KANTATA OP ZONDAG! ZO | 10.10.10 | 11:00 Ex Tempore olv Florian Heyerick
UITVOERDERS
PROGRAMMA
Amaryllis Dieltiens | sopraan Jonathan De Ceuster | altus Lothar Blum | tenor Gregor Finke | bas
Christoph Graupner (1638-1760) Cantates voor de 19de zondag na Trinitatis
Rainer Johanssen | barokfagot Instrumentaal Ensemble Ex Tempore Swantje Hoffmann en Caroline Bayet | barokviool Benoit Douchy | altviool Jan Bontinck | barokcello Jan Vandenborre en Wim Vandenbossche | traverso Florian Heyerick | leiding & continuo
In samenwerking met: Hogeschool Gent Conservatorium Universiteit Gent Graupner Gesellschaft (Darmstadt) Concerti Vocali (Brugge) Ex Tempore en Kantata (Gent) Florian Heyerick en Nicolas Achten
Cantate ‘Ach! grosser Helfer’ (J.C. Lichtenberg), GWV 1160/26 (19de zondag na Trinitatis, 27 oktober 1726) voor SATB, 2 fluiten, strijkers en basso continuo Concerto in C voor fagot, strijkers en basso continuo, GWV 301 Vivace – Largo e giusto - Allegro Cantate ‘Wohl dem, dem die Übertretungen vergeben sind’ (J.C. Lichtenberg), GWV 1160/53 (19de zondag na Trinitatis, 28 oktober 1753, ook dag van de apostelen Simon en Judas) voor SATB, strijkers en basso continuo
Aandacht! Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen.
2
TOELICHTING Kerkkantates van Christoph Graupner Florian Heyerick Christoph Graupner werd samen met tijdgenoten als Telemann, Fasch, Keiser en Heinichen in de laat-barok als een bijzonder waardevol musicus ingeschat. Getuige daarvan de omvang van zijn productie: een aantal opera’s, vele concerti en orkestsuites, klavierwerk en meer dan 1400 kerkkantates. Maar meer nog worden wij geboeid door de volgehouden kwaliteit van de meeste van deze werken, iets wat hem wijd verspreide erkenning bracht. Daarnaast zien we in de figuur van Graupner één der meest merkwaardige en volledige exponenten van de barokke componist in totaal en perfect dienstverband: de perfecte (hof)kapelmeester. Graupner studeerde o.a. bij Johann Kuhnau aan de Thomasschule in Leipzig, kwam als klavecinist in dienst van de opera in Hamburg en werd als uiterst begaafd kapelmeester in 1709 ‘meegetroond’ door de zeer muzikale Landgraf Ernst Ludwig von Hessen-Darmstadt. Graupner zou in Darmstadt blijven eerst als vice-, dan als hofkapelmeester - tot aan zijn dood in 1760, in dienst van de muziekminnende landgraven Ernst Ludwig en Ludwig VIII. Hij werkte er hard: na de dood van zijn vicekapelmeester Grünewald (1739) stond hij vrijwel alleen voor de zware taak om elke zon- en feestdag een nieuwe cantate te laten horen in de Schlosskirche, klavecimbelwerk te spelen en te componeren wanneer de graaf gasten bij de maaltijd ontving en het schitterende orkest te voorzien van interessante kamermuziek, orkestsuites en concerti. Door een dubbel ‘mirakel’ is quasi het volledige werk van Graupner in autograaf bewaard gebleven. Zijn manuscripten - vrijwel niets werd tijdens zijn leven (en tot op heden) uitgegeven - werden niet zoals hij wenste na zijn dood verbrand, maar waren het onderwerp van een juridisch dispuut tussen de landgraaf en Graupners erfgenamen. Slechts 60 jaar later werd er een vonnis geveld, maar niemand had nog interesse voor de muziek en men bewaarde het enorme archief uit een soort respect voor wat eens de glansperiode van de Hessische hofkapel was. Daarbij komt dat tijdens de Tweede Wereldoorlog het volledige werk buiten de stad werd bewaard, wat het een tweede maal voor verbranding behoedde. Van Graupner zelf weten we alles en niets. Niets omdat we van hem geen portret kennen en ook geen enkele beschrijving van karakter of persoonlijkheid, waardoor we over de ‘mens’ Graupner totaal in het duister tasten. Terzelfdertijd weten we alles, omdat zijn (muzikale) activiteiten sowieso van zondag tot zondag kunnen gevolgd worden, en elke officiële actie bevestigd wordt door een officiële akte binnen de zorgvuldige administratie van het Hessische hof. De enige noemenswaardige gebeurtenis in Graupners leven is de heimelijke
TOELICHTING kandidatuur voor de plaats van Thomaskantor na de dood van zijn meester Kuhnau. Op basis van de zgn. ‘Bewerbungskantaten’ kreeg hij inderdaad de plaats toegewezen, maar de landgraaf liet hem niet gaan en stond hem een aanzienlijke verhoging van zijn loon toe, waardoor Graupner tot de bestbetaalde muzikanten van zijn tijd behoorde. We weten allen dat ‘uiteindelijk’ Bach in Leipzig werd benoemd als derde keuze na Telemann en Graupner. De kerkmuziek van Graupner bestaat vrijwel uitsluitend uit cantates (1481!) geschreven tussen 1709 en 1754 in private opdracht van de landgraaf voor de hofkapel. Oratoria werden door de beide landgraven niet gewenst in de hofkapel, dus er zijn geen passies of andere grotere werken voorhanden. In deze muziek zien we het portret van een toegewijd en zeer bedreven musicus. Toegewijd, omdat hij schreef naar de smaak van zijn broodheer en zijn tijd. We zien bv. dat de stijl van de kantates zeer sterk wijzigt rond 1740: de nieuwe landgraaf immers hield er een specifieke en doorgaans wat meer naar het galante gerichte muzikale smaak op na. Zeer bedreven, omdat hij in de beste ‘Thomaner’ traditie de principes van de muzikale retoriek en affectenleer naar de tekst, het woord en zijn religieuze betekenis uitstekend hanteerde, tot grote waardering van tijdgenoten. Cantates golden als waardige muzikale commentaar (preek) op de bijbellezing van de zondag van het kerkelijk jaar. De teksten van de cantates zijn hoofdzakelijk geschreven door de hofdichters Lehms en Lichtenberg. Die laatste was een belangrijke religieuze, literaire en politieke figuur aan het begin van de Duitse ‘Aufklärung’, en schreef tussen 1719 en 1743 meer dan 1500 kantateteksten voor Darmstadt. Typische kenmerken van Graupners schrijfwijze worden uiteraard voor een groot deel bepaald door de praktische omstandigheden waarin hij moest werken. Het hof bezat geen koor, maar wel een zeer goede baszanger (vicekapelmeester Grünewald) en enkele goede sopranen. Daardoor zijn deze stemtypes oververtegenwoordigd in de cantates. Vooral in het latere werk zijn vokale ensemblestukken (koren) eerder zeldzaam. Daarentegen is de instrumentale verscheidenheid bijzonder groot (chalumeau, oboe d’amore, viola d’amore, hoorn, pauken, ...), daar het hof vele uitmuntende musici in dienst had. De vorm van de cantates, doorgaans koraalcantates, is weinig avontuurlijk maar volgt de principes van Neumeister: recieten (secco of accompagnato), da capo-aria’s en ensemblestukken (veelal koraalzettingen met instrumentale omspeling) wisselen elkaar af in de beste traditie. Door de lange beslotenheid van Graupners werk is de nood aan een omvattende en volledige studie van zijn muziek (en dan vooral van de enorme cantateproductie) tot op heden nog niet gelenigd. Binnen het kader van een doctoraal onderzoeksproject aan de Hogeschool Gent (Departement Conservatorium) werkt Florian Heyerick aan de ontsluiting van dit oeuvre.
3
4
TEKSTEN Cantate ‘Ach! grosser Helfer’ Accompagnato (B) Ach großer Helfer, Kraft der Schwachen, ein Wurm liegt hier vor dir, der Leib ist krank, die Seel’ befleckt mit Sünden, und mich gesund zu machen, will sich kein Retter finden. Ach großer Arzt, ach Jesu, Jesu, hilf du mir! Dictum/Arioso (B) – Psalm 85, 9-10 Ach dass ich hören sollte, dass Gott der Herr redete; dass Er Friede zusagte seinem Volk und seinen Heiligen. Doch ist ja seine Hilfe nahe denen, die ihn fürchten. Aria (A) Jesus wird mich nicht verlassen, nein! ich will ihn gläubig fassen, bis er mir geholfen hat. [fine] Ja, ich weiß, Er hilft mir Armen, Er ist brünstig im Erbarmen, reich an Hilfe, reich an Gnad’. (da capo) Choral (SATB) – 7de strofe van het koraal ‘Ich armer Mensch, ich armer Sünder’ Sprich nur ein Wort, so werd ich leben; sprich, dass der arme Sünder hör’: „Geh hin, die Sünd ist dir vergeben; hinfürter sünd’ge nur nicht mehr.“ Erbarme dich, erbarme dich, Gott, mein Erbarmer, über mich! Dictum/Aria (T) – Mattheüs 9,2 Sei getrost, mein Sohn, deine Sünden sind dir vergeben.
Recitativo (T) Mein Herz, sei fröhlich und zufrieden, die Seele ist geheilt. Und Gott, der diesen Trost erteilt, der hat auch vor des Leibes Pein die Hilfe schon beschieden. So muss des Leibes Not der Seele dienlich sein. Aria (T) Wertes Kreuz, durch deine Schmerzen kommt dem Herzen tausendfacher Segen ein. [fine] Wer dich in Geduld getragen, ach! der wird nach Leidenstagen sehr erquickt. Ja, wer sich vor Jesu bückt, der wird leib- und geistlich rein. (da capo) Recitativo (B) Verlachen fleischliche Gemüter den Trost, den uns das Kreuz beschert, nur hin! ihr Spotten schadet nicht. Die Güter, die Gott durch diesen Weg gewährt, sind nur ein Schatz vor treue Seelen. Und wenn gleich alles widerspricht: wer sich dem Herrn ergibt, dem wird er doch nicht fehlen. Choral (SATB) – 6de strofe van het koraal ‘Straf mich nicht in deinem Zorn’ Weicht ihr Feinde, weicht von mir, Gott erhört mein Beten. Nunmehr kann ich mit Begier vor sein Antlitz treten. Teufel weich! Hölle fleuch! Was mich vor gekränket, hat mir Gott geschenket. Transcriptie: Dr. Bernhard Schmitt
5
TEKSTEN Cantate ‘Wohl dem, dem die Übertretungen vergeben sind’ Dictum/Chor (SATB) – Psalm 32, 1-2 Wohl dem, dem die Übertretungen vergeben sind, dem die Sünde bedecket ist! Wohl dem Menschen, dem der Herr die Missetat nicht zurechnet, in des Geist kein Falsch ist! Recitativo (S) Der teure Trost kommt nicht von Menschen her, nur Gott allein kann solche hohe Gnade schenken. Und Er versagt sie nicht, o nein!, wenn nur der Mensch rechtschaff’ne Buße weist. Will Satan diese Hoffnung kränken, so macht sie Gottes Geist durch neue Lebenskraft gewiss. O Sünder! merke dies: wer noch im Sündenlager rastet, der ist noch nicht von seiner Schuld entlastet. Aria (S) Beuge dich, sündhaftes Herze! Gott ist nah, sprich Ihn nur an. [fine] Wo sich Reu’ und Glaube findet, da verbindet Seine Hand die Sündenwunden. Hast du diesen Trost gefunden, wer ist, der dir schaden kann? (da capo) Choral (SATB) – 7de strofe van het koraal ‘herr Jesu Christ, du höchstes Gut’ O Herr, mein Gott, vergib mir’s doch um Deines Namens willen und tu in mir das schwere Joch der Übertretung stillen, dass sich mein Herz zufrieden geb’ und dir hinfort zu Ehren leb’ in kindlichem Gehorsam.
Recitativo (B) Ja, wohl! Wem Gott die Sündenschuld vergibt, des Herz kann sich zufrieden geben. Wird er dem Herrn gefällig leben, dass er Ihn recht von Herzen liebt, wie selig wird er sein, er kann sich schon des Himmels freuen. O Mensch, stell dich bußfertig ein, der Kampf wird dich gewiss nicht reuen. Aria (B) Meine Sünde ist bedecket, Jesus hat sie abgetan. [fine] Ach, wie krank bin ich gewesen, Gott sei Dank, ich bin genesen. Lacht die Welt, Jesus, der mich hergestellt, überzeuget ihren Wahn. (da capo) Accompagnato (T) Ach Jesu, endet sich mein Leben, so sprich auch: „Sei getrost, mein Sohn, denn deine Sünden sind vergeben.“ So zieht mein Geist getrost von dieser Welt davon. Choral (SATB) Stärk mich mit deinem Freudengeist, heil’ mich mit Deinen Wunden; wasch’ mich mit Deinem Todesschweiß in meiner letzten Stunden und nimm mich einst, wenn Dir’s gefällt, in wahrem Glauben aus der Welt, zu Deinen Auserwählten. Transcriptie: Dr. Bernhard Schmitt
6
BIO Amaryllis Dieltiens De Belgische sopraan Amaryllis Dieltiens studeerde zang bij Lieve Vanhaverbeke en haar huidige zangcoach Margreet Honig. In februari 2004 studeerde zij af aan het Conservatorium van Amsterdam. Ze specialiseerde zich gedurende twee jaar verder in opera aan De Nederlandse Opera Academie. Het repertoire van Amaryllis Dieltiens reikt van de vroege barok tot en met de 20ste eeuw en dit in zowel het oratorium- als operagenre. Jonathan De Ceuster Contratenor Jonathan De Ceuster studeerde concert-en operazang bij Marcel Vanaud, Annie Frantz, Céline Scheen en Pascal Devreese aan het Conservatoire Royal de Musique de Bruxelles van 2000 tot 2002. Hij was 4 jaar verbonden als solist aan de Vlaamse Jeugdopera. In 2002 startte Jonathan een specialisatie in barokzang aan het Conservatoire Régional de Musique de Metz (Frankrijk) bij Monique Zanetti. Lothar Blum Lothar Blum studeerde aan de Robert-Schumann-Hochschule in Düsseldorf bij Brigitte Dürrler. Verder volgde hij masterclasses bij Schreier, Kurt Equiluz en het Hilliard Ensemble. Zijn interesse gaat hoofdzakelijk uit naar geestelijke muziek uit de barokperiode, en vooral evangelistenrollen. Gregor Finke Gregor Finke studeerde aanvankelijk kerkmuziek aan de Folkwang-Hochschule Essen. Daarna vervolmaakte hij zich in oude muziek en historische uitvoeringspraktijk aan het Sweelinck-Conservatorium Amsterdam bij Peter Kooy en Max van Egmond. Rainer Johannsen Rainer Johannsen studeerde blokfluit in Maastricht en Amsterdam, en tegelijk barokfagot bij Michael McCraw (Keulen) en Lorenzo Alpert (Genève). Van 1995 tot op het einde was hij solo-fagottist bij het befaamde Musica Antiqua Köln van Reinhard Goebel.
7
NIEUWS Muziekcentrum De Bijloke Gent zoekt vrijwilligers Muziekcentrum De Bijloke Gent zoekt enthousiaste vrijwilligers voor ticketcontrole, zaalbegeleiding, vestiaire, verkoop, bar of promotie. Wij zoeken zowel vrijwilligers voor overdag als ‘s avonds. In ruil bieden wij een correcte vrijwilligersvergoeding of gratis concerttickets. Bezorg je gegevens aan Sophie Cocquyt via sophie.cocquyt@debijloke.be CD Graupner Van vrijdag 10 tot en met zondag 12 december vindt in Muziekcentrum De Bijloke Gent het Graupnerfestival plaats. Ter gelegenheid daarvan wordt de cd ‘Ein Weihnachtsoratorium’ met muziek van Graupner uitgebracht. De cd is een samenwerking tussen Muziekcentrum De Bijloke Gent, Hogeschool Gent, vzw Volksvermogen en Ricercar. De cd zal tijdens het Graupnerfestival te koop zijn in Muziekcentrum De Bijloke Gent en natuurlijk vindt u hem ook in de betere platenhandel. Turquaze Op 23 september ging de film ‘Turquaze’ van de Gentse regisseur Kadir Balci in première. In deze kroniek van een Turkse familie in Gent speelt Muziekcentrum De Bijloke Gent een opgemerkte rol. Een aantal scènes werd gefilmd in De Bijloke. De muziek van de film ‘Turquaze’ werd gecomponeerd door Bert Ostyn, zanger en auteur/componist van de Belgische band Absynthe Minded. Het was Muziekcentrum De Bijloke Gent die regisseur en componist met elkaar in contact bracht. ‘Turquaze’ is Berts eerste filmscore. Voor ‘Turquaze’ componeerde hij zowel klassieke muziek (een strijkkwartet gespeeld door Spiegel String Quartet) als wereldmuziek en popsongs. ‘Turquaze’ speelt nu in de Gentse filmzalen.
Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00, za 13:00 - 17:00 t. 09 269 92 92 e. tickets@debijloke.be w. www.debijloke.be Colofon Tekst programmaboekje | Florian Heyerick Coördinatie programmaboekje | Sophie Cocquyt Verantwoordelijke uitgever | Daan Bauwens © Muziekcentrum De Bijloke Gent
8
BiNNENKORT ZO | 10.10.10 17:00 | Docenten in concert
WO | 27.10.10 20:00 | East of Eden
Bram Nolf, Rik Vercruysse, Guy Penson
Ustad S. Dagar & zonen (zang)
Beethoven, Schumann, Reinecke
Noord-Indiase drupad
DO | 14.10.10 20:00 | Voix Gras
DO | 28.10.10 20:00 | Symfonisch 1+
Cunfraterna di u Santissimu Crucifissu di
Ronald Brautigam (pianoforte)
a pieve di a Serra
Beethoven, Agsteribbe
Corsicaanse gezangen voor de doden en de levenden
ZA | 30.10.10 20:00 | Symfonisch 3 Brussels Philharmonic, Michel Tabachnik
VR | 15.10.10 20:00 | Symfonisch 2
(dirigent), Christiane Oelze (sopraan)
Symfonieorkest Vlaanderen, Andreas
Strauss, Brahms
Delfs (dirigent), Andreas Haefliger (piano)
WO | 03.11.10 20:00 | Jazz Mix (in Vooruit)
Kernis, Chopin, Schumann
John Scofield Trio
ZA | 16.10.10 20:00 | Miry
ZO | 07.11.10 11:00
Tetzlaff Quartett
Florian Heyerick, Ex Tempore
Haydn, Dvorak, Schönberg
Graupner: Kantata!
ZO | 17.10.10 15:00
WO | 10.11.10 20:00 | Jazz
B’Rock
Brussels Jazz Orchestra
Vijf jaar barokorkest B’Rock
Bert Joris (trompet, composities)
WO | 20.10.10 20:00 | Jazz
VR | 12.11.10 20:00 | Musica Antiqua 2
Dave Holland Quintet
Ensemble Zefiro, Alfredo Bernardini (muzikale leiding)
ZA | 23.10.10 20:00 | East of Eden mix
Il barbiere di Siviglia
(in De Centrale) Brooklyn Rider, Kayhan Kalhor
ZA | 13.11.10 20:00 | East of Eden Mix
(kemanche)
(in De Centrale)
Silent City
Ablaye Cissoko (zang & kora) Senegalese koratradities
ZO | 24.10.10 16:00 | De Bijloke Jong DeFilharmonie, Peter Billoen (dirigent),
ZA | 13.11.10 20:00 | Symfonisch 2
Dimitri Leue (acteur)
Symfonieorkest Vlaanderen, Seikyo
Kidconcert: Het Zwanenmeer (6+)
Kim (dirigent), Ronald Van Spaendonck (klarinet)
ZO | 24.10.10 17:00 | Docenten in concert Gents Saxcollectief Goddaer, Legley, Bach, Jones, Reich
Mozart, Schumann