GİRİŞ İnsanlığın gülü tanıdığı en eski tarihlerden itibaren, güzel kokusu ile insanları cezp etmişti. İnsanlar bu kokuyu sadece çok kısa süren gül mevsiminde koklamakla yetinmemiş, bu vazgeçemediği kokuya daha uzun zaman sahip olmak istemişti. Gülün güzel kokusunun kalıcı hale getirilmesi serüveni uzun soluklu ve çok renklidir. Gülsuyunun elde edilmesi tarihi de bunun içinde ve özel bir yere sahiptir. Tarihte güllerin kokusu önce uygun yağlara nakledilmiş, daha sonra insanlığın keşfettiği “ruhunu yakalamak” usulü yani damıtma ile elde edilen ürünler ortaya çıkmış “gülsuyu” haline gelmiştir. Son aşama da bu gülsuyunun içindeki güzel kokulu yağ taneciklerini toplamak, hatta bu yağları elde etmek için çaba harcamak yani gülyağı dediğimiz “gül esansı” elde etmek olmuştu. Gülsuyu gül yağı elde etme sanatının bulunmasından çok önce vardı ve çok uzun zaman özellikle bunun için güller damıtıldı. Gülyağı ön plana çıktıktan sonra da bu ürün başta tabiplerin sonra kadınların vazgeçemedikleri bir madde olarak bugüne kadar geldi. Gül kokusunu kalıcı yapmanın ilk durağı yağlarla maserasyon, yani gül çiçeklerinin uygun bir yağ içinde belli usullerle bekletilmesi ve süzülerek yağın alınması idi. Bu usul önemli medeniyetlerde ve çok uzun bir süre kullanılmıştı. Antik dönem Mısır, Mezopotamya, Hind ve Çin de gülün kokusunu yağ içine alma tekniğini uyguluyorlardı. Bunun için genellikle ko-
kusuz sıvı yağlar, gül için özellikle taze susam yağı veya zeytinyağı kullanılıyordu. Taze çiçekten, kurutulmuş çiçekten veya çiçeklerin kaynatılması ile elde edilen suların yağlarda ısıtılması ve sonra süzülerek kullanılması en çok kullanılan tekniklerdi. MS 1. yüzyılda yaşayan Dioscorides “Materia Medica” adlı kitabında ve Orta çağ tıbbında oleum rosarum, oleum rosatum gibi adlarla bu usulle elde edilen gül yağları kaydedilmişti.419 Narin ve kısa ömürlü olan güzel kokulu gülün vazgeçilemeyen kokusuna sahip olmak için geliştirilen diğer teknik de sularla maserasyonu idi. Gülün sularla çalkalanması ve elde edilen güllü sular da tarihte çok kullanılmıştır. Bu uygulamanın hemen ardından güllerin damıtılması ve bunun sonucunda elde edilen gülyağı ve özellikle gülsuyu tarihteki yerini almıştı. Gülün güzel kokusunun damıtma ile elde edilmesinden uzunca bir süre sonra kimya sanatı laboratuarda sentetik gül kokusunu elde etti. Bu tarihsel süreç içinde gülerin damıtılmasının serüveni uzun soluklu ve önemlidir. İlk Kayıtlarda Güllü Sular ve Damıtma Gülün damıtılmasından önceki uzun bir dönemde gül çiçeğinin su ile ekstraksiyonu kullanılmıştı. Bu teknik; faydalı bitki ve çiçeklerin 419 Gunther, Robert T. “The Greek Herbal Of DIOSCORIDES”. Illustrated By A Byzantıne A.D. 512. Englıshed By John Goodyer A.D. 1655.Edıted and Fırst Prınted A.D. 1933. Hafner Publıshıng Co. 1959.
Gül Şehri Diyarbakır Sempozyumu 24 Mayıs 2011 351