298_20110701

ГОДИНА VII | БРОЈ 298 299 | 01.07.2011 | 50 ден.

WWW.FORUM.MK

ТРЕТИОТ МАНДАТ НА НИКОЛА

ГОДИНА VII | БРОЈ 298 299 | 01.07.2011 | 50 ден.

СОДРЖИНА 11 НЕДОРЕЧЕНА

ЉУБОВ

број 298 299 | 1 јули | 2011 наредниот број на Форум излегува на 15 јули

ПОЛИТИКА 9 НИКОЛА 14 ВРТЕЊЕ ВО КРУГ 28 КЛИМАТСКИ

ПРОМЕНИ: ЌЕ БИДЕ...

17 ВРЕМЕ Е ЗА ЗРЕЛОСТ 20 СТАРО НОВА НАДЕЖ ЗА МАКЕДОНИЈА 23 ТАХИКАРДИЈА ОД ЦЕНИТЕ НА ЛЕКОВИ ЗА СРЦЕ 27 СИМБОЛ ИЛИ СИМУЛАКРУМ

38 ФОБИЈА ОД

ТРАНСПАРЕНТНОСТ

ЕКОНОМИЈА 34 КРИЗАТА ВО ГРЦИЈА ШАНСА ЗА НАШИОТ БИЗНИС 40 ЌЕ ТРПИШ АКО НЕМАШ ДРУГ ИЗЛЕЗ

50 КУЛТУРНОТО

НАСЛЕДСТВО...

42 АКЦИОНЕРСКИОТ КАПИТАЛ ЗАМЕНА ЗА КРЕДИТ 45 УШТЕ ЕДНА НЕГАТИВНА БЕРЗАНСКА НЕДЕЛА 46 ЦРНА ГОРА ПОЧНА БОРБА ЗА ЕЛИТАТА КУЛТУРА 54 СИНЕМА КОМУНИСТО 56 ДИЈАЛОГ СО ВРЕМЕТО 62 ПРОДОР НА ПОНЕЖНИОТ ПОЛ ВО МАШКИОТ СПОРТ 64 УРБАНИ ЛЕГЕНДИ: ВЛАДИМИР МУРАТОВСКИ ДИВО 66 МУЛТИПЛЕКС

WWW.FORUM.MK

ТРЕТИОТ МАНДАТ НА НИКОЛА Glaven i odgovoren urednik Atanas Kirovski Zamenik glaven i odgovoren urednik Marija Divitarova Redakcija Vlatko Galevski Petre Dimitrov Kristina Ma~ki} Qup~o Jolevski Silvana @e`ova Toni Dimkov Kristina Ozimec Maja Trajkovska Aleksandar ^o~evski Bojana Dimitrijevska Marija Ili} Frosina Fakova Serjo`a Nedelkoski Vasko Markovski Simeon Serafimovski Miroslav Nikolovski Nadvore{ni sorabotnici Bobi Hristov Maja Jovanovska Meri Jordanovska Dopisnici Ilinka Iqoska (Kosovo) Milena Georgievska (Hrvatska) Art direktor Kire Galevski Dizajn Jasmina A. ^a{ule Zoran Gulevski Fotografija Ivana Kuzmanovska Andrej Ginovski Izdava~ Forum plus DOOEL „11 Oktomvri“ 33A, 1000 Skopje Republika Makedonija tel: 02/ 32 30 940; 32 30 941 faks: 02/ 32 30 942 e-mail: info@forum.com.mk Marketing Aleksandra R. Evtimova marketing@forum.com.mk Administracija/finansii Julija Petrovska Pretplata: 2.700,00 denari godi{na 1.500,00 denari {estmese~na pretplata na smetka: Forum plus - DOOEL. Skopje, Republika Makedonija Tutunska banka AD Skopje, smetka br. 210060041050180 Za pretplata vo stranstvo i dopolnitelni informacii na tel: +389 2 / 32 30 940 ili na e-mail: pretplata@forum.com.mk Pe~ati Datapons Skopje ISSN 1409-6706

ТВИТОВИ

Седница за аналите Ako po utroto se sudi za denot, nè o~ekuvaat mnogu sodr`ajni, najverojatno - ~etiri parlamentarni godini. Prvo, vo sabotata stotina mladi lu|e ja sardisaa zgradata na parlamentot i so svire`i gi do~ekaa novo-starite pratenici i ministri. No, nivnata brojnost, i ne taka masovno izrazena, ne smee da bide pri~ina za zalegnuvawe na politi~arite, sekako pred sè na onie od vlasta, bidej}i protestot protiv policiskata brutalnost, odnosno istrajnosta na mladite koi svojot revolt go iska`uvaat od ~isto gra|anski aspekt e reper deka narodot, sepak, umee da se organizira vo ostvaruvawe na svoite barawa, i bez partiska kapa.

Inaku, ovaa sednica pokraj biserite na socijalistot Qubisav Ivanov Yingo koj kako najvozrasen ja otvori, }e vleze i vo hronikite po toa {to prvapat Sobranieto se konstituira{e vo sostav so 123 pratenika (so trojcata prvpat izbrani od dijasporata), kako i spored vremetraeweto. Imeno pove}e od {est ~asa trae{e konstituiraweto na sedmiot parlamentaren sostav i prvpat od osamostojuvaweto na Makedonija, sobraniskiot spiker, povtorno Trajko Veqanoski, be{e izbran so `estoki kritiki i nad ~etiriesetina glasovi protiv.

I ubavo e, ete, {to od prvata sednica imame polemiki vo Sobranieto, no ostanuva otvoreno pra{aweto dali gra|anite }e vidat air od toa ili povtorno }e sledime beskorisni debati na inate~isko mnozinstvo i naapana opozicija.

6

ФОРУМ | 1 јули 2011 | forum.mk

Груевски и Сорос ги закопаа секирите?!

Го разбирале Бучко!

Otkako eks-premierot i minister za odbrana i porane{en lider na SDSM, Vlado Bu~kovski vikendov vo kolumna iznese obvinuvawa deka bil cel na zakani, pritoa direktno poka`uvaj}i kon nekoi lica koi gi karakterizira kako direktni puleni i izvr{iteli na Branko Crvenkovski, od negovata partija izjavija deka ne bilo korektno. Spored niv, iako tie bile polni so razbirawa za Bu~kota, toj bil nezadovolen i izrevoltiran i emotivno istapuval oti ne stanal pratenik. Ama, podzaboravi Andrej Petrov deka SDSM na svojot porane{en lider voop{to nitu mu dade {ansa da se obide da stane pratenik.

A, Bu~kovski pokraj za malogra|an{tinata i dolnostite na nekoi svoi sopartijci, veli i deka mu se zakanuvale.

Vikendov, sekako, koga }e se odr`i golemiot sobir na SDSM na koj se najaveni krupni promeni vo dejstvuvaweto na partijata, }e se vidi vo koja nasoka odi najgolemata opiziciska politi~ka struktura.

Odnosno dali Crvenkovski, kako {to tvrdi Bu~kovski, ja vladee partijata so grst svoi lu|e ili, pak, socijaldemokratite }e premerat {to bi im bilo najdobro da ~inat za da ja prekinat dolgata serija izborni porazi.

Sè u{te vo kuloarite se {pekulira za pri~inata na sredbata vo Praga me|u premierot Nikola Gruevski i osnova~ot i pretsedava~ na Fondaciite otvoreno op{testvo, Xorx Soros. Spored oficijalnata verzija, Soros na Gruevski otkako Makedonija go prezede zema pretsedavaweto so Dekadata na Romite 2005-2015, mu ponudil poddr{ka za dr`avava za polesen pristap do fondovite na EU za pra{awata koi se povrzani so socijalnata inkluzija na Romite.

No, sekoga{ za {pekulacii raspolo`eniot del od politi~kata scena, veli deka pri~inata e dejnosta na skopskata filijala na Otvorenoto op{testvo koja otkako vladata na Branko Crvenkovski vo ranite ’90-ti go zema prviot kredit na zemjata tokmu od Fondaci-

од Серјожа Неделкоски

jata, se nekako zgri`uva lica so bliski relacii do SDSM, {to predizvikuva{e ~esti obvinuvawa od strana na vlastite na VMRO-DPMNE za propartisko deluvawe na Fondacijata vo Makedonija, a {to kulminira{e vo kampawata na {totuku zavr{enite predvremeni parlamentarni izbori.

Pritoa, isto taka, ne treba da se zaboravi deka kon sredinata na poslednata dekada od minatiot vek, ima{e inicijativa i pregovori vo bordot vo Otvoronetoto op{testvo vo Makedonija da vlezat i strukturi koi inkliniraa kon VMRO-DPMNE. No, oficijalnoto si e oficijalno, i ovaa sredba najverojatno }e rezultira so toa {to od Fondacijata }e organiziraat inicijalen sostanok vo Brisel {to bi se odr`al vo vtorata polovina od ovaa godina, a na koj bi u~estvuvale evrokomesari koi raspolagaat so soodvetni finansiski sredstva nameneti za Dekadata na Romite.

Ќе го намали ли Ставрески зелениот картон?

Vo ekot na sezonata na letnite odmori, novata vlada koja o~ekuvame da bide definitivno sostavena vo polovinata na juli, vedna{ ima {ansa da stori ne{to so {to }e doka`e deka ja zaslu`ila doverbata na mnozinstvoto izbira~i.

Sekako, ako go ispolni vetuvaweto na ministerot za finansii Zoran Stavreski, koj vo predizborieto veti deka korekcija na cenata na zeleniot karton, bez koj ne mo`e da se patuva so vozilo vo stranstvo, }e se slu~i na prvata sednica na novata vlada.

Spored najavite, toa bi se slu~ilo vo prvata nedela od avgust, koga cenata na zeleniot karton koj sega ~ini 2.450 denari bi bila namalena za 30 otsto. No, ima najavi deka nabrzo i celosno mo`e da bide ukinato pla}aweto za zeleniot karton, kako {to e vo nekoi zemji od bliskoto sosedstvo. Vo toj slu~aj, osiguritelnata polisa za vozilata koi izleguvaat od Makedonija, se pretpostavuva }e bide pla}ana preku zgolemuvawe na osiguruvaweto na vozilata, bidej}i toa }e povle~e zaguba kaj osiguritelnite kompanii.

Vo sekoj slu~aj, staro-novata vlada }e mora da poka`e volja i argumenti istovremeno da go ostvari vetenoto i da se ubedat kompaniite eventualnoto namaluvawe na nivniot profit da go kompenziraat so drugi osiguritelni paketi.

Грузиски модел за решавање на спорот за името Porane{niot ambasador na SAD vo Makedonija, Kristofer Hil najprecizno ka`a {to me|unarodnata zaednica o~ekuva da se stori vo vrska so sporot za imeto. Dolgogodi{niot zna~aen amerikanski diplomat vo nevralgi~nite podra~ja na Blakanot i vo Azija, sugerira deka vo razgovorite so Atina, ne treba da se bara koj e vo pravo, tuku ednostavno, sporot da se re{i.

Prethodno vo Brisel, premierite Gruevski i Papandreu, po desetti pat se sretnaa i u{te edna{ konstatiraa deka vakvite sredbi i razgovorite se polezni za nadminuvawe na sosedskiot problem.

A edna od soluciite i modusite, zo{to da ne, ja dade i rakovodstvoto na Gruzija. Otkako Ju`na Koreja go prifati nejzinoto ve}e podolgo vreme upateno barawe do me|unarodnata zaednica da ne ja imenuva so sega{niot naziv, tuku da ja upotrebuva angliskata transkripcija - Xorxija, vlastite vo Tbilisi go aktueliziraa ova pra{awe. Kako {to se o~ekuva, Va{ington nema da se stavi vo ulogata na Atina. Taka {to, po re~isi dvedeceniskiot nebulozen spor, eve, da predlo`ime i nie me|unarodnata zaednica da si izbere kako }e nè oslovuva transkribirano na angliski ili francuski jazik?

forum.mk | 1 јули 2011 | ФОРУМ

7

ПОЛИТИКА

„Во минатиот состав Собранието воопшто не се потруди да расправа за важни и за сериозни теми, кои се битни за иднината на земјата и овој состав треба да се посвети повеќе на тие прашања“ politika@forum.com.mk

Никола Недоречена љубов Старо нова надеж за Македонија Тахикардија од цените на лекови за срце

ЕДИТОРИЈАЛ

Никола Марија Дивитарова NIKOLA GRUEVSKI, koj me|unarodnata zaednica go smeta za tehnokrat, doma{nata opozicija za neviden populist, a negovite sopartijci za pastir, tretpat edno po drugo }e ja sostavuva idnata makedonska vlada. Toj ima nesporen legitimitet da vladee otkako mnozinstvoto gra|ani ja poddr`aa negovata programa na poslednite parlamentarni izbori, davaj}i mu nov ~etirigodi{en mandat. Ova neprijatno gi iznenadi kriti~arite na negovite politiki koi `estoko go napa|aa deka }e ostane zapameten kako neuspe{en premier vo ~ij mandat se slu~ija najte{kite udari vrz makedonskoto stopanstvo, a posledicite }e se ~uvstvuvaat dolg period po negovoto zaminuvawe. No, Nikola ne si odi seedno {to be{e cel na postojani napadi koga e vo pra{awe ekonomijata, ne{to {to se smeta{e za negova najsilna strana koga gi dobi izborite vo 2006 godina, a koja podocna se poka`a kako ahilova peta. Go kritikuvaa i deka saka da go nasadi anti~ko-makedonskiot duh kako zamena na slovenskoto poteklo na Makedoncite, deka po~na proces na arhitektonska i duhovna antikvizacija koj e anahrona praktika vo sovremeniot svet i koj }e ja izolira zemjata od evropskiot pat. Onie koi go analizirale fenomenot Gruevski sekoga{ naglasuvaat deka ne e demokrat, deka nema transparenten odnos kon mediumite, ne trpi kritiki, a sekoj koj misli poinaku od nego rizikuva vedna{ da bide proglasen za negov neprijatel. Tokmu zatoa kriti~arite velea deka negoviot pad e neminoven, predviduvaj}i deka i partijata koja ja vodi brzo }e po~ne da se raspa|a zatoa {to nema kapacitet i

~ove~ki resursi da vladee so drimeto so Grcija. Tokmu ovoj spor }e `avata. Sepak, Nikola Gruevski bide lakmusovata hartija koja }e go petta godina so red }e ja kreira poka`e negoviot dr`avni~ki kapoliti~kata i ekonomskata klima pacitet vo koj sega mnogumina se vo zemjata. Zo{to narodot u{te mu somnevaat. Nikoj ne veruva deka veruva na ~ovekot koj ne uspea da go Gruevski }e bide ~ovekot koj }e go ispolni ona {to go veti: da ja prenapravi kompromisot so Grcija, porodi Makedonija pred se ekoprvo zatoa {to postojano naglasuva nomski i taka zazdravena i silna da deka }e go za~uva imeto i vtoro ja vnese vo EU i NATO? Nesomneno, zatoa {to ednostavno, nema hraGruevski e fenomen. Toj sive ovie brost da go napravi toa. No, poligodini gi potro{i da izgradi imix tikata e ~udna profesija. Pred pet na ~ovek koj e od narodot i za godini Gruevski ne saka{e ni da se narodot, a negovata PR ma{inerija rakuva so Ali Ahmeti, a potoa toj matemati~ki precizno procenuva stana koaliciski partner vo negokoga i kade treba da se pojavi. Toj vata vlada i toa partnerstvo se sekoga{ go zboruva ona {to narodot u{te trae. Nikoj ne bi sakal da bide saka da go slu{ne i neizostavno, vo ko`ata na Gruevski koga bi si svoeto vladeewe go sporeduva so podal raka so Papandreu, na priona na negoviot omrazen politi~ki mer, kako odobruvawe na eventualen rival, Branko Crvenkovski. dogovor za nekakva dodavka na Mnogumina se podgotveni da tvrdat imeto Makedonija, no Gruevski e deka tokmu Crvenkovski e pri~iedinstveniot koj mora da stisne nata poradi koja ne dojde do prozabi, da go napravi kompromisot mena na vlasta zatoa {to Branko gi {to pobrzo i da gi odblokira nosi site evropskite grevovi na i NATO tranziintegraНикој не верува дека Груевски ќе биде ciski ciite na човекот кој ќе го направи компромисот politi~ar zemjata. со Грција, прво затоа што постојано koj ja Ako uspee нагласува дека ќе го зачува името и opusto{i da go второ затоа што едноставно, нема Makeokon~a donija. deceniхраброст да го направи тоа. Но, Vakvoto skiot spor политиката е чудна професија. Пред tvrdewe e so Grcija, пет години Груевски не сакаше ни да се preterano Gruevski }e ракува со Али Ахмети, а потоа тој стана zatoa {to bide коалициски партнер во неговата влада nikoj vo herojot koj, opozivnesuvaj}i и тоа партнерство се уште трае cijata ne ja Makepomidonija i vo sluva{e deka e vozmo`no „nekoj drug EU i vo NATO, }e go ispolni sonot na osven Branko da go porazi Grujo”. No, svojot narod koj vo golemo mnozintoa e ironijata. Tokmu Crvenkovski, stvo go poddr`uva ~lenstvoto vo koj triumfalno se vrati vo SDSM za ovie sojuzi. Vo sprotivno, magisteda go urne Gruevski od vlast, se urna rot po ekonomski nauki i ponatamu sebesi. Se razbira, nikoj ne taguva }e bide najmladiot premier vo po Branko, no treba da se vidi dali Evropa, no }e bide premier vo zemja }e iznenadi Gruevski. Go ~ekaat gokoja ne uspeva da dobie datum za lemi predizvici i te{ki odluki. Od pregovori so Evropskata unija i podobruvawe na `ivotniot stankoja e na dobar pat da se pretvori dard, do re{avawe na sporot so vo Turcija na Balkanot.

forum.mk | 1 јули 2011 | ФОРУМ

9

ВЛАДИНО ПАРТНЕРСТВО

Недоречена љубов Во постизборните равенки, има се уште многу непознати за да се заклучи дали и во новата влада на старите партнери ќе исчезне лелекот на „јатрвите“, кој како специфичен македонски политички феномен, досега беше лакмус за една недоречена љубов, или овој пат на „Илинденска“ ќе има многу поголема брачна и семејна хармонија од Боби Христов

PO^NA DA SE re{ava postizbornata ravenka so podelbata na vlasta. Dve vicepremierski mesta, pet ministerski, ~etiri zamnici-ministri i pet dr`avni sekretari i, ako se sudi po zbunuva~kata formula soop{tena od Ermira Mehmeti, u{te najmalku stotina direktorski mesta vo razni dr`avni uparvi, agencii, fondovi i javni pretprijatija e delot od kola~ot {to i pripa|a na DUI. Ostanuva da se preciziraat i kadrovskite re{enija, no spored prvi~nite reakcii vo del od mediumite

na albanski jazik, integrativcite na Ahmeti vo vtoriot mandat so VMRO-DPMNE na „Ilindenska „b.b. nema da gi imaat voobi~aenite sto dena za akomodacija vo vladinite fotelji. Kako sramen, poni`uva~ki za albanskiot elektorat i nov ~ekor kon marionetska pozicija na DUI vo vlasta, del od mediumite na albanski jazik go ocenija noviot koaliciski dogovor na starite partneri, negoduvaj}i najmnogu {to DUI i pokraj neoficijalnite najavi ne ja dobi pozicijata pretsedatel na

Sobranieto, nitu nekoe od, kako {to samite brifiraa, klu~nite ministerstva, kako {to se finansii, MNR ili MVR. Sepak, po prvi~nite `estoki reakcii, se ~ini kako revoltot da stivnuva, a vnimanieto se fokusira kon sè u{te neobelodenetite detali od koaliciskiot dogovor, koj se najavuva kako del vo koj bi trebalo da ima pi{an dogovor okolu zaedni~ka vladina programa koja bi ja sodr`ela i izbornata platforma na DUI i dogovor ili soglasnost za re{avawe

forum.mk | 1 јули 2011 | ФОРУМ

11

na sè u{te gorlivite pra{awa kako {to se ha{kite slu~ai i statusot na porane{nite borci na ONA. Osnova~ot na dnevniot vesnik „Koha”, Lirim Dulovi veli deka DUI }e treba da objasni zo{to potfrlila vo najavite {to e najsoodvetno da dobie vo staro-novata koalicija, no oti su{tinski sega e kako }e funkcionira staro-novata vlada. „Op{t vpe~atok e deka DUI gi razo~ara svoite aktivisti i simpatizeri bidej}i site o~ekuvaa tie da dobijat vlijatelni funkcii vo MVR, Carinata, vo finansii kako i vicepremierskoto mesto za ekonomski pra{awa, odnosno pogolema uloga i vlijanie vo ekonomskata i bezednosnata sfera. Tie samite ja krenaa visoko topkata i sega treba da vidime {to e pri~inata {to potfrlija vo nivnite najavi”, veli Dulovi.

Spored nego, dokolku DUI ja dobie{e spikerskata pozicija vo Parlamentot, toa }e be{e samo od simboli~ko, no ne i od su{testveno zna~ewe za partijata. КОМПРОМИС Iako mnogu pred predvremenite izbori, a i vo tekot na kampawata

Ahmeti ~esto povtoruva{e deka Albancite mora da dobijat edna od klu~nite dr`avni funkcii, sepak, vo tekot na pregovorite za novata vlada od DUI brifiraa deka sami se otka`ale od nea, bidej}i sakale da dobijat pogolema uloga i vlijanie vo izvr{nata vlast. Go postignaa li toa? „Najbitno e da ima partnersko deluvawe vo ramkite na site dr`avni institucii me|u DUI i VMRO-DPMNE. Dokolku toa go ima postignato pregovara~kiot tim na Ahmeti, toga{ }e se smirat strastite me|u negovoto ~lenstvo, a i }e imame stabilna vlada, {to ne be{e slu~aj so dvete prethodni vladini koalicii na Gruevski so DPA i so DUI”, ocenuva Dulovi.

Od druga strana, analiti~arite na Centarot za istra`uvawe i kreirawe politiki - CRPM naglasuvaat deka sekoj koaliciski dogovor podrazbira kompromis me|u partnerite. Od fomalna strana, spored CRPM, albanskiot partner za prvpat dobiva resori so koi dosega ne upravuvale, kako {to se odbrana i Sekretarijatot za evropski pra{awa, kako i pogolem broj ministerstva, sporedeno so prethodno. Tie

ocenuvaat deka DUI ne insistirala na spikerskata funkcija bidej}i taa „e pove}e ceremonijalna” i deka se fokusirala na ministerski mesta koi }e i ovozmo`at pogolema promocija i ispolnuvawe na partiskata programa. Kolku toa }e zna~i i su{tinski novitet vo funkcioniraweto na novata vlada, sepak }e zavisi od dogovorenite na~ela za prakticirawe na vlasta. „Prakticiraweto na vlasta }e bide eden od zna~ajnite elementi, odnosno na~elata za funkcionirawe na koalicijata, so ogled na toa {to dosega{noto vladeewe na ovie koaliciski partneri poka`uva{e nesoglasuvawa vo odredeni sferi”, ocenuvaat vo CRPM. ПИШАН ДОГОВОР?

Tokmu principite na vladeewe bea pri~inata DUI vo prethodnata vlada ~esto da negoduva na podreden odnos i otvoreno da se sprotivstavuva na odredni vladini politiki i re{enija, pa od takvoto iskustvo se izrodi i baraweto za pi{an dokument, koaliciski dogovor okolu klu~nite vladini politiki. Dali }e go ima ili ne sè u{te ne e jasno. Od

DUI se otka`a od spikerskoto mesto, Veqanoski ostanuva pretsedatel na Sobranieto

12

ФОРУМ | 1 јули 2011 | forum.mk

VMRO-DPMNE odbegnuvaat kone~en odgovor, a stavovite na DUI se deka takov dogovor }e ima. „]e imame dobar pi{an dogovor, jasno definirawe na site temi so koi se zanimavavme za vreme na pregovorite”, re~e generalniot sekretar na DUI Abdula}im Ademi.

Toj u{te precizira{e deka za prvpat }e ima i zaedni~ka vladina programa. „Vo platformata }e bidat site temi i site otvoreni pra{awa {to dosega ne se zatvorile i mo`ebi gi naru{uvale me|usebnite odnosi. So zatvorawe na site temi nie sakame na Makedonija da i obezbedime evropska idnina. Ova e prvpat vo pluralna Makedonija, vladinata programa da bide zaedni~ka i sostavena od izbornite programi na dvete pobedni~ki partii na izborite”, izjavi Ademi. No, faktot {to takvata decidna izjava be{e dadena za mediumite na albanski jazik, a vo onaa na makedonski Ademi ne be{e tolku precizen, a od druga strana VMRO-DPMNE neoficijalno velat deka „u{te se razgovara” ostava odredeni somne`i vo koja forma }e se zaokru`i dogovorot.

O~ekuvawata se podeleni. „O~ekuvam da ima pismen dogovor, no bez potpisite na Ahmeti i Gruevski”, veli Lirim Dulovi. No, spored nego, ovoj pat poradi soodnosot na mandatite dvajcata lideri se upateni na iskrena sorabotka ako sakaat da vladeat zaedno ~etiri godini. „Samite prateni~ki mandati na dvete partii nalo`uvaat izgradba na fer odnos me|u vladinite partneri. I }e mora da sorabotuvaat iskreno dokolku sakaat da vladeat zaedno ~etiri godini. Ahmeti so svoite klu~ni 15 mandati ima realni {ansi da gi zatvori site otvoreni pra{awa za koi pobara doverba od elektoratot, po~nuvaj}i od buxetot na dr`avata, koridorot 8, avtopatot Skopje - Pri{tina, simbolite, jazikot, ha{kite predmeti i sekako sporot so Grcija okolu imeto. Vo slu~aj da ne uspee da gi ispora~a ovie rezultati i toa site osven pra{aweto so imeto, vo prvata godina od vladeeweto, toga{ na DUI i se zakanuva opasnosta od gubewe na poddr{kata”, veli Dulovi.

Od CRPM ocenuvaat deka postoeweto na nekakov pismen ili pi{an dogovor nema golemo zna~ewe, bidej}i so „samiot ~in na formirawe na vladata zna~i deka ima soglasnost, razbirawe ili pak kompromis” i

Ademi se razli~ni izjavi za mediumite na makedonski i na albanski jazik

dostavuvaweto na programata na mandatarot „fakti~ki e dogovor koj stoi pome|u tie {to }e vladeat”. „Dokolku ima nekoj drug dogovor, pi{an dogovor toj bi se odnesuval za pra{awa koi ne bile predvideni vo programata, a koi se bitni za zemjava da se razre{at zasekoga{, a toa se zakonot za jazicite, znameto, ha{kite slu~ai, semejstvata na `rtvite i invalidite na ONA i pra{aweto so imeto, koi za DUI se prioritet”, ocenuvaat analiti~arite na CRPM. Vo postizbornite ravenki, sepak, ima sè u{te mnogu nepoznati za da se zaklu~i dali i vo novata vlada na starite partneri }e is~ezne lelekot na „jatrvite”, koj kako specifi~en makedonski politi~ki

fenomen, dosega be{e lakmus za edna nedore~ena qubov, ili ovoj pat na „Ilindenska” }e ima mnogu pogolema bra~na i semejna harmonija.

forum.mk | 1 јули 2011 | ФОРУМ

13

ОЦЕНКА ЗА ДЕМОКРАТИЈА

Вртење во круг Невладината Фридом хаус врши оценување врз основа на анализа на седум области, при што еден е најдобра, а седум најлоша оценка. Организацијата во најновата анализа го оцени демократскиот развој во Македонија со 3,82 од Марија Дивитарова

KOGA NA PO^ETOKOT na 2010 godina Fridom haus ja smesti Makedonija vo grupata delumno slobodni zemji zaedno so Albanija, Kosovo i Bosna i Hercegovina, velej}i deka po~ituvaweto na ~ovekovite prava i slobodi e ograni~eno, opozicijata reagira{e deka izve{tajot ja otslikuva lo{ata sostojba so demokratijata, a vlasta oceni deka najva`no e {to od 194 zemji vo svetot, samo vo 16 zemji ima pozitivni pomestuvawa. I, re~e vlasta, Makedonija e vo tie 16 zemji. Sega, goina ipol podocna, istata nevladina organizacija objavi analiza naslovena „Naciite vo tranzicija", koja

14

ФОРУМ | 1 јули 2011 | forum.mk

vsu{nost e komparativna studija za demokratskiot razvoj vo 29 zemji od centralna Evropa i od Evroazija.

Makedonija mereno spored sedum parametri: izboren proces, civilno op{testvo, nezavisni mediumi, nacionalno i demokratsko upravuvawe, zakonodavstvo i korupcija, se nao|a vo grupata na "polukonsolidirani demokratii". Zaedno so nea se i Hrvatska, Srbija, Crna Gora, Bugarija i Romanija, dodeka kako zemji so tranziciski vladi i hibridni re`imi se poso~eni Albanija i Bosna i Hercegovina. Makedonija vo ovoj segment ne e vo dru{tvo so Bosna i Kosovo, no zaklu~okot e deka

demokratijata nazaduva, a mediumite ja gubat nezavisnosta. [to se slu~uva? Zo{to zemjata i 20 godini po osamostojuvaweto ne uspeva da ja konsolidira demokratijata? ПОЛИТИКАТА ДОМИНАНТНА Mirjana Naj~evska od Centarot za ~ovekovi prava na Institutot za sociolo{ki i politi~ko-pravni istra`uvawa veli deka analizata koja{to ja pravi ovaa nevladina organizacija ne se bazira na fakti, izmerlivi vrednosti i broj~ani podatoci, tuku vrz mislewa, vpe~atoci i viduvawa {to ja pravi mnogu rela-

tivna, a vo isto vreme i podlo`na na manipulacija vo nasoka na ispolnuvawe konkretna agenda. Sepak, veli Naj~evska, imaj}i predvid deka mislewata, vpe~atocite i viduvawata voobi~aeno gi davaat lu|e so relevantno znaewe i iskustvo, i vo ovaa forma, treba da bide zemena kako seriozen indikator za odredeni situacii i procesi. Eve kako porane{en sudija vo Vrhoven sud odgovara na istoto pra{awe - zo{to Makedonija nema konsolidirana demokratija? „Site ovie 20 godini vo trend e glorifikacija na politikata i majorizacija na pravoto, a vsu{nost ne mo`e da se o~ekuva razvoj na demokratijata ako nema garancii za osnovniot princip vladeewe na pravoto. Ovde i politi~kite sudiri imaat sudski epilog.

No, ako vo diskusiite go nema pravniot del nema da se podobruva demokratijata. I ponatamu dominantna e politikata. I toa silno dominantna", veli porane{niot sudija vo izjava za Forum. I tuka slobodno mo`e odnovo da se citira dekanot na Pravniot fakultet vo Skopje, Bor~e Davitkovski koj komentiraj}i go lanskiot izve{taj na Fridom haus re~e deka site ~initeli vo dr`avata i opozicijata, a osobeno pozicijata mora mnogu poseriozno da se osvrnuvaat na site ovie zabele{ki. „Morame da go smenime kodot, odnesuvaweto, vo smisla na toa kako da postapuvame. Zatoa {to ne e bitno da se najde vinata, bitno e deka ona {to stoi vo izve{tajot e izdr`ano i deka treba da se raboti soglasno izve{tajot. Kaj nas, mnogu e simptomati~no {to nikoj ne postapuva po odnos na ovie izve{tai, nikoj ne prezema ne{to da se nadmine situacijata.Toa e nelogi~nosta vo na{iot sistem", izjavi toga{ Davitkovski. Sega, situacijata ne e ni{to porazli~na. Povtorno opozicijata kritikuva, vlasta se brani. „Posebno treba da nè zagri`i faktot deka se vrtime vo krug. Imeno, malite pomestuvawa na podobro ne uspevaat da opstojat, {to zboruva za otsustvo na sistemski i kontinuirani promeni vo odredena nasoka. Istovetnosta na rezultatite nezavisno od vladeja~kata struktura vodi kon zaklu~ok deka e potrebno mnogu radikalno menuvawe na politi~kata scena za da se izleze od jazot vo koj uporno tapkame", veli Naj~evska za Forum. I tuka povtorno istiot zaklu~ok koj niz godinive go povtoruvaat i doma{nite i stranskite analiti~ari: deka Makedonija treba da

izgradi silni institucii i civilen sektor za da ja zajakne demokratijata. A, partiite gi zagu{ija site oblasti vo op{testvoto od kade demokratijata ja crpi svojata sila. СЕРВИЛНИ МЕДИУМИ Realno, Makedonija vo ovaa analiza dobi isti ocenki vo site oblasti, osven vo delot na nezavisnosta na mediumite kade Fridom haus zabele`uva odredeno nazaduvawe. Vo

vreme koga mnogu mediumi se borat za opstanok, ocenkata na Fridom haus dojde kako sol na rana. No, taa samo gi potvrdi i dosega{nite uka`uvawa i na sociolozite, i na politikolozite, i na novinarite, deka mediumite mora da se izborat za svojata nezavisnost i da im otka`at qubov i na polti~arite, i na biznismenite, i na gazdite. Zdru`enieto na novinarite na Makedonija (ZNM) odamna predupreduva deka mediumite se pod silen politi~ki i fi-

forum.mk | 1 јули 2011 | ФОРУМ

15

Samoregulacijata e vtoro ime za slobodnoto novinarstvo

nansiski pritisok, i deka se pomalku se svrteni kon publikata. I so cel da opstane mediumot, go sledat interesot na partiite i na politi~arite. Pretsedatelot na ZNM, Naser Selmani veli deka e klu~no mediumite da se gri`at za za{tita na slobodata na izrazuvawe ne poradi svoi interesi, tuku so cel javnosta da bide pravilno informirana. Kako na~in za vra}awe na nezavisnosta na mediumite ZNM predlaga samoregulacija {to bi zna~elo formirawe Sovet za etika vo mediumite, odnosno nezavisno samoregulatorno telo, koe }e se gri`i za po~ituvawe na eti~kite i profesionalnite standardi vo sodr`inite objaveni vo elektronskite i pe~atenite mediumi. „Samoregulacijata e na~in kako mediumite treba da dadat ot~et pred javnosta za svojata rabota, a ne pred politikata i finansiskite centri na

16

ФОРУМ | 1 јули 2011 | forum.mk

mo}", veli Selmani. Ili, „samoregulacijata e vtoroto ime za slobodnoto novinarstvo", kako {to re~e Ratko Lazareski, direktor na „Nova Makedonija", na konferencijata na koja be{e promovirana inicijativata za formirawe „Sovet za etika vo Makedonija".

Vo po~etokot na 90-tite Makedonija trgna so `elba da go transformira dotoga{noto op{testveno ureduvawe vo demokratsko. No, nesproveduvaweto na zakonite, zakr`lavenite institucii, prevlasta na partijata nad dr`avata, slabiot civilen sektor, servilnosta na mediumite kon razli~ni mo}nici sozdadoa op{testvo na koe o~ajno mu nedostiga demokratski kapacitet. Ovde demokratijata se servira na la`i~ka i zatoa analiti~arite naglasuvaat deka problemot e sistemski i se nao|a vo faktot {to nikoj ovde ne razbra {to zna~i demokratija. „Vo-

op{to ne sme ja razbrale demokratijata. Vo start po~navme lo{o da ja aplicirame", re~e vo edna prilika profesor Davitkovski ne taka odamna. No, za{emetuva~ki e toa {to negovata izjava dadena pred pove}e od edna godina ne ja gubi svojata aktuelnost. A, koga izjavite na analiti~arite ostanuvaat sve`i so godini, definitivno imame problem!

СОБРАНИЕ

Време е за зрелост Од новите пратеници се очекува да покажат зрелост и да го искористат мандатот што им го довериле граѓаните за да ја одбранат позицијата што им е дадена со Уставот ' да бидат контролори на владината политика, а не гласачка машинерија на партиите од Бојана Димитријевска

STOJAN ANDOV ima 75 godini i do maj godinava be{e najvozrasniot pratenik vo Sobranieto. Vo makedonskata politi~ka istorija toj e ~ovekot koj tri mandati be{e pretsedatel na Sobranieto. Denes, ve}e ne e pratenik vo novoto Sobranie, no pora~uva: „Vo minatiot sostav Sobranieto voop{to ne se potrudi da rasprava za va`ni i za seriozni temi, koi se bitni za idninata na zemjata i ovoj sostav treba da se posveti pove}e na tie pra{awa”, veli

Andov za Forum.

No, ne samo toa. Andov zabele`uva deka mnozinstvoto ne treba bezumno da donesuva zakoni po direktiva na partijata, bidej}i toa, kako {to veli, sozdava atmosfera na celosna neodgovornost, a }e ima odgovornost za unazaduvaweto na Makedonija na me|unaroden plan.

So nego razgovaravme za odgovornosta na pratenicite da donesuvaat va`ni odluki po sopstveno ubeduvawe, a toj veli deka pratenicite se

izlo`eni na napadite od javnosta i sekoga{ odgovornosta koga treba da se bara kaj vlasta, se bara kaj parlamentot. „Vo na{eto op{testvo ne postoi realna ocenka za nadle`nosta i odgovornosta na parlamentot.

Pratenicite se izlo`eni na napadite od javnosta, a javnosta e pothranuvana od mediumite. Sekoga{ koga odgovornosta treba da se bara od Vladata, najlesno e da se kritikuva parlamentot. Razli~nite kvalifikacii koi mu se davaat na Parla-

forum.mk | 1 јули 2011 | ФОРУМ

17

kot gi pretstavuva gra|anite i vo Sobranieto a odlu~uva po svoe uveruvawe. No za narodnite izbranici vo izminative godini parlamentarna demokratija ova ustavno pravo kako da ne postoi.

Andrej @ernovski koj be{e pratenik vo prethodniot parlamentaren sostav, raska`uvaj}i za toj period veli deka nemalo nitu eden primer koga nekoj pratenik od vladej~koto mnozinstvo se sprotistavil na izvr{nata vlast. „Ona {to, za `al, e zaedni~ka kon- statacija e deka Sobranieto ne ja ispolnuva ulogata koja mu e zadadena spored Ustavot. Namesto zakonodavnata vlast da ja kontrolira izvr{nata vlast, vo Makedonija izvr{nata vlast rakovodi duri i so agendata na Sobranieto. Toa e taka postaveno vo politi~kite partii.

Toa se sozdava u{te so prateni~kite listi. Onie koi{to se prvi na liStojan Andov

mentot sozdavaat edna negativna slika za institucijata, iako realno ne e sekoga{ Parlamentot vinoven za se”, uka`uva Andov.

Se}avaj}i se na pominatite 20 godini vo sobraniskite klupi, Andov veli deka e razo~aran i od prizemniot re~nik {to poslednive nekolku godini se odoma}inil vo Sobranieto i objasnuva deka toa ne e stil samo na mladite pratenici, tuku i na poiskusnite politi~ari.

Takvata praktika, spored nego, e pogubna za dr`avata, koja celi da stane del od evropskoto semejstvo.

Na onie koi prvpat sednaa vo Sobranieto, a i na onie poiskusnite pratenici im pora~uva da rabotat sovesno, svesno i odgovorno. „Samo taka mo`e da se smenat kvalifikaciite za parlamentot”, istakna prviot sobraniski spiker. НОВА СЛИКА, СТАРА ШЕМА Na konstitutivnata sednica na novoto Sobranie koga se glasa{e za izbor za pretsedatel na Sobranieto vidovme nova slika po stara {ema: site pratenici od opozicijata glasaa „protiv”, site pratenici od vlasta bea „za”. Pra{awe e kako site od vladeja~koto mnozinstvo se soglasuvaat Trajko Veqanoski da ostane sobraniski spiker, a kako site pratenici od opozicijata se protivat na toa? Zarem nema nekoj koj misli poinaku od svoite sopartijci? Spored Ustavot prateni-

18

ФОРУМ | 1 јули 2011 | forum.mk

„Pratenicite se vojnici na partijata” veli sociologot Ilija Aceski za Forum. „Vo Makedonija imame eden vid na lideri i partii koi se despotski po svojot karakter. Pratenicite se vojnici na partijata. Tie se apsolutno disciplinirani i se steknuva vpe~atok deka nema mesto za lu|e koi razmisluvaat i lu|e koi kreiraat. Tie se vsu{nost egzekutori na partijata i liderot”, veli Aceski.

Slikata za parlamentot, toj ne veruva deka bi mo`ela za brzo da se smeni, osobeno ne kako {to veli, vo ova vreme koga zemjata e podelena po site osnovi. „Parlamentarecot e zaroben vo kanxite na partijata i tokmu zatoa na listite za pratenici ne se stava sekoj, tuku onoj koj mo`e da bide kontroliran. A pratenikot treba da go pretstavuva narodot, onoj koj go izbral, a ne partijata. No, sluhot za narodot kako da im e izguben”, poso~uva Aceski.

Profesorkata Tawa Karakami{eva od Pravniot fakultet veli deka pratenicite treba da bidat profesionalci koi imaat golemi poznavawa, pred se lu|e so sopstven stav. „Integritetot na sekoj pratenik zavisi od negovata li~nost. Kolku toj pratenik ima li~en integritet toa e pra{awe na negovata izgradenost kako karakter. Integritetot treba da se gradi. Pratenicite treba da bidat profesionalci koi imaat golemi poznavawa, pred se lu|e so sopstven stav. Toa zna~i da mo`at da se sprotistavat i vnatre vo samata partija dokolu ne se soglasuvaat so ne{to”, komentira za

Andrej @ernovski

stata }e bidat ministri, a onie koi{to se vo vtoriot e{alon ne mo`e da mu se sprotistavat na prviot e{alon”, komentira @ernovski.

Go pra{avme za negovite o~ekuvawa od novoto Sobranie i ni re~e deka ne o~ekuva ne{to va`no da se promeni, no posakuva pratenicite da po~nat da razmisluvaat samostojno i sovesno. ВОЈНИЦИ НА ПАРТИЈАТА Parlamentot ne smee da funkcionira kako forum za bespolezna debata, poso~uvaat golem del od ekspertite. Pratenicite treba da ja zaboravat servilnosta kon partijata.

prof. Iliija Acevski

Граѓаните сакаат чесни и паметни парламентарци Според едно истражување на агенцијата Рејтинг спроведено лани, граѓаните највисок при оритет им даваат на две осно вни карактеристики кои маке донскиот парламентарец треба да ги поседува – да биде па метен и чесен. На скалата на човекови доблести, кои се оче куваат од домашните полити чари, следуваат стабилен, сна одлив и исполнителен, но и две карактеристики, кои, во сушти на, не се сметаат за високо етички: да биде мангуп и пре сметлив. Со овие критериуми, според кои кандидатите за пратеници треба да бидат избирани, се согласува огромно мнозинство македонски граѓани, што збо рува за високополитизираниот амбиент, кој ги има вовлечено сите граѓани во лавиринтите на секојдневната политика. Па на крај излегува, какви гласа чи, такви пратеници.

Forum, Karakami{eva.

Taa mu zabale`uva na Sobranieto deka ima nedostatok od stru~ni slu`bi koi }e bidat potkrepa na pratenicite. „Tie stru~ni slu`bi bi pravele komparaciski osvrt so razvojot na evropskite standardi i analizi na evropskite zakoni. Se nadevam deka vo skoro vreme }e se raboti na ekipirawe na Sobranieto na maksimalno stru~en na~in.

Kolku i da se obrazovani pratenicite, tie ne mo`at da bidat bukvalno re~eno seznajkovci. Ona {to realno treba da se napravi i {to nedostasuva e formirawe na stru~ni slu`bi vo ramki na komisiite”, uka`uva Karakami{eva.

Ona {to, isto taka, e va`no, kako {to poso~uva taa, e deka Sobranieto mora da izgradi sopstven identitet.

„Toa mora da bide vistinski kontrolor na Vladata. Pratenicite treba da go iskoristat mandatot {to im go doverile gra|anite za da ja odbranat pozicijata i da bidat vistinski kontrolori na vladinata politika. No, imam ~uvstvo deka kaj nas Vladata go kontrolira Sobranieto. Posle 20 godini demokratija toa treba da se smeni, Vladata treba da se pla{i od zakonodavniot dom”, veli profesorkata po ustavno pravo i politi~ki sistem.

Spored Karakami{eva, Sobranieto treba da ja zasisli i me|unarodnata sorabotka. „Mora da ima i pogolema me|unarodna sorabotka, odnosno pozajaknata sorabotka so Evropskiot parlament. Ne deka taa sorabotka ne postoi, no toa e samo bledo pretstavuvawe na na{ata zemja. Treba da se zasili sorabotkata so me|unarodnata zaednica i da se upotrebi Sobranieto za re{avawe na su{tinskite pra{awa za zemjava”, veli Karakami{eva.

Imaj}i ja parlamentarnata demokratija kako ideal, del od gra|anite osnovano se pra{uvaat dali nivnite izbranici navistina mo`at da vlijaat i da nosat odluki koi }e gi reflektiraat nivnite interesi, a se proizlezeni od razli~nite grupi i interesi vo op{testvoto.

Sobranieto e megdanot koj go simbolizira interesot na gra|anite i od

prof. Tawa Karakami{eva

nego se o~ekuva da ponudi zakoni so koi }e se nadminat problemite od sekojdnevieto na gra|anite.

No, stru~wacite istaknuvaat deka pratenicite se hendikepirani vo mo`nosta da ja prenesat porakata od gra|anite do izvr{nata vlast, pa izleguva deka edinstvenata lekcija koja pratenicite sovr{eno dobro ja znaat e pritiskaweto na kop~iwata „za” ili „protiv” .

Svesni parlamentarci, a ne partiski izvr{uva~i

forum.mk | 1 јули 2011 | ФОРУМ

19

ПОЛСКО ПРЕТСЕДАТЕЛСТВО СО ЕУ

Старо нова надеж за Македонија Што ќе донесе полското претседателство со Советот на Европската Унија во однос на интеграцијата на Македонија? Кои се надежите за остварување на следниот чекор – отпочнувањето на пристапните преговори, во ситуација кога земјата воопшто и не е спомената во приоритетите на шестмесечното претседателство? од Александар Чочевски

MAKEDONIJA NE E spomenata vo zaedni~kata programa na Polska, Danska i Kipar - trite zemji {to vo slednite 18 meseci }e rotiraat so pretsedatelstvoto so Evropskata Unija. Zemjava ja nema nitu vo prioritetite na polskoto pretsedatelstvoto, koe po~nuva na 1-vi juli.

Me|u prioritetite na Var{ava svoe mesto najdoa Hrvatska, Turcija i Island, dodeka Makedonija edinstve-

20

ФОРУМ | 1 јули 2011 | forum.mk

no mo`e da se prepoznae vo op{toto spomenuvawe na Zapadniot Balkan. „Kako del od nejzinoto pretsedatelstvo, Polska ima namera da napravi ~ekor napred vo poddr{kata na pro{iruvaweto. Kako va`na cel na pretsedatelstvoto na Polska so Sovetot na EU }e bide potpi{uvaweto na Pristapniot dogovor so Hrvatska. Dopolnitelno, }e ja iskoristime sekoja {ansa da go promovirame

prodol`uvaweto na pristapnite pregovori so Turcija. ]e osigurame su{tinski napredok vo pristapnite pregovori so Island i }e gi poddr`ime aspiraciite na Zapaden Balkan povrzani so Evropskata Unija”, se veli vo prioritetite na polskoto pretsedatelstvo.

Kolku Makedonija mo`e da o~ekuva realen pritisok od Polska do evropskite lideri za otvorawe na

Pravecot kon pregovori e jasen

pristapnite pregovori so Makedonija vo situacija koga zemjata nitu deklarativno ne e navedena vo programata?

Za univerzitetskiot profesor Dimitar Mir~ev, su{tinata ne e vo nespomenuvaweto, tuku vo poddr{kata {to Polska ja iska`uva za zemjata, koja toj o~ekuva da se poka`e vo praksa. „Imame cvrsto vetuvawe od Polska (sredbata Ivanov - Komorovski vo Var{ava pred eden mesec) deka }e ne dr`at visoko na prioritetnata lista na pretsedatelstvoto. Dali sme spomenati ili ne, ne e najva`no; duri e dobro da ne se sozdava na toj na~in pritisok na polskata strana ili pak otpor kaj nekoi drugi zemji-~lenki. Cvrsto veruvam deka Polska }e napravi se za makedonskata kauza vo Unijata. Kako golema zemja, koja ne priznava pod Republika Makedonija, taa toa mo`e da go stori”, veli profesorot Mir~ev za „Forum”.

Za eks-vicepremierot za evropski pra{awa, Radmila [ekerinska, nespomenuvaweto na zemjata vo prioritetite e poradi, kako {to veli, nemaweto napredok od makedonska strana. „Ne mislam deka problemot e {to Polska ima nekoj negativen odnos kon Makedonija, ne e toa problemot.

Problemot e {to po nekolku pretsedatelstva se gleda deka naporite na zemjite koi{to pretsedavaat ne vro-

duvaat so plod. Ima drugi zemji koi{to bele`at napredok i pretsedatelstvata na niv se koncentriraat.

Taka {to, pri~inata za problemot ne se pretsedatelstvata, tuku tie ednostavno reagiraat na toa {to se slu~uva na terenot, a na terenot se slu~uva dolga pauza”, komentira [ekerinska za „Forum”. УНГАРСКА ПОДДРШКА БЕЗ РЕЗУЛТАТ Naveduvaweto na Makedonija vo prioritetite na dosega{noto ungarsko pretsedatelstvo ne donesoa pomrdnuvawe na zastojot vo evrointegraciite na zemjata. Nasproti zalo`bite na ungarskite vlasti za otvorawe na makedonskoto pra{awe na posledniot Evropski Sovet na istekot od pretsedatelstvoto, sepak, zemjata ne se najde na dnevniot red, a ne be{e del nitu od zavr{nite zaklu~oci. „Vo slu~ajot na porane{nata jugoslovenska Republika Makedonija, nie sme podgotveni da gi zapo~neme pristapnite pregovori {tom Sovetot donese odluka”, pi{uva{e vo prioritetite na Budimpe{ta, koi vo su{tina mo`e da se prevedat kako “bez re{enie na sporot so imeto nema pregovori”.

Sporot so imeto, kako pre~ka, zemjava ne uspea da go nadmine nitu po serija izjavi na poddr{ka od strana na pretsedatelot Pal [mit i premierot Viktor Orban. „Problemot e {to ne znaeme da gi ~itame porakite kako {to treba.

Koga nekoj premier ili minister }e dojdat vo Makedonija, normalno e deka }e dadat poraka koja{to Makedonija saka da ja slu{ne. Me|utoa, za `al, mnogu pomalku slu{ame za niv deka vo Brisel se zalagaat. Na primer, ima{e situacii koga za Hrvatska realno nekoja od zemjite, kako Germanija, vode{e bitka za nivnite interesi. Toa vo slu~ajot so Makedonija ve}e ne go slu{ame”, smeta [ekerinska.

Profesorot Mir~ev, koj e i nadvore{en sovetnik na pretsedatelot \orge Ivanov, veli deka pritisokot Makedonija da bide na dneven red na Sovetot bil golem, no na sostanokot preovladale drugi poaktuelni temi. „Ima soznanija deka Orban, Komorovski, Klaus, Ga{parovi~ i Tirk vistina barale na{eto pra{awe da se rasparava na neodamne{niot Evropski Sovet. Preovladale drugite prioriteti, finansiite i Grcija.

No, sme staveni na prioritetnata lista”, komentira Mir~ev.

forum.mk | 1 јули 2011 | ФОРУМ

21

РЕГИОНАЛНА ТРКА Makedonija {esta godina po red e kandidat za ~lenstvo vo Unijata.

Pominuva i vtorata godina otkako Evropskata Komisija prepora~a otvorawe na pristapnite pregovori, odluka {to Evropskiot Sovet ja odlaga so sekoe sledno pretsedateltvo poradi sporot so imeto. Dali postoi opasnost da padne interesot za zemjava vo Brisel, zemaj}i go predvid faktot deka Crna Gora ve}e se stekna so kandidatski status, a Srbija o~ekuva da go dobie naesen? „Se zavisi od toa {to }e se slu~i ovaa godina. Ako ovaa godina povtorno ja izgubime {ansata za po~etok na pregovori, definitivno }e se preselime vo poslednata

podliga na Zapadniot Balkan”, veli [ekerinska. „Statusno i Srbija i Crna Gora zna~itelno zaostanuvaat zad nas.

Ekonomski, Crna Gora vistina napreduva, Srbija e na na{e nivo, no i dvete prijatelski zemji imaat dolg pat do kandidatskiot status. Se razbira, im po`eluvame se najdobro. Srbija ima sli~ni problemi kako nie so Grcija - problemot na Kosovo pred se. Dokolku vistina ne prestignat razvojno i vo vnatre{nite reformi, a nema osnova da se veruva vo toa za naredniot kratkoro~en period, toga{ }e vlezeme zaedno vo Unijata. Zo{to da ne? No, toa ne e obi~na trka, toa e trka so pre~ki”, smeta Mir~ev.

Makedonija ne e vo fokusot na evropskoto vnimanie

22

ФОРУМ | 1 јули 2011 | forum.mk

ФОКУСОТ НА РЕФОРМИ Fokusot na staro-novata makedonska vlada, pokraj nadminuvaweto na sporot so imeto, da bidat reformite, pora~uvaat analiti~arite.

Spored niv, i pokraj zastojot poradi sporot, zemjata ne treba da go izgubi vnimanieto na Brisel. „Generalno, pri~inata zo{to ne po~nuvame pregovori e imeto. Bidej}i toj trend dolgo trae, ne bi me iznenadilo dokolku se otvorat pra{awata dali Makedonija celosno gi zadovoluva i drugite uslovi. No, glavniot problem e imeto”, smeta [ekerinska.

Za profesorot Mir~ev, pak, dopolnitelen impuls na reformskiot proces bi dalo samoto otvorawe pristapnite pregovori. „Bitno e da gi odrabotuvame doma{nite zada~i, reformski pred se.

Izborite te~ea besprekorno i gi dobivme site komplimenti. Mislam deka za dva-tri meseci }e go nadopolnime izgubenoto vreme so izborite za harmonizacija so zakonodavstvoto na Unijata. Dali vistina se reformirame i do koja mera, toa mo`at da go poka`at samo pregovorite so Unijata. Ottuka, za nas i zaradi nas, bitno e da gi zapo~neme tie pregovori”, veli Mir~ev.

Na hrabri odluki od makedonskite vlasti povika li~no i polskiot ambasador Dariu{ Bakura. Pobara sporot so imeto da ne se koristi kako alibi za eventualno zaostanuvawe vo reformite. „Ne sekoga{ e dobro, za da se izbegnat reformi koi bezdrugo mora da se napravat, da se kriete zad nekoe pra{awe. Smetam deka vlada so nov mandat, koja doa|a od partija koja tripati po red pobedila na izbori, treba da ima pove}e hrabrost, pove}e hrabri odluki”, re~e Bakura, koj u~estuva{e na konferencijata „Makedonija vo 2011 godina” odr`ana vo Skopje.

Oblastite na koi vo nekolku navrati i se poso~uva na Makedonija da posveti vnimanie se borbata protiv korupcijata, reformata na javnata administracija i nezavisnost na sudstvoto.

Dali zemjata }e ima nekakov napredok, }e e poznato na esen, po objavuvaweto na godi{niot izve{taj na Komisijata i odr`uvaweto na Evropskiot Sovet vo ramki na polskoto pretsedatelstvo.

ЗДРАВСТВО

Тахикардија од цените на лекови за срце Нуту еден од лековите „плавикс“, „синетра“ и „зилт“ кои се со иста генерика, а од раз" личен призводител, никогаш не биле на товар на Фондот за здравство. На позитивната листа на лекови не постои лек со ист состав како замена, па многу болни на кои оваа терапија им овозможува да живеат, мака мачат да го купат од Марија Илиќ „NA SRCEVOBOLNITE kako mene, terpija so vakvi lekovi, lekarite prepi{uvaat na najmalku edna godina.

Fondot treba pod itno da gi stavi na pozitivna lista zatoa {to so vakvi mali primawa ne se izdr`uva. Ne mo`am da ja kupam mese~nata terapija, a `ivotot mi zavisi od nea. U{te pogolem problem e {to ne kupuvam samo eden lek, tuku pove}e od koi del se na pozitivnata lista, a del ne se”, veli za Forum , skopjanecot Slobodan Jov~evski. Na Slobodan po pre`iveaniot infarkt i vgraduvaweto na stentovi, terapijata za 28 dena samo za ovoj lek, go ~ini 2000 denari. Pokraj toa, mese~no izdvojuva u{te re~isi tolku za da se snabdi so drugi neophodni lekovi. „Lekovite kako plaviks, zilt ili sinetra treba redovno da se primaat bidej}i postoi opasnost stentot da se zatne preku zasiruvawe na krvta. Toa naj~esto go ima kako posledica na opasen srcev infarkt”, veli za „Forum” kardiolog od Univrzitetskata klinika za kardiologija , sakaj}i da ostane anonimen za, kako {to veli , imeto da ne mu se vrzuva so nitu edna farmacevtska kompanija.

Vakviot lek se upotrebuva i kako prevencija za infarkt, mozo~en udar i tromboza. Edna podolgoro~na studija na tim germanski kardilozi veli deka {ansite za dobivawe infarkt se namaluvaat pove}e od dvojno

koga se pie vakov tip na lekovi vo kombinacija so aspirin.

Spored podatocite od Dr`avnot zavod za statistika, kako i prethodnite nekolku godini, taka i vo 2010 godina, najgolem del od smrtnite slu~ai, duri 57.9 otsto od vkupnata brojka, bile poradi bolesti na cirkularniot sistem, koj opfa}a {iroka grupa zaboluvawa na srceto i krvnite sadovi. Pokraj oficijalnite brojki i samite kardiolozi velat deka e drasti~no namalena starosnata granica na pacienti so infarkt, pa taka ima pacienti pomladi i od 21 godina. [tipjankata Sowa ~ij soprug prima terapija so „zilt” i u{te ~etiri drugi lekarstva , se po`ali deka golem del od semejniot buxet tro{i na lekovi.

Nejziniot soprug prviot infarkt go do`iveal na 31. godina i tie ve}e petta godina , za lekarstvata pla}aat od svoj xeb iako uredno pla}aat za sini kartoni. „Se snao|ame nekako da mu obezbedime lekarstva za da mo`e da `ivee”, veli Sowa koja e edinstvena vrabotena vo

forum.mk | 1 јули 2011 | ФОРУМ

23

semejstvoto. A, vakviot lek nekoi pacienti go pijat so godini, pa i so decenii, poso~uvaat kardiolozite.

I statistikata na Biroto za lekovi poka`uva deka , lekovite za kardiovaskularni bolesti se vtori na listata na najbarani lekovi vo Makedonija. ОБИД ЗА СТАВАЊЕ НА ПОЗИТИВНАТА ЛИСТА Neoficijalno, se zboruva deka Zdru`enieto na kardiolozi , ~ij pretsedatel e d-r Sa{ko Kedev, so godini dava preporaka deka stavaweto na pozitivnata lista na ovoj lek e prioritet, no Fondot za zdravstvo se u{te ne odgovoril na nivnoto barawe. So ogled na toa deka na pozitivnata lista nema lek so ista generika kako ovie, pacientite se `alat deka se skapi, a kardiolozite so godini uporno go prepora~uvaat, Fondot go pra{avme kade e problemot i dali

24

ФОРУМ | 1 јули 2011 | forum.mk

postoi {ansa ovie lekovi da se stavat na pozitivnata lista? „Ovoj lek verojatno }e bide vklu~en na pozitivnata lista. Fondot za zdravstvo se zalaga za celosno revidirawe na pozitivnata lista i odreduvawe na novi lekovi koi po prioritet treba da se vklu~at na pozitivnata lista, soglasno so

finansiskite mo`nosti. Vo momentov se raboti na Pravilnik za pozitivnata lista, soglasno so poslednite izmeni na Zakonot za zdravstveno osiguruvawe “, re~e za Forum Kristina Hristova, direktor na sektorot za farmacija pri Fondot. Direktorkata na Fondot , Maja Parnarxieva Zmejkova , neodamna vo intervju

za Forum re~e deka „doprva kreiraat procedura kako eden lek treba da dojde na pozitivna lista i kako edna Komisija treba da raboti”, za razlika Slovencite koi godini nanazad go re{ile ova pra{awe i spored ~ii terk sega }e se pravi na{iot Pravilnik.

Minatata godina vo noemvri, Fondot pokrena incijativa , okolu 150 lekovi koi ~inat do 25 denari, da se trgnat od pozitivnata lista za na nivno mesto da dojdat nekolku skapi lekovi za pacientite so srcevi zaboluvawa i za decata so cisti~na fibroza i hroni~na mieloi~na leukemija. Od Fondot toga{ veleja deka so toa bi za{tedele okolu 110 milioni denari i so toa bi im pomognale na pacientite. Protiv vakvata inicijativa, Koalicijata na zdru`enijata na pacientite na koi im bilo ka`ano deka drugi pari za sovremena terapija nema, bea solidarno protiv. Kako {to velea toga{ , toa ne e na~in da im se pomogne na bolnite bidej}i, spored niv, takvata odluka negativno bi se odrazila vrz zdravjeto na socijalno zagrozenite kategorii i na penzionerite, koi sekojdnevno koristat nekoj od predlo`enite evtini lekovi. Inicijativata propadna. Decata i bolnite od hroni~na mileoi~na leukmija po dolgi godini ubeduvawe i borba , go dobija skapiot „glivek”. „ursofalk” stana dostapen za site 110 bolni deca od cisti~na fibroza ,no srcevo bolnite se u{te ~ekaat.

СРЦЕВИТЕ ЗАБОЛУВАЊА ВО ПОРАСТ Spored lekarite, srcevite bolesti se na prvo mesto po smrtnost, i vo svetot odzemaat do 17 milioni `ivoti sekoja godina. Svetskata zdravstvena organizacija (SZO) predupreduva deka smrtnosta od kardiovaskularnite zaboluvawa bele`i trend na postojan porast.

Od SZO konstatiraat i deka dvaeset i prviot vek se kvalifikuva kako

vek na ovie bolesti, a osobeno zastra{uva~ka e procenkata deka vo svetot, vo narednite desetina godini od kardiovaskularni bolesti, }e umiraat pove}e od 25 milioni lu|e godi{no. Vo Makedonija vkupno 2046 razli~ni lekarstva se nao|aat na pozitivnata lista. Od Fondot ne preciziraat koga to~no }e bide izgotven Pravilnikot so koj }e se vovedat novi sovremeni lekarstva.

Dotoga{ lu|eto kako Slobodan i soprugot na Sowa, se `ivi blagodarenie na mese~nata terapija koja redovno ja primaat. No, so ogled na na mese~nite prihodi koi gi imaat, kako {to velat i samite, neizvesno e do koga.

forum.mk | 1 јули 2011 | ФОРУМ

25

КОЛУМНА

Симбол или симулакрум Ристо Солунчев - MI SE ^INI potpolno besmisleno toa {to sekade po svetot se zanimavaat so pravoto na edna dr`ava kakvi spomenici }e postavi vo sopstveniot dvor. Naedna{ site stanuvaat znalci na etnogenezata na sovremenite Makedonci i postavuvaweto na spomenik na Aleksandar Veliki stanuva problemati~no zatoa {to direktno se povrzuva so etnogenezata: po geneza vie ste Sloveni.

- Prijatelu, za mene postavuvaweto na spomenici e Bodrijarovska situacija, na{iot plo{tad e kako Diznilend, nie se dvi`ime niz simulakrumi. Spomenicite nè upatuvaat na istoriskata li~nost koja{to e pretstavena so niv, ami se postaveni za da simuliraat politi~ka realnost na postoewe na eden narod, treba da sozdadat model na vistina koja{to treba da funkcionira kako institucionalna vistina. Spomenicite referiraat eden kon drug sozdavaj}i sistem na ozna~uvawe, tie prosto bi trebalo da gi zamenat instituciite na dr`avata. Vistinata na ovoj narod ne proizleguva od negovata samosvest koja{to izvira od instituciite na dr`avata kako realiziran um, ami sega }e proizleguva od sistem na ozna~uva~ki spomenici. Vo toj sistem povtorno }e ima vrhoven ozna~itel, spomenik-falus onoj na Aleksandar, koj kako takov }e im ja dava smislata na site vo sistemot: Del~ev ja dobiva sopstvenata smisla referiraj}i kon Aleksandar. Potpolno e irelevantno dali istoriski Del~ev referiral kon anti~kata istorija, vo simuliranata stvarnost imame nova realnost na nivo na ubedliva hiperrealnost. Istoriskite institucii se mrtvi, neka ni e `iv simulakrumot!

-Te razbiram koga se povikuva{ na Bodrijar, mil moj. No, mi se ~ini deka kaj Bodrijar ne postoi razlika pome|u simbol i simulakrum, seti se samo na negovata teorija za ikonite, za nego tie ne se simboli ami simulakrumi, destilacija na simulakrumot. Se raboti za pra{aweto dali mo`e da se govori za ontologija na umetnosta ili taa ima rabota samo so simulacija? Dali taa simulira

stvarnost ili simboli~ki se odnesuva kon stvarnost otade nea? Imeno, vrskata na umetnosta so transcendentnata vistina e del od ontologijata na samata vistina. Vistinata ne e edno, a simbolot koj na nea se odnesuva da e drugo od nea, ami simbolot e del od vistinata, toj e epistemolo{ka komponenta, toj e mo`nost za svest, mo`nost ontologijata da se poznae sebesi. Potrebata za simboli e potreba za pro~istuvawe na samosvesta i proizleguva od sekoga{ parcijalnata pozicija na istoricizmot, vo istorijata sekoga{ otvara{ novi prozorci kon vistinata. Modelot na avtoreferentnost na simbolot e zemen od avtoreferentnite jazi~ki igri na Vitgen{tajn, jazikot e granica na svetot, simbolot e jazik, simbolot e granica na svetot, vo simbolot imame proekcija na stvarnosta bez odnos kon stvarnosta, simbolot e simulakrum.

- Prosti, no sega preteruva{! Ne razgovarame za umetnost, osven ako ne si dovolno lud da smeta{ deka toa {to se slu~uva na plo{tadot vo Skopje e umetnost?!

-Toa na plo{tadot e ideja, a nejzinata realizacija e beden diletantski politi~ki upad vo sferata na umetnosta. No, toa go trgame na strana razgovaraj}i onaka platonovski za su{tini. Imeno, ona {to za mene e bitno e slednovo. Pravoto da ja simboliziram Makedonija. I toa pravej}i spomenik na edna li~nost za koja{to smetam deka najdobro ja simbolizira Makedonija. Vo edna kolumna pred 20 godini, filosofot i profesor Ferid Muhi} napi{a deka „Makedonija e isklu~itelno uspe{no delo na edna petmileniumska duhovna i kulturna osmoza", a vo negovata monografija za Makedonija rasvetluvaj}i ja idejata na Aleksandar Makedonski kako eden ~ist metafizi~ki kopne` za krajot na svetot, koja bi se realizira so sozdavawe na eden narod.

-Da, da i Hitler toa go sonuval!

- Ne gi me{aj rabotite. Modelot na sopstveniot narod kako arievska rasa Hitler go primenil vrz celiot svet i toa rezultiralo so sistematsko ni{tewe na narodi kako poni`i rasi. Ne postoi sistematsko trebewe na narodite koi Aleksandar gi osvoil i pokraj metodot na vojna, ne postoi ni sistematsko uni{tuvawe na nivnata kultura, (oti mi se ~ini deka sa-

mo idejata za kultura go interesiralo), ami me{awe na kulturite, obid za sozdavawe na edna kultura, i narod ne kako posledica na geneza ami kako sloboda na prifa}awe na edna kultura. Me{aweto na starogr~kata kultura so varvarskite (za Grcite poni`i kulturi) e apsolutno ne-gr~ka ideja, i tokmu taa ideja mene me interesira, ne me interesira negovata materijalna genetika. Da se vratime kon tezata na filosofot deka Makedonija ve}e pove}e od 20 veka go `ivee erosot na Aleksandar bez razlika na narodite {to `iveele na nejzinoto tlo, taa nikoga{ ne prestanala da gi spojuva kulturite i nivnite narodi, kako niz stihot na Petre Andreevski deka Makedonija e "~a{a voda {to gi zbli`uva narodite". Istata teza niz eden, isto taka, prefinet diskurs za identifi- kaciona ideja mo`e{ da go pro~ita{ i kaj strumi~kiot mitropolit Naum. Imeno, ne ja pravat Makedoncite Makedonija, pa kolku i da se genetski ~isti (anti~ki ili slovenski), samo vo toj slu~aj bi dobil simulakrum, mil moj, tuku Makedonija gi pravi onie {to re{ile da se nejzini erotici, Makedonci. Samata zemja ne sozdava genetika, taa sozdava kultura, a kulturata sozdava mo`nost sebesi da se opredeli{ kako Makedonec. Samosvesta ne e proizvod na genetika ami na estetski, esteti~ki i kulturen rafinman. Samo ontologijata na slobodata e vistinski antropolo{ki supstrat. Ka`i mi, mil moj, zarem postojanoto vri{tewe za toa kako nie nemame ni{to ami samo eden spasonosen kopne` za EU ne e vistinski simulakrum? Da postavevme spomenik-falus kako vrhoven ozna~itel tokmu na EU, verojatno toa }e gi zadovole{e site. Spomenik koj }e ja simbolizira{e na{ata vera vo toa deka postojat povisoki i poni`i kulturi, povisoki i poniski rasi, na{ata vera vo toa deka sme poniska kultura koja o~ajno saka da bide del od arievskata rasa.

- Sega si cinik prijatelu, no neka ti e. Ne sum ba{ najsiguren deka me ubedi vo pogled na spomenikot na Aleksandar kako simbol koj ja rekapitulira seta kultura kako istorija na ovaa zemja, sepak re{avam da ostanam na svoeto. A, za spomenik na EU? Pa neli e cela dr`ava ve}e samo toa?

(Avtorot e docent na Institutot po filosofija)

forum.mk | 1 јули 2011 | ФОРУМ

27

Климатски промени: ќе биде полошо Жестоките временски промени и катастрофите кои од нив произлегоа ја пустошат планетава, а експертите предупредуваат дека, поради пренаселеноста и неодговорно ста на светските влади, не ` очекуваат уште полоши катастрофи

STAPKATA NA GUBEWE na mrazot kaj dva od najgolemite gle~eri na Grenland se zgolemi tolku mnogu vo poslednive deset godini, {to koli~inata na voda od istopeniot mraz bi bila dovolna za celosno da se napolni ezeroto Iri, edno od pette Golemi ezera vo Severna Amerika.

Vo zapaden Teksas vo momentov vo tek e najlo{ata su{a od „Peharot od prav" vo 1930-te godini, so {to posevite na `ito i pamuk se najdoa vo ekstremno lo{a situacija poradi nedostigot od vla`nost vo po~vata i besneeweto na divite po`ari.

Centralna Kina neodamna se soo~i so najlo{ata su{a vo pove}e od 50 godini. Regionalnite vlasti proglasija pove}e od 1.300 ezera za „mrtvi", {to zna~i deka se neupotreblivi i za navodnuvawe i za snabduvawe so pitka voda.

Poplavi ja pogodija isto~na i ju`na Kina, pri {to zaginaa najmalku 52 lu|e, a stotici iljadi bea prisileni da se evakuiraat, po {to sledea u{te po`estoki poplavi vo isto~na Kina, koi zasegnaa okolu pet milioni lu|e. Vo me|uvreme, vo severozapadna Evropa vo tek e najsuvoto vreme vo poslednive nekolku decenii.

Nau~nite istra`uvawa potvrdija

28

ФОРУМ | 1 јули 2011 | forum.mk

deka ~ove~kata rasa ja podigna temperaturata na Zemjata, a gorespomenatite nastani se samo znaci za toa {to sleduva. „Ako gi poglednete satelitskite snimki od

planetata vo leto, }e zabele`ite deka ima najmalku 40 procenti pomalku mraz na Arktikot, otkolku na prvite snimki koi „Apolo 8" vo 1968 godina gi is-

prati na Zemjata", veli Bil Mekiben, renomiran svetski ekolo{ki ekspert i sorabotnik na amerikanskata Akademija na naukite i umetnostite. „Okeanite se za 30 procenti pokiseli otkolku pred 40 godini. Atmosferata e ~etiri procenti povla`na od pred 40 godini, zatoa {to topliot vozduh zadr`uva pove}e voda otkolku ladniot. Toa zna~i pove}e vrne`i vo vla`nite regioni i pove}e su{a vo suvite regioni. Ottamu, svedoci sme na sè porazorni mega-poplavi i buri, zgolemen broj na grmotevici i zgolemen broj na gromovi".

Dosega emisiite na stakleni~ki gasovi koi gi proizveduva ~ove{tvoto ja poka~ija temperaturata na planetata za eden Celziusov stepen. „Klimatolozite ni velat deka ako ne se otka`eme od gasot, jaglenot i naftata, taa brojka }e se zgolemi na ~etiri ili pet procenti do krajot na ovoj vek", veli Mekiben. „Ako eden stepen e dovolen da go istopi Arktikot, podobro bi bilo da ne stigneme do ~etiri stepeni". КЛИМАТСКИТЕ ПРОМЕНИ СЕ ЛОШИ ЗА ВАС Brajan [varc e profesor na kate-

Temperaturata postojano raste

drata za Nauki za ekolo{ko zdravje pri [kolata za javno zdravje „Xon Hopkins Blumberg". „Zgolemenite temperaturi predizvikuvaat direktni efekti vrz zdravjeto povrzani so toplinata; se po~esto }e ima nastani kako onoj koga vo 2003 godina vo Evropa od toplotniot bran po~inaa 30.000 do 50.000 lu|e", veli profesorot [varc. „Zgolemenite temperaturi, isto taka, predizvikuvaat zgolemeno zagaduvawe, zaradi fotohemiskite reakcii koi se zgolemuvaat so povisokite temperaturi. Ova }e predizvika mnogu pogolema smrtnost od pulmolo{ki i kardiovaskularni zaboluvawa". [varc, koj e isto taka i direktor na Programata za globalna odr`livost i zdravje, veli i deka nedostigot od ~ista voda, fenomen koj e, isto taka, proizvod na klimatskite promeni, }e dovede do rast na epidemiite i smrtnosta od blesti povrzani so vodata.

Zgora na toa, vektorskite zaboluvawa, poto~no onie pri koi patogenite mikroorganizmi se prenesuvaat od eden zabolen na drug preku insekti, isto taka }e do`iveat prome-

na kako {to se menuva klimata. „Lu|eto }e po~nat da se dvi`at kako {to }e se zagrozuva proizvodstvoto na hrana i voda, takanare~enite ekolo{ki begalci koi svetot ve}e gi gleda, a tie }e se soo~at so cela niza zgolemeni rizici po nivnoto zdravje", dodava [varc. Na~inot na koj }e se menuva klimata }e ima vlijanie i vrz socio-politi~kite sistemi i }e pridonese kon rastot i na drugi fizi~ki i mentalni stresovi".

Profesorkata Sindi Parker e kodirektor na Programata za globalna odr`livost i zdravje i e zamenik-direktor na Institutot za ekologija, energetika, odr`livost i zdravje „Xon Hopkins". Kako i profesorot [varc, i taa smeta deka }e dojde do naglo zgolemuvawe na vektorskite zaboluvawa so promenite na globalnata klima. „Zaraznite bolesti koi se prenesuvaat preku insektite, kako {to e malarijata, Lajmovata bolest, Dengovata treska, za site ovie se o~ekuva deka }e se vlo{at", veli Parker. „Najgolema verojatnost da dojde do vlo{uvawe na ovie bolesti e kaj „devstvenite" populacii, koi nemaat razvieno otpornost kon ovie bo-

lesti, zatoa kaj niv efektot }e bide pogolem".

Taa veruva i deka so zatopluvaweto na planetata }e se razvijat i do sega nepoznati zaboluvawa. „Najgolema zakana se zaboluvawata koi sè u{te ne gi o~ekuvame, no tie }e se razvijat, a nie nema da bideme podgotveni da se soo~ime so niv".

Parker stravuva i od drugi dalekuse`ni rizici za zdravjeto koi }e rezultiraat od zatopluvaweto na planetata. „Se {to ja zasega na{ata okolina, go zasega i na{eto zdravje", veli Parker. „Kolku i da e „{izi~ka" na{ata tehnologija, sè u{te ne mo`eme da `iveeme bez ~ista voda, vozduh i hrana, a za ovie potrebi se potpirame vrz na{ata okolina".

Tokmu poradi ovoj fakt taa veruva deka klimatskite promeni se naj{tetnata zakana za zdravjeto so koja ~ove{tvoto nekoga{ se soo~ilo.

Parker go poso~uva uraganot „Katrina", koj go pogodi Wu Orleans vo 2005 godina, ubi re~isi 2.000 lu|e i be{e proglasen za najskapata prirodna nesre}a vo istorijata na SAD, kako primer za predupreduvawata koi ni gi ispra}a vremeto.

forum.mk | 1 јули 2011 | ФОРУМ

29

„Ako go poglednete vlijanieto vrz zdravjeto na naselenieto vo Meksikanskiot zaliv koe be{e zasegnato od nevremeto, mentalnite zaboluvawa se mnogu po~esti otkolku vo drugite delovi na dr`avata, hroni~nite zaboluvawa se mnogu po~esti, najmnogu poradi toa {to traumata ima ogromno vlijanie vrz na{ite psiha i vrz na{ite tela", objasnuva taa. „No, isto taka i poradi toa {to pred uraganot „Katrina"vo Wu Orleans ima{e sedum bolnici, a sega operativni se samo dve. Onie koi bea uni{teni ne se vrateni. Is~eznaa zasekoga{".

Uraganot „Katrina", isto taka, predizvika masovno gubewe na rabotnite mesta, {to dovede do gubewe na zdravstvenoto osiguruvawe, {to, pak, dovede do vlo{uvawe na indikatorite za zdravjeto na lu|eto. „Bezdomni{tvoto e golem kontributor, a ovie problemi sè u{te traat, lu|eto ne se oporavija", prodol`uva Parker. „A so ekstremnite vremenski uslovi {irum svetot, ovie efekti vrz zdravjeto stanuvaat sè po~esti".

Parker e zagri`ena za toa {to nè o~ekuva vo idnina, ako klimatskite promeni nezauzdano prodol`at, kako {to se ~ini vo momentov, so ogled na toa deka pove}eto vladi ne uspevaat da donesat merki so koi bi se zaprele. „Lu|eto mislat deka tehnologijata }e ne spasi od klimatskite promeni, no na povidok nema tehnologija koja bi ni pomognala da se izvadime od ovaa me{anica", veli Parker.

Fiziolo{ki mo`eme da se adaptirame kon povisokite temperaturi, no seto toa adaptirawe nema da nè spasi ako ne ja stabilizirame klimata. Ako ova prodol`i bez da se prezemat merki, ovaa planeta nema da bide naseliva za vidovite koi sega ja naseluvaat, vklu~itelno i lu|eto. Toa }e bide mnogu razli~na planeta, planeta koja nema da bide mnogu blagoprijatna za `ivotot na lu|eto", zaklu~uva taa. ГЛОБАЛНА ПРЕНАСЕЛЕНОСТ „Sekoe poka~uvawe na temperaturata od eden stepen ja namaluva `etvata na `ito za 10 procenti", veli Mekiben, objasnuvaj}i go efektot koj klimatskite promeni go imaat vrz proizvodstvoto na hrana. „Cenata na osnovnite `itarici vo izminatava godina porasna pome|u 70 i 80 procenti. Ve}e milioni lu|e {irum svetot se zasegnati od ovaa

30

ФОРУМ | 1 јули 2011 | forum.mk

Efektite od klimatskite promeni se zastra{uva~ki

situacija, zatoa {to po~nuvaat da go ~uvstvuvaat nedostigot".

U{te eden biten faktor koj pridonesuva kon klimatskite promeni e globalnata prenaselenost. ON go poso~i 31 oktomvri ovaa godina kako datum na koj se o~ekuva svetskata populacija da nadmine sedum milijardi lu|e.

Svetskoto naselenie raste za okolu 80 milioni lu|e sekoja godina i, spored tekovnata stapka na smrtnost i natalitet, svetskoto naselenie e na traektorija da se duplira za 49 godini.

Vilijam Rjerson e pretsedatel na Institutot za populacija, neprofitna organizacija koja raboti na edukacija na zakonodavcite i na javnosta vo vrska so populacijata i potrebata da se postigne svetska populacija koja bi bila vo balans so zdravata okolina i bazata na resursi. „Proektiranata stapka na rast e 9,3 milijardi lu|e do 2050 godina", veli Rjerson. „Dodatnite 2,5 milijardi, zgora na postoe~kite 6,8 milijardi e kako na planetava da se dodadat u{te dve SAD. Iako pove}eto od ovie lu|e }e `iveat vo zemjite koi se mali proizvoditeli na stakleni~ki gasovi, samata brojka na lu|e }e ima ogromno vlijanie vrz okolinata".

Rjerson poso~uva deka zemjite kako

Kina i SAD imaat pogolema potro{uva~ka i pogolemi emisii i, kako {to raste nivnoto naselenie, vlijanieto na ovie zemji }e bide pogolemo otkolku na drugite, pomalku razvieni dr`avi.

Prenaselenosta, isto taka, gi optovaruva i ve}e prerastegnatite izvori na voda. „Ve~erva na ve~era imame dodatni 225.000 lu|e, koi ne bea na masata sno{ti, zatoa za da go snabdime posto~ekoto naselenie ve}e preterano gi iscrpuvame podzemnite izvori", dodava Rjerson. „Indija preterano crpi, a ve}e imame preku 100 miliona lu|e vo Indija koi se zavisni od toa preterano crpewe, zatoa ova ne mo`e da bide odr`livo. A klimatskite promeni situacijata ja pravat u{te pote{ka, zatoa {to gle~erite na Himalaite, koi gi snabduvaat Indija i Kina so voda se topat zabrzano".

Neobjavenite procenki na Me|unarodnata agencija za energija (MAE) otkrivaat deka emisiite na stakleni~ki gasovi minatata godina rekordno se zgolemile, so {to e postignato najgolemoto isfrlawe na jaglerod vo atmosferata vo ~ove~kata istorija, nasproti najserioznata recesija vo izminative 80 godini.

Toa zna~i deka celta da se odr`at globalnite temperaturi na bezbed-

ni nivoa e ve}e nedosti`na. Celta da se spre~i rast na temperaturite pogolem od dva celziusovi stepena, za koja nau~nicite velat deka e pragot na potencijalno „opasnite klimatski promeni" ve}e e, najverojatno, samo „edna fina Utopija", smeta Fatih Birol, glaven ekonomist vo MAE. „Naselenieto e zabrzuva~ na se drugo", objasnuva Rjerson, koj veruva deka ne mo`eme adekvatno da se spravime so klimatskite promeni dodeka na se re{i problemot so prenaselenosta. „Jasno e deka tekovniot broj na lu|e i odnesuvaweto po glava na `itel e neodr`livo i toa e o~igledno od ona {to ve}e i se slu~uva na klimata. Ve}e imame `estoki posledici. A cenata na re{avaweto na problemot so prenaselenosta e mala sporedeno so re{avaweto na se pogolemite klimatski promeni". ПРЕД НАС Е ДОЛГ ПАТ Mekiben e dlaboko zagri`en od ona {to go gleda koga }e pogledne vo idninata i na toa {to mo`eme da o~ekuvame od klimatskite promeni. „I natamu }e svedo~ime na zgolemen broj na ekstremni vidovi na su{i, poplavi i buri", veli toj. „Se {to se slu~uva, a ne e od vulkansko ili

Se o~ekuvaat ekstremni su{i

forum.mk | 1 јули 2011 | ФОРУМ

31

Mrazot zabrzano se topi

od tektonsko poteklo, ja vle~e svojata sila od sonceto, a imame pove}e od sè zatoa {to ja zasiluvame mo}ta na sonceto preku pumpawe na pove}e CO2 vo atmosferata".

Rjerson, pak, gleda mra~na idnina za zemjite siroma{ni so voda, kako Saudiska Arabija. „Saudiska Arabija objavi deka pod-

zemnite vodi, od koi zavisea za voda za navodnuvawe i za piewe, }e bidat iscrpeni do 2020 godina", objasnuva Rjerson. „Nam ni e neophoden kislorodot za di{ewe i vodata za piewe. Evolucijata na rastenijata i `ivotnite, koja trae{e tri milijardi godini, ja napravija planetava naselliva, a nie sistematski

Planetata se v`e{tuva

32

ФОРУМ | 1 јули 2011 | forum.mk

go uni{tuvame ovoj biodiverzitet so posevi, se~i i palewe na celi divi oblasti".

Rjerson veruva deka tekovnata pobaruva~ka za proizvodi i napadot vrz divinata predizvikan od nea }e go napravat `ivotot na planetava mnogu pote`ok. „Seto ova zaedno zna~i deka idninata na ~ove{tvoto, duri i so pretpostavenite inovacii, e mnogu zagri`uva~ka. Nitu eden od ovie problemi ne e namalen so dodavaweto na u{te lu|e na planetava.

Edinstveniot na~in da se postigne odr`livosta e da se zauzda rastot na naselenieto, pa duri i da se namali".

Mekiben veli deka sekoj mora pod itno da se vklu~i vo izno|aweto na na~ini kako da se namali na{ata zavisnost od fosilnite goriva. „Ova mo`e da se postigne samo ako se napla}a seta {teta {to jaglerodot ja pravi vo atmosferata", veli toj. „Mo}ta na kompaniite koi se zanimavaat so fosilni goriva e mo}ta koja nè popre~uva da go storime toa. Se dodeka na{ite vladi ne im se sprotivstavuvaat na ovie kompanii, se pla{am deka patot pred nas }e bide mnogu dolg i te`ok".

ЕКОНОМИЈА

Кризата во Грција шанса за нашиот бизнис Влијанието на грчката криза врз македонското стопанство е ограничено. Бизнисот треба да ја искористи оваа ситуација во своја корист ekonomija@forum.com.mk

Колку заработуваат менаџерите Раст од 5,1% на БДП за првото тримесечје Црна Гора почна борба за елитата Песимистички прогнози на Фед за САД

ЈУЖНИОТ СОСЕД СЕ ПОБЛИСКУ ДО БАНКРОТ

Кризата во Грција шанса за нашиот бизнис Влијанието на грчката криза врз македонското стопанство е ограничено. Бизнисот треба да ја искористи оваа ситуација во своја корист од Петре Димитров

BIZNIS ZAEDNICATA ja povika novata Vladata da ja iskoristi krizata vo Grcija i da najde na~in da gi privle~e gr~kite kompanii da go preselat biznisot vo Makedonija kako posiguren teren, a od druga strana doma{nite biznismeni da ja iskoristat se poizvesnata rasproda`ba na javniot kapital na ju`niot sosed.

Qubica Nuri, rakovoditel vo Stopanskata komora (SKM) veli deka Grcija i gr~kite biznismeni se zainteresirani za kontakti so regionot. „Da se iskoristi povolniot moment

na privatizacija i da se u~estvuva na pr. vo del od Solunskoto pristani{te vo vid na koncesija, dali samostojno ili pak zdru`eno so zemji od regionot i da se vratat starite pozicii„, sugerira Nuri.

A vo Grcija momentalno se e na rasproda`ba. Aerodromi, pati{ta, pristani{ta, telekomunikaciski kompanii, vodostopanstva, se samo del od infrastrukturnite objekti vo Grcija {to se najdoa na listata za proda`ba i koncesionirawe. Za tamo{nata vlada privatizacijata na dr`avniot imot e edinstveniot na~in pobrzo da dojde do pari za vra}awe na ogromnite dolgovi.

Vladata na Grcija predviduva do 2015 g.

U{te kolku }e mo`e da stega Papandreu

34

ФОРУМ | 1 јули 2011 | forum.mk

da se oslobodi od dr`avniot kapital vo pove}e kompanii, od {to planira da inkasira 15 milijardi evra.

Se prodava telekomunikaciski operator „OTE„, pristani{tata vo Pireja i vo Solun, „Helenik postbank", vodostopanstvoto vo Solun, gasnata kompanija „DEPA", `elezni~kata kompanija „Treinose", pove}e kazina vo blizinata na Atina, monopolot za igri na sre}a „OPAP"...

Pritisokot vrz gr~kata vlada stanuva se pogolem, posebno otkako me|unarodnite agencii go simnaa kreditniot rejting na zemjata na nivo na banana-dr`ava, so obrazlo`enie deka taa nema da uspee da gi vrati dolgovite navreme. ИЗВОЗОТ КОНТИНУИРАНО СЕ НАМАЛУВА Vo momentov od gr~kata kriza edinstveno {teta trpi makedonskiot izvoz kon ju`niot sosed, koj treta godina po red se namaluva. „Doma{nite kompanii {to imaat vrski so gr~ki kompanii imaat problemi vo naplatata.

Isto taka, vo izminatava godina i pol ima (se u{te mal), no sepak postoi trend na zatvorawe i na malite gr~ki firmi {to rabotea kaj nas„, velat vo SKM. Izvozot na proizvodi od Makedonija vo Grcija vo periodot januari-april 2011 g. e za nad 100 milioni evra pomal vo odnos na izvozot vo istiot period od 2008 g. Trikratnoto namaluvawe na izvozot na na{ite proizvodi e dokaz deka Makedonija indirektno ja ~uvstvuva nekolkugodi{nata kriza vo Grcija. Taa be{e edna od retkite zemji so koi Makedonija ostvaruva{e su-

Проблемот преку бројки Дури и да постои шанса Грција целосно да го избрише долгот, во 2012 г. таа ќе треба да ис! плати 52 милијарди евра (35 милијарди во доспеани поба! рувања и 17 милијарди за ка! мати), додека очекува да добие дополнителни 12 милијарди евра од ЕУ, ММФ и ЕЦБ (Европ! ската централна банка). Во 2013 години, Грција не очеку! ва да добие ништо од тројката, но, сепак, ќе мора да плати приближно 44 милијарди евра (27 милијарди во достасани побарувања и 17 милијарди за камати). Значи, и требаат по! веќе од 84 милијарди евра са! мо за периодот 2012!2013, па така дури и ако добие заем од 60!65 милијарди евра, се! пак, ќе биде пократка за 20!25 милијарди евра. Како поткрепа, оваа сума се претпоставува дека ќе се покрие со привати! зацијата и со продажбата на државниот имот ficit vo trgovskata razmena vo izminative godini.

Vo SKM velat deka, osven vo izvozot, gr~kata kriza mo`e negativno da vlijae i vrz stapkata na vrabotenost vo zemjava, dokolku malite gr~ki firmi re{at pomasovno da gi zatvorat proizvodstvenite kapaciteti.

Doma{nite stopanstvenici ve}e posredno ja po~uvstvuvaa krizata vo Grcija i preku ~estite {trajkovi na gr~kata administracija. Poradi blokadite vo mnogu navrati be{e onevozmo`en normalniot protok na makedonskite proizvodi preku solunskoto pristani{te do krajnite destinacii.

Istra`uvawata na stopanskite komori na trgovci i institutot za mali i za sredni pretprijatija na Konfederacijata na trgovci na Grcija, koe go prenesuvaat gr~kite mediumi pak poka`uva deka lani osum od 10 kompanii se soo~ile so zna~itelno zagrozuvawe na ekonomskata situacija, dodeka, pak, edna od ~etiri kompanii se soo~uva so verojatnosta da bankrotira i da stavi klu~ na biznisot.

Aris Vlahos, pretsedatel na Komorata na stranski investitori vo Makedonija, za „Utrinski vesnik" veli

deka rabotite se mo`ebi malku ote`nati poradi generalnata ekonomska kriza, me|utoa golemite gr~ki kompanii vo dr`avata rabotat stabilno i so dobri rezultati. Vlaho-

pulos potencira deka nema zaminuvawe na gr~kite kompanii od dr`avata, nitu indikacii za toa, osobeno ne na golemite kompanii. Smeta deka e mo`no da postoi mal priti-

Што ако не може да ги врати долговите? Се поголем број експерти прогнозираат оти Грција забрзано и не! запирливо се движи кон банкрот. Оттука се поставува прашањето какви би биле последиците од евентуалниот банкрот на јужниот со! сед. Речиси сите стравуваат од можните мрачни сценарија ! од пен! зионерите кои вложуваат средства во фондовите во Јапонија и во САД, до производителите и извезувачите од Кина. Голема е веро! јатноста и од политички потреси, особено во земјите кои веројатно ќе го понесат најголемиот товар на евентуалниот банкрот во евро! зоната ! Германија и Франција. Глобалното заздравување исто та! ка е доведено во прашање, бидејќи податоците за економиите на водечките држави во светот во изминативе месеци се се помалку охрабрувачки. Пред се треба да се посочи што точно претставува банкротот на една држава. Тој не е поврзан со нејзиниот опстанок, туку со намирувањето на долговите. Тоа автоматски носи огромни загуби за кредиторите, а државата долго време останува лишена од можноста да се финансира од меѓународните пазари. Еден од последните слични случаи во Европа е оној со Русија во 1998 г. То! гаш земјата објави дека престанува да ги плаќа своите долгови, а светските финансиски пазари дојдоа во состојба на слободен пад. Што би можело да се очекува ако Грција прогласи банкрот? Аме! риканската телевизија Си!ен!би!си наведува 11 последици.

1. Грчките банки ќе бидат национализирани.

2. Европските банки ќе бидат значително финансиски потресени, бидејќи имаат грчки хартии од вредност од околу 38 милијарди евра.

3. Се очекува нејасна ситуација во однос на расходите, зошто не се знае колкави ќе бидат тие за различните финансиски и осигури! телни институции.

4. Глобална кредитна криза. Слично како и со случајот на американ! ската „Леман Брадерс“, банките што се во добра состојба ќе почнат со примена на дополнителни барања при одобрување на кредити. Тоа ќе ја „исцица“ ликвидноста на финансиските пазари и најверо! јатно ќе предизвика енормно зголемување на каматите.

5. Силен удар за Кина, бидејќи поради недостатокот од пари, нај! многу во Европа, значително ќе се намали и побарувачката од свет! ски најголемиот производител.

6. Враќање на протекционизмот во Европа е голема веројатност, бидејќи ако Германија и Франција бидат оптоварени со долговите на Грција огромна е веројатноста овие две земји да се сконцентри! раат на купување стоки произведени во еврозоната.

7. Европската централна банка (ЕЦБ) ќе падне во криза, зашто има големи позиции во грчки хартии од вредност, а истовремено на грб ги носи и ирските долгови. Некои аналитичари сметаат дека ЕЦБ може да биде платежнонеспособна.

8. Американците повторно ќе почнат да чуваат пари под душек по! ради страв од нова рецесија и финансиска криза.

9. Ирска и Португалија ќе можат да профитираат зошто ако Грција може да ги принуди своите кредитори да се согласат на престру! ктуирање на долговите, зошто тогаш овие земји да плаќаат цел из! нос на своите долгови?

10. Германија ќе биде погодена од тешка политичка криза, бидејќи власта во земјата е разнишана и не би било препорачливо да го преземе финансискиот товар од грчкиот банкрот.

11. Едно нешто со сигурност ќе се случи, а тоа е дека колку и да се искомлицира кризата, светските политички лидери постојано ќе ги убедуваат народите дека нема проблеми. Целта е да се спречи па! ника на финансиските пазари

forum.mk | 1 јули 2011 | ФОРУМ

35

sok na pomalite gr~ki kompanii, generalno, poradi ote`natite ekonomski uslovi. „Nekoi od kompaniite se selat vo balkanskite dr`avi kako {to e Bugarija, drugi, pak, dolgo vreme funkcioniraat kaj vas i vo Bugarija poradi poevtinata rabotna raka. Ona {to momentno e prednost vo uslovite za investirawe vo va{ata dr`ava se poniskite dano~ni stapki za kompaniite", dodava Vlahopulos.

Glavno, ova va`i za tekstilnite kompanii od Grcija, koi svoite proizvodstveni pogoni ve}e so godini gi imaat preseleno vo na{ata dr`ava.

Vo poslednite dve decenii vkupnite gr~ki investicii vo dr`avata iznesuvaa okolu edna milijarda evra.

Vo Makedonija funkcioniraat okolu 300 gr~ki kompanii koi se involvirani re~isi vo sekoj pova`en sektor. КРИЗАТА ВЛИЈАЕ ОГРАНИЧЕНО Krizata vo Grcija vlijae vrz makedonskata ekonomija, no ograni~eno poradi {to ne se o~ekuva nekoj pozna~aen negativen impakt vrz nas vo skoro vreme, ubeduva ministerot za finansii, Zoran Stavreski. „Krizata vo Grcija sekako ne e pozitiven nastan za makedonskata ekonomija, no, od druga strana, na{ata ekonomija mnogu ve{to go nadomesti toa {to go zagubi so gr~kata kriza preku osvojuvawe novi pazari. Faktot deka izvozot vo prvite ~etiri meseci raste so stapka od 44% istovremeno koga se slu~uva pad na izvozot vo Grcija, poka`uva deka toj problem e nadomesten, odnosno de-

Да банкротира и да ја напушти еврозоната Градоначалникот на Лондон, Борис Џонсон, кој е висок функционер на владејачката британска конзервативна партија, побара од Вла# дата на премиерот Дејвид Камерон да не учествува уште еднаш во спасувањето на Грција, заедно со другите членки на Европската Унија. Во авторски текст во „Дејли телеграф“, Џонсон сугерира, на# место бесконечно помагање со давање кредити и финансиска по# мош за да се оспособи и да биде способна да ги плаќа своите смет# ки, Грција да се остави да банкротира и да ја напушти еврозоната. Џонсон важи за еден од ториевците чии амбиции не завршуваат со градоначалничката функција, па неговата колумна во весникот се# когаш содржи пораки што се блиски до позицијата и ставовите на Владата. Министерот за финансии Џорџ Озборн не реагираше на ставовите на Џонсон, но на состанокот со своите колеги во Луксем# бург, за новата грчка финансиска криза, Британија настојува да ос# тане надвор од сегашниот пакет кредити за Грција од 12 милијарди евра. Британците не се дел од еврозоната, но како членка на ЕУ тие учествуваа во минатогодишното кредитирање на Грција со 120 ми# лијарди евра. Околу сегашната исплата за Грција, ставот на британ# ската влада и на министерот Озборн е помошта да не оди преку ме# ханизмот за финансиска стабилизација во ЕУ, туку преку билате# рални кредити што секоја земја ќе ги договара со Владата во Атина. Ваквата позиција на официјален Лондон се брани со загриженоста на ЕУ и на ММФ дека досегашната приватизација и грчкиот поли# тички хаос не гарантираат оти ситуацијата ќе се стабилизира со 12 милијарди евра, туку дека до крајот на оваа година на Грција ќе и треба вкупна помош од 70 милијарди евра за да може во 2012 го# дина сама да ги сервисира своите плаќања. Британските медиуми застанаа во одбрана на позицијата на градоначалникот Џонсон, па „Тајмс“ забележува дека Грција не може и понатаму да остане во еврозоната и дека „конечно ќе мора да си оди“ од тоа елитно друштво, додека „Дејли експрес“ ја повикува ЕУ да и дозволи на Грција да и се врати на националната валута, драхмата, и со неа да бара излез од сегашната ситуација.Опозицијата во Лондон предупреди дека при евентуален грчки банкрот, другите земји на ЕУ ќе се соочат со голем бран грчки доселеници ka makedonskite kompanii se prisutni na drugi pazari", smeta Stavreski.

I {efot na Misijata na MMF za Makedonija, Mekgru, smeta deka direk-

tnoto vlijanie na krizata vrz makedonskata ekonomija ne e tolku golemo. „Va{ite banki imaat stabilna sostojba i ne zavisat od nivnite filijali vo Grcija. Se nadevame deka ovaa sostojba }e se stabilizira, no rizicite ostanuvaat visoki", dodava Mekgru. ГРЧКИТЕ БАНКИ ВО ЗЕМЈАВА СЕ СИГУРНИ

Vo Grcija sé e na rasproda`ba

36

ФОРУМ | 1 јули 2011 | forum.mk

Narodnata banka kontinuirano gi sledi slu~uvawata vo Grcija i gi analizira eventualnite posledici vrz makedonskiot bankarski sistem. „Eskaliraweto na problemite vo Grcija ne o~ekuvame da dovede do zagrozuvawe na likvidnosnata ili kreditnata pozicija na „Stopanska banka" Skopje i „Alfa banka" Skopje, so ogled na nivnata visoka adekvatnost na kapitalot i likvidnost.

Bankarskiot sektor kako klu~en ostanuva stabilen„, veli guvernerot na Narodna banka, Dimitar Bogov

[to koga }e dojde red i na Germanija

Еврозоната во најголема криза од основањето Додека Европа се бори да најде решение за Грци ја, аналитичарите веќе најавуваат прелевање на должничката криза. Следна земја што може да се најде пред банкрот е Италија, предупреди претсе дателот на еврогрупата Жан Клод Јункер. Имено, Италија, по Грција, има најголем долг во еврозо ната, дури 120% од домашниот бруто производ. За разлика од поголем дел од Европа, италијан скиот премиер Силвио Берлускони е оптимист и вели дека Италија е далеку од можноста да стане нова Грција. „Убедени сме дека не може да има нови задолжувања. Владата нема да ги префрли трошоците од сегашната финансиска криза на грбот на идните генерации. Нашите деца нема да ги плаќаат нашите долгови„, изјави Берлускони. Но, од агенцијата за кредитен рејтинг „Мудис“ и другите аналитичари воопшто не се импресиони рани од новата програма за штедење. За амери канската агенција зборовите на Берлускони не вредат ништо. Таа веќе ги стави под лупа итали јанските претпријатија во кои државата е делумен сопственик, исто како и провинциите, општините и регионите, кои се закана за Италија дека ќе и биде намален кредитниот рејтинг. Како главна причина за тоа агенцијата ги наведува високите долгови и малите шанси за економски пораст. Италијанската економија веќе со години е на не сигурни нозе, за што вината треба да ја преземе Берлускони, вели поранешниот европски комесар за внатрешниот пазар и конкуренција, Марио Мон ти. „Не беа направени програми за стимулација на економијата, што беше голема стратегиска гре шка. Тоа сега се одразува и на приливот на сред ства во буџетот и нема можност за намалување на

Prethodno i prvite lu|e na dvete banki uverija deka ne e zagrozena nivnata likvidnost i deka {tednite vlogovi na gra|anite se sigurni.

Vo soglasnost so na{iot Zakon za banki, „Stopanska banka" Skopje i „Alfa banka" se posebni pravni lica, registrirani vo Republika Makedonija, ~ija{to izlo`enost kon akcionerite so kvalifikuvano u~estvo vo bankata i so niv povrzani lica ne smee da nadmine 10% od sopstvenite sredstva na bankata. So toa opasnosta od odlevawe na likvidni sredstva nadvor od zemjata e ograni~ena. Vo realnosta izlo`enosta na ovie dve banki kon stranskiot akcioner e mnogu pomala i od zakonskiot minimum od 10% od sopstvenite sredstva. Makedonskite banki nemaat realna opasnost od direktni zagubi poradi investirawe vo gr~ki hartii od vrednost ili poradi kreditirawe na gr~ki subjekti so ogled na nivnata minorna kreditna izlo`enost kon gr~ki rezidenti.

данокот„, вели Монти. На намалување на буџетот инсистира коалицискиот партнер на Берлускони, партијата Северна лига, иако ни самата нема кон цепт за затворање на дупките во буџетот. Монти ваквото барање го смета за нереално. „Постојат многу реформи што може да се спроведат во мо ментов и кои би го засилиле економскиот пораст, а Италија би ја направиле посолидарна држава. Во нив не спаѓа и намалувањето на данокот„, вели Монти. И агенцијата „Мудис“ се сомнева во спосо бноста на Владата на Берлускони да ги спроведе реформите. Според нив, за плановите на консоли дација постојат ризици при спроведувањето. Се пак, целите на Берлускони остануваат амбициоз ни: до 2014 година Италија би требало да има урамнотежен буџет, а министерот за финансии Џулио Тремонти планира да го изведе тоа преку штедење во сите области. Шефот на италијанска та Централна банка Марио Драги, предупредува на последиците на таквата политика. „Со трајно намалување на трошоците, не се погодува кастре њето на трошоците во сите области. Таквата мера би го сопрела и така малиот пораст, со што би за губиле 2% од БДП„, изјави тој. Сепак, тој како иден шеф на Европската централна банка лично ќе вни мава неговата земја да не се разболи од грчката треска. Такво сценарио би било тешко дури да се замисли, бидејќи Италија е трета земја по големи на во еврозоната и нејзината евентуална должни чка криза би била нерешлива. ЕУ и ММФ веќе ги спасуваат Грција, Ирска и Португалија од банкрот. Но, првичната помош за Грција се покажа дека не дејствува и сега еврозоната се наоѓа пред најго лемиот предизвик од своето основање. Дел од еко номистите предупредуваат дека грчкиот банкрот е веќе сигурен прашањето е само кога и колку ќе ги поткопа еврото и економиите на другите земји што се членки

forum.mk | 1 јули 2011 | ФОРУМ

37

КОЛКУ ЗАРАБОТУВААТ МЕНАЏЕРИТЕ

Фобија од транспарентност Одредени компании даваат детелен преглед на примањата на нивните менаџери, додека кај останатите ваквите износи се завиени во ставки како трошоци за вработените, надоместоци и награди? oд Владимир Николоски

KOLKAVA E PLATATA na menaxerskiot tim {to upravuva so kompanija koja kotira na berza e voobi~aena informacija vo finansiskite izve{tai na golemite svetski kompanii.

Po objavuvaweto na godi{nite izve{tai, renomirani mediumi po pravilo gi rangiraat menaxerite po nivnata godi{na zarabotuva~ka, a interesot na svetskata javnost ve}e odamna e fokusirana na toa kolku se debeli smetkite na golemite menaxeri. Taka, po kriznata 2008 g. so iznenaduvawe bea proseledeni informaciite deka menaxerite na nekoi od golemite amerikanski banki si gi zgolemile platite iako svetot se u{te gi trpi posledicite od finansiskiot vrtlog {to tie go predizvikaa.

Sli~na be{e sostojbata i kaj nas.

Imeno, finansiskite izve{tai na trite najgolemi banki vo zemjava poka`aa deka bankarite vo 2009 g. si gi zgolemile nadomestocite za iljadnici evra, bez ogled na toa {to poradi ekonomskata kriza nivniot profit se namalil za pove}e od 30% vo sporedba so 2008 g.

Vakvite podatoci se neophodni za akcionerite da imaat uvid vo toa kakvi se tro{ocite na kompaniite,

38

ФОРУМ | 1 јули 2011 | forum.mk

da ocenat kakva e rabotata na menaxerskiot tim i vrz baza na drugi parametri da mo`at da rakovodat so svojot kapital vo akcionerskite dru{tva. Analizata na finansiskite izve{tai za lanskata godina na kompaniite {to kotiraat na Makedonskata berza poka`uva deka odredeni kompanii davaat detelen pregled na primawata na nivnite menaxeri, dodeka kaj ostanatite vakvite iznosi se zavieni vo stavki kako tro{oci za vrabotenite, nadomestoci i nagradi i sli~no.

Vo Komisijata za hartii od vrednost velat deka finansiskite izve{tai, podatocite za golemite zdelki, spojuvawata i prezemawata, kako i informaciite za top menaxerite na kompaniite, nivniot profesionalizam, rabotno iskustvo, nivnite plati, najgolemite akcioneri kako i

drugite akteri koi imaat vlijanie vrz donesuvaweto na odlukite na kompaniite, treba da bidat dostapni ne samo na regulatorot, tuku i na site potencijalni investitori, i potro{uva~ite. СКРЖАВИ ЗА ИНФОРМАЦИИ Se poretko makedonskite kompanii zad imiwata na menaxerite istaknuvaat koj kolku zarabotil vo izminatata godina, iako toa e praksa {to se koristi vo pove}e zemji vo svetot so razvien pazar na kapital. Edna od retkite kompanii na berzata koja go praktikuva ova kaj nas e „Makpetrol”. Vo finansiskiot izve{taj na kompanijata pregledno se dadeni primawata na ~lenovite na Upravniot i na Nadzorniot odbor po ime i prezime. Taka, vo izve{tajot mo`e

da se vidi deka prviot ~ovek na kompanijata Andreja Josifovski lani zarabotil okolu 143.000 evra.

Vaka transparetni podatoci mo`at da se najdat i vo kompanii so dominatna dr`avna sopstvenost, kakov {to e primerot so ohridski „EMO”.

Imeno, vo izve{tajot na kompanijata pi{uva deka soglasno statutot, primawata na ~lenovite na odborot na direktori iznesuvaat po 18.000 denari (okolu 300 evra) mese~en pau{al, za neizvr{nite ~lenovi i 24.000 denari (okolu 400 evra) za pretsedatelot na odborot na direktori. Izvr{niot ~len na odborot na direktori, pak, ima menaxerski dogovor vo koj e utvrdena platata na 1.600 evra.

Interesno e {to vo finansiskiot izve{taj na „Komercijalna banka” e prika`ano deka platite se namalile i toa od 10,2 milioni evra vo 2009 g. na 9,3 milioni evra vo 2010 g.

Istovremeno iznosot isplaten po osnov na udel vo dobivkata i nagradi se zgolemil od 1,4 milioni evra vo 2009 g. na 1,7 milioni evra vo minatata godina.

“Alkaloid”, pak, lani na ~lenovite na Nadzorniot odbor isplatil 58.000 evra {to e samo za okolu 3.000 evra pove}e otkolku vo 2009 g. koga bile isplateni 55.000 evra.

Eden od retkite primeri vo koi se precizno podeleni primawata me|u rabotnicite i menaxerskiot tim e finansiskiot izve{taj na “Toplifikacija”. Imeno, tro{ocite za vrabotenite vo kompanijata iznesuvaaat okolu 3,4 milioni evra. Vo 2010 g. bile isplateni bruto plati vo iznos od 2,8 milioni evra, a menaxerskite plati i nagradi bile vo iznos od 336.000 evra. Vo izve{tajot e naglaseno deka vo ovoj iznos se bruto isplatanite plati na menaxerite, kako i okolu 18.000 evra za nadomestok za ~lenstvo vo Upraven i vo Nadzoren odbor. ШТО ВЕЛАТ РЕГУЛАТОРИТЕ Pretsedatelot na Komisijata za hartii od vrednost, Marina Na}eva Kavrakova veli deka transparentnosta e dvigatel na pazarot na kapital, praktika na razvienite zemji i edna od direktivite na Evropskata Unija i princip na Me|unarodnata organizacija na Komisiite za hartii od vrednost (IOSCO). „Osobeno, sega vo uslovi koga, investitorite se pretpazlivi kade }e investiraat, kompaniite mora

Како е во Австрија Австриските топ менаџери за 2010 г. добивале во просек по 186.200 евра бруто плата. Оваа плата е за 5% зголемена од онаа во 2009 г. Лидерите од второто ниво директори и началници на оддели, минатата година зеле во просек по 110.000 евра, а нивните заменици по 80.000 евра. Ова се резултати од неодамна објавеното истражување на австрискиот Економски форум за раководни кадри, што анкетираше вкупно 553 менаџери. Инаку, платите на членовите на директорските одбори кај водечките јавни претпријатија во Австрија во просек изнесуваат 1,15 милиони евра годишно. Оваа бројка ја опфаќа фиксната плата и различни видови на дополнителни плаќања поврзани претежно со претставувањето на фирмата и годишните резултати. Во поголемиот дел кај анкетираните менаџери, резултатите покажуваат дека приходите на 69% од шефовите директно се зависни од успехот на фирмата. Најважни критериуми при формирањето на платата се профитот и постигнувањето на поставените цели, а често се земат предвид и нивните вредности не само за една, туку за три години. Бонусите кои менаџерите ги добиваат се исплаќаат во пари, а само 11% од нив ги добиваат бонусите како партицпации или опции од компанијата. Еден топ менаџер во Австрија има во просек 187 директни подредени, констатира истражувањето. Тој е на патувања во просек 64 дена во годината – односно менаџерите поминуваат во просек една третина од работното време на пат.

sami da se promoviraat i da se naetnuvaat pred investitorskata javnost. Mnogu e va`no da se zgolemi odgovornosta na menaxmentot na javno poseduvanite dru{tva sprema akcionerite, so {to bi se zajaknala doverbata vo kompaniite”, veli Na}eva Kavrakova.

Taa veli deka da se zgolemi transparentnosta na pazarot na hartii od vrednost, da im se olesni rabotata na kompaniite pri dostavuvaweto na finansiskite izve{tai i investitorite da dobijat unificirani izve{tai od kade {to }e mo`at da crpat relevantni informacii i podatoci bila edna od klu~nite aktivnosti na KHV od 2008 g. pa navamu. „Seto toa bara{e niza aktivnosti.

Najprvo po~navme so serija edukativni rabotilnici od Strumica do Debar, od Bitola do Kumanovo so cel da objasnime deka objavuvaweto na informacii vo Registarot e benefit za kompanijata, a ne samo obvrska {to ja propi{uva Zakonot za hartii od vrednost. Potoa, izrabotivme specijalen Prira~nik za akcionerskite dru{tva so posebni

obvrski za izvestuvawe vo koj na edno mesto se prika`ani obvrskite za dostavuvawe na finansiskite izve{tai i obrascite {to treba da gi popolnuvaat, a so cel navremeno i celosno obelodenuvawe na podatocite vo registarot. Gi posetivme re~isi site akcionerski dru{tva koi se vodat vo registarot za da se razjasnat dilemite so koi sekojdnevno se soo~uvaa kompaniite.

Vovedovme nov elektronski na~in na objavuvawe na podatoci vo registarot preku koj dru{tvata sami i direktno gi objavuvaat izve{taite i informaciite”, veli Na}eva Kavrakova.

Taa konstatira deka efektite od ovie aktivnosti denes se merlivi. „Drasti~no se zgolemi brojot na objavi od finansiska i nefinansiska priroda od strana na dru{tvata. Ako vo 2007-ta ima{e edvaj okolu 30% objavi, sega mo`eme da se pofalime so nad 75%. No, toa ne zna~i deka sme zadovolni. Site kompanii koi nema da si ja ispolnat obvrskata, KHV gi sankcionira”, veli Na}eva Kavrakova.

forum.mk | 1 јули 2011 | ФОРУМ

39

ВИСОК ПРОЦЕНТ НА МОБИНГУВАНИ МАКЕОДНСКИ РАБОТНИЦИ

Ќе трпиш ако немаш друг излез Се повеќе се зголемува процентот на македонски работници кои се жртви на психички притисок на работното место, односно мобинг од страна на претпоставениот или коле0 гите. Стравот да не ја изгубат работата и високата невработеност во земјава ги спре0 чува вработените да побараат помош од Маја Трајковска „RABOTAM KAKO magacioner. Po cel den sum na rabota i istovaram paketi.

Ponekoga{ vo interes na firmata vozam kamion i gi dostavuvam proizvodite do krajniot potro{uva~”, raska`uva Goran, vraboten vo privatna firma.

Toj si ja vr{i svojata rabota ~esno i bez problem, no sporno e toa {to vo tekot na rabotnoto mesto gazdata go osloboduva od funkcijata magacioner za da mo`e da odi vo familijarnata ku}a na sopstvenikot na firmata. Tamu Goran e prinuden so ~etka da gi ~isti skalite koi fatile bigor od do`dot ili pak da pomogne vo kosewe na trevata vo dvorot.

Pokraj toa {to raboti kako magacioner, voza~ i kako higienski rabotnik, Goran raska`uva deka i postojano e navreduvan od svojot pretpostaven. „Mora da se raboti. Znam deka e pogre{no, no nemam drug izlez so ogled na golemata nevrabotenost vo zemjava. Ne bi gi trpel ovie poni`uvawa dokolu bi imal druga ponuda za rabota. Nemo`am da prijavam za da ne ostanam na ulica”, veli Goran. СТРАВОТ ЗА РАБОТНОТО МЕСТО, ПРИЧИНА ЗА МОБИНГ

40

ФОРУМ | 1 јули 2011 | forum.mk

Prikaznata na Goran e samo eden od mnogute slu~ai na mobing. Se pogolem e procentot na makedonski rabotnici koi se prinudeni da gi trpat ovie poni`uvawa i navredi za da mo`at da pre`iveat.

Ekspertite velat deka stravot od gubewe na rabotnoto mesto, ekonomskata situacija vo koja se nao|a zemjava i razo~aranosta od celiot sistem na prijavuvawe na ovoj problem se glavnite pri~ini poradi koi vrabotenite ne se obiduvaat da prijavat mobing. Anketa napravena od strana na Sojuzot na sindikati na Makedonija (SSM) poka`uva deka duri 77% od ispitanicite prijavile deka se `rtvi na mobing.

I pokraj visokiot procent na mobinguvani rabotnici do Kancelarijata za anti-mobing pri SSM koja postoi

{est mesci pristignati se okolu 50 prijavi. „Postoi nekoja pri~ina poradi {to ne se prijavuvaat vo kancelarijata, bidej}i imame edvaj 50 otvoreni dosiea i okolu 200 javuvawa. Ako toj procet od 77% e navistina to~en, dava soznanie deka rabotnicite ili se pla{at ili pak preovladuva ~uvstvoto na razo~aranost od sistemot, vo smisla deka nemo`e da im se pomogne dokolu prijavat”, pojasnuva Goce Selovski, pretsedatel na Sindikatot na finansiski dejnosti (SFDM) pri SSM. Naj~esto vrabotenite kaj nas prijavuvaat horizontalen mobing odnosno rakovoditelot gi stava na ponisko rabotno mesto, gi omalo`uva ili bespravno im dodeluva otkaz.

ТЕШКО Е ДА СЕ ДОКАЖЕ

ВО ЗАТВОР ПОРАДИ МОБИНГ

Dosega vo Makedonija ima doka`ano samo eden slu~aj na mobing vo Bitola. Kancelarijata za anti-mobing vo mometov ima podgotveno eden tu`ba, a u{te dve se vo procedura.

Od Kancelarijata gi sovetuvaat rabotnicite deka e potrebno da vodat eden vid na dnevnik i da gi zapi{uaat site situacii vo koi se nao|aat, a rezultiraat so mobing. Aktivnostite na mobing se mnogu intenzivni (barem edna{ nedelno) i se odvivaat vo tekot na podolg vremenski period, najmalku {est meseci.

Za da se doka`e eden slu~aj, rabotnikot koj bil `rtva potrebno e da ima argumenti i dokazi so koi bi doka`al na sud. Vo sprotivno e mnogu te{ko.

Selovski veli deka i sudiite ne se dovolno obu~eni za ovaa pojava i im nedostasuva edukacija. „Morate da imate argumenti na sud.

Nemo`ete samo so razgovor da doka`ete. Mnogu va`no e dokolku se obezbedi i medicinska bele{ka za toa dali vraboteniot ima zdravstveni ili psihi~ki posledici od mobingot”, pojasnuva Artemis Peri}, sovetnik i trener vo Kancelarijata za anti-mobing.

Taa pojasnuva deka mnogu rekto ima lu|e koi bi se odlu~ile da sudat vo interes na kolegata. Samo vo eden slu~aj bi mo`el da dobie poddr{ka: dolku i toj samiot se nao|a vo nekoja sli~na situacija, pa zaedno da se soedinat.

Bidej}i celiot proces e dosta dolg od Kancelarijata predlagaat i mirovni pregovori, odnosno sovetnik za anti-mobing da se obrati do rabotodava~ot. Peri} istaknuva deka nemo`e da se tu`i edna li~nosta, tuku rabotodavecot ili rabotnata organizacija poradi toa {to ne prezele merki da go spre~at mobingot.

Spored Peri} seksualniot mobing e dosta te`ok za doka`uvawe i neprijaten vo na{ata zemja. Potencira deka te{ko e da se napravi razlika pome|u kr{ewe na Zakonot za rabotni odnosi, mobingot i Zakonot za diskriminacija.

Законската рамка во Германија предвидува дека психичката тор# тура која се врши на работното место се санкционира со парична казна до 15.000 евра и казна затвор до една година. Шведска е првата држава што има усвоено Закон за забрана на психичко вознемирување на работно место во 1993 г. Според официјални податоци во Шведска околу 3,5% од вработените се жртви на мобинг, а дури 15 до 20% од вкупниот број на самоуби# ства се предизвикани од мобингот. Во денешна Европска Унија е донесен посебен закон за мобинг уште во 1876 г., додека во САД ваков закон има од 1964 г. Според статистичките податоци на ниво на ЕУ секои четири и пол секунди се повредува по еден работник, додека секои три и пол ми# нути умира по едно лице поради причини што се поврзани со рабо# тата.

НЕМАМЕ ЗАКОН ЗА МОБИНГ Vo Makedonija ne postoi poseben zakon za mobing. So deset re~enici, psihi~koto voznemiruvawe na rabotno mesto (mobing) ili ~len 9-a e samo eden mal del od Zakonot za rabotni odnosi. A poradi ovoj nedostatok te{ko e i da se doka`at slu~aite.

Od Kancelarijata za anti-mobing velat deka zakonot za mobing treba da sodr`i celosno pojasnuvawe za toa {to zna~i ovoj poim, kakvi vidovi ima, kakva e postapkata za da se prijavi rabotnikot i kako treba da se postapuva. „Vo Zakonot za rabotni odnosi {to be{e donesen od Parlamentot pred dve i pol godini ~lenot 9-a e samo nekolku re~enici, bez nikakvo objasnuvawe. Najlo{o e toa {to nema postapka i sudot neznae kako da postapuva so ovie slu~ai”, veli Selovski.

Makedonija e edna od prvite zemji vo regionot koja zapo~na da se zani-

mava so mobing, no se u{te nemame doneseno poseben zakon. Srbija minatata godina ja zaokru`i zakonskata ramka za ovaa pojava, iako posledna po~na so realizacija.

Pretsedatelot na SSM, @ivko Mitrevski veli deka neophodno e da se podgotvi nov zakon za mobing so cel polesno da se razre{uvaat slu~aite. „Na{ite analizi poka`uvaat deka ~len 9 od Zakonot ne e dovolen za da se ovozmo`i edna procedura za doka`uvawe na mobingot. Ima nedostoci koi se prisutni i vo sudskata praktika”, veli Mitrevski.

ГУБАТ И ДВЕТЕ СТРАНИ Како последица на мобингот се јавува нарушување на нормалниот тек на животот на вработениот, неговата семејна хармонија и на# штетува на заедницата. Може да предизвика трауми, тежок стрес во која жртвата е доведена во ситуација на беспомошност. Одре# дени истражувања покажуваат дека случај на мобинг во една ком# панија во Германија, може да ја чини истата и до 50.000 евра на годишно ниво, како резултат на непродуктивност на работното место, предизвикано со мобинг однесување. Анализите покажуваат дека мобингот се случува најчесто во лошо организирани фирми и компании, во случаи на беспомошни и не# успешни менаџери. МОБИНГ Е... #подолготрајно психичко малтретирање, измачување, изолирање и притисок на работното место #страв, „бавен отров”, изживување # нефер начин да се отстрани од работното место: вредниот, чес# ниот, стручниот, унапредениот работник #психичка тортура #изложување на вработениот на: понижување, застрашување, оз# борување, подметнување, исмејување, избегнување, насилство на работното место #удар врз самопочитувањето #стратегија за одржување на власт на неспособните #начин за остварување на личните цели и интереси за сметка на друг

forum.mk | 1 јули 2011 | ФОРУМ

41

БЕРЗАТА ШАНСА ЗА СВЕЖИ ПАРИ

Акционерскиот капитал замена за кредит Од време на време во јавноста се пласира оваа можност, сепак засега интересот за овој модел на финансирање на бизнисите останува неинтересен за домашните стопанственици од Даниела Михајловска Василевска

NAMESTO NEIZVESEN KREDIT od banka za otvorawe nov biznis, firmite da emituvaat akcii i taka da se steknuvaat so nov sve` kapital, predlagaat od Makedonskata berza.

Vakviot model na finansirawe doprva }e dobiva na zna~ewe poradi faktot {to kreditite koi vo sledniot period }e gi dodeluvaat evropskite finansiski institucii }e stanuvaat skap izvor na finansirawe. Zo{to? Zatoa {to zemjite ~lenki na Evropskata Unija kako Grcija, [panija, Portugalija, Italija imaat se pove}e potreba od sve`i pari.

Krizata gi pritiska. Im se odobruvaat postojano novi iznosi na krediti. Toa zna~i deka likvidnosta na evropskite finansiski institucii koi se javuvaat kako kreditori i na makedonskata ekonomija }e se namaluva. Ottuka, firmite }e bidat primorani da baraat novi na~ini i formi na finansirawe. Iako, od vreme na vreme vo javnosta se plasira ovaa mo`nosta, sepak zasega interesot za ovoj model na finansirawe na biznisite ostanuva neinteresen za doma{nite stopanstvenici. Toa go poka`a i posledniot seminar organiziran minatata nedela na tema "Finansirawe na realnata ekonomija kako da se privle~e kapital za razvoj na Berzata". Prisutni bea edvaj 10 kompanii, iako tokmu tie bea target grupata na koi Makedonskata berza ima{e namera da im objasni kako se pravi inicijalna javna ponuda (IPO), kako se izdava nova emisija na akcii i kako se izdavaat korporativni obvrznici. СЛАБ ИНТЕРЕС ЗА ТРГУВАЊЕ НА БЕРЗА Del od makedonskite kompanii, lani a i vo prvite tri meseci od godi-

42

ФОРУМ | 1 јули 2011 | forum.mk

nava poka`aa dobri finansiski rezultati. No nitu toa ne be{e dovolen predizvik za razdvi`uvawe na trguvaweto na berzata. Toa e taka, bidej}i nedostasuvaat investitori na pazarot, pred se stranski, i sekako doma{ni, veli Goran Markovski od Investiciskiot fond na „Komercijalna banka„. „Ako navlezeme vo sr`ta na prose~niot makedonski investitor, nastanite od neekonomska priroda imaat pogolemo vlijanie vrz donesuvaweto na investiciskite odluki. Potrebno e da pomine izvesen period za investitorite da po~nat da davaat pogolemo zna~ewe na delovnite rezultati na kompaniite, biznis planovite i ostanatite cenovno ~uvstvitelni informacii povrzani so kompaniite„, smeta Aleksandar Manev

od „Ilirika" investiciskite fondovi.

Na ista linija e i Laze Kam~ev od „KD" investiciskite fondovi. „Se poka`uva deka dobrite rezultati na kompaniite nemaat poseriozno vlijanie na nivnite ceni. Smetam deka toa e rezultat na nepostoeweto na navika na investirawe„, konstatira Kam~ev.

Jovan~e Taskovski od „Innovo broker", veli: "Na{iot pazar voglavno ne go vodi ekonomska logika pred se poradi golemata nelikvidnost na pazarot i se u{te needuciranosta na akcionerite i investitorite. Se u{te e mal brojot na institucionalnite i t.n. "pametni" investitori , no praksata poka`uva deka situacijata se menuva vo korist na pazarot i porealno vrednuvawe na kompani-

ite, no sepak toa e vremenski proces koj ne mo`e preku no} da dade rezultati. So tekot na vremeto pazarot }e stanuva poefikasen vo ovoj pogled, no morame da bideme trpelivi i da rabotime na educirawe i na privlekuvawe na novi investitori koi poobjektivno gi sogleduvaat rabotite i mo`at da donesat novi iskustva kaj nas vo pogled na vrednuvaweto na kompaniite". ИНВЕСТИТОРИТЕ ВЛОЖУВААТ ЗА ДИВИДЕНДА „Vo momentov najzna~ajno za makedonskite investitori pri donesuva-

se podobri pazarot mo`e da se vovede inicijalna javna ponuda, op{tinski obvrznici, kotirawe na javnite pretprijatija, povrzuvawe na investiraweto na berza so drugi finansiski produkti kako osiguruvaweto.

Taskovski od „Innovo broker" konstatira oti, eventualno, t.n margin call krediti bi mo`ele da vlijaat na nivoto na pobaruva~ka, me|utoa potrebna e regulativa, pravila za rabota i pocelosno informirawe na klientite za mo`nostite i rizicite od niv. Toa vo su{tina bi zna~elo nekoj tip na kredit obezbeden so zalog na hartii na vrednost. No, veli Taskovski toa e ~uvstvitelen instrument i e potrebna regulacija i ograni~uvawa na koristeweto na ovoj instrument. Ne ja isklu~uva nitu mo`nosta da se kreira nov indeks kako proizvod so koj bi se trguvalo, a koj bi prestavuval miks od najdobrite na{i kompanii i bi prestavuval dobar reprezent na pazarot, bi bil dostapen za malite investitori koi ne sakaat ili ne mo`at sami da go disperziraat svoeto portfolio, veli Taskovski. ОД ДОО ВО АД

weto na investiciski odluki e dividendnata politika na kompaniite {to vpro~em se gleda i od obemot na trguvawe kaj kompaniite so najgolemi dividendni prinosi. Ostanuvaat ne pomalku zna~ajni i profitabilnosta na kompaniite, perspektivite za razvoj, potencijalot za prevzemawe i site ostanati investiciski parametri koi se predmet na analiza na investitorite", veli Markovski.

No ni{to zasega ne ja pokrenuva investiciskata aktivnost na Makedonskata berza. Vo obid sepak da se vrti biznisot na pazarot na kapital, brokerite, investiciskite sovetnici, kreatorite na finansiskiot pazar pravat obidi da se animira investiciskata javnost na razni na~ini.

Manev od „Ilirika" veli deka za da

„Se pogolem broj kompanii ve}e se soo~uvaat so ote`nat pristap do bankarski kapital. Uslovite za dobivawe kredit se stegaat, kamatite se visoki, se baraat golemi hipoteki. Ottuka za o~ekuvawe e deka del od tie kompanii }e pobaraat alternativa vo izdavaweto na akcii, odnosno kotirawe na kompaniite na berza", veli Manev.

No ovoj model koj postoi ve}e desetina godini kako zakonska mo`nost se u{te mnogu retko se koristi. „Kompaniite se transformiraat vo AD vo onoj moment koga nivnite sopstvenici }e ocenat deka sakaat da kapitaliziraat del od svoite vlo`uvawa vo nea. I taa transformacija na dolg rok treba da donese mo`nost za dopolnitelno zgolemuvawe na izvorite na finansirawe od sopstven kapital i krediti preku nejzinoto pojavuvawe na pazarot „, konstatira Markovski. Vo sekoj slu~aj neophodno e veli toj, da se ima vo predvid deka privlekuvawe na akcionerski kapital vo firmata ne prestavuva najevtin na~in na finansirawe na raboteweto na kompanijata, tuku najskap, bidej}i idnite investitori vo akcii od odredena kompanija se spremni da prevzemat zna~ajno povisok rizik dokolku gi vlo`at nivnite sredstva vo akcii

od taa kompanija. Ova e zna~ajno pred se poradi toa {to uspe{nosta na organizacijata na IPO }e zavisi od uspe{nosta na sopstvenicite i menaxerite vo ubeduvaweto na investitorskata javnost deka nivnite idni vlo`uvawa }e im obezbedat zna~ajno povisok prinos od kolku tie sredstva da gi vlo`at vo banka ili da kupat dr`avni ili korporativni obvrznici. Toa zavisi samo od korporativnoto upravuvawe na subjektite i od nasokata vo koja menaxmentot saka da ja dvi`i kompanijata. Vo izminatite nekolku nedeli bevme svedoci na nekolku pribirawa na sve` kapital preku berzite vo svetot. Ona {to treba da se spomene e deka pari na toj na~in pribiraa kompanii od razli~ni sektori, kako delot na socijalnite mre`i, internet radio, naftena kompanija, kompanija koja proizveduva i trguva so metali.

Primenata na modelot na transformacija na DOO vo AD treba da poka`e deka na~inot na egzistirawe t.e. finansirawe na tie kompanii se razlikuva od ona {to sme naviknale da go gledame kaj nas, veli Kam~ev od "KD" fondovi. Spored nego zakonski pre~ki za da se sprovede IPO vo Makedonija nema. Posoodvetno bi bilo pra{aweto kolku realno se saka da se realizira IPO vo Makedonija.

Taskovski od „Innovo broker" smeta deka kompaniite treba samite da sfatat {to e pova`no za niv vo dadena situacija. „Kompaniite vo zapadniot svet ne go pravele toa, zatoa {to nekoj im ja prodal taa prikazna, samite gi ocenile site aspekti na takvoto finansirawe za razlika od klasi~niot na~in na finasirawe (bankarski zaemi). Mislam deka golem del od pre~kite se nepoznavaweto na procedurata za takviot ~ekor ( ne{to {to vo golem del e nadminato so izdavaweto na informativni dokumenti od Komisijata za hartii od vrednost). Problem se javuva i {to kaj nas kompaniite so posebni obvrski koi spored zakonot treba da bidat pove}e transparentni ne gi ispolnuvaat do kraj svoite obvrski, taka da nekoi od sopstvenicite baraat spas od takvite obvrski vo pravnata ramka na kompanija kako DOO„, e stavot na Taskovski. Vo Makedonija IPO mo`e da se sprovede dokolku ima dovolno volja od strana na kompaniite. Novata emisija na „Komercijalna banka" poka`a deka investitorite osobeno institucionalnite i doma{ni i stranski sakaat da investiraat vo dobri kompanii.

forum.mk | 1 јули 2011 | ФОРУМ

43

БИЗНИС ВЕСТИ

Раст од 5,1% на БДП за првото тримесечје Stapkata na rast na bruto-doma{niot proizvod za prvoto trimese~je od 2011 g. iznesuva 5,1%, poka`uvaat podatocite na Dr`avniot zavod za statistika. Najgolem porast e zabele`an vo sektorite grade`ni{tvo od 21,2% i sektorite vadewe na rudi i kamen, prerabotuva~ka industrija i snabduvawe so elektri~na energija, gas i voda od 13%.

Бесплатна македонска верзија на Виндоус 7 и Офис 2010

„Униор Комерц“ во нов објект

Korisnicite na legalnite softveri na Majkrosoft od sega besplatno }e mo`e da go prevzemat prevodot na makedonski jazik za operativnite sistemi Vindous 7 i Ofis 2010. Ovaa alatka }e mo`e da se simne od internet stranata na Majkrosoft, no samo dokolku zainteresiranite gra|ani koristat legalna kopija od ovie operativni sistemi.

„Unior komerc" se vseli vo nov nov objekt vo skopskata naselba Ilinden. Investicijata iznesuva 1,3 milioni evra, od koi na opremata otpa|a 115 iljadi evra. Od kompanijata velat deka so izgradbata na ovoj objekt se planira zgolemuvawe na proda`bata i brojot na vrabotenite. Proda`bata do 2015 g. se planira da porasne od sega{nite 1,5 milioni na 2 milioni evra.

Намален бројот на дипломирани студенти Spored podatocite na Dr`avniot zavod za statistika, vo 2010 g., brojot na diplomirani studenti na dodiplomski studii na visokite stru~ni {koli i fakultetite iznesuva 9.944 i vo sporedba so 2009 g. e namalen za 2,8%. Od vkupniot broj na diplomirani studenti, 80,9% se redovni studenti, a 19,1% se vonredni studenti.

Македонија и натаму изложена на надворешни ризици

Куповната моќ за 65% пониска од просекот на ЕУ Prose~nata kupovna mo} vo site dr`avi na zapadniot Balkan e daleku pod evropskiot prosek, objavi „Evrostat", spored koj kupovnata mo} vo Makedonija e za 65% poniska vo prosekot na Evropskata unija. Eurostat napravi presmetka na bruto nacionalniot proizvod po glava na `itel izrazen vo kupovna mo}, spored koja najbogata dr`ava vo unijata e Luksemburg, a najsiroma{na Bugarija.

44

ФОРУМ | 1 јули 2011 | forum.mk

Finansiskiot sektor vo Makedonija e stabilen so visoko nivo na adekvatnosta na kapital, no ovie sostojbi i ponatamu se izlo`eni na rizici od nepovolnite nadvore{ni slu~uvawa. Ova go istakna {efot na misijata na Me|unarodniot monetaren fond (MMF) vo Makedonija, Ves MekGru koj be{e vo ednonedelna poseta na Makedonija.

Уште една негативна берзанска недела Неизвесноста околу банкротот на Грција, зголемената невработеност во САД, лошите прогнози за економскиот раст во САД, падот на цената на нафтата ги направија инвеститорите колебливи во нивните вложувања

Indeksite na Belgradskata berza gi zabele`aa slednite rezlutati: BELEX15 padna za 1,78%, a BELEXLINE padna za 1,44%. Zagreba~kite indeksi: CROBEX porasna za 0,05%, a CROBEX10 padna za 0,31%. Indeksot na Qubqanskata berza SBITOP padna za 1,46%. Sofiskiot indeks SOFIX zabele`aa pad od 0,65%, dodeka indeksot BG40 zabele`a pad od 0,87%. Saraevskata berza SASX10 porasna za 1,37%. Indeksite od Bawalu~kata berza bea vo pad: BIRS padna za 4,07%, dodeka FIRS padna za 1,67%. Indeksot na Crnogorskata berza, MONEX20 padna za 2,26%.

Indeksite na Makedonskata berza od po~etokot na godinata do denes porasnaa, MBI10 za 13,80, MBID za 7,30, a indeksot na obvrznici OMB za 1,02%. Vo tekot na minatata nedela akciskite indeksi od Makedonskata berza bea vo pad. Taka MBI 10 padna za 0,65%, dodeka MBID padna za 0,61%, a obvrzni~kiot indeks - OMB, zabele`a pad od 0,09%.

CENITE NA AKCIITE na amerikanskite berzi poka`aa pad, poto~no indeksot S&P500 minatata nedela padna za 0,24%, dodeka od po~etokot na godinata e zabele`an rast od 0,86%.

I evropskite berzi bea vo pad.

EUROSTOCK 50 zabele`a pad od 1,96%, dodeka od po~etokot na godinata do denes ima pad od 2,75%. Evropskiot indeks IND STXE 600 € Pr zabele`a pad od 1,19%, dodeka od po~etokot na godinata padot iznesuva 4,19%.

Japonskata berza zabele`a rast. Indeksot NIKKEY 500 porasna za 3,02%, dodeka padot od po~etokot na godinata iznesuva 3,98%. I kineskite

berzi bea vo rast. Taka indeksot CSI 300 porasna za 4,68%, dodeka od po~etokot na godinata ima pad od 3,22%. Indiskite berzi bea vo pad.

Indeksot BOMBAY STOCKEX 500 IDX zabele`a rast od 0,72%, dodeka od po~etokot na godinata do denes ima pad od 11,30%.

Isto i kaj brazilskite berzi. Indeksot BRAZIL BOVESPA INDEX padna za 0,07%, dodeka od po~etokot na godinata ima pad od 11,96%.

I ruskite berzi bea vo pad. Indeksot RTS STANDARD INDEX padna za 0,61%, dodeka od po~etokot na godinata ima pad od 2,49%.

Minatata nedela i berzite od regionot bea negativni.

Mia Stefanovska Zografska, Glaven izvr{en direktor, „Inovo status" Blagoj Mitrov, izvr{en direktor, „Fond Menaxer"

forum.mk | 1 јули 2011 | ФОРУМ

45

СВЕТСКА ЕКОНОМИЈА

Црна Гора почна борба за елитата Црногорците во изминатите неколку години со целосното отворање кон големите стран( ски инвеститори почнаа да го претвораат својот брег во една од најпосакуваните ели( тни туристички локации на Медитеранот, со што сериозно и конкурираат на Хрватска

PORANO TOA be{e voeno-remontno brodogradili{te, celosno odvoeno od gradskoto krajbre`je, zapu{teno i li~e{e na zaboraven magacin. Pred voenite zgradi ima{e zakotveni voeni brodovi koi odamna gi pominale denovite na mornarskata slava. Im trebaa dozvoli za premin, vlez i izlez.

Na improviziranata kapija naluten mlad vojnik proveruva{e dali imeto vi e na popisot i dali mo`ete da vlezete, osamen vo svojata smena, a dru{tvo mu pravea goli ubavici od po`olteni posteri, od spisanieto „Start”, koe re~isi ima{e istoriska vrednost.

Sega na sredenite klupi strasno se baknuvaat tinejxeri i zamisleno gledaat na jahtite zakotveni na pristani{teto. Tuka, vo sega sredeniot Tivat, na pristani{teto Porto Montenegro, zakotveni se edna do druga jahti za krstarewe. Gi narekuvaat superjahti. Toa se prekrasni brodovi, mamat pogledi, pa lu|eto kako hipnotizirani gledaat vo metalik sivata jahta „See force one” ili belata jahta „Golden eagle”.

46

ФОРУМ | 1 јули 2011 | forum.mk

ЗЛАТНАТА РАКА НА МУНК Ova ubavo pristani{te, koe celosno go smeni gradskiot izgled i vlezot vo zalivot Boka Kotorska, napravi mesto na elitniot nauti~ki turizam, vreden za investicii {to }e se iska~at na 600 milioni evra, edna{ koga se }e bide gotovo. Zasega e zavr{eno 15% od celiot proekt, no pla`ite i pristani{teto ve}e funkcioniraat, so zakotveni megajahti.

Maja Vuja{kovi}, koja go poznava pristani{teto od po~etokot na grade`nata izvedba, ni zboruva za toj superproekt.

Go pokrenal kanadskiot milijarder

so ungarsko-evrejsko poteklo Peter Munk, strasten moreplovec i neumoren 83-godi{nik, koj svojata impresivna delovna biografija ja dopolnil so anga`manot i vo nauti~kiot turizam. A lu|eto kako Peter Munk, koj e sopstvenik na najgolemata svetska kompanija za kopawe zlato, se {to }e dopre go pretvora vo svoj „raboten materijal”, vo zlato. I za nego kriza ne postoi, bidej}i pazarot na zlato ne ja ni po~uvstvuva.

Peter Munk pred ~etiri-pet godini ja kontaktiral crnogorskata vlada, bidej}i baral nova lokacija kade {to mo`el da izgradi pristani{te.

Negovata pazarna logika bila deka

Аманетот на Ѓукановиќ Инвестирањето во Црна Гора, посебно руските инвестиции, по расна во толкава мера што Европската Унија пред неколку години побара од своите експерти да подготват темелен извештај за тоа зошто сите одат кон таа поранешна југословенска република. Таа стратегија не се промени ниту со политичките промени во Подго рица, каде што всушност на власт се менуваат секогаш истите елити, со исклучок на Мило Ѓукановиќ, кој неодамна се повлече. Но, на своите наследници им остави јасна порака: „Црна Гора мора да биде најлиберална економија во Европа. Странски капитал, „We lcome to Montenegro!“ Се проценува дека само лани во Црна Гора се инвестирани поло вина милијарда евра. До 2030 г. инвестициите во земјата со 600.000 жители треба да достигнат до 30 милијарди евра.

na Mediteranot, a posebno vo ovoj negov proekt, nema dovolno vrski za superjahti, t.e. za brodovi koi se podolgi od 24 metri. Vo po~etokot na 1980g. vo svetot imalo 200 jahti, a denes se nad 5.400, so toa {to ovaa godina se gradat u{te 749, veli toj.

Toa {to Munk go baral go na{ol tokmu na vlezot na zalivot Boka Kotorska.

Me|u pristani{tata ne postoi klasi~na konkurencija vo smisla, kolku se edna na druga poblisku, tolku se pogolemi konkurenti. Naprotiv, ako se poblisku, tie se pogolemi sojuznici. ПОМОГНА И ФИНАНСИСКАТА КРИЗА Jahta{ite nema da dojdat ako ne mo`at nikade da se zakotvat vo bli-

zina. Sekoja ve~er sakaat da bidat vo drug grad, vo drugo pristani{te.

Zatoa, {to pove}e pristani{ta vo Crna Gora i vo Hrvatska, na turistite }e im bide mnogu pointeresno, doznavame.

Osven toa, na ovie regioni vsu{nost pomogna i finansiskata kriza, veli Maja Vuja{kovi}. „Se nametnavme kako konkurencija na pristani{tata na jugot na Francija i Italija. Pred toa be{e te{ko da se nagovori nekoj od Monako da go dovede svojot brod navamu. Sega i bogata{ite po~naa da razmisluvaat za toa deka i tuka mo`at da dobijat ista usluga, no po mnogu poniska cena. Ova e vtora godina kako rabotime, a vo tekot na zimata popolnetosta be{e 80”, veli taa.

Postepeno i investicijata na Munk

pridonese za promena na imixot na Crna Gora, koja od osamostojuvaweto bele`i plusevi vo turizmot. Kako destinacija za leten odmor ja sakaat Rusite i Arapite. Me|u Monako i Crnoto More se pove}e se odlu~uvaat za Crna Gora.

Sekako, Crna Gora ima svoi ubavini: „Sveti Stefan” u{te vo 1968 g. be{e proglasen za eden od najubavite hoteli vo svetot. Godinite i sostojbite go napravija svoeto, pa ostrovot pove}e se pojavuva{e vo reklamni spotovi, a vnatre vo svoite yidini ne izgleda{e mnogu elitno, se dodeka Adrijan Zeka, pretsedatel na „Aman resorts” od Singapur dopatuva vo Crna Gora i se odlu~i ne{to da napravi. Toj postigna dogovor so vlastite vo Crna Gora, hotelot se zatvori vo 2005g. poradi renovirawe i {totuku e otvoren za gosti. Luksuzen, no avtenti~en, Sveti Stefan verojatno e najprepoznatlivata slika na Crna Gora.

Se gradi nasekade i toa mnogu evtini nedvi`nini koi gi finansiraat fondovi, privatni stopanstvenici... Ako gi gledame predrasudite i prikaznite od vicovite, ni Crnogorcite pove}e ne se toa {to bea, bidej}i i nedelata e isto raboten den kako i site drugi. Crna Gora prvpat ja nadmina Srbija po prose~nata plata i sega taa se dvi`i okolu 450 evra.

(Tekstot e na hrvatski „Globus”, a e opremen od redakcijata)

БИЗНИС СВЕТ

Кинескиот премиер понуди помош за Европа

Азиските милионери ги престигнаа европските

Kineskiot premier Ven Xijabao ponudi postojana pomo{ od negovata zemja za Evropa i nejzinata zaedni~ka valuta evroto, koja e zagrozena so dol`ni~kata kriza vo evrozonata. Ven izjavi deka Kina e dolgoro~en investitor na evropskiot pazar i deka vo prethodnite nekolku godini kupila golem broj na obvrznici vo evra.

Minatata godina Azija ja pomina Evropa po brojot na milioneri, a za brzo vreme }e ja prestigne i Severna Amerika koja momentno e na prvoto mesto. Vo azisko-pacifi~kiot region `iveat blizu 3,3 milioni lica koi imaat milion dolari ili pove}e, bez nivniot imot, {to pretstavuva zgolemuvawe od 10% vo odnos na situacijata vo 2009g.

Ирска со раст од 1,3% Irskata ekonomija bele`i rast na bruto doma{niot proizvod od 1,3% vo prviot kvartal. Vo prethodniot kvartal be{e zabele`an pad od 1,4%. Rastot na ekonomijata e rezultat na zgolemeniot izvoz {to zna~i deka Irska uspea da izbegne povtorno da zaglaveni vo recesija, otkako padna vo te{ka finansiska, ekonomska i buxetska kriza.

Песимистички прогнози на Фед за САД Visoki funkcioneri na amerikanskite Federalni rezervi se pogolemi pesimisti okolu {ansite za rast na ekonomijata na SAD i padot na stapkata na nevrabotenost, otkolku {to bea pred dva meseci, poka`uvaat prognozite na centralnata banka, koja procenuva deka ekonomijata ovaa godina }e raste pome|u 2,7 i 2,9%.

Осуден поранешниот министер за трговија на Египет

ЕК: Намалете ја продажбата на струја Evropskata komisija usvoi direktiva so koja gi obvrzuva energetskite kompanii vo Evropskata unija da ja namalat proda`bata na strujata za 1,5 % na godi{no nivo.

EK prepora~a deka namaluvaweto na proda`bata, koe mora da go usvoi sekoja zemja vo EU, mo`e da se realizira so zgolemuvaweto na energetskata efikasnost na potro{uva~ite, modernizacijata na sistemite za greewe i so sli~ni merki.

48

ФОРУМ | 1 јули 2011 | forum.mk

Porane{niot minister za trgovija Ra{id Mohamed Ra{id osuden e vo otsustvo na pet godini zatvorska kazna, poradi prisvojuvawe na pari od javnite fondovi. Ra{id, koj pobegna od Kairo na po~etokot na nemirite, pokraj zatvorskata kazna dobi i pari~na globa od 1,6 milioni dolari. Golem broj na ministri, koi bea na funkcija vo erata na pretsedatelot Hosni Mubarak, pritvoreni se pod razli~ni obvinenija.

КУЛТУРА

Речиси секој град во Македонија си има “свое лето”. Културно. Веројатно повеќето од нас ќе се разладуваат со култура во замена на езерска или морска вода. Но и културата не е бесплатна како што не се бесплатни ниту плажите. Дали за тури# стичка алтернатива може да се смета гледањето телевизија? Па, да ја заме# ниме туристичката со политичка сезона. Парламентот и Владата како блуз & соул соулkultura@forum.com.mk

Тема: Археологијата пред егзистенцијата Филм: Синема комунисто Спорт: Женски фудбал Урбана легенда: Владимир Муратовски ! Диво forum.mk | 1 јули 2011 | ФОРУМ

49

АРХЕОЛОШКА ЛЕГАЛИЗАЦИЈА

Културното наследство повредно од егзистенцијата Законот за легализација на дивоградбите во Македонија нема да важи за секого. Доколку куќите се на земјиште кое е прогласено за археолошки локалитет или во заштитена зона со Законот за културно наследство истите нема да добијат согласност за легализација од Управата за заштита на културното наследство. Но дали ова правило важи за секого или постојат исклучоци како што се на пример монденските куќи и палати во Злокуќани, Сопиште или Бардовци? од Игор Ивковиќ

LIMENI PROZORCI, plasti~ni vrati, crveni, zeleni, sini fasadi, se del od najnovata pomodarska arhitektura na Ohrid, gradot - biser na Balkanot. Iako centralnoto gradsko podra~je na Ohrid e za{titeno od strana na UNESKO, poradi specifi~nata stara arhitektura (~ardaci, so beli fasadi) dolgi godini nanazad vakvata slika e naru{ena od mnogubrojnite nelegalno izgradeni objekti koi voop{to ne korespondiraat so avtenti~niot ohridski am-

50

ФОРУМ | 1 јули 2011 | forum.mk

bient. Op{tinata, nitu dr`avnite institucii ne najdoa na~in kako da se spravat so ovoj problem, za koj so godini nanazad alarmiraat i pretstavnicite na UNESKO. Ministerstvoto za kultura vo 2008 godina donese i specijalen zakon za za{tita na kulturnoto nasledstvo, so koj dopolnitelno preku zakonski akti ja za{titi urbanata sredina na staroto gradsko jadro na Ohrid, no se u{te nema nikakvi rezultati za podobruvawe na multikoloritnosta

koja go opsednala ovoj istoriski grad.

Doplnitelen problem okolu za{titata na ambientalnosta i staroto avtenti~no gradsko jadro na Ohrid, sozdava i neodamna doneseniot zakon za Legalizacija na divogradbite za samo edno evro od metar kvadraten. Sopstvenicite na „ki~erajski" izgradeni objekti, sega trijat race, dodeka dr`avnite institucii koi se nadle`ni za za{titata na vakvite objekti, maki ma~at kako da

Elitnata naselba Zloku}ani

se usoglasat i kako da postapat.

Vo Upravata za za{tita na kulturnoto nasledstvo, po povod Zakonot za legalizacija e formirana komisija koja gi razgleduva bukvalno site barawa (a gi ima vo golem broj) za legalizacija na objekti (privatni, ku}i, zgradi, vikendi~ki...) koi se izgradeni na arheolo{ki lokaliteti koi se od isklu~itelna vrednost kako kulturno istorisko nasledstvo.

Del od tie barawa se odbivaat, a golem e brojot na onie koi dobivaat soglasnost za legalizacija spored noviot zakon.

Direktorot na Upravata za za{tita na kulturnoto nasledstvo veli deka sekoj predmet se razgleduva poedine~no i se odobruvaat, odnosno neodobruvaat onie koi }e gi ispo~ituvaat propi{anite uslovi i od dvata zakona (Zakonot za legalizacija, no i Zakonot za za{tita na kulturnoto nasledstvo). „Nie vo UZKN rabotime po zakon. Vo Upravata imame formirano komisija koja go razgleduva sekoj slu~aj poedine~no. Novite ku}i koi se izgradeni vo Ohrid, vo centralnoto gradsko podra~je, ako gi imaat istite karakteristiki, kako onie propi{ani vo Zakonot i za{titeni od UNESKO, }e gi usloglasuvame so za-

konot za legalizacija, no ako ima neobi~ni okolnosti koi pre~at i go naru{uvaat ambientot, nema da dobijat soglasnost za legalizacija." veli Direktorot na UZKN, Pasko Kuzman. ПЛЕБС V.S. МОЌ ^a{riskite muabetewa na ovaa tema se broj eden me|u ohri|ani koi se zasegnati od zakonot za legalizacija. Nekoi smetaat deka golem broj od novoizniknatite objekti vo centralnoto gradsko jadro voop{to ne korespondiraat so avtenti~nosta na Ohrid i se so nedozvolena gabaritnost, no istite }e dobijat soglasnost za izgradba, zatoa {to spored ohridskata javnost toa se objekti vo sopstvenost na visoki funkcioneri. „Nema nikakvo zna~ewe dali tie objekti se na funkcioneri ili ne.

Ako go naru{uvaat ambientot i se vo ogromna protivre~nost so zakonot za za{tita na kulturnoto nasledstvo, nema da dobijat soglasnost i nie sme protiv nivna legalizacija. Gi zapazuvame ambientalnite celini i davame uslovi za legalalizacijata da se izvr{i vo ramkite na zakonot za za{tita na kulturno nasledstvo." deciden e Pasko Kuzman.

Dodeka ohridska javnost {pekulira na kogo sè }e mu bide legalizirana bespravno izgradenata ku}a od dva ili tri kata vo Varo{, del od bitol~ani pak, maka ma~at za legalizacija na samo eden kat od ku}a ili objekt od 60-tina kvadratni metri.

Anonimna bitol~anka, koja celi 30 godini `ivee vo kat od ku}a na [irok sokak, ne mo`e da go legalizira istiot, zatoa {to samo nejziniot kat spored Upravata za za{tita na kulturnoto nasledstvo go naru{uval ambientot na Bitolskata ~ar{ija i bil vo sprotivnost so zakonot za za{tita na kulturnoto nasledstvo.

Ku}ata vo koja taa so svoeto semejstvo `ivee, e legalizirana do prviot kat. Vtoriot (nejziniot) iako ne gi nadminuva zakonskite ramki za visina i fasada, ne mo`e da dobie soglasnost. Apsurd. „ Upravata za kulturno nasledstvo mi go odbi baraweto za legalizacija na kat od ku}a koja se nao|a na [irok sokak. Ku}ata ne go naru{uva ambientalniot lik na [irok sokak, i ne ja nadminuva dozvolenata visinska kota, {to se gleda od fotografiite dostaveni vo elaboratot.

Osven toa, pred da se gradi ku}ata 1989 god., Zavodot, muzej i galerija Bitola izdade odobrenie deka mo`e

forum.mk | 1 јули 2011 | ФОРУМ

51

da se vr{i intervencija na nadvore{niot lik, za {to postoi dokument so pe~at. Od ovie pri~ini objasnuvawata na Upravata za kulturno nasledstvo se nelogi~ni. So ova pa|a vo voda i doneseniot zakonot za legalizacija na bespravno izgradeni objekti koj garantira{e deka site divogradbi }e bidat legalizirani bez problem. Upravata i Ministerstvoto za transport i vrski treba da objasnat kade go gledaat re{enieto. Kako {to stojat rabotite katot nema nikoga{ da bide legaliziran." veli za FORUM, anonimna gra|anka od Bitola.

Za vakvite i sli~ni slu~ai, se obrativme do Ministerstvoto za transport i vrski koi go sproveduvaat Zakonot za legalizacija. Od tamu se decidni deka sekoj objekt koj se nao|a na zemji{te ozna~eno kako kulturno istorisko nasledstvo i istoto nema da dobie soglasnost od UZKN, nema da mo`e da bide legalizirano.

Za edni majka, za drugi ma}ea. „Soglasno Zakonot za postapuvawe so bespravno izgradeni objekti predvideno e dokolku bespravniot objekt e izgraden vo podra~je na arheolo{ki lokaliteti za{titeni so zakon, kako i vo podra~je proglaseno za spomeni~ka celina nadle`niot organ, po slu`bena dol`nost da pribavi soglasnost od Upravata za za{tita na kulturnoto nasledstvo.

Dokolku ne bide pribavena soglasnost od Upravata za za{tita na kulturno nasledstvo, nadle`niot organ

nema da bide vo mo`nost da izdade Re{enie za utvrduvawe na praven status na bespraven objekt." velat od Ministerstvoto za transport i vrski. ЛЕГАЛИЗАЦИЈА И ЗА ЕЛИТНАТА НАСЕЛБА ЗЛОКУЌАНИ Dodeka „obi~nite" gra|ani tropaat od vrata na vrata i baraat na~in kako da si gi legaliziraat svoite domovi vo koi `iveat pove}e od 20 ili 30 godini, za koi ne znaele deka istite se nao|aat na arheolo{ki lokaliteti ili bile za{titeni so specijalen zakon za kulturno nasledstvo, nekoi od novoizniknatite mondenski stanbeni kompleksi, ja otpo~naa procedurata za legalizirawe na nivnite objekti. Eden od niv e elitniot stanben kompleks vo Zloku}ani i Bardovci, koi se nao|aat vo blizina na arheolo{kiot lokalitet „Skupi"- zna~aen spomenik na kulturata koj datira u{te od Rimskiot period. Ovie stanbeni kompleksi, vili, palati nefocijalno }e dobijat soglasnost za legalizacija. Vo niv bile investirani ogromni sumi pari i tamu lu|eto `iveele dolgi godini, pa poradi toa }e se legaliziraat. No, prethodno }e mora da se usloglasat nivnite barawa so Zakonot za za{tita na kulturnoto nasledstvo veli Pasko Kuzman. „Zakonot va`i za site podednakvo.

[irok sokak, Bitola

Arheolo{ki lokalitet, Skupi

Ku}ite vo Zloku}ani }e bidat legalizirani, ako se napravat uslogasuvawa so Zakonot za za{tita na kulturnoto nasledstvo i Zakonot za legalizacija. Tie objekti se napraveni od porano, so ogromni sumi sredstva i sega ve}e ne mo`at da se sru{at. No, dokolku vo idnina se vr{at arheolo{ki istra`uvawa, koi se zna~ajni za Makedonija, objektite }e mora da bidat dislocirani, urnati (preku ekspropijacija ili drugi zakoni) za da mo`e nau~nata arheolo{ka javnost vo celost da raboti", objasnuva Pasko Kuzman i dopolnuva deka toa }e va`i i za site barawa za legalizacija koi se nao|aat na arheolo{ki lokaliteti ili se za{titeni so Zakon za za{tita na kulturnoto nasledstvo.

So legalizirawe na divogradbite koi se nao|aat okolku ili na samite arheolo{ki lokaliteti, mo`no e Makedonija da zagubi ogromen del od kulturnoto nasledstvo, no i nekoi golemi stari gradovi kako {to e primerot so Skupi. Vladata vo poslednite 5 godini vlo`i mnogu pari i energija za arheolo{ki iskopuvawa, ja izdigna arheologijata na visoko ramni{te, {to e za pozdravuvawe, zatoa {to kone~no vo Makedonija po~naa da se vrednuvaat arheolo{kite bogatstva i vrednosti koi gi ima ova tlo, no od druga strana, samata se „pogazi" so Zakonot za legalizacija na divogradbite.

forum.mk | 1 јули 2011 | ФОРУМ

53

ФИЛМ

Синема Комунисто Сценарио и режија: Мила Турајлиќ Монтажа: Александра Миловановиќ Музика: Немања Мосуровиќ Влатко Галевски NAGRADATA "Mlad kromid" vo kategorijata debitantski (prv ili vtor film) `irito vo sostav: Agneta Mogren, direktorka na festivalot Tempo od [vedska, Atanas Georgiev, re`iser i Truls Li, glaven urednik na vode~kiot tromese~nik za dokumentarni filmovi DOX mu ja dodeli na filmot "Sinema komunisto" na srpskata re`iserka Mila Turajli}.

Ne bi trebalo da se somnevame vo kompetentnosta na spomnatoto `iri, pa sepak, so ogled na kvalitetot na ostanatite 6 filmovi vo ovaa selekcija, potpisnikot na ovie redovi vo najmala raka bi debatiral za ispravnosta na nivnata odluka.

Mislam, pred sè zatoa {to nagradata na ovoj film mu e dodelena pod nekakov "pritisok" na popularnosta i festivaliziraweto koi "Sinema komunisto" go opsipuvaat vo poslednive nekolku meseci. Vsu{nost, marketin{kiot moment za navodnata euforija vo odnos na gledanosta se

54

ФОРУМ | 1 јули 2011 | forum.mk

potvrdi i za vreme na proekcijata plakat naslika slavniot Pikaso vo Kur{umli-an, koj be{e pretesen ("Bitkata na Neretva")... seto toa za site qubopitni. kako paradigma za uspe{nosta na "Sinema komunisto" go gledam kako noviot op{testven poredok koj do ume{no i inteligentno napravena globalni dimenzii ja vozdigna ideseminarska rabota za jata za nevrzanosta... koja vo zavisnost od Vtoroto ili poinavozrasta i ideolo{ka- Соочување на мито$ kvoto gledawe na "Sita vizura na profenema komunisto" bi вите и различните sorot, razli~no mo`e bilo od agolot na вистини, приказна da se ocenuva. iluzijata vo koja edna Ednoto gledawe mo`e за една "блескава generacija `iveela i da bide kako na film cenata koja denes историја" и грда се $ koj zboruva za slavnidrugi generacii za te vremiwa na edna гашност, разголува$ toa ja pla}aat. mo}na dr`ava i nejziSoo~uvawe na mitoniot voda~ Tito, zemja ње на заблудите vite i razli~nite vi~ija{to filmska pro- како продукт на то$ stini, prikazna za dukcija vo eden peedna "bleskava istoталитаризмот кој riod e vo natprevar rija" i grda sega{nost, сите ние "го сакавме" razgoluvawe na zaso Holivud, filmska meka vo koja rado do- а на денот на кој bludite kako produkt a|aa Orson Vels, na totalitarizmot koj Franko Nero, Ri~ard маршалот замина, site nie "go sakavme" Barton, Alfred Hia na denot na koj marсите тагувавме ~kok, Elizabet Tejlor, {alot zamina, site Sofija Loren, Kirk taguvavme. Ironi~no Daglas, Jul Briner, Sergej Bondari parodi~no gledawe na sistemot ~uk, Ri~ard Vidmark, Sidni Poatje... koj "navistina funkcionira{e". "socijalisti~kiot raj" vo koj muziAvtorkata Turajli} prvi~no o~igledno ka za film komponira{e oskaroveimala namera da napravi dokumencot Bernard Herman, a filmski taren zapis za propasta na nekoga{niot gigant vo filmskoto proizvodstvo vo porane{na Jugoslavija, filmskiot grad "Avala film" od Belgrad. (neodoliva mi e sporedbata so na{iot dokumentarec "Likvidator" na Traj~e Popov od 1983 god.)

Kopaj}i po nepreglednite i zapu{teni depoa na studioto verojatno prirodno do{la idejata da se pozanimava so istorijta na jugoslovenskiot film, nejziniot ideen tvorec Josip Broz Tito i negovata qubov kon filmot. Taka Turajli} doa|a do klu~nata figura "zaslu`na " za filmskata edukacija na Josip Broz, negoviot li~en kinooperator Leka Konstantinovi} (koj nabrgu po premierata na "Sinema komunisto" po~ina). Ovie istra`uvawa ja vodat avtorkata vo interesna nasoka, da ja

prika`e mo}ta na propagandata koja edna vlast mo`e da ja koristi vo ubeduvawata na {irokite narodni masi vo bezgre{nosta na sistemot koj se nudi, sosema podednakvo kako {to toa svoevremeno go prave{e hitlerovata propagandna ma{ina na ~elo so Leni Rifen{tal ili Stalin so Sergej Ejzen{tajn na primer.

Po basnoslovniot buxet koj li~no Tito mu go odobri na Veqko Bulaji} za spektaklot Bitka na Neretva vo 1969 god., sledniot mega proekt be{e Sutjeska. Go re`ira{e Stipe Deli} ~etiri god. podocna a re{enieto za toa koj }e go igra mar{alot, ja donese li~no mar{alot. Izborot padna na Ri~ard Barton. @ivite svedoci od toa vreme Bata @ivojinovi} i Veqko Bulaji} se prise}aat na tie slavni vremiwa koga nitu Holivud nemo`e{e da si dozvoli takvo rasipni{tvo vo uni{tvaweto kamioni, tenkovi i mostovi i koga golem broj od vojnicite svojot voen rok bukvalno go pominale na snima-

weto na partizanskite spektakli kako statisti.

"Sinema Komunisto" izobiluva so retki arhivski snimki i fotografii, na monta`ata na filmot e mnogu vnimavano, vovednata muzi~ka {pica na Nemawa Mosurovi} odli~no go otvora filmot a ne nedostasuva i humorot i ironi~nite komentari na sogovornicite na Mila.

Taka, Bata @ivojinovi} }e se po{eguva velej}i "Jas vo partizanskite filmovi ne pravev ni{to drugo, tuku ubivav Germanci. Se raska`uva deka pretsmrtnite zborovi na Hitler bile - Likvidirajte go onoj Bata".

Za publikata a bogami i za Ginisovata kniga neverojatno zvu~at i podatocite koi kinooperatorot Leka gi iznesuva. Tito (naj~esto so Jovanka) vo tekot na 32 godi{no slu`buvawe na Leka gledal nad 8.000 filmovi, ili prose~no okolu 270 filmovi godi{no. Fascinanten podatok.

Mo`ebi na "Sinema komunisto" mu nedostasuva po cvrsto strukturno i narativno tkivo, no, treba da se ima predvid i faktot {to re`iserkata e od poslednata generacija na titovite pioneri so crvena marama okolu vratot, taka {to svoite "iskustva" za komunizmot gi steknuvala vo prenesena forma a ne kako li~no `ivotno iskustvo.

Bidej}i dokumentarniot film ne e `anr tuku "kreativen odnos kon stvarnosta" i spored nekoi definicii toj e zbir na sceni od `ivotot koi kamerata gi iznenadila, filmot na Mila Turajli} funkcionira kako sinkretizam na ideologii od razli~ni vremenski periodi, kako dopadliv pa~vork od {areni krp~iwa rastureni po istoriskata ~erga na filmot. Filmot na Mila ednovremeno e svedo{tvo i vistina, zboruva i za idealite i za zabludite, za avtoritarnosta i populizmot...

Gledlivo, zabavno, sve`o.

forum.mk | 1 јули 2011 | ФОРУМ

55

СРЕДБА СО АЛЕКСАНДАР В. НАСТЕСКИ, СЛИКАР И ИСТРАЖУВАЧ

pozium vo Kapo di Ponte. Temata „Umetnosta i komunikaciite vo praistoriskite op{testva" za mene e mnogu interesna i zatoa aplicirav so svojot trud so mo`nost za moja izlo`ba. Na moe golemo zadovostvo aplikacijata ja prifatija, a dobiv i oficijalna pokana prof. d-r Emanuel Anati, organizator na Simpoziumot. [to ve privle~e da po~nete da se zanimavate so istra`uvawe na karpestata umetnost?

Otkako znam za sebe sobiram kam~iwa: re~ni, ezerski, morski, bidej}i mi bea interesni, nekoi zaradi formite, nekoi zaradi {arite i boite.

Ponekoga{ gi slikav ili gi aplicirav na moite sliki. Podocna, baraj}i novi i interesni temi, inspiracii, me zainteresiraa golemite kamewa, prisetuvaj}i se na moeto detstvo, na „Golem kamew zubovski" i kopitoto na Markoviot {arec na nego. I taka, karpa po karpa, poslednive deset godini se nasobraa edna gramada karpi, niz cela Makedonija, vo prekrasni i zagado~ni predeli, kade ja otkriv nedoprenata priroda i prvobitnata, praistoriskata, karpestata umetnost, umetnosta na pradobata, na najranite i najiskrenite na{i predci.

Дијалог со времето Истражувачи на карпестата уметност од целиот свет ќе се сретнат на Симпозиум во Капо ди Понте со цел да ги разменат своите искуства и сознанија од Тони Димков

MAKEDONSKIOT SLIKAR i istra`uva~ na karpestata umetnost, Aleksandar V. Nasteski, od 13 do 18 juli }e u~estvuva na 24-tiot Simpozium Valkamonika, koj }e se odr`i vo italijanskiot grad Kapo di Ponte.

Slikarot, koj vo poslednive desetina godini svoeto vnimanie im go posveti na ~udnite znaci, crte`i, graviri, pikta`i i reljefi vre`ani vo tvrdite karpi, trgna po svetska valorizacija na makedonskata karpesta umetnost. Imeno, za negovite istra`uvawa i otkritija se zainteresiral i Emanuel Anati, profesor na

56

ФОРУМ | 1 јули 2011 | forum.mk

Univerzitetot vo Le~e i izvr{en direktor za Centarot za praistoriski studii Valkamonika. Vo likovnoto tvore{tvo Nasteski dosega realiziral 26 samostojni izlo`bi, dodeka posledniot ciklus e realiziran so impresii od karpestata umetnost vo Makedonija.

Kako se slu~i da ja dobiete pokanata za nastap na Simpoziumot vo Italija?

Pove}e godini kontaktiram so Du{ko Aleksovski, otkriva~ot na karpestata umetnost vo Makedonija i toj me izvesti za odr`uvaweto na ovoj Sim-

Koi se va{ite dosega{ni otkritija od karpestata umetnost? So {to taa e zna~ajna za Makedonija?

So mnogu moi prijateli krstarev re~isi niz cela Makedonija, a najmnogu na [ar Planina i dolinata na reka Pena. Tamu gi pronajdov najinteresnite ne{ta, {to be{e iznenaduva~ki i neo~ekuvano, na taa bogata i diva i, istovremeno, pitoma i prekrasna planina. No, ne stanuva zbor samo za osameni znaci, tuku, spored moite dosega{ni soznanija, se osmeluvam da ka`am deka toa se dela so vistinski narativno likovni kompozicii koi se me|u prvite vo svetot na likovnata umetnost voop{to! Toa zna~i deka ne se vredni i zna~ajni samo za Makedonija, tuku i za svetskoto kulturno, istorisko i religiozno nasledstvo.

Spored temite, sodr`inite, na~inot na nivnata izvedba i spored moite komparativni prou~uvawa smetam deka ovie remek-dela poteknuvaat od raniot period na Mezolitot, mo`ebi od pred desetina iljadi godini, koga sè u{te bilo jako vlijanieto od predhodniot Paleolitski period. Tuka spa|aat kompoziciite „Adam od Pena", „Ribite od Pena",

karpite so zmii, ribi, risot i drugi, koi izobiluvaat so mnogubrojni simboli, kako son~evi trkala, krstovi, triagolnici, no i ma{ki i `enski figuri koi se dela na na{ite predci, umetnici i {amani, i nivnoto sfa}awe za poredokot vo svetot, za nivnata sposobnost da sozdavaat simboli koi opstojuvaat iljadnici godini. Tie simboli se ve~ni.

Koi se mislewata na arheolozite i istori~arite za ova va{e tvrdewe?

Pretaat, klocaat na site strani, zboruvaj}i deka takvo ne{to vo Makedonija nema, ne e doka`ano, a ne sakaat ni da dojdat barem da vidat, nitu da slu{nat {to se pravi vo svetot! No, sepak, dojdoa nekolkumina poznati arheolozi, vidoa, i kako da po~naa da go prifa}aat ova ne{to zatoa {to uviduvaat deka e besmisleno da gi zatvoraat o~ite na ne{to tolku o~evidno. A tamu, vo Evropa, prof. d-r Emanuel Anati uspea praistoriskoto bogatstvo na Valkamonika da go stavi pod za{tita na UNESKO! Kaj nas od petni `ili se negira negovoto postoewe! Komu toa mu slu`i? Za mene toa e nerazbirlivo.

So {to }e se pretstavite na Simpoziumot, vo odnos na Va{iot nau~en trud i vo odnos na izlo`bata na sliki?

Na Simpoziumot }e bidam zastapen so svoj trud so tema „Ve~nite simboli", vo koj obrabotuvam dve ritualni karpi od dolinata na rekata Pena, koi se mnogu originalni po svoite sodr`ini, likovno-narativni kompozicii i po nivnoto simboli~no zna~ewe. Se nadevam deka }e bidat interesni i za moite kolegi koi doa|aat od site kontinenti, a }e gi ima nad 100-tina. Vo istiot Centar, }e bide postavena i mojata izlo`ba so deset sliki koi nastanaa poslednive tri godini, isto taka na tema „Ve~nite simboli". Delata se izraboteni vo akril-tehnika so upotreba na prirodni materijali, kako pesok, mov, li{ai. Slikite gi sozdadov kako rezultat na moite istra`uvawa i otkritija na karpite so neskrien voshit za tie herojski vremiwa, za ~ovekot i negovata du{a polna so verba vo `ivotot {to ima smisla, verba vo besmrtnosta, verba koja praistoriskite lu|e dlaboko ja vre`ale vo karpite. Slikite se skromna traga od mene i moeto vreme i go izrazuvaat mojot vnatre{en dijalog za povrzanosta na minatoto so sega{nosta i so idninata. Zatoa {to, za da znae{ kade odi{, treba da znae{ kade si bil i kade si sega!

Avtenti~niot Adam od Pena

"Adam od Pena"

forum.mk | 1 јули 2011 | ФОРУМ

57

ВОДИЧ

Книга

„Граѓански простор“ на Томислав Османли („Блесок“, 2011, 312 стр.)

Kako osmi naslov vo edicijata „Indra" (esei), so poddr{ka na Ministerstvoto za kultura, kulturnata ustanova „Blesok" ja objavi knigata esei na Tomislav Osmanli „Gra|anski prostor (razgledi za kulturata na salonot i za gra|anskite vrednosti)".

Avtorot na ovaa studija se zafatil so obrabotkata na publicisti~ka, eseisti~ka i teoretska tema: gra|anskiot prostor ne kako lokacija, tuku kako duhoven ambient vo koj se razvivaat gra|anskite vrednosti i nivniot istoriski kontinuitet. Interesiraweto za fenomenot na gra|anskiot prostor i sistem na vrednosti poteknuva od konstatacijata deka toj e pove}ekratno deficitaren kaj nas, pri {to Tomislav Osmanli na samiot po~etok na svojot relevanten rakopis zabele`uva: „Sè pove}e mi se ~ini deka site na{i problemi doa|aat ottamu {to na validen na~in ne sme pominale niz edna bitna socijalna i istoriska institucija gra|anskiot salon". Tomislav Osmanli e pisatel i teoreti~ar. Objavil pove}e knigi proza, dramski tekstovi, scenarija, esei i teorija na mediumite. Avtor e na dramski tekstovi postaveni na teatarskite sceni vo Skopje, Bitola, Kumanovo. Scenarist e na igrani TV i filmski proekti.

1 5 јули

50 години на филмското платно – Коле Ангеловски Manifestacijata „Skopsko leto" vo sorabotka so Kinotekata na Makedonija vo ramkite na svoite programski aktivnosti realizira ciklus filmovi posveteni na makedonskiot akter i re`iser Kole Angelovski. Vo programata se predvideni pet filmski ostvaruvawa vo koi u~estvuva poznatiot makedonski akter. Revijata po~nuva so filmot „Sa{a" na re`iserot Radenko Ostoji}, a prodol`uva so „Dojdi i ostani" na Branko Bauer (02.07.), „Hranenik" na Vatroslav Mimica (03.07.), i avtorskite „Tatko (Kolnati sme Irina)" i „Vreme za pla~ewe", na 4 i 5 juli, kade Kole Angelovski e scenarist i re`iser na filmskite ostvaruvawa.

58

ФОРУМ | 1 јули 2011 | forum.mk

2 5 јули

Фестивал на францускиот филм во Охрид ^etvrtoto izdanie na Festivalot na francuskiot film }e se odr`i od 2 do 5 juli vo Ohrid. Na festivalot godinava }e se prika`at sedum igrani i {est kratkometra`ni filmovi. So prethodnite tri izdanija Festivalot stana vistinska revija na najdobrite francuski ostvaruvawa. Na festivalot godinava }e prisustvuvaat deset gosti, akteri, re`iseri, producenti. Zna~ajno }e bide prisustvoto na @an Klod Karier, koej vo svojata kariera gi bele`i najgolemite datumi vo svetskata filmska istorija so negovite scenarija za Luiz Buwuel, Milo{ Forman i dolgogodi{nata sorabotka so teatarskiot re`iser Piter Bruk. Otvoraweto na festivalot, na 2 juli vo N.U. Centar za kultura „Grigor Prli~ev" vo Ohrid, }e se odr`i so proekcijata na „Anonimni emotivci", vo re`ija na @an-Pjer Ameris, koj }e bide prisuten vo Ohrid. Vo denovite potoa }e bidat prika`ani igranite filmovi „Se vika{e Sara" na @il Pake-Brener, „Pupupidu" na @erald Ista{-Matje, „Onaa qubov" na Klod Lelu{, „Pred zori" na Rafael @akulo, „Bosonogi po golite pol`avi" na Fabjen Berto i filmot za zatvorawe na festivalot „Za lu|eto i bogovite" na Gzavie Bovoa. Pokraj Francuskiot kulturen centar, vo realizacijata na Festivalot participiraat Ministerstvoto za kultura, Filmskiot fond, Gradot Ohrid, regionot Dolna Normandija, Univerzitetot ESRA, kako i pove}e francuski kompanii koi se prisutni vo Makedonija.

4 5 јули

БитФест

Блуз и соул фестивал

Poznato kako najdolgo i sodr`inski mnogu bogato kulturno leto, „BitFest" zapo~na na 25-ti juni i }e trae do 27-mi avgust. Vo {estoto izdanie na „BitFest" }e prodefiliraat stotina umetnici so okolu 120 nastani od site oblasti na umetnosta, vklu~uvaj}i teatarski pretstavi, klasi~na muzika i operski, folklorni, etno, xez i rok-koncerti, likovni i grafi~ki izlo`bi, sovremeni umetnosti, poetski ve~eri, saemi na kniga i drugi multimedijalni proekti.

Kulturnoto leto se realizira so celosna podr{ka i u~estvo na Centarot za kultura, Zavodot i Muzej na grad Bitola, univerzitetskata biblioteka „Sv. Klimet Ohridski" i Bitolskiot teatar.

Pokrovitel na kulturnoto leto e gradona~alnikot na Op{tina Bitola, Vladimir Talevski.

(Летен клуб „Колосеум“) Skopskiot Bluz i soul festival godinava }e se odr`i vo dve ve~eri, 4 i 5 juli, so po dve grupi vo ve~erta. Za po~etok na festivalot predviden e nastapot na Amerikancite „[akura Saida bend" koi }e ja pretstavat Dona Grantis. Vo istata ve~er na letnata scena na klubot „Koloseum" }e mo`e da se prosledi nastapot na „Teksas flad" od Srbija. Yvezdi na vtorata ve~er }e bidat „Gregor Hilden bend" od Germanija, so koi kako specijalen gostin }e nastapi Hariet Luis od SAD. Vo programata na godina{noto izdanie na Bluz i soul festivalot e i grupata „5 Iks-el" od Bugarija. Tradicionalno, festivalot se odr`uva kako del od programskite aktivnosti na manifestacijata „Skopsko leto".

1 15 јули

Скопско лето Prvata polovina na „Skopsko leto" pomina so sto otsto realizacija. Vo periodot {to sleduva najzna~ajnata letna kulturna manifestacija vo glaviot grad }e gi realizira koncertot na etno-grupata „Monistra" (01.07), teatarskata pretstava „Albanski no}i" vo re`ija i dramatizacija na Enton Kaca (02.07.), horot „Eve gi devojkite" od Dolna Normandija so koncert vo Suli-an (06.07.), modnata revija na mladi avtori od Centarot za kreativni industrii pod mentorstvo na Nikola Eftimov i Rosica Mr{i} i modnoto studio „Models in" (07.07.).

So „Pesna niz vremeto" }e se pretstavi Ansamblot na narodni pesni i igri na Makedonija „Tanec" (09.07.), dodeka horot „Vilix harmoni" od SAD }e nastapi na 13 juli vo Suli-an. Od 11 juli, so „Utrinska programa" vo re`ija na Roxer Mi~el, }e zapo~ne i filmskata programa na letnoto Neskafe-kino vo zabavniot park „Luna".

forum.mk | 1 јули 2011 | ФОРУМ

59

ЖИВОТ И СТИЛ

[ik trik za ~evli @enite niz svetot totalno poludea po fantasti~nite i totalno {ik, moderni navlaki za {tikli koi gi transformiraat starite ~evli vo sosema novi. Ovoj moden hit ne samo {to za{teduva pari, tuku ovozmo`uva sekoga{ da bidete vo centar na vnimanie.

Navlakite za {tikli ili kondomi za visoki potpetici ja proslavija mladata dizajnerka od Portoriko, Sandrizabel Ortiz. Iako imala odli~no platena rabota, kreatorkata odlu~ila da ja napu{ti udobnosta na kancelarijata i da se „nurne” vo dizajn na sopstvena linija za ~evli. Me|utoa, kako i sekoja devojka, bezuspe{no se obiduvala site svoi ~evli da gi sobere vo kufer za patuvawe.

I toga{ pomislila : „Kako {to nie se oblekuvame i sreduvame, za{to da ne go pravime istoto i so na{ite ~evli?”. Taka se sozdadeni navlakite za visoki potpetici koi imaat pove}e namenska funkcija. Edna veli~ina odgovara na sekoj tip na {tikli i se {to treba da napravite e navlakata da ja navle~ete na potpeticata i ako ima nekoj dodadok vrzete go okolu i podgotveni ste za izleguvawe.

Sigurno }e bidete zabele`ani. Iako, ovie navlaki seu{te ne se prodavaat kaj nas, mo`e da gi nara~ate preku fejsbuk ili preku oficijalnata veb strana na www.theheelcondoms.com.

60

ФОРУМ | 1 јули 2011 | forum.mk

Подготвуав: Патриција Костовска

Bernard od Holivud Bruno Bernard be{e izvonreden fotograf na zlatnata era vo Holivud. Poznat u{te kako Bernard od Holivud i „kral na fotografijata”. Roden e vo 1911 godina vo Berlin, Germanija. Zapo~nal da se zanimava so fotografija na 11 godini. Studiral psihologija na univerzitetite vo Hajdelberg, Kil, Berlin i Pariz. Negovoto prvo studio go otvoril vo 1942 godina vo Los Anxeles na Sanset Strip koe stana obele`je na Holivud. Potoa, sleduva{e otvarawe na podru`nici i vo Las Vegas i Palm Spring. Ja fotografiral Norma Xin Mortenson dotoga{ neotkrienata akterka, Merilin Monro. Toj stana fotograf na yvezdite sorabotuvaj}i so mnogu holivudski modeli za novata klasa na komercijalni fotografii poznati kako „Pin-ap” sliki.

Negova umetni~ka muza be{e legendarnata striptiz umetnica Lili Sv. Kir, so vitka ubava stava, elegatna, i so prekrasna smisla za humor. Vo 1984 be{e prviot fotograf po~esten so Oskar od akademijata za filmski umetnosti i nauki za negovite fotografii na legendarnite: Klark Gejbl, Xon Vejn, Merilin Monro, Geri Grant, Sofija Loren itn. Negovite fotografii se objaveni vo nad stotina spisanija i nekolku knigi. Bernard po~ina vo 1987 godina.

Vo Momentov fokus galerijata poseduva fotografii od 40-tite do 60-tite godini na minatiot vek.

Bruno Bernard

Merilin Monro i Bruno Bernard

Striptiz umetnica Lili Sv. Kir

Merilin Monro, po~etocite na karieta

forum.mk | 1 јули 2011 | ФОРУМ

61

СПОРТ/ЖЕНСКИ ФУДБАЛ

Продор на понежниот пол во машкиот спорт Откако во 1920 година еден фудбалски меч кој го играа жени привлече 50.000 гледачи, бројка што и ден денес е за почит, англиската фудбалска федерација донесе чудна одлука, им забрани на жените да играат фудбал на терените на машките тимови членки на федерацијата. Оваа забрана важеше повеќе од 5о години, а неодржливата одлука ја укинаа дури во 1971 година Подготвува: Мирослав Николовски

PRVIOT FUDBALSKI me~ me|u `eni se odr`a na britanskiot ostrov vo 1917 godina vo sklop na prvenstvoto nare~eno „Munitionettes Cup” a se natprevaruvaa `eni od fabrikite koi proizveduvaa municija, pa bukvalniot prevod bi bil malku sme{en – „Kup na municionerki”.

Kupot zavr{il na 18 maj 1918 godina so pobeda na ekipata Blit Spartans od 5:0 vo finaleto.

Dali prisustvoto na 50 te iljadi gleda~i na fudbalski natprevar na `eni, dali stravot od prodor na pone`niot pol vo tradicionalno ma{ki sport ili od treti pri~ini, dve godini podocna sojuzot na Anglija ja izre~e neodr`livata zabrana, koja se

62

ФОРУМ | 1 јули 2011 | forum.mk

odr`a barem na hartija polovina vek.

No, ovaa zabrana ne go sopre `enskiot fudbal vo Britanija. Tie prodol`ija da se natprevaruvaat na igrali{tata za ragbi, kade {to zabranata ne va`e{e, a se oformi i `enskata fudbalska federacija. Vo predvoenite godini prvenstvo na Britanija va`e{e i kako svetsko prvenstvo pa taka vo 1937 godina Edinburg, Lejdis stana prvak po pobeda vo finaleto nad Dik Kers Lejdis, koi pak triumfiraa narednata godina.

Neoficijalni evropski prvenstva za `eni se odr`aa duri vo 1969 i vo 1979 godina so pobedi na Italija, odnosno na Danska, no kako prvo oficijalno Evropsko prvenstvo vo

fudbal za `eni se broi {ampionatot od 1984 godina koga pobedi [vedska. Na naredniot pobedi Norve{ka, a od 1993 godina pa do denes dominiraat Germankite so pet tituli evropski prvak.

Prvoto Svetsko fudbalsko prvenstvo se odr`a vo Kina vo 1991 godina, a pobedija fudbalerkite na SAD. Na tretiot Mundijal vo 1999 godina e postaven i rekordot po gledanost koga vo finaleto SAD ja sovlada Kina, a na tribinite ima{e 90.000 gleda~i.

Vo 2004 godina Sep Blater pretsedatelot na FIFA predlo`i fudbalerkite da mo`e da igraat vo potesni {orcevi i vo pokratki mai~ki, so cel da izgledaat po`enstveno no

Fudbalska reprezentacija na Iran

ovoj negov predlog ne naide na razbirawe. Holan|ankite se obidoa da igraat i vo sukwi~kii, no federacijata zabrani, pa taka seu{te `enite se natprevaruvaat vo ma{ka oprema. Ovaa godina Irankite vo sklad so svoite verski ubeduvawa nastapija na me~ za kvalifikacii na Olimpijadata 2012 godina protiv Jordan vo tradicionalna obleka od glava do peta, no FIFA poradi nesklad na opremata oble~ena od fudbalerkite so oficijalnite fudbalski propisi za sportska oprema, go registrira me~ot slu`beno so 3:0 za Jordan, {to predizvika bura na reakcii.

Vo Makedonija preku 500 devojki se

Angliska ekipa vo 1920g.

zanimavaat so ovoj sport preku klubovi ili fudbalski {koli. Poleka go probivaat patot kon afirmacija i ne bi bilo ~udo vo bliska idnina reprezentativkite na Makedonija da go nadminat rejtingot koj go imaat ma`ite. Vpor~em Makedonija nikoga{ ne bila doma}in na prvenstvo od evropski ramki vo ma{ki fudbal, no zatoa pak dobi doma}instva za evropski prvenstva za devojki do 17 i do 19 godini. Posetenosta od 8.000 gleda~i na eden natprevar e garancijata deka vakvi prvenstva kaj nas i vo idnina }e se odr`uvaat, a so toa zainteresiranosta kaj mladite devojki za fudbalskiot sport sigurno }e se zgolemi.

Fudbalski nade`i

forum.mk | 1 јули 2011 | ФОРУМ

63

Foto: Andrej Ginovski

УРБАНИ ЛЕГЕНДИ

Владимир Муратовски ! Диво Може ли да се замисли концерт или место на кое што се собира македонскиот андер! граунд без Влатче Диво, без тој препознатлив детаљ на македонската супкулутра? Веќе 25 години, тоа е незамисливо од Васко Марковски EDEN DEN SE POJAVI pred „Pastri", butkata za piro{ki sproti gimnazija „Georgi Dimitrov", likot so o~ila so debeli stakla, {to ve}e ni be{e poznat od nekolkute koncerti {to kako mladi sredno{kolci ve}e gi bevme gledale vo Dom na mladi „25 Maj", prvite na{i koncerti. Dodeka odbrojuvaa minutite od golemiot odmor, me|u lu|eto {to ~ekaa red za piro{ka prepozna poznanik od po koncerti. Ni po~na muabet kako ve}e da se poznavame - spontano i srde~no, kakvi {to }e bidat, vo deceniite {to }e se redat, site sredbi so lu|eto {to gi sre}aval po koncerti, po mestata kade {to se sobirale skopskite qubiteli na supkulturata. Ve}e nekolku nedeli podocna, po sredbata pred „Pastri", razbravme: se

64

ФОРУМ | 1 јули 2011 | forum.mk

vika Vladimir Muratovski, znae mnogu za muzika, sobira plo~i-kaseti, go vikaat Divo, spored bendot, „Divo" (Di-evolu{n).

Nabrgu be{e na{e sekojdnevie, kade i da nè odnese denot. Od mestata kade {to izleguvavme, do redovnite sredbi vo no}na „dvojka". ]e te vidi u{te od vleguvawe vo avtobus, }e ti podvikne da ti ka`e deka te zabele`al ili da go zabele`i{, raduvaj}i se na prilikata da pomuabeti za plo~ite od kesata, koi predmalku si gi pribral od nekade, dadeni nekomu da gi presnimi ili razmeneti za ne{to {to dotoga{ go nemal - da si gi presnimi.

Muzikata ja zasakal u{te od dete, kako sin na dirigent i balerina, Fim~o i Olga Muratovski, a za da se svrti

nakaj rokenrolot, presudni bile tri nastani: denot koga negoviot, postar brat mu donel plo~a od „Dors", rodendenot na Igor Ko~ovski - Ko~o od grupata „Deset Bo`ji zapovedi", kade {to vnimanieto mu go privlekla edna neobi~na pesna - 'God save The Queen' od Sex Pistols; i kultniot koncert na „Padot na Vizantija", od koj e snimen tonskiot zapis so koj izrasnaa generacii sledbenici na makedonskiot andergraund.

Muabetot so nego sekoga{ e interesen, za {to mo`e da posvedo~i sekoj {to od srce go prifatil, premostuvaj}i go prividot deka komunikacijata so nego e komplikuvana - sudej}i spored intenzitetot na `elbata odedna{ da ka`e sè {to go inspiriralo od va{ata posledna sredba;

поддржано од

ili, pa|aj}i vo stapicata da se po~uvstvuva nadmo}en, koristej}i ja negovata slabost da bide dobar so sekogo, poradi {to mnogumina od nas se obiduvaa da go zapla{uvaat so raznorazni mlade{ki gluposti, hranej}i ja na toj na~in sopstvenata sueta. No, zrelosta, kako {to veli, si go pravi svoeto. Denes, otkako potporasnavme i otkako so zrelosta po~naa da ni se podotvoraat '~akrite', so site koi na nekoj na~in mu pogre{ile ili mu napravile , e dobar prijatel i sekomu, dosleden na sopstvenata hristijanska etika, mu prostil i mu prostuva.

Sedime na dogovorenoto mesto i gi razgleduvame ne{tata {to gi podgotvil vo negovata 'redovna pridru`ni~ka', kesata so interesni raboti.. plo~i.. knigi.. bexovi.. Gi razgleduvame bexovite, gi nabrojuvame heroite.. koj e koj.. so {to stanal zna~aen za istorijata na muzikata.. go odvoil pankot od pank-rokot.. fanzinite „Odiseja 1" i „Odiseja 2" {to nekoga{ gi objavil, sakaj}i da spodeli del od svoite idei i tvorbi so lu|eto so koi deli sli~ni interesi.. zbirkata poezija „@ivotna monotonija" (2001).. cedeto so muzikite od proektot „Elektrokultura" (1991) negovi kompozicii, tekstovi i aran`mani, snimeni zaedno so dolgogodi{niot prijatel Zoran Trpkov, frontmenot na grupata „Rok Agresori".

Pravime retrospektiva i sfa}ame deka denes, dvaesetina godini podocna, ne mo`eme da zboruvame za istorijata na makedonskiot rokenrol, za redot po koj sme gi otkrivale muzikite {to ni stanale zna~ajni, za mestata na koi sme se dru`ele so qubitelite na pankot, darkot, umetnosta, ideologiite na na{ite generacii, a da ne se setime na nego, na Divo.

Za Zoran Trpkov (Rok Agresori), Vlat~e e „kulturen informator", ~ovek so golemo znaewe za muzikata, ~ii kompozicii, vo nekoja druga sredina, bi mo`ele da bidat dobro prodavani hitovi. Eden od negovite najgolemi potencijali, spored Agresorot, e radiovoditelstvoto, kako {to poka`al so negovite dolgogodi{ni emisii na Studentsko radio. „Ima nekolku pesni {to se navistina dobri. Da e vo nekoja druga sredina, so dobar menaxment, nekoi od tie pesni bi mo`ele da pominat kako golemi hitovi. Lesno se zabele`uva deka znae {to e melodija, deka ima dobar sluh. I pokraj toa {to ne mu se dopa|a kako mu zvu~i glasot na radio.. odli~en radio voditel - stara {kola.. }e ka`e toa {to e potrebno da se

Zoran Trpkov

Drago Bursa}

David Angelevski

ka`e za muzikata {to ja pu{ta i - ne te optovaruva so privatnite stavovi za muzikata, so raboti od negoviot privaten `ivot.

Ponekoga{ mu velam, 'ti treba da raboti{ vo kulturen informator, na telefonska linija'. Znae za site koncerti {to treba da se slu~at naskoro u{te pred da objavat vesnicite", veli Agresorot.

Izleguvaweto vo kafuliwata, klubovite, mestata kade {to se sobira skopskiot andergraund, za mnogu lu|e od razli~ni generacii, bi bilo necelosno bez redovniot detaq Vlat~e Muratovski - Divo. Za Drago Bursa}, koj zaedno so brat mu, Mile

Bursa}, na Skopje mu gi dadoa kultnite mesta „Poni" i „Bravo", Divo e nitka {to gi povrzuva generaciite qubiteli na muzikata vo gradot. „Sega ima internet, sega e podrugo.

No, pred toa, Vlat~e be{e medium koj{to pomaga{e informaciite za muzikata da doprat do sekoj {to e qubopiten da doznae pove}e za bendovite {to saka da gi sledi. Se znaeme u{te od osnovno u~ili{te. Na po~etokot go interesiraa pankot i post pankot, no niz godinite stana otvoren za site muzi~ki pravci i mnogu dobro gi poznava. Interesno e {to kaj site bendovi, najmnogu gi ceni prvite dva-tri albuma. Sum ~ital negovi kratki raskazi, poezija - mi se dopa|a toa {to go pravi. Tuka e redovno, komunicira so site i site go po~ituvaat. Eden kup lu|e dignaa race od rokenrolot - `ena, deca..

Vlat~e ostana dosleden", ni re~e Drago.

Za David Angelevski - Pikolomini, muzi~ar i ~ovek od timot na radioto „Kanal 103", Divo e pank xentlmen koj e tuka da ne' potseti deka samo svetot na muzikata e onoj ‘vistinskiot'. Prikaznata ja zavr{uvame so nego. „Vlat~e Muratovski - Divo e eden od najavtenti~nite likovi na skopskata supkulturna scena i svoevidna ikona na rokenrol kulturata na ovoj grad.

Udobno smesten vo li~niot univerzum izgraden od stihovite na Bob Dilan, krikot na Xoni Roten i vo boite na mejkapot na Suzi Sju, ovoj pank xentlmen e tuka da ne' potseti deka samo svetot na muzikata e onoj ‘vistinskiot’. Nepopravliv romantik vo du{a, utopist, patnik so kesa vo raka polna so plo~i, anarhisti~ka literatura i po nekoja slika od svoite golemi qubovi. Sekoga{ e spremen da vi ka`e deka 'The Sound' se ‘boqi’ od 'Joy Division', deka '[arlo Akrobata' se vrv na noviot bran i deka nikoj ne e podobar od, se razbira 'Devo'. Po pat }e ve potseti deka borbata za socijalna pravda i ednakvost me|u lu|eto e najispravnata od site borbi i deka mo}ta na krajot mora da mu bide vratena na narodot. I sekoga{ e vo pravo. Isto kako i negoviot album 'Elektrokultura', so godini najdobro ~uvanata tajna na makedonskata muzi~ka scena, koj po insistirawe na nekoi moi kolegi od 'Stotrojka' uspeavme da go izvle~eme od intimniot prostor na Divo i da go ispratime na prava adresa, do srceto na gradot koj bez Vlat~e Muratovski Divo bi bil u{te eden grad bez angeli".

forum.mk | 1 јули 2011 | ФОРУМ

65

ФИНЕСА

Мултиплекс Од Влатко Галевски DENES NE rabotat kinata „Kultura”, „Bambi”, „Vardar 1” i „Vardar 2”, „Balkan Bav~a”, „Paradizo”!

A nekoga{, pred re~isi pet decenii be{e vaka: Kinoto „Balkan Bav~a”, kako {to imeto ka`uva, be{e letno kino.

Lokacija- sega{en Dom na ARM. Pred platnoto so pogled kon sever bea naredeni petnaesetina reda drveni stol~iwa vo niza od po deset, a zad niv, podaleku od platnoto, dvaesetina masi na koi revnosnite kelneri gi poslu`uvaa so specijaliteti na skara (glavno }ebapi) onie gosti koi do{le da gledaat film i da ve~eraat, istovremeno, glavno semejno.

Vo isto vreme, prvite redovi grickaa semki. Ima{e u{te edna kategoriija gleda~i, glavno mladi mangup~iwa koi proekciite gi sledea iska~eni na okolnite drvja. Od tamu gi pametam Tarzanite so Xini Vajsmiler a podocna i so Gordon Skot.

Kino „Kultura”, samo triesetina metri od „Balkan Bav~a”. Tvrdam deka be{e edninstvenata kinosala na Balkanot, so dva balkona.

Razbirlivo, balkon 2 be{e za adolescentite. Ottamu go gledavme „^apaev”, „@eravite letaat”, „Vojna i mir”, „^ovekovata sudbina”... toga{nite sovetski spektakli.

Kino „Bambi” be{e vo istata zgrada so „Kultura”.

Pred da stane kino, be{e no}en bar so striptiz programa, a otkako „poro~nite dami” si zaminaa obi~no gledavme francuski filmovi so me~uvawe, ne{to vo stilot musketari, kralski livrei, zamoci i gradini i... lesno zaqublivi francuzinki. E, tuka sedevme vo prvite redovi. Objasnuvaweto e mnogu ednostavno. Tokmu tie, francuzinkite bea pri~ina zo{to musketarite se me~uvaat, ili za da im gi osvojat srcata ili za da im ja odbranat ~esta. A ima{e edna glumica po ime

66

ФОРУМ | 1 јули 2011 | forum.mk

Milen Demon`o koja postojano civka{e i potskoknuva{e so svojot dolg fustan i dlaboko dekolte so tantela pod koe se branuva{e nejzinata nadarenost... Toa bea dobri filmovi, toa bea sceni poradi koi filmovite se gledaa i po nekolku pati. I B. B i K. K. igraa vo Kultura.

Vo kinata „Vardar 1” i „Vardar 2”

(samo na pedest ~ekori od „Kultura”) ~inam gi gledav prvite italijanski filmovi so mitskiot junak Herkules. Glavniot fraer be{e Stiv Rivs.

Toga{ dojde onaa poznata skopska podelba na fanovite na Tarzan ili Herkules. Polemiki, argumenti, demonstrirawe celi filmski sceni... pa duri i fizi~ki kontakti pome|u Tarzani i Herkuli. [itka~i i semki i Kir~e peder~e (advokatot), potpren na yidot pred biletarnicata, glavniot informator dali na kasa ima u{te bileti ili {itka~ite gi

kupile site. Vo „vardarite” gi gledavme i @an Pol Belmondo i @an Mare i Toto i Fernandel. Чudno, no od toj period vo se}avaweto mi se vre`a eden ~ehoslova~ki film so naslov „Ikarus XB1”, prv nau~no fantasti~en film koj totalno gi izmesti kocki~kite vo moeto krevko filmsko iskustvo.

Toga{ seu{te ne znaev za “Metropolis” na Fric Lang.

Godinite koi sleduvaa ni go otkrija Felini, Bergman, Kurosava, Ford.

Tie i nekoi drugi ni gi donesoa Maks Von Sidov, To{iro Mifune, Xejms Stjuart, Gari Kuper, Xon Vejn, Merilin Monro, Marlon Brando...

Amerikanskiot film dojde vo golemi koli~ini. Nie sobiravme sliki~ki so glumci i gi lepevme vo albumi, isto kako {to toa go pravevme so `ivotinskoto carstvo.

Bevme svedoci i „u~esnici” na najgledanite filmovi vo istorijata na makedonskata distribucija, meksikanskiot „Majko slu{aj ja mojata pesna”, i indijskiot „Bidai”. (Se spomnuva brojka od nad 150.000 gleda~i a Skopje toga{ edvaj da ima{e 300.000 `iteli). Kult kon filmot.

Vo site kina ima{e kinoutro so po~etok vo 10 ~asot.

Taka, ne sosema odgovorno, tvrdam deka Skopje prakti~no go ima{e prviot Multipleks na svetot, samo na godina-dve pred da go “izmislat” Amerikancite vo Kanzas Siti, za{to na povr{ina od samo 500 metri kvadratni imavme 5 kino-sali. Za `al zgradite i denes se tuka no, kinata gi nema. Go nema nitu Kir~e od pred kino Vardar za kogo nikoga{ ne znaevme i ne doznavme dali ~eka klienti za vo kancelarija ili za vo krevet.

É‹É¤É¨ÉŠĘ É&#x; É­ÉĽ ɆɚɤÉ&#x;ÉžÉ¨É§É˘Ę Éš www.hugoboss.com