32
BEWEGEN NA CORONA Je kon de afgelopen twee jaar geen tv of radio aanknippen of het was al corona wat de klok sloeg. Toch veegde deze lawine niet alle thema’s van de agenda, integendeel, sommige klommen hoger dan ooit. Mobiliteit bijvoorbeeld, armoede, mensenrechten. Hoe grepen de bewegingen Mobiel 21, Welzijnszorg en Liga voor Mensenrechten dit momentum aan? En wat blijft daar van over, nu we met muizenstappen de postcoronasamenleving in gaan?
Ze hebben allemaal voorzichtig de weg teruggevonden naar kantoor, de vrijwilligers van hun bewegingen staan vaak te trappelen om zich te smijten. Toch is het op vele vlakken nog zoeken, normaal is het nog allemaal niet. Dat blijkt ook uit het feit dat een verkouden Liefke Dolmans (Liga voor Mensenrechten) het gezamenlijke interview met Koen Trappeniers (Welzijnszorg) en Els Van den broeck (Mobiel 21) thuis volgt, vanachter de computer. Bovenal snakken ze naar rust. Niet dat ze er niet willen invliegen, maar ze willen stabiliteit in de manier van werken. Telewerken of niet, kantoor of niet, die vergadering live of toch maar weer Zoom. “Het is constant schakelen, nog steeds,” zegt Liefke Dolmans. “We hebben geleerd dat we flexibel zijn, dat we ons snel kunnen aanpassen.” Maar het is vermoeiend, voortdurend een plan B en zelfs een plan C achter de hand te moeten hebben. Ook veerkrachtige teams hebben hun grenzen. De collega’s beamen. Ze willen weer complexloos en ongecompliceerd met inhoud bezig zijn. Bracht het feit dat jullie thema’s het nieuws haalden, ondanks de coronalawine, voor jullie bewegingen nieuwe kansen?
Els Van den broeck: “In je kot blijven betekende
geen files. Mensen ondervonden aan den lijve wat anders werken betekent. Ze ontdekten het belang van rustige, veilige en vooral voldoende open en openbare ruimte, van je verplaatsen op een tragere, duurzame manier. De lockdown gaf ons een hefboom om ons thema op een andere manier in de verf te zetten.”
33
Koen Trappeniers: “Voor ons was het
Els Van den broeck: “Wij hebben het
Liefke Dolmans: “Vlak voor corona
Koen Trappeniers: “Wij hadden met de
minder eenduidig. De coronacrisis hakte heel erg in op mensen in armoede, ze voelden de gevolgen ervan veel scherper. Ons thema was acuut. Maar het maatschappelijke discours ging daaraan voorbij. De discussie bleef hangen in het middenklasseverhaal. In die context moesten wij onze boodschap kwijt.”
hadden wij als thema ‘vrijheid en veiligheid’, over antiterreurmaatregelen. We merkten al snel dat ook bij de coronamaatregelen – los van hun verdienste – de overheid iedereen dwong om mee te stappen. Het werd een dogma, er kon geen kritische noot zijn, de polarisatie groeide. Wij wilden dat de maatregelen er kwamen op een democratische manier, via het parlement, en probeerden de polarisatie te counteren.” De coronacrisis heeft jullie thema’s dus uitvergroot of op scherp gesteld. Hadden jullie het gevoel dat jullie als beweging ook echt konden wegen op het maatschappelijk debat?
Liefke Dolmans: “Met onze rechtszaak
voor de pandemiewet, samen met de Ligue des Droits Humains, hebben we wereldwijd het nieuws gehaald. We hebben dus zeker gewogen. We hebben ons ook gegooid op de privacyvragen over de corona-app en de impact van coronamaatregelen op mensen in de marge. Door corona viel een aantal andere dingen weg en konden we ons met man en macht, in ons bewegingswerk en beleidswerk, richten op dat ene thema.”
34
geluk gehad dat af en toe onze mening werd gevraagd, en we hebben er verder zelf voor gezorgd dat onze boodschap aankwam via sociale media. Dat hele sociale verhaal, van mensen die niet in een ruime woning in het groen wonen, van het belang van de openbare ruimte voor iedereen, wilden wij ook meepakken.”
armoedeorganisaties beslist om met één stem te spreken en de taken te verdelen. Met ons campagnethema – wonen – zaten we tijdens corona pal in de discussie. ‘Jullie hadden maar even lockdown’, zeiden mensen in armoede ons, ‘onze bewegingsvrijheid wordt een leven lang beperkt’. Tezelfdertijd werden we tijdens de crisis ook door de politiek ingezet voor alle mogelijke platformen en taskforces om de stem van mensen in armoede luider te laten klinken. Maar daar is niet veel mee gebeurd. Het Vlaamse regeerakkoord, daar krijg je geen speld tussen.” De kans om aan beïnvloeding te doen was er, maar een belangrijk ingrediënt voor een beweging is mobiliseren, vrijwilligers activeren. Konden jullie dit nog vormgeven in de lockdown-periode?
Koen Trappeniers: “Dat was niet een-
voudig. Politiek en educatief werk konden online. Om te sensibiliseren hadden we sociale media. Maar voor onze najaarscampagne, waarbij elk jaar duizenden vrijwilligers op straat komen, was het lastig om acties op te zetten en fondsen te werven. We konden hen online informeren over de
“Mensen voelden wat het was om zich minder te moeten verplaatsen. Dat positieve gevoel moeten wij met zijn allen vastpakken en verder gebruiken”
“Ons thema was acuut, maar het maatschappelijk discours ging daaraan voorbij”
- Els Van den broeck, Mobiel 21
- Koen Trappeniers, Welzijnszorg
35
Wie is wie? KOEN TRAPPENIERS Koen Trappeniers is de directeur van Welzijnszorg, een sociaalculturele netwerkorganisatie voor armoedebestrijding met een sterk politiserende werking.
LIEFKE DOLMANS Liefke Dolmans is directeur van de Liga voor Mensenrechten, een mensenrechtenbeweging die het beleid wil inspireren en het brede publiek kritisch wil leren te kijken.
campagne, maar de straatacties werden geschrapt met de tweede lockdown. We zijn naar de minister van Wonen getrokken met 7.000 handtekeningen, een fractie van wat we anders zouden verzameld hebben. De impact op ons campagnewerk was dus pittig.”
Liefke Dolmans: “Op bepaalde vlakken hebben wij
heel veel kunnen doen. We hebben bijvoorbeeld onze ledendag gedigitaliseerd en dat gaf een veelvoud aan deelnemers van wat we anders zouden gehad hebben. Maar het was moeilijker om iets te organiseren met onze vaste vrijwilligerskern, waardoor we veel minder tot de democratische besluitvorming kwamen die we gewend zijn. Onze bewegingsmedewerker is bovendien een hele tijd afwezig geweest. We hebben dat wel opgevangen, maar we zijn een klein team, het is lastig om in die omstandigheden de beweging gaande te houden.”
“De druk op mensen in armoede, hun kracht, dat is hard binnengekomen. Dat willen we veel meer in beeld brengen om zo ook andere mensen te raken” - Koen Trappeniers, Welzijnszorg
ELS VAN DEN BROECK Els Van den broeck is algemeen directeur van Mobiel 21, organisatie voor duurzame mobiliteit, actief op drie terreinen: inzichten verwerven, mensen inspireren en begeleiden wanneer ze in actie komen.
36
Hebben jullie het gevoel dat jullie vrijwilligers verloren zijn, dat de draad gelost is?
Koen Trappeniers: “Nu de coronacijfers opnieuw
stijgen, houden we ons hart vast. De oudere vrijwilligers zien we afhaken. Vrijwilligers moeten ook de draaiboeken voor de acties in gemeenten heruitvinden, en de energie daarvoor ontbreekt soms. We hebben alle vrijwilligers geïnformeerd over onze campagne en online hadden we hetzelfde bereik als voor corona. Ze hebben zelf ondervonden hoe belangrijk goed wonen is, en wat het betekent als je dat niet hebt. Maar of ze de vitaliteit gaan vinden voor de acties in december, dat is afwachten.”
Els Van den broeck: “Onze vrij-
willigers geven fietslessen aan volwassenen, zij zaten te springen om weer te beginnen. Maar door dat voortdurend schakelen in de planning hebben wel mensen afgehaakt. Ook het feit dat briefings digitaal verlopen is niet voor iedereen een geschenk. Je kiest voor een beweging – en dat geldt ook voor medewerkers – omdat je graag livecontact hebt, omdat je energie en enthousiasme wil doorgeven. Hoe hard je ook je best doet, digitaal is niet hetzelfde.” Toch kan het ook zijn dat jullie via digitale weg dan weer andere mensen warm gemaakt hebben?
Els Van den broeck: “Wij doen
heel wat participatietrajecten met burgers, wanneer een wijk wordt heringericht bijvoorbeeld. We merkten zeker dat meer mensen inlogden voor de onlinevergaderingen dan we ooit zouden gehad hebben in een buurthuis. De digitalisering in ons werk heeft verplicht een duw gekregen en we pakken dat mee. Al sluipt ook daar moeheid in. Na anderhalf jaar is het zoeken wat we nog digitaal doen en wat niet meer, en wanneer.”
Heeft de voorbije periode geleid tot een moment van reflectie? Moesten jullie nadenken over hoe jullie de beweging konden heruitvinden?
Koen Trappeniers: “In wezen
zijn onze beleidsplankeuzes bevestigd. Alleen zijn de tijd en de energie en de draagkracht bij collega’s er niet altijd om ze uit te voeren. Door al dat onlinewerken is er een verzakelijking in onze organisatie geslopen. Het gaat allemaal efficiënt, maar wanneer de ploeg elkaar live ontmoet, merk je dat er ruis zit op de communicatie. Zowel met collega’s als met vrijwilligers is het een uitdaging om die verbinding opnieuw goed te leggen. De digitale kloof was ook voelbaar met de mensen in armoede met wie we vergaderden. In 2022 wordt dat een thema en corona heeft dat zeker urgenter gemaakt.”
Els Van den broeck: “De drie
strategische doelen in ons beleidsplan zijn actueler dan ever. Nagels met koppen. Maar door corona is alles wel trager verlopen. De creativiteit die vloeit wanneer je samen brainstormt, heb je niet digitaal, zelfs als je alle mogelijke tools uit de kast haalt. Als ik nu zie, in die ene maand terug op kantoor, welk een verschil dat geeft in vibe, in energie, en ideeën!”
Liefke Dolmans: “Sommige de-
len van het beleidsplan hebben we uitgevoerd zoals we
“Door corona viel een aantal andere dingen weg en konden we ons volop op dat ene thema storten” - Liefke Dolmans, Liga voor Mensenrechten dat gehoopt hadden of zelfs beter, andere zijn stil komen te liggen. Onze jaarlijkse Prijs voor de Mensenrechten hebben we online aangepakt. Die prijsuitreiking is belangrijk voor ons, ook voor onze fondsenwerving. Door die noodgreep hebben zowat drieduizend mensen de prijs gezien tegenover de vierhonderd mensen die dat normaal zouden doen. Het digitale maakt ons bewegingswerk op dat vlak dus ef-
37
“Cultuur na corona”: Socius formuleert een toekomstagenda van/voor het sociaal-cultureel werk *
Maatschappelijk werk maken van Ruimte voor ontmoeting Verbinding Inclusiviteit Bestrijden structurele ongelijkheid
Cultuurbeleid in teken van Flexibiliteit Waardering en financiering Meer digitalisering Overleg
fectiever. Maar dan ontbreekt wel het gevoel wat je hebt als je fysiek samen bent. Dat is een andere verbondenheid. We proberen dus na te denken over wat ons doel is en hoe we het best mensen kunnen bereiken, live of online.”
“Je kiest voor een beweging
omdat je graag energie doorgeeft. Hoe hard je ook je best doet, digitaal is niet hetzelfde”
- Els Van den broeck, Mobiel 21
Sector Leert van elkaar Verkent samenwerkingen Politiseert Nieuwe organisatievormen
Organisaties extra aandacht voor Vrijwilligersbeleid Welzijn team en personeel Digitaliseringbeleid
Wat nemen jullie mee van deze bizarre periode?
Koen Trappeniers: “Wij hebben het altijd
over de buitenkant en de binnenkant van armoede. De buitenkant, dat is de impact op onderwijs, op individuele rechten, op tewerkstelling. Daar maken we straffe campagnes over. Maar wat we door corona met schade en schande geleerd hebben, door de verhalen van mensen in armoede zelf, is wat een schrijnend onrecht dat is, hoe armoede van mensen tweederangsburgers maakt. De druk op mensen in armoede, hun kracht, dat is hard binnengekomen. Dat willen we veel meer in beeld brengen, in de hoop dat we zo ook andere mensen kunnen raken.”
Els Van den broeck: “Daar zetten wij ook op
* * In het kader van het toekomsttraject ‘Cultuur na corona’ schreef Socius een rapport met een inventaris van ontwikkelingen en vernieuwende praktijken in het sociaalcultureel werk waarvan de ontwikkeling versneld werd door de coronacrisis. De Federatie schreef een soortgelijk rapport over de amateurkunstensector. Meer weten? www.defederatie.org
38
in, verhalen vertellen, van mensen in armoede die sukkelen met mobiliteit, van mensen die in een onveilige straat wonen, omdat we merken dat cijfers op een koude steen vallen. Mensen hebben gevoeld wat het was om zich minder te mogen verplaatsen en om zich minder te moeten verplaatsen. Er was ook een positieve kant aan die ervaring. Die moeten wij met zijn allen vastpakken en gebruiken. Thuiswerk had overigens ook nadelen.
“Cultuur na corona”: De Federatie ziet 5 ontwikkelingstendensen in de amateurkunstensector * We zijn allemaal nog harder gaan werken. Een half uur op de trein wordt nu gezien als tijdverlies, terwijl dat ook momenten zijn om na te denken en mensen te ontmoeten. Je kan niet van acht tot zes achter de computer zitten. Dat evenwicht tussen efficiëntie en creativiteit moeten we zoeken en daar moeten wij zelf ook het voorbeeld geven.” Veel activiteiten werden geschrapt of doorgeschoven naar de toekomst. Pikken jullie de draad gewoon weer op, of gaan die plannen de vuilnisbak in en komen jullie met nieuwe?
Koen Trappeniers: “Wij zaten volop in de laat-
ste voorbereidingen voor ons grote ontmoetingsfeest op 31 mei in Leuven voor vijftig jaar Welzijnszorg. Zesduizend deelnemers, tachtig organisaties met infostands en workshops, een concert. Deze dag moest bovendien een belangrijke doorstart geven aan ons bewegingswerk de komende jaren. We hadden daar twee jaar naartoe gewerkt, dat had een hele dynamiek op gang gebracht. Dat moeten loslaten was een rouwproces voor de medewerkers en de vrijwilligers. We gaan dat niet opnieuw oppikken, het momentum is voorbij.”
Veerkracht Act local / denk groot Deelmodellen Technologische innovaties
Kwetsbaarheid van de amateurkunstensector Nieuwe publieken Digitale tools Win-win’s met lokale besturen Mediasamenwerking
Inhoudelijk vernieuwen Groepsactiviteiten op maat van het individu Nieuwe formats nieuwe vragen Combi online/offline
Herdenken zakelijke modellen
Els Van den broeck: “Bij ons zijn ook vele
kleine feestmomenten of events de diepvries in gegaan. Sommige dingen komen niet terug, andere workshops of acties konden we wel opschuiven, maar de vraag is of we dezelfde opstelling behouden. Is de vibe er nog? Zijn de groepen met wie we het planden, er nog?”
Liefke Dolmans: “Wij schuiven al een hele
tijd een fondsenwervingsevent voor ons uit. We weten niet goed wat wel en wat niet kan. Zelfs netwerkmomenten met het team, het bestuur en de kernvrijwilligers krijgen we momenteel niet rond. Alles blijft te onzeker. Er moet dringend meer rust komen om opnieuw te kunnen organiseren.”
39