ΠΟΣΕ ΚΑΙ ΠΩ ΚΣΙΣΗΚΑΝ ΟΙ ΠΡΩΣΕ ΕΚΚΛΗΙΕ ΣΗ ΝΕΑΠΟΛΗ Οπσζδήπνηε, ηα πξώηα ρξόληα ηεο ζθιαβηάο, όηαλ νη Βαγηαδίη θαη Μνπξάη ν Β' (14νο αηώλαο) θαηέζηξεςαλ ηελ πεξηνρή, ε άζθεζε ησλ ζξεζθεπηηθώλ θαζεθόλησλ ησλ Διιήλσλ θαηνίθσλ ηεο Νεάπνιεο ήηαλ πξνβιεκαηηθή. Η πνιηηηθή αλεμηζξεζθία πνπ είρε παξαρσξήζεη ν Μσάκεζ ν Β', αλ θαη θαηαπαηνύληαλ βάλαπζα ζε πάξα πνιιέο πεξηπηώζεηο, επέηξεςε ζηνπο ζθιαβσκέλνπο Έιιελεο λα έρνπλ ιίγεο εθθιεζίεο.
ΑΓΙΟ ΠΝΕΤΜΑ ΚΑΙ ΑΓΙΑ ΣΡΙΑΔΑ Σύκθσλα κε ηελ ηζηνξηθή θαηαγξαθή, ζηελ θνξπθή ηνπ ιόθνπ, όπνπ ζήκεξα βξίζθεηαη ε εθθιεζία ηνπ Αγίνπ Πλεύκαηνο, ππήξρε έλα εηθνλνζηάζη, πνπ απνηεινύληαλ από έλαλ θαη κόλν επκεγέζε ιίζν, πνπ είρε όγθν 2 θπβηθά κέηξα. Πνιινί ρξηζηηαλνί, πνπ έπαζραλ από αλίαηεο αξξώζηηεο, πξνζέξρνληαλ ζην εηθνλνζηάζη θαη πξνζθπλώληαο ηελ πέηξα ζεξαπεύνληαλ.
Ο Νηεκίξ κπέεο, κόιηο πιεξνθνξήζεθε ην γεγνλόο, δηέηαμε λα κεηαθεξζεί από εθεί ε πέηξα θαη λα ξηθζεί ζηνλ Αιηάθκνλα πνηακό. Η πέηξα, ιόγσ ηνπ όγθνπ θαη ηνπ βάξνπο ηεο, θνξηώζεθε ζε κία άκαμα πνπ ηελ έζεξλαλ βνπβάιηα θαη κεηαθέξζεθε πξάγκαηη ζηνλ Αιηάθκνλα, όκσο ηα βνπβάιηα έζθαδαλ θαη ε πέηξα, παξ' όηη νη Τνύξθνη ηελ έξημαλ ζην πνηάκη, βξέζεθε ηελ άιιε κέξα πάιη ζηελ παιηά ηεο ζέζε. Τν εγρείξεκα απνκάθξπλζεο ηεο πέηξαο θαη επαλόδνπ ηεο ζηελ αξρηθή ηεο ζέζε, επαλαιήθζεθε ηξεηο θνξέο. Τόηε ν Νηεκίξ κπέεο, ζέινληαο λα απνδείμεη όηη ε πέηξα δελ είρε ζαπκαηνπξγηθέο ηδηόηεηεο, αλέβεθε επάλσ ζ' απηήλ, όηαλ όκσο πξνζπάζεζε από ηε ζέζε απηή λα νκηιήζεη θαη λα ηνλίζεη όηη ε πέηξα είλαη κόλν πέηξα θαη ηίπνηε άιιν, έκεηλε βνπβόο. Με θάζε όκσο ζπζία έπξεπε λα ζβήζεη απηή ε θήκε, όηη ε πέηξα ήηαλ ζαπκαηνπξγή, γη' απηό θνληά ζ' απηήλ νη Τνύξθνη έθηηζαλ έλα ηδακί. Τα εγθαίληα ηνπ ηδακηνύ έθαλε ν Ικάκεο ηεο Πιάδνκεο (ζεκεξηλήο Οκαιήο), όηαλ όκσο ζέιεζε λα νκηιήζεη θαη απηόο, ζηξάβσζε ην θεθάιη ηνπ. ΄Υζηεξα θαη από ην ζπκβάλ απηό, νη Τνύξθνη από κόλνη ηνπο, γθξέκηζαλ ην ηδακί πνπ είραλ εθεί θηίζεη.
Μεηά ηελ παξαρώξεζε ηεο Θεζζαιίαο ζηελ Διιάδα, ν εθεί ηνπξθηθόο ζηξαηόο, ππό ηελ εγεζίαλ ηνπ Νεζάη Παζά κεηαζηάζκεπζε ζηε Νεάπνιε, νη δε πνιηηηθέο αξρέο ζηα Σέξβηα ππό ηελ δηνίθεζε ηνπ Φαιήι Παζά. Καηόπηλ ηνύηνπ νη Τνύξθνη θξόληηζαλ λα εππξεπίζνπλ ηόζν ηα Σέξβηα όζν θαη ηελ Νεάπνιε. Καη γηα λα πξνζειθύζνπλ ζηε Νεάπνιε ρξηζηηαλνύο θαιώλ νηθνγελεηώλ από ηα γύξσ ρσξηά, δήηεζαλ λα κεηαθεξζεί ε Μηηπόπολιρ ιζανίος από ηελ Σηάηηζηα ζηε Νεάπνιε, όπσο θαη έγηλε γηα νξηζκέλν ρξνληθό δηάζηεκα.
Ο Μεηξνπνιίηεο θαη νη ινηπνί Γεκνγέξνληεο δήισζαλ πξνζπκία θαη ηόληζαλ όηη ρξεηάδεηαη λα θηηζζεί Ναόο γηα ηελ ηέιεζε ησλ ζξεζθεπηηθώλ θαζεθόλησλ, δηόηη ν κέρξη ηόηε ρξεζηκνπνηνύκελνο κηθξόο Ναόο ηνπ Αγίνπ Νηθνιάνπ, βξίζθνληαλ εθηόο ηεο θσκόπνιεο. Οη Τνύξθνη έθξηλαλ εύινγνλ ην αίηεκα θαη ζπλέζηεζαλ ζηνπο Βέεδεο ηεο Νεαπόιεο, λα παξαρσξήζνπλ νηθόπεδν, πιελ όκσο γηα λα κελ είλαη ν Ναόο ζε θεληξηθό ζεκείν θαη ππέδεημαλ ηελ ζέζε ηνλ Αγίνπ Πλεύκαηνο. Παξ΄ όια απηά όκσο, κε ηελ ππνθίλεζε νξηζκέλσλ θαλαηηθώλ Βέεδσλ, άηαθηα ηνπξθηθά ζηνηρεία κε επηθεθαιήο Φνηδάδεο, πήγαλ ζην νηθόπεδν θαη καδεύνληαο μύια θαη πέηξεο, άξρηζαλ ζηελ ζέζε απηή λα ρηίδνπλ ηδακί, ηζρπξηδόκελνη όηη ν ηόπνο εθείλνο ηνπο αλήθε θαη δελ επέηξεπαλ λα ρηηζζεί Ναόο ησλ ρξηζηηαλώλ. Καηόπηλ ηνύηνπ ν Μεηξνπνιίηεο Σηζαλίνπ επαλέθεξε ηελ έδξα ηεο Μεηξνπόιεσο θαη πάιη ζηε Σηάηηζηα.
Ο Αρηιιέαο Κεξακάξεο, ηνπνζεηεί ρξνληθά ην θηίζηκν ηεο εθθιεζίαο ηνπ Αγίνπ Πλεύκαηνο θαη ηεο Αγίαο Τξηάδνο, ζην έηνο 1910 θαη πξνζζέηεη όηη ε αλέγεξζε ησλ επεηξάπε από ηνλ Νεζάη Παζά, θαηόπηλ παξαθιήζεσλ ηεο Διιελίδαο ζπδύγνπ ηνπ, νλόκαηη Βαζηιηθήο. Τελ ηζηνξία κε ηε ζαπκαηνπξγηθή πέηξα, ε νπνία θαη ζήκεξα βξίζθεηαη ζε εηδηθή ζέζε ζηνλ Ιεξό Ναό ηνπ Αγίνπ Πλεύκαηνο, αλαθέξεη θαη ν Αρηιιέαο Κεξακάξεο θαη πξνζζέηεη όηη εθηόο από ηνπο Έιιελεο θαη νη Τνύξθνη πίζηεπαλ ζηηο ζαπκαηνπξγηθέο ηδηόηεηεο ηεο πέηξαο ηνλ Αγίνπ Πλεύκαηνο. Όπσο κνπ έιεγε ν παηέξαο κνπ, θαηά ηελ επνρή ηνλ αισληζκνύ, αλ ηύραηλε θαη αξξσζηνύζε θαλέλα άινγν ηνπο, ην έθεξλαλ γύξσ γύξσ ζην Άγην Πλεύκα θαη θάζε θνξά πνπ έθηαλε ην άινγν κπξνζηά ζηελ πέηξα ζηακαηνύζε γηα ιίγν. Καη' απηόλ ηνλ ηξόπν πνιιά άινγα γίλνληαλ θαιά.
Γηα ην θηίζηκν ησλ εθθιεζηώλ Αγίνπ Πλεύκαηνο θαη Αγίαο Τξηάδνο, δηαηέζεθαλ κεηαγσγηθά, γηα λα κεηαθέξνπλ ηελ πέηξα από ηε Βειαληδηά. Τα θαληήιηα ηεο Αγίαο Τξηάδαο ηα άλαβε ε Διεπζεξία Λέηζνπ. Πξώηνο παπάο ηεο Δθθιεζίαο ηνπ Αγίνπ Πλεύκαηνο ήηαλ ν Παπα Γηώξγεο Πνύιηνο πνπ ήιζε από ηνλ Απγεξηλό. Ο I. Ναόο ηεο Αγίαο Τξηάδαο βξίζθεηαη ζηελ άθξε ζρεδόλ ηεο Νεάπνιεο, ζε ζέζε πνπ δελ είλαη εύθνια νξαηή, ζην βάζνο κηαο επηθιηλνύο ηνπνζεζίαο. Γύξσ ηνπ ήηαλ παιαηόηεξα παλύςεια δέληξα, πνπ δπζθόιεπαλ αθόκε πην πνιύ ηελ νξαηόηεηά ηνπ. Σην εξώηεκα ηνπ θάζε επηζθέπηε, γηαηί θηίζηεθε ζ' απηό ην ζεκείν ε εθθιεζία θαη όρη θάπνπ αιινύ, ε ίδηα ε ηζηνξία ηεο, γηα όπνηνλ ηε γλσξίδεη, δίλεη ηελ απάληεζε.
Σύκθσλα κε ηηο Αλεξάνδπα Νέηηα και Κονδςλένια Αηαηάμη, Επξηζθόκεζα εηο ην έηνο 1905. Οη δύν Νανί ηεο Νεαπόιεσο Άγηνο Γεώξγηνο θαη Άγηνο Ισάλλεο, νη νπνίνη επξίζθνλην θηηζκέλνη εηο ηα θεληξηθόηεξα ζεκεία ηεο Νεαπόιεσο, δελ ππάξρνπλ πιένλ. Οη άπηζηνη Τνύξθνη, ηνπο θαηέζηξεςαλ εληειώο, δηόηη δελ ήην δπλαηόλ λα αλερζνύλ ηνπο Νανύο ησλ ξαγηάδσλ εηο ηα πιένλ θαίξηαο ζέζεηο ηεο θσκνπόιεσο. Η θαηαζηξνθή ησλ Ναώλ ζπλεθίλεζε βαζύηαηα, ζπλέηξηςε θπξηνιεθηηθώο ηαο ςπράο ησλ πηζηώλ. Καη λα, επηηπγράλνπλ δηα ηνπ Γεσξγίνπ Νέηηα, επνλνκαδόκελνλ Κάιθαλ εμ Αεδνλνρσξίνπ, θαη ηνπ Τξηαληάθπιινπ Θενδσξίδνπ, λα απνζπάζνπλ ηελ έγθξηζηλ αλεγέξζεσο Νανύ, αιιά ππό ηνλ όξνλ, λα αλεγεξζή εηο ζεκείνλ, όπνπ νη ίδηνη ζα επεδείθλπαλ. Πεξηραξείο νη θάηνηθνη εδέρζεζαλ ηελ απόθαζηλ ησλ θαηαθηεηώλ. Αλδξεο θαη γπλαίθεο, παηδία θαη γέξνη επηδίδνληαη κε όιαο ησλ ηαο δπλάκεηο, ζσκαηηθόο θαη πιηθάο, εηο ηελ αλέγεξζηλ ηνλ Νανύ. Ο Ναόο ηνύηνο είλαη αξθεηά κεγάινο. Τα πεξηζζόηεξα δε ηεξά ζθεύε θαη άκθηα, ηα νπνία ζώδνληαη κέρξη ζήκεξνλ, πξνέξρνληαη από εθθιεζίαο ηεο Ικέξαο ηνπ Πόληνπ. Μεηέθεξαλ ηαύηα κε θίλδπλν ηεο δσήο ησλ νη θάηνηθνη ηνπ Πόληνπ θαηά ηελ αληαιιαγήλ ησλ πιεζπζκώλ.
Γηα ηνλ Ναό ηος Αγίος Πνεύμαηορ, νη ίδηεο δαζθάιεο γξάθνπλ: Εηο απόζηαζηλ 150 πεξίπνπ κέηξσλ από ηνλ Ναόλ ηεο Αγίαο Τξηάδνο θαη εηο ην βόξεηνλ άθξνλ ηεο θσκνπόιεσο, επξίζθεηαη ν Ναόο ηνπ Αγίνπ Πλεύκαηνο, επί ρακεινύ πςώκαηνο θαη εηο ζέζηλ πεξίβιεπηνλ. (Εηο ην ζεκείνλ αθξηβώο όπνπ ππάξρεη ν ιίζνο ν εληόο πξνζήθεο θπιαζζόκελνο). Ο Ναόο νύηνο αλεγέξζε κεηά ηελ απειεπζέξσζηλ ηεο Νεαπόιεσο ππό ησλ Τνύξθσλ θαηά ην έηνο 1912. Λόγνη νη νπνίνη ζπλεηέιεζαλ εηο ηελ αλέγεξζηλ ηνπ είλαη νη αθόινπζνη:
1. Η ηεξόηεο ηνπ ρώξνπ εθ ηνπ ζαπκαηνπξγνύ ιίζνπ, ν νπνίνο ππήξρελ εθεί θαη ερξεζίκεπελ σο εηθνλνζηάζηνλ κε ηελ εηθόλα ηεο Αγίαο Τξηάδνο επ'απηνύ. 2. Η αγαλάθηεζηο ησλ Ειιήλσλ ζηξαηησηώλ ελαληίνλ ησλ Τνύξθσλ, δη9 όζα βέβεια επί ηνπ ζαπκαηνπξγνύ ηνύηνπ ιίζνπ δηέπξαμαλ θαη 3. Δηά λα επραξηζηήζνπλ θαη δνμάζνπλ ηελ Αγίαλ Τξηάδαλ, ε νπνία έζηεςελ κε λίθελ ηα Ειιεληθά όπια θαη εβνήζεζελ εηο ηελ αλαίκαθηνλ απειεπζέξσζηλ ηεο θσκνπόιεσο. Ο Ναόο νύηνο δελ είλαη άμηνο ιόγνπ, από θηηξηαθήο απόςεσο, δηόηη ηελ πεξίνδνλ ηεο ελεγέξζεώο ηνλ νύηε ρξήκαηα ππήξρνλ νύηε θαη ζηνηρεηώδε κέζα. Αλεγέξζε απνθιεηζηηθώο θαη κόλνλ από ηνλ ζηξαηόλ θαη ηελ πξνζσπηθήλ εξγαζίαλ ησλ θαηνίθσλ. Είλαη βαζηιηθνύ ξπζκνύ.
Όζνλ αθνξά ηελ εθθιεζία ηεο Αγίαρ Σπιάδορ, αλαθέξνπκε πξόζζεηα ηα θάησζη: Σηε κεηώπε ηνπ εκπξόζζηνπ ηνίρνπ ηεο, είλαη εληνηρηζκέλε κία πιάθα, ζηελ νπνία αλαθέξεηαη σο ρξνλνινγία θηίζεο ηεο ε 15ε Μαΐνπ ηνπ 1906. Πξόθεηηαη γηα ηνλ παιαηό Δλνξηαθό Ναό ηεο Νεάπνιεο. Καη ε εθθιεζία απηή, ππέζηε κε ηνπο ζεηζκνύο ηνπ 1996 αξθεηέο δεκίεο, δηόηη ζαλ ζπλδεηηθό πιηθό ησλ ηνηρσκάησλ ηεο είρε ιάζπε. Ήηαλ ζπλεπώο αλαγθαία ε αλαπαιαίσζε ηεο. Καη ζηελ εθθιεζία απηήλ, όπσο θαη ζην Άγην Πλεύκα, νη εηθόλεο είλαη ζηελ πιεηνλόηεηά ηνπο θαηαζθεπαζκέλεο ην 1907.