La Gameta 2012

Page 1

La Gameta Fixa Técnica Ourganizaçon

Duarte M. M. Martins Antradas

Duarte M. M. Martins Domingos Raposo Emílio Martins Capa

Henrique de Carvalho Delgado Dezeinhos

Manuel Meirinhos José Meirinhos Eilustraçones

Duarte M. M. Martins Rui Fernandes Retratos

Duarte M. M. Martins Salida

500 eisemplares Depósito Legal

246445/12 Ampresson i ancadernaçon

Tipalto - Palaçoulo

Partecipórun neste numaro:

Adelaide Monteiro; Alcides Meirinhos; Alexandre Esteves; Alexandre Rodrigues; Alunos de l 1.º Ciclo de Palaçuolo; Ana Alves; Ana Catarina Lopes; Ana Cláudia Meirinhos; Ana Martins; Ana Raposo; Ana Rita João; Ana Teresa; André Rodrigues; Andreia Morais; Beatriz Santos; Carolina Mesquita; Catarina Alonso; Cátia Pinto; Clara Martins; Cláudia Meirinhos; Conceição Lopes; Cristiana Pires; Daniela Moreira; David Neto; Domingos Raposo; Diego Carvalho; Duarte Martins; Eloi João; Emanuel Pinto; Emílio Martins; Ernesto Vara; Fábio Alexandre; Faustino Antão; Fernando de Castro Branco; Filipe de São Pedro; Fracisco Niebro; Francisco Parreira; Guilherme Meirinhos; Helena Rodrigues; Henrique Granjo; Hugo Cordeiro; Inês Fernandes; Inês Raposo; Isaac Martins; Jéssica Nobre; Jéssica Torrão; João Garcia; José António Esteves; José Meirinhos; Juliana Ramos; Lara Fabiana; Luís Gonçalo Raposo; Marco Ginjo; Noa Martins; Patrícia Bregas; Patrícia Galhardo; Paula Perpétuo; Pedro Neto; Pedro Raposo; Raquel Vicente; Ricardo Fernandes; Ricardo Pinto; Ricardo Pires; Rosa Martins; Rúben Sil; Sofia Martins; Soraia Claro; Tamara Leite; Tânia Martins; Tatiana Fernandes; Tatiana Raposo; Thibaut Ferreira; Tiago Marcos; Vera Pires.


ANCERRADEIRO Antrando . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Cuntando . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Para munhecos . . . . . . . . . . . . . . . 83 Precurando . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 Pequeinho glossairo . . . . . . . . . 133


Antrando



La Gameta

FALAR MIRANDÉS, PENSAR L MUNDO DE MANEIRA DEFRENTE

Ne l México, an Jalpa de Mendez, hai ua lhéngua que le cháman “numte oote” ou “ayapaneco”. Ls poucos habitantes, q'inda hoije la fálan, cháman-la “la lhéngua” ou solamente “la palabra”. Qualquieras que séian las créncias i ls dogmas nas bárias cebelizaçones, “la palabra”, essa, repersenta siempre, an todas eilhas, la antlegência na lhenguaige, na natureza de ls seres i la criaçon cuntina de l ouniberso. Son las palabras que fázen las lhénguas, que cúntan las stórias, la passaige de la spécie houmana subre la tierra. Son eilhas que dan boç i bida pra que las culturas nun se muorren. Las palabras carrégan un passado que trázen a la nuossa memória bidas de giente rial. Quando stamos a falar de las palabras i de la lhéngua dun pobo, stamos tamien a falar de la sue cultura, stória, percurso giográfico i de la sue maneira mui própia d'antender i anterpretar l mundo. Zafortunadamente, essa tal lhéngua que bos falei no ampeço i que “carinosamente” le cháman “la palabra”, bai-se morrendo, porque depende de la eidade de ls sous falantes i, na quemunidade onde la fálan, yá solo quédan alredor de quinze a binte pessonas cua cierta eidade, sigun l INALI (Instituto Nacional de Línguas Indígenas). An cada quinze dies que passa zaparece ua lhéngua, ne l antender de la ONU, que todos ls anhos publica un atlas lhenguístico. La mesma ourganizaçon yá cuntou l zaparecimento de 230 lhénguas, dezde l anho de 1950. Ningua quemunidade ten l dreito d'ampurriar a outra de la sue lhéngua materna. Hai un dreito a la cuntinidade cultural cunserbando la lhéngua materna. I quando ua lhéngua zaparece, ye un mundo de coincimentos que se perde pra siempre, ua possibilidade rial de pensar l mundo de maneira defrente. Alguas lhénguas depénden de la eidade de ls sous falantes. Se fúren solo falantes bielhos, pula cierta q'essa lhéngua zaparecerá. La cuntinidade i la fuorça dua lhéngua depende muito de la atitude de ls sous moços falantes (rapazas i rapazes) i de la decison destes an daprender i apuis ansinar ou nó la lhéngua materna als sous filhos.

5


La Gameta

Al daprendermos mirandés stamos a dar cuntinidade a la nuossa memória i a defender las palabras que fázen la nuossa eidentidade, a lhuitar por ua possiblidade de pensar l nuosso mundo de maneira defrente. Por outra bia, al daprendermos mirandés ou qualquiera lhéngua românica, stamos a antrar noutra puorta de coincimentos que mos lhieba a la cultura de ls pobos lhatinos que fúrun bibindo la sue stória, quedando-se an defrentes pontos giográficos, componendo i pisando la tierra, cada un deilhes a la sue maneira. Pula cierta, quien sabe mirandés ou outra lhéngua românica, mais facelmente daprenderá outras lhénguas lhatinas cumo l pertués, l castelhano, l francés, l eitaliano, l catalan, l romeno ou outras lhénguas que béngan de l lhatin i que hoije son faladas por muita giente. Que mais bos hei-de dezir eiqui, nesta 7ª “Gameta”, un sítio special, feito cun carinos, onde cada un de bós ten la possiblidade de screbir i pensar l mundo de maneira defrente? Un bien haia a todos quantos pertecipórun eiqui, neste lhibrico, i a todas las moças i moços de l Agrupamiento de Scuolas de Miranda que stúdan i daprénden mirandés.

Duarte Martins; 6

Porsor de Mirandés.


La Gameta

LA LHÉNGUA MIRANDESA Sendo la lhéngua mirandesa ua lhéngua falada por un pobo rural, que la fui criando atrabeç de ls tiempos tenendo cumo liçace l lhatin falado puls soldados romanos ne l Norte de la Península Ibérica i outros substratos étnicos anteriores, i ampeçando a perder bitalidade, por finales de l seclo XX, an fabor de l pertués que, cumo lhéngua de l Stado, daba mais prestígio i statuto, ancuntremos que caberie al própio Stado l papel de l'ajudar a salbar trasmitindo-la atrabeç de la Scuola. Fui anton que, an 1985, pensemos an fazer ua porpuosta al Menistério d'Eiducaçon para que fusse ansinada nas Scuolas de l Cunceilho de Miranda de l Douro. Isso, por un lhado, pareciemos ua outopie, mas, por outro, pensábamos que era un suonho possible de rializar. I assi acunteciu. An Setembre de 1985, chegou l çpacho de l ME cula aprobaçon. Sonhemos, acraditemos, trabalhemos, cunseguimos. Mas sonhemos muito mais. Sonhemos que, a sou tiempo, cula ajuda de todos, se poderie dotar la lhéngua doutros strumentos, que la ampurriássen para lantre, cumo: ua cumbençon ourtográfica, fundamental pa la sue scrita (yá cunseguida); l'oufecializaçon, fundamental pa la sue afirmaçon i dignificaçon (yá cunseguida); ua lhiteratura scrita creciente, cun muitas publicaçones de lhibros i rebistas (stá ne l bun camino); porgramas de rádio (yá cunseguidos dous); colocaçon de lhapes toponímicas an todas las stradas, rues i caleijas de ls pobos de l cunceilho de Miranda (yá cunseguida nua dúzia de pobos i an bias de se acabar de fazer mui an debrebe an todo l cunceilho); criaçon de grupos musicales (yá cunseguida); ua anstituiçon de pormoçon i studo de la lhéngua (anstituto ou fundaçon an bias de se cunseguir); criaçon i eidiçon de jornales an mirandés (inda nun cunsegida/solo ua legeira preséncia an dous jornales regionales i nun nacional), etc. Mas se muito yá se cunseguiu,, muito queda inda por fazer. Antre l que yá se cunseguiu, acupa un lhugar amportante la rebista “La Gameta”, que biu la lhuç de l die grácias al lhabor de l porsor Duarte Martins, pus permite que ls alunos publíquen ls sous scritos/testos. Testos que nunca mais morreran. Screbir ye fazer nacer algo. Ye criar. I criar ye lhebar pa la bida, bibir.

7


La Gameta

La nuossa lhéngua (screbimos nós an mil nobecientos i nobenta i uito ne l testo de l Porjeto de Lei que pedie l'oufecializaçon de l mirandés, apersentado n'Assemblé de la República) “ye doce cumo ua meligrana, guapa i campechana”. Por isso ye digna. Digna i amportante cumo outra qualquiera porque las lhénguas cumo las pessonas nun se míden als palmos. I para nós ye mui amportante i baliosa porque ye nuossa. Porque ye ua seinha que mos torna defrentes i mais ricos. Porque atrabeç deilha mos antendemos. Atrabeç deilha mostramos als outros la nuossa cultura. Bien-haia a todos aqueilhes que la scíben i fálan, porque assi nun la déixan morrer mas antes la fáien bibir i medrar. I cada palabra que se scribe ye ua piedra que se pon na costruçon desse monumento. I “la Gameta” bai ponendo muitas piedras uas an riba de las outras, bai alhebantando esse monumento. Por essa rezon sendo la rebista de ls alunos de mirandés de l Agrupamiento de Scuolas de Miranda de l Douro puoden eilhes star sastifeitos, porque alhá puoden registrar, guardar i mostrar ls sous pensamientos, ls sous sentimientos, las sues eideias, las sues sensaçones, ls sous dotes de scrita, la sue criatibidade, la sue cultura. I isso ye un don. Un don que outros alunos i scuolas gustarien de tener. Dende, un don que debe de ser aporbeitado por todos aqueilhes que stúdan i daprénden mirandés. I grácias a Dius yá son muitos. Assi, ajudaremos a afirmar ua lhéngua que yá ben de trás, d'a muitos anhos i que serbiu a nuossos abós para se antendéren na sue passaige por esta tierra. Si, porque la bida neste mundo ye ua passaige i las pessonas bálen pul bien que faién i pulas buonas obras que déixan. Se screbirmos na “Gameta”, la lhéngua mirandesa (oufecializada pula Lei 7/99, de 29 de Janeiro-Diário de la República Pertuesa), medrará, nun se apagará i poderá chegar a todo l lhado ou, cumo quien diç, a todo l mundo. Se screbirmos na “Gameta”, mais tarde lhembraremos la nuossa maneira de ber l mundo na menineç. Até porque diç l pobo, i bien, “lhembrar ye bibir”. Screbir na “Gameta” ye hunradeç: hunradeç para quien scribe, pa la família de quien scribe, pa ls amigos, pa la scuola, pa la tierra, pa l paiç. Pa l paiç porque ye proua ser-se pertués; porque ye proua ser-se mirandés; porque ye proua falar i screbir pertués; porque ye proua falar i screbir mirandés. Mas só ye pertués i mirandés quien l merece. I solo l merece quien ye. Assi cumo assi, you, por mi, quiero ser siempre Pertués i Mirandés cun letra grande. I tu? Domingos Raposo; Porsor de Mirandés.


La Gameta

LA OUREGINALIDADE

Hoije an die, la oureginalidade ye ua cousa rala i muitas bezes cun l sentido de se fazéren cousas defrentes, acaban-se por se tornar repetitibas i sin cherume ningun. Quando an todos ls campos de l saber nun se consigue criar algo fuorte que mos motibe i mos torne oureginales, la eisséncia, la sangre, la matéria-prima ten que benir de la nuossa raiç. Grácias a Dius que nós tenemos essa matéria-prima: ua lhéngua defrente, un teçtemunho cultural baliente i ua comida capaç dun se lhember i pedir por más. Esse todo bien aporbeitado faç de nós berdadeira giente mirandesa cun caratelísticas culturales só nuossas, l que mos çtingue por esse mundo afuora i se bei a uolhos bistos na nuossa maneira de pensar i agir an todas las façanhas que la bida mos çtina. Yá le preguntei más de cien bezes als mius alunos, qual era l motibo de stáren alhi na sala, cumigo, a daprendéren un cachico de la nuossa lhéngua… Todos me respondírun l mesmo: “You quiero saber falar ua lhéngua defrente, para que nun se perda, mas sobretodo para me sentir oureginal an pie de ls outros”. Destas palabras noto que, falar ua lhéngua defrente de la maiorie ye ser oureginal, ye tener un stilo própio, ua moda que nunca passa, ua eidentidade fuora de l bulgar, cumo se la nuossa lhéngua fusse sinónimo de proua. La Gameta amostra bien essa gana de oureginalidade, porque eilha própia stá chena de cousas simpres i spontáneas. Ye ua rebista defrente que nun percisa de muitos adornos, nin dua carrada de palabras andonadas para se çtinguir de las demás. Bonda abrir las purmeiras paiginas para sentir-mos lhougo ua cierta proua al ler aqueilho que ls nuossos garotos criórun cun amor. Oucupamos alguas aulas a screbir testos oureginales i a traduzir pequeinhos cuontos clássicos que siempre fazírun parte de la nuossa bida i, cumo ls studantes andubírun tan antretenidos i tan antusiasmados, a fazer esse trabalho, achei por bien que nun quedássen fuora de “La Gameta”.

9


Fazer parte desta obra, ye l melhor persente dado pul ampeinho i pul tiempo que ls nuossos alunos çtinórun a esta deciplina, a la scuola i a toda la quemunidade. Emílio Martins; Porsor de Mirandés.


Sentindo



La Gameta

Alice ne l paiç de las batatas fritas L paiç de las batatas fritas era un paiç mi çtante, Alice poulou pa la pecina fui pr'alhá nun sfregante. Nun habie mielgos, nien ostras, ningua rainha, nien chapeleiros, nien flamingos an campos de golfe solo batatas fritas ne ls marmeleiros. Alice era ua rapaza delgada comiu aqueilhas batatas fritas quedou gorda sien s'amportar l que falában las ninas bonitas. Quedou rainha daquel paiç mas sien pessonas pra mandar sentou-se nun marmeleiro sien rainhas pra derrotar. Nun sabie de la salida daquel paíç demoníaco passado algun tiempo dou-le un achaque cardíaco.

Catarina Alonso; 11º anho - Scuolas de Miranda.

13


La Gameta

Arlindo Caçcárria i la Cerbeija Sarti Arlindo bubiu ua cerbeija pa nun mostrar parte fraca fui grande la borracheira SARTI era la marca. Ten la fuorça de l sobreiro la casta de Fuont'aldé bondou sentir l cheiro quedou a beilar balé. Se nun tubir garrafa bai a la pipa cul ambude el diç que de la torneira fai melhor a la salude.

14

L sabor de la nuossa Tierra an casa i ne l trabalho an Eitália chama-se Birra an Miranda: Sartigalho. Até la baca de l cumpadre anda cuntenta i feliç dízen que deste çumo buono stá chenico l chafariç. SARTI ye ua cerbeija que dá muita pedalada a cuntas deilha, Arlindo arranjou ua morgada. Ricardo Fernandes, Marco Ginjo, Tatiana Raposo; 8º anho - Scuolas de Sendin.


La Gameta

Atanor i la ronda de las adegas Atanor parece ua flor ua cidade ancantada giente de toda la parte queda marabilhada. Come i bebe a la grande hai de todo cun fartura facas, teilhas i xabon feito de lheite de burra.

Las rues chenas d'alegrie cun las gaitas i tambores adegas de puorta abierta oufrĂŠcen ls sous licores. La peisaige berde i guapa la giente mui campechana a Atanor hai que ir siempre ye ua Tierra mui galana. PatrĂ­cia Bregas; 8Âş anho - Scuolas de Sendin.

15


La Gameta

Cabeça de balancia Anica staba a sembrar la huorta quando ua airaçada s'alhebantou un pulborino bolou i pula nariç ua carunha de balancia le antrou. La redondica cabecica faladeira ampeçou-le a medrar i a crecer ls uolhos buolbírun-se-le an carunhas i la piel de berde bieno aparecer. Chamórun-le “Cabeça de balancia” porque Anica era zonzineira falaba mal de ls perros i de ls bezinos nunca naide biu assi ua pantomineira.

16

Un die Antonho de la sue tierra farto de antrar na cumbersa mi fouto agarrou nua piedra i cun eilha rachou-le la cabeça.

Catarina Alono; 11º anho - Scuolas de Miranda.


La Gameta

Cuntrabandistas Eilhes sabien porque caminában, arrepassában la raia puls matorrales mais cerrados, ou anterrados ne l riu, loinge de puontes, scundendo l relhuzir de l miedo ne l puro peç de la nuite. Sabien puis que la muorte nun era la piedra mais frie para ancostar la cabeça, ou alebiar l coraçon. Scundien las palabras ne l cielo de la boca, i pouco tardában nas cousas de l'eimoçon, iban pul suonho alantre, ne l beludo de la yerba, pa que la nuite nun spertasse ls guardas i ls lhobos. Traien de Spanha cousas de barro i de bidro, café i choquelates negros, i negros bestidos pa las mulhieres a ambiudar, i traien la muorte colgada de ls dies possibles, i ua fame mais debagarosa ardendo ne ls arbustos matinales de ls dedos. Calhában ne l coraçon todos ls crimes de l'alegrie, até que Jasus benisse pul Natal.

Fernando de Castro Branco; (Alquimia das Constelações).

17


La Gameta

Juan Cerilhas L pequeinho Juan era mui rabina comie todas las cerilhas que achaba na cozina. Rúbio, l sou pelo ampeçou a nacer, cun choque de l secador puso-se a arder mas nistante lo apagou nua situaçon admirable bendo que la cabelheira era solo pelo anflamable. Un die coinciu ua bela lhougo quedórun einamorados i de beç anquanto ls pelos del quedában sturricados. 18 Catarina Alonso; 11º anho - Scuolas de Miranda.


La Gameta

L cantico de l miu coraçon Ne l cantico de l miu coraçon adonde naide cunseguie chegar habie campo, muito spácio para alguien poder quedar. L baziu permanecie i nunca naide arrodeaba l cantico de l miu coraçon que tanto amor guardaba. Mas un die chegou sien you poder cuntar i ne l cantico de l miu coraçon alguien quedou a morar. Staba agora más caliente todo l miu coraçon i la mie cara queloraba cun tan grande paixon.

19

La felcidade era tanta que nun poderie haber maior mas sien abisar fugiu pra miu grande delor. Precurei por todos ls lhados sien un minuto parar ne l cantico de l miu coraçon nun habie naide a morar. L baziu tornou i cun el truxo l sofrimiento ganhou anton l campo onde dantes staba l cuntentamiento. L cantico de l miu coraçon quedou pra siempre spartiçado i l miu amor pra siempre fui roubado.

Daniela Moreira; 12º anho - Scuolas de Miranda de l Douro.


La Gameta

Punk de las seguranças “Marie Zé” era l nome dua banda mui afamada, que se fizo ua beç, na Tierra de Miranda. Tocában músicas punk de las pouco aquestumadas la giente rie-se i caçuaba de las balientes guitarradas. La marca éran siguranças coincidas an todos ls colheiros por andáren nas andanças de todos ls trabesseiros. Catarina Alonso; 11º anho - Scuolas de Miranda.

20


La Gameta

La rapaza taluda La rapaza mui alta staba siempre parada nun tenie amigos i nun serbie para nada. Un die metiu un candieiro na cabeรงa quedou cun mais outlidade a serbir de poste de eiluminaรงon cuncretizou la sue felcidade dou lhuรง al sou coraรงon.

Catarina Alonso; 11ยบ anho - Scuolas de Miranda.

21


La Gameta

La gata Ronroneira Nua nuite de muito friu no triato dun palheiro ua gatica apareciu drento dun colheiro. Ron… Ron… Trazie l pelo arrepiado unhas mi afiladas bigote algo çpendado un par de oureilhas ratadas. Ron… Ron…

22

Quando algo le faltaba assomába-se al postigo bufaba, saltaba, arrebunhaba, lhougo se metie comigo. Ron… Ron… Un die q' alhá staba chubiu pa l telhado i si que miaugaba un fado arrepiado. Ron… Ron… La gata pul telhado era un bixano bagamundo todo el maltratado miaugaba queixumes al mundo. Ron… Ron…

Nun tenie que comer angulhie uas spinas i até mais ber sonhaba cuas sardinas. Ron… Ron… A la lhuna soltaba cantigas pul çofino pulas rugas rondaba a saber dun carino. Ron… Ron… Ua nuite abri la puorta, bixana deligeira antrou a tembrar i algo tuorta an mie casa se quedou. Ron… Ron… Dei-le ua colheira de quelor burmeilha cun l nome RONRONEIRA por ser para eilha. Ron… Ron… I RONRONEIRA ronronaba un torno ancantador i lhougo miaugaba ua cantiga de amor. Ron... Ron... Duarte Martins.


La Gameta

La ounibersidade de la bida Naci para ser eignorante mas las deficuldades protestórun i deilhi nun arrincórun sien fazer de mi un studante.

Yá de diploma na mie mano segui trabalho buscando i agarrado al arado pula bida segui arando.

Fui a l'ounibersidade de la bida a ber se eilhi podie ser paguei propinas i quedei para cousas nuobas daprender.

Nun sei se fui bun trabalhador mas sei que fui trabalhando i las deficuldades de la bida pula bida fui you aguantando.

Lhebei las mies ferramientas çpuosto para cortar la meta culas guinchas i la machada para me serbir de caneta.

Aguantei las deficuldades que pula bida you ancuntrei ponendo an prática todas las cousas que na ounibersidade de la bida studei.

Ansinórun-me a segar culas fouces i las gadanhas na ounibersidade de la bida daprendi cousas tan stranhas.

Pus hoije you miro para trás pensando ne l assucedido, i na ounibersidade de la bida adonde todo era tan adbertido.

Ansinórun-me a guardar cabras canhonas, bacas i bitelos na ounibersidade de la bida passei cachicos tan belos.

José António Esteves.

23


La Gameta

La pulga que le gustaba ls chupa chupas Na Cutolándia habie muitos chupa chupas de morango las pessonas gustában de ls comer al sonido de l fandango. Ls chupa chupas ampeçórun a zaparecer algo staba a acuntecer purí fosse Mimi que ls starie a comer?! Si era Mimi la de ls chupa chupas biciada las pessonas quando la bien ampeçában-le a la chapada.

24

Ampeçou a medrar de tantos chupas chupar la giente nistante armou ua trastada pa la matar. Fazírun -le un chupa de sangre pensando ne l sou zaparcimiento la pulga quedou tonta matou la giente nun solo momento. La sangre fizo-le mal apuis de comer tanta giente arrebentou l probe animal i dou-se un grande funeral. Catarina Alonso; 11º anho - Scuolas de Miranda.


La Gameta

Las pauliteiras de Sendin Las pauliteiras de Sendin béilan mui bien… Ampeçan cul Castielho todo mui bien ansaiado apuis bénen las Campanitas até stremece l trabiado. Ls Oufícios de la bida la burra hai que ferrar pauliteira bai atrás deilha nun la deixes scapar.

Sáltan i báten ls palos Padre Antonho i Mirandun La Yerba i la Lhiebre árman alhi un trinta i un. L gaiteiro, caixa i bombo acértan mui bien bibas a estas rapazas, las Pauliteiras de Sendin.

Paula Perpétuo; 9º anho - Scuolas de Sendin.

Lhéngua Hai ua caleija que me lhieba al lhugar adonde me nacírun las purmeiras palabras, adonde cun ls tous sonidos fiç l purmeiro tere, piernas andebles, tente nun te caias, para apuis contigo correr, jogar al chete i de morada, a las necras ó tocando la buiada. Apuis fui medrando cuntigo, ambergonhada cuntigo mas nó de ti. Fúrun-te capando i tamien a mi para mais fácel mos amarfanhar… I you cuntinaba pensando cuntigo por haber sido an ti que naci, mas apuis benie-me un çaçamelo a la boca, tu ditabas, l grabe nun me benie, las palabras anrudrigában-se-me i era cumo un camboio que tenie que mudar de carriles a cada frase, a cada palabra.

25


La Gameta

Sou you, dezies tu mas l grabe nun t'oubedecie i, apressiado lhebaba-te delantreira na corrida mas assi i todo, cun la riata curta i apeias uas palabricas siempre íban salindo a çcucer-te puls lhados de la talanqueira. Apuis éran las risas de la rapazica buieira… Agora que te zapieste sós falada, sós studada, sós screbida i tenes lomiada.

26

Hai cousas que cuntino a nun ser capaç de sembrar sien ser contigo i apuis quando tengo que mudar d´agulhas al camboio de las mies palabras, que m´amporta se se m´ ambarálhan, se la boç me sal çaçamela, puis que tu sós de quien te fala i t´oube, de quien te sinte i te pormobe, mamada ó studada por afeiçon fuora de puortas ó drento de l rincon! Hoije, lhéngua mie, ne l die de la poesie, tengo pena de nun ser capaç de te fazer un poema de la tue grandura!!! Adelaide Monteiro.


La Gameta

Louas dun casório Nunca se biu senhor cura ua missa cumo esta, uns a bailar la salsa outros a drumir la sesta. Arrebençuado casório nesta hora terminado eilha ye meio streloucada i el nun ye bien acabado. Mirai todos pa la nóbia que bien le queda l bestido rapaza guapa nun hai outra el feio, até mete miedo. Garunhas assi nunca se bírun lhougo se bei pula gorbata an beç dua aliança d'ouro oufreciu-le ua de lhata. Ua rapaza tan santulária toda la bida a quemungar tóca-le agora esta cruç que bai tener q'aguantar. Las tierras que hardeste balíru-te bien la pena el só quier buona bida fiesta i copos na taberna. L sacho bai ser tou çtino a la jeira pa quien calha serás l goberno de la casa porque el, nun bulhe ua palha.

Bás a passar muita fame triste i probe criatura l stoubado tenie un perro i murriu-se-le de secura.

La madrina nada bos dou ye ua tie mui seniqueira anda cum'ua pelintra i nunca se biu nua feira.

Mas puls bistos l padrino si bos dou ua rica prenda siete lhençoles de lhino i ua colcha de renda. La buossa lhuna de miel: apanhar bides a la jeira an pagas de pan i cebolha i ua pinguita caseira. Yá que eilha stá zdentada sin dientes i sin caneiros tomai alhá este pan lebe feito cun uobos caseiros. Sabendo que este casório ten ls sous dies cuntados ua salba de palmas pa ls nóbios i tamien pa ls cumbidados. Alunos de l 1º Ciclo; Scuola de Palaçuolo.

27


La Gameta

Ls guedelhudos que fazen rugido Conheço uns guedelhudos ténen l pelo cumprido quando agárran las guitarras Só sáben fazer rugido.

Quando ampeça a boziar atrelonda l mundo anteiro Whitesnake ye l grupo de todos l más roqueiro

Las corrientes çpinduradas las jaquetas de cabedal chamórun-le Queluobra Branca ne l Donington Festibal. L de l micro canta bien seia roque ou baladas ten ua boç tan fuorte até las mulas dan patadas. Pedro Costa; 8º anho - Scuolas de Sendin.

28

Ne l miu modo de ber L aire fai circos ne l praino, i you circulo tamien, ye l berde que me motiba, aqueilha fuorça que nun me detén. Ye tan buono biajar, turistar, pul praino, an cada squina, sinte-se ua paç tan grande, i a las bezes un arrepiu an la spina. A cada die que bai passando, más cumbencida you me quedo, la bida ten de ser bibida, sien ningun, nien qualquier miedo. Mas será bien melhor arrematar, para nun ser zgustoso de ler, l' anspiraçon nun ye muita, ne l miu modo de ber.

Jéssica Torrão;

12º anho - Scuolas de Miranda.


La Gameta

Podira you Podira you ser bálsamo para te curar las chagas Podira you ser cántico para te arrolhar Podira you ser l aire apressiado Se nun anubrado l tou delor quedar Podira you ser fuonte para que molharas Ls pies deloridos de tanto caminar Podira you ser seda que te adundiara Ls calhos de l´alma i deilhes te lhibrar I stando tan loinge se fazerá acerca Abrindo ls tous braços chegarás als mius Porque nun hai lunjura que l´amisade nun binça Cruzemos ls caminos, ajuntemos ls rius... Adelaide Monteiro.

29

Cuorren goticas Cuorren goticas de auga an las bidraças Al para riba chúben bagarosas Goticas einútele andar ansiosas Pensando cul sou correr çfazer zgraças Pequeinhas cristalinas pulas praças Smagadas pul bulhício rebuoltosas Suorte correr an ls campos mimosas De l home apartadas cun sues graças Ténen proua de correr an la cidade Fázen de las armanas campestres caçuada Pisadas sin saber pula maldade Mas probes lhebais bida zesperada Sin saber porquei la feliç eidade Ye correr ne l campo an debandada. Rosa Martins.


La Gameta

Berdes magarças Berdes magarças anrroscan-se al trigo Crécen libres sin lei an la senara Amperrúnhan ls pies que las ampara Cula fuorça brutal de un einemigo Senara por segar seca an peligro Caliente tierra que angustiada pára Fuorte buntade an las piedras ara Para fazer de l trigo pan amigo Pula antampérie manos gretadas Segan todo zasperadas sin oulhar Para las magarças angalanadas Amarielhas muorren assi a pensar Que se nun houbíssen sido usadas Starien bibas rastreiras a cantar Rosa Martins.

30

Remanse bielho Beni Senhora, bamos imbora sien falar nien cantar que l guarda drume al pie de l lhume i a la purmanhana fermosa i galana nun cabalho chegareis al palácio que pretendeis.

Beni Senhora, bamos imbora you achei i agarrei un cabalho andador cun las rédias al redor, la fertuna ne l andar, se me quejirdes acumpanhar a la lhuna cantarei l amor que bos darei! Duarte Martins.


La Gameta

Sfergantes (lhargos) dua zeipopeia 01. purmeiro era l riu i sues faias, colgadas an silenço, ne l stourar oupidas de ls cachones, i l aire a fazé-le la spina a la bena de l'auga: sáltan de picon an picon ls uolhos an busca dun tiempo sien houmanos feitos: deixa-me squecer ua bergindade oureginal i ber apuis cumo manos amassórun la prainada i ambentórun diuses que beláran ls piquetes i acontra adonde la grima se spapurrasse anteira; corriste palmo a palmo de zinolhos a sentir l ceçar de las manos acontra suonhos de pan i de cielo, mas nun déixan ls fenascos ber las raízes de las piedras: secórun lhágrimas la tierra gretada, i lhebe s'agarra l sal de l sudor al l'ouracion de ls freznos a aplediar pula selombra de la nuite, i agora yá an nada leis seinhas de tiempo i de delor que siempre al suco t'aponírun i apeórun. 31

02. quien riscou ls purmeiros caminos pula tierra de Miranda? que giente fui essa? que gana ls lhebou, que suonho ls chamou alhá de ls uolhos? caminos ourganizórun la bida i l mundo, adominórun montes, amansórun miedos, traírun outros pobos outras gientes, puontes sacórun de sou límbio i mil preguntas sien repuosta apegórun al puolo zupiado; quando l carril fazírun ls romanos yá ls carreirones cun sou risco i bezindeiras pequeinhos mundos cumo aranheiras tecien naide sabe zde quando, mas fui necidade que als pies s'agarra i lhieba por ende adonde haba remédio para fames, cousas pa trocar, ou anton sastifazer aquel oupor ne l peito que se pon cumo pregunta alhá de ls cabeços


La Gameta

esse território que ls diuses guardórun cun sous miedos, sues malinas, sue gana de sangre: caminos siempre arrepassórun para alhá de ls diuses, para alhá de ls suonhos, para alhá la própia muorte, porque neilha antrában cun sous passos de selombra, sangre negro i uolhos tristes; lhigados uns als outros, nunca ténen fin, redondos cumo l tiempo, cun sou ampeço i sue fin cumo ua defeniçon, nó cumo un sítio que ls passos téngan de buscar, que somos nós que le fazemos sou ambelhigo: caminhos siempre de la filosofie fúrun porque pregunta, suonho, mistério d'alhá de nós i de l que somos para alhá de nós de l mundo que se sconde para alhá las cousas son cousa de ls ampeços i de l fin de todo.

32

03. agarrou-se l puolo de ls caminos a las botas de suldados que atrabessórun seclos de miedo i abandono: era la giente un santo cristo a la antrada de cada pobo, la boca ua brecha de bózios i de grima: quando las palabras salien era cumo an praças de lhibros a arder que s'acocában, a spera de ls algozes que na percion de ls dies sue santa lhéngua amponien a golpes de caçuada.

04. quando l bispo bieno, ardien las fouces pulas canhas de centeno, mas el podie drumir la séstia an sues andas, i apartar l panho para deixar correr la fresca de la tarde de Júlio: nun houbo mais pan aquel anho, mas era yá outro l çtino de ls alqueires de renda, que nun podien passar fame ls nuobos anquelinos


La Gameta

de Miranda; ls pastores de la Prainada nun se dórun de cuonta de quien era, afeitos a las perciones pul Carril, de tiempos a tiempos, cuontas passageiras a la séstia, lhebe airico apartado na passaige; an sou rostro burmeilho de anfado passa l bispo, cun uolhos de suidades de la corte i ls sermones de la capielha de l rei einúteles an sous remissacos contra aqueilha calor sien un mexer de fuolha, sien un germo que s'achegue de zinolhos a pedir la bencion, inda que de loinge: nun se podie achegar l bispo que s'apégan mil malinas; arrodiában sues alas ls alcaforros chamados pul cheiro a muorte, i ls sarti(g)alhos saltában de ls fenascos de l Carril, nunca afeito a figuras que todo míran de riba cumo nubres; staba a chegar a la fin sue lharga biaige i nun lo sperában nien Sé nien palácio, mas las mulas lhebában cun el toda sue riqueza an prata i lhino: adonde quemer i adonde buer i se deitar; miraba l bispo l Carril cumo ls streitos caminos que lhieban al cielo: porquei anton le parecie ir al einfierno?

05. muito tiempo sien abrir, las puortas gánhan aranheiras que nien aranhon crían, un puolo que s'agarra cumo sarna i le faç saltar la piel a la madeira i deixa ber sues grietas adonde l tiempo achega sous bózios; quando alta nuite abaixo la rue, nun deixo de ber cumo aqueilhas casas dan çcanso a sues pantasmas, deixadas al acender sereno de las lhembráncias;

33


La Gameta

mais me gusta, cumo tal, la solidon de ls puiales a la tarchica, quando la selombra alarga sous braços an abraço i me sal ua risica que nien you me dou de cuonta: sembro-los, als puiales, cun ls rostros que nunca deixarei morrer, anquanto biba, i bou sembrando buonas tardes; a las bezes sento-me pa que naide me beia a falar cun eilhes i a tener-me na cuonta de boubo; neste tiempo de berano duol la ferruge de las fouces, mas bien feita que yá nun sírban para nada: yá dórun delores que chegue i merécen bun çcanso: i que mais le dá séren quemidas pula ferruge ou a poder de aguçadeira? cantigas de la segada son guapas ne ls CD's de Mário Correia, puis fuora deilhes fázen tembrar: alegres solo a fazer de cuonta, cumo fázen

34

al dezir: quien t'arramou que te segue; tamien la segada era l çcanso de ls puiales que nien l cuorpo s'aguantaba dreito nien daba para aturar l bózio de ls renhones: hoije stá de rastros la agricultura, que inda ye mui cedo para achar bacina contra ls delores, las fames, las malinas que deilha nacien: talbeç un die se torne a oupir, calhadas las lhembráncias… Fracisco Niebro.


La Gameta

Sol Azul Quiero mirar un sol azul, dando al recorte de ls galhos la feligrana de ls suonhos, algo frie, algo znuda. Un grito d'anquietaçon, un retombo an cada poniente... Pormete-me un cielo laranja, un grande chapéu ardiente adonde l sol atira selombra, algo fresca, algo cinza. Ua calor que solo se apaga na quelor berde de l crepúsclo... Sei q'eisiste un sol azul a mei camino de l'angústia tomando l camino de l suonho... Conceição Lopes.

Suonho Quien suonha fortalece la miente para mostrar al mundo i a toda la giente l que al sonhar sinte! Sonhador pr'alhá de l mundo de l delor que suonhas nun mundo de quelor cun sabor al doce amor! Inês Raposo; 6º anho - Scuolas de Miranda.

35


Duarte Martins

se. iro murriu e l e p a h c a que l tiu us pa rib ChapĂŠ

A falar de bes, ls pro dan ricos. uĂŠ q

t

l

a t n Ca nhanas

ma


Cuntando



La Gameta

ALCATRA Ua tie de Bal de Mira tenie un filho i mandou-lo a buscar chicha a un talho a Miranda. L filho preguntou-le a la mai: - Que chicha ye que trago? I dixo-le la mai: - Trai chicha de l’alcatra. L garoto dixo-le a la mai que nun antendie bien esse nome i que pul camino se podie squecer i preguntou-le cumo habie de fazer pa le dezir al home de l talho sien ser alcatra. I la mai dixo-le, “chicha de l pie de l culo”. A rapaç fui andando até Miranda, mas dou-le la sede pul camino. Ancuntrou ua fuonte i fui a buer de boca, mas squeciu-se de l nome de la chicha. Apuis puso-se a andar alredor de la fuonte i dezie assi: - Eiqui te perdi, eiqui te hei de achar! Eiqui te perdi, eiqui te hei de achar. Un cacho buono siempre assi. Calhou a passar eilhi un tiu que le dixo: - Que andas a fazer garoto? Mas el nada, alhá andaba alredor de la fuonte: - Eiqui te perdi, eiqui te hei de achar! Eiqui te perdi, eiqui te hei de achar. L tiu buolbiu a dezi-le: -Mira que lhiebas un puntapie ne l culo! - Oubrigado senhor, era chicha de an pie de l culo! Ana Martins; 4º anho - Scuolas de Miranda de l Douro.

ANTONHO I LA BRUXA Antonho bibie nua aldé mi pequenhica que naide sabie bien onde quedaba. La sue família nun tenie muito denheiro, era probe. Eilhes bibien de l ganado que Antonho botaba todos ls dies pa l monte, anquanto ls pais íban pa la huorta a fazer por algo.

39


La Gameta

40

Ua beç Antonho iba cun l sou ganado i biu algua cousa a relhuzir ne l chano. El fui a ber quei era i arreparou q'era ua piedra mi quelorida i nunca antes habie bido nada eigual. Lhebou-la pra casa i, cumo nun lo quijo dezir als pais, scundiu-la na cama. L tiempo iba passando i Antonho iba arreparando q' el, i la sue família, tenien muita suorte; ora era l pai del que ancuntraba ua moneda ne l chano, ora era l'armana del que acaçaba ua lhiebre mi taluda! Tiempo apuis, Antonho coinciu ua rapaza mi guapa. Eilhes dórun-se mi bien i gustaba muito deilha, mas esta rapaza dezie q’eilhes solo se podien ancuntar nua peinha que habie alhá pa l termo i Antonho ancuntrába-se cun eilha todos ls dies. Un die eilhes falórun na piedra que Antonho tenie i eilha dixo-le pa la traer i Antonho aceitou, mas lhougo çcunfiou para el: “Esta rapaza quier mas ye la mie piedra! Mas you bou-me a saber quien eilha ye antes de la dar.” Nesse mesmo die, Antonho anfangiu que se iba pra casa, mas scundiu-se trás duas touças i seguiu-la. La rapaza fui a tener a un balhe onde stában uas bruxas. Quando eilha chegou al pie deilhas, la rapaza demudou-se nua bruxa i dixo-les: - Manhana Antonho bai-te a dar la sue piedra i nós bamos a bibir pa siempre, puls seclos sien fin! I mandou ua risada que quaijeque se podie oubir ne l pobo. Mas nessa altura yá Antonho iba loinge i, pensando cumo irie bingar-se. A soutordie, a la hora marcada, Antonho sperou la rapaza i zás! Dou-le ua baliente túndia i uas balientes guelhadadas cun la sue guelhada que apuis eilha demudou-se nua bruxa i, sien saber cumo, fui angolhida por un pulborino. Antonho nunca más biu la bruxa mas daprendiu ua liçon, que nunca se debe cunfiar nua rapaza qualquiera, inda por más guapa que seia. David Martins Neto; 9º anho - Scuolas de Miranda.


La Gameta

ANTÓNIA RODRIGUES Antónia Rodrigues, nacida an Abeiro, fui ua mulhier de ls çcobrimientos pertueses. La perséncia dua mulhier ne l que diç respeito al tiempo de ls çcobrimientos era mui rala. Las pessonas daquel tiempo tenien ua maneira de pensar mui cerrada. Pensában que las rapazas i las mulhieres éran solo para quedáren an casa a tratar de ls filhos i a fazer la comida als homes. Se bien que las mulhieres de l pobo tamien tenien de trabalhar an casa i na tierra, anquanto las mulhieres nobres admenistrában la casa, oucupában-se de ls serones culturales i de las fiestas de la corte. Ls homes ye que fazien ls trabalhos de ls heiróis, ua beç que nabegában puls mares çtantes i peligrosos, guerriando acontra ls einemigos. Outros éran cabalheiros anriba de cabalhos brancos, negros ou castanhos, salbadores de las princesas, assi cumo nas cuontas d'ancantar. Al cierto ye que, muitas mulhieres ambarcában nas naus sien que naide disse por eilha. Bestien-se de homes, trabalhában cun ls marujos i muitas bezes fazien biaiges sien séren apanhadas. L mesmo se passou cun Antónia Rodrigues, que ambarcou cun l nome de António, nua carabela, para Mazagon, antiga praça pertuesa que quedaba ne l norte de África. Quedou alhá nessa cidade i passado algun tiempo fui promobida a cabalheiro. Solo cumo era “un rapaç mui guapo”, houbo rapazas que s'apaixonórun por tanta beleza. Pus António nun querie nada disso, solamente tener ls mesmos dreitos que ls homes, tener ua abintura an tierras peligrosas, saber lhuitar cua spada, poder ser cunsiderado un heirói daqueilha altura. Anton tubo que dezir quien era i todos quedórun admirados por eilha ser ua rapaza. Cumo podie ua rapaza tener las mesmas halblidades que un home?! Çpuis ancuntrou un home i casou-se i buolbiu pra Lisboua, onde fui mai de filhos. Antónia Rodrigues, inda hoije ye recoincida pula sue coraige i puls lhibros de stória que deilha améntan. Raquel Vicente; 8º anho - Scuolas de Miranda.

41


La Gameta

LA BIAIJE A PARIS Astanho, nas férias de la Páscoa, la turma de ls nonos anhos bai a Paris. Tengo spranças que bai a ser ua biaige an grande. Salimos deiqui ne l die cinco de Abril i chegamos alhá ne l die seis, onde teneremos ua antrada triunfal, cun las bistas de l Arco de l Triunfo, la Abenida de ls Campos Eilísios i de la Concórdia. Nesse die tamien bamos a ber l museu de l Louvre i a fazer un passeio, a pie, puls Campos Eilísios. Soutordie bamos pa la Disneyland i a la nuite andaremos de barco ne l riu Sena. Ne l die 8 chubiremos a la Torre Eiffel, bejitaremos ls Ambalides i outras cousas fixes. Bai a ser todo spetacular, tirando la parte que tenemos que mos lhebantar cedo. Adriana yá me dixo que m'arramaba auga na cabeça, lhougo pula manhana. Ls porsores que ban cun nós son l porsor António, la porsora Manuela, l porsor Paulo i l porsor Duarte. Nin nas férias se lhíbran de nós. Cuitados! I pronto, ne l die cinco de Abril, EIQUI BAMOS NÓS! Vera Pires, 9º anho;

42

Scuolas de Miranda.

BIDA DE DENTISTA Chubie. Chubie sin gana, cumo que a fazer caçuada. L cunsultório staba anaugado pul mais negro scuro de la nuite. Éran las seis de la manhana. L tiu abriu l cunsultório. Era dentista madrugador: resultado dua bida melitar passada… Abriu la jinela i alhebantou ls stores que yá boziában cun la eidade, fazendo antrar aquel airico madrugador, inda friu, que abanaba las planticas que stában nua mesa redonda ne l canto de la sala. Buolbiu al trabalho, más un die, fazendo uso de ls sous anstrumientos, yá ourganizados por orde creciente, atento a ua dentadura postiça. Era un home de mui poucas falas, parece que algo anfadado cun l mundo, alto, i tenie l pelo yá cinzento, a dar pa l branco, andarie na casa de ls sessenta anhos. Cun l friu a fazer de çprézio, cerrou la jinela, pus la sala yá le parecie bien airosa.


La Gameta

Mirou pa l reloijo i fizo ua pausa, arrimando-se pa la sala al lhado, a fazer un café, sentando-se çpuis a cumbersar cun l sou filho, pus, cumbersas de la scuola, por ende serie. La campanina tocou i l tiu, que se chamaba Manuol, buolbiu pa l sou sítio de trabalho, tubo que ir l filho, rendido a la oubrigacion: era l alcalde. L garoto, cuntento, pus inda era nuobo, guiou nun brebe seguimiento de salticos l'anformaçon al pai, mas l pai nun staba cun ganas de atender a naide, suspirando. Mas, nun sfergante, apareciu l alcalde na sala. Staba nerbioso, cun la camisa zabotonada, barba por fazer: retratos duns dies mal passados. Cumo mándan las leis, atendiu-lo. L alcalde era asparecido cun Manoul na maneira de ser, mas este era baixico i tenie l pelo negro, ls uolhos mei cerrados, pus benie cheno duns delores. Çpuis de fazer las bistas a la boca, ancuntrou l abcesso i arrincou-lo cun fuorça. L'alcaide, que tenie sido cumpanheiro de Manuol na tropa, nun aguantaba mui bien ls delores i, de beç anquanto, fazie fuorça na cama onde staba stribado, tentando sconder l delor. Apuis de “acalmar las augas”, sentou-se i ampeçórun a falar, cumbersas de la guerra, nun habien de ser mui antressantes, por bias de Manuol nun gustar muito de l home. L alcalde recebiu ua mensaige i retirou-se apuis dua saludaçon melitar, pedindo que le mandasse la cunta çpuis. Alhá Manuol quedou a pensar, a pensar na bida, ne ls clientes, na muorte, cousas de quien nun ten muito que fazer… Thibaut Ferreira; 11º anho - Scuolas de Miranda.

CUORNOS QUEIMADOS Era ua beç un casal que un die andaba a assar chicha drento de l fogareiro. L home, cun la cabeça ancustada al chupon, dixo-le assi: -Á mulhier, cheira-me a cuornos queimados. I arresponde-le la mulhier: -Si, tu tamien tenes la cabeça tan an riba de l lhume. Luís Gonçalo Raposo; 5º anho - Scuolas de Miranda.

43


La Gameta

DIAIRO DUN DETETIBE Eipílogo. “Un de ls maiores ampresairos de la cidade, fundador de las ampresas framacêuticas CHAIKA, apareciu muorto ne l sou própio scritório, adonde trabalhaba. Acradita-se que este caso tenga que ber cun l de Sonetcha Níkonov (30/10/1979 - 9/12/2005) debido a ua asparcéncia q'inda nun fui bien amostrada pulas outoridades.” In Diário de San Petersburgo

44

Diairo de l detetibe Sputnik; Dezembre de 2005. Sinto-me cada beç más próssimo de me chegar a el. La mie eideia ye ser capaç de çcobrir la rezon pula qual el las mata, l porquei de ser neste tiempo i porque ye que usa un gorro. Tal cumo ne l crime de S. Níkonov, deixou un gorro de Pai Natal pra que se antendisse q'era el. Mas nunca deixa pistas ciertas acerca de quien berdadeiramente ye. Apesar de la marca de l pie que fui ancuntrada ne l sítio de l crime, ls técnicos furenses nun tubírun correspondéncia. Más ua caleija cua talanqueira! Inda assi, el screbiu ua frase na parede de l scritório, “ You sou la justícia! ”. **** Parece q'astanho nun bou a tener férias de Natal! Más un die, más un caso! Desta beç las bítimas fúrun dues i ua deilhas era un fraile, l más stranho deste caso ye que este mesmo fraile habie sido acusado por práticas de pedofilie, hai uns trés dies. Fui un caso que dou muito que falar ne ls meios de la quemunicaçon, pra nun dezir que muita tinta fizo correr nesses jornales. La outra bítima inda naide sabe quien ye i ten uas marcas de pauladas, l que me lhieba a pensar que la muorte del nun staba acertada i que podie ser ua possible teçtemunha a storbar. **** La outópsia confirmou la rezon de la muorte pula qual you yá suspeitaba: ua arrochada certeira i bien fuorte na cabeça. Este ato de raiba deixou pistas acerca de la eidentidade de l assassino. Fúrun ancuntradas células de la piel nas unhas de la bítima, l que rebela que la bítima amostrou algua


La Gameta

rejisténcia al assassino. Ls técnicos forenses de l lhaboratório inda stan a ambestigar las últimas pistas de ADN. **** Pul fin, fui çcobierta la eidentidade de l Belhaco de l Gorro. Ana Alves, Catarina Alonso, Tamara Leite; 11º anho - Scuolas de Miranda.

DIGLOSSIA Spertei cedo naqueilha manhana. - Ben-te l delor outra beç? - Un cachico! - Saca la lhéngua- dixo-me la mie tie. – Nun me parece mal. Agarrei las cartas, sali puorta afuora i deregi-me al carro. Drento senti ua mano a bater ne l bidro. - Bás a Miranda? - Bou - dixe you. - Nun me lhiebas? - Antrai, tie Felisbina. - Oulhai, que assi un tiempo destes.- dixo-me eilha. - Ls panes nun bótan canha.- respondi-le you. - Dezírun-me que andas algo amalinado. - Dan-me uns queimores, anrodielha-se-me l sentido de las palabrascuntestei-le you. - Nua arganheira? - Si, cumo se fura... Fumos indo de biaige, cun las palabras de la bezinança, las mesmas que fazien cumo las azedas cabreiras que medrában nas paredes de l pobo que tan bien conheciemos. Cheguei, aparquei l carro. - Bá, anton oubrigado Calhistro - dixo-me tie Felisbina- se nun me bires, ye porque arranjei cun quien benir! - Bá, anton até! Fui-me a tratos a ua carta. Sentie uns queimores na lhéngua, cada beç mais fuortes. - “Bom dia”- dixe you. - “Bom dia”- dixo-me l home de la gorbata castrada. - “Vim pagar a décima!” - “Ah, Ah, Ah!” – dixo el, soltando ua risada grabe. –“Está com cara de quem perdeu a ordem das palavras!”

45


La Gameta

46

- “Nota-se assim tanto?”- cuntesteile you algo assustado. - “Está escrito na sua face…” - “Mesmo?! Há muito que não escrevo!” - “Flui nos seus movimentos…” - “A sério?! Tenho andado mal da coluna!” - “Reflete-se na sua boca…” - “Sabe, lá na escola onde andei, quando chegava o dia da espiga, íamos todos para o campo apanhar grilos e lagartixas. Todos, menos o professor. Um dia uma abelha picou-me dentro da sala.” - “Adeus!” - dixo-me l tiu de la gorbata castrada, apuis de haber tratado la carta. Fui al médico. Aguardei un scasso quarto de hora. - “Senhor Calisto, porta três!”- retumbórun estas quatro palabras de l corredor. - “Com licença, senhor doutor”- dixo you- “vim cá porque sinto um intenso ardor na língua.” - “Pois bem” -dixo el – “pressiona em demasia a língua contra os dentes? -“Não.” - “Bebe álcool ou fuma?” - “Não.” - “Alguma vez teve herpes, tuberculose ou sífilis?” - “Não, senhor doutor.” - “As palavras tomam o caminho certo?” - “Nem sempre, senhor doutor. Umas são mais espontâneas, outras mais pensadas, depende dos dias. Às vezes enrolam-se de uma tal maneira que se fundem como o metal quente numa forja. Outras vezes beijam-me como se tivessem boca e depois há aquelas suicidas que se despedaçam contra o silêncio do caminho que deveriam tomar.” - “Abra então a boca” - dixo el - “vou examiná-lo com o glossocátoco.” Apuis de l haber feito, puso-se a mirar para mi i dixo-me: - “Já estou a ver o que é.” - “É grave senhor doutor?” - “Tem uma diglossia.” Duarte Martins.


La Gameta

EIDEGAR TONHICO Eidegar Tonhico, era l nome de l rapazico dua aldé que nun se me lhembra agora l nome, de nomeada bolhaqueiro. Porque tenie la special capacidade d'ancuntrar las melhores bolhacas de l termo, las más ralas i las más grandes. Era l rapaç de las bolhacas. Nun era que fusse ua capacidade mui porbeitosa, mas bolhaqueiro achaba que si. A bien dezir, cun dieç anhos, podemos dezir que para jogar als bolhacos daba jeito. Era rapaç bien antegrado que a la cunta de las bolhacas inda arranjou uas moças, portanto ser bolhaqueiro até tenie las sues bantaiges. De pelos i uolhos castanhos, a cumbinar cun la quelor de las bolhaquitas, cumpletaba l calantriç de la raça bolhaqueira. Cun l tiempo fui daprendendo a arregressar bolhacas doutros termos i, yá rapazote de dezanuobe anhos, até doutros países. Claro que nun deixou de studar, porque Eidegar era un rapaç antressado i listo, percipalmente na deciplina de Biologie. Tirou l sou curso de biólogo, l que le dou más tiempo i cundiçones para ambestigar las bolhacas, las sues quelores, la sues granduras i coleciona-las an sue casa, nua spécie de lhaboratório de bolhacas, onde las tenie de to las maneiras i feitius. Cun estas andanças casou-se cun ua rapaza mui guapa, q’era de l sou curso i, que se antressaba nó por bolhacas, mas si por piedras. Piedras i bolhacas éran la nuoba ampresa deilhes, ua spécie de museu que antegraba esses dous eilementos que ampeçórun a dar que falar pul mundo: tubírun la bejita de purmeiros menistros, persidentes, antre outras antidades, bien cumo ua carrada de biólogos i geólogos antressados pulas piedras, mas más pulas bolhacas. Bolhacas! Quien dirie que cun bolhacas se podie ganhar denheiro i ser recoincido? L amportante anton será trabalhar cun aquilho que más mos gusta, pus assi será ua buona maneira de sermos felizes i bien sucedidos: suorte a la parte. Thibaut Ferreira; 11º anho - Scuolas de Miranda.

47


La Gameta

ERA UA BEÇ UN RAPAÇ

48

Era ua beç un rapaç que habie de tener ls sous desasseis ou desassiete anhos, de sue grácia Gabriel. El studaba nua scuola de la Tierra de Miranda, pa l nordeste de Pertual. Gabriel nun era mi amigo de ls studos, mas tamien nun era de ls piores. Nas scuolas de la Tierra de Miranda, cumo nun poderie faltar, habie ua deciplina que se chamaba “Lhéngua i Cultura Mirandesa” i habie muitos studantes anscrebidos, dezde l jardin scuola, anté als más bielhos, ls de l 12º anho. Gabriel nun era ua eiceçon i tamien alhá andaba, mas nun era por andar, era pa daprender i era tamien la deciplina cun la qual se zanrrascaba melhor. An mirandés, apartir de l 7º anho, ne l fin de cada anho letibo, l porsor, cumo era buona pessona i amigo de ls alunos, fazie siempre ua biaige cun eilhes, pra coincer outras cousas nuobas i cumbiber más. D’antigamente, pra passar l tiempo als seranos, las pessonas ansaiában pequeinhas pieças de teatro, que le chamában quelóquios, onde hai un tonto, que se puode dezir que era la figura percipal, pus brincaba cun todas las situaçones i açpuis stában las outras figuras, tamien amportantes, mas un pouco más sérias. Essas figuras mudában cunsuante l assunto de l quelóquio. Ls quelóquios éran siempre acumpanhados por un bombeiro, un caixeiro i un gaiteiro ou acordeonista que dában música a la pieça. A Gabriel gustában-le muito ls quelóquios, que tamien l porsor ansinaba i fazie cun ls alunos i nun era solo gustar, era l que melhor repersentaba. Tenie ua capacidade de decorar i saber cumo dezir ls cascos cumo naide era capaç. El ampeçou a fazer ls quelóquios i fazie siempre l papel de l tonto. Apartir dende ampeçou a partecipar nas pieças de teatro que se fazien i chegou a ganhar uns trocados buonos. Quando acabou l 12º anho acabórun-se ls quelóquios que tenie cun l porsor de mirandés, porque saliu de la scuola i, cumo nun era de studar, quedou-se por ende. Mas l porsor cuntinou a chamá-lo para partecipar ne ls quelóquios, por cumbite, porque nun achaba outro melhor q'el. Más tarde lhembrou-se de partecipar an “castings” pra cousas maiores: para nobelas, cumo muitos amigos yá lo habien dito, nien que fusse cumo figurante i nunca se sabe, un die até poderie benir a ser algo más. Cunseguiu tiempos açpuis. Biu-se na telbison i a fazer un trabalho cumo se lo fazissa yá hai muito tiempo, mas nunca squeciu q’era un strenante,


La Gameta

staba ne l ampeço dun oufício q’el querie. Aceitaba siempre la ajuda de todos ls que stában hai mais tiempo nisso i ajudaba ls que podie ajudar. Más que isso… açpuis nun sabemos…talbeç passado algun tiempo yá starie cumo figura percipal. L resto queda para un die destes, talbeç téngamos más nobidades del. Ana Cláudia Meirinhos; 11º anho - Scuolas de Miranda.

JEREMIAS, L BURRO TEIMOSO Jeremias nun era un burro que se deixasse cumbencer mui facelemente. Quando metie ua cousa na cabeça, naide l fazie mudar de eideias, cumo daqueilha beç an que ls animales tenien que atrabessar l rigueirico. Tiu Nicolau dezie que l camino pula puonte, que staba a quedar bielha, oufrecie pouca sigurança. Anton, todos ls animales seguien l cabalho pula puonte nuoba. Bien, an berdade, nien todos ls animales seguien l cabalho . L burro, armado an spierto, fui pula puonte bielha. L burro que, pr'alhá de teimoso, era tamien un bun farola i dixo que, se la puonte serbiu até agora, há-de cuntinar a serbir. I todos ls dies outlizaba la puonte bielha para atrabessar l rigueirico. Até que un die… Pun!... La puonte derreibou-se de bielha i l teimoso Jeremias açofinou nas augas fries de l rigueirico. Se Jeremias nun tubisse sido teimoso habie-se lhibrado de buona. Ana Catarina Lopes; 6º anho - Scuolas de Miranda.

JUAN I L PIE DE FREIJON Nua casica mui probe, ne l meio de l termo, moraba Juan i la mai. Un die, la mai quedou mala. Cumo nun tenien denheiro, pediu-le al filho pa bender l bui para pudéran mercar remédios para eilha sanar. Ne l camino pa la feira, Juan ancuntrou un bielho a la borda dun l camino que pormetiu cuidar de l bui i, an pagas, dou-le un freijon al rapaç. La mai, al ber l freijon, an beç de l denheiro, renhiu-le i zapacenciada, atirou cun el pula jinela.

49


La Gameta

Pula manhana, quando spertou, Juan biu un baliente freijoneiro que quaije chegaba al cielo. Cheno de curjidade, l rapaç chubiu pul pie de l freijon. Quando yá staba acerca de la nubre más alta, apareciu-le ua fada que le dou un saco. Anriba de la nubre, Juan assomou-se i biu un grande castielho, onde moraba un giganton. Cul sou bozeiron, l giganton oubrigaba a ua pita negra a poner uobos de ouro. L rapaç, listo, aporbeitando l zatento de l giganton, agarrou, metiu la pita ne l saco i abeixou a correr pul pie de freijon. Anraibado, l giganton fui atrás del. L rapaç chegou al suolo purmeiro i sin perder tiempo, pra nun ser agarrado, cortou l pie de freijon cua machada. Dezde esse die, cun aqueilha pita a poner uobos de ouro, quedórun ricos i nunca más les faltou nada. La mai i l filho fúrun felizes pa toda la bida. Inês Fernandes, Tiago Marcos; 6º anho - Scuolas de Sendin.

50

JUAN I NICA Era ua beç ua rapaza chamada Nica (Anica) que andaba na scuola de ls pequerricos i querie saber cumo era la scuola de ls grandes. Un die eilha ancuntrou a Juan, un grande amigo deilha. Anton precurou-le: -Soube que hoije fui l tou purmeiro die de scuola. Yá daprendiste muito? Apuosto que si!!! I respundiu-le: -Hun… Inda nun daprendi muito! Tengo que tornar manhana!!! Patrícia Galhardo; 6º anho - Scuolas de Miranda.

L LHOBO Era ua beç un lhobo que comiu ua raposa i apuis de tener comido la raposa anterrou l rabo. Deilhi a uns dies chamou a un amigo del para íren ls dous a ber l que era aquilho. L lhobo dixo-le para el puxar pul rabo i l amigo de l lhobo puxou i caiu para trás i l lhobo cul miedo scapou.


La Gameta

Deilhi a uns dies tornou a chamar outro amigo i fizo-le l mesmo i apuis de l amigo tener caído para trás, l lhobo scapou-se i nunca más tornou a fazer aquilho. José Meirinhos; 5º anho - Scuolas de Miranda.

L BUI DE LS CUORNOS I LA BACA MACHORRA Nun cierto pobo habie un bui de raça mirandesa cun ls cuornos mui grandes, muito mais grandes que ls outros i naide sabie la rezon. Quando passeaba pul toural de l lhugar, toda la giente quedaba admirada i ponie-se a sbexanar ua cun la outra. Até al duonho de l probe aninal le daba la bergonha, mas nun podie fazer nada. Ls cuornos de l bui éran tan taludos que ua beç, la duonha del preguntou-le: -Afinal l que se passa cuntigo? - cumo se l bui antendisse. Estes houmanos ténen cada ua! La berdade ye que l bui tamien andaba mui triste, el tamien nun antendie l porquei daquel baliente medraduro de cuornos. Até que ua beç, trés homes de l pobo decedírun ir a ber l tan afamado animal. Fui ne l die un de l més de maio, nun deimingo, un pouco antes de ampeçar la missa. Tiu Fracisco, l duonho de l bui, lhebou-lo para un cerrado, que quedaba paredes meias cun balhe grande, onde questumaba haber muitas bacas. Ls trés homes scundírun-se atrás dua parede para melhor miráren pa l bui, sien q’el disse de cunta. Mal tiu Fracisco birou cuostas, l bui saltou la parede i fui pa l meio de l balhe, onde stában las bacas. Fui mui rala la maneira cumo l bui se deregiu a ua de las bacas que se ancuntraba acerca dua fuonte. Fizo-le ua pequeinha reberéncia que até parecie cumprimenta-la, l que daba a antender que algo mui stranho staba pra acuntecer. Até parecien namorados. Nun passou muito tiempo i dou a antender que la baca andaba touronda i l bui nun tardou a cumprir l deber de bui. Até eiqui todo bien, era la lei de la natureza. Mas passado un cachico, l bui parecie çpedir-se, indo pa l sou cerrado, nun fusse l duonho chegar, cumo haberá acuntecido, yá que la missa habie acabado i el passou eilhi pa lhebar l bui para outro cerrado. Lhougo apuis mais bacas i outro bui de raça turina antrórun pa l balhe. I nun tardou nada, até que l benediço bui stubisse cun la mesma

51


La Gameta

52

baca, tamien a dar cumprimentos a la lei de la natureza. Fui por bias disso que ls trés homes decedírun ir pa la taberna sien cuntar a naide l que stában a tentar çcobrir, ciertos de que algo de stranho se passaba na relaçon de l bui de tiu Fracisco cun aqueilha baca. Todos stában de acordo an çcobrir l segredo i para tal, siempre que l bui fusse para aquel cerrado, irien a ber ls sous comportamentos. Fui fácele çcobrir que l bui solo salie de l cerrado quando la tal baca se ancuntraba ne l balhe. Chegórun a ua concluson; quando l bui de tiu Fracisco nun iba para esse cerrado, ls outros buis, que stában ne l balhe, andában cun la baca. Passórun-se dies, semanas, meses i muitas situaçones se repetírun, até que ls trés homes fúrun a falar cun tie Joaquina para saber algo mais acerca de la baca deilha. Pus era un animal galano, fuorte, cun buonas tetas i ua buona quadrileira i inda tenie un andar special. Antentórun falar outra beç cun tie Joaquina, que yá meio chateada les dixo que la baca deilha nun passaba dua machorra i nun sabie l que habie de fazer cun l animal. I assi bieno, a la tona, l grande mistério de ls cuornos grandes de l bui de tiu Fracisco. Afinal era un grande remanse atraiçonado cun todos aqueilhes que aparecien ne l balhe. I la baca nun passaba de ua machorra que, cada die, fazie medrar mais ls cuornos de l bui de tiu Fracisco. Bacas. Filipe de São Pedro; 9º anho - Scuolas de Miranda.

L CAÇADOR I LS CONEILHOS Era ua beç un caçador que iba todos ls dies a la caça, mas nun acaçaba nada. Yá iba farto de chegar a casa i oubir a la mulhier a ralhar por nun traer nada. Até que un die, quando benie de la caça i nun trazie nada, passou pul soto i mercou dous coneilhos. Quando chegou a casa, agabou-se a la mulhier que tenie acaçado dous coneilhos. Eilha, al be-los, dixo-le: - Anton yá ls trazes sfolhados? I l home respondiu-le assi: - Ah mulher, claro que si! Apanhei-los a namorar i nien les dei tiempo de bestíren la camisa. Pedro Raposo; 4º anho - Scuolas de Miranda de l Douro.


La Gameta

L CAMBOIO DE DUES EIGREIJAS Cuntou-me miu pai i mie mai que, hai muitos anhos atrás, habie ua staçon an Dues Eigreijas, mui linda, onde salie un camboio a carbon, q' iba de Dues Eigreijas até al Pocinho, an pie de l riu Douro. Era un camboio mui deligeiro. Tan deligeiro, tan deligeiro, que la giente era capaç de salir de la purmeira carruaige, ir a roubar uas ubas ou uas laranjas, quando las habie i antraba outra beç, campante de la bida, na última carruaige. Tenie tanta fuorça, tanta fuorça, que habie que un abaixar-se de l camboio nas chubidas para el poder melhor chegar als sítios mais arribeinhos. I era tan lhimpo, tan lhimpo que, cun l fumo que cuçpie de la boca, deixaba ls passageiros inda más negros que ls cuorbos. Era un grande meio de trasporte que habie i que agora yá nun hai. Cierto ye que deixou sauidades i muitas lhembrâncias, subretodo als más bielhos. Carolina Mesquita; 7º anho - Scuolas de Miranda.

L CONDE ANTONHO Era ua beç un Conde chamado Antonho. Un die l Conde Antonho achegou-se a la borda de l poço para sacar auga pa l burro i pa las galhinas. Un perro, mui sfamiado, matou dues galhinas. L Conde Antonho, mui anraibado cul perro, botou-se a el mas l perro scapou-se a correr para sue casa. L Conde abisou l duonho de l perro i anton este prendiu-lo i nun le dou a comer durante dous dies. L duonho de l perro mostrou al perro cumo se dá la pata. L Conde Antonho, mal biu l perro, dou-le lhougo dous uossos. L perro quedou tan cuntento que nunca mais le bolbiu a assaltar l sou galhineiro. Portegiu l sou burro i l sou galhineiro. João Garcia; 6º anho - Scuolas de Miranda.

53


La Gameta

L HEIRÓI FILL Era ua beç un heirói que salbaba toda la giente. Un die el fui a passear i biu ua mulhier an peligro i fui ajudá-la. I, passado algun tiempo, salbou-la. Uns meses apuis passou por alhá un heirói malbado fazendo que era l berdadeiro. Prendiu a Fill i roubou l denheiro de ls bancos. Un die aparciu ua mulhier (ua heiroína de las buonas) para ajudar a Fill. Spreitórun i çcobrírun adonde el iba a atacar. Fúrun alhá, apanhórun-lo no anténtio i prendírun-lo. No fin, el (Fill) i la mulhier (heiroína) casórun i quedórun felizes. Ricardo Pires; 6º anho - Scuolas de Miranda.

L LHAGARTO I LA FORMIGA

54

Era ua beç un lhagarto que andaba a passear i de repente aparciu-le ua formiga que le dixo: - Á tiu lhagarto, quei ye que bos trai porqui neste die tan brilhante?!... Cierta manhana l die staba d'augas i tiu lhagarto necitaba de comida pa ls sous filhos, mas el solico nun iba a cunsegui-la. Anton fui-le a pedir ajuda a la formiga i als sous amigos. Lhougo pronta, fui cul sou formigueiro a acarrear nuozes. Tiu Lhagarto quedou mi cuntento i agradeciu-le cun ua buona merenda. I assi ficórun a ser todos mui amigos. Ricardo Pinto; 6º anho - Scuolas de Miranda.

L LHOBO I L PASTOR Un pastor, bien coincedor de ls sítios de caça, muntou uns lhaços de arame, junto a la raia cun Spanha, na sprança de apanhar caça más abultiada. Mas, ls lhobos, que síguen ls trilhos de ls cochinos brabos pa ls acaçar, siempre que puoden, demándan ls mesmos spácios i passaiges. Alguns dies depuis de muntar ls lhaços, l amigo pastor buolbiu al sítio, oubiu un roznar mui ralo, mas nun fui capaç de ber la presa, pul meio de ls pinheiros nuobos i de muitos trampos.


La Gameta

Arranjou un palo i fui-se achegando bagarosamente al sítio, supunendo que la pieça stubisse morimunda. Mas, sien fazer cuntar, un lhobo adulto saltou-le pa riba i fize-lo caer para trás, ne l lhemite de la stençon de l lhaço, antentando abocanhar-le la cabeça i la zona de l cachaço. Bendo-se apresionado i ampotente pra s'alhebantar de l suolo, l pastor stendiu ls braços i cun las manos agarrou i fui apertando l cachaço de l lhobo, q'arrebunhaba i sperneaba, mas fui perdendo la fuorça i la respiraçon, por bias de las manos fuortes de l pastor i de l própio lhaço star bien sticado i mui tenso. Anton l pastor fui-se lhibertando i cunseguiu lhebantar-se, purparando-se para matar l lhobo a la poulada. Mas l lhobo, mal se sentiu lhiberto de las manos i de l cuntato cun l pastor, lhebantou-se tamien i atacou l pastor que nun sfregante se chubiu para un penheiro próssimo, fugindo apuis l lhobo mei tropieço, inda cun l lhaço anrroscado al cachaço. L pastor chegou a casa cun la roupa rasgada, ls uossos dua pierna perfurados, muitos delores i alguns arrebunhones. Fui-se al spital d'eimediato, onde recebiu tratamento, dezindo que habie sido frido por un perro badiu. Mas, l'anfremeira que le aplicou l penso i fizo ls curatibos, dezie que l perro que le tenie atacado habie de ser mui grande, cun ls caneiros fuortes i mui potentes, pus tenie fridas mui perfundas. Eloi João; 11º anho - Scuolas de Miranda.

L MIU EISAME DE LA QUARTA CLASSE Corrie l berano de l anho de mil nuobecientos i sessenta, de seclo XX, naqueilha purmanhana l rebolhiço fui taludo anquanto sperábamos pula carreira que mos lhebarie até la scuola de Miranda. Até ende, to l mundo andaba an pulgas para que chegasse esse die, l nerbioso era muito, l'ampacéncia staba bien arregalada nas caras daqueilhes siete rapazes i doze rapazas de la 4.ª classe, acumpanhados de la senhora porsora regente Dona Regina, que mos assossegaba. I bonda nun bonda alhá mos dezie: - Ninos i ninas, naide bai a ser çpindurado, bós sabeis todo l que ben nas probas, bonda stardes listos i cun atento. Mas todo este zassossego ten rezon de ser, puis nun ye to ls dies que se bai a la cidade a fazer la proba de la quarta classe. Quanto al que sabiemos, era

55


La Gameta

56

berdade l que la nuossa porsora dezie, teniemos ls studos i ansinamientos dun anho de trabalho i cunseilhos deilha para mos dar fuorças i ánimo, i todo iba a correr bien, mas, i hai siempre un mas, quien nun queda ampaciente nestes dies i cun estas cousas!? Anque nun habisse rezones para assi quedar, además siempre ls alunos de Zenízio se habien salido bien, naide daba fé dun zastre ne ls eisames, nun iba a ser astanho que las cousas çcambában pa l tuorto. Todo mundo lhebaba na cabeça i na punta de la lhéngua l que daprendiu nas classes. You si tenie muita fé, mas iba a ser l trabalho dun anho i ls ansinamientos que agora quedában an eibidéncia para nun eirrar las probas screbidas. I assi acunteciu, nesse anho tamien naide reprobou, toda la classe passou, la nuossa alegrie i sastisfaçon assi cumo de la porsora i de nuossos pais fui grande. L die de l eisame de la quarta fui un die que nunca squecerei, cumo acuntece cun to la giente, fui un die mui amportante na mie bida. You gustaba muito de andar pul termo, cun miu pai, mie mai i mius armanos, a ser buieiro, pastor ou nas lhidas de l campo, percurar niales ne ls lhameiros i ne ls silbedos, ber ls campos, andar por caminos i carreirones. Mas ir a la scuola, daprender a ler, screbir, saber l tamanho de l mundo pula geografie, ls rius, ls mares, las sierras, ls cuntinentes, coincer pulas ciéncias l cuorpo houmano, ls animales, las abes, saber cumo fui la bida de ls pobos dantes i d'agora, cumo ampeçou l miu paiç i demás naciones pula stória, coincer la tabuada, ls números i fazer las cuntas, tamien gustaba. I inda bien porque fui decisibo. Nesse tiempo habie muita giente que nun sabie ler nien screbir, ls nuossos pais i abós nun ls mandórun a daprender, cuidában que nun era amportante, lhougo nun fazírun l eisame de la quarta. Ir a la scuola, ler ls lhibros, fui ua jinela que s'abriu para alhá de l miu rincon. Fazer l eisame de la quarta i nun reprobar ye todo l que nesse tiempo qualquiera rapaç ou rapaza mais deseaba. Hoije, culs mius sessenta anhos, sei dezir sien anganho ou dúbedas que nun hai denheiro que pague saber ler i screbir. Ye tan buono. Faustino Antão.


La Gameta

L MUNDO DE L FUTEBOL L futebol ye l çporto rei an muitas naçones de l mundo i tamien ye un çporto onde todos ls jogadores quieren ganhar siempre. Houbo grandes seleçones ne l ampeço de l ouropeu de futebol i tamien ne l purmeiro mundial que fui feito. Seleçones cumo la Checoslobáquia, Jugoslábia, Ounion Subiética, Brasil, Uruguai, Argentina, Spanha, Pertual i muitas mais houbo. Tamien houbo l tiempo de ls grandes jogadores, cumo fúrun Pelé, Eusébio i apuis Diego Armando Maradona. L purmeiro campion ouropeu fui la Ounion Subiética i l purmeiro campion de l mundo fui l Uruguai. L purmeiro futebol que se praticaba era mais bistoso, mais jogado, nun era tan técnico cumo ye l d'agora. Ne l purmeiro mundial a ser çputado, la seleçon de la Ounion Subiética fui recebida ne l sou stádio, an Moscobo, por 110.000 pessonas, que quejírun ir a ber ls sous jogadores cun la medalha de ouro al cachaço. Tamien houbo grandes jogadores cumo Panenka, Platini, Gullit, Van Basten, Peter Shemeichel i outras grandes seleçones cumo la Houlanda, la Alemanha i la Fráncia. L seclo XX acabou cun l Ouro 2000 antregado a la Fráncia. An 2004 Pertual perdiu l Ouropeu pa la Grécia, que sien jogar grande cousa acabou por lo ganhar. Mas antes dessa final fui aquel grande jogo que Pertual fizo cun la Anglatierra, onde Ricardo, l guarda redes de Pertual, até tirou las lubas pra defender un penalte. L futebol ye isto i muito mais. L futebol ye un mundo de paixones, un mundo feito de recordaçones. Emanuel Pinto; 4º anho - Scuolas de Miranda de l Douro.

L NATAL DE JUAN Juan ye un nino que passa l Natal solico, sien pai nien mai i passába-lo nua cabanhuola q'el habie feito, onde bibie todo l anho. Un die passou pulhi outro nino que todo l anho lo bi eilhi. Fui-se a tener cun el i preguntou -le: - Onde i cumo passas tu l tou Natal? - Pásso-lo eiqui, nesta cabanha i pásso-lo solico. - Mas astanho todo bai a mudar, dixo-le l nino que passaba eilhi. -Ye ampossible demudar isto! -Nun ye nada, ne l die de Natal bengo-te a buscar i bás-lo a passar cumigo. Tenes l mesmo dreito que ls outros ninos. Bás a recebir prendas i a comer cumo debe ser ne l die de natal.

57


La Gameta

Juan, al oubir isto, arregalórun-se-le ls uolhos i quedou pensatible, pus quien serie aquel rapazico? Ne l die de Natal alhá staba l rapazico pa l ir a buscar. Alhá íban ls dous. Al chegáren a casa de l tal nino, ua streilha botou ua lhuç mi fuorte i era ampossible ber dreito. Juan, mui curjidoso, precurou-le: - Que tenes tu de special? L nino nun respundiu. Cenórun i chegou la hora de recebir las prendas. Nua prenda staba screbido “de Jesé pa l miu armano Juan”. Çpuis de abrir, Juan çcobriu que Jesé era l nino que lo habie lhebado pa sue casa i habie screbido que aqueilha era la sue família. Dezde esse die palantre, passou a bibir cun la sue família. Juliana Ramos; 9ºanho - Scuolas de Miranda.

L PAIXARICO I LA NINA 58

La stória que bos bou a cuntar ye berdadeira. Passou-se ne l lhugar de San Martino, mi mai cuntába-me-la quando you era más pequeinho. Ua beç, quando mie mai tenie cinco anhos, fui cun mie bó pa la huorta, a scabar las batatas. Cumo eilha le pisaba la huorta toda, mi bó staba anraibada para eilha i mandou-la a brincar pa l balhe. La yerba staba berde i fresca, mie mai sentou-se nun monton de tierra i biu muitos paixaricos a sbolaçar i als salticos. Nistante quedou cuns ulhicos alegres pa ls apanhar. Mie bó dezie-le: - Anda nina, cháma-lo pra ti, el bai! Mie mai passou toda la manhana a chamar l paixarico. - Paixarico anda pra mi, anda paixarico! -para surpresa de mie mai, l paixarico nun fui capaz de bolar i caiu als pies deilha. Que cuntenta eilha quedou! L paixarico era tan guapo, amarielho i castanho! Brincou tanto cun el, mas despuis deixou-lo ir pra que daprendisse a bolar i fusse feliç. André Rodrigues; 8º anho - Scuolas de Miranda.


La Gameta

L PERRO Nun die de berano, quando staba an casa de mius abós, senti lhadrar. Fui a la jinela a ber l i arreparei q’era un perro mi delgadixo i mi fraco. Tenie piel i uossos i pouco mais. Fui nistante assunto de la bezinança i todo mundo se preguntaba donde habie benido l perro. Alguns dezien que habie sido un caçador que l habie abandonado, outros que habie sido ua perra que l habie parido eilhi acerca i pulhí se habie quedado. Mas al cierto ye que l perro percisaba de comer i anton, todo l mundo le daba uas sobras i uns apuricos i el, milagre, afazie-se de cuntento a la giente. Ls garotos gustában muito de brincar cun l perro. Fui medrando i fizo-se nun perro baliente i, puli andou, sien amo. Era buono para spantar l lhobo i la raposa. Ua beç, quando iba a andar de bicicleta, l perro decediu benir cumigo. Fui nessa biaige que you i el mos ampecemos a coincer melhor i dei-me cunta que aquel perro era listo pa l coneilho, puis siempre que ladraba, passado un cachico, aparecie un. Quando cheguemos a casa i sien saber porquei, staba la guarda pra lhebar l perro, mas cumo toda la giente gustaba del, ua bezina adelantrou-se i quijo quedar de beç cun el i todo l mundo ficou cuntento. Assi fui durante l berano. Las aulas habien ampeçado i ne l purmeiro fin de semana, quando pudie ir a tener cun ls mius abós, a ber l perro, bi dous garotos mi tristes i mie bó de las saias dixo-me que l perro habie zaparecido de beç. Nun puodo dezir que nun quedei triste, mas spero que steia bien i que achasse muitos coneilhos. Até hoije. Pedro Neto; 9º anho - Scuolas de Miranda.

L PERRO I LA CHICHA Era ua beç un perro que tenie achado un cacho de chicha nua cortina alhá pa las Cortiçuolas, onde habien matado un cochino. L perro quedou todo cuntento, milagre, nun serie pra menos! Anton, agarrou la chicha puls dientes i fui-se a dreitos al pobo. Caminou i quando chegou a la ribeira biu la selombra de la chicha que era mui abultiada i mui grande. L perro, algo assustado, lhargou l cacho de

59


La Gameta

chicha que tenie ne ls dientes i nadou, nadou, scapando-se. Pus anquanto nadaba, bieno ua raposa, q’era mui lista i scapou-le cun l cacho de chicha. L perro, cuitado, quedou sien comer essa nuite. A partir dende daprendiu la liçon, nun deixar l cierto pul dubidoso. Rúben Sil; 4º anho - Scuolas de Miranda.

L PESCADOR DE MUORTOS

60

Era ua beç un home que se chamaba Agrepino i tamien era un pescador mi buono. El nun faltaba a ningua pescarie i quaijeque era siempre de ls pescadores que mais peixes traie para casa. Lhebaba de todas las culidades de peixes i an quantidade mi abultiada. Calhou ua beç del ir a mais ua pescarie, nua nuite, cumo yá iba sendo questume, mas la sue mulhier nun querie q’el fusse, porque eilha staba mui amalinada. La tie pediu-le muito pra que nun fusse a la pescarie, mas el, cumo era mais teimon que ua burra, fui pa l mar cumo questumaba fazer. Quando yá era de madrugada, Agrepino sentie-se un cachico culpado i arrependido, lhembrába-se-le de ls pedidos de la mulhier, porque eilha nun querie que el fusse a pescar naqueilha nuite. Anton botou las redes al mar para se çtrair de ls pensamientos que le benien a la cuncéncia i siempre cun l rostro de la tie a dezi-le pra nun ir a pescar. La nuite quedou inda mais fosca i fui tomando cunta de todo. Apareciu ua nubrina cerrada que deixou ls pescadores chenos de miedo. Acendírun un


La Gameta

lampion i apuntórun-lo pa l mar i pa las augas. A Agripino aspareciu-se-le ber dous uolhos drento de l'auga. Éran tan burmeilhos i relhuzientes que mais parecien dues brasas a salir dun borralho. Jesé, l sou amigo de pescarie, yá staba cuns copos de Gin a mais i, a caçuar del, dixo-le que éran ls uolhos burmeilhos de algun jacaré, que a las bezes andában por aquel sítio. Mas a Agrepino fui-le dando ua grima mi grande i un calafriu arrepassou-le la spina deixando-le la piel de pita. Assustado i cun pensares mui malos i de grima, Agrepino tornou a mandar la rede pa la auga. Pouco tiempo çpuis de haber mandado la rede, arrastrou algo que era mi pesado, era cumo se fusse un peixe mi grande. Agrepino puxou mui debagarico la rede i çpuis de la puxar toda para an pie de l barco, abaixou-se pra ber l peixe. Pegou ne l lampion, achegou-se mui acerquita de la rede i quedou spantado cun aquilho que biu. A la tona de l'auga biu la mulhier del que staba anobelhada a la rede, cun ls braços cruzados i cun la cara algo zfigurada, mui roixa. Agripino soltou un grito mi fuorte, fui-se cun l barco até tierra i, sien prender l barco al atracadeiro, saliu a correr pra casa del cumo un zalmado. Chegou a casa, habie muita giente a belar. La mulhier del habie morrido i, quando Agrepino se chegou an pie de la mulhier, eilha staba tal i qual cumo la habie bido na auga, cun ls braços cruzados, cara mei zfigurada i cumpletamente roixa. Dezde essa altura i cun l que se passou, Agrepino nunca mais fui a ningua pescarie. Botou todo l material de pesca pa l mar que l acabou por angulhir drento de las sues augas. Las augas de l mar amóstran-mos cousas que nun sabemos splicar. Henrique Granjo.

L RATO I L RAPAÇ Era ua beç un rapaç chamado Antonho que bibie na rue. Nun tenie pai nien mai i bibie solo cun sue bó de las saias. Un die, anquanto buscaba algo que comer ne l caixote de l lixo, ancuntrou un rato que fugie mi deligeiro dun gato negro que até metie miedo al diabo. Pra botar ua mano al rato, inda fui capaç de amedrontar l gato que fugiu a siete pies. Apuis pegou l rato cun la mano i dixo: -Yá passou! L rato, cumo biu que l rapaç era buona persona, tubo coraige i dixo: -Oubrigado! Anton tu cumo te chamas?- preguntou l rato. - Mas tu falas! Sós un rato!- boziou Antonho admirado.

61


La Gameta

-Nun precisas de te assustar. Nien falar tan alto q'inda mos óuben! - Sou Antonho i tu? -Oh, you nun tengo nome! Olha, tu nun tenes un cacho de queiso an casa?- preguntou l rato que tenie ua fame de lhobo. - You até te daba de merendar, mas nien tengo casa. Bibo cun mie bó de las saias na rue. L rato pensou un cachico i dixo: -You bibo nua casa i las personas que alhá bíben nun cunsíguen tener filhos i quieren adotar un. Podies ser tu! Assi dezies-les que somos buonos animales, ls ratos! - You?- preguntou l rapaç admirado. - Si, assi podies tener ua casa, tanto tu cumo tue bó. - Stá bien! Fúrun por ua rue arriba até chegáren a ua casa mi guapa i taluda. Ls homes acabórun por gustar de l rapaç i adotórun-lo. I cumo se questuma dezir, ls ratos i las pessonas bibírun felizes para siempre. Patrícia Galhardo; 8º anho - Scuolas de Miranda.

62

L TESOURO Manuol era un rapaç que bibie ne l cúmio dun monte cun ls sous pais. A el daba-se-le muito passear puls brosques i fazie-lo todos ls dies i coincie mi bien l termo todo. Ua beç, nun daqueilhes passeotes, ancuntrou un lhape que nunca dantes habie bido i decediu antrar a ber l que habie alhá. Alhá drento ancuntrou ua arca aferrolhada cua mensaige que dezie: “Se la arca quieres çtrancar, l lhape tenes de passar”. Manuol quedou mui çcunfiado mas, cumo era mui cedo para ir pra casa, cuntinou. I pa l fin habie un dezir q'era assi: “Se la chabe quieres ancuntrar, las armadilhas debes passar”. Manuol mirou palantre i biu un camino onde habie ua chabe ne l chano. Abançou i arreparou nun relate que staba a prender algo. Cortou-lo i caiu-le ua rede delantre del. Çpuis arreparou que, ne l chano habie algo ralo. Atirou-le ua lapada i rebelou-se un buraco. El zbiou-se i agarrou na chabe, tornou para trás i abriu la arca. Assi Manuol ancuntrou l tesouro que l cumpartiu cun la família del. David Neto; 9º anho - Scuolas de Miranda.


La Gameta

L TONTO I LAS MOSCAS Un tontico que traie la cabeça rapada nun podie aguantar las moscas que le aparában porriba i apuis dában-le uas picadelas fuortes. Lhembrou-se sabeis de quei? D'ir a tribunal i apersentar queixa contra las moscas que tanto le zucrinában la cabeça. L juiç, que le coincie i staba cun ganas de se rir un cachico, atendiu-lo cun toda la calma i ne l final ditou la senténcia. “Que onde quiera q’el bisse ua mosca, podie usar l sou dreito i da-le ua arrochada baliente”. L tonto quedou cuntento cun l que oubiu. Apuis mirou pa la cabeça de l juiç que tenie ua mosca i… zás! Spetou-le ua arrochada tan grande que deixou l juiç mais muorto que bibo. Prendírun-lo i querien senténcia-lo, mas el defendiu-se cun la senténcia que le mandaba dar ua arrochada nas moscas, onde quier que las bisse. Nun tubírun remédio senó solta-lo. Bien acertado ye l dito dezideiro que diç, “cun tontos, nien pa l cielo”. Ernesto Vara, Jéssica Nobre; 12º anho - Scuolas de Miranda.

LA LHIENDA DE NUOSSA SENHORA DE L CASTIELHO Ne l castielho de Algoso hai ua capielha de Nuossa Senhora de l Castielho. Hai uns anhos atrás, segundo dízen, dou-se alhá un milagro. Ua beç un labrador andaba a arar i tenie un filho. Deitou-lo a la brigada dua peinha. Anquanto l labrador trabalhaba, chegou un bicho, a mode un lhagarto grande, que angolhiu l nino. Quando l labrador biu que l filho del nun staba a la brigada de la peinha, pediu a Nuossa Senhora de l Castielho que se le disse l nino bibo, an pagas, acrecentarie la capielha. Mais alantre, l labrador biu l lhagarto. Cun la machada fizo cun que l nino salisse de la boca de l bicho. Çpuis de l nino haber salido bibo de drentro de l bicho, l labrador matou-lo, tirou-le la piel i cumo tenie pormetido, acrecentou la capielha de l castielho. Inda hoije la piel desse lhagarto stá na capielha, an pie dua figura, onde stan repersentados l lhagarto, l lhabrador i l nino. Hugo Cordeiro; 10º anho - Scuolas de Miranda.

63


La Gameta

LA BACA TORONDA Era ua beç un amo que tenie bacas, canhonas, cochinos, pitas i tamien tenie ua criada i un criado. L criado trataba de las canhonas i de las bacas i la criada trataba de ls cochinos, de las pitas i de la casa. La criada era mui guapa i l criado botába-le muitas bezes l uolho. L amo apercebiu-se disso i un die dixo-le assi: - Scuita bien aquilho que te bou a dezir, rapaç! Eiqui solo hai trés machos: you, l bui i l galho. L rapaç que remédio tubo, senó calhar-se bien calhadico. Mas nessa altura l amo tubo que ir a ber la família i nesse mesmo antretiempo saliu ua baca toronda i l bui achou-se malo. Cumo solo habie alhá dous machos, l criado telfonou pa l amo i dixo-le assi: - La Pimpona saliu touronda, l bui stá malo. Cumo ye que fago? Boto-le l galho ou benis bós? Alexandre Rodrigues; 7º anho - Scuolas de Miranda.

64

LA CABANHA DE LS MIEDOS Era ua beç, nas florestas de l Norte de la Rússia, ua família que bibie nua cabanha onde, sigun la lhienda, yá alhá habien morrido catorze famílias. L bendedor dixo-le que era la família mais hourrible de todo l planeta!!! Haaaaa!!! A la puorta de casa só habie machados que anchien de miedo todas las pessonas que por alhá passában. Cierto die houbo un baliente que spreitou pula jinela i biu ua cozina chena de facas i facalhones chenos de sangre!!! Passórun alguns anhos i naide passaba pulhi até que un die l pobo ouniu-se para ir até aqueilha casa i para isso sculhiu un maioral. Esse era un rapaç mui abentureiro i quando chegou alhá batiu a la puorta… batiu a la puorta... i nien ua bozica sequiera. Mas deilhi a un cibico oubiu-se un bruído i la puorta abriu-se. Mas naide se achegaba a la puorta, porque se bie solo un selumbron scuro i aterrador que el anfrentou çtemido. Quando chegou a la cozina oubiu mais un bruído i… tantataaaaaaa!!! Aparciu ua mocica zdentada que… Carolina Mesquita, Clara Martins; 5º anho - Scuolas de Miranda.


La Gameta

LA CABRA I L CABALHO Ua cabra i un cabalho bibien juntos. Quando l sou duonho ls ponie a pacer apartados, l cabalho tenie la manie de fazer caçuada de la cabra, dezindo-le q'eilha era çcriminada pul duonho d'ambos, pus l cabalho era puosto nun pástio mais mimoso do que onde quedaba la cabra. Dezie anton l cabalho pa la cabra: - Esse tou pástio nun sirbe, l miu ye que ye buono! Se l nuosso amo me lhebasse parende, you recusába-me a comer ua sola fulhica de yerba. La cabra, calhadica, iba oubindo i pacendo. Un die l duonho mercou outro cabalho, mais nuobo i anton metiu l cabalho bielho a pacer juntamente cun la cabra. La cabra assi que biu isto dixo: - Anton cabalho! Tu deziste tan mal deste pástio i acá beniste a parar. Deberies recusar esta yerba. Ye bien cierto, nunca digas desta auga nun buberei. La bida dá muitas buoltas. Ana Rita D. João; 3º anho - Scuolas de Miranda.

65

LA CAÇA ALS GAMOSINOS Ua beç, quando miu pai era mais pequeinho, fui cun ls sous amigos a ua fiesta dua tierra. Era l Xabier, l Lexandre i outro rapaç chamado Juan. Éran todos mui abintureiros i algo tonantes. Miu pai i Xabier resolbírun aprontar ua brincadeira als outros rapazes. Anton dezírun als outros para eilhes speráren ne l monte, cun saco abierto nas manos, porque alhá nistante irien cair gamosinos. Nesse antretiempo, eilhes scundírun-se atrás dua arble i ampeçórun a atirar cun lapadas pa drento de l saco que ls amigos assigurában. Miu pai anton acunselhou-los: - Sperai mais un cachico, assi acaçareis mais gamozinos. Anquanto isso, miu pai i l sou amigo Xabier fúrun debertir-se pa la fiesta. Bieno la nuite i ls rapazes alhá quedórun a spera de ls ditos gamosinos que, squeci-me de bos dezir, naide ls biu. Soutordie ls moços quedórun bastante anrezinados por habéren sido anganhados cun aqueilha brincadeira. Miu pai nun se amportou muito, pus até fui ua nuite mui angraçada. Soraia Claro; 2º anho - Scuolas de Miranda.


La Gameta

LA CIGUONHA QUE PICOU L RAPAÇ Pul die de la Assunçon questúma-se comer uns paixaricos. Ua beç dous rapazes fúrun als niales pa l caminho de la lhagona, pulas silbeiras que stában acabadas de rebentar, naqueilha primabera mimosa. Ls rapazes tanto buscórun, tanto buscórun que corrírun l camino todo, mas nun ancuntrórun ningun nial. Chegando al sítio de la lhagona, bírun un carbalho que tenie un nial mui grande, q'era de ciguonha. Pus, pra que les dou pa fazer als rapazes? Chubírun-se anton ne l carbalho a tirar ls ciguonhos pequeinhos. Só que l carbalho tenie poucos galhos, l rapaç ampeçou a chubir i quando staba a chegar a la crona, bieno la ciguonha grande. La ciguonha, al ber que le stában a roubar ls ciguonhos, spetou-le ua picadela ne l culo al rapaç i, cumo s'inda nun chegasse, partiu-se l galho seco, onde el tenie las piernas i caiu de rebimbas pa l chano, nun suco dun restroilho. I fui assi. Naide ls mandou meter cun las ciguonhas. Sofia Martins; 4º anho - Scuolas de Miranda.

66

LA CUONTA DUNS CAÇADORES I DUN BIELHO Ua beç dous caçadores andában a la caça i andubírun quaije toda la manhana, mas nun bírun nada. Quando íban chegando al carro, lhebantou-se ua lhiebre, fazírun-le dous tiros i bírun que le tenien acertado, mas la lhiebre cuntinou a correr. Ls caçadores fúrun atrás deilha, a ber onde habie quedado. Andórun i andórun até que ancuntrórun un bielho que staba a scabar na sue huorta. Chegórun al pie del i preguntórun-le: - Ei bós? Nun bistes porqui ua lhiebre? I l bielho dixo: - L quei? Duolen-me muito las cuostas, este sematirmo máta-me! I ls caçadores fúrun-se ambora i dezírun un pa l outro: - Este biellho, stábamos-le nós a preguntar ua cousa i respundie outra. Ne l deimingo a seguir fúrun a la caça pa l mesmo sítio. Calhou passáren pul mesmo bielho. Fúrun pa l pie del i dezírun-le: -Anton home, cumo bai esse sematirmo? I l bielho dixo: - L quei? La lhiebre staba mi buona, guisei-la onte a la nuite cun arroç. Staba de trás d' oureilha. I dezírun ls caçadores:


La Gameta

- Este bielho ye que mos anganhou bien! I assi se acaba la cuonta de ls caçadores que pensában que l bielho staba maluco, mas afinal de cuntas era mais listo q'eilhes. Tatiana Fernandes; 9º anho - Scuolas de Miranda.

LA DE L CHABIANO Era ua beç ua tie que fui a la missa i deixou l pote al lhume cun botielho i un chabiano a cozer. L filho de la tie quedou an casa, al lhume, a ber se l chabiano nun se arrebentaba. Passado un cachico, l pote ampeçou a bofar i l chabiano arrebentou-se. L rapaç, inda pequerrico, nun sabie l que habie de fazer i antulhou-se-le l chabiano. Lhebantou-se de l talho i botou-se a correr pra ir a chamar la mai a la eigreija. Chegou alhá i fui a saber de la mai. Quando l'ancuntrou, dixo-le mui baixico: - Ah mai, mai! - Chit! Calha-te, nun bés que stou na missa! Deixa-me oubir l cura. – dixo-le la mai. - Mai, mai… - cuntinou l rapaç. - Chit.- dixo-le la mai. Até que l rapaç se zapacenciou i boziou na eigreija: - Nien chit, nien chote, arrebentou-se l chabianote ne l pote, se l quejirdes benir a comer beni, senó como-lo you solote. Noa Inês Martins; 4º anho - Scuolas de Miranda.

LA FILHA DE L REI I L PASTOR Era ua beç un rei que iba a dar ua biaige i pra deixar la filha portegida fui pa l monte até que ancuntrou ua peinha i dixo ua cousa mui amportante i la peinha abriu-se i metiu alhá la filha i apuis tornou a dezir la mesma cousa, mas d'alrobés, i la peinha cerrou-se. Pulhi andaba un pastor que oubiu i quando l rei se fui ambora, l pastor fui-se alhá, dixo aqueilha reza i abriu la peinha. La filha de l rei saliu d'alhá i i anfilou-le uas buonas lostras, que l deixou stendido no chano. Nun fagas las cousas sien saber l que te spera. Alexandre Esteves; 6º anho - Scuolas de Miranda.

67


La Gameta

LA LHIENDA DE LA LHAGONA DE SANÁBRIA

68

Era ua beç un home que andaba a pedir smola nun pobo chamado Valverde de Lucerna. Mas las pessonas nun le dában nada. Anton el biu uas ties a fazer pan nun forno i fui a tener cun eilhas. Eilhas tubírun pena del i botórun un cacho de massa a cozer. I coziu tanto, tanto no forno, que se fizo muito pan. Apuis l bielho dixo a las ties que iba a castigar l pobo, porque tenie giente mi mala i pouco caridosa. Mandou chubir las ties pa la parte mais alta, onde quedaba l forno. Agarrou no palo que trazie, spetou-lo no chano i dixo assi: - “Eiqui finco l miu palon, eiqui naça auga a gargalhon.” I ampeçou a salir auga, muita auga. L pobo quedou anaugado, a nun ser onde era l forno, que quedou un cabecico de tierra por riba. Morriu-se muita giente. Mais tarde, cun la ajuda dua junta de buis, las pessonas sacórun ua campana de la eigreija que habie quedado an baixo l'auga, mas la outra quedou alhá, nun fúrun capazes de la sacar. Diç la giente que, pul San Juan, las pessonas caridosas, que pulhí pássan, son capazes de sentir tocar la campana que quedou an baixo l'auga. Ana Raposo, Francisco Parreira; 2º anho - Scuolas de Miranda.

LA RAINHA QUE PERDIU L SOU CASTIELHO Era ua beç ua rainha que se chamaba Tangarina i tenie un castielho mi guapo. Tan guapo que quien fusse alhá zmaiaba cun tanta beleza. Cierto die fui al sou quarto i na cama ancuntrou un papelico a dezir que se nun pagasse durante cinco dies perderie l sou castielho para siempre.


La Gameta

Eilha chorou, chorou, chorou tanto que un die fúrun a buscá-la al castielho para ir a bibir para ua casa que mais parecie ua sterqueira, sien cundiçones ninguas. Afinal, tamien hai rainhas cun pouca suorte! Andreia Morais; 6º anho - Scuolas de Miranda.

LA RAPAZIADA DE FUONTE ALDÉ Un die, nua nuite de antruido, a meia nuite, ls rapazes de Fuonte Aldé ponírun-se a cantar “I alhá bai ua…”. Mas you cumo staba a drumir, acordei i fui a la jinela a oubir ls cantores. I eilhes cuntinában: “I alhá bai ua, cun Catrina i Artúrio. I you dixe-le a Paulo, l cantor percipal: - Tu bien sabes que you nun gusto de Artúrio. - Si, mas el só ye tou namorado por hoije. - Tamien puode ser. Apuis chegou l cura cheno de spora i dixo: - A Paulo, you sei l que isso ye mas calhai-bos. - You sei , senhor cura. Apuis l cura fui-se ambora i Paulo cuntinou a dezir la cuonta i you nistante me fui pa la cama, que staba calentica. Ana Catarina Lopes; 6º anho - Scuolas de Miranda.

LA RAPAZICA I LA CANHONA Ua rapazica chamada Cleméncia tenie ua canhona que staba pra parir i staba muorta pra que isso acuntecisse. Mas soutordie la canhona achou-se mala i, por bias disso, la cria podie nacer sujeita. L beternairo fui a bé-la i cunfirmou aqueilha suspeita, acrecentando, inda, que la cria s'iba a morrer debrebe. La rapazica quedou triste i rezaba todas las nuites pra que nacisse sien porblemas. Cierto die, a la nuite, passou pulhi ua streilha i Cleméncia pediu-le pra que la cordeirica nacisse sana. I, ne l die seguinte, naciu bien i saludable. Anton Cleméncia agradeciu-le muito a Dius i la cordeirica bibiu por muito tiempo cula mai. Guilherme Meirinhos; 6º anho - Scuolas de Miranda.

69


La Gameta

LAS FERRADURAS

70

Passo lhargo adreitos a la raia, chubindo de sgueilha la barreira que ambolca a las tierras de Alba i Aliste, Antonho Xastre bien se daba fé de las nuites de lhuna nuoba passadas an claro cuntrabandeando uobos, parafina, arroç i todo l que l lhombo aguantasse. An tierras gobernadas por Franco, l Caudilho – assi le chamában – apuis la guerra cebil, la penúria era tanta ou tan pouca que até personas de l outro lhado, armadas c'un caldeirico, ua brime i un arame abaixaba a miedo buscando por antre paredes i buracos de peinha, dalgun lhagarto que le serbisse de pouca chicha a que se poderie botar mano i diente. Fomes cumo nuites d'eimbierno assomában-se an todas las squinas de dambos lhados desse lhombo que apartou pobos i ajuntou negociantes guichos. Inda fizo un denheirico que dou para mercar l cerrado de l Baldeon, fresco i cun outonho todo l anho: gobernaba el solo dues juntas de bacas! Donde a donde botaba ua risica de raposa bielha prenhada de manhas, assi cumo quien se scacha por andrento cun rebolos de sastisfaçon, de bien cula bida, que sous sessenta i cinco anhos inda l mantenien sien ua ida al doutor. Á! essa de las ferraduras si fui buona, falaba baixo cun sous pensares. Bien cargas meti an casa de l “goebero” de Mobeiros, nó que la mula lhebaba carga de seis homes! I fazer seis cargas nua nuite era ganhar un més bien abonado. Chegado al cumbre de la sierra, sentado no patin, recostado a la cruç de la Cándena, ancarou adreitos al Sierro de l Naso mirando para alhá ls cabeços de Mogadouro, tierra de l sou guarda fiscal einemigo / amigo de stimaçon que yá nun bie zde Los Grazes de l anho bissesto passado, éran ls panes pa la mano de riba. - «Ó Xastre! Tu bem nos deste que fazer naquel tempo. Ainda hoje me lembro das noites em claro que nos fizeste passar. Bem nos fintaste. Se nós pudéssemos fazer-te a espera à porta do Alfonso “goebero”!»… - Á Senhor Cabo Monteiro, you solo ponie un acrecentico al goberno de bida assi porque l bitelico i l cochino nun chegában para sustento de casa. Nien a mi nien a naide.


La Gameta

- «Mas ainda hoje eu me pergunto como é que não te apanhámos nunca, mesmo depois de seguirmos as tuas pisadas e as da mula!» - Mirai, nien manginais l trabalho que me daba esse animal a cada beç que l aparelhaba nien l trabalho que you tenie para atar las cholas - i botaba ua risa xorda que solo el oubie i sentie. Nisto, mirando las rodeiras de trator marcadas no camino a sou lhado, botou-se a rir cumo un perdido, nun digo horas, mas quaije a puntos de se quedar stiraçado a rebolcos cun delor de barriga por tanto sanlhuç. Apuis de mirar alredror i ber que naide por lhi andaba, apuntou cul dedo a un picanço ne l alto dun trampo: - Sabes porque nunca me apanhórun? Nun sabes? Se le preguntares al moucho begilante de la nuite el te dirá, mas cumo bós dous nunca bos atrabessais ne l camino un de l outro achega-te eiqui acerca para que este segredo quede solo antre nós dous. Bá arrima-te! Nun tengas miedo que you stou eiqui sintado i inda te puodo dezir adonde hai fromigas d'ala que até te lhembes cun eilhas. Bolou l picanço de galho an galho i puso-se al lhado dreito de Antonho Xastre, todo repimponado nua xara, purparado a oubir los segredos de l anciano cuntrabandista. - Picanço, mira las mies botas – i apuntou cul dedo adreito a los pies – tu mira bien pa l rastro deilhas que, cumo bés ye, nuobo, pouco gasto i até parece que grampeia l suolo quando caminamos, papa fina esta modernice. Dantes – cumpassiou la boç mirando atento l paixarico – nestes pies las botas nun se dában, eran fidalgas de más, las nuossas tenien rastro de carbalho ou de aliseiro, fazie-las tiu Florentino i outros çapateiros. A mi fizo-me muitos pares, mas un deilhes troquei-le you la suola cul delantre para trás. Abaixei l sítio de l carcanhal para pousar l pie i alhebantei l pie para assintar melhor l carcanhal. Antraba un cachico d'aire mas era l anganho purfeito pals guardas i carabineiros: quando iba al pa riba, l rastro deixaba marca para baixo, quando benie de Spanha deixaba marca pa riba. Eiqui ganhou aire, botou outra risica i acrecentou adreitos al picanço: - Stás a pensar na mula ora sí? Claro que ye esso mesmo! agora mangina tu la lhabuta que you tenie para ferrar la béstia al robés todos los dies que lhebaba carga de contrabando! – i suspirando – ferraduras para fazer l camino que un die mos aperponimos. Alcides Meirinhos.

71


La Gameta

L MATRIMONHO Era ua beç un matrimonho que tenie dues filhas. L home chamába-se “Ouxalá”, ua filha chamába-se “Alegrie”, la outra “ Cuntenta” i inda tenien ua burrica que ls ajudaba ne ls trabalhos, que se chamaba “ Maldita seia tue alma”. Un die l home ancuntrou-se mi malo i quedában-le poucos dies de bida. La tie, zasperada, dixo-le assi a chorar: - Ai bas-te a morrer “Ouxalá”, “Ouxalá” i bas-me a deixar sola cun “Alegrie” i “Cuntenta” i inda por riba tenemos que bender a “Maldita seia tue alma” pra te pagar l antierro. Luís Gonçalo Raposo; 7º anho - Scuolas de Miranda de l Douro.

LS DOUS PÁIXAROS I LA CINTA DE LA RAPOSA

72

Nun die de sol, un páixaro chamado Piu Piu staba nun nial a çcansar. Apuis fui cun ls amigos a passear i biu ua páixara tigresa mi guapa. L páixaro Piu Piu dixo-le assi: - Ah páixara, quieres ser mie cumbersada? I la páixara respundiu: - Si, mas solo se tu me dires un filo de quelores brilhantes. Nistante bieno la chúbia i l páixaro Piu Piu nun sabie onde staba la sue casa pra se resguardar. La páixara dixo-le assi al páixaro Piu Piu: - Anton páixaro, onde stá la tue casa? - Nun sei, talbeç steia palhi. Bamos a saber deilha? I fúrun até que la chúbia parou. Fizo-se ua cinta de la raposa ne l cielo i l páixaro Piu Piu dixo assi: - Bamos a bejitá-la? - Si, bamos.- dixo la páixara tigresa- debe haber alhá muita cousa bonita. Mal chegórun an pie de la cinta de la raposa, dixo l páixaro Piu Piu pa la páixara tigresa: - Eiqui tenes l filo de quelores brilhantes más guapo de l mundo. A la páixara tigresa gustou-le tanto que fui cun l páixaro Piu Piu pra casa del. Quedórun a bibir juntos. Passórun-se alguns meses i la páixara tigresa tubo quatro filhos. I bibírun cuntentos para siempre. Ana Teresa; 4º anho - Scuolas de Miranda.


La Gameta

NUN YE FROL QUE SE CHEIRE La primabera chegou, pintada i chena de froles de todas las quelores, eiqui i eili. Marianica, ua garotica pequeinha de pelo negro i uolhos azules, bestido burmeilho als quadrados negros, camisa i çapatos pretos, fui-se a dar ua buolta. Ancuntrou un jardin nunca antes coincido. Era grande cun yerba i frolicas brancas quaijeque an todo l lhado, menos ne l meio. L que habie ne l meio? Mariana gustaba muito de monte, poulou i saltou naquel jardin bonito até que chegou al meio. L meio de l jardin era mi ralo para Marianica, pus nunca habie bido nada assi. Tenie uas yerbas mi altas, anroscadas i mei redondas na punta. Marianica mirou pra aquilho todo i dou-le ua grima. Mal eilha gritou, la parte redonda de la punta de la planta abriu ua boca grande, mal cheirosa i chena de uossos por dentro. Marianica gritou! Gritou i… I apuis? Sentiu-se un grito atafanhado. Marianica, cuitadica, fui angolhida por ua frol gigante. Catarina Alonso; 10º anho - Scuolas de Miranda.

NE L PRAINO MANDÁBAN LS QUE ACÁ STÁBAN Ne l ampeço de la barraige, nós, la giente de Picuote, deziemos, cumo sabiemos dezde siempre, “alhá para delantre” i la giente de la barraige ampeçou a chamar-mos “palhantres” i a fazer caçuada. Eilhes dezien que nós éramos mais atrasados que toda la giente i que nien sequiera coinciemos l denheiro, anquando nós, se calhar, inda l coinciemos melhor q'eilhes. Ne l lhugar fazien-se bailes, ne ls demingos, tocába-se l rigaleijo i la mocidade ampeçaba a bailar. Aqueilhes homes, que nun stában habituados al bino deiqui, que ye mui fuorte, apanhában grandes borracheiras i, nesses bailes, las rapazas nun querian dançar cun eilhes.

73


La Gameta

74

Un die, l alborote fui tanto, que ls barragistas juntórun-se todos an grupos i... - Bíban ls de Baion! - Bíban ls de l Marco! - Bíban ls de la Régua! -… - Nós matamos ls homes i abusamos de las mulhieres! Armou-se un stardalhaço tan grande q'ua pessona de l'aldé fui a tocar las campanas a rebate. Juntórun-se ls de la barraige por un lhado, ls de Picuote por outro i aquilho parecie ua guerra. Ampeçórun a la porrada uns als outros i, al final, ls barragistas, por la rue percipal, parecien sacos de trigo pul chano. Até essa altura, ls de fuora dezien: Cuitadicos de ls “palhantres”, se bamos a la zaragata, nien teilhas quédan ne ls telhados! Mas, apuis daquel die, yá resmungában: Ui!, son salbaiges! Cun eilhes nun se puode bibir! Deilhi pa l feturo, toda la giente respeitaba ls de l'aldé. I, dalhi a pouco tiempo, la guarda yá staba de permanéncia an Picuote. Mais tarde, passou pa l Barrocal. Recuolha de Helena Rodrigues, junto de l abó, Lázaro Rodrigues; 3º anho, Scuolas de Miranda.


La Gameta

NO TIEMPO DE LS DINOSSÁURIOS Era ua beç un home, chamado Teodósio Gang, que era caçador de Dinossáurios. Esse tiu tenie un grupo de cinquenta homes. Acaçában, por die, dous ou trés Ciclopes. Un die l maioral dixo: -Yá acacemos muitos Ciclopes. Agora bamos acaçar ls dinossáurios Rex. Spormentórun l purmeiro die mas nun cunseguírun. Tentórun un segundo die i tamien nun cunseguírun… un terceiro die i nada… -Nós nun cunseguimos, nós lhargamos yá isto – dezírun eilhes todos a ua sola boç. Teodósio Gang oubiu i dixo: -Nós nunca podemos abandonar, manhana bamos a tentar outra beç. I fúrun-se todos ambora. A la purmanhana bien cedico yá alhá stában eilhes todos prontos para seguir. Fúrun andando, até que ancuntrórun un, porparórun nistantico las rateiras. L dinossáurio caiu na armadielha. Agarrórun nua cuorda, prendírun-lo i lhebórun-lo para ua corteilha moble sigura. -Manhana bamos acaçar l último Dinossáurio Rex – dixo l maioral. Soutor die, partírun, anton, pa la spediçon i ancuntrórun outro. Armórun-le la rateira cumo tenien feito antes, acaçórun-lo, metírun-lo noutra corteilha i scapórun cun ls dous. Diego Carvalho; 5º anho - Scuolas de Miranda.

RAPAÇ PERDIDO Ua beç un rapaç iba pa la ribeira i ancuntrou un lhobo. Assustado i mui medroso, ampeçou a correr i só parou quando ancuntrou ua árbole. Nistante se chubiu. L lhobo, sfamiado, ampeçou a ouliar i l rapaç, cheno de miedo, deixou-se cair de la árbole i acabou por perder ls sentidos. Quando spertou staba nun lhugar mui bonito i mui bien arranjadico. Era l paraíso, l cielo. Un anjo biu-lo i fui a tener cun el i dixo-le: - Outro rapazico perdido? Anda alhá, bamos a tirar-te deiqui. Ben cumigo. L rapaç fizo lo que l anjo le dixo, mas deixou-se chimpar nun buraco grande i mui ancho, era l buraco de ozono. I cuitado de l rapaç! Caiu-se cun tanta mecha que fui a tener a la parte de riba de la tierra. Quando caiu fizo un boqueiron tan taludo, tan taludo, cumo aqueilhes de ls bulcones. Mas era tan fondo, tan fondo, que fui a cair nun lhugar caliente i burmeilho. Era l einfierno. L diabo gritou:

75


La Gameta

- Quien stá ende? Cheira-me a giente nuoba? I l rapaç, todo cagadico, ampeçou a chubir pul boqueiron por onde habie caído. I chubiu-lo deligeiro, nun fusse l diabo agarra-lo. Chegou a la tierra todo anfarruscado i mui cansado. L rapaç quedou un baliente na tierra, un dius ne l cielo i un diabo ne l einfierno. Isaac Martins; 7º anho - Scuolas de Miranda.

PAULITEIROS Hai muitos anhos, ua grabe anfermidade atacaba la mocidade de la Tierra de Miranda. Yá a la borda de l zaspero fazírun ua pormessa a Nuossa Senhora de l Rosairo. La pormessa era que se aqueilha eipidemie acabasse, la mocidade daqueilhas tierras dába la buolta a las aldés a dançar culs palos. La doença parou i la pormessa fui cumprida. Assi, todos ls anhos, no último deimingo de agosto, essa tradiçon cumpre-se. Patrícia Gallhardo;

76

6º anho - Scuolas de Miranda.

QUIN BOLAS Era ua beç un bui que se chamaba Quin Bolas. Un die l duonho yá farto de l ber an riba de las bacas prendiu-lo nua squina cun arame farpado. Quin Bolas sentie-se solico i decediu saltar i saltou mesmo. L duonho fui-le a dar de comer a las bacas i biu l bui daquel jeito. Anton l duonho, cheno de raiba, gritou: - Cumo saliste dende?!... I Quin Bolas respundiu: - MuMuMuuuh!... L duonho, anrezinado, precurou-le: -L que ye que deziste? L bui respundiu: - Dá-me un papel i ua caneta. Anton screbiu i falou: -Agora chamo-me Quin, porque las bolas stan alhá riba! Lara Fabiana; 5º anho - Scuolas de Miranda.


La Gameta

ONDE ACABA LA CINTA DE LA RAPOSA Hai mitos i cuontas acerca de l lhugar onde acaba la cinta de la raposa i dun pote cun monedas de ouro. Cá pra mi, estas cuontas son mintira. Se furdes alhá, cumo you fui alhá ua beç i chegardes onde acaba la cinta de la raposa, aquilho que ides a ber ye un buraco, ua foia bien fonda. Ua beç fui-me a çcobrir este mistério, mas dou-me ua grima i buolbi pa trás. Soutordie tornei a ir até onde acababa la cinta de la raposa i era berdade, l buraco alhá staba. Parte de mi staba cun ganas de saltar alhá pa drento, a saber de l que habie i a la outra apetecie-le scapar a correr pra casa. You segui la parte de mi que me parecie ser la mais ajuizada i tentei buolber, até que alguien ou algua cousa m' ampurriou i you chimpei-me pa l buraco. Dei muita buolta i tardei muito an cair i, la única cousa que se bie, era la lhuç de l cielo a zaparecer. Pul fin caí nua strada berde que, apuis de muito haber andado, me lhebou até un monte cun cerca de mil metros de altura i nun sei quandos de ancho. Andei alredor de l monte inda bastante tiempo, até que ancuntrei un alçapon. Abri-lo i fui até un pobo de duendes. Stában todos cun cara de monos, mui aborridos i outros até algo tristes. Un deilhes assi que me biu dixo: - Ua houmana!- i ampeçórun todos a saltar i a cantar de cuntentos. - Toma l diamante.- dixo un deilhes, anquanto me daba la piedra brilhante.

77


La Gameta

- Para quei? - Para la poneres na boca de l monstro. - Mas qual monstro? You eiqui solo beio nanicos i a mais naide. - L que stá atrás de ti. I, nun sfregante, un monstro taludo apareciu atrás de mi. Ls duendes ampatórun-lo un pouco, anquanto you le meti la piedra brilhante ne ls dientes. Çpuis aqueilha béstia medonha zapareciu. Abri ls uolhos i staba an riba de la cama, ne l miu quarto, an casa. Por algun tiempo inda cuidei que houbissa sido un suonho, mas tenie na mano un pote. Nun tenie monedas de ouro, solo habie alhá ua pequeinha lhembrância dua cinta de la raposa. Beatriz Santos; 4º anho - Scuolas de Miranda.

SEGAR L FENO 78

Ye berano, ls cerrados i las tierras stan amarelhicos de tanto le dar l sol, ye anton l'altura de segar l feno i apuis ye que ben l trigo. Chico, l agricultor, purparaba la merenda. Staba un sol que nun se aguantaba i habie trés semanas que nun chubie i por bias disso, staba na hora de segar l feno de ls cerrados. La yerba staba alta i amarelhada, por isso habie que la segar, pensaba Chico. L trator roncaba, staba listo pra ir pa l trabalho. Chico atrélou-le ua segadeira. Matias, que ye un garotico de nuobe anhos, que le metie muita curjidade a aquilho que Chico staba siempre a fazer, pega na bicicleta i botase atrás del. Chico arrepara que Matias iba atrás i pregunta-le: - L que stás a fazer? - Iba-me a assomar, a ber l que ibas a fazer cun aqueilhes ferragachos todos. - Bou a segar l feno, apuis deixo-lo secar i amárro-lo an feixes i arrecádo-lo nun palheiro que tengo na beiga, assi las bacas ténen que comer pra todo l eimbierno. Se quejires puodes benir manhana a ajudares-me a traer ls feixes pa l palheiro.


La Gameta

I assi fui. A las siete de la manhana alhá staba Matias a spera de Chico, que benie pobo arriba, cun l sou trator mui rugidoso. - Chube-te pa l trator, nun te bás a cansar na bicicleta, que tenemos muito trabalho pra fazer. Chegórun al cerrado i alhá stában ls feixes de feno, mui lindos, a spera de séren acarreados pa l atrelado: -Anda Matias, agarra nun biendo i bota- los pa riba. - dixo Chico. Matias lhougo se fartou i diç Chico para el: -Á Matias, anton ne l tiempo de miu abó de las calças teniemos que fazer todo a la mano. Agora yá tenemos tratores i segadeiras, mas datrás andábamos ua semana pra fazer l que agora fazemos an trés dies – cuntinou Chico. Apuis de l trabalho star feito, ls dous fúrun a comer la merenda. Fábio Alexandre; 9º anho - Scuolas de Miranda.

STÓRIA FELIÇ Era ua home que tenie trés perros: un pastor aleman, un perdigueiro i un çanfono pequeinho. Un die l home tubo de salir de l pobo onde bibie para ir a ganhar la bida noutro lhugar. Cumo la bida nun se le arranjou, passou un, passórun dous, trés, quatro, cinco, seis dies i… mius perricos, chenos de fame, siempre a lhadrar, a lhadrar pul sou duonho i nada. I tanto lhadrórun que al sétimo die, cuitadicos, quando l amo tornou, yá eilhes stában quaije a sperir sien boç i yá nun podien mais que latiar mui baixico. L duonho, al ber ls sous animalicos tan andebles, chorou tanto, tanto que iba quedando cumo eilhes. Apuis azinolhou-se a la sue borda i fizo-le fiestas, fiestas, mais fiestas. Dou-le de comer i eilhes ganhórun bida nuoba. A partir desse die, l duonho cuntinou a bibir fuora, mas, cumo nun tenie casa pa ls poner, passou a ir a dá-le de comer cada segundo die. Eilhes agradécen achegando-se a el a tocar l rabo. Cumo las pessonas, ls animales tamien merécen stima. Tânia Martins; 4º anho - Scuolas de Miranda.

79


La Gameta

TIU CHOCLATE Era ua beç un tiu que se chamaba Jesé Luís. Daba muitos choclates als garotos i estes fúrun-se habituando. Apuis duns dies ampeçórun-le a chamar tiu Choclate. - A tiu Choclate!!! - A tiu Choclate!!! Passadas alguas semanas, tornórun cun esse denome i l home nun gustou mesmo nadica, pus saliu de casa cun ua caiata i partiu-le las cuostas. Alexandre Rodrigues; 6º anho - Scuolas de Miranda.

UA ABINTURA CUN LAS AMIGAS

80

Era ua beç trés amigas. Ua deilhas chamába-se Cátia, outra Joana i la outra Ana. Cátia bibie an Miranda de l Douro, Joana an Aldé Nuoba i Ana an Malhadas. Ua beç Cátia cumbidou a Ana i a Joana a la sue casa. I fúrun a brincar pa la sue casa anté que ancuntrórun ua arca bielha de la roupa, que staba stribada a un canto. Curjidosas cumo éran, abrírun la arca i alhá drento ancuntrórun trés bestidos brancos cumo la niebe. An baixo ls bestidos staba un mapa. Ana pegou nel i dixo pa las amigas: - Mirai, hai ua cousa eiqui! - L quei?- dixo Joana. - Ah! Asparece-se-me a un mapa!- respundiu Ana. - A sério, Ana? - Si, ye un mapa dun tesouro…i esta ye la tue casa, Cátia! - Bamos a ber se çcobrimos l tesouro. – dixo Cátia. - Para ampeçar, tenemos de ir pul corredor, apuis biramos a la nuossa mano squierda, salimos pula puorta de las traseiras i bamos até al huorto, an pie de l poço. Hai que scabar, a ber se sal algo dalhá. Las amigas fazírun assi. Scabórun, scabórun i ancuntrórun ua arca. Abrírun la arca i alhá drento habie… nó, nada disso! Nun éran monedas de ouro ou prata, mas si trés computadores. Fui ua buona abintura esta passada pulas trés amigas. Cátia Pinto; 4º anho - Scuolas de Miranda.


La Gameta

UA CUONTA DE NATAL Nua nuite de Consuada habie un nino que bibie nua ruga scura, tan scura ou mais scura que l culo dun lhobo. El staba squecido, pus nun tenie pai nien mai. Mas tenie algua cousa an que acraditaba muito; era l Pai Natal. Staba solo, cun friu, cun fome, sien naide, mas ne l sou coraçon pequeinho tenie la sprância q' algun die todo iba a demudar. Fui nesse antretiempo que, biu ua lhuç fuorte i relhamposa. I preguntou-le: - Quien ye que stá eilhi? Alhá ne l fondo, ua boç roufeinha i fuorte respundiu: - Oh, oh, oh…sou l Pai Natal. L garoto dixo-le: - L que quieres de mi? - Quiero que baias cumigo, a botar-me ua mano, a dar ls persentes de Natal als outros ninos de l mundo. L nino dixo: - Si, si, si…Pai Natal! I fui assi que l nino se tornou nua cuonta de Natal, porque todos ls anhos iba cun l Pai Natal a casa de ls garotos i ponie, an baixo de la arble de Natal, ls persentes que deixában cuntentos ls outros ninos. Cristiana Pires; 4º anho - Scuolas de Miranda.

UN DIE GRANDE Ampeça la calor, l berano stá a la puorta. Hai un grupo d'amigos que inda stá an aulas, mas cun la calor que fai nin sequiera quieren saber, nua tarde destas, cua calor doutro mundo, decedírun faltar a las aulas i fúrun-se pa l riu. Naide staba a cuntar cun isso, mas mesmo assi nun fui ampedimiento pra nun ir. La calor era tanta i las ganas de aturar ls porsores i star ancerrados nua sala eran mui poucas! Quando chegórun alhá, naide querie dar l purmeiro passo, anton dues deilhas, astrebírun-se. Acercórun-se de l'auga i chafurgórun-se neilha. Staba un cachico frie, mas cun la calor que staba de l lhado de fuora sabie bien. Çpuis deilhas, yá todos fúrun. Las rapazas fúrun de cuecas i soutiens, i ls rapazes de bóxers, mas cumo stában antre amigos, nun habie qualquiera porblema, ye cumo se stubíssen na pecina. Naqueilha parte de l riu onde eilhes stában, habie ua casica anriba, que tenie un muro pa l riu. Chegórun çpuis outros i saltórun dalhi. Las

81


La Gameta

rapazas tamien querien, ora essa! Chubírun, mas para saltar era un castigo, l muro habie de tener uns cinco metros, mas alhá fúrun capazes de saltar i gustou-les, porque çpuis nun se cansában, solo querien aquilho. Stában-se a debertir, achórun ua buona prancha. Más tarde chegórun uns amigos dun de l grupo i ajuntórun-se todos, quedórun todos amigos. Un desses que bieno quijo fazer l guapo delante de todos i armou-se an angrengo. L resultado fui un pie todo cortado i uns furos nas cuostas i claro, arranhones nun le faltórun. Todos se rírun no momento an que el se caiu, mas açpuis bírun que aquilho era grabe i chamórun ua ambulância. El fui pa l spital, mas nun tenie nada de grabe, era solo l que staba a la bista, anté parecie pior do q'era. Nesse die yá nun fúrun mais pa la auga, tamien porque tenien que se secar, alguns inda tenien que apanhar la carreira para ir pra casa. L rapaç quedou bien i passada ua semana, staba un die de calor cumo naqueilha tarde i fazírun l mesmo - fúrun pa l riu - i stan ls mesmos que de la outra beç, mas desta beç naide se chimpou nin se smurrou, naide fui parar al spital. Habien daprendido la liçon cun l que habie acuntecido de la outra beç i andában cun atento. Cláudia Meirinhos; 11º anho - Scuolas de Miranda.

82

L DIENTE Éran ls anhos uitenta i Marie staba na sue hora de almuorço. Eilha nun podie passar sien un cacho de pan i l que mais le gustaba éran las codicas i ls recustrones. Naquel tiempo pouca giente questumaba lhabar ls dientes i Marie yá nun ls tenie todos, tenie alguns postiços. Ora, las codicas q’eilha habie comido fizírun-le zapegar un diente de la dentadura. Dou-se de cunta i metiu-lo an baixo de l prato. Quando acabou de comer, saliu de la cozina i, quando buolbiu, sue mai yá habie sacudido la toalha de la mesa pa l caçuolo de l perro. - Ah mai i l miu diente que staba eiqui? - You nun lo bi filha! Mas tu nun te me aflijas que agora bamos a spreitar onde l perro bai a cagar pa lo agarrarmos. -Ah mai! Si bos parece a bós agora que you si querie un diente cagado. Antes quiero quedar sin el. Daniela Moreira; 12.º anho - Scuolas de Miranda.


Para Monhecos



La Gameta

YOU, D. DENIS “El rei D. Dinis fez tudo quanto quis.” Las figuras: Profeta Un pantemineiro de l pobo. D. Denis L rei que fizo bila a Miranda i le mandou fazer un castielho. Filho de Afonso III, l Bolonhés i de Beatriç de Guillén, filha bastarda de Fonso X, l Sabouco. Rainha Sabel Mulhier de D. Denis, filha de l soberano aragonés Pedro III i de sue mulhier, D. Constáncia Hohenstauffen. Anfante Fonso Feturo rei Fonso IV. Filho legítimo de D. Denis i Sabel de Aragon. L bilano i mala rés. Nun le gustaba l caldo de garbanços nien ls armanos. Solo querie ser rei. De pequeinho, ls armanos chamában-le Fonsico Malico. Anfante Fonso Sanches Mardomo-mor de l Reino de Pertual. Filho eilegítimo de D. Denis i D. Aldonça Rodrigues de Sousa. Era l filho que mais le gustaba a D. Denis. Apuis de la muorte de l pai tubo que se scapar pa Castielha senó, l mei armano, Fonso IV, cortába-le l cachaço. Anfante Juan Fonso Filho eilegítimo de D. Denis i de D. Maria Pireç. Nun tubo la mesma suorte que l mei armano Fonso Sanches. Nun fugiu a tiempo, de maneira que, quedou sien la cabeça, a mando de l tamien mei armano Fonso IV. Anfante Pedro Fonso Alferes mor, mais tarde conde de Barcelos. Filho eilegítimo de D. Dinis i D. Grácia Froes. Rapaç listo i culto cumo l pai. Screbiu la Crónica Geral de Spanha de 1344. Tubo que fugir pra quedar cun la cabeça anriba de ls ombros. Bispo D. Martino, arcebispo de Braga i la outoridade mássima de la eigreija pertuesa naqueilha altura. Amigo achegado de D. Denis i coincedor de las rambóias de l rei. D. Branca Ua de las ciento i muitas amantes de D. Denis. Era de la bila de Mirandela. Mui guapa, sigun dezien. Criado Un zbalido daquel tiempo, un pinche.

85


La Gameta

Profeta Una, dona, trena, catrona, quina, quineta, cabeça de raneta, benga l rei D. Denis cun la sue caçuleta, i dona Sabel cun rosas ne l mandil, l filho malino Fonso IV cun quadril, quadril, quadrilon, cunta las binte que las binte yá son… i agora…schiiiiii! (entra D. Denis cantando i l profeta queda a oubi-lo) D. Denis “Provençais soem muito bem trovar E dizem eles que é com amor Mas os que trovam no tempo da flor E não em outro, se eu bem que não Têm tanta coisa no seu coração Como pela minha senhor me vejo levar…” 86

Profeta Ah! Ye l rei labrador, poeta i trobador D. Denis! Que moda más galana! (D. Denis mira mui sério pa l profeta que l anterrompiu) D. Denis Quien sodes bós, cabalheiro? Nunca bos hei bido antes. Nien nos mius seranos jogralescos. Profeta Pus nó magestade, pus nó. Sou ua pessona de l pobo, you nun sei trobar fidalgo. D. Denis I porque trajais de negro, cabalheiro? Por acauso sodes dalgue orde melitar que you inda nun conheça neste mui reino? Se sodes de la de San Tiago, arrenegai al mestre castelhano! Se sodes Templário mudaremos l nome pa la Orde de Cristo. Que bos parece, cabalheiro? Profeta Nó, nun ye isso magestade. Até me gústan ls Templários, assi cumo a bós i a


La Gameta

isso todo…buossa…nuossa…majestade. Ye que nun tengo outra roupa que trajar. D. Denis “Ai flores de verde pino…” Ai miu amigo, pegai dieç morabitinos i ide-bos a mercar outra roupa! Fiç tantas feiras por essas bilas de Pertual, home… i puontes i caminos. Ide-bos alhá. (D. Denis precura l denheiro)… “Ai Deus i u é?” Eiqui stá. Cuidei que lo habie amprestado todo a Fernando IV de Castielha. Mas nó! Siempre hai algun de sobra. Tomai, pegai amigo, forra l bun forrador pa l bun gastador! I ide-bos por esse reino a saber de fertuna. Profeta Dieç morabitinos?! Comenéncia! Se fusse la buossa mulhier, la rainha Sabel, dába-me quinze libras! D. Denis Rais-ta-plara, sou çimplório! La mie tie, la mie tie, siempre la mie tie! La mie tie bota-me la casa a perder reconchos. Que probe i mal agradecido sodes, cabalheiro. Pegai no denheiro i … andai! Ide pra Miranda! Hai que pobrar las tierras aculhouca de Riba Coa. Acabei de firmar un tratado an Alcanhiças, alhá pa l culo de Judas, acerquita de Miranda. Que trincadielha le fiç a Fernandico de Castielha. Marie de Molina quedou ambofada cumigo! Bah, a mi tanto se me dá. ( l profeta sal i queda solo D. Denis a falar del) D. Denis You apersento-me. Chamo-me Denis. Miu pai puso-me este nome porque naci ne l die de San Denis, un santo francés, de la Lutécia, que le curtórun la cabeça i… (sínten-se uas bozes de garotos) Anfante Fonso Sanches Ah pai! Fonsico Malico arrebunhou-me la cara toda.

87


La Gameta

Anfante Juan Fonso Ah pai! Fonsico Malico apertou-me l cachaço. Anfante Pedro Fonso Ah pai! Yá nun quiero fazer más cópias de lhatin! D. Denis Ah rapazes! Mirai bós, que nien me deixan un cachico assossegado. Fonsico Malico, beni acá. Yá bos tengo dito pa nun baterdes a buossos armanos mais de milhientas bezes. Mirai que bos mando de barco cun Manuel Pezagno para loinge! Falo an sério! Fonso Malico I quei? Eilhes nun son mius armanos. You ye que bou a ser l rei. I bou a mandar muito! I bou-los a mandar pra loinge, pa Ceuta, se fur perciso, para an pie de ls mouros.

88

D. Denis Nun dígades ua cousa dessas que me tolheis l coraçon. Son buossos armanos de sangre real. Habeis de tener respeito. Quien manda nesta casa sou you! Debeis-me tamien respeito a mi, Fonsico Malico. Fonso Malico Armanos? Son mas ye filhos de las buossas galdérias i amantes, aqueilhas a quien bós sustentais. D. Denis Nun dígades isso, Fonso Malico que lhebais ua túndia, mirai q'apuis cantais la morena probençal an langue d'oc! Fonso Malico Bou-me ambora, bou pra al pie de mie mai Sabel! D. Dinis Ide-bos, ide-bos a amarrar an baixo las saias de buossa mai. Ide-bos garoto mimado i aporbeitai pra lhimpardes las muormas! I inda quereis ser rei?! (Fonsico Malico sal a chorar a saber de la mai. D. Denis chama ls outros armanos para an pie del)


La Gameta

D. Denis Beni acá mius lindos. Beni acá a tener cun buosso pai, que bos quier fazer uas festicas. Anda, beni Fonso Sanches… i bós tamien…pronto, pronto yá passou. L buosso armano ye malo cumo un perro. (D. Denis fai-les uas festicas) D. Denis Bós si, Fonso Sanches. Bós si dábades un rei baliente pra Pertual i pa ls Algarbes. Juan Fonso Ah pai, duole-me tanto l cachaço. D. Denis Teneis que fazer cuidado q' un die destes inda podeis quedar sien el. Pedro Fonso You nun quiero fazer mais cópias. D. Denis Pronto, pronto. Yá chega por hoije Pedro Fonso, senó inda scribes ua Crónica Geral. Ide todos a brincar cun las spadas alhá para fuora. (diç pa l criado) D. Denis Criado, beni a cá. (ben l criado) Criado Chamestes, buossa majestade? D.Denis Lhebai-me esta mocidade a dar ua buolta a cabalho. A ber se s’antreténan un cachico cun las spadas. Ponei las cotas de malha que ye mais seguro. A ber se tengo algun çcanso nesta casa. (D. Denis cuntinua la cumbersa)

89


La Gameta

D. Denis I cuntinando la nuossa cumbersa, sien naide mos chatear... l miu nome ye Denis, por haber nacido ne l die desse santo que se chama S. Denis, bispo i mártir de la Lutécia. Diç la lhienda que andou un cacho baliente cun la cabeça cortada antes de se morrer. Na stória ponírun-me la nomeada l rei Labrador, ua beç que zambulbi la agricultura i l comércio, criei feiras francas, pobrei muitas tierras, lhebantei muralhas i castielhos, fiç muita biaige porende, anton a esses pobicos stribados a la raia cun l reino de Castielha i Lhion nien se fala. La berdade ye que fiç un pouco de todo. Tube ua eiducaçon francesa, yá que miu pai era l Bolonhés. Até ua armada nabal, mas daqueilhas an cundiçones you mandei fazer para zambulber l comércio cun la Flandres i cun las naçones de l'ouropa de l norte. I sembrei arbres, pinos, muitos pinos. (ben l criado) Criado Çpulpai-me buossa magestade, mas ye que D. Martino, arcebispo de Braga, stá eiqui i quier falar cun bós.

90

D. Denis Maidai-lo antrar. D. Martino “Deo Gratia” buossa Magestade! Cumo habeis passado? D. Denis Miu buono amigo Martino de la ramboia i arcebispo de Braga. Cada beç mais gordico, cumo San Garabito. Botai acá un abraço arrochado. Bei-se bien que bos pinta la fazienda de Braga. (abráçan-se ls dous) D. Denis Sabeis ua cousa? Bou a criar ua Ounibersidade ne l reino de Pertual i bai a ser an Lisboua. La giente scusa de ir a studar pa las ounibersidades de la ouropa. D. Martino Mi bien pensado, magestade. D. Denis Tamien m'oucorriu screbir todos ls decumientos de la mie chancelarie an


La Gameta

Pertués. L lhatin sona-me a bielho, a mofo i l pertués ye bien melhor. Mirai las cantigas de amigo i d'amor que trobo an galaico-pertués. Nun son tan belidas i tan louçanas, D. Martino? D. Martino Si…si…sodes un berdadeiro poeta. Inda morreis d'amores por D. Branca? D. Denis “Non posso eu, meu amigo, con vossa soidade viver, ben vo-lo digo; e por esto morade, amigo, u mi possades falar e me vejades.” D. Martino Pois, stou a ber, stou! I bai a ser guapo bai. I Dona Sabel nun anda porende? (l bispo spreita pa ls lhados) 91

D. Denis A estas horas debe star a lhimpar las muormas a Fonsico Malico. D. Martino Esse buosso garoto ye l diabo an figura de giente, D. Denis. Ye filho de mala gaita. D. Denis Nun me dígades nada, D. Martino. Trai-me tan consemido esse bardinote. La mai, inda por riba le dá l galardon. D. Martino Quereis anton que firme la carta que screbistes? D. Denis Claro, miu bun amigo. D. Martino Deixai-me-la ler anton, buossa magestade.


La Gameta

D. Denis Ende la teneis, D. Martino. D. Martino Deixai-me-la ber, que yá beio mal! Mas esta ye acerca de la tierra de Mirandela! I diç “…Esta vos faço, por compra de vosso corpo. E se Deus tiver por bem, que haja de vós filho ou filhos, que ficasse a eles a dita vila, quando não, tornasse à croa”. (Apuis assina na carta) D. Martino Yá ten la mie assinatura. (chega l criado) Criado Çculpai-me anterromper magestade. Mas ye que Fonsico Malico atirou cun Juan Fonso de l cabalho abaixo i agora l rapaç nun me pára de chorar. 92

D. Denis Si ten la sangre bien azeda esse Fonsico! A quien se salirá? Criado, chamai-lo a la mie perséncia. D. Martino Pus you bou-me que yá se fai tarde, D. Denis. De la última beç que bi a Fonsico Malico eiqui, andaba a sgodar ua guindilha ne l culo de l miu cabalho i apuis sabe Dius cumo you cheguei a casa, cuido que fui an seista a scatrapuliar. D. Denis Si ide-bos, D. Martino. Ide cun Dius i agradeço ls buossos serbícios. (D. Martino retira-se i ben Fonsico Malico) D. Denis Que fui desta beç, Fonsico? Fonsico Malico Nada pai. Stábamos a brincar als reis i apuis, Juan Fonso i Fonso Sancho querien ser eilhes ls reis de Pertual i de ls Algarbes. I nun era justo. You sou mais bielho q’eilhes. Apuis Fonso Sanches scapou-se a correr i a Juan Fonso


La Gameta

inda fui capaรง de l botar ls gazenhatos a ua pata i mandei-lo de l cabalho abaixo! Apuis troci-le l cachaรงo. Mas fui a brincar. D. Denis Isso nun son bricadeiras dun herdeiro a la corona de l reino de Pertual i de ls Algarbes, Fonsico Malico. Afonsico Malico Mas you era solo a brincar, paiโ ฆcumo fรกzen ls mais bielhos nas guerras! D. Denis Nien mas, nien meio mas, Fonsico Malico. De castigo, esta semana, bรกs a comer caldo de garbanรงos todos ls dies. Afonsico Nรณ pai, isso ye que nรณ! Todo menos isso. Tenei piadade de mi! Mandai-me antes pra Miranda de Riba Coa. D. Denis You yรก dixe ua beรง, Fonsico Malico i palabra de rei nun buolbe atrรกs. GARBAN-ร OS. (Fonsico bai a chorar para al pie de la mai) Fonsico Ah mai, pai quiere-me fazer comer caldo de garbanรงos sรณ por you haber feito uas brincadeiras als mius armanos. D. Denis Uas brincadeiras ou uas trastadas? Rainha Sabel D. Denis, nun podeis ser tan sebero cun l nuosso filho, senรณ un die destes inda arma ua guerra contra bรณs. D. Denis La culpa teneis-la bรณs, rainha Sabel, que le dais galardon. I apuis el solo stรก contra mi. Yรก nun sei l que l heide fazer pa l baralhar.

93


La Gameta

Rainha Sabel Son garotos, quieren ye brincadeira, D. Denis. Hai que lo lhebar a bien. D. Denis Pois, son garotos, solo quieren brincadeira. Un die destes mata un armano i apuis quiero ber de quien ye la culpa, Rainha Sabel. Rainha Sabel Nien tanto a la letra, home. Bou-me que tengo que ir a rezar al Sprito Santo. D. Denis Tu i las tues rezas mulhier. Inda bás a chegar a freira, santolária ou milagreira deste reino. Aporbeitai i rezai por Fonsico Malico que bien percisadico debe star. Rainha Sabel Bou mas ye a rezar puls dous que bien percisadicos habeis de star.

94

D. Denis Aquel mandil que teneis, cun ls feitius a las rosas, apareciu todo roto. Cá para mi fúrun halbelidades de Fonsico Malico. Rainha Sabel Alhá stais bós a culpar l nuosso filho, D. Denis. Deixai-lo cuitado, inda ye un garotico. (La rainha Sabel retira-se i D. Denis fala pa la giente) D. Denis Pois, la mai dá-le galardon i apuis que ye q’un pai bai a fazer? Nien you que sou rei! Agora que stamos solos outra beç, bamos a seguir la nuossa cumbersa. Sabei bós que you fiç muita biaige pul reino i cheguei a star an Miranda i fui ua beç, quando fui a assinar l tratado a Alcanhiças, an 1297. Fui mi bien tratado, sabeis? Giente mui campechana i houspitaleira. Naquel tiempo chamei-la Miranda la Nuoba de Riba Coa. I cumo quedaba nun sítio stratégico pa la defénsia de l Reino de Pertual, yá bien stribada al reino de Castielha i Lhion, arranjei-le l castielho, fiç-le las muralhas i ua eigreija an honra de Santa Marie. Claro, cun la ajuda de ls mestres d'obras, ls frailes de Abis. I até le


La Gameta

arranjei ua feira cun alguns dies, todos ls ampeços de cada més, pra que mais giente benisse a pobrá-la i a zambulbe-la. Até las pessonas de las tierras de Bermilho i outras de Lhion i Castielha podien benir a la feira. (sínte-se ua boç) D. Branca D. Denis, D. Denis! ( l rei bira-se pa ls lhados a ber se bei alguien) D. Denis Parece-me que oubi bozes porende. Nun debe ser naide. Debo d'andar a sonhar. D. Branca D. Denis, D. Denis! Stais solico? D. Denis Hum…sona-me a cantiga d'amigo. I cumo bos iba dezindo, a respeito de Miranda, screbi ua carta de foral a Miranda muito antes de passar alhá, yá an 1286, stando you an Santarém i fiç deilha bila i tierra coincida por esse Pertual afuora. Assi armei you ua tierra pa l reino de Pertual i de ls Algarbes. D. Branca Dais-me licéncia, magestade. D. Denis D. Branca, l miu coraçon dá poulos só de bos ber. Antrai que stou solico. Antrai, antrai i un cantar d'amor bos cantarei. D. Branca Ah! Miu rei trobador que cantais “a soidade da sua senhor!” D. Denis Dona, sabei que, segundo l'amor que tubirdes, tenereis l'antendimento de ls mius bersos. (sínten-se las risas d’ambos dous) Duarte Martins.

95



Precurando



La Gameta

LAS CABANHUOLAS I OUTRAS FORMAS DE BER L TIEMPO Hai uns anhos atrás publiquei ua anterbista que tenie a ber cun l cálculo de las cabanhuolas na Tierra de Miranda i que saliu, apuis algun tiempo, nun jornal. Passado este tiempo dou-me ganas d'agarrar nessa bielha cumbersa de serano i, tenendo-la persente, fazer un pequeinho studo alredor de las cabanhuolas, de maneira a stribar-me a outras culturas, a outros saberes i a outras palabras onde las cuntas alredor de l tiempo fúrun feitas i, inda hoije, an alguns casos, cuntínan a ser feitas, sobretodo pula giente mais bielha que inda trabalha i bibe ne l campo. Persentemente, ls coincimentos científicos acerca de l tiempo meteorológico fizo cun que estas práticas i estes cálculos ancestrales pra adabinar l tiempo quedássen quaije an bias de zaparecer, dado l balor científico dubidoso que ténen. Mas l que stá an causa eiqui nun ye tanto l balor científico deste bielho cálculo metereológico, mas l aprécio antropológico i cultural deste anciano pensar anterpretatibo que fizo parte dua sociedade rural durante uns lhargos seclos i hoije, pula cierta, fazerá parte de l nuosso patrimonho cultural.

La fiesta de las cabanhas ou de las cestas Ye algo custoso dezir donde bénen estas tradiçones i quando estes cálculos, relacionados cun l'arte de adabinar l tiempo, ampeçórun a ser feitos. Ls purmeiros registros a ber cun prebisones de l tiempo de que hai memória na stória de la houmanidade oucorrírun na antiga Babilónia,

99


La Gameta

100

percisamente nas celebraçones de la Fiesta de las Suortes, tamien coincidas pul Zamuk. Nestas cerimónias festibas de l Akitu, de l anho nuobo babilónico, la giente antentaba adabinar l tiempo mirando pa las seinhas que benien para cada un de ls meses de l anho. Estes rituales fazien-se mais ne l sentido de saber la quantidade de auga que poderie benir ne l próssimo anho i l tiempo q'era sperado pra cada un de ls meses de l anho que stában por benir. Ye tamien nesta linha de adabinar l tiempo i de la amportáncia que tenie l’auga pa ls campos que, mais tarde, bamos ancuntrar, nas tradiçones de l pobo judiu, la Fiesta de ls Tabernáculos, (palabra latina “tabernaculum”, que quier dezir cabana) ou, tamien coincida pula fiesta de l Sucot (outro nome dado, an lhéngua heibraica, a estas celebraçones) ou Fiesta de las Colheitas ou, solamente, de las “Cabanhas”. La fiesta de ls Tabernáculos, de las Colheitas ou de las Cabanhas, ampeçou por ser ua fiesta agrícula onde habie rituales de oufierta daquilho que la tierra daba. A par de ser ua fiesta agrícula, tamien oucurrie un arramamento simbólico de auga pra agradecer la chuba que benie durante l anho, la mesma que possiblitou que las colheitas houbíssen sido feitas. Ouraçones i pedidos éran feitos an troca de mais auga pa l anho que staba pra benir. Nestas celebraçones, ls judius lhembrában tamien la salida de l sou pobo de l Eigito i l camino que habien feito durante quarenta anhos pul deserto. La fiesta duraba cerca dua semana i durante este tiempo todo, l pobo heibraico quedaba a morar an tiendas ou cabanhas mui simpres, mui andebles, feitas cun ramos, fazendo lhembrar, de cierta maneira, la probreza que ne l passado acumpanhou esta giente durante quarenta anhos ne l deserto, a camino de la tierra pormetida. Ye possible cunfirmar nun decomiento mui antigo, yá de la era de 1020 d.C., an Toledo, que diç que ls judius colgában cien “cabañuelas” no sou bárrio, an memória de ls anhos que habien passado, caminando pul desierto de l Sinai. Tamien se sabe que nestas festebidades agrículas era tradiçon, ls judius oufrecéren un cesto anfeitado cun ls purmeiros fruitos de l anho q'eilhes lhebában pa l templo sagrado. A respeito de la anterpretaçon eitimológia de la palabra “cabana” - i a las correspondentes desta an castelhano, cabañuelas; an mirandés,


La Gameta

cabanhuolas; an catalan cabanyelles; ye possible que la palabra, cun l passar de ls seclos, podira tomar ó perder outros significados i nun querer dezir solamente “l abrigo de la cabanha”, mas tamien l feminino de “cabano” que, neste caso, quier dezir “cesto”. Esta associaçon de géneros ye mui possible, yá que las palabras “cabano”/ “cabaneiro” eisísten an alguns dicionairos de lhéngua pertuesa i a par de l significado “alpendre”- abrigo-, tamien carrega l significado de “cesto alargado”. Por outra bia, ye possible que la palabra “cabañuela” tamien faga referéncia al sítio onde se fazie la fiesta judie de las colheitas, an Toledo i por bias dua eiboluçon semântica de metonímia, esta palabra passasse a querer dezir l sítio ou l lhugar onde se celebraba esta fiesta de las colheitas. Quanto a la ourige de la palabra, las cousas nun son mi claras, ua beç que hai dicionairos que dízen que la palabra “cavannus” ye un celtismo an lhéngua remanse, mentras outros dízen nun haber grandes certezas a respeito a esta ourige celta. Eitimologicamente la palabra “cabano” ben de l eitaliano “gabano” - capote - que, por sue beç, decende de l árabe “qaba”, que quier dezir túnica. Cumo sabemos, tanto l capote, cumo la túnica oufrécen abrigo i resguardo. Al cierto ye que la palabra antrou pa l lhatin nua época tardie, pós-ambasones, pus Isidoro de Sebilha fala dua “tugurium casula” que ls “rustici” de la península eibérica chamában de “capanna”, l que mos remete pra cabana/abrigo. Por antre tanto debaneio de palabras, cuido que fai sentido ber las cabanhuolas cumo ua fiesta relacionada cun las colheitas i de ls cestos usados neilhas, ua beç que cebelizaçones mais antigas yá celebrában esta mesma fiesta de las colheitas, ajuntando-le a eilha l oubjeto cesto, ne l caso de ls judius, onde las oufiertas éran antregues. Tamien nun podemos poner de parte la palabra “cabañuela” i l relacionamento deilha cun l lhugar onde era celebraba la fiesta judie de las colheitas, na cidade de Toledo, an Spanha. Habie cebelizaçones que pra fazer la contaige de l tiempo i de l que fusse, usában l barro, la piedra i la madeira. Possiblemente, eiqui, la giente de l campo tamien fizo la mesma cousa, ajuntando-le un calendairo specífico dua determinada altura de l anho, un solestício, fiestas religiosas ou outras

101


La Gameta

manifestaçones, inda que podíssen ser defrentes de tierra pa tierra, mas que eilhes regrában i memorizában nestes cálculos que teníen que ber cun la arte de antecipar i anterpretar l tiempo.

Las cabanhuolas na Tierra de Miranda i l tiempo pa l anho anteiro PURMEIRAS CABANHUOLAS MÉS QUE REPERSÉNTAN

JANEIRO

14

FEBREIRO

15

MÁRCIO

16

ABRIL

17

MAIO

18

JUNHO

19

JULHO

20

AGOSTO

de 21solestício eimbierno

SETEMBRE

22

OUTUBRE

23

NOBEMBRE

24

DEZEMBRE

25

Natal

SEGUNDAS CABANHUOLAS 26

JANEIRO

102

DEZEMBRE

13

Santa Luzie

Santo Stebo

DEZEMBRE

27

NOBEMBRE

28

OUTUBRE

29

SETEMBRE

30

AGOSTO

31

JULHO

1

JUNHO

2

MAIO

3

ABRIL

4

MÁRCIO FEBREIRO

5 6

Die de Reis

JANEIRO

Las cabanhuolas na Tierra de Miranda son ua maneira mui própia de antecipar i adabinar l tiempo metereológico que fazerá ne l anho todo que ben, que ye, no final de cuntas, nun acuntecir de tiempo inda bastante demorado. Neste cálculo ye amportante que la pessona sté nun determinado spácio cuncreto, beia aquilho que se passa alredor deilha i que cunte. Neste sistema relacionan-se dies cuncretos de ls meses de dezembre i de janeiro cun cada més de l anho. Cada més de l anho ye ua cabanhuola. Estas cabanhuolas stán dibididas an dous grupos de doze. L purmeiro grupo de doze cabanhuolas ampeça l die 13 de dezembre, die de Santa Luzie i bai até al 24 de dezembre. L tiempo que fazir an cada un desses dies debe acumparar-se cun més de l anho que cada cabanhuola (die) repersenta. Assi bamos acumparar l die 13 de dezembro cun l més de janeiro; l die 14 de dezembre cun l més de febreiro; l die 15 de dezembre cun l més de márcio, seguindo siempre este camino i, arrematando, l die 24 de dezembre cun l més dezembre. Ne l 25 de dezembre nun se fázen las cabanhuolas, “stán paradas”, cumo dízen eiqui.


La Gameta

Apuis fai-se ua segunda contaige, cun outro grupo de 12 cabanhuolas, mas estas cabanhuolas zándan al pa trás ó seia, ampéçan l die 26 de dezembre, die de Santo Stebo i ban até al 6 de janeiro, die de Reis. Tamien neste grupo, l tiempo que fazir an cada un desses dies debe acumparar-se al més de l anho que cada cabanhuola repersenta; l die 26 de dezembre acumpara cun l més de dezembre; l die 27 de dezembre cun l més de nobembre; l die 28 de dezembre cun l més de outubre; l die 29 de dezembre cun l més de setembre, seguindo siempre este caminho, até por último, l die 6 de janeiro acumpara cun l més de janeiro. I diç la sabedorie popular na Tierra de Miranda que, causo l purmeiro grupo de cabanhuolas deia un tiempo defrente daquel que ye dado pul segundo grupo de cabanhuolas, dében ser tenidas an cunta l tiempo que cai ne l segundo grupo de cabanhuolas. Úsan-se referéncias religiosas neste sistema de cuntaige de l tiempo solamente pra facelitar l sou cálculo i memória, sien que téngan algua anfluéncia mágica ou sobrenatural. 103

Las cabanhuolas ne l centro i sul peninsular indo até la América Latina Na bezina Spanha, mais percisamente na zona centro i sul, la cuntaige de las cabanhuolas tamien se fai, mas esta ye feita solo nun més, ne l més de agosto, ne ls purmeiros 24 dies, ampeçando la purmeira cuntaige de cabanhuolas a ser feita tenendo cumo salida la cabanhuola de l més de agosto. An alguns países de la América Latina, percipalmente ne l México, esta cuntaige fai-se tamien nun solo més, ne ls purmeiros dies de l més de janeiro, ampeçando la cuntaige a ser feita i tenendo cumo salida la cabanhuola de l més de janeiro. A respeito deste cálculo metereológico i tenendo cumo referéncia l spácio giográfio peninsular, nun deixa de ser curjidoso que, eiqui a la borda, an Spanha, subretodo na zona centro i muito mais al sul, inda hai giente de l campo a fazer este cálculo de las cabanhuolas, mais ou menos cumo lo fai, inda hoije, la giente de la Tierra de Miranda, (ou lo fazie) anquanto que, na


La Gameta

zona norte de la Península Eibérica, pul menos an Spanha, yá ye feito outro tipo de cálculo metereológico defrente, que le cháman las témporas.

Las témporas ne l norte peninsular i la marca de l tiempo an brebes ciclos

104

Se l sistema de las cabanhuolas era un cálculo feito pra adabinar l tiempo que iba a fazer nun spácio cronológico mui alhargado, que correspondie a un anho, l cálculo de las témporas era ua maneira de preber l tiempo para brebes spácios ciclos lhitúrgicos que correspondien al final i al ampeço de las quatro staçones de l anho. La ourige de las témporas ténen a ber cun l cristianismo que lo antroduziu cun la finalidade de dedicar un tiempo dando grácias a Dius puls benefícios recebidos de las colheitas de la tierra i, al mesmo tiempo, pedi-le la bençon pra que la tierra disse an abundáncia apuis de las sementeiras. Tal cumo las fiestas agrículas paganas, las témporas, no ampeço, nun tenien que ber cua semana scolhida drento de l ciclo lhitúrgico, pus celebrában-se al calhas, cunsuante fusse la altura de las sementeiras i de las segadas, bariando, tamien, de tierra para tierra. Apuis cun la anfluéncia de la eigreija, las témporas spalhórun-se, subretodo por toda la lhiturgie de l oucidente, ua beç que, inda hoije, nun se conhecen las témporas ne ls ritos de la eigreija ouriental. Las témporas mais antigas que se conhécen son las de setembre, tamien coincidas pulas treceiras ou de outonho i las de dezembre, coincidas tamien pulas quartas ou de l eimbierno. Las témporas serbien para ber l tiempo que iba a fazer an cada ua de las staçones que benien a las témporas correspondientes. Para fazermos este cálculo debemos tener an cunta que la Páscoa cai siempre ne l purmeiro deimingo de lhuna chena de la primabera, que quarenta dies antes ampeça la Quaresma i l Pentecostes son cinquenta dies apuis de la Páscoa. An purmeiro benien las témporas de la primabera ou las purmeiras, que éran la quarta-feira, la sesta-feira i l sábado de la segunda semana de la


La Gameta

quaresma. L tiempo que fazie an cada un destes dies, correspondie a la staçon de l anho a seguir. An segundo benien las témporas de berano ou las segundas, que éran la quarta-feira, la sesta-feira i l sábado de la purmeira semana apuis de l Pentecostes. An treceiro benien las témporas de outonho ou las treceiras, que éran la quarta-feira, la sesta-feira i l sábado apuis de l 14 de setembre (die de la eisaltaçon de la santa cruç). Se este die calhasse nua quarta, anton las témporas passarien a ser quarta-feira, sesta-feira i l sábado de la semana çpuis. An quarto benien las témporas de eimbierno ou las quartas, que éran la quarta-feira, la sesta-feira i l sábado apuis de l die 13 de dezembre (die de Santa Luzie). Se esse dia caísse nua quarta-feira, anton las témporas passában pa la quarta-feira, sesta-feira i sábado de la semana çpuis. Anquanto que ne l sistema de las cabanhuolas cuntamos dies fixos i seguidos, eiqui, la rialidade de las témporas ye regrada, an cada anho, sigun l calendairo lhunar. Al contrairo de l sistema de las Cabanhuolas, que inda cheguei a registrar ne l pobo de Malhadas, çconheço, por cumpleto, giente que saba i inda faga este sistema de cuntaige de l tiempo, atrabeç de las staçones de l anho, de las témporas, na Tierra de Miranda. Apesar disso, nun arrenego de todo la perséncia del, an tiempos passados, ua beç que inda ye usual, alguas pessonas mais bielhas faláren, amenudadas bezes, de las témporas de San Mateus ou de la sementeira.

Outras maneiras de ber l tiempo an curtos spácios temporales L sistema de las cabanhuolas era un cálculo pra adabinar l tiempo que iba a fazer nun spácio cronológico mui alhargado, neste causo, un anho, anquanto las témporas relacionában-se mais cun las staçones de l anho, cun tiempo mediano.

105


La Gameta

106

La giente deiqui inda tenie outras formas pra anterpretar câmbios meteorológicos que podien serbir solamente pra adabinar l tiempo an pequeinhos spácios cronológicos que tenien a ber cun medidas temporales mais curtas, neste caso resumien-se a dies. Este último método passaba por un perfundo coincimiento que l home tenie de l sou microcosmos a bários níbeles i pula capacidade anterpretatiba que este fazie d'alguns desses fenómenos i seinhas que la própia natureza le iba dando todos ls dies. Estes coincimientos podien tener que ber cun l mundo animal: l cantar de ls galhos, era seinha de mudança de l tiempo; quando corrien muito las bacas i ourrenhában ls buis, era seinha d'auga; quando las andorinas andában mi baixo, era seinha de auga; quando l matachin, un paixarico, cantaba muito, era seinha que l eimbierno nunca mais paraba; quando se sentie l guaiar de las cidras, uns páixaros, l tiempo tamien iba a demudar; quando se bíen a la flor de la tierra formigas d'ala, iba a chober. I muitos mais eisemplos haberie. Estas prebisones de tiempo tamien podien star diretamente associadas a sensaçones de l ser houmano causadas por fridas, chagas, achaques, queixumes de uossos i outras anfermidades. Quando alguien, an casa, se queixaba de ls uossos ó dalgue quadrileira, era seinha que l tiempo iba a demudar. Assi sendo, qualquier un destes sentires de l ser houmano staba diretamente relacionado cun mudanças de tiempo. Estes câmbios de tiempo podien, tamien, star relacionados cun cousas einanimadas; quando l folhin de la chemineia caie era seinha d'auga; quando s'oubien ciertos rugidos an casa, era seinha de mudança de tiempo; quando se sentien las campanas de alguns pobos bezinos, tamien era seinha de mudanças ne l tiempo; quando l fin de l die se çponie mui burmeilho, chamában-le an Malhadas, baca çfolhada, querie dezir que l tiempo iba a demudar. A par deste coicimiento i capacidade que l home tenie an saber anterpertar las seinhas de l mundo que lo arrodeaba, tamien soubo criar berdadeiras fórmulas de sabedorie relacionados cun tiempo cíclico. Ls ditos dezideiros son la melhor amostra desse coincimento popular lhigado a un calendairo cíclico: “Chuba an San Miguel pouco tiempo la hás-de ber”; “Puls


La Gameta

Santos píngan ls trampos”; “Se chubir ne l die de Santa Babiana, chuobe quarenta dies i ua semana”; “Santo Anton claro, eimbierno seguro, se stubir scuro, mais seguro”; “Lhuna nuoba tronada, trinta dies molhada”; “Nun hai antruido sien lhuna, nien ganado sien ardunha”; “Pul Santo Adrian séca-se la raiç al pan”. Buolbendo al assunto percipal desta nuossa cumbersa, que son las cabanhuolas, deixo-bos esta antrebista que screbi, yá an 2003, ne l pobo de Malhadas. Ls mius agradecimientos a tie Sabel i a tiu Zé Casmiro, mius bezinos, inda hoije bibos i rexertos. Que assi se manténgan por muitos anhos. Duarte Mertins.

107


La Gameta

LAS CABANHUOLAS AN MALHADAS anterbista de Duarte Martins 108

Ne l antigo Eigito i na Babilónia, ls astrólogos mirában las streilhas, la lhuna i outros astros para podéren adabinar l tiempo. Nestas tierras, la giente bota cuntas als dies de ls meses de dezembre i janeiro, fai-le uas rebirabuoltas i chama-le, a esse cálculo, las Cabanhuolas, que ye ua maneira de ber l tiempo pa un se guiar pa l anho anteiro. Tiu Zé Casmiro de Malhadas, miu bezino, ye ua dessas pessonas que nun percisa de ber la tlebison pa saber de l tiempo que bai a fazer manhana! La eidade i la bista tamien yá nun le ajúdan a ler l Seringador, i yá lo queimou un par de bezes, porque se habie anganhado. El inda fai las cuntas de las Cabanhuolas que l pai l'ansinou. Onte a la nuite, dixo-me pa passar an sue casa, apuis de cenar, mas a horas de giente, porque querie ir cedo a la cama. Eiqui queda ua pequeinha parte de la nuossa cumbersa. Duarte (D.): Dius mos deia buonas nuites tiu Zé. Tiu Zé (T.Z.): Buonas nuites mos deia Dius... entra a Eiduarte. D. : You bin a ber se me falábades de las cabanhuolas. T.Z.: Las cabanhuolas quier dezir que se benir auga naquel die, que ben l més molhado, i se fur seco, que ben l més seco, i son binte i quatro! D. : I essas binte i quatro dan pa l anho anteiro? T.Z.: Si, dan pa l anho anteiro. Cada cabanhuola representa un més. D.: Mas l anho só ten doze meses, cumo puode haber binte i quatro cabanhuolas?


La Gameta

T.Z.: You yá te bou a dezir cumo se fázen las cuontas, portanto hai dous grupos de cabanhuolas. Las purmeiras ampéçan l die de Santa Luzie i, cumo se diç eiqui, “ ne l die de Santa Luzie, minga la noche i crece l die”! D.: Que ye die!?... T.Z.: L die treze de dezembre. I ban até l die binte i quatro de Dezembre. I ne l die de Natal nun hai cabanhuolas, quédan paradas. D.: Antón essas son las purmeiras. I cumo sabeis l tiempo pa ls meses de l anho? T.Z.: Se fazir sol die treze, dá bun tiempo pa Janeiro, se stubir a chober l die catorze chuobe an febreiro, se nebar l quinze de dezembre, nieba an Márcio... i por aí alantre... D.: Anton, cada die curresponde a un més de l anho i l que stubir de tiempo nesse die ye l que bai a fazer pa l anho anteiro... l die treze curresponde a janeiro, l die catorze a febreiro, l die quinze a márcio até chegar l die binte i quatro de dezembre que curresponde al més de dezembre. Ye assi, nun ye tiu Zé? T.Z.: Ye assi mesmo i nun falha! D.: I l outro grupo de cabanhuolas, tiu Zé Casmiro? T.Z.: Cumo t'acabei de dezir, este ye l purmeiro grupo de cabanhuolas. I este zandaba al palantre. L segundo grupo, que tamien ten doze, zándan al pa trás. Tenemos que fazer las mesmas cuontas, mas al pa trás. D.: Ah buono! Anton an que die ampéçan?! T.Z.: Ampéçan ne l die binte seis i zándan al pa trás até l die de Reis, que ye die seis de Janeiro. D.: Antón nestas, ua beç que zándan al robés, l die binte seis curresponde al més de dezembre, l binte i siete a nobembre, l die binte i uito a outubre i assi siempre al pa trás, até chegar l die de Reis, seis de janeiro, que ye l último i que curresponde al més de janeiro. T.Z.: Pus claro! Adespuis tengo que assentar esses dies todos nun papelico, pa lhembrar de l tiempo desses dies, ua beç que ban a curresponder als meses de l anho todo. Mas sabes ua cousa Eiduarte ? D.: Dezi alhá que bos stou a scuitar! T.Z.: Las cabanhuolas que zándan al pa trás son las mais ciertas. Nas cabanhuolas de márcio, astanho, nun chubiu an nenhunha, nin na purmeira, nin na segunda, bai a benir l més seco, assi ye que dá l més cierto, se las dues díren l mesmo reportório, agora bamos a ber... D.: I bós fintais-bos nas cabanhuolas? T.Z.: Stamos pra ber... se nun morrirmos! You yá me lhembro siempre disto, de miu pai me l dezir... Antigamente éran outros tiempos, habie mais niebes... ... tu sabes l que son las cholas? Publicado ne l Jornal Nordeste an 11/02/2003.

109


La Gameta

BIBLIOGRAFIA: AAVV, Dicionário Houaiss da Língua Portuguesa (Lisboa: Círculo de Leitores, 2002). COROMINAS, Joan, Diccionario Crítico Etomológico de la Lengua Castellana (Berna: Editorial Francke, 1954). COROMINAS; Joan, Diccionari Etimològic i Complementari de la Llengua Catalana (Barcelona: Curial Edicions Catalanes, 1983). DAIX, Georges, Dicionário dos Santos do calendário romano e dos beatos portugueses (Lisboa:Editora Terramar, 2000). FEENEY, Denis, Caesar's Calendar: Ancient time and the beginnings of history (Berkely/London: University of California Press, 2008). MACHADO, José Pedro, Dicionário Etimológico da Língua Portuguesa (Lisboa: Livros Horizonte, 1977). MARTINS, Duarte Manuel Mendes, Bozes de l Praino, Recuolha de testos na lhiteratura Oural Mirandesa (Lisboa: Instituto de Desenvolvimento Social, 2004). 110 MOLINER, Maria, Diccionario de uso del español (Madrid: Editorial Gredos, 1975).


La Gameta

L BIELHO CARRO DE LAS BACAS Ls carros de las bacas serbírun durante muitos anhos ne ls trabalhos de la laboura i, por bias de la mecanizaçon de la agricultura, quaisque zaparecírun de l mundo de l campo onde fúrun outelizados. Carros destes, inda feitos an madeira, ban-se bendo porende, apodridos pul tiempo, stribados a ua parede ou a fazer d'anfeite an alguas casas i alguns jardins. Houbo outros que, apesar de l desuso, inda tubírun la suorte an ir a parar a un museu, alhargando, algo mais, la perséncia deste bielho trasporte rural pul nuosso tiempo. Na Tierra de Miranda, estes carros éran puxados por animales, subretodo pulas bacas mirandesas i tamien puls machos i pulas mulas. La berdade ye que fúrun ua ajuda mui neçaira als afazeres i a la lida de l campo i fui por bias disso que, durante muito tiempo, fúrun las máquinas de trasporte mais baliosas de l mundo rural agrícula. Serbenties nun le faltában. El era pra acarrear ls manolhos, la palha, l centeno, l trigo, l feno, la lheinha, l strume, l milho, las bóbidas, las ubas (onde las habie) anté mesmo lhebar algua cria a la feira. La maneira de ls fazer, assi cumo l calatriç deilhes, bariaba cunsuante la tierra, ls campos, ls caminos, las loinjuras que tenien pa rodar. Outros, cun l passar de ls tiempos, assujeitórun-se a alteraçones que l home les fui fazendo. L carro de la Tierra de Miranda ye un carro mui arcaico, talbeç de ourige pré-romana i mui armano al carro de la grande parte de la region de Trás ls Montes, mais percisamente de Bergância. Era un carro an que la cabeznalha fazie parte de la própia ceda, tenie un eixe fixo a uas ruodas grandes, chenas, an madeira, portegidas cuns cambones mui fuortes, an fierro. Un carro feito pra que bien acarriado tubisse d'aguantar biaiges que podien salir dua pequeinha ou mediana poboaçon cuncentrada de casas pra apuis tener de chegar a tierras que se spargien puls campos mais çtantes de l praino. L andaduro deste resultaba dun mobimiento cumbinado de ruoda i eixe que, por bias desse mesmo cuntato, salie un rugido mui própio, a modos dun chiadeiro. Acuntecie, a las bezes, algua folga própia de l zgaste de la

111


La Gameta

madeira de las antriteiras, al pie de l eixe de madeira, q'era ajustado cuas pinas, tamien an madeira, que le chamam apelhadeiros. Éran carros fuortes, pesados i l subrecientemente rejistentes pa tenéren que zandar uas buonas lhéugas. LAS PARTES DE L CARRO

112

L carro de la bacas nun era un carro anteiriço, dibidie-se todo el, mesmo la parte de l rodado i la parte de la ceda, an bárias pieças. L nome deilhas podie tener un chamadeiro defrente dua tierra para outra. An alguns sítios chamában palombina, noutros era la cabeznalha; fogareiros ou stadulhos; segundeiras ou cambas; trabado ou tabuado; ruodras ou ruodas, nomes defrentes, cunsuante ls bários pobos de la Tierra de Miranda. De la antrebista que fiç, an Malhadas, screbi l seguinte léxico que ten a ber cun l campo lexical de l carro de las bacas: las antriteiras; l antrouce; l apelhadeiro; l'arca; ls bendimos; ls berbiones; la cabeça de l eixe; la cabeznalha; la cabielha; ls cachorros; las cadenas; las cambas; ls cambones; las canhiças; las canhiças de spigos; las canhiças de la lheinha; las canhiças de la palha; ls cárceles; la ceda; ls cestos; ls coucelhones; ls crabos; la cunha; l eixe; l jugo; las gatas; la guia; l masseiron; l meon; las natielhas; las pernielhas; ls picanços; las pinas; la rastra; las reilhas; la rodaige anteiriça; l rodado; las ruodas; l sobeio; ls setos; ls spigos; las stadulheiras; ls stadulhos; l tabuado i ls ulhales. Assi sendo i tornando a las partes de l carro, la ceda ye ua pieça an madeira de uolmo, cun cerca de 4,5 m de comprido que, serrada al meio, a nun ser la parte delantreira i drobada cun l'ajuda de l lhume, bai dua punta a la outra de l carro. La própia ceda alharga mais ou menos a meio de l tabuado, até fazer ua curba cun cerca de 1m i apuis torna a streitar al fondo de l carro, al redor duns 0,75m a 0,85m. Aquilho que sobra de ls dous madeiros de la ceda i acaba por salir na traseira, la giente deiqui cháma-le cachorros. Drento de la ceda stá l tabuado, dous berbiones (un an cada punta de l tabuado), las stadulheiras (que podien ser dues ou quatro), onde se metien ls stadulhos i, mais na punta de la ceda, onde esta nun habie sido serrada al meio, queda la cabeznalha, que ben até la cabeça de las bacas. Delantre de la cabeznalha ben la cabielha que, anroscada pul sobeio, queda presa al jugo de las bacas que puxában l carro. An baixo de la ceda stan quatro cadenas que serbien para assigurar l tabuado. Estas cadenas ténen por riba deilhas ls dous berbiones, cumo dixe anteriormente, un an cada punta de l tabuado de l carro.


La Gameta

(2) LS BERBIONES

(4) LAS PINAS

L TABUADO

113 LA CEDA (2) LAS STADULHEIRAS

LA CABEZNALHA

LA CABIELHA

Carro cun canhiรงas de la lheinha ou de spigos.


La Gameta

114

LAS PINAS

L TABUADO

LA CADENA L BERBION LS CACHORROS

Carro de bacas, bistas de traseira.


La Gameta

LA CADENA LS COUCELHONES

L EIXE

LAS ANTRITEIRAS

Carro cun eixe an madeira.

An baixo de l tabuado, a assigurá-lo, stan dous coucelhones, un an cada lhado de la ruoda. A apoiar l eixe de l carro, que bai mais ou menos al meio de l tabuado, an baixo, stan quatro antriteiras, dues de cada lhado de l carro por onde zanda la ruoda. L RODADO DE L CARRO Cun respeito al rodado, ruodas i l eixe, l carro ten dues ruodas an madeira cun cerca de 1,20m a 1,30m de diâmetro. Cada ruoda dibide-se an trés partes, sendo las cambas, las pieças que quédan de ls lhados, a ancaixáren na pieça de l meio, que ye l meon. Las cambas son ligadas al meon por drento de la ruoda por uas pieças an madeira de carbalho negro, que le cháman reilhas. Ls dous buracos redondos, que aparécen nas ruodas, ténen l nome de ulhales. La ruoda tamien ye portegida, al redor, por quatro cambones de fierro ou anton, solo por ua ferraige anteiriça, tamien an fierro, sendo apuis assigurada cun crabos que l’arrepassában até la madeira de l meon. Ls carros mais antigos ténen un eixe fuorte, inda feito an madeira i meio celíndrico que tremina cun dous spigos an forma de pirâmede que se angánchan nun buraco algo retangular que stá abierto ne l meio de la ruoda. La punta de cada spigon, que sal de l outro lhado de la ruoda, ye atrabessado

115


La Gameta

LA CABEÇA DE L EIXE

LAS GATAS

L ANTROUCE

Carro cun eixe an madeira.

116

por ua cabielha curbada, an madeira, que le cháman antrouce i sirbe para assigurar la ruoda. Cumo quaije todo, tamien l própio carro de las bacas sufriu ua pequeinha eiboluçon i alguns câmbios fúrun feitos. L mais grande deilhes, pula cierta, fui quando ls bielhos i chiadeiros eixes de madeira ampeçórun a ser trocados puls eixes de fierro, sendo estes últimos mais funcionales, mais siguros i mais rejistentes. Outra pequeinha mudança que se dou neste carro,

LA CABIELHA

LA CABEÇA DE L EIXE

Carro cun eixe an fierro.


La Gameta

LAS STADULHEIRAS LS CAMBONES

LAS CAMBAS

LS ULHALES L MEON

Bistas de lhado de l rodado de l carro.

117

Retrato de l cunjunto mais antigo de ruodas cun eixe an madeira que se conhece, datadas de la era de 3200 a.C., ancuntrado na SlobĂŠnia. Museu de la cidade de Ljubljana.


La Gameta

fui quando se ampeçou a usar la ferraige anteiriça nas ruodas, an beç de ls quatro cambones que habitualmente se usában pa las porteger. A respeito de mudanças, Virgílio Correia diç-mos que, este tipo de carro, cun la bariante de ruodas chenas, yá an 1917 era ralo d'ancuntrar ne l Alenteijo i ne l Algarbe, pus las ruodas chenas habien sido demudadas pulas ruodas cun raios. LAS CANHIÇAS I LS ACRECENTOS DE L CARRO

118

Ls carros de las bacas podien-se alterar cunsuante la carga que acarreában, chegando solo a ser neçairo demudar las partes que stában por riba de l tabuado ou seia, l tipo de canhiças que se le ponien para amparar la carga. Sendo assi, habie algua giente cun posses i que, pula cierta, podien tener canhiças apropiadas para aquilho que fusse perciso acarrear. Quien nun las tenie pedie-las amprestadas ou anton, cumo era questume, podien trocar alguas destas pieças i acrecentos cun outra giente. Pa l acarreio de la palha trilhada ponien-se las canhiças de la palha i, tenendo an cunta q'esta era algo menuda, éran usadas quatro canhiças, bastante altas, cun cerca de 2 m a 2,20 m de altura, cuas ripas an madeira, de riba abaixo, algo justas, pra nun deixáren cair la palha. La canhiça de la palha delantreira tenie l promenor an ser redonda i, sendo assi, salie de l tabuado, ganhando mais algun campo na parte delantreira de l carro, chegando até las stadulheiras, oumentando l campo pa la palha acarreada. Las outras canhiças de la palha tenien la mesma altura, mas todas eilhas éran dreitas. Habie quien ponisse ua tábua cun cerca de 0,30 m ou mais, a salir de la traseira de l carro, tamien cun la finalidade de oumentar la carrada i, subre esta tábua salida atrás de l carro, assentaba la canhiça de la palha traseira. Pa l acarreio de la lheinha usában-se las canhiças que mais se béian inda hoije porende, nestes carros, que son las canhiças de la lheinha ou tamien chamadas canhiças de spigos. Estas canhiças éran solo dues, ua de cada lhado, cun cerca de 1,40 cm a 1,50 cm de altura. Al cuntrairo de las canhiças de la palha, estas éran algo mais raleiras i menos altas, yá que la carga, cumo hemos bido, era outra. Cada ua de las canhiças de la lheinha podie tener quatro a cinco madeiros, an bico, al alto. Las dues tábuas de las puntas de la canhiça de la lheinha, que assigurában la mesma ne l berbion, chamában-le pernielhas i a las outras dues ou trés tábuas, que quedában al meio i íban tamien al alto de la canhiça, chamában-le spigos. Las pernielhas de la canhiça de la lheinha ou de spigos, que íban al alto, éran atrabessadas, na hourizontal, por quatro tábuas an forma de ripas, que le chamában natielhas i que se íban a stribar als spigos de la canhiça. Inda


La Gameta

LAS PERNIELHAS

LAS NATIELHAS

Carro cun canhiças de la palha.

hoije, tamien le dan ls nomes pernielhas, spigos i natielhas a las outras canhiças que sírben de puorta i de antrada nua tierra ou nua propiadade. Las canhiças stan presas als berbiones por quatro pernielhas, dues de cada lhado i cada ua deilhas ten ua pina, a assigurá-las, nas puntas de ls berbiones. Por trás de cada ua de las quatro pernielhas ben un picanço, que ye un fierro aguçado, de riba para baixo, ne l berbion. Ls picanços serbien para arrematar las cuordas que se le ponien a la carga de l carro. LAS PERNIELHAS LS SPIGOS

LAS NATIELHAS

LA CEDA LA CABIELHA

Carro cun canhiças de la lheinha/spigos.

119


La Gameta

LA CUNHA

120

L CACHORRO

LA CÁRCELE

LA CEDA

Carro cun arca/masseiron.

Pa l acarreio de l strume, de las batatas, de la tierra, de la arena ó de outra cousa mais menuda, ponien-se quatro setos al carro de las bacas. Ls quatro setos tenien alredor de 1,20 m de altura, éran mui justos i seguidos, de maneira a que estas tábuas nun deixássen cair l tipo de carga mais pequeinha que habitualmente acarreában. Pa l acarreio de las ubas, chegou-se a usar ne l carro, cun las canhiças de spigos puostas, drento de l tabuado, uns cestos ou bendimos meio redondos, de brime, cun cerca de 70 a 80 cm de altura, que podien salir pula delantreira de l carro i chegar até las stadulheiras, sendo apuis arrematados por uas cuordas. Mas l mais usual eiqui, pa l acarreio de las ubas, era tirar las canhiças de spigos i quedaba só ua arca retangular an madeira, cun quatro pinas de cada lhado de ls berbiones, até algo mais fuortes i compridas que las


La Gameta

LAS CÁRCELES

LAS CUNHAS

LS BERBIONES

Carro cun arca/masseiron.

habituales. Esta arca ou masseiron, cumo tamien lo chamában, era amparado i anganchado, an baixo i al atrabessado, por quatro ou cinco tábuas fuortes, an madeira, que le chamában las cárceles. Tamien se podien fazer acrecentos ne l própio tabuado de l carro para le fazer abultiar la carga, cumo era l causo de la rastra, coincida, an alguns pobos, por stremoncielha, q'era puosta mais pa l acarreio de ls manolhos i de l feno. Mesmo ls stadulhos que se le metien La rastra/stremoncielha. nas stadulheiras, na parte delantreira de l carro, siempre fazien abultiar la carrada. Sendo assi, l home fizo i zambulbiu cun muita halblidade i algua codícia estes carros sien nunca se haber squecido de ls ajustar a la necidade daquilho que tenie pra acarrear. Ne l trabalho que apersento eiqui, rejistei todos ls nomes que le dában al carro de las bacas an Malhadas. L miu anformante, José António Pires, que hoije cunta cun 81 anhos, fui carpinteiro i chegou a fazer muitos carros destes, alguns inda cun eixe an madeira i outros yá cun l eixe an fierro. Queda eiqui ua cachico de la cumbersa que tube cun el i que torna este trabalho de recuolha mais anriquecedor. Spero que bos sirba.

121


La Gameta

ANTERBISTA I RECUOLHA

122

Duarte (D): Inda bos lhembrais de l purmeiro carro que fazistes? José António Pires (JAP): Tenie binte i cinco anhos quando fiç l miu carro an Malhadas. Daprendi la arte an Zenísio, cun tiu Mário Martins. D: Quanto tiempo demorábades a fazer un carro? JAP: Demoraba parende uns quinze dies, you solo, sien las ajudas de naide. D: Teniedes oufecina própia pa ls fazer? JAP: Ls carros éran feitos al abrigo dun telhado, nun cabanhal, nun sítio qualquiera. D: Fazistes muitos carros destes? JAP: Si, inda fiç uns poucos. Puls anhos sessenta fui quando you fiç mais carros. D: I l précio deilhes, naqueilha altura? Era só pra saber. JAP: Naqueilha altura un carro custaba sietecientos i cinquenta scudos. D: Quales éran ls animales que puxában estes carros? JAP: Estes carros éran puxados pulas bacas mirandesas i tamien pulas mulas i puls machos... D: Ls carros que porqui andában éran todos armanos? JAP: Habie carros de raios i sien ser de raios, ls de ruodas maciças. Ls carros de raios ampeçórun a benir de Mangualde, nien sequiera éran deiqui. Tamien éran mais pequeinhos i mais lebes que ls de ruodas maciças i éran mais usados puls machos, pulas mulas i puls burros. Alguns até tenien ua ó outra pieça que l carro de las bacas, de ruodas maciças nun tenie.


La Gameta

D: Cumo assi? JAP: Stába-me agora a lhembrar de l moço, q'era ua pieça de apoio que solo l carro de las mulas ó machos tenie. Era anton a mode ua patilha, que salie dun fierro, que se le ponie na ceda, antes de la stadulheira i iba até al chano. Assi este fierro amparaba l carro i l peso del i iba alibiando la carga a las béstias. D: Que madeira era usada para fazer estes carros? JAP: Para uas partes usába-se l freixo i pra outras era mais la madeira de uolmo. Las ruodas éran feitas de madeira de freixo. La ceda i las canhiças éran feitas quaije siempre de uolmo. L eixe era siempre feito de freixo. La madeira de freixo ou frezno era mais custosa, mais áspara de drobar i menos salagre que la de uolmo. L tabuado podie ser feito an madeira de uolmo, preferentemente ó tamien de freixo. D: Ls carros tenien muita serbentie? JAP: Ls carros éran usados pra acarrear l pan, la palha, l feno, la lheinha, las bóbidas, las batatas, l strume, las ubas…pa muita cousa de la laboura! Pra aquilho que fusse perciso i stubisse algo loinge de l pobo i fusse perciso ir a saber del. D: Estes carros pesados i tan neçairos al trabalho de l campo, podien-se alterar cunsuante aquilho que un quejisse acarrear? JAP: Estes carros chegaba muda-le alguas cousas pa l serbício que fusse perciso fazer. Pa las batatas i pa l strume tenien que se le tirar las canhiças de spigos i pone-le uns setos cun tábuas que nun deixássen cair las batatas ou l que fusse. Pa l acarreio de la lheinha serbien las canhiças de spigos. D: I pa la palha? JAP: Pa la palha habie uas canhiças cun dous metros, a dous metros i binte de altura, cuas ripas de quatro an quatro centímetros de riba abaixo para nun deixar cair la palha. Delantre iba ua canhiça redonda i atrás ua dreita. D: I pa las bendimas? JAP: Ponie-se l masseiron ou la arca de ubas. Tirába-se-le las canhiças de l lhado i quedaba só la arca cun quatro pinas de cada lhado, ne ls berbiones. Tamien habie quien le ponie uns cestos ó uns bendimos al carro cun spigos pra traer las ubas, mas isso era mais d'antigamente i eiqui poucas binhas habie. D: Tamien se podien poner uns acrecentos? JAP: Si, chamábamos-lo l carro cun rastra, q'era ua ulmeira serrada al meio, que salie mais ou menos un metro de l tabuado para trás, q'era pra lhebar maior carrada. Tamien se le ponien a modos duns spigos atrás, pra lhebar mais carga, acuntecie muito pa l acarreio de ls manolhos i de l feno. Poniense-le ls stadulhos, que podien ser dous ou quatro, spetados nas stadulheiras, na parte delantreira de l carro. Ls stadulhos éran ligeiramente mais baixos que las canhiças i, se tubíssen bien aguçados, spetában-se alhá ls manolhos

123


La Gameta

124

oumentando la carga. Habie stadulhos que fazien ua curba de l meio pa riba, mas ls stadulhos deiqui éran todos a dreito. D: Cumo ye que le pegábades pra ampeçar a fazer un carro destes? JAP: Purmeiro fazie la ceda ou l rodado, tanto se me daba. Apuis las canhiças, l tabuado i l último a fazer era poner la cabielha. Até pagar, nun se le ponie la cabielha al carro. D: Falai-mos nas bárias partes que ten l carro. JAP: L carro ten bárias partes, ampeçando pula ceda, que bai dua punta a l'outra ou detrás palantre. Pula parte detrás de l carro sálen dous cachorros de la ceda. Esta ceda ten quatro cadenas an baixo, que serbien para amparáren l tabuado. Las cadenas de las puntas éran mais bien trabalhadas, anquanto las outras, cumo nun se bien, éran mais simpres. Estas cadenas tenien dous berbiones (un an cada punta de l tabuado, por riba), un tabuado i dues canhiças, ua de cada lhado. An baixo de l tabuado i a apoia-lo, habie dous coucelhones, un an cada lhado de la ruoda, que bai apoiar an riba de l eixe, se el fur de madeira, por dues antriteiras de cada lhado, por onde zanda la ruoda. D: La parte delantreira… JAP: La parte delantreira de la ceda, la que nun ye serrada, chama-se cabeznalha i ten dues stadulheiras, a las bezes puode só tener ua, cun ls stadulhos, que sírben para lhebar i assigurar mais carga ne l carro. Delantre de la cabeznalha staba la cabielha que, anroscada pul sobeio, quedaba presa al jugo de ls animales i era puxado por eilhes. D: I las canhiças? JAP: Las canhiças stan presas cun quatro pernielhas nos berbiones i cun cada pina a assigurar cada pernielha. Por detrás de la spiga de las pernielhas tenie un picanço de fierro, de riba pra baixo, no berbion. Ls picanços serbien para arrematar las cuordas que se le ponien al carro. Ne l meio i al alto de la canhiça stan ls spigos, dous i a las bezes trés, an cada canhiça. Las canhiças inda ténen quatro natielhas, que son aqueilhas tábuas al comprimento de l tabuado. D: I la parte de las ruodas? JAP: L carro tamien ten dues ruodas. Cada ruoda ten un meon (al meio de la ruoda) i dues cambas, ua de cada lhado de l meon. Las dues cambas son ligadas al meon, mas por drento, que nun se bei por fuora, pulas reilhas, que questumában ser de madeira de carbalho negro; assi quedában las trés pieças de l rodado juntas i bien ligadas; l meon i las dues cambas. Ls dous buracos que aparécen nas ruodas chamában-le ulhales i, na maior parte de las bezes, apanhában mais campo nas cambas que ne l meon. D: Ls carros mais antigos tenien l eixe an madeira, apuis mais tarde ye que aparecírun ls carros cun eixe an fierro.


La Gameta

JAP: Ls carros mais antigos tenien l eixe an madeira que staba ligado al meon de la ruoda i la segurança deste eixe era feita na cabeça de l eixe, cua cabielha que le chamában antrouce; éran dous antrouces, un an cada ruoda. Ls antrouces éran de madeira curba i fuorte i quaije siempre de freixo. Tamien se le ponien nesta cabeça de l eixe, que salie un cachico pra fuora de la ruoda, ua cinta de fierro quadrada de la lhargura de l eixe, pra que nun deixasse rachar l eixe de madeira. D: Hai quien diga que estes carros fazien muito barulho quando andában. JAP: Estes carros, cun eixe an madeira, éran bien cantadores, pus chiában muito. Por bezes untában-se cua carunha de xabon ou cun unto. Inda se chegórun a ancendiar carros de feno por nun séren untados. Quando l eixe de madeira se iba gastando, habie que apertar las antriteiras cua cunha de madeira, ls apelhadeiros, pra nun deixar cair l eixe. Dezien ls mais antigos; “carro que canta, sou amo abança” i tamien se dezie als zleixados “mal de l carro, pior de l arado.” D: I ls carros cun eixe de fierro? JAP: Mais tarde aparecírun ls eixes de fierro, q’éran feitos alhá pra baixo. Estes eixes de fierro éran ancaixados no meon cua cabielha de la parte de fuora, pra nun deixar salir la ruoda. Estes yá se untában cun massa i éran mais siguros. D: I apuis alredor de la ruoda de l carro? JAP: Al redor de la ruoda benien quatro cambones; de l centro de l meon al centro de la camba i sendo assi, ls quatro cambones nas mesmas cundiçones. Estes cambones éran feitos puls ferreiros i éran assigurados cun crabos de fierro, trés na camba i dous no meon, isto mais ou menos, claro! Ls cambones, para se adomináren de bien, ponien-se roijos até stáren dourados. Apuis éran assigurados cuas gatas i tanazes própias, anquanto ls outros le metien ls crabos para assiguráren ls cambones a la madeira de la ruoda. Apuis, tamien, mais tarde, apareciu la ferraige anteiriça, q'era solo un cambon anteiro metido na ruoda. I era assi. Chega-te ou quieres mais? D: Mi bien, tiu Zé, por hoije chegará! Que Dius bos l pague i oubrigado por este cachico grande!

125


La Gameta

BIBLIOGRAFIA ALVES, António Bárbolo, A Língua mirandesa: contributos para o estudo da sua história e do seu léxico, Universidade do Minho, 1997. 68-72. Artes e Tradições de Bragança, nº7, Direção-Geral da divulgação, Lisboa 1984, Terra Livre. CORREIA, Vergílio, O carro rural português, Terra Portuguesa (3º vol.), 1917: 193-208. DIAS, Jorge, Rio de Onor, Comunitarismo Agro-Pastoril, Editorial Presença, 2ª edição, 1981. PIRES, Moisés S.D.B., Pequeno Vocabulário Mirandês-Português, Edição da Câmara Municipal de Miranda do Douro, 2004.

LAS RUODAS 2

126

9 4

10

3

1

5 6 1 L MEON 2 LAS CAMBAS

8 7

Eilustraçones Duarte Martins; Rui Fernandes.

3 LAS REILHAS 4 LA CABEÇA DE L EIXE 5 L ANTROUCE 6 LS ULHALES 7 LS CAMBONES 8 LS CRABOS 9 LA RODAIGE ANTEIRIÇA 10 LAS GATAS


La Gameta

BISTAS PUL LHADO DE DRENTO

A

B

1

5

3

5

4

B

127 A

2

6

8 7

LS STADULHOS 1 LS STADULHOS Eilustraรงones Duarte Martins; Rui Fernandes.

6

2 LAS STADULHEIRAS 3 LAS GATAS 4 LA CABIELHA 5 LAS PINAS 6 LS COUCELHONES 7 LAS ANTRITEIRAS 8 LS APELHADEIROS


La Gameta

BISTAS DE RIBA 14

4

12

9

BISTAS DE LA TRASEIRA

10

1

14

2 3

15 7

7

128

6

BISTAS DE BAIXO 13 5 6

7

9

11

Eilustraรงones Duarte Martins; Rui Fernandes.

8

1 LAS STADULHEIRAS

9 L TABUADO

2 LAS GATAS

10 LA CEDA

3 LA CABIELHA

11 LA CABEZNALHA

4 LAS PINAS

12 LS BERBIONES

5 LS COUCELHONES

13 LS CACHORROS

6 LAS ANTRITEIRAS

14 LS PICANร OS

7 L EIXE

15 LA GUIA

8 LAS CADENAS


La Gameta

CARRO CUN RASTRA

5

4

Eilustraรงones Duarte Martins; Rui Fernandes.

RASTRA

2 1 LAS NATIELHAS 2 LAS PERNIELHAS 3 LAS PINAS 4 LA RASTRA

5

5 LS SPIGOS

CANHIร AS DE LA LHEINHA/DE SPIGOS 1 3 3

129


La Gameta

MASSEIRON/ARCA

UA CÁRCELE 4

3

CARRO CUN MASSEIRON/ARCA

3

CARRO CUN SETOS 2 130

2

Eilustraçones Duarte Martins; Rui Fernandes.

1

2

1 LS SETOS 2 LAS CUNHAS 3 LS CACHORROS 4 LAS CÁRCELES DE L MASSEIRON


La Gameta

CARRO CUN CANHIÇAS DE LA PALHA

2

CUNJUNTO CUMPLETO DE CANHIÇAS CANHIÇA TRASEIRA 131

2

1

CANHIÇA DELANTREIRA CANHIÇAS DE LS LHADOS

1 LAS NATIELHAS 2 LAS PERNIELHAS

Eilustraçones Duarte Martins; Rui Fernandes.

1


La Gameta

PEQUEINHO GLOSSAIRO MIRANDÉS / PERTUÉS adj. adjetivo adv. advérbio bot. botânica f. feminino

i. intransitivo m. masculino m.q. mesmo que obs. observação

pr. próprio prep. preposição refl. reflexivo s. substantivo

tr. transitivo topón. topónimo v. verbo zool. zoologia

A

132

abó de las calças, s.m., avô. abolhar, v.tr., amolgar; amachucar. abrolhar, v.refl., manifestar-se, revelar-se, abrirse. acarrear, v.tr.,acarrejar, transportar com carro cereais ou outros bens. aceçonar, v. tr., humedecer; molhar ligeiramente; tornar fresco. achaque,v.tr., ataque; relativo a doença ou mau estar. acoquelhado, adj., cheio; volumoso; que encerra tudo quanto pode conter; pleno; repleto; atestado. acutilar, v.tr., golpear com arma branca; anavalhar. adondiar, v.tr., amolecer, abrandar, tornar-se mole. afanar, v.tr., buscar, procurar com afã, lidar; lutar pela vida, mourejar; v.int. e refl., trabalhar com afã, afadigar-se. afertunadamente, adj., que tem fortuna; feliz; venturoso; ditoso. áfrica, s.f., façanha; ato; feito heróico; proeza. águila, s.f., águia. m.q. aila e aigla. airaçada, s.f., ventania; vento forte e prolongado; ala, s.f., asa. alantre, adv., ali; lá; acolá; naquele lugar; lá mais diante; da parte de lá. alarbada, s.f., e adj., exagerada; desproporcional. alarbe, s.f., e adj., alarve; exagerado; brutal. alas de l rodezno, s.f.pl., asas ou pás que fazem parte do rodízio. m.q. naspas. albardeiro, s.m., homem que faz albardas; vendedor de albardas. alborotado, adj., e s.m., alvoroçado, exaltado, descontente.

alborotar, v.tr., pôr em alvoroço; assanhar; agitar; sobressaltar. alçafate, s.m., açafate; cesta baixa, usada para pão, costura e flores. alcaforro, s.m., abutre; ave de rapina. alcatra, s.f., parte onde acaba o fio do lombo da rês e a que estão pegados os rins; pernas traseiras ou ancas de boi. aleta, s.f., asa pequena; indumentária da capa de honra, que ornamenta os ombros e parte das costas. alforjas, s.f., alforge. alqueire, s.m., antiga medida de capacidade. amalinada, adj., adoentada; fraca; abatida. ambelhonar, v.tr., fazer o velo de lã. m.q. ambildrar. ambiazada, adj., defeituosa; torcida; empenada; de lado. amboras, s.m.pl., notícias; felicitações. ambude, s.m., funil largo; raiz tubercular venenosa usada para apanhar peixes. amporcar, v.tr., sujar; emporcalhar. amprimideiras, s.f.pl., parte do tear; espécie de pedal. anaugar, v.tr., inundar; cobrir de água; submergir; alagar. ancalcadora, s.f., utensílio para calcar a farinha e o grão. ancarramelar, v.tr., fazer carramelo; colocar em pilha; sobrepor; amontoar umas coisas sobre as outras. anchena, s.f., cheia; inundação. ancho, adj., largo; amplo. ancorchado, v.tr., encortiçado; meter em cortiço; revestir de cortiça; tornar duro, rugoso, áspero como a cortiça; v.int., criar cortiça; tomar o aspecto, a consistência da cortiça.


La Gameta

arca, s.f., caixa retangular, de madeira, adaptada ao carro, destinada ao transporte de uvas. m.q. masseiron. ardiloso, adj., habilidoso, astucioso, sagaz. argadielho, s.m., argadilho; dobadoura. arganeiro, adj., cobiçoso, ambicioso, ávido. m.q. arganeirote. arganheira, s.f.,reunião feita de pés de centeio, torcidos juntos para atar os molhos na ceifa. armanado, adj., irmanado; igualado; emparelhado. arrampanada, adj., destroçada; destruída; encalacrada; empobrecida. m.q. arrampainada. arrepassadica, s.f., trespassada; varado; furada de lado a lado. arribeinho, adj., que tem grande declive; escarpado; alcantilado; a prumo. arrieiro, s.m., condutor de cavalgaduras; almocreve; alquilador. arrincar, v.tr.,arrancar; tirar; puxar ou separar com força e violência; tirar pela raiz; extrair. astre, s.m., vento frio ou gélido; friagem intensa. m.q. cisca. atafanhado, v.tr., abafar; sofucar; atafegar. m.q. atafagar. atarantado, adj., atrapalhado; desnorteado. atelundrado, adj., atordoado; estonteado. m.q. atrelundado. atenegrada, adj., torrada; queimada. atenjido, adj., valioso; importante. atrelondar, v.tr., aturduir, maravilhar, surpreender, estontear.

anfadado, adj., enfadado; zangado. anfadar, v.tr., enfadar; zangar. anguelgue, s.m., enguelgue; zelha; arbusto que cresce na fronteira nordeste de Portugal com Espanha, nas arribas do Douro, do qual se constroem as gaitas de foles. anté, prep., até. m.q. até. anternete, s.f., internet. antesicar, v.tr., molestar; chatear; maçar. antremeia, s.f., entremeia, intermédia, elemento da gaita de foles que parte do ronco e situa-se entre o bordon e a ombreira. antrequidéncia, s.f., contestação; discussão; disputa. antriteiras, s.f.pl., peças salientes nos coucelhones (duas em cada um deles) e que parece abraçarem o eixo de madeira do carro, de um e outro lado, segurando-o ao tabuleiro, entre as quais gira o eixo. antrouce, s.m., espécie de cavilha de madeira curva que fixa o eixo do carro. antruoido, s.m., entrudo; carnaval; disfarce; pessoa mal vestida. m.q. antruido. antulhar, v.tr., entulhar; apetecer; desejar. anxurdecer, v.tr., tornar surdo e mudo; v. int., tornar-se surdo e mudo. apelhadeiro, s.m., tipo de cunha destinada a apertar ou afrouxar as antriteitas do carro. apreitar, v.tr., contratar, ajustar, combinar. apunhado, adj., avarento. m.q. garunha, sénica, remisga.

B bagamundo, s.m., vagabundo, vadio. balancia, s.f., melancia planta cucurbitácea cultivada nos países mediterrânicos pelo seu fruto (pepônio), de polpa amarela ou vermelha muito suculenta e refrescante; esse fruto. balbúrdio, s.m., desordem; alarido; confusão; algazarra. bambada, adj., defeituosa; mal apertada; muito folgada. bandas, s.f.pl., indumentária da capa de honra, duas faixas ornamentadas da parte dianteira da capa de honra que se estendem na vertical, desde as maniotas até ao fundo dos pés. barbelidade, s.f., ação própria de bárbaros; crueldade, desumanidade. barcego, s.m., planta gramínea cerealífera, usada para fazer pequenas vassouras.

bardeiro, s.m., espécie de vassoura de giestas ou codescos. bardino, s.m., estafermo; estroina; vadio. baron, s.m., varão; eixo central, que faz parte do rodízio, que transmite o movimento. m.q. palon. barrena, s.f., barra de aço oitavada, aguçada com cunha numa ponte, com que se fazem furos na rocha. barreno, s.m., bela de dinamite; rebento de uma pedra; tiro de mina. barrila, s.f., bilha de barro. bazia, s.f., ovelha com mais de um ano e que ainda não teve cria. baziu, s.m., cordeiro com mais de seis meses; adj.,vazio; esvaziado. beleta, s.f., espécie de cata vento das igrejas.

133


La Gameta

134

bó calças, s.m.,avô. m.q. abó de las calças. bó saias, s.f., avó. m.q. abó de las saias. boda, s.f., celebração do casamento; banquete que se dá pela ocasião do casamento; banquete. bofiardas, s.f., bafo forte; hálito desagradável. bolo, s.m., voo. boqueira, s.f., pequena entrada. borbion, s.m., travessa de madeira que limita a frente ou a traseira do tabuado do carro. m.q. berbion. bordon, s.m., elemento da gaita de foles que se liga à antremeia e faz parte do ronco. bota, s.f., calçado de cabedal, com cano maior ou menor; vasilha feita da pele de animais, usada para o vinho; borracha (para vinho). boubielha, s.f., bubela; poupa; tufo de penas que adorna certas aves. boucin, s.m., pequena janela. brime, s.f., vime. brincar, v.int., acto de desfrutar; troçar; zombar; aproveitar-se sexualmente de; divertir-se infantilmente; folgar. brinco, s.m., salto. bróquia, s.f., broca; instrumento para furar madeira, pedra, metais etc. brosque, s.m., bosque; floresta. bruído, s.m., ruído. buchico, s.m., golinho; pequeno trago. buieiro, s.m., boieiro o que guarda ou conduz os bois ou a vacas. bulfrâmio, s.m., volfrâmio. Bumioso, s.pr.,Vimioso. buolta, s.f., volta; medida para fabrico de um cesto e de un escrinho. burel, s.m., tecido de lã simples e grosseiro; hábito de religioso; pano de luto.

belharda, s.f., bilharda; jogo de rapazes em que se usam paus. belhiçcar, v.tr., beliscar. belhon, s.m., velo de lã; quantidade de lã produzida por uma ovelha durante um ano. m.q. bildro. belhotro, s.m., bolota; fruto de algumas plantas. belida, s.f.,mancha branca o olho que perturba a vista. m.q. blida. belidoso, adj., sob o efeito da belida; com a vista perturbada. bena, s.f., veia; leito do rio ou de um ribeiro. bendimo, s.m., cesto alto de vime utilizado na vendima. benediço, s.m., intruso; estranho; pessoa que vem de fora. berano, s.m., verão; tempo quente. berbiones, s.f.pl., as duas peças de madeira que atravessadas limitam o tabuado, à frente e atrás. É na saliência das suas extremidades que se encaixam as canhiças. m.q. borbiones. bércio, s.f., berço. m.q. brício. Bergança, s.pr.,Bragança. m.q. Bergância. béstia, s.f., animal de carga; animal feroz. bidrada, adj., sem brilho; embaciada; impermeável. Bilasseco, s.pr., Vilar Seco; povoação da comarca de Vimioso. bintura, s.f., aventura; sorte; sina. biqueiras, s.f.pl., pequenos canais que conduzem a água do cubo ao rodezno. biseira, s.f., indumentária da capa de honra que ornamenta l carapuço em ambos os dois lados. bissagras, s.f.pl., dobradiças. m.q. missagras. biúda, s.f., viúva. m.q. biúba. blotro, s.m., ver belhotro.

C cabalho, s.m., zool., cavalo. Teilha cabalho, de forma curvilínea, em arco, que se sobrepõe à telha de canal, esta em forma de colher. cabanhuolas, s.f.pl. cabeça de l eixe, s.m., peça saliente, em madeira, do eixo do carro das vacas, no qual era colocado o antrouce. cabeznalha, s.f., parte dianteira da ceda em madeira de olmo, que ainda não serrada, faz parte do carro. cabielha, s.f., peça redonda que atravessa horizontalmente a cabeznalha, na extremidade, servindo, esta mesmo, para prender ao jugo, através do sobeio.

cabielha, s.f., parte do tear, tipo tranca; alavanca que serve para facilitar o movimento, situada nos extremos do uorgano. çaçamelo, adj.s.m., que ou aquele que gagueja. cacararecos, s.m.pl., amontoado de cacos; coisa sem valor. Caçareilhos, s.pr., Caçarelhos, povoação do concelho de Vimioso. çachada, s.f., cava; operação de cavar; cachorros, s.m.pl., peças salientes, da ceda na traseira do carro ou das cárceles do masseiron; ornamento de uma casa ou portada feita em granito.


La Gameta

caçuar, v.tr. e intr., fazer zombaria de; escarnecer; troçar; zombar; ridicularizar. çada, s.f., enxada; instrumento para cavar a terra. cadena, s.f., cadeia; prisão; corrente de ferro, feita de argolas. çadon, s.m., enxadão; alvião. çafra, s.f., safra; bigorna grande e quadrada, com uma só ponta. calagouça, s.f., foice roçadora. calatriç, s.m., carácter; aspecto fisionómico. caleija, s.f., caleja, quelha, viela; rua estreita. calhabouço, s.m., grande fraga; pedra enorme. calhada, s.f., silêncio; taciturnidade; ausência de ruído; omissão de explicações; sossego; segredo. calhado, adj., silencioso; calado; discreto. caçuadeira, adj., escarninha; trocista; sarcástica; em que há escárnio. caliendra, s.f., conduta que leva a água do açude para o cubo do moinho. camándulas, s.m. e adj., vadio, tunante; malandro. çamarra, s.f., pele; casaco de agasalho feito de pêlo. camba, s.f., cada uma das peças curvas que formam a circunferência das rodas dos carros. cambas, s.f.pl., estrutura de metal que cobre a pedra. cambones, s.m.pl., tiras de ferro com que são calçadas as rodas do carro para proteger a madeira e dar segurança às cambas e ao meon. cambones, s.m.pl.,tiras de ferro com que são calçadas as rodas do carro das vacas. campana, s.f., sino. campechana, adj. e s.f., simples; despretensiosa; direta. camposina, adj. e s.f.; próprio do campo; rústica; camponesa. candeal, s.m., bem disposto; contente; alegre. caneiros, s.m., caninos; dentes incisivos. canhas, s.f.pl., canas; canas que fazem parte do tear, separam a trama dos fios por donde passa a lhançadeira. canhiças de la lheinha, s.f.pl., m.q. canhiças de spigos. canhiças de la palha, s.f.pl., componentes do carro que se adaptam ao transporte da palha; tapume formado por quatro conjuntos de varas com dois metros de altura com as quais se cerca o tabuado do carro e se ampara a carga; sebe. canhiças de spigos, s.f.pl., componentes do carro que se adaptam ao transporte da lenha; tapume formado por dois conjuntos de varas com prumos que terminam em espigão com que se cercam os tabuleiros laterais do carro e se ampara a carga. canhona, s.f., ovelha. m.q. oubeilha.

canielha, s.f., peça de tecelagem onde enrola o fio. cantada, s.f., arremesso ou tiro de pedra; pedrada. cantarie, s.f., cantaria; pedra de granito. Çarafin, s.pr., Serafim. carambelo, s.m., gelo; placa de gelo que se forma à superfície da água. caramono, s.m., boneco; desenho grosseiro. carapuço, s.m.,indumentária da capa de honra; parte superior em forma cónica da capa de honra. carbenar, v.tr., carmear, desenredar, desfazer, à mão; os nós da lã churra. carbulho, s.m., carboneto de cálcio; carbite. carcanhal, s.m., calcanhar. cárceles, s.f.pl., cárceres; tábuas que prendem e seguram pela base a arca ou o masseiron. cardar, v.tr., pentear ou desenredar com carda (a lã ou qualquer filaça). carramelo, s.m., amontoado de objectos ou outros. carrasqueira, s.f., carrasco pequeno. carreira, s.f., fileira; autocarro. carrelhetas, s.f.pl., parte do tear, espécie de roldana que segurava a lhiçada. carrielha, s.f., espécie de carrinho de linha que se encontrava dentro da lhançadeira; espécie de maçaroca pequena, feita no torno de las carrielhas ou no rodelheiro e servia para tapar a tela. carrielho, s.f., maxilar; queixo; queixada. carril, s.m., aquele que guia o carro de bois; caminho estreito; vereda; atalho; trilho de caça. carunha, s.f., pevide; semente de alguns frutos. caspiar, v.tr., tirar a casca ou a pele. çcampado, s.m., campo inculto e desabitado; lugar ermo, solitário, desabrigado; adj., extenso, desabitado e sem árvores (campo); não tem nuvens (céu). çcarnada, v.tr.,separar da carne; fig., tornar muito magro; ressequir; escavar; pôr a descoberto. ceda, s.f., enxeda; peça do carro com cerca de 4,5 m, feita com madeira de olmo, serrada ao meio, à exceção da parte dianteira da mesma. Era nesta peça que se apoiava o tabuado. cemaque, s.m., sumagre, género de plantas anacardiáceas cujo pó, resultante da trituração das folhas, flores, etc., e que se emprega em medicina, tinturaria e curtumes. m.q. cemacre. cemba, s.f., montão de qualquer matéria, seja palha, neve, terra ou areia. cena, s.f., ceia. cencenhada, s.f., sincelo; pedaços de gelo pendentes das árvores ou dos beirais dos telhados e resultantes da congelação da chuva ou do orvalho. m.q. çancenhada. centeno, s.m., centeio.

135


La Gameta

136

cerrado, s.m., pasto vedado; lameiro. cerrar, v.tr., fechar; encostar; tapar; vedar. cerron, s.m., surrão; saco de merenda do pastor. cerrubeque, s.m., surrobeco; fazenda grossa de lã, de fabrico industrial. çfalhecido, adj., falto, minguado; que desfaleceu; amortecido; desmaiado. chabolo, s.m., barraca; casa simples. chamardielha, s.f., labareda; grande chama; língua de fogo. chancada, s.f., passo. chano, s.m., chão; terra chã; solo, pavimento. m.q. suolo. chapaça, s.f., chapa de ferro destinada a abrir ou fechar as biqueiras e assim fazer andar ou parar o moinho. m.q. paradeira. checharra, s.f., cigarra; m.q. chicharra. checorto, s.m., pequena corte, loja de animais. chequeiro, s.m., redil. chichice, s.f., carne; comida; gulodice. choupa, s.f., bordão, pau comprido que serve de apoio. chupon, s.m., e adj. chupão; chaminé de cozinha; que chupa. Cicuiro, s.pr., Cicouro; povoação da comarca de Miranda do Douro. cinta de la raposa, s.f., arco-íris. côbados, s.m., antiga medida de comprimento equivalente a 0,66 m. codesco, s.m., tipo de giesta lenhosa e áspera de que se fazem vassouras. codícia, s.f., empenho; esforço; esmero. çofino, s.f., focinho. colgada, adj., dependurada. colgar, v.tr., dependurar. colmena, s.f., colmeia. m.q. cormena. cordon, s.f., cordão; fio de ouro de trazer ao pescoço.

corriça, s.f.,curral; recinto; recinto fechado para recolher ovelhas. corteilha, s.f., cortelha; pequena casa de porcos. Costantin, s.pr., Constantim; povoação da comarca de Miranda do Douro. coucelhones, s.m.pl., cocões; cada um dos dois paus verticais entre os quais gira o eixo das rodas do carro, apoiado pelas antriteiras. cozina, s.f., cozinha. çpender, v.t., despejar; fazer correr com ímpeto; vazar; desobstruir; soltar. çpendiente, adj., desobstruída; desimpedida; desentupida; limpa. çquilar, v.tr., tosquiar; cortar rente o pêlo ou a lã dos animais domésticos; cortar o cabelo. crabos, s.m.pl., cravos; prego de fabrico artesanal utilizado na ferragem do carro. çtemido, adj., destemido, corajoso; que não tem medo. cubo, s.m., reservatório de água. cuchalota, adj., indecente; suja; imunda. cucheilho, s.m., faca de grandes dimensões. m.q. cuchilho. culaga, s.f., pequeno curso de água. culo, s.m., ânus; nádegas; fundo de um cântaro, de uma cesta ou de um escrinho. cumbersada, s.f., namorada; pretendida. cumbre, s.m., cume; o ponto mais alto; cimo. cunha, s.f., peça de ferro que vai diminuindo de grossura até terminar em corte para rachar lenha, fender pedras; pedaço de madeira para alterar, nivelar e apertar objetos que não assentam por igual. cuntrapiada, adj., oposto, contrário. cuolho, s.m., colo. çupapo, s.m., murro. curjidoso, adj., curioso; indiscreto. cutielho, s.m., cutelo, faca de pequena dimensão.

D delgeiro, adj., depressa; rápido; ligeiro. m.q. deligeiro. delor, s.m., dor; sofrimento físico ou moral; mágoa; aflição; pesar. m.q. dolor. dóndia, adj., macia, suave ao tacto; liso; aprazível; agradável. duonho, s.m., dono; proprietário; senhor; amo.

daga, s.f., (do ár. hisp. ?áqa, este do ár. clás. ?āqah, e este do persa ?āq[e]) Cada uma das fileiras horizontais das telhas ou ladrilhos que se formam no forno para cozer. delei, adj., apto; tem jeito; habilidoso. delgadixa, adj., delgadinha. m.q. delgadica.

E eimbierno, s.m., inverno. Einés, s.pr., Inês.

Eisidro, s.pr., Isidro. eixe, s.m., eixo, peça em torno da qual um corpo efetua movimento giratório.


La Gameta

F filo, s.m.,fio. finixo, adj., muito fino; o m.q. finico. foia, s.f., cova feita no chão. faleito, s.m., feto. forfalhica, s.f., migalhinha; pequena migalha. fornalheira, s.f., divisão ou compartimento onde se lançam as cinzas do forno de cozer o pão. fouta, adj., afoita; corajosa; audaz. fraile, s.m., frade; membro de uma comunidade religiosa sujeita a certa regra; m.q. frade. fraita, s.f., flauta. fraua, s.f., frágua; forja. m.q. frauga. frezno, s.m., freixo. frol, s.f., flor. fuolhe, s.m., fole; utensílio usado para a combustão da lenha ou carvão; parte da gaita-de-foles feita de pele de cabrito ou de outro sintético que armazena o ar. fura fura, s.m., objecto pontiagudo usado para fazer os tradicionais escrinhos, semelhante à sovela.

faia, s.f., fraga alta e abrupta. fame, s.f., fome. farneiro, s.m., depósito onde cai a farinha que vai sendo moída pelas mós. farola, s.f. e adj., prosápia; presunção; vaidade. fástia, adj., em quantidade exagerada; impetuosa; rompante. m.q. de rumbon; de barrumbada; sien ser sperada. fenhir, v.tr., fengir; cortar a massa; tender a massa do pão para meter no forno. ferraige anteiriça, s.f., aro completo em ferro colocado a quente na roda do carro. ferroutada, s.f., insinuação indireta; dito reservado que encerra censura; porrada, pancada. fidéu, s.m., fidéus; aletria. filar, v.tr., fiar. filhastra, s.f., enteada. filigrana, s.f. obra de ourivesaria formada de fios de ouro ou prata delicadamente entrelaçados e soldados; adorno; ornamento.

G galana, adj., bonita; bela. galapo, s.m., peça de metal em forma de telha imbrice, onde se moldavam as telhas com as formas curvilíneas. galerie, s.f., galeria, túnel. galhina, s.f., galinha. m. q. pita. galhineiro, s.m., galinheiro; capoeira. m.q. piteiro i polheiro. gamela, s.f., espécie de contentor de madeira onde era colocado o entulho extraído das minas. Prato de madeira. gameta, s.f., lentilha; planta leguminosa, empregada como forragem; semente comestível dessa leguminosa. ganado, s.m., gado; rebanho de ovelhas. gandaia, s.f., vadiagem; mandriice. garabato, s.m., vara com gancho numa das extremidades. garunha, adj., ver apunhado.

gatas, s.f.pl., peça de ferro em forma de grampo, que se utiliza para dar segurança a vários objetos. gatunhas, s.f.pl., bot., erva daninha com espinhos. m.q. unha-gata. grabe, adj., grave, falar fidalgo, falar português. granadielho, s.m., madeira de macacaúba. Grazes, s.pr., Gorazes; feira agrícola. greilhas, s.f.pl., grelha; pequena grade de ferro, adaptada para assar. Espécie de grade para cozer as telhas no lume do forno. greinhas, s.f.pl., grenhas; cabelo comprido e em desalinho. grima, s.f., medo intenso; pavor; susto; terror. m.q. gremesin. guelhada, s.f., vara delgada e comprida que servia para estimular os animais de trabalho. guia, s.f., peça de metal onde estão registados dados da propriedade e registo do carro. guicha, adj., direita; levantada; vivaz; viçosa. guirica, s.f., augueira; regueira estreita.

H halbelidoso, adj., e s.m., que ou aquele que é hábil, destro; que tem habilidade; jeitoso, engenhoso; espertalhão; finório. honra, s.f., sentimento que leva o homem a procurar merecer e manter a consideração pública; consideração e homenagem à virtude, ao talento, às boas qualidades humanas; bom nome;

castidade; honestidade; dignidade; distinção. Indumentária da capa de honra, espécie de faixa de adorno da traseira da capa de honra que vai do carapuço e estende-se pelo meio das costas em forma de triângulo huorto, s.m., quintal.

137


La Gameta

I Infainç, s.pr., Ifanes; aldeia do concelho de Miranda do Douro.

Inda, adv.; ainda.

J jolda, s.f., companhia; brincadeira. m.q. jóldia. Juan, s.pr., João. m.q. Joan.

jugo, s.m., canga de madeira destinada a jungir as vacas para o trabalho.

L

138

labaria, s.m., lavandaria; local onde era lavado o minério. Las Quintas, s.pr., nome comum designado às povoações do Palancar; Aldeia Nova e Vale de Águia, todas pertencentes à comarca de Miranda. lhadeira, s.f., inclinação mais ou menos acentuada de terreno; encosta; rampa; declive; pendor. lhágrima, s.f., lágrima. lhambiçqueirice, s. f., guloseima ou gulodice. lhana, s.f., lã. lhançadeira, s.f., lançadeira; no tear, tem forma de canoa pontiaguda, com dois furos por onde passa o fio da trama. lhares, s.f.pl., cadeado de argolas de ferro, suspensas no tecto ou na parede destinada a

segurar a caldeira ao lume; cadeado que serve para movimentar o fole de uma forja; cadeado preso ao sino que serve para fazer tocar o mesmo. lheuga, s.f., légua; medida equivalente a 5km. lhiçada, s.f., parte do tear; onde entram todos os fios da tela. lhino, s.m., linho. lhona, s.f., conta; história engraçada. lhudrigado, adj., enlameado; enlodado; lamacento. lhumbriç, s.f., minhoca. lhume, s.m., lume; fogo. lhuna, s.f., lua. linterna, s.f., lanterna; lampião. lostra, s.f., bofetada, chapada.

M maçcalhar, v.tr., mastigar sem engolir; insinuar; planear; repisar palavras; pronunciando-os indistintamente; v.int., fingir que mastiga; resmungar; falar entre os dentes. machorra, s.f., festa ou convívio de rapazes solteiros; adj., estéril, fêmea que não procria. magarça, s.f., margaça. maioral, s.m., responsável; xefe. maleitas, adj., tinhoso; que mete nojo; repugnante; repelente. s.f.pl., febre; malária. Malgarida, s.pr., Margarida. malzina, s.f., mezinha. m.q. manzina. mandil, s.m., avental; m.q. Stameinha. mandilete, s.m.,recado. manelo, s.m., estriga de linho ou porção de lã que se coloca de cada vez na roca. maniotas, s.f.pl., mãos grandes e desajeitadas; indumentária da capa de honra formada por duas pequenas faixas ornamentadas da parte dianteira da capa de honra, na vertical, onde as mãos e mesmo a própria capa, fecha ambos os lados.

manta trapera, s.f., coberta grosseira de fabrico artesanal; m.q. costala. Manuol, s.pr., Manuel. maquila, s.f., maquia; porção de farinha ou grão que o moleiro cobra pela moagem; medida. maquilar, v.tr., maquiar; cobrar maquia. marra, s.f., maço de ferro. masseira, s.f., tabuleiro grande de madeira, onde se peneira a farinha e se amassa o pão. masseiron, s.m., caixa de madeira, de forma cúbica, inserida no carro, destinada ao transporte de uvas. m.q. arca. mauga, s.f., mágoa; desgosto; pesar; tristeza; amargura. meada, s.f., porção de fios dobrados. meon, s.m., parte central da roda onde se encaixam as cambas e se embebe o eixo. mercar, v.t., comprar. mesa de l telar, s.f., estrutura em madeira que rodeia o tear, a tecedeira e seus vários apetrechos. mesa, s.f., contorno arredondado da gaita de foles, situado na parte superior da punteira.


La Gameta

mindin, s.f., dedo mindinho. muorma, s.f., humor espesso segregado pela mucosa do nariz; ranho.

miaugar, v.intr., miar. mielgo, adj. e s.m., gémeo; que ou aquele que nasceu do mesmo parto que outrem; composto de dois iguais, real ou supostamente coetâneos.

N nabina, s.f., nabinha; semente do nabo. naçon, s.f., nação; país. nanico, s.m.,anãozinho. natielhas, s.f.pl., cada uma das varas ou fasquias horizontais de uma canhiça do carro ou de uma cancela.

naugar, v.tr., inundar; alagar; encher de água. m.q. anaugar. necra, s.f., pequena pedra redonda. néné, s.m., bebé; criança recém nascida. nial, s.m., ninho. m.q. niu. nebro, s.m., zimbro. nubre, s.f., nuvem.

O ougado, adj., ávido; que deseja veementemente; sôfrego; cobiçoso. ouliar, v.tr., uivar; ulular. outlizar, v.tr., servir-se de; empregar utilmente; sacar partido de; aproveitar. v.intr., ganhar, lucrar. outonhar, v.i., ficar com as características do Outono.

ombreira, s.f., peça da gaita de foles; elemento da gaita de foles que assenta no ombro esquerdo do gaiteiro e faz parte do ronco. óndia, s.f., onda. oucas, s.f., limos filiformes, de natureza vegetal. oufício, s.m., profissão; arte.

P Palancar, s.pr., Palancar; povoação do concelho de Miranda do Douro. paleta, s.f., pá pequena, que servia para mexer a farinha e o grão. palheta, s.f., peça da gaita de foles; lâmina feita em cana dupla, atada a um tubo de latão ou cobre, ligada ao cone invertido da punteira, que faz vibrar a gaita de foles. palhon, s.m., peça da gaita de foles; lâmina feita em cana única, ligada à ombreira, que faz parte do ronco. palomba, s.f., pomba. palombina, s.f., parte redonda da estrutura do tear ou de la mesa de l telar; excremento da pomba. pan lebe, s.m., pão-de-ló. pantasma, s.f., fantasma; imagem ilusória; espectro; fantasia. pardo, s.m., burel pisoado, tingido de preto. parro, s.m., pato. pástio, s.m., pasto; alimento do gado; pastagem. patrielhas, s.f.pl., líquenes. peç, s.m., pez; espécie de alcatrão; substância resinosa extraída do pinheiro e de outras plantas. pedierna, s.f. e i., dura; rija; agreste; m.q. pedierno.

139 penhedos, s. f., reunião de penedos; rocha, fraguedo; penha. pedresa, adj., pedrês. peinha, s.f., penha; rocha. pendar, v.t., pentear; m.q. peinar. pende, s.m., pente, com dentes de um só lado; parte do tear. m.q. peine. penheira, s.f., peneira; objecto de peneirar farinha. penheireiro, s.m., aquele que peneira; que fabrica peneiras; vendedor de peneiras. pequenhico, adj., muito pequeno; m.q. pequerrico. pequerrixa, adj., miudinha; muito pequena. pernielhas, s.f.pl., cada uma das varas ou fasquias verticais que penetram nos berbiones e seguram a canhiça do carro; fasquias verticais de uma sebe. perrices, s.f., brincadeiras maldosas; traquinices. perro, s.m., cão. petromaç, s.m., espécie de candeeiro que consumia petróleo por pressão; marca de candeeiro usada. picanços, s.m.pl., peças de metal horizontais em forma de prego que furam a primeira e a última cadena do carro, nas quais se prendiam as cordas para segurar a carga; ave.


La Gameta

picas, s.f.pl., martelos aguçados, serviam para picar as mós do moinho, torná-las mais ásperas. piçoleira, s.f., parte terminal de uma tela. m.q. l acabadeiro de la tela. piedra albeira, s.f., mó; pedra de aspecto claro, que servia para moer o cereal tornando-o mais claro. piedra francesa, s.f., mó; pedra de fabrico sintético, de aspecto mais escuro, que servia para moer o grão. piedra morneira, adj. e s.f., mó escura do moinho, que serve para moer o centeio; m.q. piedra centena. pies mouros, s.m., bot., tojo; planta faseolácea, espinhosa, de flores amarelas. pilada, s.f., conteúdo de uma pia cheia. pilo, s.m., pio; buraco cavado no chão com o fundo em lousa onde era preparado o barro. pilon, s.m., espécie de peso, normalmente de madeira, serve para pegar nas canhas e para não deixar encolher a tela. pimpon, adj. e s.m., pimpão; brioso; com bom aspecto. pina, s.f.pl., m.q. cunha. pinche, s.m., criado; servente; rapaz de recados. pingo, s.m., pingue; banha de porco derretida. pino, s.m., pinheiro. 140

pintaxirgo, s.m., pintassilgo. piorno, s.m., giesta brava. pison, s.m., pisão; engenho artesanal com que se pisoa o pano, movido pela força da água para tornar mais consistentes os tecidos de lã e de fabrico artesanal. pólbera, s.f., pólvora. polberino, s.m., redemoinho. m.q. polborino; pelubrino. polhico, s.m.,pintainho. m.q. pitico. praino, s.m., planalto; terreno plano e elevado; planura. preça, s.f., espaço que se segue à porta da entrada de uma casa. presada, s.f., represa de água; quantidade de água retida para moer o cereal do moinho. presepe, s.m., presépio. proua, s.f., vaidade; orgulho. pruma, s.f., pluma. Pruoba, s.pr., Póvoa; povoação da comarca de Miranda do Douro. pulielha, s.f., traça; pó finíssimo. puntada, s.f., pontada; guinada; dor aguda e pouco duradoura; nevralgia intercostal. puntaleta, s.f., espeque; pontal. punteira, s.f., peça da gaita de foles; de feitura afunilada ou cónica, onde se situam os orifícios que permitem o toque das músicas.

R rabixo, s.m., pequeno rabo; remate pontiagudo na traseira bem ao fundo da capa de honra. ralo, adj., espaçado; afastado; raro; pouco frequente. ramo, s.m., armação de madeira em forma de losango ou quadrado, revestidas de roscos e rosquilhas, cuja base se chama pandorco. raneiro, s.m., vão onde trabalha o rodízio do moinho. ranhadeiro, s.m., pau comprido e aguçado com que atiçavam paus ou brasas para melhor arder. rapadeira, s.f., espécie de pequena colher de metal própria para despegar restos de massa que se encontravam da masseira. rapa-nalgas, s.m., figura assustadora do imaginário infantil. raseiro, s.m.,rasoira, pau cilíndrico que serve para tirar o cogulo das medidas de secos, também com barro, no fabrico da telha; tudo o que nivela. rastra, s.f., alfaia agrícola em madeira que assenta sobre o tabuado do carro. Saliente atrás ou à frente, cujo objetivo era fazer aumenta a carga do mesmo; ir de rastos.

rastrilho, s.m., parte do tear, por onde passam os fios da tela para a esticar; coloca-se quando se começa a tela. rebimbas, s.f.pl., deitado de costas para cima. rechinar, v.i.,queimar a fogo vivo; assar; repassar com o calor. rechino, s.f., calor intenso. regrar, v.t., orientar; moderar; ordenar. reilhas, s.f.pl., relha; peças em madeira de carvalho negro, com forma de cunha, que unia, pela parte interior da roda, as cambam ao meon. reissenhor, s.m., rouxinol. rela, s.f.,ralação; desgosto. relate, s.m., corda curta. relhanço, s.m., relance; com rapidez. relhistro, s.m., relâmpago. m.q. relhampo. remana, s.f., ( do ár. rommana, balança) Espécie de balança formada por uma vara de ferro com braços desiguais e com um só peso que se faz deslizar à vontade no braço mais comprido, no qual há divisões que indicam o respectivo peso. m.q. romana. remisga, adj., ver apunhado.


La Gameta

ronco, s.m., elemento da gaita de foles, do qual fazem parte l bordon, la antremeia i la ombreira, que assenta no ombro esquerdo do gaiteiro. rosco, s.m., espécie de biscoito. rosquilha, s.f., biscoito em forma de argola retorcida. ruga, s.f., ruga; rua. m.q. rue. rumiacos, s.m.pl., limos verdes das águas. rumpon, s.m., encontrão; choque violento; empurrão; sacudidela brusca. ruoca, s.f., roca; instrumento artesanal de fiar a lã e o linho. ruodas, s.f.pl., rodas. m.q. ruodras. Ruolos, topón. Urrós; aldeia do concelho de Mogadouro.

renher, v.int., ralhar. m.q. renhir. renuobo, s.m., renovo; rebento; botão não totalmente desenvolvido dos vegetais. resgalgar, v.tr., escorregar. ressequir, v.tr., secar muito; estorricar; fazer perder o suco ou a humidade. retomba, s.f., eco. ribanço, s.m., ladeira; ribanceira. rodado, s.m., as duas rodas com o eixo. rodelheiro, s.m., ver torno de las carrielhas. rodezno, s.m., rodízio; motor do moinho; engenho de ferro que, accionado pela água, põe as mós em movimento. m.q. rodiezno e rodrezno. rodielho, s.m., farrapo; trapo; pano de cozinha. rodo, s.m., instrumento de madeira, metal ou outro, que serve para puxar a cinza no forno.

S Sagrado, s.m., aquilo que é sagrado; adro da igreja. adj., relativo aos ritos ou ao culto religioso; que foi consagrado; profundamente venerável; puro; santo; a que se deve o maior respeito; inviolável. Saludable, adj., saudável. San Martino, s.pr., São Martinho; povoação da comarca de Miranda do Douro. m.q. Samartino. sanar, v.tr. e int., tornar são; curar; sartigalho, s.m., zool., gafanhoto; insecto ortóptero saltador. sbarrilhar, v.tr., desmoronar; fazer ruir; deitar a baixo. m.q. sbarrulhar. sbolaçar, v.tr., esvoaçar; bater as asas para voar. scalabrado, adj., escalavrado; com ferimentos no corpo, especialmente na zona da cabeça. scaleiras, s.f.pl., sucessão de degraus fixos; escadas. scoba, s. f., bot., giesta; género de plantas ornamentais leguminosas. scobielha, s.f.,vassora pequena feita de barcego, usada para varrer a masseira e outros serviços. scochar, v.tr. e i. destroncar; esgaçar; arrancar. scombro, s.m., entulho; ruínas. scrinho, s.m., espécie de cesto, feito de tufos de palha de centeio entretecidos com casca de silva cozida. scudela, s.f., tigela de madeira. seinha, s.f., marca; assinatura; sinal; vestígio; rasto. sémea, s.f., sêmea; o que fica do trigo depois de peneirado e de separado o rolão; a parte da farinha de trigo que depois de peneirada se aparta do farelo e da farinha grossa do trigo. sénica, adj., ver apunhado.

seniqueira, s., f., avareza; mesquinharia. soto, s.m., pequena loja de mercearia. seno, s.m., seio. sequidade, s.f., secura; qualidade ou estado de seco; sede; falta de humidade. serano, s.m., serão; convívio que se faz à noite, entre pessoas amigas ou da família. serilha de las medas, s.f., espécie de dobadoura; instrumento rotativo em que se enrolam os fios das maçarocas para formar meadas. serilho, s.m., espécie de dobadoura; instrumento rotativo em que se enrolam os fios das maçarocas para formar meadas; engenho constituído por manivela, roldana e cujo cabo de aço segurava um caldeiro de zinco destinado à extracção de minério. m.q. serielho. serôdio, s.m. e adj., serôdio; tardio; trigo tardio de aspecto miúdo, é semeado e ceifado tardiamente. sfregante, s.m., espaço de tempo muito curto. sgadunhado, adj., arranhado; esgadanhado. sgranzinar, v.tr., choramingar. sgubiar, v.tr., deslizar, escorregar. m.q. slubiar. sudor, s.m., suor; transpiração. sgubioso, adj., escorregadio; fugidio. sienes, s.f.pl., cada um dos lados da cabeça que formam a região temporal. m.q. fuontes de la cabeça. silbote, s.m., assobio; pequeno pífaro infantil. smirrado, adj., mirrado; emurchecido. smonte, s.m., desmonte; desabamento; desmoronamento. sobrado, s.m., piso assoalhado; andar de cima. soprete, s.m., peça da gaita de foles; pequeno canal por onde o tocador da gaita de fole introduz o ar no fole.

141


La Gameta

soto, s.m., loja comercial onde se vende um pouco de tudo; supermercado. spabilado, adj., esperto; vivo; desenrascado. spechocar, v.tr., picar com aguilhão ou aguilhada; aferroar; espicaçar. Speciosa, topón., Especiosa; aldeia do concelho de Miranda do Douro. spertar, v.tr. e i., acordar; despertar; avivar; tornar esperto. spesso, adj.,denso; compacto; opaco; consistente; grosso. spigo, s.m., grelo da couve; peça saliente que entra num furo de outra peça. spirolhar, v.tr.,desejar o alheio com os olhos; pedinchar. stadulhadas, s.f.pl., levar com os stadulhos; tareia; sova. stadulhar, v.tr., dar com o stadulho; varar. stadulho, s.m., pau longo e desajeitado; fueiro; cada um dos paus erguidos nos lados do leito do carro ou atrelado e servem de apoio à carga. stame, s.m., estame; fio de tecer; m.q. stambre. stameinha, s.f., ver mandil. seto, s.m., ripa de madeira com que se fazem ou entrelaçam alguns tipos de canhiças; cogumelo. sobeio, s.m., correia com a qual se prende a cabeznalha do carro ao jugo das vacas.

spigo, s.m., fasquia de madeira em forma de espigão que faz parte da canhiça do carro. stadulheiras, s.f.pl., travessas de madeira dispostas entre os varões da ceda do carro, à frente, as quais apresentam dois furos cada uma, onde são colocados os stadulhos. sterqueira, s.f., esterqueira lugar onde se prepara ou deposita o estrume; monturo; lugar sujo. stopa, s.f., estopa; parte grosseira do linho. strampalhado, adj., disperso; espalhado; disseminado; derramado; posto em debandada; destroçado; desordenado. strefugueiro, s.m., pedra a que se encosta a lenha que arde na lareira. stremoncielha, s.f., espécie de grade de madeira que serve para aumentar a carga no carro. m.q. rastra. stremoncielha, s.f., m.q. rastra. stribar, v.tr.,estribar; apoiar; fincar; encostar. subela, s.f., sovela; instrumento com que os sapateiros furam os cabedais para os coser. sujeita, adj., com dificiência física; com riscos de. sunrisa, s.f., sorrisa; risa. suolo, s.m., solo; chão. m.q. chano. suorte, s.f., sorte; ventura; pequena porção de rosco e rosquilha que pertencia ao ramo.

142

T tabafeia, s.f., alheira; enchido feito de massas de pão, gorduras, carne de porco e galinha. tabuado, s.m., rima de tábuas; soalho; superfície plana. m.q. trabuado i trabiado. Talbina, s.pr., Etelvina. taludote, adj., desmarcado; enorme; excessivo; que excede as medidas. tantear, v.tr., hesitar; sondar; tactear; examinar. m.q. atentear. tapadeira, s.f., tampa para cestos e outros. taqueira, s.f., espécie de brinquedo infantil que tem por base o ar comprimido e pode constar de um tubo de sabugueiro ou um osso, tacos de estopa, fios e uma vareta. tarabielho, s.m., peça de madeira do moinho, que transmite vibração da la piedra a la canaleira. Obs.: Devido a esta vibração vai deixando cair o grão da tolba para ser moído. tato, adj., gago. teç, s.f., tez; epiderme, especialmente a do rosto; cútis. tejeiras, s.f., tesoura. tela, s.f., pano que é tecido numa só urdidura.

telar de las franjas, s.m., tear de pequenas dimensões onde são feitas as franjas dos tapetes de lã. telar, s.m., tear. tembrar, v.int., tremer; tiritar de frio, susto ou por doença; agitar-se; assustar-se; ter medo. tempóras, s.f.pl., tempra, s.f., têmpera; acto ou efeito de temperar; banho em que se temperam os metais. temprada, adj., temperada; afinada; com capacidade de acompanhar um instrumento. temprel, s.m., parte do tear; espécie de barra de ferro que serve para esticar a tela aquando a sua feitura. ten ten, s.m., equilíbrio. tenhir, v.tr., tingir; colorir. tentiar, v.tr., sondar, investigar com tenta; ensaiar; tactear; examinar. tiron, s.m., arranque; tirada; esticão. tolba, s.f., depósito, com forma de pirâmide invertida, onde se coloca o grão que vai ser moído; m.q. tremoia. tombal, adj., suave; ameno; melodioso.


La Gameta

trair, v.t., trazer. m.q. traer. trama, s.f., fio que se conduz com a lançadeira através do urdume da teia; fio grosso e dobrado, com que se fazem certas obras, como colchas, etc. ; parte mais rude da lã depois de cardada. Intriga; ardil; enredo. trampo, s.m., pequeno pau; carvalho pequeno. treato, s.m., soalho; sótão; soalho da loija dos animais. tremoia, s.f., ver tolba. Trindade, topón., zona de Fonte de Aldeia, povoação do concelho de Miranda do Douro; festa e romaria em honra da Santíssima Trindade. trindades, s.f.pl., toque de badaladas do sino: de manhã, ao meio dia e ao anoitecer. túndia, s.f., tunda; sova; pancadaria.

tona, s.f., nata do leite; superfície de. tonante, adj. e s.m., malicioso; brejeiro; marau; maroto; tratante; patife. torneiro, s.m., artífice que trabalha ao torno. torno de las canielhas, s.m., torno; maquina rudimetar para fiar a lã destinada a fazer as canielhas. m.q. rodelheiro. torno, s.m., máquina rudimentar, podendo ser movida pelo movimento do pé para tornear madeira; ruído provocado pelo ronronar do gato. torpeçon, s.m., tropeção; acto ou efeito de tropeçar. touronda, adj., vaca com cio. m.q. salida. trabiado, s.m., palco, tabuado. m.q. trabuado i tabuado. trabiesso, adj., irrequieto; malicioso; que anda sempre a aprontar.

U urdir, v.tr., dispor ou colocar em ordem os fios da teia, para se fazer o tecido. ulhales, s.m.pl., olhais; aberturas redondas, cada uma ao lado do eixo, abrangedo as cambas e uma pequena parte do meon.

uorgano, s.m., órgão; parte do tear, situada na zona frontal, encaixava na palombina, servia para enrolar a tela à medida que se ia fazendo. urç, s. f., bot., urze; planta ericácea tipo; torga. urdideira, s.f., engenho que serve para urdir a tela. Obs.: Tem o eixo preso no chão e em cima. Urdir uma tela era importante e no dia, levavam de merenda à tecedeira, pão, chouriço e presunto.

143

X xerga, s.f., tecido grosseiro; espécie de burel. m.q. anxerga. xordina, s.f., surdez; silêncio. m.q. xordeira. xordo, adj. e s.m., surdo.

xaragon, s.m., enxergão; espécie de colchão cheio de palha que se põe por baixo do colchão da cama. xarondas, s.m., badana; pacóvio. xeixo, s.m., seixo.

Y yerba, s.f., erva. yermo, s.m., ermo; lugar sem habitante; solidão, deserto, descampado.

yeuga, s.f., égua.

Z zaiuno, s.m., pequeno almoço. m.q. aiuno. zambocadeiro, s.m., escoamento; desaguamento. zangon, s.m., zangão; bruxo. Zenísio, topón.,Genízio, aldeia do concelho de Miranda do Douro.

zgrácia, s.f., desgraça; acontecimento triste; infelicidade. zinolho, s.m.,joelho. zucrinar, v.tr., chatear; importunar. zonzineira, s.f., ruído prolongado. m.q. zunideira.



Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.