ Ï³å³ÏóáõÃÛ³Ùμ ãÇ Ï³ï³ñ»É ûñ»Ýùáí ë³ÑÙ³Ýí³Í å³Ñ³ÝçÝ»ñÁ. ãÇ Ï³ÝËáñáß»É Ý³Ë³ï»ëíáÕ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý íݳë³Ï³ñ ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ ¨ ¹ñ³ ϳÝ˳ñ·»ÉÙ³Ý áõÕÕáõÃÛ³Ùμ å³Ñ³ÝçíáÕ ³Ý»ÉÇùÝ»ñÁ, ³Ýï»ë»É ¿ μÝ³Ï³Ý å³ß³ñÝ»ñÇ ³ñ¹Ûáõݳí»ï, ѳٳÉÇñ ¨ μ³Ý³Ï³Ý û·ï³·áñÍÙ³Ý å³Ñ³ÝçÝ»ñÁ: γï³ñí³Í ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛáõÝáõÙ μ³ó³Ï³ÛáõÙ »Ý ·Çï³Ï³Ý ÑÇÙݳíáñí³ÍáõÃÛ³Ý ¨ ûñÇݳϳÝáõÃÛ³Ý, ÇÝãå»ë ݳ¨ áñáßáõÙÝ»ñÇ ÁݹáõÝÙ³Ý Ññ³å³ñ³Ï³ÛÝáõÃÛ³Ý ëϽμáõÝùÝ»ñÁ: ´Ý³å³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ, ³é³Ýó ÑÇÙݳíáñÙ³Ý, ³Ýï³é³Í³ÍÏ ï³ñ³Íùáõ٠ѳÝù³Ñ³ÝÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝ Ï³ï³ñ»Éáõ ³ñïáݳ·Çñ ¿ ïí»É: ´³ó³Ï³ÛáõÙ »Ý ݳ¨ É»éݳÛÇÝ ·»ï³ÏÝ»ñÇ ÑáõÝ»ñÁ ó÷áÝÝ»ñÇ å³Ñ»ëï³ñ³ÝÝ»ñ ¹³ñÓÝ»Éáõ ÑÇÙݳíáñáõÙÁ ѳëï³ïáÕ ÷³ëï³ÃÕûñÁ: гٳå»ï³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝÇ Â»ÕáõïÇ ³Ýï³éÝ»ñÇ, í³ñ»É³ÑáÕ»ñÇ, ³Û·ÇÝ»ñÇ, ³ñáï³í³Ûñ»ñÇ ¨ ÁݹѳÝñ³å»ë μÝ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÇ å³Ñå³ÝáõÃÛáõÝÝ áõ ³Ûëûñí³ íÇ׳ÏáõÙ ¹ñ³Ýó μ³Ý³Ï³Ý û·ï³·áñÍáõÙÁ, ³ÛÉ áã û ¹ñ³Ýó ãÑÇÙݳíáñí³Í ߳ѳ·áñÍáõÙÁ, ÷³ëïáñ»Ý` ³í»ñáõÙÁ, ³ÕïáïáõÙÁ ¨ áãÝã³óáõÙÁ: ÐРϳé³í³ñáõÃÛ³Ý Ýßí³Í áñáßáõÙÝ»ñÇ Ï³Û³óáõÙÁ ½³ñÙ³Ýù ¿ ѳñáõóáõ٠ݳ¨ ³ÛÝ ³éáõÙáí, áñ ì³ÉÉ»ùë ·ñáõåÇ Ù»ç Áݹ·ñÏí³Í §²ñÙ»ÝÇ³Ý ø³÷Áñ öñá·ñ³Ù¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ ãÇ Ï³ï³ñ»É ÐРγé³í³ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï ÏÝù³Í å³Ûٳݳ·ÇñÁ` ²É³í»ñ¹áõ åÕÝÓ³Óáõɳñ³ÝÁ ųٳݳϳÏÇó ã³÷³ÝÇßÝ»ñáí ·áñͳñÏ»Éáõ, ù³Õ³ùÇ ÙÃÝáÉáñï ³ñï³Ý»ïíáÕ ÝÛáõûñÇó ÍÍÙμ³Ï³Ý ÃÃáõ ϳ٠·Çåë ëï³Ý³Éáõ, ³Ýûñ·³Ý³Ï³Ý ÷áßÇÝ, ÙÏݹ»ÕÁ, ϳå³ñÁ, óÇÝÏÁ, åÕÇÝÓÁ ¨ ³ÛÉÝ áñë³Éáõ, 76

û·ï³Ñ³Ý»Éáõ, Ýßí³Í ¨ ³ÛÉ ÝÛáõûñÇ ³ñï³Ý»ïáõÙÝ»ñÁ ·áñÍÇù³ÛÇÝ »Õ³Ý³Ïáí ã³÷»Éáõ, Ù³ùáõñ åÕÇÝÓ ¨ áõÕ»ÏóáÕ Ã³ÝϳñÅ»ù áõ ѳ½í³·Ûáõï Ù»ï³ÕÝ»ñÁ ï»ÕáõÙ ëï³Ý³Éáõ ëï³ÝÓÝ³Í å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: гÙá½í³Í »Ýù, áñ »ÕáõïÇ ËݹÇñÁ, áñå»ë å»ï³Ï³Ý ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ³é³ÝÓݳѳïáõÏ ËݹÇñ, μ³½Ù³ÏáÕÙ³ÝÇ áõ Ù³Ýñ³½ÝÇÝ ÏáõëáõÙݳëÇñíÇ ¨ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ Ýßí³Í áñáßáõÙÝ»ñÁ ã»ÕÛ³É Ïѳٳñí»Ý, ÇÝãå»ë ݳ¨ Ïí»ñ³Ý³Ûí»Ý ÐÐ ûñ»ÝùÝ»ñÇ Ù»ç ï»Õ ·ï³Í, ûñÇݳÏ, ѳÝù³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³ÝÁ í»ñ³μ»ñáÕ ³ÝÁݹáõÝ»ÉÇ ³ÛÝ ë³ÑÙ³ÝáõÙÝ»ñÁ, áñáÝù μËáõÙ »Ý ÙdzÛÝ ³é³ÝÓÇÝ ³ÝѳïÝ»ñÇ ß³Ñ»ñÇó ¨ íݳë³μ»ñ »Ý Ù»ñ ºñÏñÇ Ñ³Ù³ñ: 25.12.2007Ã. Ñ»é. 281411,

¿É. ÷áëï

armgreen@ipia.sci.am

´àì²Ü¸²ÎàôÂÚàôÜ Ü³Ë³μ³ÝÇ ÷á˳ñ»Ý. Àݹ»ñùÇ áÉáñïáõÙ í³ñíáÕ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ Ïáñͳݳñ³ñ ¿ г۳ëï³ÝÇ Ñ³Ù³ñ .. . . . . . . . . 2 ¼áѳë»Õ³ÝÇÝ »Ý ¹ñí³Í Èáéí³ Ù³ñ½Ç »Õáõï ¨ ÞÝáÕ ·ÛáõÕ»ñÝ Çñ»Ýó ѳñ³ÏÇó ³Ýï³éÝ»ñáí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Опасные игры . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

34

ø³é³ÏáÕÙ ¹³ßÇÝù` μÝáõÃÛ³Ý áõ Ù³ñ¹áõ ¹»Ù . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

37

úñ»ÝùÝ áõ μ³ñá۳ϳÝáõÃÛáõÝÁ` ³ñѳٳñÑí³Í . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 »ÕáõïÇ ËݹÇñÁ ²ñ³ ´³μÉáÛ³ÝÇ ç³Ýù»ñáí §çñí»ó¦ . . . . . . . . . . . . . 50 »ÕáõïÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ß³Ñ³·áñÍáõÙÁ áã ÙdzÛÝ Ñ³Ýñ³ÛÇÝ ß³Ñ ã¿, ³Ûɨ ѳÝñáõÃÛ³Ý ¹»Ù áõÕÕí³Í ·áñÍáÕáõÃÛáõÝ ¿ . . . . . . . . . . . . . 52

77