KOORLINK
CO. 9 januari 2011 Antwerpen Elzenveld 11 u Tielen Sint-Margaritakerk 16 u
EX TEMPORE
Eeuwige Inspiratie
Vocaal ensemble
Ex Tempore
Ex Tempore, gesticht in 1989, is een professioneel instrumentaal-vocaal ensemble dat zich concentreert op een stilistisch heldere en muzikaal boeiende benadering van de vocale muziek van 1600 tot heden. De nationale en internationale concert- en opnameactiviteiten concentreren zich rond de uitvoering van minder bekende vocaal-instrumentale werken uit de barokperiode, zoals vormgegeven in het Kantata-project (2001-2007). In een kwantitatief variabele bezetting {van solistische bezetting tot kamerkoor) beweegt Ex Tempore zich in de wereld van motet, cantate en oratorium. Sindsdien verschenen er reeds ettelijke CD-realisaties met werk van Telemann, Handel, Monteverdi, Herzogenberg, Scariatti, J.L Bach, M. Haydn, e.a. Belangrijke dirigenten als Re誰nhard Goebel en S誰giswald Kuijken werken graag samen met Ex Tempore en brachten het ensemble naar belangrijke podia in Europa. In het spoor van de veelzijdige activiteiten van zijn dirigent Florian Heyerick vertegenwoordigt het ensemble Ex Tempore een vaste waarde binnen de wereld van de vocale barokmuziek.
Florian Heyerick - dirigent
Florian Heyerick studeerde in Gent, Brussel en Leuven en behaalde Eerste Prijzen voor b!okfluit, dwarsfluit en kamermuziek. Tevens behaalde hij aan de Universiteit te Gent het licentiaats-diploma in de muziekwetenschap.
Hij is artistiek docent aan het Muziekconservatorium te Gent en werkt aan een doctoraatstudie rond de muziek van Christoph Graupner, met als hoogtepunt het Graupner2010-project Verder stichtte hij het gespecialiseerde CD-label Vox Temporis, waarbinnen hij meer dan 50 unieke opnames realiseerde als producer Florian Heyerick is de stichter en sinds 1989 artistieke leider van het Vocaal Ensemble Ex Tempore. Hij was ook regelmatig gastdirigent bij o.a. het Collegium Instrumentale Brugense, het barokorkest Les Agremens, het Vlaams Radiokoor, Musica Antiqua Köln, de Komische Operte Berlijn, de Nederlandse Bachverenigïng, enz. Tevens is hij sinds 1998 een vaste gast bij het Nederlands Balletorkest te Amsterdam, tegenwoordig de Holland Symfonia. Ook als solist op blokfluit en clavecimbel treedt hij veelvuldig op. Van 2002 tot 2004 was Florian Heyerick chefdirigent van het Kurpfalziches Kammerorchester Mannheïm/Ludwigshafen. Hij dirigeerde daarnaast tevens het Wereldjeugdkoor (Namen), deFilharmonie (Antwerpen), het Gelders Orkest (Arnhem), de
Rotterdamse Philharmonie, en een productie aan de Operastudio Gent (Reinhard Keiser). Tegenwoordig is hij artistiek leider van het barokorkest Mannheimer Hofkapelle (D). Hij realiseerde als instrumentist en dirigent talloze CDopnames: samen met Ex Tempore in werk van o.a. Telemann, Handel, Monteverdi, Herzogenberg, Scarlatti, M. Haydn en Graupner; met het Nederlands Balletorkest in de opgemerkte productie 'Toverfluït' van Mozart; als instrumentïst in werken voor twee clavecïmbels en cantates van Bononcini en Telemann. In 1997 was Florian Heyerick bovendien festivalster van het Festival van Vlaanderen, en in 2000 ontving hij de cultuurprijs van de Stad Gent. Tevens is hij cultureel ambassadeur van zijn woonplaats Merelbeke. Zijn efficiënte en frisse benadering, zijn stilistisch inzicht in veel verschillende stijlperiodes en zijn streven naar professionalisering van het koorzïngen worden door vele musici en organisatoren in binnen- en buitenland gewaardeerd. Zijn voortdurende aandacht voor de vernieuwing van het repertoire draagt hij uit via ontelbare lezingen en originele concertprogrammaties, zoals vormgegeven in het opmerkelijke Kantata-project (2001-2010).
Programma
Georg Philip Telemann (1681-1767) Mlssa brevis super "Christ lag in Todesbanden" TWV 9:3 voor koor en basso continuo Christoph Graupner (1683-1760) Koralensuite koor, strijkers en bosso continuo Erbarm dich mein, O Herre Gott (S) Mein Heiland, du bist mir zu lieb, (AB) WeichtihrFeinde(SATB). Hor wie klaglich (SATB). Lobe den Herrn (SATB) Ach Gott vom Himmel sieh darein, (SATB) Ach Gott vom Himmel {SATB) Was ist die Ursach (SATB) O Herr, mein Gott, vergib's mir doch (SATB)
Christoph Graupner (1683-1760) Wie bald hast du gel誰tten Kantate voor het Feest van de Besnijden誰s voor koor, strijkers en basso continuo
Johann Ludwig Bach (1677-1731)
Missa brevis super cantilena "Allein Gott in der Hรถh' sei Ehr" voor koor, c.f., strijkers en basso continuo (vroeger toegeschreven aan Johann Nikolaus Bach en aan J. S. Bach) Kyrie, Gloria,...
Uitvoerders Vocaal Ensemble Ex Tempore Swantje Hoffmann, Jivka Kalcheva, barokviool Frans Vos, altviool, Bernard Wolteche, barokcello Dimos De Beun, orgel Florian Heyerick, leiding
TEKSTEN
Georg Philip Telemann (1681-1767) Missa brevis super "Christ lag in Todesbanden" TWV 9:3 voor koor en basso continuo Kyrie, Gloria,...
Christoph Graupner (1683-1760) Koralensuite koor, strijkers en basso continuo Erbarm dich mein, O Herre Gott fS) Erbarm dich mein, o Herre Gott, nach deiner grotëen Barmherzïgkeit, wasch ab, mach rein meïn Misetat. Ich erkenn mein Sünd und ist mir leid, allein ich dir gesündiget hab; das ist wider mich stetiglich, das Best vor dir mag nicht bestahn, du bleibst gerecht, ob du urteilest mich. Mein Heiland, du bist mir zu lieb, (AB) Mein Heiland, du bist mir zu lieb in Not und Tod gegangen und hast am Kreuz, als wie ein Dieb und Mörder da gehangen. Verhöhnt, verspeit und sehr verwund't: ach, lass mich deine Wunden alle Stunden mit Lïeb im Herzensgrund auch ritzen und verwunden.
Weicht ihr Feinde (SATB) Weicht ihr Feinde, weicht von mir, Gott erhört mein Beten. Nunmehr kann ich mit Begier vor sein Antlitz treten. Teufel weich! Holle fleuch! Was mich vor gekranket, hat mir Gott geschenket. HörwieklaglichfSATB) Hor', wie klaglich, wie beweglich dir die treue Seele singt, wie demütig und wehmütïg deines Kindes Stimme klingt. Lass dich finden, lass dien finden, dann mein Herze zu dir dringt. Lobe den Herrn (SATB) Lobe den Herren, der deinen Stand sichtbar gesegnet, der aus dem Himmel mit Stromen der Liebe begegnet. Denke daran, was der ANmachtige kann, der dir mit Liebe begegnet. Ach Gott vom Himmei sieh darein) Ach Gott, vom Himmel sieh doch drein und lass dich das erbarmen, wie wenig sind der Heil'gen Dein, verlassen sind wir Armen. Dein Wort lasst man nicht haben wahr, der Glaub ist auch verloschen gar bei allen Menschen Kindern.
Was ist die Ursach (SATB) Was ist die Ursach' aller solcher Plagen? Ach, meine SĂźnden haben Dich geschlagen. !ch, ach Herr Jesu, habe dies verschuldet, was Du erduldet. Ach Gott vom Himmel (SATB), 2. Kerstmis Ach Gott, vom Himmel sieh doch drein und lass dich das erbarmen, wie wenig sind der Heil'gen Dein, verlassen sind wir Armen. Dein Wort lasst man nicht haben wahr, der Glaub ist auch verloschen gar bei allen Menschen Kindern. O Herr, mein Gott, vergib's mir doch (SATB) O Herr, mein Gott, vergib mir's doch um Deines Namens willen und tu in mir das schwere Joch der Ăœbertretung stillen, dass sich mein Herz zufrieden geb' und dir hinfort zu Ehren leb' in kindlichem Gehorsam.
Christoph Graupner (1683-1760) Wie bald hast du gelitten
Kantate voor het Feest van de Besnijdenis voor koor, strijkers en basso continuo
1. Aria/Choral (SATB) Wie bald hast du gelitten, oteures Jesulein, du wirst ganz wund geschnitten, und fühlst schon Ach und Pein. Ach alleriiebstes Herz, der Purpur deiner Wunden vermehret alle Stunden den jammervollen Schmerz. (Choral) Ach wundervolle Liebe, dein Blut flïesst ganz allein aus einem solchen Triebe, dabei wir glücklich sein. Es schenkt uns Heil und Ruh und wendet uns darneben ein freudenvolles Leben, ja gar den Himmel zu. 2. Choral (SATB) Lass mich dies wohl bedenken, du schönes Gotteskind, und dir ein Herze schenken, das ewig treu gesinnt. Lass meinen alten Geist nur auch erneuert werden, so hab ich hier auf Erden, was mich schon selig preist.
J. L. Bach: Missa brevis
Koraal: Allein Gott in der Höh' sei Ehr Tekst: Nikolaus Decius, Rostock Gesang Buch, 1525. Melodie: Deutsch Evangelisch Messze, 1539
10
Alleïn Gott in der Höh sei Ehr Und Dank für seine Gnade, Darum, dass nun und nimmermehr Uns rühren kann ein Schade. Ein Wohlgefalln Gott ans uns hat; Nun ist gross Fried ohn Unterlass. All Fehd hat nun ein Ende. Wir beten an und loben dich, Wir bringen Ehr und danken, Dass du, Gott Vater, ewiglïch Regierst ohn alles Wanken. Ganz unbegrenzt ist deine Macht; Allzeit geschieht, was du bedacht. Wohl uns solch eines Herren! O Jesu Christe, Gottes Sohn, Für uns ein Mensch geboren, Gesandt von deines Vaters Thron Zu retten, was verloren; Lamm Gottes, heiliger Herr und Gott, Nimm an die Bitt von unsrer Not: Erbarm dich unser alleri O heiliger Geist, du höchstes Gut, Mit deinem Heil uns troste; Vor Satans Macht nimm uns in Hut, Die Jesus Christ erlöste Durch Marter gross und bitternTod. Wend ab all unser Leid und Not! Auf dich wir uns verlassen.
11
TOELICHTING bij het concert
Protestantse kerkmuziek en het koraal
De Reformatie begon in 1517, toen Maarten Luther zijn beroemde 95 stellingen op de deur van de slotkapel in Wittenberg spijkerde. Hoewel de misstanden in de kerk al veel langer bestonden bepaalde deze aanklacht het begin van de Reformatie en werd de kerk gespleten in een katholiek en een protestants deel. Maarten Luther was behalve theoloog ook musicus. Ook hij vond {met het concilie van Trente) dat kerkmuziek soms zo ingewikkeld was dat ze de aandacht afleidde van de tekst. Ook hij stelde een vereenvoudiging voor. Alleen deze vereenvoudiging werd veel fanatieker gerealiseerd dan wat het concilie (uiteindelijk na 20 jaar praten) voor elkaar kreeg. De eerste verandering was de vertaling van de liturgie in de volkstaal (bij Luther dus in het Duits). Tevens werden middeleeuwse, gregoriaanse en wereldlijke melodieën aangepast aan de toenmalige tijd en van nieuwe (Duitse) teksten voorzien. Ook werden er nieuwe melodieën gevormd. De melodieën werden metrischer en teksten werden opgemaakt in een strofische vorm (ze begonnen meer op dichtversjes te lijken}. Deze melodieën, die eenstemmig gezongen werden, noemen we koralen. Later werden de koraalmelodieën geharmoniseerd (dwz in een vierstemmige zetting voorzien van een harmonische
12
begeleiding), omdat protestantse componisten het koraal in omvangrijke koorwerken (zoals de cantate) wilden verwerken. Zo werd het koraal een belangrijke eenheidsscheppende factor in de protestantse kerkmuziek van de Barokperiode. De koraalmelodieĂŤn behoorden tot het collectieve geheugen van gelovigen en zeker van de componisten. In vele kerkmuziek diende de melodie van een gekend koraal als inspiratiebron voor verder verwerking en polyfone verwerkingen. Dat had een symbolische betekenis, maar was ook een soort uitdaging om melodische, polyfone en harmonische hoogstandjes te integreren. Bij een belangrijk 18de eeuws componist als Bach zien we dat het koraal als thema veelvuldig werd ingezet in delen van cantates, motetten en orgelwerk. Uiteraard werd elke liturgische muziek "onderbroken" door het zingen van de voor de liturgische tijd gepaste koralen. In de zuivere harmonische zetting die Bach vooral in de cantates gebruikte is de melodie bijzonder duidelijk. Deze kon dan ook door de gelovigen meegezongen worden (alhoewel het niet duidelijk is of dat ook werd gedaan). Bij Telemann en Graupner, beiden bekend als bedreven kapelmeesters, is het koraal natuurlijk ook alom tegenwoordig in hun kerkmuziek. Terwijl Telemann de koraalzettĂŻngen in passies en cantates bijzonder eenvoudig houdt (een rustpunt in de compositie? Een mogelijkheid voor niet-professionelen om mee te zingen?), ontplooit hij zijn polyfone kunsten binnen de beste traditie in de Missa Brevis. Ook Johann Ludwig Bach ziet de koraalmelodie als een leidraad doorheen een kunstig verwerkte compositie. Bij Graupner ligt dit anders. In zijn meer dan 1400 cantates is het koraal op enkele uitzonderingen na telkens aanwezig als opening of besluit van een liturgisch werk. Vermits hij schreef
13
voor een private hofkapel moest er niet gedacht worden aan gelovigen die zouden moeten kunnen meezingen. We kennen van hem meer dan 2000 koraalzettingen als onderdelen van zijn cantates. De verscheidenheid van instrumentale en vocale bezetting, karakter, tempo, toonaard en metrum is schier eindeloos, maar doorgaans is het formaat een vrij eenvoudige harmonische zetting van de koraalmelodie in de vocale partijen, voorafgegaan, onderbroken en gevolgd door vrij gecomponeerde en fantasierijke, expressieve instrumentale partijen. Vandaag een bloemlezing in de uniforme bezetting van strijkers. FH
14