2. Sarplaninsko-poloski region - verzija 2

ШАРПЛАНИНСКОПОЛОШКИ регион

ШАРПЛАНИНСКО-ПОЛОШКИОТ РЕГИОН СЕ НАОЃА СЕВЕРОЗАПАДНО ОД СКОПЈЕ. СООБРАЌАЈНО Е ПОВРЗАН СО МАГИСТРАЛНИОТ ПАТ ОД СКОПЈЕ ЗА ОХРИД.

Попова Шапка - снежно доживување Popova Shapka - snowy thrill

5 Релјеф. Шарпланинско-полошкиот регион го чинат Полошката Котлина со планинските масиви кои ја заобиколуваат: Шар Планина, Жеден, Сува Гора и ограноци од Бистра. Котлината се одликува со типична рамница на околу 400500 метри надморска височина и стрмно издигнати живописни планини кои достигнуваат над 2.700 метри надморска височина. Присутна е голема геолошка, релјефна, климатска, флористичка и антропогена разновидност. Реки и езера. Најзабележителни се горното течение на реката Вардар до Дервенската Клисура, живописната долина на Пена, Лакавица и голем број планински реки. На Шар Планина има околу 30-тина глацијални езера. Најголеми се Боговинско Езеро, Црно Езеро, Бело Езеро, Голем Ѓол, Мал Ѓол, Кривошиско Езеро, Големо Езеро, Мало Езеро и други. Регионот изобилува со извори и врутоци. Клима. Шарпланинско-полошкиот регион има типична континентална клима со посебни температурни специфичности на топли лета и студени зими, со остар преод од зимата кон летото. Просечните годишни температури во Полог изнесуваат 11°C во Тетово и околу 10°C во Гостивар, додека на Попова Шапка на Шар Планина изнесуваат 4,6°C, така што на планинските масиви во овој регион владее типична планинска клима. Во Полог просечната количина на врнежи изнесува околу 800 мм, а на планините околу 1.100 мм. Врнежите се поизразени во зимскиот период од годината и од нив голем процент се снежни, кои создаваат услови за зимско-спортски туристички активности. Флора и фауна. Релјефната дисецираност, релативните висински разлики, геолошката разновидност, присуството на вода и карактеристичната клима овозможиле развој на разновиден растителен свет претставен со разновидна дендрофлора (бука, даб, бреза, костен, габер, бор) и тревна вегетација, со присуство на ендемични и ретки видови. Во регионот се среќаваат разновидни видови крупен и ситен дивеч: мечка, волк, срна, дива коза, дива свиња, зајак, како и разни видови птици и влекачи. Сообраќајни правци. Од овој регион се одвојуваат сообраќајниците кон мавровско-дебарскиот крај и кон Косово. Низ регионот има поголем број локални сообраќајни правци.

Sempervivum kosaninii кошанинова чуваркуќа - редок вид од високопланинската зона на Шар Планина кoshan's guard house - a rare type from high mountain zone on Shar Planina

SHAR PLANINAPOLOG region

SHAR PLANINA-POLOG REGION IS LOCATED NORTHWEST FROM SKOPJE. THE HIGHWAY FROM SKOPJE TO OHRID IS THE TRAFFIC CONNECTION. Relief. Shar Planina-Polog region occupies Polog Valley surrounded by mountain massifs: Shar Planina, Zeden, Suva Gora and some parts of Bistra. The valley is a typical plain at 400-500 meters altitude and steep erected picturesque mountains which can reach altitude of 2.700 meters.

There is a great geological, relief, climate, flora and anthropogenic diversity.

Rivers and lakes. The most remarkable is the upper course of the river Vardar to Dreven Gorge, the picturesque valley of Pena, Lakavica and numerous mountainous rivers. There are about 30 glacial lakes on Shar Mountain. The biggest are Bogovinsko Lake, Black Lake, White Lake, Golem Gjol, Mal Gjol, Krivoshisko Lake, Great Lake, Small Lake and some other lakes. The region abounds with springs and vortexes.

Climate. Shar Planina-Polog region has a continental climate specific temperature characteristics of hot summers and cold winters , the change from winter into summer is very sharp. Average annual temperatures in Polog are: 11°C in Tetovo and about 10°C in Gostivar , on the other hand it is 4,6°C on Popova Shapka on Shar Mountain therefore the climate of the mountain massifs in this region is typically mountainous. The average rainfall is about 800 mm in Polog, and about 1.100 mm on the mountains. Rainfall but mainly snowfall is more intensive during winter period therefore conditions for wintersports activities are provided.

Flora and Fauna. Relief dissection, relative height differences, geological differences, presence of water and specific climate has provide development of diverse flora including various kinds of dendro flora (beech, oak, chestnut, hornbeam, pine) and plant vegetation where are present some endemic and rare species. There are various species of big and small game in this region, such as: bears, wolves, deer, wild boars, rabbits as well as various birds and reptiles.

Traffic routes. Main traffic routes are towards Mavrovo-Debar region and Kosovo. There are numerous local roads.

ШАРЕНА ЏАМИЈА живописно насликани орнаменти во спој со интересна урбанистичка целина COLOURFUL MOSQUE picturesque painted ornaments in connection to an interesting urban unit

ЛЕШОЧКИ МАНАСТИР богата историја, вреден фрескоживопис, духовен блесок LESHOK MONASTERY rich history, valuable frescoes, spiritual bliss

ПОПОВА ШАПКА зимски спортови и летни прошетки во прегратките на Шар Планина POPOVA SHAPKA winter sports and summer walks in the bosom of Shar Mountain

ВРУТОК чувството да се застане до изворот на Вардар е чудесно VRUTOK to stand next to Vardar's Source is an amazing feeling

Тетово на дланка - поглед од Калето Tetovo on a palm - a view from Kale

Тетово СРЕДИШТЕ НА КУЛТУРИ ЖИВОТ ВО ДУХОТ НА ТРАДИЦИИТЕ НА ГРАЃАНСКИТЕ ОПШТЕСТВА

Тетово, еден од најстарите градови во Македонија, денес се наоѓа на раскрсница на два меѓународни коридори - Коридор 8 кој поминува низ Тетово и Коридор 10 кој поминува на 40 километри од Тетово.

Т

етово е лоцирано во подножјето на Шар Планина, на надморска височина од 450 до 500 метри. Поголемиот дел од градот лежи во рамничарскиот дел, а постариот дел од градот се простира на ридот Балтепе (806 метри надморска височина). Како централно место во Долни Полог, во Тетово се вкрстуваат неколку поважни сообраќајници. Со соседните градови Скопје и Гостивар е поврзан со автопат, а преку Вратница и Јажинце со Јадранската магистрала. Тетово остварува контакт со Западна Македонија и Скопје и преку железнички сообраќај.

6 ш а р п л а н и н с ко - п ол о ш к и р е г и о н

450-500 метри надморска височина meters altitude

XIII

век првпат се споменува како населба century it was mentioned for the first time as a settlement

70.000 жители inhabitants

Како населба под името Хтетово се споменува од XIII век. Старата населба била околу манастирот Св. Богородица Хтетовска, на излезот на реката Пена од Шар Планина. Во чест на св. Богородица Хтетовска во XIV век се одржувал голем панаѓур. Околу средината на XV век населбата е преименувана во Тетово.

Tetovo A MEETING POINT OF CULTURES LIFE POSSESSING THE SPIRIT OF CIVIC SOCIETIES

Со доаѓањето на Турците во XV век , во Тетово се градат бројни јавни и верски објекти од исламската култура: џамии, теќе, јавни кујни за сиромашното население, амами (јавни бањи), фонтани (шадрвани). За време на османлиската власт, во XVII век Тетово било и значајно црковно средиште.

Tetovo, which is one of the oldest cities in Macedonia, is located on the crossroad of two international corridors-Corridor 8 goes via Tetovo and Corridor 10 goes by Tetovo 40 kilometres away.

Мултиетничка средина Во демографска смисла, во Тетово живеат околу 83% Албанци, околу 12% Македонци и 5% Турци, Роми, Срби и други, а според верската припадност, над 80% припаѓаат на муслиманската вероисповед, а останатите на православната. Во долгиот историски развој на Тетово се испреплетуваат голем број култури, секоја со своја трага во современиот живот на градот, што го прави една од најдинамичните градски средини во Македонија.

Multi-ethnic environment On one hand, taking into consideration demography in Tetovo there live about 83% Albanians, about 12% Macedonians and 5% Turks, Roma, Serbs and other nationalities and on the other hand, taking into consideration religion over 80% are Muslims and the others are Orthodox. During the long historical prosperity of Tetovo, various cultures are mixed up and each of them has left a mark on the contemporary city life, which makes it one of the most dynamic cities in Macedonia.

Зградата на старата железничка станица, урната за време на скопскиот земјотрес во 1963 година со застанатиот часовник во 5 часот и 17 минути.

T

etovo is located in the foothills of Shar Mountain at an elevation ranging from 450 to 500 meters. The larger part of the city lies in the flatland area, whereas the older part of the city is spread on the hill called Baltepe (at 806 meters altitude).

Tetovo, as a central part in Dolni Polog (Lower Polog), has an excellent location and several important traffic roads intersect here. It is connected by highway with neighbouring cities Skopje and Gostivar and through Vratnica and Jazince with Adriatic Magistral Road. Tetovo has a contact with Western Macedonia and Skopje by railway too.

It is mentioned as a settlement Htetovo in the thirteenth century.

The earliest settlement was around the Monastery of the Mother of God of Htetovo, at the outflow of the River Pena from Shar Mountain. There was held a big fair honouring the Mother of God of Htetovo in the fourteenth century.

In the mid-fifteenth century this settlement was renamed in Tetovo.

The building at the Old Railway Station Тетовскиот грав, јаболката, доматите, пиперките was demolished during Skopje earthquake in 1963 и кромидот се познати обележја на тетовскиот крај and clock's hands stopped Tetovo's beans, apples, tomatoes, peppers and onions at 17 minutes past 5. are famous features of Tetovo Region

Upon the fall of Ottoman rule in the 15th century, a lot of public and sacral buildings of Islamic culture were built in Tetovo: mosques, teke, public kitchens for poor inhabitants, hamams (public baths), fountains (sadirvans).

7 shar planina-polog region

Тетово популациски расте по балканските војни. Вистинскиот раст на Тетово, популациски и економски, се забележува по Втората светска војна, кога се здобива со современи одлики на економски, административнополитички и културно-образовен центар. Во XX век, Тетово се истакнува како трговско и занаетчиско место и индустриско средиште во регионот. Населението во градот е со различна етничка структура. Од пописната 1948 до 1994 година населението во Тетово е во постојан пораст. Бројот на население се зголемил за повеќе од три пати (1948 година - 17.132 жители; 1961 година - 25.357 жители; 1981 година - 46.523 жители; 1994 година - 65.318 жители, а во 2002 година околу 70.000 жители), со посебно нагласен пораст од 1971 до 1994 година, со забележително висок природен прираст кај албанската популација. Водечко место во економскиот развој на Тетово имаат индустријата (електрометалуршката, текстилната, дрвната и прехранбената), земјоделието (особено овоштарството со познатото тетовско јаболко и полјоделството со пченката и гравот), занаетчиството, трговијата и туризмот. n

Upon the fall of Ottoman rule in the 17th century, Tetovo was a particularly important ecclesiastical seat.

Population increase was marked in Tetovo after Balkan Wars.

Nevertheless, the great development-both in terms of population and economy in Tetovo occurred after the Second World War, when the city obtained contemporary features of an economic, administrative - political and cultural-educational centre. Tetovo is remarkable trade crafts and industrial centre in the region in the twentieth century.

The ethnic structure of the city is various. Number of inhabitants in Tetovo was constantly increasing from 1948 to 1994.

The number of inhabitants was increased more than three times (1948 - 17.132 inhabitants; 1961 - 25.357 inhabitants; 1981 - 46.523 inhabitants; 1994 - 65.318 inhabitants, and in 2002 about 70.000 inhabitants), great population increase was marked from 1971 to 1994 and high natality rate of Albanian population was marked.

Industry (i.e. the electro metallurgical, textile and food industry) has a leading place in economic progress of Tetovo, followed by agriculture (i.e. fruit - growing, primarily in terms of famous apples, and farming, primarily in terms of corn and beans), as well as craftsmanship, trade and tourism. n

Тетовско Кале (XIX век) импозантна тврдина од османлискиот период

Тетовското кале е тврдина од поново време, изградена околу 1820 година. Се наоѓа во непосредна близина над Тетово, во подножјето на Шар Планина. Има надморска височина од околу 800 метри, а во однос на градот се издига со околу 300 метри. Изградбата ја започнал Реџеп-паша и ја продолжил неговиот син, Абдурахманпаша. Калето е градено од бигор и делкан камен. Денешниот археолошки комплекс се состои од ѕидини, во чија внатрешност се наоѓаат пет сараи, бања, магацини, големи кујни, трпезарија и бунар. Од постарите објекти, тука се наоѓа црквата Св. Атанасиј од XIV век. На ѕидините на Калето постоеле и кули, а постојат и остатоци од подземен затвор и три тунели, кои од Калето водат кон Тетово, кон селото Ларци и кон реката Пена.

6 ш а р п л а н и н с ко - п ол о ш к и р е г и о н

Tetovo Fortress (19th century) an impressive citadel dating back to Ottoman period Tetovo Fortress is a citadel dating back to recent period, it was built in 1820.

It is located nearby Tetovo in the foothills of Shar Mountain. It is located at 800 meters altitude and it is about 300 meters above the city.

The construction was initiated by Redzep Pasha and continued by his son Abdurahman Pasha.

This fortress was constructed by using travertine and hewed stone blocks.

Now, the archaeological complex encompasses walls, in the internal part there are five seraglios, a bath, storages, big kitchens, a dining room and a well. The church St. Athanasij dates back to the 14th century.

There were towers on the walls of the fortress, and there are remains of underground prison and three tunnels, which led to Tetovo, the village Larci and the River Pena.

Црква Св. Кирил и Методиј еден од најубавите православни храмови во Полог Св. Кирил и Методиј е соборна црква во стариот дел на Тетово. Изградена е во периодот од 1903 до 1918 година, а осветена е во 1925 година. Фрескоживописот го изработил Данило Несторовски во 1924 година. Црквата претставува трикорабна базилика со централна купола.

Church of St. Cyril and Methodius one of the most beautiful orthodox temples in Polog St. Cyril and Methodius is an assembly church located in the old part of Tetovo. The church was being built in period from 1903 to 1918, and it was consecrated in 1925.

The frescoes were painted by Danilo Nestorovski in 1924.

The church is a three-nave basilica with a central dome.

Етно-музеј во Џепчиште музеј во просторија од седум квадратни метри

Ethno-museum in Dzepchishte

На пет километри од Тетово, во приватна викендичка во селото Џепчиште, се наоѓа мал етно-музеј, со експонати кои датираат од VIII век п.н.е. до XX век. Во внатрешноста има место само за еден посетител. Експонатите се изработени од различни материјали (керамика, бакар, железо), а поставката ја збогатуваат експонати кој ги донеле Македонци и Албанци, жители на овој крај. Музејот има амбиција да се запише во Гинисовата книга на рекорди како најмал етно-музеј во светот.

a museum located in room of seven square meters There is a small ethno-museum with exhibited objects raging from 8th century BC to the 20th century, located in a private holiday-house in the village Dzepchishte, five kilometres from Tetovo. The room has a capacity only for one visitor. The exhibited objects are made from various materials (such as ceramics, copper, iron) and this exhibition has been enriched with exhibiting objects brought by Macedonians and Albanians, inhabitants of this region. This museum has an ambition to be recorded in the Guinness World Records as the smallest ethno-museum in the world.

7 shar planina-polog region

Шарена џамија (XV век) живописно насликани орнаменти во спој со интересна урбанистичка целина

Шарена џамија е споменик на културата од XV век, кој е надграден и проширен во XIX век од страна на Абдурахман паша, турски феудален господар на Тетовскиот пашалак. Се наоѓа во стариот дел на Тетово, покрај реката Пена. Претставува еднопросторна квадратна градба со архитектонска комбинација на барокниот и неокласичниот османлиски градежен стил. Податоците за историјата на Шарената џамија и за околните објекти се врежани во записите издлабени на мермерните плочи поставени над нејзината влезна врата. Шарената џамија со нејзината фасада е посебно привлечен споменик на културата во Тетово. Бројните живописно насликани орнаменти, сликовитоста и употребените сликарски техники претставуваат раритет и извонредно дело на исламската архитектура. Тие се дело на искусни мајстори од Дебар, кои освен што ја насликале џамијата однатре и однадвор, истовремено го декорирале и дервишкото Арабат-баба теќе и неколку приватни куќи на бегот. Особено е живописана јужната страна која се гледа од главниот пат што води кон Гостивар.

Желбата на Хуршиде Во состав на џамијата постои турбе каде е погребана ќерката на бегот, анамата Хуршиде, со потекло од Анадолија, чија желба била да биде погребана во Тетово, како и богато декориран камен шадрван и ан. Во составот на овој амбиент се наоѓа и зачуваниот амам, кој денес е уметничка галерија.

Colourful Mosque (15th century) picturesque painted ornaments in connection to an interesting urban unit

The Colourful Mosque is a monument of culture built in the 15th century, it was built up and broaden in the 19th century by Abdurrahman Pasha, Turkish feudal lord of the Tetovo Pashalik (pasha's district). It is located in the old part of Tetovo by the river Pena.

It is square one room building possessing architectonic combination baroque and neoclassical Ottoman building style. The data about the history of the Painted Mosque and the surrounding buildings are engraved in the marble plates placed above the entrance door.

The Colourful Mosque having its facade is considered as one of the most attractive cultural monuments in Tetovo. The numerous picturesquely painted ornaments, the graphic and painting techniques represent rarity and extraordinary work of the Islamic architecture. They are the work of skilled masters from Debar, who did not only paint the interior and the exterior of the mosque, they also decorated the dervish Arabatbaba Tekke and several private houses of the Bey. Especially picturesque is the south side which can be seen from the main road to Gostivar.

Hurshide's wish -There is a turbe within the mosque where the daughter of the Bey, the Muslim lady Hurshide originating from Anatolia was buried, whose will was to be buried in Tetovo, and a richly decorated stone fountain, bath and an inn. There is a well preserved hamam (Turkish bath) which is an art gallery now.

Арабат-баба теќе (XIX век) вековно средиште на културата и верскиот живот

St. Andreja Monastery, Matka (1389) rarely kept form of free cross in Macedonia

Арабат-баба теќе е изградено во XIX век од страна на Реџеп паша и неговиот син Абдурахман паша. Претставува верски објект, покрај турбето на Серсем Али-баба од XVI век. Во текот на историјата, покрај исламската вероисповед, во теќето се развивале и културата и образованието. Во комплексот се зачувани шадрван, кула, турбе, кујна со трпезарија, чешма, гостински конак, дервишхане и харемлак. Во теќето имало активен дервишки живот до 1912 година, кој се обновил во периодот од 1941 до 1945 година. Денес во овој комплекс се наоѓа Народниот музеј на Тетово.

Arabat-Baba Teke (19th century) a meeting point of cultural and spiritual life

Arabat-Baba Teke was built in the 19th century by Redzep Pasaha and his son Abdurahman Pasha. It represents a sacral object beside the turbe of Sersem Ali-Baba from the 16th century. During history of this object besides Islam, culture and education was also progressing. In this complex, there are a decorated stone fountain (sardivan), tower, turbe, kitchen and dining room, fountain, inn, dervish inn and harem. Active dervish life of this teke lasted till 1912; the teke was being renovated from 1941 to 1945.

Nowadays, the National Museum of Tetovo is located in this complex.

Библиотеката на теќето - Од XVIII и XIX век во библиотеката се вршело копирање на делата од познатите интелектуалци во тоа време, со посебна калиграфија, кои подоцна се украсувале со орнаменти завиткани со кожа.

Teke's Library - Works of famous intellectuals from the 18th and 19th century were being copied with calligraphy, which were decorated on leather covers.

Резбани саркофази - Посебно внимание во исламската архитектура во Македонија е посветено на обработката на дрво во резба. Во турбето се наоѓаат гробовите на 11 дервиши и фатма Канум, како и на Серсем Али-баба и Реџеп-паша, сместени во посебни простории и со богато украсени саркофази. Резбата во објектите на Арабат-баба теќе е дело на копаничари од Мала Река.

Carved Sarcophaguses - Special attention of the Islamic architecture in Macedonia was devoted to wood carving. There are graves of 11 dervishes and Fatma Kanum, as well as Sersem Ali-Baba and Redzep-Pasha, in the turbe located in separate rooms with luxurious decorated sarcophaguses. The carving performance in the objects of Arabat-Baba Teke is work of wood carvers from Mala Reka.

7 shar planina-polog region

Лешочки манастир Св. Атанасиј (XIV век) богата историја, вреден фрескоживопис, духовен блесок

Во комплексот на Лешочкиот манастир спаѓаат манастирската црква Св. Атанасиј од 1335 година, црквата Света Богородица, која постои од XIII век и се спомнува во грамотата од Стефан Дечански од 1326 година, како и остатоци од пет цркви и параклиси од средниот век. Посебно се истакнуваат културните и духовните вредности на црквата Св. Атанасиј. Во манастирот е сместен гробот и спомен-собата на Кирил Пејчиновиќ, еден од најголемите македонски преродбеници од XIX век. Со неговото доаѓање од Света Гора во 1818 година, обновени се манастирските конаци и основана е манастирската библиотека, а Лешочкиот манастир прераснал во книжевен и просветен центар.

Традиција - Во Лешок и околината порано имало дури 44 цркви. Како тогашен епископски центар, денес опеаниот Лешочки манастир е изграден во 1321 година, на половина километар оддалеченост од сегашната локација.

Вредност - Во црквата Св. Богородица има многу вредни фрески кои датираат од XVII и XIX век, при што особено внимание привлекува иконостасот од 1879 година.

Манастирот има долга традиција, богата и славна, но полна и со трагични настани. Повеќе пати бил пален и обновуван. Во 1690 година Турците ги разурнале и манастирот и црквата Света Богородица, а манастирот беше многу оштетен и во 2001 година. Со помош од Европската унија, повторно е автентично возобновен.

Tradition - There used to be 44 churches in Leshok and the surrounding. As an Episcopal Centre at that time, the glorified Leshok Monastery was built in 1321, a half mile away from the current location.

Најголемите манастирски прослави и црковнонародни манифестации се одржуваат на празниците Св. Атанасиј (15 мај) и Голема Богородица (28 август).

Лешок - Во Долни Полог, недалеку од патот Тетово Косово, во чија непосредна близина минува железничката линија Скопје - Кичево, се наоѓа селото Лешок, на надморска височина од 480 до 620 метри. Од градот Тетово е оддалечено осум километри североисточно.

2

Атарот зафаќа околу 10 км и има околу 400 жители. Низ него тече Лешечка Река. Името на населбата за прв пат се споменува во 1019 година во Грамотата на Василие II, како град Леаскумцосу, кој бил приклучен на Охридската архиепископија, а подоцна се споменува како Лешце и Лешак.

6

ш а р п л а н и н с ко - п ол о ш к и р е г и о н

Value - There are many valuable frescoes in the church The Holy Mother of God dating back to the 17th and 19th century, but the iconostasis of 1879 attracts great attention.

Leshok - The village Leshok is located in Dolni Polog, not far from Tetovo-Kosovo road, where is the railway of SkopjeKichevo, it is at altitude from 480 to 620 meters. It is eight kilometres north-east from Tetovo.

The village occupies about 2 10 кm and there are about 400 inhabitants. The river Leshechka Reka flows through it. The name of this settlement for the first time was mentioned in the Gramota of Vasilie II as the town Leaskumcosu which was joined to Ohrid Archbishopric and later on it was mentioned as Leshce or Leshak.

Leshok Monastery St. Athanasij (14th century) rich history, valuable frescoes, spiritual bliss

In the complex of the monastery of Leshok there are: the monastery church St. Atanasij (Athanasius) since 1335; as well as Тhe Holy Mother of God church which has existed since the 13th century, mentioned in the Letter of Stefan Dechanski since 1326 as well as remains of five churches and chapels from the Middle Ages. Distinguishing features are the cultural and spiritual values of the church St. Athanasij. Црквата Св. Атанасиј е позната под името Стар Манастир. Подигната во XIV век, таа била седиште на првиот полошки епископ Јоаникије. Прогласена е за споменик на културата.

The church St. Athanasij is known as an Old Monastery. Erected in the 14th century, it was a seat of the first bishop of Polog, Joanikije. It is declared as a monument of culture.

Дел од спомен-собата на Кирил Пејчиновиќ A part from memorial room of Kiril Pejcinovic

There are the tomb and the memorial room of Kiril Pejcinovic - one of the most famous Macedonian reformers of the 19th century.

After his arrival from Mount Athos, in 1818, the monastery quarters were renewed, the monastery library was founded, and the monastery of Leshok became literary and educational centre.

The monastery has a long tradition, rich and famous, but filled with tragic events. It has been burnt down and renovated many times. In 1690 the Turks destroyed the monastery and the church of Virgin Mary, and the monastery was also badly damaged during the conflict in 2001. It was authentically renewed by support of European Union.

The greatest monastery celebrations and clergy and laity manifestations are following feasts: Saint Athanasij (May 15) and Assumption of Holy Mother of God (August 28).

ПОПОВА ШАПКА ЗИМСКИ СПОРТОВИ И ЛЕТНИ ПРОШЕТКИ

ВО ПРЕГРАТКИТЕ НА ШАР ПЛАНИНА Шар Планина се наоѓа во северозападниот дел на Македонија, во близина на Тетово, со должина од 80 км (мерено по гребен) и со 2 површина од 1.600 км . Попова Шапка, со надморска височина од 1.780 метри, е туристички локалитет на Шар Планина и еден од најпознатите зимско-рекреативни центри во Република Македонија. Располага со извонредно поволни терени за скијање и санкање, опремени со повеќе жичарници и ски-лифтови. На Попова Шапка има голем број викенд-куќи и современи туристичкоугостителски објекти. Шар Планина изобилува со високо планински пасишта и високо стеблести четинарски шуми, од кои најзастапени се високата ела и смреката. На Шара се среќаваат над 200 ендемични растенија, што е највисок процент на ендемизам во Македонија.

Караниколичко Езеро - Посебна карактеристика на Шар Планина се т.н. Шарпланински Очи, кои всушност претставуваат голем број глацијални езера. Станува збор за 25 постојани, 14 повремени и преку 150 локви. Водениот потенцијал на овој масив е огромен и брои преку 200 извори на чиста изворска вода.

Lake Karanikolichko - Special characteristic of Shara Mountain are the so-called “Sharplaninski ochi”, which actually represent many glacial lakes. There are about 25 permanent, 14 temporary and over 150 pools. The water potential of this massif is huge and it has over 200 sources of pure spring water.

POPOVA SHAPKA WINTER SPORTS AND SUMMER WALKS

IN THE BOSOM OF SHAR MOUNTAIN

Shar Mountain is located in the north-western part of Macedonia, in length of 80 km (measured per2 cliff), with an area of 1600 km . Popova Shapka, which is located at 1.780 meters altitude , is a tourist locality on Shar Mountain and it is the most famous winter - recreation centre in the Republic of Macedonia. It has highly favourable terrains for skiing and sledging, which are connected with cable cars and ski lifts. There are a lot of holiday houses and tourists' lodging and catering services.

Shar Planina abounds with high mountain pastures and high-tree coniferous forests, of which the high fir-tree and the juniper are the most represented. There are more than 200 endemic plants on Shara, which is the highest percentage of endemism in Macedonia.

Пеперутката Vacciniina optilete е распространета на потегот од француските Алпи преку Германија до цела Скандинавија и од Австрија до балтичките земји. Необично е што една изолирана група од нив се сретнува и на Шар Планина.

Butterfly Vacciniina optilete has wide presence from French Alps across Germany into Scandinavia and Austria to the Baltic countries.

Oddly there appears to be an isolated group of colonies on Shar Planina.

Шарпланинецот, ендемски вид и гордост на Шар Планина и Македонија потекнува од Тибет, од падините на Хималаите. Се прилагодил кон суровите услови на македонските планини, во кои живее со векови. Најраспространето е мислењето дека го има единствено на Балканот, поточно во планинските масиви на Македонија - Шар Планина, Кораб, Стогово, Бистра и Маврово. Првпат е изложен во Љубљана во 1926 година. Во 1939 година шарпланинецот е запишан во Меѓународната кинолошка федерација (FCI), која ги регистрира сите раси на кучиња. Македонскиот шарпланинец е првак на Европа за 2008 година во конкуренција од 10.000 кучиња.

The Dog “Sharplaninec” is an endemic breed and the pride of Shara Mountain and Macedonia, it originates from Tibet , from Himalayas slopes. It adapted to the severe conditions of Macedonian mountains and it has lived here for centuries. It is believed that this is the only place on Balkans where this dog lives or more precisely in mountain massifs of MacedoniaShar Planina, Korab, Stogovo, Bistra and Mavrovo. Its first exhibition was in 1926 in Ljubljana. The Dog “Sharplaninec” was registered in FCI in 1939, this federation registers all dog races. Macedonian Sharplaninec was the winner of the competition Europe 2008 competing with 10.000 dogs.

Гостивар ГОСТОЉУБИВИОТ ГРАД

Гостивар се наоѓа во северозападниот дел на Република Македонија. Во близина на Гостивар извира најголемата македонска река - Вардар.

500 метри надморска височина meters altitude

XIV

35.000

век првпат жители се споменува inhabitants во повелба на царот Душан century for the first time, it was mentioned in the charter by Tsar Dushan

Г

остивар е град во Горни Полог во Западна Македонија. Лежи од левата страна на Вардар, непосредно до патот Скопје - Тетово - Гостивар - Охрид, со крак кон Дебар. Низ градот минува железничката пруга, која го поврзува со Скопје, Тетово и Кичево. Има поволна географскосообраќајна положба. Првпат се споменува во една повелба на царот Душан во XIV век како селска населба. Од XIV до XVII век малку се знае за населбата. За време на австро-унгарско-турскиоте војни и потоа, долг период ќе има статус на село. Во педесеттите години на XVIII век за првпат се споменува како град. Во тоа време во Гостивар постоел добиточен пазарен ден, а се зачнала и гостиварската чаршија. Пред тоа, жителите од околните планински села добитокот го продавале во Тетово, Кичево и Дебар, но тие населби биле подалеку и патиштата кои воделе до нив биле несигурни. Воведувањето на пазарниот ден го означил почетокот на општиот стопански развој на населбата.

Саат-кулата - препознатливо обележје на Гостивар Clock-Tower - a famous landmark of Gostivar

Гостиварската чаршија е оформена во втората половина на XIX век. Се смета дека ја оформиле тетовските и велешките трговци и призренските, крушевските и кичевските занаетчии. Кон крајот на XIX век, поради полесно управување со тетовската каза, турските власти во Гостивар поставиле мидерлук. Така, Гостивар добива статус на администра-

Гостивар е навистина убаво место за живеење, затоа што нуди пријатна клима во сите периоди од годината Gostivar is a really nice place for living because it offers pleasant climate all over the year

Gostivar

Gostivar is located in the north-western part in Republic Macedonia. The longest river Vardar springs in the vicinity of Gostivar.

HOSPITABLE CITY Потекло на името на градот Гостивар

G

ostivar is situated in Gorni Polog (Upper Polog), West Macedonia. It lies on the left side of Vardar next to the road Skopje-Tetovo-Gostivar-Ohrid and a branch to Debar. It has a favourable geographic and traffic position.

For the first time, it was mentioned as a village settlement in the charter by Tsar Dushan in the 14th century. There are not many records for this settlement during period 15th - 17th century.

During Austrian-Hungarian vs Turkish war and longer period after that it has a status of village.

In the course of the fifties of the 18th century it was mentioned for the first time as a town. There was a livestock market day and the bazaar was in progress at that time in Gostivar. Before this period, inhabitants from the villages in the vicinity had sold their livestock in Tetovo, Kichevo and Debar but these settlements were remote and the roads were not safe. The introduction of the market day indicated beginning of the general economic development of the settlement.

The Bazaar of Gostivar was completely formed in the second half of the 19th century. It is believed that it was established by the merchants from Tetovo and Veles and craftsmen from Prizren,

Постојат повеќе верзии за тоа како Гостиварци го објаснуваат потеклото на името за својот град. Но, сите се поврзани со зборовите гостување, собиралиште на гости, гостилници, гоштавки, поради што е добиено значењето гостољубив град или град на гости, односно Гостивар.

The origin of the name of the city Gostivar There are several versions which inhabitants of Gostivar retell to explain the origin of the name of their city. However, all words are connected with being a guest (gostuvanje in Macedonian), a meeting place for guests, guest-houses, treats (goshtavki in Macedonian) therefore it got the meaning hospitable city or the city of guests i.e. Gostivar.

7 shar planina-polog region

тивно седиште. На почетокот од XX век бил седиште на Горнополошката каза, а со указ од 1914 година Гостивар станува седиште на Горнополошкиот срез. Гостивар пред балканските војни имал 3.735 жители, а пред Првата светска војна - околу Поради извонредната местоположба, градот има 4.500. Најголем популациски и развиени комуникации и услови за бизнис и школување стопански развој доживува по Due to its extraordinary location, the city has developed Втората светска војна, така што communications and conditions for business and education од 1948 година, кога броел околу 8000 жители, во 2002 година достигнува до околу 35.000 жители. Како и кај најголем дел од Krushevo and Kichevo. At the end of the 19th century, Turkish македонските градови, ГостиAuthorities established miderluk in order to administrate вар поинтензивно го зголемува easier with Tetovo kaza. Therefore, Gostivar got the status of бројот на населението по 1961 година, за повеќе од два an administrative centre and by decree from the year 1914 пати.

Gostivar became the seat of Gorni Polog. Денес Гостивар е современа градска населба, со развиен Before Balkan Wars, the number of inhabitants in Gostivar сектор на секундарни и терцијарни дејности и претстаwas 3.735, and before the First World War the number of вува административно-управен, економски, културноinhabitants was approximately 4.500. Its major population просветен и здравствен центар во своето гравитациско and economic growth occurred after the Second World War. влијателно подрачје, кое е ограничено кон Тетово, како The number of inhabitants was 8.000 in 1948 and the numградска населба со поголем централитет во Полог. Но, од ber reaches 35.000 in 2002. Gostivar as well was the biggest друга страна, кон Гостивар од југозапад гравитира целаnumber of Macedonian cities has had more intensive popuта планинска област, односно мавровскиот крај, односно lation growth after 1961-more than twice. околу деведесет селски населби. n На градскиот плоштад, со својата импозантност, доминира црквата Св. Богородица The church Holy Mother of God dominates on the city square

Nowadays Gostivar is a modern urban settlement with a developed secondary and tertiary activities and it represents an administrative-governing, economic, cultural-educational and health centre in its gravitationally influential area, which is limited by Tetovo as bigger and more centralized settlement in Polog. However, on the other hand, the whole mountainous area i.e. the region of Mavrovo gravitates towards Gostivar - approximately 90 village settlements. n

Гордост на градот - Споменик на градскиот плоштад на Чеде Филиповски - Даме, народен херој од Втората светска војна Pride of the city - The monument of Cede Filipovski - Dame, who is national hero from the Second World War, on the city square

6 ш а р п л а н и н с ко - п ол о ш к и р е г и о н

Вруток чувството да се застане до изворот на Вардар е чудесно

Поглед на селото Вруток со Шар Планина Чистата изворска вода со непосредната околина се пријатно место за одмор и рекреација A view to the village Vrutok and Shar Mountain A nice place for recreation and relaxation in the vicinity of pure source water

Vrutok to stand next to Vardar's Source is an amazing feeling Вруток, изворот на најголемата македонска река Вардар, Гостиварци топло го препорачуваат секому кој ќе го посети овој крај. Истоименото село се наоѓа во Горни Полог, на десетина километри југозападно од Гостивар. Изворот има штедрост од неколку кубни метри во секунда и претставува еден од поголемите врутоци во Македонија. Пред самото село се наоѓа ХЕЦ Вруток со моќност од 150 MW.

Vrutok is the source of the longest river in Macedonia Vardar. The inhabitants of Gostivar recommend it to every visitor of this region. A village with the same name is located in Gorni Polog and it is ten kilometres on the south-west of Gostivar. The source has water capacity of several cubic meters per second and it is one of the bigger vortexes in Macedonia. HEC Vrutok, which has power of 150 MW, is located in front of the village.

7 shar planina-polog region

Cave Gjonovica (Beauty) rare waterfall in the cave’s depthness

Пештера Ѓоновица (Убавица) редок водопад во длабочините на пештерата

Истек од главниот влез на пештерата Outflow from the main entrance of the cave

Пештерата Ѓоновица се наоѓа во непосредна близина на селото Горна Ѓоновица, во изворишниот дел на реката Лакавица, Гостиварско. Претставува карактеристичен пештерски систем со должина од околу 1.000 метри. Влезниот дел е вообичаено сув пештерски канал во должина од неколку стотини метри, но потоа се сретнува подводна пештерска река, која тече низ поголемиот дел од пештерата. Кон крајот, во подземните длабочини на пештерата, постои величествен подводен водопад, што е реткост во светски рамки. При големи води, реката истекува и низ главниот влез на пештерата. Тогаш е потешко совладлива за посетителите.

The cave Gjonovica is located in the vicinity of the village Gorna Gjonovica or more precisely in the source part, Gostivar region.

It represents a specific cave system about 1.000 meters long.

The entrance part is usually dry cave canal which is several hundred meters long, but then an underground cave river can be seen which flows along the biggest cave part. At the end, there is a magnificent underground waterfall at the end, into the underground depths of the cave. This is a rarity in the world's frames. When water level rises, water runs out of the main cave's entrance. In this case, visitors have difficulties to handle that problem.

gordost pride

Менада Maenad

Тетовската менада е мала бронзена статуетка, пронајдена во кнежевска гробница на племето Агрибијани во 1932 година. Носи лик на танчарка што учествувала на Ионизијадите, најголемите прослави во чест на Дионис, божество на виното, на новата вегетација и на будењето на пролетта. Статуетката со димензии од 9 см височина и 4 см широчина, била налемена со калај како украс на рачката на широк бронзен украсен котел за мешање вино со вода, кој се употребувал во ритуалните обреди. Според стилските особености, таа е дело на грчки вешт мајстор од Тиринт, сегашна јужна Италија. Пронајдена е во близина на Белезова Чешма кај Тетово. Потекнува од VI век и се смета за најстар археолошки наод пронајден во Полог. Сместена е во Музејот на Македонија во Скопје. Во Македонија биле пронајдени само две вакви менади, од кои првата во гробница во Жданец, Скопско.

6 ш а р п л а н и н с ко - п ол о ш к и р е г и о н

Tetovo Maenad is a small bronze statue, found in the royal tomb of the tribe Agribiani in 1932. It is a dancer who participated in Ionizijads, the greatest feasts honouring Dionisis - the God of Wine, waking up spring and new vegetation.

The statue is 9 сm tall and 4 сm wide, which was made as a tin ornamented handle of a wide bronze cauldron for mixing wine and water and it was used for rituals. According to the stylish characteristics the cauldron is a work of a skilful Greek master from Trinit, this place is in the south of Italy today.

The statue was found nearby Belezova Cheshma, Tetovo.

It dates back to the sixth century BC and it is considered as the oldest archaeological finding in Polog. It is housed in the Museum of Macedonia in Skopje. Two maenads have been found in Macedonia, the first one was found in a tomb, Zdanec (Skopje's region).

MANIFESTACII manifestations ШАРПЛАНИНСКИ КУП

БИЕНАЛЕ ВО МАЛА ГРАФИКА

март, Попова Шапка, Шар Планина

декември - март, Тетово

Секоја година на ски-центарот Попова Шапка на Шар Планина се одржува спортската скијачка манифестација Шарпланински куп, на која покрај домашни, учествуваат и голем број скијачи од странство. За првпат е одржан во 1947 година, што го прави најстар меѓународен скијачки натпревар на Балканот. Во 1954 година станува дел од FIS B натпреварите, додека од 1969 година до 1986 година e натпревар во рамките на Европскиот куп во скијање. Тој статус го губи во 1986 година, но во 1999 година повторно се кандидира за Европскиот куп. Покрај паричната награда, првопласираниот скијач добива и шарпланинец, симбол на планината и маскота на Купот. Покровител на Купот е претседателот на Република Македонија.

Организатор на Меѓународното биенале во мала графика е Националната установа Музеј на тетовскиот крај. Првото меѓународно биенале се одржа во 2001 година и оттогаш, веќе 10 години, оваа манифестација се етаблира како културен настан во градот Тетово. Манифестацијата побудува голем интерес кај ликовните уметници кои се занимаваат со графика (бакропис, дрворез, литографија, мецотинта, комбинирана техника, линорез, компјутерска техника).

ТЕХО

јуни, Тетово

Меѓународниот хорски фестивал Техо првпат се одржа во 1973 година. Се одржува како биенале и има ревијален карактер. Фестивалот се одржува на повеќе локации - во Центарот за култура Иљо Антевски - Смок, во Соборниот храм Кирил и Методиј и во комплексот на Лешочкиот манастир. Од 2009 година е член на Европската хорска асоцијација АГЕЦ.

December-March, Tetovo March, Popova Shapka, Shar Planina

Sports Skiing Manifestation of Shar Planina Cup is held at the ski centre Popova Shapka on Shar Mountain, a lot of home as well as foreign skiers participate. It was held in 1947 for that first time and that makes it the oldest international ski competition in the Balkans.

It became a part of FIS B competitions in 1954 and it is a competition of European Cup from 1969 to 1986. It lost its status in 1986, but there was an application for European Cup again in 1999.

Besides money prize, the winner gets the dog Sharplaninec which is the mountain symbol and Cup's mascot. The President of the Republic Macedonia is the patron of the Cup. saracup.mk

The national institution Museum of Tetovo Area is the organizer of the International Biennial of Mini prints. The Biennial of Mini prints was held in 2001 and since then this manifestation has been established as a cultural event in the city of Tetovo. This manifestation has attracted interest of the artists who work with graphics (copper engraving, woodcarving, lithography, mezzotint, combined technique, computer technique).

June, Tetovo

The International Choir Festival Teho was held in 1973 for the first time. It has been held as a biennial and it has a show character. This festival takes place on more locations - the Centre of Culture Iljo Antevski Smok, the Assembly temple Kiril and Metodij and the complex Leshok Monastery. It is a member of European Choir Association (AGEC) since 2009.

tetovobienale.webs.com

7 shar planina-polog region

КРАТКИ

преп

раки

за трајни сеќавања SHORT recommendations for everlasting memories

Тетовско јаболко Tetovo apple

Лешочки манастир Leshok Monastery

Попова Шапка Popova Shapka

Посебен ден е потребен за посета на Лешок и денес опеаниот манастир Св. Атанасиј. Во комплексот се вредните фрески од XVII и XIX век, музејот, обновените конаци, мирот, убавината.

Најпознатиот зимско-рекреативен центар во Република Македонија се наоѓа на 1.780 метри надморска височина. Шапка располага со извонредно поволни терени за скијање и санкање, поврзани со жичарница и ски-лифтови. Од Тетово до Попова Шапка може да се стигне на два начина: преку жичарницата, долга 6 км, која тргнува од Тетово во близина на Арабат-баба теќе и за неполни четириесет минути води на Попова Шапка, но и по асфалтиран пат долг 18 км.

6 ш а р п л а н и н с ко - п ол о ш к и р е г и о н

Кога ќе го посетите Тетово, искачете се на калето, прошетајте по чаршијата и посетете го пазарот. Вкусете од старата прочуена сорта „тетовско јаболко“, која денес сеуште може да се најде во питомите падини на Сетоле, длабоко во подножјето на Шар Планина. Посебниот вкус и квалитет на земјоделските култури во Тетовско се должи на поволните климатски услови и квалитетот на почвата во Полошката Котлина.

You need a special day to visit Leshok and wellknown monastery St. Athanasij. In the complex, there are many valuable frescos dating from the 17th and 19th century, the museum, renovated residential quarters as well as peace and beauty.

The most famous winter-recreation centre in the Republic of Macedonia is situated at an altitude of 1.780 meters. It has highly favourable terrains for skiing and sledging, which are connected with cable cars and ski lifts. There are two ways to go from Tetovo to Popova Shapka. By cablecar, which is 6 km long, it departs from Tetovo near Arabati-baba Tekje and it takes you to Popova Shapka in less than forty minutes. The second way is by asphalt road 18 km long.

When you visit Tetovo, climb the fortress, walk along the bazaar and visit the market. Taste the famous old sort of “Tetovo's apple”, which still can be found on the gentle slopes of Setole, deeply in the foothill of Shar Mountain. The special taste and quality of agricultural cultures in Tetovo Region is due to favourable climate and soil quality in Polog Valley.

Дозволете да ве понесе восхитот од духовното наследство и уживајте во недопрената природа во Лешок, а потоа може да се одлучите и за освојување на врвот Попова Шапка на Шар Планина.

Вруток Vrutok

Шарена џамија Colorful Mosque

Let your admiration to fulfil you by spiritual inheritance and allowed yourself to enjoy in the virgin nature of Leshok, and afterwards you can decide to climb the top Popova Shapka of Shar Mountain.

Изворот на најголемата македонска река Вардар се наоѓа во непосредна близина на градот на гостопримството, Гостивар. Радувајте се на прекрасните рипчиња во убаво уредениот простор околу изворот.

Is the spring of the longest river in Macedonia Vardar, which is in the vicinity of the hospitable city Gostivar. Enjoy the nicely decorated around the spring and fish in it.

Ѓоновица Gjonovica

Се смета за еден од најживописните споменици од бројните исламски сакрални објекти на територијата на Македонија. Реконструирана од XVI до крајот на XVII век, кога изгорела до темел во големиот пожар што го зафатил градот, џамијата денес е опколена со низок мурален ѕид со квадратни перфорации, обрабени со прекрасно дизајнирани мрежи направени од дрво.

It is considered as one of the most picturesque monuments of the numerous Islamic sacred buildings erected on the territory of Macedonia. It was reconstructed from the 16th to the end of 17th century, when it burnt to the ground in the big fire that started in the town.

Nowadays, the mosque is surrounded by a low mural wall with square perforations lined with beautifully designed net made of wood.

Потребни се малку храброст и ентузијазам за да се доживее пештерската река и водопадите на Ѓоновица, во непосредна близина на блиското гостиварско село Горно Ѓоновица. Возбудлив предизвик за љубопитниот посетител.

You need little courage and enthusiasm if you want to feel the cave river and waterfalls of Gjonovica, which is located in the vicinity of the village Gorna Gjonovica. It is an exciting challenge for every curious visitor.

7 shar planina-polog region