Gül Şehri DİYARBAKIR yeni kalkmışların ve loğusaların “hoş kokulu nesneler koklamaları” tavsiye edilir ki bu kokular içinde gül ön sıralardadır.35 Bayılmalarda Ferahlatıcı Etkisi Gülsuyunun eskiden çok kullanılan bir şekli bayılmalarda kullanılmasıdır. Bayılanlara hemen bir gülsuyu şişesi getirip yüzünü başını ovmak Osmanlı adetlerinde çok uygulanıyordu. Bu usul kaynağını hekimlerin tavsiyesinden alıyordu; Salih bin Nasrullah “Gayetül Beyan” adlı tıp kitabında “ gülsuyu bayılmayı giderir, hararetten olan yürek kabarmasına karşı çok yararlıdır” der. Tıp kitaplarındaki bilgilerin önemli kısımlarını “Mârifetnâme” sine alan İbrahim Hakkı “Gülsuyu baygınlığa faydalı, ateşli baş ağrısını geçiricidir” der. Mevlânâ Mesnevisinde “ bayılan bir deri tabaklayıcısının hikayesi” de “….adamın başı döndü , olduğu yere düşüp yığıldı. Birisi, elini kalbine götürüyor, öbürü yüzüne gülsuyu serpiyordu.” diyerek bu tıp uygulamasını yazıyordu36 . Gülsuyunun beyne kuvvet verici ve zekâyı açı35 Celâlüddin Hızır (Hacı Paşa) Müntahab-ı Şifâ, Giriş Metin, Zafer Önler, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yay.: 559, Ankara 1990. s. 16. Tabîb İbn-i Şerîf , Yâdigâr ; 15. yüzyıl Türkçe Tıp kitabı Yâdigâr-ı İbn-i Şerîf, Ed. Orhan Şahin, Yerküre Yay.. Cilt 1,İstanbul 2003. s. 89. 36 Mevlana Celalettin Rumi, Mesnevi, Tercemesi ve Şerhi. Terceme ve şerheden Abdülbaki Gölpınarlı. II. Baskı, Inkılap ve Aka Basımevi. İstanbul, 1983. Cilt IV. S. 370.
30
cı etkisi İbn-Sînâ ve İbnül-Baytâr tarafından belirtilmişti. Osmanlı hekimlerinden Geredeli İshak b. Murat37 ve Salih bin Nasrullah38 da kitaplarında bu etkiyi bildirirler. Baş Ağrısına İlaç Osmanlı hekimlerinin kullandıkları tıp kuralları içinde sıcak nitelikli baş ağrılarında, ateşli hastalıklarda veya sıcak nitelikteki hastalıkların sebep oldukları baş ağrılarında gülsuyu vazgeçilmez bir ilaçtı. Çünkü serinletici ferahlatıcı etkisiyle hastalığı geçirirdi. 15. yüzyılda yaşamış önemli hekimlerden Mârdâni “Müntehab” adlı eserinin baş hastalıklarını anlatan kısmında “(…)eğer sayrunun başı ağrıdığı halde gönlü döner ise gülsuyunu başına sürmek ve gülü , menekşeyi koklamak gerek..” der. Ayrıca çok içki içmekten hasıl olan baş ağrısı ve sıcak basmasında tedavi olarak başı gülsuyuyla ovmak gerektiğini bildirir39 . Aynı yüzyılda yazılan “Kitâbü’l Mühimmât” da; hastanın “sıcak” nitelikteki baş ağrısında gülsuyu ve gül yağıyla başı ovmanın, “kuru” nitelikteki baş ağrısında gülsuyu ile hazırlanan şuruplardan içmesinin tedavi edici olduğunu yazar40 . Bu özellikler gülün ve gülsuyunun 37 Geredeli İshak b. Murat, age. s. 92. 38 Salih bin Nasrullah, age. s. 115. 39 Abdülvehhâb bin Yûsuf ibn-i Ahmed el-Mârdânî. Kitâbu’l-Müntehab fî’t-Tıb.(823/1420). Haz. Ali Haydar Bayat. İstanbul 2005. s. 99. Altıncı Makale başta olan illetleri bildirir. S. 100. 40 “Kitâbü’l Mühimmât” Haz. Sadettin Özçelik. XV.