DigitalSocietyMonitor "Cijfers en trends over de Digitale Agenda van Nederland"
Digital Society Monitor 2014 Uitgegeven door het eSociety Platform Nederland Mogelijk gemaakt door: - eSociety Platform - Provincie Noord-Brabant - Digitale Steden Agenda - Stratix - Reggefiber - RBCIF - Glasvezel Gemeente - BTG / TMA
Digitale Steden Agenda
Marktgegevens - Stratix Consulting Redactie – Shoot Communications, eSociety Platform Vormgeving - Shoot Communications Eindredactie – Karel Helsen, Barbara Zwaaneveld Het eSociety Platform brengt uiteenlopende partijen bij elkaar die gezamenlijk innovatieve ontwikkelingen stimuleren ter bevordering van economische groei, werkgelegenheid en welzijn. Dit zijn innovatieve ontwikkelingen op het gebied van ICT, digitalisering en supersnel internet. Stratix Consulting is al meer dan 20 jaar een hoogwaardig, multidisciplinair en onafhankelijk advies-bureau met een focus op elektronische communicatiediensten en -infrastructuren. De dienstverlening bestaat onder andere uit strategievorming en business development, technology consulting, advies op het gebied van regelgeving, en marktonderzoek en -analyse.
Inhoudsopgave Inhoudhoudsopgave
3
1 Inleiding en verantwoording
5
2 Digital Society in nationaal en internationaal perspectief
6
2.1 Digitale Agenda EU
6
2.2 Digitale Agenda Nederland
8
2.3 Stedenlink/Digitale Steden Agenda
10
2.4 Visie eSociety Platform
12
3 Digital Society Nederland: Stand van zaken
5 Belang Digital Society: Concurrentiepositie BV Nederland 5.1 Belang van e-skills
29
5.2 Concurrerend vermogen
31
5.3 Bedrijventerreinen
32
6 Trends en vooruitzichten
37
6.2 Vooruitzicht toepassingen/sectoren
40
14 14
3.2 Moderne infrastructuren
18
7 De route naar de digitale samenleving: Hoe nu verder? 7.1 Digitale Agenda Brabant
3.3 Belangrijkste ontwikkelingen in sectoren
21
7.2 eSociety Platform Nederland
25
4.1 Succes stories (semi-)overheid
25
4.2 Succes stories bedrijven
27
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
37
6.1 Prognose infrastructuur en dataverkeer
3.1 Digitale ranking
4 Showcases: Succesvolle initiatieven uit de praktijk
29
8 Epiloog
3
43 43 48
54
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
1
Inleiding en verantwoording Nederland moet uitgroeien tot het eSociety land van de wereld Willem Vermeend | Foto door Evert-Jan Daniels
Volgens nationale en internationale voorspellingen zal de Nederlandse economie de komende jaren lage groeicijfers laten
Voorwaarde is wel dat we de Digitale Agenda uitvoeren.
zien. Toverformules om onze economie op te peppen en harder
Dat wil zeggen: al die inspanningen en investeringen
te laten groeien bestaan niet. Niettemin wijzen internationale
doen die nodig zijn om de voordelen van ICT, internet
economische analyses uit dat het wel degelijk mogelijk de kans
en digitalisering voor de maatschappij en onze econo-
op extra groei te vergroten door volop en breed in te zetten op
mie volledig te benutten. Een supersnelle, toekomstvaste
de digitalisering van ons bedrijfsleven, overheden, onderwijs,
glasvezelinfrastructuur in heel Nederland maakt daar
zorginstellingen, enz.
onderdeel van uit.
Internet laat economieën groeien. De online wereld stimuleert
Optimale digitale voorzieningen in Nederland leveren
de werkgelegenheid, schept nieuwe banen en draagt bij aan
een belangrijke bijdrage aan:
welvaart en welzijn. Wie de digitale revolutie negeert,
• Een versterking van onze
mist kansen. Deze revolutie is in volle gang. Voor Nederland
ligt er de uitdaging om een koppositie na te streven op het
• duurzame economische groei
terrein van digitale toepassingen. Ons land zou moeten uit te
• extra werkgelegenheid
groeien tot dé eSociety van de wereld. Daarmee versterken we
• kwaliteitsverbetering én besparing in zorg,
onze concurrentiepositie, zijn we als vestigingsland aantrekkelij-
ker en realiseren we tegelijk een duurzame groei.
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
5
internationale concurrentiekracht,
onderwijs en overheidsdiensten
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
2
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
Een absolute vereiste en eveneens één van de zeven aandachtsgebieden om met behulp van ICT een duurzame en concurrerende economie na te streven, betreft het
Digital Society in nationaal en internationaal perspectief
stimuleren van snelle en ultrasnelle toegang tot het internet voor alle huishoudens in Europa. Om deze ambitie waar te maken, heeft de Europese Commissie de volgende concrete doelstellingen opgesteld:
1. Snel breedband voor iedereen tegen 2020: alle Europese huishoudens moeten beschikken over
2.1 Digitale Agenda voor Europa
breedband met een snelheid van 30 Mbps of
De Digitale Agenda voor Europa is de strategie van de EU om
meer;
met behulp van digitale technologieën een bijdrage te leveren
2. Ultrasnel breedband tegen 2020: 50% van de
aan duurzame economische groei en sociale welvaart. Het is één van de zeven vlaggenschipinitiatieven in het kader van Europa
Europese huishoudens moet beschikken over een
2020 om slimme, duurzame en inclusieve groei te realiseren.
verbinding met een snelheid van 100 Mbps of meer.
De Digitale Agenda voor Europa rust op zeven pilaren (randvoorwaarden) die belangrijk zijn om tot de gewenste
Om bovenstaande doelstellingen te bereiken heeft
slimme en duurzame groei te komen. Dit zijn onder meer het
Eurocommissaris Kroes, belast met de portefeuille Digitale
creëren van één Europese digitale markt, het verbeteren van de
Agenda, de afgelopen jaren diverse maatregelen genomen
digitale kennis en vaardigheden van Europese burgers en het
en aangekondigd. Deze maatregelen behelzen onder meer
verhogen van publieke investeringen in ICT-onderzoek. Met de
het vrijmaken van Europese fondsen voor investeringen in
plannen moet voorkomen worden dat Europa de aansluiting mist
(super)snel breedband en het maken van nieuwe wet- en
met Noord Amerika en Azië op het gebied van ICT en innovatie.
regelgeving ter stimulering van breedband uitrol. De belangrijkste maatregelen worden hieronder kort besproken.
"Een hoogwaardige en toekomstvaste breedbandinfrastructuur voor alle Europeanen" eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
In oktober 2011 heeft de Europese Commissie een kredietfaciliteit gelanceerd voor de periode 2014-2020. Uit deze ‘project bonds’ moest 9,2 miljard euro worden gebruikt om breedband en digitale diensten te helpen ontwikkelen. In februari 2013 werd het voorziene breedbandbudget in
6
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
het kader van het Europese begrotingsakkoord gekort tot 1 mil-
Ten slotte legde Kroes afgelopen september (2013) de
jard euro, een bedrag overigens dat exclusief zal worden gebruikt
nieuwe telecomvoorstellen voor het creëren van één
voor de ontwikkeling van digitale diensten. Deze ingreep maakt
Europese digitale markt ter goedkeuring voor bij het
dat de mogelijkheden voor EU financiering voor infrastructuur-
Europees Parlement. Daarin zijn ook enkele voorstellen
projecten in de nieuwe budgetperiode 2014-2020 zeer beperkt
opgenomen ter bevordering van breedband uitrol,
zal zijn.
waaronder een gecoördineerde toewijzing van spectrum in heel Europa, waardoor mobiele aanbieders efficiëntere
Eveneens in oktober 2011 heeft Kroes twee openbare raadple-
investeringsplannen kunnen ontwikkelen en Europeanen
gingen gehouden om de wholesale toegang tot kopernetwerken
betere toegang moeten krijgen tot snelle mobiele (breed-
tegen het licht houden. Netwerkeigenaren zouden niet geneigd
band)netwerken als 4G en Wi-Fi. En werd de (reeds in
zijn om in glasvezel te investeren, omdat ze nog genoeg aan hun
2012 aangekondigde) aanbeveling gedaan inzake non-
kopernetwerk kunnen verdienen. Het vermoeden bestaat dat de
discriminatie en kostenmethodologieën voor toegang tot
tarieven voor de huidige kopernetwerken dusdanig hoog zijn,
breedbandnetwerken, dat erop gericht is de concurrentie
dat deze een negatieve prikkel vormen voor de uitrol van zoge-
te bevorderen en investeringen in breedband
noemde Nieuwe Generatie Netwerken (NGN). De resultaten van
aantrekkelijker te maken.
de raadpleging zijn in de zomer van 2012 gepresenteerd in een beleidsnota. Als gevolg hiervan zal er een nieuw
2.1.1 Europa en ICT diensten
wetsvoorstel door de Eurocommissaris worden ingediend.
Van de zeven pilaren waarop de Digitale Agenda voor
Eén van de belangrijkste aanbevelingen in het wetsontwerp
Europa rust, zijn er 3 sterk gericht op dienst-ontwikkeling.
betreft een aanbeveling over non-discriminatie door het garan-
We lopen ze kort langs.
deren van gelijkwaardige toegang tot gevestigde netwerken
Onderzoek en Innovatie
door alternatieve aanbieders.
Europa wil investeren in ICT onderzoek, om ervoor te Begin 2013 kondigde Eurocommissaris Kroes een tienpuntenplan
zorgen dat de beste ideeën kunnen worden uitgewerkt tot
aan voor de tweede helft van de Digitale Agenda, waarbij de
vermarktbare producten en diensten. Door deze investe-
focus lag op de uitrol van (super)snel breedband. In navolging
ring te doen werkt Europa innovatie in de hand en zal de
daarop publiceerde de Commissie in februari 2013 een nieuwe
ICT dienstontwikkeling in een stroomversnelling komen.
versie van de richtsnoeren voor de toepassing van de staatsteun-
Op dit moment is de investering van de EU in ICT onder-
regels in het kader van de snelle uitrol van breedbandnetwerken
zoek nog minder dan de helft van wat de US investeren.
en werden eind maart 2013 nieuwe regels voorgesteld om de
Door de investeringen te verhogen wil de Digitale Agenda
kosten voor het uitrollen van snel internet met dertig procent
de competitieve kansen van Europa be-houden, met be-
terug te dringen.
hulp van verhoogde coördinatie en eliminatie van Europa’s gefragmenteerde pogingen tot ICT ontwikkelingen.
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
7
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
Binnen de Digitale Steden Agenda wordt op kleine schaal
De bovengenoemde maatschappelijke uitdagingen waar
gewerkt aan deze ambitieuze doelstelling, door vraaggestuurd
de EU Agenda zich op concentreert zijn te-rug te vinden
op zoek te gaan naar slimme en innovatieve oplossingen.
in een aantal concrete thema’s van de Digitale Steden
Door de betrokken partijen te motiveren worden goede en
agenda: Groene Stad waar duur-zaamheid de focus krijgt,
vermarktbare oplossingen bedacht die kunnen worden
Zorgende Stad waar zorg in de breedste zin van het woord
opgeschaald naar nationaal en zelfs Europees niveau.
centraal staat, en Regelluwe Stad, waar hard gewerkt wordt aan een efficiĂŤnte en effectieve dienstverlening van de Ne-
Vergroten digitale vaardigheden
derlandse gemeenten.
Meer dan 50% van de Europeanen gebruikt het internet dagelijks. Tegelijkertijd echter heeft 30% van de Europeanen nog nooit
2.2 Digitale Agenda voor Nederland
internet gebruikt. Nu de digitale toepassingen sneller en sneller
Het ICT beleid van de Nederlandse overheid is vastgelegd
worden ontwikkeld, is het van groot belang dat alle Europeanen
in de Digitale Agenda.nl 2011-2015 en richt zich op de
de vaardigheden hebben om met deze toepassingen om te gaan.
bijdrage die ICT kan leveren aan de economische groei in
Met het vergroten van digitale vaardigheden voorkomen we een
Nederland. Het beleid sluit nauw aan op de ambities van
digitale scheidslijn en stellen we zeker dat iedereen in de digitale
Europa, zoals verwoord in de Europese Digitale Agenda.
maatschappij kan meekomen.
Het kabinet heeft verschillende aandachtspunten benoemt, die zich onder meer richten op efficiencywinst en groei-
Het programma digivaardigheden binnen het thema Lerende Stad
kansen voor het bedrijfsleven door de inzet van ICT, het
van de Digitale Steden Agenda start de verspreiding van digitale
verbeteren van de digitale veiligheid en het investeren in
vaardigheden op lokaal niveau, door met onderwijspartijen en
ICT onderzoek en innovatie. Afgelopen zomer verscheen
gemeenten op zoek te gaan naar toepassingen die de Nederlandse
een tussentijdse evaluatie van de vorderingen van de
bevolking helpen bij het ontwikkelen van digivaardigheden.
Nederlandse ICT ambities.
Voordelen van ICT voor de Europese maatschappij
"Nederland pleit voor een snelle en open breedbandinfrastructuur"
Digitale technieken bieden enorm veel mogelijkheden om uitdagingen in ons dagelijks leven aan te gaan. De Digitale Agenda van Europa concentreert zich op de inzet van ICT bij duurzaamheidsvraagstukken, de ondersteuning van oudere inwoners, de transitie van de zorgsector en het verbeteren van overheidsdienstverlening. Ook in de de culturele hoek kunnen ICT oplos-
Op het gebied van breedband geeft het kabinet in de
singen veel voordelen bieden zoals bijvoorbeeld het digitaliseren
Digitale Agenda.nl aan hoe Nederland kan wor-den voor-
van al Europa’s cultureel erfgoed, waardoor iedereen hiertoe
zien van een snel en open internet. Daarbij onderschrijft de
online toegang heeft.
Nederlandse overheid de Europese breedbandambities
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
8
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
voor 2020, maar geeft tegelijkertijd aan dat zij hier in eerste in-
leg om gemeenschappelijkheden en verschillen qua aanpak
stantie vooral een taak ziet weggelegd voor marktpartijen.
van het breedbanddossier door de verschillende provincies
De Rijksoverheid is daarbij hoofdzakelijk regelge-ver en toezicht-
uit te wisselen. Momenteel nemen de provincies Noord-
houder, die randvoorwaarden schept voor een efficiënt werkende
Brabant, Gelderland, Friesland en Overijssel hieraan deel.
markt die bedrijven stimuleert om in infrastructuur te investeren.
Een gezamenlijk optreden naar de Europese Commissie
Om de Nederlandse breedbandambities te kunnen waarmaken
(CEF) en naar instanties als de Europese Investeringsbank
heeft het kabinet verschillende concrete actiepunten benoemt in
(EIB) staat onder meer op de agenda, evenals de meest
de Digitale Agenda.nl, die er vooral op gericht zijn om
geschikte aanpak van de buitengebieden. Verschillende
heldere voorwaarden te scheppen om de uitrol van breedband
marktpartijen worden uitgenodigd hieraan bij te dragen.
te stimuleren. De belangrijkste ontwikkelingen worden Ten slotte onderzoekt EZ samen met marktpartijen en
hieronder besproken.
andere overheden de mogelijkheden om de kosten voor In juni 2012 publiceerde het Ministerie van Economische Zaken
het uitrollen van breedband te verlagen. Daarbij wordt
een vernieuwde handreiking ‘Goed op weg met breedband’,
onder meer gekeken naar de hoogte van leges die
waarin beschreven staat welke rol decentrale overheden
gemeenten vragen voor aanleg van breedband.
kunnen vervullen bij het stimuleren van de uitrol en het gebruik van (supersnel) breedband. Later is deze handreiking ook
2.2.1 Nederland en ICT diensten
omgezet in een website die gekoppeld is aan de Digitale Stede-
De huidige regering heeft in haar regeerakkoord een aantal
nagenda van Stedenlink.
doorbraakprojecten geformuleerd. Doel van deze projecten is de ontwikkelingen op dit vlak in een stroomversnelling te
Begin van 2013 is de wettelijke verplichting van netneutraliteit in
brengen door met verschillende grote partijen de handen
werking getreden dat aan (internet) dienstenaanbieders een
ineen te slaan. De doorbraakprojecten sluiten nauw aan bij
verbod oplegt om met gebruik van de door hen beheerste
de Europese Digitale Agenda, maar zijn tegelijk gericht op
netwerkdiensten de kwaliteit te beïnvloeden van zogenaamde
het verbeteren van de Nederlandse economie.
Over-The-Top-diensten (applicaties en content) die daarover
Onderwerpen zijn: het ICT innovatie in het MKB,
worden geleverd. Daarmee wordt voorkomen dat dienstenaan-
Open Geodata, het Ondernemingsdossier, Massaal digitaal,
bieders belemmeringen opleggen aan bepaalde internetdiensten
Onderwijs, Zorg, Energie en het Platform informatie-
die al dan niet concurrerend zijn met hun eigen diensten.
systemen topsectoren.
Momenteel werkt het Ministerie van Economische Zaken samen
Er is een sterke connectie tussen de doorbraakprojecten en
met provincies en gemeenten om breedband in het buitenge-
de Digitale Steden Agenda. Aangezien maatschappelijke
bied te stimuleren. In dat kader valt ook het interprovinciaal over-
innovatie op kleine schaal begint, vormt de Digitale Steden Agenda de daadkracht binnen de doorbraakprojecten op
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
9
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
Open Data (ondergebracht in het thema Onze Stad), Onderne-
Zo vinden mensen die het probleem van dichtbij ervaren,
merschap (ondergebracht in het thema Bedrijvige Stad),
samen echt goede oplossingen.
Zorg (ondergebracht in het thema Zorgende Stad), Energie (ondergebracht in het thema Duurzame Stad) en Onderwijs
De DSA werkt vanuit een open source platform: alles wat
(ondergebracht in het thema Lerende Stad). Met de daadkracht
binnen ons programma gebeurt kan door iedereen worden
van de Digitale Steden Agenda en de capaciteit aanwezig binnen
gevolgd en gedeeld. Binnen DSA-projecten werken we in
de doorbraakprojecten om lokale initiatieven naar nationaal
co-creatie. Alle betrokkenen zijn dan samen eigenaar van het
niveau op te schalen is een sterke combinatie ontstaan die
probleem en iedereen denkt actief mee over een oplossing.
efficiënte en effectieve ICT dienstontwikkeling binnen Nederland
De oplossing is dus ook van iedereen! Dat is goed, want
kan realiseren.
wanneer iets door jouzelf bedacht is, vind je het belangrijk dat het goed wordt uitgevoerd. Zo komen we tot duurzame oplossingen waar iedereen echt wat aan heeft.
2.3 Introductie Digitale Steden Agenda
Spreekt onze manier van werken je aan?
Zowel op Europese als op nationale schaal liggen momenteel
Doe mee op www.digitalestedenagenda.nl
economische, maar vooral ook sociale uitdagingen. Daarover is in de vorige paragrafen van dit hoofdstuk al gesproken. Veel van
Zoals gezegd werkt de DSA momenteel op 8 verschillende
deze uitdagingen manifesteren zich op lokaal niveau. Hoe gaan
werkterreinen, de thema’s. Afhankelijk van de vraag uit de
we met elkaar om? Hoe kunnen we elkaar helpen? Door klein te
maatschappij zullen er in de toekomst thema’s bijkomen
beginnen en op lokaal niveau oplossingen te zoeken, zet de
en/of verdwijnen. We lichten de huidige thema’s even kort
Digitale Steden Agenda (DSA) de eerste stappen naar
toe, voor meer informatie verwijzen we u naar de website
oplossingen op nationaal en Europees niveau.
www.digitalestedenagenda.nl.
Ingewikkelde problemen binnen onze maatschappij vragen om
Zorgende Stad
innovatieve oplossingen. De Digitale Steden Agenda helpt
De zorg verandert en de rol van de burger daarin wordt
mensen om op een nieuwe manier samen te werken binnen
steeds groter. De Zorgende Stad, getrokken door gemeente
verschillende maatschappelijke thema’s. Denk aan de zorg, het
Enschede, houdt inwoners zo gezond en zelfstandig mogelijk.
onderwijs, duurzaamheid, burgerparticipatie of veiligheid. We
Dat vraagt om een ander soort samenwerking tussen be-
nodigen daarbij alle betrokken partijen uit om hun kennis en
woners, omgeving, zorg- en welzijnsaan- bieders,
ervaring met elkaar te delen. Oude structuren en regels beperken
bedrijven en gemeenten. Samen wordt gewerkt aan
ons bij het vinden van oplossingen voor moderne problemen.
toepassingen die de zorg en de regie daarover weer dichter
De vele mogelijkheden van de digitale wereld helpen ons om
bij de mensen brengt.
interactie tussen burgers, bedrijven en overheden te vergroten.
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
10
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
Thema Bedrijvige Stad
Daarnaast organiseert Onze Stad een Co-creatielab waar
De Bedrijvige Stad, getrokken door gemeente Eindhoven en
platformontwikkelaars, gemeenten en initiatiefnemers
Helmond, werkt aan een gezonde stadseconomie. Zo genereren we
samen komen voor het verder ontwikkelen en uitrollen van
inkomen en werkgelegenheid en houden we de stad in beweging.
online participatie-tools.
De Bedrijvige Stad zoekt samenwerk- ingsverbanden, om zo het lokale/regionale vestigings- en ondernemersklimaat te optimaliseren.
Thema Lerende Stad
Zo richt de Bedrijvige Stad zich bijvoorbeeld op het
Iedereen leert en blijft leren. De Lerende Stad, getrokken
Ondernemingsdos- sier en de Binnenstad 3.0.
door gemeente Deventer, haalt het maximale uit menselijk kapitaal en komt zo tot een kennisintensieve en creatieve en
Thema Regelluwe Stad
meer digitaliserende maatschappij. De Lerende Stad stimu-
De Regelluwe Stad zet in op een stad waar iedereen de ruimte heeft
leert actief het gebruik van innovatieve en digitale metho-
om te ondernemen. De Regelluwe Stad, getrokken door gemeente
des en helpt daarmee zo de kwaliteit van het Nederlands
Zoetermeer, focust op het terugdringen van regeldruk zodat men
onderwijs te verhogen.
sneller, beter en efficiënter zaken kan doen met de overheid. Dit gebeurt via oplossingen zoals eHerkenning (DigiD voor
Thema Open Netwerken
bedrijven), Ondernemer- spleinen, e-Factureren en het
De vrije toegang tot breedband internet via Next Generation
Bewijs van Goede Dienst.
Networks (NGN’s) is tegenwoordig een voorwaarde om volwaardig deel te kunnen nemen aan de maatschappij.
Thema Groene Stad
Open Netwerken legt de basis waarop vraag en aanbod
Een stad waar de lucht en het water schoon zijn, en waar duurzaam
van NGN diensten elkaar goed kunnen vinden. Met het
en efficiënt met energie wordt omgegaan. Daar maakt de Groene
stimuleren van moderne, open infrastructuur die overal
Stad, getrokken door gemeente Amers foort, zich sterk voor.
voor iedereen beschikbaar is, schept Open Netwerken
Een van de projecten is ‘Smart Grid: rendement voor iedereen’.
de randvoorwaarden.
Hier werken uiteenlopende stakeholders samen aan de ontwikke-
Thema Veilige Stad
ling van innovatieve dienstverlening rondom Smart Grids.
Veiligheid is een groot goed in de samenleving. Een veilige
Thema Onze Stad
omgeving is onmisbaar. De Veilige Stad, getrokken door
Onze stad, getrokken door gemeente Tilburg, richt zich op het
gemeente Den Haag, zet zich hiervoor in.
faciliteren van initiatieven van onderop, ondernemers en bewoners. Dit wordt onder andere gedaan door het stimuleren van open data.
Voor de fysieke en online omgevingen ontwikkelt de veilige
Een aantal succesvolle cases wordt opgeschaald.
stad nieuwe technologieën die preventie, monitoring en
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
11
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
realtime toezicht bij risicovolle situaties mogelijk maken.
Impact van het internet is groot
Thema’s binnen de veilige stad zijn:
Als gevolg van de opmars van het internet krijgen ondernemers steeds meer te maken met buitenlandse klanten met een eigen
- Evenementenveiligheid
cultuur, maar ook met wereldwijde online concurrenten.
- Intelligence
Ondernemers die op deze ontwikkeling onvoldoende
- Bedrijventerreinen
inspelen lopen de kans omzet en winst te verliezen of
- Cyber security
zelfs om te vallen.
2.4 Digitalisering heeft ingrijpende gevolgen
Het internet beïnvloedt ook de arbeidsmarkt. Bij werving en selectie van personeel neemt het gebruik van het inter-
De opkomst van de tablet en smartphone economie.
net snel toe, onder meer via de sociale media. De werving
De wereldwijde razendsnelle digitalisering van onze samenleving
vindt ook steeds meer internationaal plaats. Met behulp
heeft in alle landen van de wereld een sterke invloed op alle be-
van het web zijn bedrijven wereldwijd op zoek naar talent-
langrijke beleidsterreinen, zoals de economische ontwikkeling,
volle medewerkers en bieden talenten zich via internetplat-
de werkgelegenheid en de overheidsfinanciën (belastingop-
forms zich zelf aan. In steeds meer landen neemt onder
brengsten). Landen die voorop lopen met internettoepassingen
werknemers het zogenoemde nieuwe werken toe.
kunnen daarmee extra economische groei creëren en nieuwe
Daarbij wordt gedoeld op het plaats- en tijdonafhankelijk
werkgelegenheid scheppen.
kunnen werken, ondersteund door moderne (mobiele)
Internet beïnvloedt onze wijze van denken, leren, werken en on-
technologie. Dit kan betekenen dat werknemers meer thuis
dernemen. Maar ook de arbeidsproductiviteit en welke bedrijven
werken of onderweg gebruik maken van speciale flexplekken
hun omzet kunnen vergroten of hun omzet in het internettijd-
met digitale voorzieningen.
perk juist zien teruglopen of zelfs niet meer kunnen overleven. Het wereldwijde web heeft invloed op de vraag waar onderne-
De opmars van online heeft ook gevolgen voor de onroe-
mers zich willen vestigen.
rend goedsector en winkelgebieden. De vraag naar kantoren, gebouwen en bedrijfsruimtes neemt af. Traditionele
Landen met de beste internetinfrastructuur beschikken daar-
winkelgebieden verliezen omzet aan webwinkels. Dat heeft
mee over een extra wervingskracht om nieuwe bedrijven en
tot gevolg dat verschillende winkels op het terrein van on-
kenniswerkers naar hun land te halen en bestaande bedrijven
der meer boeken, muziek, consumenten elektronica hun
te behouden. Het komende decennium zal vooral het mobiele
deuren moeten sluiten. Maar we zien ook creatieve oplos-
internet, het internet van smartphones en tablets, op een groot
singen waarbij in winkelgebieden met galsvezel- en wifi-
aantal terreinen een revolutie ontketenen; nu al aangeduid als de
netwerken ondernemers online en offline succesvol weten
smartphone-tablet economie
te combineren.
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
12
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
Web heeft invloed op opleidingen en onderwijs. Wereldwijd neemt het online-onderwijs snel toe. De komende jaren krijgen we te maken met de opmars van het Internet of Things ook wel aangeduid als het Internet of Everything. In de nabije toekomst zullen steeds meer voorwerpen via chips en sen-
overal vandaan: van sociale netwerken, van aankooptrans-
soren met het internet verbonden worden. De verwachting is dat
acties, van gps-signalen van smartphones, van sensoren
wereldwijd in 2020 meer dan 50 miljard objecten aan het inter-
die worden gebruikt voor het verzamelen van klimaatgege-
net zijn gekoppeld. Deze zogenoemde smart products kunnen
vens, van digitale foto’s, van video’s.
via het internet worden aangestuurd.
Deze gegevens worden big data genoemd. Door de op-
Daarbij gaat het ondermeer om auto’s, straatverlichting, me-
komst van het Internet of Things zal deze datastroom nog
dische apparatuur, huishoudelijke apparaten (koelkast, verwar-
meer gaan toenemen. Overal neemt de opslag van big data
ming, magnetron, alarminstallaties, fitnesstoestellen, dijkbewa-
toe en wordt er gezocht naar methoden om deze data te
king, verkeersnavigatie, 3D-printers, enz. Het Internet of Things
gebruiken voor de bedrijfsvoering op verschillende
zal vooral in technische bedrijfssectoren leiden tot nieuwe bedrij-
terreinen, zoals marketing, e-commerce, verkoop- en inkoop-
vigheid en extra banen.
processen, reputatie management, kostenbesparingen enz. Op dit moment bestaat bij de meeste bedrijven nog geen
Ook cloud computing en zogenoemde big data zullen een steeds
duidelijkheid over de bedrijfswaarde en relevantie van hun
belangrijkere rol gaan spelen. De meeste bedrijven en overheden
big data voor de bedrijfsstrategie.
maken op dit moment nog gebruik van eigen ict-afdelingen die
Maar de verwachting is wel dat de bedrijfswaarde van deze
er voor zorg dragen dat informatie en software binnen de eigen
data bij een toenemend aantal bedrijven en organisaties zal
organisatie zijn opgeslagen en dat daarmee gewerkt kan worden.
toenemen naarmate er meer en betere computerprogram-
Die opslag vindt plaats op de harde schijf van computers en op
ma’s beschikbaar komen om deze data zodanig te
de interne server. In toenemende mate worden deze activiteiten,
analyseren dat er waardevolle informatie wordt gegene-
vooral bij grotere organisaties, geheel of gedeeltelijk uitbesteed
reerd die kan worden ingezet voor het optimaliseren van
aan partijen die zich gespecialiseerd hebben in cloud computing.
bestaande bedrijfsprocessen.
Uit Europees onderzoek blijkt dat 80% van de bedrijven die zijn
Dat vraagt veelal ook om het opzetten van een zoge-
over gegaan op vormen van cloud computing kostenbesparin-
noemde big data architectuur. De komende jaren zullen we
gen van 10% tot 20% behalen.
vooral bij internationale bedrijven een snelle toename zien van big datatoepassingen. De belangrijkste reden is het
Bedrijven en overheden vergaren steeds meer digitale informatie,
vergroten van de omzet; door een adequate analyse van
veelal aangeduid als data. Wereldwijd gaat het elke dag om 2,5
digitale bestanden krijgen ondernemers meer inzicht in het
triljoen bytes aan gegevens: ongeveer 90% van deze gegevens
gedrag van klanten en de mogelijkheid sneller te kunnen
zijn de afgelopen twee jaar gegenereerd. Deze gegevens komen
reageren op veranderingen in de markt.
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
13
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
3
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
"Nederland consolideert hoge notering in internationale ICT ranglijsten"
Digital Society Nederland: Stand van zaken 3.1 Digitale Ranking Er bestaan diverse internationale ‘ICT-ranglijsten’ waarin de
Nederland dankt haar hoge scores veelal aan de
prestaties van landen op het gebied van ICT worden vergeleken.
hoge beschikbaarheid en kwaliteit van ICT infra-
Dergelijke ranglijsten geven een indicatie van de mate waarin ICT
structuur in Nederland en, mede daaruit volgend,
bijdraagt aan de concurrentiepositie van een land.
de hoge participatie en vaardigheden van de
Hiertoe wordt in de regel een score toegekend op basis van een
bevolking op het gebied van ICT. Ook op het
(groot) aantal indicatoren, welke betrekking hebben op de be-
gebied van kennisintensieve werkgelegenheid en
schikbaarheid van ICT voorzieningen en het vermogen om deze
omgevingsfactoren scoort Nederland goed met
effectief te benutten. Nederland staat al jaren hoog genoteerd in
haar Kenniseconomie.
de ICT-ranglijsten, zoals is geïllustreerd in Tabel 1.
Iets minder goed wordt er gescoord op gebied
Overigens worden alle onderzochte ranglijsten gedomineerd
van ICT gebruik en benutting door de overheid
door Europese landen (o.a. Scandinavische landen) met steeds
en in mindere mate door het bedrijfsleven.
minimaal 7 noteringen binnen de top 10.
Index
Bron/Auteur
Publicatie
Positie Nederland Huidige
Vorige
Networked Readiness Index (NRI)
World Economic Forum
The Global Information Technology Report (2013)
4 (van 144)
6 (van 142)
ICT Development Index (IDI)
International Telecommunication Union
Measuring the Information Society (2012)
6 (van 155)
7 (van 155)
BCG e-Intensity Index
Boston Consulting Group
Adapt and Adopt: Governments’ Role in Internet Policy (2012)
6 (van 85)
6 (van 50)
e-Government Development Index
United Nations
e-Government Survey (2012)
2 (van 190)
5 (van 183)
Tabel 1: Overzicht van de posities van Nederland in diverse ICT ranglijsten
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
14
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
Daarnaast zijn ook de scores op gebied van dekking en gebruik
koploper en hoeft op ranglijsten van ITU en OESO enkel
van mobiele (breedband) netwerken niet bijzonder sterk en pres-
Zwitserland boven zich te dulden (met uitzondering van
teert Nederland op gebied van het prijsniveau en de betaalbaar-
dwergstaten als Liechtenstein en Monaco). Dit houdt in dat
heid van ICT ronduit matig.
binnen Nederland ongeveer 90% van de huishoudens gebruik maakt van een vaste breedbandaansluiting.
"Nederland
Ook op gebied van beschikbaarheid van breedband scoort Nederland extreem hoog. Volgens onderzoek van de
koploper op gebied van vaste breedband infrastructuur"
Europese Commissie is de dekking van breedband in Nederland 100%. Bovendien beschikt volgens hetzelfde onderzoek reeds 98% van de Nederlanders over toegang tot supersnel breedband, het zogenaamde ‘Next Genera-
Zoals hiervoor is aangegeven dankt Nederland de hoge positie op
tion Access’ (NGA). Hiertoe worden breedbandaansluitin-
internationale ICT ranglijsten met name aan een goede beschik-
gen gerekend die een snelheid kunnen bieden van
baarheid van hoogwaardige (vaste) breedbandinfrastructuur.
tenminste 30Mbps. Dit betreft o.a. aansluitingen op basis
Deze hoge beschikbaarheid is grotendeels het gevolg van de
van FTTH, VDSL en kabel (DOCSIS 3.0+). De hoge NGA
competitieve telecommunicatiemarkt in Nederland, welke histo-
dekking in Nederland is met name het gevolg van het sterk
risch gezien wordt gekenmerkt door sterke concurrentie tussen
ontwikkelde kabelnetwerk in Nederland. Eenzelfde beeld
kabel (DOCSIS) en DSL infrastructuren. Mede als gevolg hiervan
is zichtbaar in de penetratie van NGA aansluitingen, waar-
beschikt Nederland over een sterk ontwikkelde kabelsector.
voor geldt dat Nederland met circa 21 actieve NGA aansluitingen per 100 inwoners koploper is binnen de EU.
Figuur 1: Breedbandpenetratie gemeten naar aansluitingen per inwoners (Bron: Europese Commissie, bewerking Stratix)
Figuur 2: NGA penetratie gemeten naar aansluitingen per inwoners (Bron: Europese Commissie, Point Topic, bewerking Stratix)
Op het gebied van breedbandpenetratie behoort Nederland tot de absolute wereldtop. Nederland is met circa 40 actieve (vaste) breedbandverbindingen per 100 inwoners binnen de EU absolute eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
15
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
"Uitrol van nieuwe breedband infrastructuur in Nederland blijft enigszins achter" De uitdaging voor Nederland ligt in het verdedigen van de sterke positie op gebied van breedbandinfrastructuur. Het risico is dat door de huidige sterk ontwikkelde breedbandinfrastructuur, de ontwikkeling en uitrol van nieuwe supersnelle breedbandtechnologieĂŤn achterblijft, waardoor de positie van Nederland verslechterd. Voor een dergelijke ontwikkeling kunnen reeds enkele voorzichFiguur 3: Wereldwijde FttH ranking naar percentage huishoudens met glasvezelabonnement (december 2012) (Bron: IDATE, FTTH Council Europe, bewerking Stratix)
tige aanwijzingen gevonden worden. Zo heeft volgens Eurostat 4,1% van de internetaansluitingen in Nederland een (aangeboden) snelheid van 100 Mbps of meer, waarmee Nederland binnen Europa slechts op een 8e plek is terug te vinden.
Daarnaast ondervindt Nederland de wet van de remmende
Eenzelfde beeld is zichtbaar in onderzoek van Akamai, waarbij
voorsprong. In veel landen waar nog nauwelijks breedband
Nederland in de ranglijst voor gemiddelde internetsnelheid per
infrastructuur aanwezig is, op basis van koper of coax, wordt
aansluiting is gezakt naar een 5e plaats.
direct overgegaan op glasvezel gebaseerd breedband. Door het gebrek aan concurrentie en regelgeving is er in
Duidelijker is het beeld dat wordt geschetst uit de wereldwijde
deze landen veel ruimte voor marktpartijen om een snelle
ranglijst voor penetratie van (actieve) glasvezelaansluitingen, uit-
uitrol te realiseren. Bovendien kan hiertoe door veel (Oost-)
gebracht door de FttH Council (zie Figuur 3). Met een penetratie
Europese landen aanspraak worden gemaakt op Europese
van rond de 5% zakt Nederland verder in deze ranglijst van de
fondsen welke bedoeld zijn om (dunbevolkte) gebieden, die
20e naar de 25e plaats.
onder normale marktomstandigheden onbediend zouden blijven, te voorzien van (supersnel) breedband internet.
Voor veel landen die voorop lopen in dekking en penetratie van glasvezel geldt overigens dat de (centrale) overheid uitrol actief
Hoewel Nederland slecht scoort op gebied van landelijke
stimuleert. In deze landen worden regelmatig significante pu-
dekking en penetratie van glasvezel is de bezettingsgraad
blieke investeringen gedaan ter bevordering van de uitrol van
van glasvezel wel relatief hoog. Met bezettingsgraad wordt
glasvezelnetwerken. In Nederland daarentegen, wordt de uitrol
de verhouding bedoeld tussen het aantal aangesloten huis-
nagenoeg volledig aan de markt overgelaten
houdens en het aantal actieve gebruikers. Voor Nederland geldt een bezettingsgraad van ongeveer 33% ten opzichte
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
16
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
van een gemiddelde bezettingsgraad van slechts 21.5% voor de
Volgens een rapport van de Global mobile Suppliers Asso-
EU-27. Hieruit kan geconcludeerd wordt dat het daadwerkelijke
ciation (GSA) uit september 2013 waren er op dat moment
gebruik van glasvezel in Nederland aanzienlijk groter is dan in
213 commerciële 4G-netwerken actief in 81 landen en was
veel andere landen in Europa waar glasvezel is uitgerold.
de verwachting dat dit eind 2013 zou groeien naar 260 netwerken in 93 landen (2,8 per land). Volgens het rapport werd er op dat moment door 456 operators geïnvesteerd
"Nederland maakt inhaalslag op gebied van 4G"
in LTE netwerken in 134 landen (3,4 per land). Hieruit kan geconcludeerd worden dat Nederland het goed doet met 4 operators, die bovendien allen een landelijk dekkend netwerk willen realiseren.
Op gebied van mobiel breedband heeft Nederland vooralsnog
Het uitroltempo in Nederland blijkt bovendien erg hoog.
geen onderscheidende positie. In veel landen, evenals Neder-
Volgens het Antennebureau zijn er alleen dit jaar al ruim
land, is er vrijwel landelijke dekking van mobiel breedband op
1500 LTE antenne-installaties gerealiseerd in Nederland.
basis van 3G (UMTS/HSDPA). Zo hebben volgens onderzoek van
Dit betreft waarschijnlijk voornamelijk antennes van KPN,
de Europese commissie alle EU landen een HSDPA dekking van
dat in februari 2013 als eerste Nederlandse operator is
85% of hoger en heeft meer dan de helft een dekking van 95%.
gestart met de uitrol. Praktisch is hiermee met name
Daarnaast is volgens hetzelfde onderzoek de penetratie van
dekking gerealiseerd in grote delen van de Randstad.
mobiel breedband in Nederland ’slechts’ 62% van de actieve gebruikers, waarmee Nederland binnen Europa de 9e plek bezet. Mogelijk is in Nederland, waar het prijsniveau van mobiel breedband en de beschikbaarheid van vast breedband erg hoog zijn, Wi-Fi vaak een alternatief voor dataverkeer op mobiele devices. Waar wel duidelijk onderscheid te maken is, is in de uitrol van 4G (LTE) mobiel breedband, waarin Nederland na een relatief lange aanloop bezig is aan een stevige inhaalslag. Waar Nederland eind 2012 nog één van de weinige landen (in Europa) was waar de uitrol van 4G nog niet was gestart, zijn er momenteel 4 mobiele operators (KPN, Vodafone, T-Mobile en Tele2) die concrete plannen hebben om binnen één tot twee jaar een landelijk dekkend netwerk te realiseren. eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
17
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
3.2 Moderne Infrastructuren
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
Ontwikkelingen uitrol glasvezel in Nederland Van alle vaste breedbandinfrastructuren in Nederland, heeft
Hoogwaardige breedbandnetwerken zijn een belangrijke aanjager voor economische groei
glasvezel momenteel nog de laagste beschikbaarheid.
Een supersnelle en toekomstvaste infrastructuur is een belang-
schaal wordt uitgerold en de aanleg ervan erg arbeidsin-
rijke randvoorwaarde voor het stimuleren en profiteren van
tensief is en hoge investeringen vergt. Desondanks is het
een digitale economie en maatschappij. Diverse onderzoeken
aantal glasvezelaansluitingen in Nederland de afgelopen
onderschrijven het belang van een hoogwaardige breedbandin-
jaren fors toegenomen en ligt het huidige groeitempo op
frastructuur en de effecten op economische groei, innovatie en
meer dan 500 duizend aansluitingen per jaar. Waar het
maatschappelijke ontwikkelingen123. De beschikbaarheid en het
aantal aansluitingen eind 2011 nog de grens van 1 miljoen
gebruik van hoogwaardige breedbandnetwerken heeft onder
passeerde, is de verwachting dat nog dit jaar 2 miljoen huis-
meer een sterke impact op zaken als werkgelegenheid, arbeids-
houdens kunnen beschikken over een glasvezelaansluiting.
productiviteit, onderwijs en welzijn.
Onderstaande figuur toont het groeiverloop van het aantal
Dat komt omdat glasvezel pas vanaf 2006 op serieuze
passieve en actieve glasvezelaansluitingen over de Nederland heeft een sterke positie als het gaat om gebruik en
periode 2006-2013.
beschikbaarheid van hoogwaardige breedbandnetwerken, zowel vast als mobiel. Volgens de Telecommonitor van de ACM, beschikken inmiddels 6,7 miljoen huishoudens in Nederland over een actieve vaste breedbandaansluiting en zijn er 10,5 miljoen abonnementen met mobiel breedband. Daarnaast neemt het aandeel vaste breedbandabonnementen met een geadverteerde snelheid van meer dan 30 Mbps steeds verder toe (37%) en wordt er steeds intensiever gebruik gemaakt van mobiel internet. Ondanks de goede breedbandpositie, is een continue investering en modernisering van (supersnelle) breedbandinfrastructuur noodzakelijk om ook in de toekomst te blijven voldoen aan de sterk groeiende vraag naar bandbreedte. De uitrol van nieuwe
Figuur 1: Groei passieve en actieve glasvezelaansluitingen in Nederland (Bron: CIF, Reggefiber, Stratix)
vaste en mobiele netwerken, zoals FttH- en 4G-netwerken is daarbij belangrijk.
Momenteel telt Nederland ruim 1,9 miljoen glasvezelaan1 2 3
sluitingen ‘homes passed’. Dit zijn het potentieel aantal
Rapport OECD, Network Developments in Support of Innovation and User Needs (2009) Rapport Ericsson, Arthur D. Little en Chalmers University of Technology, Socioeconomic Effects of Broadband Speed: a Macroeconomic Investigation (2011) Rapport Analysys Mason, Tech4i2, The socio-economic impact of bandwidth (2013)
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
woningen die zonder veel inspanningen (direct) aangesloten kunnen worden op een glasvezelkabel (inclusief de 18
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
woningen die al wel reeds aangesloten zijn op een glasvezelkabel).
Kijkend naar de glasvezeldekking op provinciaal niveau, moet
Daarmee is momenteel een kwart van alle Nederlandse huishou-
worden geconcludeerd dat deze onderling sterk uiteenloopt.
dens verglaasd. Van alle woningen met een glasvezelaansluiting
Daarbij is de hoogste glasvezeldekking te vinden in Flevoland.
maakt circa 33% ook daadwerkelijk actief gebruik van de verbinding, door het afnemen van één of meer diensten (homes subscribed). Daarmee bedraagt het aantal glasvezelabonnees momenteel zo’n 626 duizend. In meer dan de helft van alle Nederlandse gemeenten is momenteel glasvezel naar woningen uitgerold. Daarbij varieert de omvang van de uitrol, van gemeenten die al bijna geheel voorzien zijn van een glasvezelnetwerk, tot gemeenten die deels zijn verglaasd – bijvoorbeeld een bepaalde wijk of een nieuwbouw-
Figuur 3: Glasvezeldekking per provincie (eind september 2013) (Bron: Stratix)
project - of waar nu nog glasvezel wordt uitgerold. Overigens is het in de regel vaak zo dat gemeenten nooit geheel worden verglaasd, omdat de rurale gebieden niet of slechts gedeeltelijk
Ontwikkelingen uitrol 4G in Nederland
worden meegenomen in de aanleg. De uitrol heeft de afgelopen
Mondiaal wordt 2013 gezien als het doorbraakjaar van 4G/
jaren met name plaatsgevonden in kleine en middelgrote ge-
LTE, de nieuwe generatie mobiel breedband en opvolger
meenten, maar het afgelopen jaar is er wel steeds meer ontwik-
van UMTS/HSDPA. In een grote groep landen, waaronder
keling zichtbaar in steden (o.a. Amsterdam, Den Haag, Tilburg).
Nederland, komt dit jaar de grootschalige uitrol van LTE
Onderstaande figuur 3 geeft de uitbreiding van de glasvezel foo-
op gang. Door de relatief late veiling van licenties voor 4G/
tprint in Nederland weer in de afgelopen 3 jaar, op basis van het
LTE-spectrum, eind 2012, is het in Nederland lange tijd rus-
percentage homes passed in een gemeente.
tig geweest rond LTE, maar sinds de veiling volgen nieuwe ontwikkelingen elkaar snel op. Zo was KPN in februari 2013 de eerste operator waar klanten gebruiken konden maken van 4G. Inmiddels heeft KPN 4G dekking gerealiseerd in de Randstad en delen van Noord-Brabant (naar eigen zeggen ruim 50% van de bevolking). Vodafone volgde in augustus (2013) met dekking in delen van de Randstad en in de omgeving van Maastricht. T-Mobile wil in november (2013)
Figuur 2: Voortgang glasvezeldekking in Nederlandse gemeenten
starten met het aanbieden van 4G en zal zich in eerste in-
(resp. 2011-Q3, 2012-Q3, 2013-Q3) (Bron: Stratix)
stantie richten op dekking in de vier grote steden. Tele2 dat recentelijk een overeenkomst heeft gesloten met
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
19
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
T-Mobile, waardoor ze gebruik kunnen maken van diens antenne opstelpunten, zal begin 2014 starten met het aanbieden van 4G. Een overzicht van relevante data in de uitrol plannen voor 4G van de verschillende operators is zichtbaar in Tabel 1. Lancering 4G netwerk
Landelijke dekking gepland
Februari 2013
Voorjaar 2014
Vodafone
Augustus 2013
Eind 2014
T-Mobile
November 2013
Eind 2015
begin 2014
Eind 2015
KPN
Tele2
Figuur 4: Verloop van aantal 4G/LTE antenne installaties in Nederland (t/m eind augustus 2013) (Bron: Antennebureau, bewerking Stratix)
Waarschijnlijk betreft dit nog voornamelijk antennes van
Tabel 1: Planning 4G uitrol per operator
KPN, die het eerst waren gestart met grootschalige uitrol. In tegenstelling tot de andere drie operators, bevindt het
Ervan uitgaande dat elke operator ongeveer 3 tot 4 duizend
4G/LTE-spectrum dat T-Mobile heeft bemachtigd zich in de
antenne-installaties nodig heeft voor landelijke dekking is
1800MHz- en 2,6GHz-banden. Daardoor moet T-Mobile waar-
er overigens nog wel een behoorlijke weg te gaan. Uit de
schijnlijk meer antennes plaatsen dan de concurrenten, die dank-
locaties van de LTE antennes is direct op te maken dat de
zij de lagere 800MHz-frequentie eenvoudiger dekking kunnen
operators zich eerst richten op de Randstand en andere
realiseren over een groter gebied en bovendien in staat zijn een
dichtbevolkte gebieden, alvorens LTE naar de rest van
betere dekking binnenshuis te realiseren.
het land van dekking te voorzien. Onderstaande Figuur 5 maakt dit inzichtelijk.
Ook uit cijfers van het Antennebureau blijkt dat het uitroltempo er flink in zit. Waar eind 2012 met 59 stuks er nog nauwelijks 4G/ LTE antenne installaties waren geplaatst, zijn dat er eind augustus 2013 reeds 1576 (zie Figuur 4). Bovendien was de toename van het aantal LTE antennes in de maand augustus 2013 aanzienlijk met 349 nieuwe installaties.
Figuur 5: Locaties van LTE antenne installaties eind augustus 2013 (Bron: Antennebureau, bewerking Stratix)
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
20
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
3.3 De huidige stand van zaken
verschillende vlakken op eigen wijze. We geven een beknopt
We leven zoals transitiewetenschapper Jan Rotmans het noemt ‘...
beeld van de stand van zaken per thema binnen de Digitale
niet in een tijdperk van verandering maar een verandering van
Steden Agenda.
tijdperk.’ We maken met zijn allen een transitie door.
Zorg We hebben te maken met een aanhoudende economische crisis
Er wordt in groeiende mate aanspraak gedaan wordt op de
en worden geconfronteerd met verschillende pijnlijke bezuinigin-
zelfredzaamheid van burgers. Dat zien we onder andere in
gen vanuit de politiek. Door de crisis is het voor veel onderne-
de zorg gebeuren. De toegankelijkheid, kwaliteit en betaal-
mers en initiatiefnemers ook steeds moeilijker geworden geld los
baarheid van zorg staan onder grote druk. Jaarlijks nemen
te krijgen bij een bank om hun initiatieven te realiseren.
de kosten van de zorg in Nederland toe met 5,5%. Ongeveer één derde deel van de zorgkosten gaat naar
Tegelijkertijd hebben we steeds meer en betere digitale middelen
ouderen-, GGZ- en gehandicaptenzorg (grootste deel
tot onze beschikking. Middelen die ons in staat stellen tot allerlei
zijn loonkosten). Per 1 januari 2015 worden de gemeenten
nieuwe dingen. Bijvoorbeeld om gemakkelijker met gelijkgestem-
verantwoordelijk voor de uitvoering van de jeugdzorg,
den in contact te komen. Om samen in nieuwe netwerken initia-
grote delen van de AWBZ/WMO en de Participatiewet.4
tieven te starten. Of om via online crowdfunding op een nieuwe
Transitie Jeugdzorg
manier aan financiering te komen.
Per 1 januari 2015 gaat de Jeugdwet in. Deze wet omvat de gemeentelijke verantwoordelijkheid voor preventie,
"We leven niet in een tijdperk van verandering maar een verandering van tijdperk"
ondersteuning, hulp en zorg aan jeugdigen en ouders bij opgroei- en opvoedingsproblemen, psychische problemen en stoornissen. De nieuwe wet vervangt de huidige Wet op de Jeugdzorg.
Jan Rotmans
Participatiewet De participatiewet vervangt de wet werken naar vermogen.
De bezuinigingen en aanhoudende crisis vormen een katalysator
Deze wet gaat in op 1 januari 2015. De Participatiewet moet
om nog beter gebruik te maken van de digitale middelen die we
mensen met een arbeidsbeperking aan het werk helpen.
tot onze beschikking hebben en met nog slimmere oplossingen
In eerste instantie bij reguliere werkgevers, maar als dit niet
te komen. We leven in een tijd waar de nodige pijn geleden
lukt in een beschutte werkomgeving.
wordt, maar die ook kansen schept voor een nieuwe, betere en duurzame economie. De maatschappelijke transitie uit zich op
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
4
21
Bronvermelding: ‘Transitie gemeentelijk sociaal domein Informatie over ontwikkelingen’ van het K2 Brabants Kenniscentrum Jeugd.
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
Werkgevers moeten er samen met de overheid voor zorgen dat
Veiligheid
er in 2026 125.000 extra banen zijn voor mensen met een ar-
Veiligheid is een groot goed in de samenleving. Veiligheid in
beidshandicap.
woonwijken en winkelstraten maar ook bij massale bijeenkomsten zoals festivals, demonstraties en voetbalwedstrijden.
Van AWBZ naar Wmo
Ook de veiligheid op het web komt meer in het vizier.
De AWBZ activiteiten op het gebied van begeleiding en persoonlijke
Gemeenten, politie en hulpdiensten moeten met steeds
verzorging komen volledig bij de gemeenten te liggen.
minder (financiële) middelen dezelfde veiligheid blijven
De dienstverlening wordt meer gericht op waar ze het hardst nodig
waarborgen. Tegelijkertijd worden er hogere eisen gesteld
is en gaat vallen onder de Wet maatschappelijke ondersteuning.
aan een veilige leefomgeving. Gelukkig zijn er steeds betere
Dit is een enorme opgave voor alle betrokken partijen, maar
digitale hulpmiddelen die hierbij kunnen helpen.
zeker voor de gemeenten. Samen met overheden, marktpartijen en onderzoeksinstelDe decentralisaties leiden budgettair gezien grosse modo tot een
lingen werkt de DSA binnen het thema Veilige Stad aan de
verdubbeling van het gemeentefonds. Tegelijkertijd worden ge-
ontwikkeling van nieuwe technologieën. Denk bijvoorbeeld
meenten geacht een forse bezuiniging te realiseren ten opzichte
aan de plaatsbepaling van hulpdiensten in een 3D-model,
van de budgetten die Rijk en provincies beschikbaar hadden voor
het kunnen tellen en managen van mensenmenigten en
deze taken. Naast bezuinigingsdoelstellingen beoogt het kabinet
het monitoren en filteren van sociale media. Deze techno-
ook een integrale benadering van vraagstukken in de zorg en het
logieën maken preventie, monitoring en realtime toezicht
sociale domein. Doel is:
bij risicovolle situaties mogelijk.
• burgers zelf meer regie te geven
Onderwijs
• burgers aan te spreken op wat men zelf kan,
De wet Passend Onderwijs is 1 augustus 2013 ingegaan.
binnen zijn/haar eigen netwerk en de eigen kracht
Het kabinet wil zo goed mogelijk onderwijs bieden aan
het vertrekpunt te laten zijn.
ieder kind. Per 1 augustus 2014 hebben gemeenten en
• cumulatie van hulpverleners, doublures in diensten,
schoolbesturen de plicht om binnen de samenwerkings-
voorzieningen en producten te stoppen en een integrale
verbanden ieder kind een zo goed mogelijke onderwijsplek
benadering (één gezin, één plan, één regisseur) te realiseren.
te bieden. De rol van ICT wordt steeds groter in het onderwijs. Zowel in het primair als in het secundair onderwijs.
Innovaties en ICT-benutting in de zorg zijn dus noodzakelijk,
Digitale leermiddelen worden ingezet om kinderen efficiën-
maar nog niet altijd vanzelfsprekend.
ter en meer op maat onderwijs te kunnen geven. Digitale leermiddelen geven de mogelijkheid om de snelheid van het aanbieden van het lesmateriaal aan te passen. Om deze digitale leermiddelen te kunnen ondersteunen
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
22
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
richten onderwijsinstellingen ook steeds meer hun eigen netwerken in. Er zijn verschillende trends te ontdekken in deze ontwikkeling: • Boeken worden vervangen door digitale leermiddelen: het aanbod van online platforms, (online) applicaties en digitale lessen neemt exponentieel toe. In de politiek wordt al enkele tijd gesproken om deze digitale leermiddelen gelijk
"Open data staat inmiddels bij veel gemeenten op de agenda"
te trekken aan fysieke leermiddelen. Uitgevers en producenten investeren hier daarom steeds meer in. Binnen veel gemeenten zijn al ambassadeurs te vinden die • Docenten moeten begeleid worden: om met bovenstaande
zich hard maken voor het ontsluiten van data.
ontwikkeling in te kunnen spelen, moeten docenten ook met
Dit leidt geleidelijk tot het ontsluiten van meer en meer
deze nieuwe digitale mogelijkheden om kunnen gaan.
data sets, al dan niet landelijk. Ook worden er in toe-
Daarom krijgen steeds meer docenten begeleiding in het
nemende mate prijsvragen en hackathons georganiseerd
omgaan met digitale leermiddelen.
rondom het thema. Er liggen echter nog uitdagingen: 1) opschalen van beschikbaarheid datasets;
• Steeds meer scholen gebruiken Eduroam: Eduroam is een
2) inzicht in economische en maatschappelijke meerwaarde
samenwerking tussen onderwijsinstellingen waarbij afspra-
als trigger voor het ontsluiten van data;
ken worden gemaakt over het uniform inrichten van de
3) de ontwikkeling van data-service-platformen om gemak-
draadloze netwerken. In het hoger onderwijs wordt deze
kelijker data op een vindbare plek te kunnen ontsluiten.
standaard al langere tijd gebruikt. Ook steeds meer scholen
Bedrijvigheid
in het primair onderwijs gaan deze standaard gebruiken.
De economische crisis zorgt er momenteel voor dat onder-
Open data
nemers het zwaar hebben. Er is veel terugloop in winkels.
We zien dat digitale toepassingen in toenemende mate ondersteu-
De retail heeft het erg zwaar. Dit komt mede door het
nen bij allerlei vraagstukken. Om innovatie te stimuleren en meer en
online winkelen. Het voortbestaan van sommige winkels
betere oplossingen te faciliteren is informatie nodig. Veel overheids-
komt hierdoor in gevaar.
instituten, zoals gemeenten, beschikken over enorme hoeveelheden
Cor Molenaar, hoogleraar e-marketing aan de Erasmus
informatie en krijgen steeds meer het besef dat het beschikbaar
Universiteit, vreest voor damesmodezaken en boekhandels.
maken van deze informatie kansen biedt voor nieuwe innovaties.
“De crisis, maar ook het weer werkt momenteel niet mee.
Denk aan het voorbeeld van buienradar een veelgebruikte
Er wordt niks gekocht op het ogenblik. Ik vrees dat veel
toepassing die op basis van beschikbare weergegevens is gebouwd.
winkels het eerste kwartaal van 2012 niet overleven.”
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
23
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
Steden zijn bezig met de vraag of en op welke manier ze publiek wifi kunnen aanleggen. Steden worstelen met vragen over concurrentie en business plannen.
Duurzaamheid Ruim veertig organisaties, waaronder de overheid, werkgevers, vakbeweging, natuur- en milieuorganisaties, andere maatschappelijke organisaties en financiële instellingen, verbinden zich aan het recente Energieakkoord voor duurzame groei. Kern van het akkoord zijn breed gedragen afspraken over energiebesparing, schone technologie en klimaatbeleid. Uitvoering van de afspraken moet resulteren in een betaalbare en schone energievoorziening, werkgelegenheid en kansen voor Nederland in de schone technologiemarkten. Banken gaan in de nabije toekomst meer geld lenen aan duurzame energieprojecten, waar dat nu door technische onzekerheden over de investering of door kleinschaligheid van het project nog vaak spaak loopt. Afspraken hierover staan in de ‘Green Deal’, die minister Henk Kamp (Economische Zaken) maandag ondertekent met de voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Banken, Chris Buijink. Ook het Beraad Groenfondsen tekent. De Green Deal voor banken vloeit voort uit het Energieakkoord.
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
24
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
4
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
Net als burgers een DigiD hebben om in te loggen, zo
Showcase van succesvolle initiatieven uit de praktijk
krijgen ondernemers eHerkenning. Dit betekent één inlognaam en één wachtwoord voor alle overheden. Het eHerkenning project levert platform op waar burgers zichzelf digitaal kunnen identificeren aan de overheid en hierdoor gemakkelijk digitaal zaken kunnen doen op een betrouwbare en veilige manier. Zo wordt tijd en geld bespaard bij zowel ondernemer als overheid.
4.1 Succesverhalen (semi-)overheid
Om aangesloten te raken op eHerkenning moet de dienst-
Binnen de Digitale Steden agenda lopen verschillende
verlener zich aanmelden bij een eHerkenningsmakelaar.
succesvolle projecten. We lichten er een paar uit.
Deze makelaar zorgt ervoor dat de overheid weet wie er voor een bepaalde dienst aanklopt en wat deze persoon
eHerkenning
mag van zijn bedrijf. De overheid ontvangt pseudoniem
Binnen het thema Regelluwe Stad (getrokken door Zoetermeer)
van degene die namens het bedrijf handelt. Zo weet de
loopt het project eHerkenning. Dit project heeft als doel het
overheid of ze met de juiste persoon zaken doet, maar blijft
digitaal zakendoen mogelijk te maken voor ondernemers door
de privacy van de ondernemer gewaarborgd.
implementatie van eHerkenning. Van gemeenten wordt verwacht dat zij eind 2013 op dit Bedrijven verwachten tegenwoordig dat zij zaken digitaal kunnen
systeem zijn aangesloten. De systemen zijn gebruiksklaar
afhandelen met de overheid. Het project eHerkenning is er op
en hoeven enkel nog geïmplementeerd te worden binnen
gericht om deze digitale dienstverlening van de overheid voor de
de bestaande systemen.
ondernemer te verbeteren. eHerkenning regelt dat bedrijven zich digitaal kunnen identificeren wanneer ze online zaken regelen
Ga voor meer informatie naar www.eherkenning.nl
met de overheid of andere bedrijven. Overheden weten dankzij eHerkenning met welk bedrijf ze te maken hebben en of mede-
Ondernemingsdossier
werkers gemachtigd zijn om namens het bedrijf te handelen.
De Bedrijvige Stad (getrokken door Eindhoven en Helmond) neemt deel aan het Ondernemingsdossier.
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
25
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
Ondernemers hebben te maken met een groot aantal
De inzet van deze ICT diensten bevordert bovendie effici-
regels, toezichthouders en bijbehorende inspectiemomenten.
ënter werken, zowel logistiek als organisatorisch.
Het Ondernemingsdossier (OD) stelt een ondernemer in staat om bepaalde informatie uit de bedrijfsvoering eenmalig vast te
Steden kunnen zich aanmelden en bijdragen aan de
leggen en meerdere keren beschikbaar te stellen aan overheden
roadmap naar een evenementendienst. Steden dragen
zoals toezichthouders en vergunningverleners. Zie het als een di-
evenementen aan waarbij ICT-diensten worden ingezet en
gitaal kluisje. Of als ‘Dropbox voor ondernemers en gemeenten.’
(onder meer) de waarde ervan wordt geëvalueerd. Op basis van deze ervaringen wordt de evenementendienst ontwikkeld en verbeterd.
De DSA richt zich samen met het programmabureau op een versnelde en efficiënte uitrol van het Ondernemingsdossier. Het Ondernemingsdossier zal in de toekomst op vele manieren
Platform Publiek WiFi
positief bijdragen aan verschillende bedrijfsprocessen van
Voor veel steden is het de ambitie om het centrum van
ondernemers en van de gemeente. Bijvoorbeeld door efficiënter
gratis wifi te voorzien. De aanleg en het onderhoud van
toezicht, efficiëntere vergunningaanvraag of melding en betere
zo’n netwerk is echter geen gesneden koek en veel steden
dienstverlening.
en gemeenten zitten met vergelijkbare vragen. Het platform publiek wifi is erop gericht antwoord te kunnen geven
Innovatieve evenementendienst voor veilige evenementen
over uiteenlopende zaken die bij een dergelijk netwerk komen kijken.
In de Veilige Stad (getrokken door Den Haag) wordt hard gewerkt aan onder andere digitale toepassingen voor het
Het platform publiek wifi bestaat uit een samenwerking van
verbeteren van evenementenveiligheid.
de DSA met marktpartijen en overheden die gezamenlijk een breed scala aan vragen kunnen beantwoorden op het
Op dit moment moet voor elk evenement opnieuw het wiel
gebied van techniek, regelgeving en gebruik. Uiteraard is
worden uitgevonden: verschillende ICT-oplossingen worden
het op die manier ook een ideaal platform voor steden om
‘houtje touwtje’ verbonden. Door de evenementendienst is
hun ervaringen uit te wisselen. Het project bevindt zich
advies beschikbaar over wanneer bepaalde ICT-middelen
momenteel in de verkennende fase.
meerwaarde hebben tijdens een evenement. Ideaalbeeld is een evenementendienst die per evenement maatwerk biedt:
Doorbraak WOZ project
herbruikbare, betaalbare en slimme ICT-diensten die zich
Het doorbraak WOZ project geeft inzicht in de persoonlijke
hebben bewezen in de praktijk. De evenementendienst draagt
WOZ-waarde op een website. Naast inzicht in de WOZ-
onder andere bij aan het sneller ter plaatse komen van medische
waarde kunnen bewoners op de website hun gegevens ver-
spoedhulp en het vergroot de pakkans.
gelijken en controleren. Ontbrekende of onjuiste gegevens
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
26
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
kunnen worden gewijzigd waarbij direct inzicht wordt gegeven
4.2 Succesverhalen zakelijke markt
op de invloed hiervan op de nieuwe “voorlopige” WOZ-waarde.
In dit hoofdstuk worden een viertal succesvolle ICT en
Dit laatste aspect; ‘burgers gegevens zelf laten aanpassen’ is
telecomprojecten beschreven welke in 2013 genomineerd
uniek, dat is de doorbraak!
zijn voor de jaarlijkse ICT / telecom managers Award. Zeer divers van aard geven deze succesverhalen een goed
Het WOZ project omhelst een website waarop je middels je post-
beeld van het belang van toepassing van innovatieve
code, huisnummer en unieke wachtwoord de WOZ waarde van
technologieën zoals deze in de digitale agenda’s van zowel
je huis kunt inzien. Naast inzicht in de gegevens waarop de WOZ-
Europa als Nederland zijn bedoeld.
waarde is bepaald kunnen deze gegevens worden vergeleken onjuiste gegevens kunnen worden gewijzigd waarbij direct
Bedrijf: ABN AMRO Project: Work Square
inzicht wordt gegeven in de invloed hiervan op de nieuwe
ABN AMRO heeft door middel van het ‘Work Square’-project
“voorlopige” WOZ-waarde.
alle initiatieven op het gebied van werkplekautomatisering
met andere panden van bewoners uit de buurt. Ontbrekende of
en telefonie die binnen de bank bestonden gebundeld. Hiermee is het bedrijf in staat om zijn medewerkers een grotere mate van flexibiliteit te bieden als het gaat om de werkplek (Het Nieuwe Werken binnen en buiten de bedrijfsmuren). Daarbij is de complexibiliteit van het ICT-landschap aanmerkelijk verminderd. Zo zijn de 28.000 ABN AMRO-werknemers voortaan in staat om met één wachtwoord toegang te krijgen tot de verschillende ICTsystemen van de bank en beschikken zij voortaan over één vaste telefoon plus pc. Een ander voordeel is het feit dat hiermee substantiële kostenreductie wordt bewerkstelligd.
Bedrijf: Universitair Medisch Centrum Utrecht Project: Vernieuwing Telecommunicatie De gehele telecommunicatie-infrastructuur van een grote organisatie als het Universitair Medisch Centrum Utrecht is niet alleen complex, het is ook (letterlijk) van levensbelang. Om telecommunicatie voor de komende jaren toekomstbestendig te maken, heeft er diepgaand overleg tussen het Facilitair Bedrijf, de Directie eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
27
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
Informatietechnologie en de business plaatsgevonden.
Verder biedt 9292 een platform voor data-uitwisseling
Het resultaat is een ‘evenwichtige balans tussen standaardisatie
tussen de verschillende partijen (zoals vervoerders en
en maatwerk’, waarbij elementen als Voice over IP, Unified
overheden). Het resultaat is een betere kwaliteit van
Communications (Microsoft Lync), Wifi, private en publieke gsm-
dienstverlening aan de reizigers en een meer efficiënte
infrastructuur en mobile device management zijn toegepast.
samenwerking tussen de diverse partijen die een rol spelen
Hiermee is zowel bereikbaarheid van de medewerkers verhoogd
in het openbaar vervoer.
als informatiebeveiliging op een hoger plan gezet. Dit project Voor nadere informatie wordt verwezen naar www.btg.org
bleek uiteindelijk de 2013 award te hebben gewonnen.
en naar www.tma-nl.org.
Bedrijf: Royal HaskoningDHV Project: Migratie naar Lync
Deze branche-organisaties in de ICT- en telecomsector
Het ingenieursbureau Royal HaskoningDHV heeft de bestaande
richten zich op kennisdeling rondom ontwikkelingen
PBX’en in zijn twaalf Nederlandse vestigingen vervangen
in technologie en toepassingen voor zakelijke
door telecommunicatie-oplossingen gebaseerd op het Unified
communicatie en de inzet daarvan binnen organisaties,
Communications-product Lync. Het bedrijf heeft daarbij
op belangenbehartiging van hun leden bij leveranciers
gekozen voor een ‘Big Bang-aanpak waarbij er in 1x op de
en regelgevers, en tenslotte op de professionele
nieuwe oplossing werd overgeschakeld. Royal HaskoningDHV
ontwikkeling van de personen die actief zijn in het ICT /
heeft met deze nieuwe UC-oplossing grotere flexibiliteit en
telecomvakgebied via actieve netwerkverbanden.
betere samenwerkingsmogelijkheden voor de medewerkers bewerkstelligd. Ook heeft het bureau hierdoor een aanzienlijke kostenbesparing weten te bereiken.
Bedrijf: 9292 Project: Reisinformatiediensten voor het openbaar vervoer ontsluiten Dienstregelingen, het afstemmen van overstappen tussen verschillende vervoersaanbieders: het openbaar vervoer is een complex ecosysteem waarin bedrijven, overheden en reizigers een belangrijke rol spelen. 9292 is de organisatie die de juiste informatie op het juiste moment bij de juiste mensen moet krijgen. Het heeft hiervoor diverse platforms ontwikkeld; van websites en telefonische ‘hulplijnen’ tot reizigers-apps.
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
28
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
5
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
Daartegenover constateert de Taskforce:
Belang Digital Society: Concurrentiepositie BV Nederland
A) te weinig instroom in ICT-opleidingen B) onvoldoende aansluiting van het onderwijsaanbod
op de behoefte in de arbeidsmarkt
C) onvoldoende afstemming tussen vraag en aanbod
van ICT professionals.
Onvoldoende eSkills kost geld
5.1 Betere eSkills voorwaarde voor Nederland Digital Society
Niet alleen het tekort aan ICT-ontwikkelaars en
De vorming van een digital society vraagt niet alleen investerin-
heden (user skills) is problematisch. Zo becijferde het
gen in technologie, maar ook in de vaardigheden om die techno-
onderzoeksinstituut CTIT van de Universiteit Twente in het
logie optimaal te benutten. Deze zogenoemde eSkills zijn nood-
rapport ‘Ctrl Alt Delete’ (2012) dat Nederlanders 8% van
zakelijk om op beleidsniveau innovaties te vertalen naar bedrijven
hun werktijd verprutsen aan ICT-problemen en gebrekkige
en (maatschappelijke) organisaties. En op uitvoerend niveau om
digitale vaardigheden. Dat zou neerkomen op een financi-
de innovaties effectief toe te passen.
ële strop van 19 miljard (!) euro per jaar. “De onderschat-
–beheerders, maar ook het gebrek aan gebruiksvaardig-
ting van het probleem en de overschatting van de eigen Alleen met voldoende kennis en vaardigheden bij zowel
digitale vaardigheden maakt het verlies extra gevaarlijk”,
(potentiële) ontwikkelaars (ICT professionals) als bij (potentiële)
zegt Tineke Netelenbos van Digivaardig & Digiveilig en
gebruikers (in de bestuurskamers en op de werkvloeren), is het
eSkills Ambassadeur.
mogelijk ICT effectief toe te passen.
Stimulering van digitale professionals en gebruikers Tekort eSkills dreigt
Inmiddels zijn er diverse programma’s om de capaciteit en
Er dreigt in Nederland een tekort aan voldoende digitaal vaardi-
kwaliteit van eSkills in Nederland te vergroten. Zowel bij
ge mensen. De Taskforce eSkills raamt dit tekort tussen de 27.000
gebruikers op de werkvloer als bij beleidsmakers enontwik-
en 43.000 arbeidskrachten in 2015, afhankelijk van de
kelaars die de bedrijven en maatschappelijke organisaties
economische groei.
naar de digital society moeten loodsen.
Dit komt doordat steeds meer sectoren meer ICT zullen toepassen, waardoor ook meer ICT ontwikkel- en beheercapaci-
Zo richt het programma Digivaardig Digibewust zich op
teit nodig is. Bovendien gaan de ontwikkelingen binnen het
de (eenvoudigere) ICT user skills. Het programma eSkills
vakgebied ICT zelf razendsnel, waardoor kennis snel veroudert.
daarentegen richt zich juist op de vaardigheden van (aan-
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
29
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
komende) ICT professionals. Voor een samenhangend geheel zijn
Betere integratie in het onderwijs
alle programma’s samengebracht onder het Programma Digitale
Van recenter datum (september 2013) is het voorstel van
Vaardigheden Beroepsbevolking.
Eurocommissarissen Kroes (Digitale Agenda) en Vassiliou (Onderwijs) om het gebruik van ICT en nieuwe technologieën
Zes niveaus van digitale vaardigheden
in het onderwijs te stimuleren. Dit is nodig vanwege het pijn-
Het programma is opgezet volgens de piramide van Digitale
lijke gebrek aan digitale vaardigheden bij afgestudeerden.
Vaardigheden, die uit de volgende zes niveaus bestaat (van laag
Door verouderde digitale infrastructuur en gebrekkige ken-
naar hoog):
nis bij leraren, hebben leerlingen en studenten na hun opleiding vaak nog veel te weinig digitale kennis.
1. Operational skills: basisvaardigheden als het bedienen van een browser, opslaan van bestanden, bedienen
Daarnaast sluit het auteursrecht, dat stamt uit het boeken-
zoekmachine en gebruiken van online formulieren.
tijdperk, niet aan bij de verspreiding en het gebruik van digitaal lesmateriaal. Het auteursrecht moet aangepast en
2. Formele vaardigheden: navigeren op internet,
geharmoniseerd worden. Bovendien zijn digitale leermid-
hyperlinks gebruiken, surfen en zoekopdrachten.
delen duurder dan papieren schoolboeken door het hogere BTW-tarief voor e-books.
3. Informatievaardigheden: vinden en gebruiken van informatie, selecteren en evalueren van bronnen.
Het streven om ICT in het onderwijs te stimuleren is mooi, maar zolang dergelijke belemmering bestaan, is volwaardig
4. Strategische vaardigheden: vanuit een doel de
digitaal onderwijs nog ver weg.
juiste mogelijkheden van internet inzetten om dat doel
Van internationale outsourcing naar nationale insourcing
te behalen.
5. eBusiness skills: vaardigheden om (nieuwe) ICT-
Veel bedrijven en organisaties lossen het gebrek aan Neder-
middelen in te zetten voor business en professie.
landse ICT-kennis en –vaardigheden op door inkoop in het
Samenwerking met ICT afdelingen om te komen tot
buitenland (outsourcing). Vooral Polen en Roemenië zijn
vernieuwing van systemen.
aantrekkelijke landen. Nadeel hiervan is dat de kennis en vaardigheden in ons eigen land verder achterop raken.
6. ICT practitioner skills: vaardigheden die ICT profes-
Ook voor bedrijven zelf heeft outsourcing het nadeel dat zij
sionals nodig hebben om nieuwe hoogwaardige
de interne kennis niet vergroten en zich afhankelijk maken
systemen te ontwikkelen en onderhouden.
van het buitenland.
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
30
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
Verbeteren eSkills gedeelde verantwoordelijkheid
5.2 Concurrerend vermogen
Uitgangspunt bij het vergroten van de digitale vaardigheden is
Ruim de helft van de ondernemers is onzeker hoe ICT en
de gedeelde verantwoordelijkheid van werkgevers, onderwijsin-
telecom een bijdrage kunnen leveren aan de verbetering
stellingen, overheid en werknemers. Om die reden is het
van hun bedrijfsvoering. Vooral de meer complexe ICT- en
programma Digitale Vaardigheden Beroepsbevolking
telecomprodukten worden met de nodige argwaan
ondergebracht in een publiekprivate samenwerking.
bekeken, zeker in het MKB-segment.
Bron: ‘Digitale Agenda.nl’, ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Basispresentatie eCompetence Framework, Digivaardig, Digiveilig
Ondernemers zien als belangrijkste voordelen van ICT en telecom met name verbinding, bereikbaarheid en kostenbeheersing. Zij zien nog in relatief beperkte mate voordelen voor hun concurrerend vermogen door toepassing van dataopslag in de cloud, integratie van mobiele en vaste telefonie, en de uitbesteding van ICT- en telecombeheer. Men laat nog kansen liggen om geïntegreerde ICT- en telecomoplossingen voor de eigen organisatie te implementeren en te beheren. Ondernemers geven aan meer inzicht te willen krijgen in de bijdrage van ICT en telecom aan performance- en resultaatverbetering van de organisatie. De meerderheid van de zakelijke markt houdt zich bezig met innoveren en verhoging van concurrerend vermogen. Ondernemend Nederland heeft voor 2013 investeringsplannen, waarbij ICT en telecom prioriteit krijgen boven het aannemen van nieuw personeel. Tevens hebben thema’s als ICT en telecom een aanzienlijk lagere prioriteit in bezuinigingsplannen. Wel dienen we te constateren dat de meeste organisaties in en buiten Nederland niet goed voorbereid zijn op het zakendoen in een ‘any-to-any’ wereld. Grotere organisaties lopen 2,5 tot 3 maal meer risico webmalware aan te treffen dan kleinere organisaties. Dit verhoogde risico is mogelijk het gevolg van het feit dat grotere organisaties waarde-
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
31
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
volle intellectuele eigendommen hebben, en daardoor vaker het
5.3 Glasvezel op bedrijventerreinen
slachtoffer zijn van een aanval.
Volgens de jaarlijkse inventarisatie die in opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu wordt uitgevoerd,
De zogenoemde ‘any-to-any’ wereld en het ‘internet of every-
telt Nederland 3.722 werklocaties die aangemerkt kunnen
thing’ vormen een evolutie in connectiviteit en samenwerking
worden als bedrijven¬terrein of kantorenpark.1 Als gevolg
die zich razendsnel ontwikkelt. Ze vormen de nexus van
van demografische krimp en de huidige economische en
apparaten, clouds en toepassingen. Hoewel deze evolutie niet
financiële crisis is het aanbod van bedrijventerreinen vele
onverwacht komt, zijn zakelijke organisaties in onvoldoende
malen groter dan de vraag. Om nieuwe bedrijven aan te
mate ingericht op een any-to-any wereld, tenminste vanuit het
trekken en bestaande te behouden, is het voor gemeenten
oogpunt van beveiliging. Het omslagpunt lijkt inmiddels al
en regio’s derhalve zaak om actief aan de slag te gaan met
bereikt: de economische verliezen die door cybercrime worden
herstructering en transformatie van terreinen. Een goede
gegenereerd dreigen de economische voordelen die zijn
gelegenheid om daarbij ook de realisatie van glasvezel voor
ontstaan door de ICT en telecom teniet te doen. Daarom hebben
ondernemers te betrekken.
we een nieuwe manier van denken en aanpak nodig om de schade van cybercriminaliteit aan het welzijn te verminderen.
"Een zaak van informeren, adviseren en realiseren"
Aansluitingen op het ‘internet of everything’ omvat niet alleen mobiele apparaten zoals laptops en desktops, maar ook het dagelijks snelgroeiende aantal M2M-verbindingen (machineto-machine). Deze ‘dingen’ zijn vaak objecten die we voor lief
In de genoemde inventarisatie wordt aan 28% van de
nemen of elke dag gebruiken en voorheen niet beschouwden als
bedrijventerreinen de kwalificatie ‘verouderd’ toegekend.
verbonden, zoals cv, windturbines of auto’s.
Daarbij worden vier typen veroudering onderscheiden: Technische, Economische, Maatschappelijke of Ruimtelijke Veroudering. Bij technische veroudering gaat het bijvoorbeeld om veroudering van traditionele infrastructuur (wegen) maar ook om het niet aanwezig zijn van een glasvezelinfrastructuur. Met 31% vormen dergelijke technische achtergronden het belangrijkste type veroudering van de Nederlandse bedrijventerreinen.
1
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
32
Bron: IBIS Werklocaties – De stand van zaken in planning en uitgifte van werk locaties op 1 januari 2013 en de uitgifte in 2012. Door drs.ing. C.E.G.E. Nijssen en A. Kremers, i.o.v. Ministerie van Infrastructuur en Milieu (27 juni 2013).
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
Footprint niet openbaar
uit tot de bedrijventerreinen en is een HFC-aansluiting voor
Met bovenstaande in gedachten zou wellicht de conclusie
de daar gevestigde bedrijven derhalve geen standaard optie.
getrokken kunnen worden dat het met de aanwezigheid van glasvezel breedband voor de ondernemers op het merendeel van
DSL-netwerken
de Nederlandse bedrijventerreinen helemaal nog niet zo slecht
Wat betreft de bekabelde infrastructuur blijft de keus op
gesteld is. De praktijk laat echter een ander beeld zien. Hoewel
de meer dan drieduizend nog niet verglaasde bedrijventer-
leveranciers de exacte ‘footprint’ van hun netwerk uit concurren-
reinen veelal beperkt tot ofwel het individueel realiseren van
tieoverwegingen niet openbaar maken, blijkt uit de ons beschik-
een glasvezelverbinding, waarbij de eenmalige aansluitkos-
bare leveringstabellen van de grote marktpartijen dat op slechts
ten snel tot enkele tienduizenden euro’s kunnen oplopen,
minder dan 13% van de bedrijventerreinen in ons land tegen een
dan wel gebruik te maken van het oude telefonienetwerk.
standaard, acceptabel tarief door bedrijven een aansluiting op
Middels softwarematige modulatietechnieken zoals
het glasvezelnetwerk kan worden afgenomen. Het Ministerie
ADSL2+, VDSL en VDSL2 weten providers inmiddels hogere
van Economische Zaken schat met maximaal 10% de aanwezig-
snelheden over de koperlijn te realiseren. Deze technieken
heid van een betaalbare breedband¬infrastructuur op bedrijven-
worden de komende jaren gefaseerd aangelegd. Het grote
terreinen zelfs nog lager in.3 De provincies Friesland en
nadeel ervan echter is dat, afhankelijk van de gebruikte
Noord-Brabant zijn daarbij het gunstigst bedeeld, waarbij in
techniek, het signaal na ongeveer een halve kilometer van de
Friesland de inspanning van de provinciale glasvezel¬coöperatie
wijkcentrale dusdanig aan kwaliteit verliest, dat de beloofde
Fryslân Ring een belangrijke rol heeft gespeeld.
download- en uploadsnelheid niet meer gehaald wordt.
2
Aangezien bedrijventerreinen in de regel niet nabij zo’n
Next Generation Access Network
wijkcentrale liggen, zijn de nadelen voor de ondernemers
Glasvezel- en zogeheten HFC (Hybrid Fiber Coaxial) netwerken
met een dergelijke verbinding evident.
voldoen qua bandbreedtecapaciteit aan de criteria om gekwalificeerd te worden als ‘next generation access network’.
Fiber-aandeel binnen netwerken
Hybride zijn met name de netwerken van de kabeltelevisiemaat-
Dat glasvezel qua betrouwbaarheid, prestaties en
schappijen, waarbij veelal tot het wijkcentrum een glasvezel-
toekomstvastheid de beste kaarten in handen lijkt te
verbinding ligt en daarna coax tot de eindgebruiker. In essentie
hebben, wordt onderstreept door het feit dat de beheer-
betreft dit de voormalige gemeentelijke CAI-netwerken in woon-
ders van de HFC-infrastructuur het ‘Fiber-aandeel’ binnen
wijken, die door de kabelaars stapsgewijs en deels zijn verglaasd.
hun netwerken zo groot mogelijk proberen te maken.
Op enkele uitzonderingen na strekken deze netwerken zich niet
Immers, hoe korter het laatste stukje koperdraad naar de eindgebruiker, des te beter de kwaliteit van het signaal
2 3
Bron: geaggregeerde leveringstabellen van o.a. KPN, Ziggo, Eurofiber in de Postcode Check van Stichting Breedband in Bedrijf. Bron: Goed op weg met breedband, handreiking voor gemeentes en provincies. Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (mei 2012).
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
33
en dus de prestaties. Iedere extra meter glasvezel heeft echter zijn prijs, waarbij het benodigde graafwerk het leeuwen¬deel van de aanlegkosten met zich meebrengt.
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
Geen recht en geen plicht
Traditionele diensten
Tot 2008 hebben zowel landelijk opererende marktpartijen (KPN,
Hoewel de ontwikkelingen op ICT-gebied razendsnel gaan,
Tele2, Ziggo en Eurofiber) als een handvol regionale en lokale
zien we dat de meeste zakelijke gebrui¬kers veel minder
providers actief ingezet op het aansluiten van bedrijventerreinen
geïnteresseerd zijn in de innovatieve kant van ICT en veel
op het glasvezelnetwerk. Met name KPN heeft als marktleider
meer in zaken als kosten¬besparing, betrouwbaarheid en
aanzienlijk geïnvesteerd in het proactief aanleggen van glasvezel
veiligheid. Zelfs met een glasvezelverbinding kiezen onder-
op bestaande en nog ontwikkeling zijnde bedrijventerreinen.
nemers vooral voor het afnemen van traditionele diensten
In totaal zijn enkele honderden bedrijven¬terreinen voorzien
zoals internet, bellen en online back-up. Zolang de bekend-
van al dan niet reeds met glasvezel gevulde mantelbuizen. Mede
heid van ondernemers met glasvezel niet verder reikt dan
door het uitblijven van de verwachte bezettingsgraad – vaak
algemeenheden als ‘supersnel internet’ of ‘Voip-telefonie’
maakt niet meer dan 15% van de bedrijven op een verglaasd
en verdere innovatiemogelijkheden onderbelicht blijven,
terrein gebruik van de mogelijkheid om glasvezel te nemen – en
zal de bezettingsgraad op verglaasde bedrijventerreinen en
in navolging van een terugtrekkende beweging die bij de andere
het aansluiten van nieuwe gebieden vooralsnog geen hoge
grote spelers reeds eerder was ingezet, besloot KPN vijf jaar ge-
vlucht nemen. Daarmee is de basis voor een vicieuze cirkel
leden om niet verder op dit ingeslagen investeringspad door te
gelegd: bij een lage bezettings¬graad zullen de prijzen niet
gaan. Het beschikbaar zijn van glasvezel is immers geen recht
dalen en stappen minder ondernemers over op glasvezel.
van de potentiële afnemer en geen plicht voor de leverancier.
Provincies en gemeenten aan zet Kostenaspect en innovatiedrang
In het Convenant Bedrijventerreinen 2010-2020 zijn afspraken
Een belangrijke vraag is waarom relatief weinig bedrijven de over-
tussen rijksoverheid, provincies en gemeenten ten aanzien
stap naar glasvezel maken. Uiteraard speelt het kostenaspect een
van een nieuwe aanpak van bedrijventerreinen vastgelegd.
belangrijke rol bij de lage bezettingsgraad. Dat een leverancier de
Doel van dit bedrijventerreinenbeleid is het stimuleren van
infrastructuur reeds tot aan de percelen heeft aangelegd, wil niet
een gezond economisch vestigingsklimaat in gemeenten,
zeggen dat de investering niet moet worden terugverdiend.
regio’s en Nederland als geheel en het verbeteren van de
De eenmalige aansluitkosten en het maandelijkse abonnements-
ruimtelijke kwaliteit op bedrijventerreinen. Ten aanzien van
tarief bedragen al gauw het twee- tot driedubbele van ‘internet
deze aanpak wordt gesteld dat provincies en gemeenten
via de telefoonlijn’ en voor de kleine en middelgrote ondernemer
primair aan zet zijn. De aanleg van glasvezel voor en – min-
is dit vaak reden om glasvezel links te laten liggen, vooral als men
stens zo belangrijk – het optimaal gebruik ervan door de
niet op de hoogte is van de meerwaarde, mogelijkheden en kan-
ondernemers op bedrijventerreinen kan de aantrekkelijk-
sen die glasvezel en breedbanddiensten bieden voor optimalisa-
heid, waarde en concurrentiepositie van de terreinen en
tie van bedrijfsprocessen. Een matig aanwezige innovatiedrang op
daarmee die van de gemeente flink bevorderen. Bovendien
technisch gebied speelt daarbij ook zeker een rol.
wordt hiermee de vicieuze cirkel van hoge prijzen en een lage bezettingsgraad doorbroken.
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
34
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
Richtlijnen voor lagere overheden
andere ICT-gerelateerde vormen van opwaardering van
Vanuit Brussel en Den Haag zijn de richtlijnen voor het realiseren
een bedrijventerrein. De eerder genoemde coöperatie Frys-
van glasvezel helder: provincies en gemeenten mogen niet inves-
lân Ring heeft op bedrijventerreinen in de Friese gemeente
teren in de aanleg van infrastructuur. Dit moet worden overgela-
Heerenveen bijvoorbeeld een vraagbundeling verzorgd
ten aan de partijen in de markt. In gebieden waar aantoonbaar
waarbij leverancier Ziggo Zakelijk zowel de glasvezelver-
sprake is van marktfalen en er binnen afzienbare tijd geen uizicht
bindingen voor collectieve intelligente camerabewaking op
is op activiteit van de zijde van leveranciers, mogen lagere over-
de terreinen leverde als voor de individuele bedrijven een
heden onder voorwaarden een actieve rol op zich nemen.
uiterst aantrekkelijk aanbod heeft neergelegd.
Dat biedt voor gemeenten en provincies ruimte om een proces dat leidt tot de aanleg van glasvezel op een bedrijventerrein te
Verdere modellen tot realisatie
reguleren, te faciliteren en zelfs te financieren.
Ondanks plaatselijke vraagbundelingssuccessen is glasvezel voor bedrijventerreinen na het eerste decennium bij de
Bundelen van behoefte
meeste leveranciers geleidelijk afgegleden naar een zeer
Toen in 2008 een einde kwam aan het proactief aanleggen van
bescheiden positie in de marge van het portfolio.
glasvezel op bedrijventerreinen is de verglazing niet in heel
De enorme concurrentie op de markt van mobiele telefonie
Nederland geheel tot stilstand gekomen. Met name op bedrij-
vereist namelijk grote investeringen door partijen als KPN,
venterreinen waar, vooral door de vaak grote afstand van de wijk-
Ziggo en Tele2. Zelfs bij een goed gebundelde vraag staan
centrale, ondernemers geconfronteerd worden met een lage sta-
de providers inmiddels niet bepaald te dringen om een be-
biliteit en sterk wisselvallige snelheid van hun internetverbinding
drijventerrein van glasvezel te mogen voorzien. Het model
wordt de behoefte aan glasvezel vaak via de ondernemersver-
van voorlichting van ondernemers en bundeling van aan-
eniging aangekaart bij de gemeente. Door het bundelen van de
sluitingen blijft welis¬waar een vruchtbare methode, maar
gezamenlijke behoefte van deze ondernemers is in de afgelopen
de stap naar realisatie van het glasvezelnetwerk vereist een
jaren op verschillende terreinen in met name de provincies Fries-
aanvulling op het model. In essentie kent deze aanvulling
land, Drenthe, Noord-Brabant, Flevoland en Noord-Holland vol-
twee richtingen: het oprichten van een netwerkcoöperatie
doende bezettingsgraad bereikt om een leverancier over de streep
of een financieringscoöperatie.
te trekken deze aansluitingen tegen gunstige tarieven te leveren.
Netwerkcoöperatie Combineren met andere vormen van opwaardering
Bij de inzet van een netwerkcoöperatie dragen de ge-
Met name KPN heeft als leverancier positief op deze ontwikke-
bruikers van het netwerk, dus de ondernemers op het
ling gereageerd en zich menigmaal bereidwillig getoond om in
bedrijventerrein, zelf zorg voor de realisatie ervan. Daartoe
de aanleg van glasvezel op vraaggebundelde bedrijventerreinen
verenigen zij zich in een coöperatie die de financiering (met
te investeren. Overigens laat een dergelijke vraagbundeling voor
ondersteuning van gemeente of provincie), het beheer en even-
individuele glasvezelaansluitingen zich goed combineren met
tueel de activering van het netwerk voor haar rekening neemt.
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
35
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
Daarbij wordt de coöperatie eigenaar van het netwerk. Over dit
zichte van de huidige internetverbinding rechtvaardigt of
netwerk worden breedbanddiensten door bestaande marktpar-
zelfs compenseert?
tijen geleverd.
Realiseren Financieringscoöperatie
Hoewel er geen standaard model voor alle bedrijventerrei-
De financieringscoöperatie lijkt in basis op de hiervoor beschre-
nen kan worden aangewezen, zijn een aantal uitgangspun-
ven netwerkcoöperatie. Een belangrijk verschil is echter dat de
ten voor het succesvol realiseren van glasvezel op bedrij-
coöperatie zich beperkt tot de financiering van het netwerk.
venterreinen meer dan helder. Om een realistisch beeld te
De aanleg, het beheer en de activering worden aan een markt-
krijgen van de werkelijke behoefte onder de ondernemers
partij overgelaten, die het aangelegde netwerk vervolgens in
is het bieden van voorlichting een onmisbare stap. Als deze
eigendom krijgt. Een punt van aandacht bij dit model is dat
behoefte aanleiding geeft tot de wens om in gezamenlijk-
verzekerd moet worden dat de beheervoerende marktpartij ook
heid glasvezel te realiseren, is individueel advies aan de
breedbanddiensten van (andere) premium merken op het
ondernemers een doeltreffend instrument om gemotiveer-
netwerk toelaat.
de deelnemers aan een vraagbundeling te werven. In dit proces mogen provincies en gemeenten investeren.
Voorlichten en adviseren
Welk realisatiemodel daarna gekozen wordt, is helemaal
Provincies en gemeenten die het economisch klimaat in hun
afhankelijk van de wens van provincie, gemeente en
gebied en de kwaliteit en aantrekkelijkheid van hun bedrijventer-
natuurlijk de ondernemers zelf.
reinen willen bevorderen, moeten de aanleg van glasvezel breedband zeker in hun planvorming betrekken. Ook op bedrijventer-
Glasvezel Gemeente adviseert, ontzorgt en realiseert.
reinen waar ondernemers niet en masse klagen over gebrekkige
Ga naar www.glasvezelgemeente.nl voor meer informatie
internetverbindingen en de belangstelling voor glasvezel matig
en ervaringen van andere gemeenten.
lijkt, is het zaak om het gesprek met de ondernemers aan te gaan en middels voorlichting de mogelijkheden en voordelen van aansluiting op het glasvezelnetwerk helder uiteen te zetten en zodoende een reëel beeld te krijgen van de (latent) aanwezige breedbandbehoefte. Ondernemers die de overstap naar glas¬vezel willen maken zijn bovendien gebaat bij een onafhankelijk advies op maat: waar liggen in hun specifieke situatie de mogelijkheden om optimaal profijt te maken van zo’n glasvezelverbinding? Met welke diensten kan een kostenbesparing worden gerealiseerd die het hogere maandbedrag ten op-
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
36
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
6
Trends en vooruitzichten "3 miljoen glasvezelaansluitingen in 2015"
6.1 Prognose Infrastructuur en Dataverkeer Groeiverwachting glasvezel: Verwacht wordt dat nog dit jaar aantal aansluitingen (homes passed) zal doorgroeien naar 2 miljoen. Met het doorzetten van
Met de verwachting dat de verhouding tussen daadwerke-
de huidige groei zal het aantal aansluitingen de komende jaren
lijke glasvezelabonnees en het aantal glasvezelaansluitin-
toenemen naar zo’n 3 miljoen aan het eind van 2015.
gen de komende jaren ten minste stabiel blijft en wellicht
Indien de groei daarboven uit zal stijgen tot een gemiddelde
iets zal toenemen, zal dit percentage naar schatting
van 600 duizend aansluitingen per jaar, zal het aantal aansluitingen
uitkomen tussen de 30% en 35%.
uitkomen op zo’n 3,2 miljoen. Bij een stagnatie van de groei zal het aantal aansluitingen eind 2015 naar verwachting 2,8 miljoen bedragen.
Groeiverwachting 4G:
Onderstaande Figuur 1 toont de groeicurve van de huidige en toe-
Op basis van aankondigingen van de vier mobiele opera-
komstige omvang van glasvezelaansluitingen in Nederland.
tors is het de verwachting dat de uitrol van LTE in hoog tempo zal verlopen. Ervan uitgaande dat elke operator ongeveer 3 tot 4 duizend antennes nodig heeft voor landelijke dekking en dat eind 2015 alle operators landelijke dekking hebben verwezenlijkt betekent dit dat er tegen die tijd tenminste 12.000 antennes geplaatst zouden moeten zijn, wat vergelijkbaar is met het huidige aantal UMTS antennes (12.236). Met het huidige uitroltempo van circa 350 antennes per maand (augustus 2013) lijkt dit haalbaar. Het ligt in de lijn der verwachting dat het groeitempo in eerste instantie zal versnellen, omdat T-Mobile en Tele2 ook starten met uitrol.
Figuur 1: Groeiontwikkelingen passieve glasvezelaansluitingen. (Bron: Stratix) eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
37
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
seerd zal het tempo weer afnemen. In een realistisch scenario
Groei in dataverkeer blijft aanhouden, rol van mobiel verkeer beperkt
waarin het eerder genoemde aantal van 12 duizend antennes
Wereldwijd, maar zeker ook in Nederland is er sprake van
wordt gehaald, is het uitroltempo halverwege 2014 gegroeid tot
een onverminderde groei in bandbreedte consumptie.
450 antennes per maand en zal daarna weer geleidelijk afnemen.
Figuur 3 toont het volume aan dataverkeer dat de twee
In dit scenario zouden dus binnen 3 jaar zo’n 12 duizend anten-
grootste Nederlandse Internet Exchanges passeert, wat een
nes worden gerealiseerd, waar het eerder bij de uitrol van UMTS
goede indicatie is voor het groeitempo van dataverkeer
het 4 jaar duurde voordat circa 9 duizend antennes waren ge-
in Nederland. Op basis van deze gegevens ligt de samen-
plaatst, wat voldoende was voor drie operators om landelijke
gestelde jaarlijkse groei (CAGR) van het dataverkeer in
dekking te realiseren.
Nederland momenteel rond de 30%, wat betekent dat het
Zodra er operators zijn die landelijke dekking hebben gereali-
dataverkeer elke drie jaar meer dan verdubbelt.
"Eind 2015 meer dan 10 duizend LTE antenne installaties"
Figuur 3: Omvang van (ingaand) dataverkeer op grootste Nederlandse internet Exchanges (t/m sep 2013) (Bron: AMS-IX, NL-IX, bewerking Stratix)
Hoewel mobiel dataverkeer bezig is aan een sterke opmars, is de bijdrage aan het totale dataverkeer beperkt. Figuur 2: Verwachte groeiontwikkelingen aantal 4G/LTE antenne installaties (Bron: Antennebureau, Stratix)
Zo was volgens de Telecommonitor van ACM het mobiele dataverbruik binnen Nederland 7,22 petabyte in het eerste kwartaal van 2013, terwijl het ingaande verkeer over de grootste Internet Exchanges over hetzelfde kwartaal in zijn totaliteit 1484 petabyte betrof, een factor 200 verschil. Ondanks dat mobiele devices en mobiel dataverkeer een
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
38
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
steeds grotere rol spelen in de samenleving, is het onwaarschijnlijk
Sterke toename in video verkeer.
dat mobiel dataverkeer een bepalende factor wordt in het totaal.
Zonder twijfel de belangrijkste factor in de groei van dataverkeer is de sterke groei(potentie) van digitale video.
Video is drijvende kracht achter de groei in dataverkeer
Volgens Cisco zal internet video in 2017 63 procent van
Veel organisaties trachten te voorspellen hoe het dataverkeer
het totale internetverkeer van consumenten beslaan, ten
zich zal ontwikkelen. Een van de bekendste hiervan is Cisco dat
opzichte van 52 procent in 2012. Bovendien zullen alle vor-
jaarlijks een forecast uitbrengt van de groei en de trends van
men van (digitale) video tezamen (TV, video on demand
het wereldwijde IP-verkeer. Volgens Cisco zal het wereldwijde
[VoD], Internet, and P2P) in 2017 tussen de 80 en 90 pro-
dataverkeer in 2017 met ruim 120 exabyte per maand drie maal
cent van het totale dataverkeer beslaan. Een belangrijke
zo groot zijn als nu. Het overgrote deel van dit verkeer betreft IP
ontwikkeling die hierbij een rol zal spelen is de opkomst
verkeer door consumenten, wat op zijn beurt weer voornamelijk
van steeds hogere kwaliteit video en TV, zoals 3D-TV en 4k
internet verkeer betreft. Een uitsplitsing van dit consumenten
videobeelden (vier maal de resolutie van HD TV).
internet verkeer naar type verkeer is weergegeven in Figuur 4. Globaal kan gesteld worden dat de samengestelde jaarlijkse groei
Gebruik van meerdere apparaten.
(CAGR) van IP verkeer ongeveer 20% is. Deze grote verkeersgroei
De opkomst van tablets, smartphones en andere ‘slimme’
en bijbehorende servicepenetratie worden veroorzaakt door diverse
apparaten en de toegenomen machine-naar-machine (M2M)
factoren, waarvan de belangrijkste hieronder worden toegelicht.
communicatie vergroten ook de vraag naar breedband. Dergelijke apparaten worden niet alleen talrijker, maar worden ook steeds krachtiger waardoor ze in staat zijn om grotere hoeveelheden data te verwerken en genereren. De verwachting van Cisco is dat in 2017 er 19 miljard dataconnecties/apparaten zullen zijn ten opzichte van 12 miljard in 2012.
Toename aantal internetgebruikers en sneller breedband. Andere redenen dat dataverkeer blijft toenemen is simpelweg doordat het aantal internetgebruikers (wereldwijd) nog steeds flink toeneemt. De verwachting is dat het aantal internet gebruikers in 2017 zal zijn gegroeid naar 3,6 miljard van 2,3 miljard anno 2012. Daarnaast wordt de capaci-
Figuur 4: Voorspelling van Cisco voor de ontwikkeling van het wereldwijde dataverkeer per maand (Bron: Cisco, bewerking Stratix)
teit van verbindingen ook steeds groter. De verwachting is dat de gemiddelde snelheid van (vast) breedband in 2017 39 Mbps zal zijn, 3,5 maal hoger dan de 11,3 Mbps in 2012.
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
39
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
Groeiend dataverkeer betekent ook groeiende noodzaak voor nieuwe infrastructuur
- Er wordt van ons verwacht dat zij langer
De groei van dataverkeer heeft grote impact op de infrastructu-
- Er wordt van ons verwacht dat wij meer
ren die dit dataverkeer moeten faciliteren. Indien deze groei blijft
8 Epiloog
zelfstandig thuis blijven wonen. voor de eigen familie en naasten te zorgen.
doorzetten volgens de huidige voorspellingen is het logische gevolg dat de capaciteit van een groot deel van de huidige aan-
Doordat er in de toekomst meer nadruk komt te liggen op
sluitnetwerken (koper, coax) op een bepaald moment niet meer
naastenzorg en zelfstandig wonen, zullen er meer nieuwe
toereikend zullen zijn. Hoewel het moeilijk te voorspellen is wan-
vormen van zorg ontstaan. Om deze zorg te kunnen com-
neer dit moment (binnen Nederland) plaats zal vinden, lijkt dit
bineren met de huidige baan, kan ict zorgen voor ‘zorg
volgens huidige groeivoorspellingen dichterbij dan verwacht.
op afstand’. Enkele voorbeelden waar nu al mee geëxperi-
Afhankelijk van de rek die nog zit in de capaciteit van de huidige
menteerd wordt zijn:
netwerken en de daadwerkelijke groei in dataverkeer kan de tijd die dit zal duren variëren tussen enkele jaren en enkele tientallen jaren.
- Bewegingssensoren: door sensoren in huis te
In acht nemend dat een volledige verglazing van Nederland op
plaatsen kan men op afstand monitoren hoe het met
het huidige uitroltempo nog minimaal 10 jaar in beslag zal nemen,
een patiënt of oudere gaat. Deze sensoren kunnen
zou dit betekenen dat er snel actie ondernomen moet worden.
waarnemen of iemand bijvoorbeeld valt of langer in bed blijft liggen dan anders.
6.2 Trends en vooruitzichten - Online consult: Door simpele videogesprekken via
Zorg
de pc kunnen patiënten en ouderen direct met hun
Door de steeds verdere vergrijzing en constante technologische
vragen bij een arts of hulpverlener terecht, zonder dat
ontwikkelingen wordt men in Nederland steeds ouder.
het persoonlijk contact verloren gaat.
Media kopten in de afgelopen weken al dat de kinderen die nu geboren worden allemaal met gemak de leeftijd van 100 kunnen
- Automatisering in huis: Door huisapparatuur
bereiken. Door deze ontwikkeling is er steeds meer aandacht voor
steeds verder te automatiseren kunnen ouderen steeds
de zorg in Nederland.
langer voor zichzelf blijven zorgen, zonder afhankelijk te zijn van hulpverleners.
Op Prinsjesdag spraken de koning en het kabinet al veelvuldig over de participatiemaatschappij. Hoewel er nog discussie
Deze en andere ontwikkelingen zorgen er voor dat
bestaat over wat dit precies inhoudt, kunnen we met zekerheid
ouderen steeds langer thuis kunnen wonen en patiën-
zeggen dat twee ontwikkelingen direct invloed hebben op onze
ten op afstand in de gaten kunnen worden gehouden.
wijze van bestaan:
Hierdoor kunnen de kosten van de zorg in de hand worden gehouden en wordt de verzorgingsstaat behouden.
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
40
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
Veiligheid
Het bewustzijn over digitale criminaliteit groeit bij zowel
Veel zelfstandige organisaties zijn onafhankelijk van elkaar aan
burger als overheid, en hierdoor kan er steeds effectiever
het werken aan de veiligheid van Nederland. Door op slimme
worden opgetreden tegen deze vorm van criminaliteit.
wijze gebruik te maken van aanwezige kennis, kan de veiligheid
Er valt echter nog veel te winnen. Deze zal voornamelijk
op grote publieke evenementen, maar ook de veiligheid op straat
door effectievere samenwerking kunnen worden gereali-
beter gewaarborgd worden.
seerd. De eerste stap in dit proces is het delen van kennis en informatie door het afstemmen van digitale systemen,
Organisaties die over informatie over veiligheid beschikken zijn
zodat de kennis over de Nederlandse veiligheid toeneemt.
bijvoorbeeld: particuliere beveiligingsbedrijven, politie, gemeenten en overige overheidsorganisaties. Al deze informatie ligt
Onderwijs
opgeslagen in systemen en wordt binnen de organisaties wel
Binnen het onderwijs vindt een digitale transitie plaats:
gedeeld, maar daarbuiten nog niet. Door deze informatie met
schoolboeken worden ingeruild voor digitale leermiddelen.
elkaar te delen, systemen op elkaar af te stemmen en buiten or-
De rol van ICT wordt steeds groter in het onderwijs, niet
ganisatiegrenzen meer samen te werken kan er meer kennis ver-
alleen in het hoger onderwijs maar ook steeds meer op het
worven worden over de veiligheid van burgers en bedrijven.
primair en secundair onderwijs. Met individuele digitale leermiddelen wordt nagestreefd dat kinderen effectief en
Niet alleen het combineren van data en informatie van organi-
efficiĂŤnt op maat bediend kunnen worden. Zij kunnen dan
saties kan leiden tot een grotere veiligheid. De volgende ontwik-
op hun eigen tempo en niveau werken terwijl de leerkracht
kelingen zorgen dat er een hernieuwde aandacht voor dit onder-
digitaal overzicht houdt van de ontwikkelingen per kind,
werp ontstaat:
en afhankelijk van het overzicht opdrachten klassikaal of individueel behandeld. De stichting leerKRACHT begint
- Cybercrime: Een steeds groter deel van gepleegde mis-
in samenwerking met onder andere de Digitale Steden
daden vindt plaats over het internet. Denk hierbij aan fishing
Agenda, in het schooljaar 2013-2014 met een pilot digitale
en de recente DDoS-aanvallen op de Nederlandse banken.
leermiddelen op scholen die de ambitie hebben om digi-
Overheid en bedrijfsleven moeten intensiever gaan samen-
tale leermiddelen optimaal te gebruiken.
werken op internationaal niveau om deze ontwikkeling effec-
Ook voor de randvoorwoorden voor het gebruik van digi-
tief aan te kunnen pakken.
tale leermiddelen is gezorgd. Scholen (PO, VO, HBO, WO) kunnen zich allemaal aansluiten op het veilig en opschaal-
- Openlijk geweld en social media: De laatste jaren
baar wifi-netwerk eduroam. Dit maakt het mogelijk om
gebruikt de politie vaker het internet en social media om
grootschalig toegang te bieden aan draadloze apparaten.
daders van openlijke geweldpleging op te sporen. Door bur-
Leerlingen en studenten kunnen zich met hun tablet of
gers via de media te betrekken, door het tonen van video-
laptop dan veilig aanmelden op het wifi-netwerk op elk van
beelden, kunnen zaken sneller opgelost worden.
de aangesloten onderwijsinstelling.
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
41
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
Bedrijvigheid
Duurzaamheid
Een trend op het gebied van ondernemen is het Nieuwe Winkelen.
Een waarneembare trend in Nederland is de vorming van
Cor Molenaar, hoogleraar e-marketing aan de Erasmus Universi-
kleine energie coöperaties. Er wordt lokaal energie gepro-
teit, verwacht dat in tien jaar tijd 35 tot 40 procent van de non-
duceerd en geconsumeerd. Klein is het nieuwe groot.
food aankopen online plaatsvindt. En dat percentage is slechts
Mensen schaffen zonnepanelen aan, plaatsten deze op hun
een gemiddelde. Bij de aankoop van elektronica en schoenen
huis en worden hiermee zelfvoorzienend in energie.
zal 70 procent online aangeschaft worden. Reisbureaus worden een zeldzaamheid: 90 procent van de klanten zal online boeken.
Een andere zichtbare trend is dat delen het nieuwe
Er ontstaat een vicieuze cirkel, want doordat winkels verdwijnen
hebben is. Niet elk huishouden koopt meer een auto of elk
ontstaan lege panden die niet meer gevuld worden. “Een half-
apparaat. Met behulp van moderne technologieën is zicht-
lege winkelstraat heeft iets triests. Dan gaat de consument liever
baar wie in de buurt over welk materiaal beschikt. Er kan
naar een andere locatie.” Volgens Molenaar zullen op den duur
makkelijk opgezocht worden waar en wanneer er een auto
drie soorten winkelgebieden ontstaan: buurtwinkels, boetiekjes
beschikbaar is.
in het centrum en grote winkelketens buiten de stad. “De winkels in de buurt bestaan uit zaken die je regelmatig nodig hebt zoals
Tot slot
een supermarkt of een bank. Het winkelaanbod in de centra van
Aan de trends is goed te zien dat Nederland volop in
steden zal verschralen, met als resultaat kleinere winkels en veel
transitie is. De transitie kunnen we niet voorkomen, maar
restaurantjes en cafeetjes. Daar ga je naar toe als je gezellig wilt
door op tijd op de trein te springen kunnen we deze tijden
winkelen. De grote winkels zoals Mediamarkt en Blokker0 zullen
van verandering inzetten om zaken op de lange duur te
verplaatsen naar het derde winkelgebied: buiten het centrum
verbeteren voor ons allemaal. De Digitale Steden Agenda is
met ruime parkeergelegenheid.”
ervan overtuigd dat wanneer wij naar elkaar luisteren en de complexe problematiek samen aanpakken, de transitie zal leiden tot een sociaal en economisch sterk Nederland.
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
42
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
7
De route naar de digitale samenleving: Hoe nu verder?
7.1 Digitale Agenda van Brabant In de visie van de Digitale Agenda van Brabant is de inzet van de provincie gericht op zowel netwerkontwikkeling als op het bevorderen van het inzetten van digitale technieken
"Alle burgers én bedrijven op de digitale snelweg"
ten behoeve van zorg, verkeersmanagement, duurzame energie en een vernieuwde agro sector.1
7.1.1 Hoofdrol voor ICT Toegang tot de digitale snelweg via glasvezel of kabel. In dit
De afgelopen decennia heeft ICT onze samenleving
digitale tijdperk is de aansluiting van burgers en bedrijven op een
aanzienlijk veranderd. Met de opkomst van internet is infor-
hoogwaardige breedband infrastructuur net zo belangrijk als ooit
matie in overmaat beschikbaar en zijn de manieren waarop
de aansluiting op gas, water en licht was: een basisvoorziening.
we communiceren en relaties aangaan ingrijpend gewijzigd.
Alle bedrijven en burgers op de digitale snelweg is goed voor
ICT zorgt voor innovatie, verandert markten en verhoogt
onze economie. En het draagt bij aan een mooi, vitaal en sociaal
de productiviteit van bedrijven, instellingen en overheden.
Brabant waar het goed wonen en werken is. Nog lang niet alle
Het benutten van de kansen van ICT wordt daarmee in
bedrijven en burgers zijn in Brabant aangesloten op de digitale
toenemende zin een concurrentiefactor van betekenis voor
snelweg. Vooral in het buitengebied zijn burgers en bedrijven
de Brabantse economie.
meestal niet aangesloten op hoogwaardig breedband. De provincie ziet dat als een rem op de verdere maatschappelijke
De digitalisering van onze samenleving strekt zich uit naar
en economische ontwikkeling van Brabant en wil dit veranderen.
steeds meer domeinen – communicatie, consumptie, zorg,
Hiervoor richt zij een Breedband fonds in. Dit is een belangrijk
onderwijs, overheidscommunicatie, energie – merkbaar
onderdeel van de Digitale Agenda vanBrabant 2013 – 2020.
voor iedere burger en terug te vinden in cijfers over de
In dit boekje leest u er meer over.
sterke stijging in onze dataconsumptie. Studies laten zien dat ons dataverbruik elk jaar 30 – 40% stijgt en in 2020 1 Bron: Provincie Noord-Brabant
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
43
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
mogelijk 50x zo veel is als momenteel. Digitalisering speelt de
Breedbandfonds om de aanleg van hoogwaardig breed-
komende jaren niet alleen een sleutelrol in ons economische her-
band in heel Brabant mogelijk te maken.
stel, maar is ook van belang bij het verbeteren van het dagelijks
Om de aanleg van nieuwe breedbandnetwerken in Brabant
leven van mensen. Dat is de overtuiging van Eurocommissaris
mogelijk te maken, wil de provincie daarbij op een nieuwe
Neelie Kroes (Digitale Agenda van Europa).
manier met maatschappelijke partijen gaan samenwerken.
Volgens haar kunnen digitale technologieën bijvoorbeeld helpen
De provincie schrijft niet voor of legt op. In plaats daarvan
om de gezondheidszorg te verbeteren en de uitdagingen van
doet de provincie een beroep op het zelforganiserend ver-
klimaatverandering het hoofd te bieden. Ook in Brabant is dat
mogen van burgers, bedrijven en lokale overheden om te
besef er. ICT speelt vaak een sleutelrol in het oplossen van maat-
komen met voorstellen.
schappelijke problemen. Bijvoorbeeld in de zorg.
De provincie mobiliseert, helpt, en geeft richting aan.
Om de zorg betaalbaar te houden wordt gezocht naar andere
Met de Digitale Agenda van Brabant komt de provincie
manieren van het verlenen van zorg. Mensen langer thuis laten
tegemoet aan de roep van tal van gemeentes, vertegen-
wonen, in combinatie met deels digitaal verleende zorg, is een
woordigers van bedrijven, bewoners en kennisinstellingen
van de mogelijke oplossingen. Toegang tot de digitale snelweg
om ondersteund te worden bij de verdere uitrol van super-
en de inzet van hoogwaardige ICT hulpmiddelen maakt dat
snel breedband in de hele provincie.
mede mogelijk.
7.1.2 ICT ruggegraat van innovatie Op dit moment wordt ICT nog maar mondjesmaat ingezet om
Gedeputeerde Bert Pauli over Digitale Agenda van Brabant
maatschappelijke problemen op te lossen. Eén van de knelpunten
“We willen als innovatieve regio voorop lopen in Europa.
is dat het buitengebied nog nauwelijks is aangesloten op hoog-
Dat kan niet zonder snel internet en slimme communicatie-
waardig breedband. Het zijn vooral de kleine kernen en het
technologie. De stedelijke gebieden in Brabant zijn op dit
buitengebied dat achterblijft. Hier is alleen toegang tot traag of
moment al goed digitaal ontsloten. Maar bijvoorbeeld in
mobiel internet. Dat heeft allerlei ongewenste gevolgen.
de Kempen, onderdeel van de Brainport regio, zijn de bui-
Bijvoorbeeld voor de modernisering van de landbouw, de
tengebieden en de bedrijventerreinen op veel plaatsen nog
ontwikkeling van de toeristische sector, de mogelijkheden voor
niet op hoogwaardig breedband aangesloten. Dat is een
kenniswerkers, kleine ondernemingen of ouderen om zich in het
probleem voor de kenniswerkers en toeleverende industrie
buitengebied te gaan of blijven vestigen of de mogelijkheid om
voor de Brainport regio. Maar bijvoorbeeld ook voor agra-
energie decentraal op te wekken.
rische bedrijven die met digitale technieken naar nieuwe
Om Brabant tot in al haar haarvaten economisch vitaal en
vormen van ondernemerschap streven. Vandaar dat wij de
leefbaar te houden is de toegang voor iedereen tot de digitale
weg vrij maken voor breedband voor iedereen.”
snelweg cruciaal. De provincie wil het mogelijk maken dat er hoogwaardig breedband komt voor alle burgers en bedrijven
7.1.3 Slimme producten beter benutten
in Brabant. Daarom heeft de provincie geld opzij gezet in het
Volgens Pauli richt de economische strategie van de pro-
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
44
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
vincie zich op het oplossen van maatschappelijke vraagstukken.
En niet in het buitengebied, in kleine kernen en op afge-
“Dan sla je twee vliegen in één klap. Neem een vraagstuk als
legen bedrijventerreinen. Daar willen we als provincie de
vergrijzing. Dat speelt overal. Als je hiervoor slimme producten
helpende hand reiken, in goede samenwerking met alle
ontwikkelt, bijvoorbeeld om mensen langer thuis te laten wonen,
betrokkenen: gemeenten, burgers, marktpartijen en
versterk je niet alleen de economie maar ook de leefbaarheid.
andere financiers.”
Dat soort innovaties kan niet zonder ICT.” “ICT zorgt voor innovatie, verandert markten en verhoogt de pro-
7.1.5 Vier hoofddoelen
ductiviteit van bedrijven, instellingen en overheden”, vertelt Pauli.
Om maximaal in te spelen op de mogelijkheden die ICT
“Door ICT-kansen goed te benutten, versterken we onze interna-
biedt voor de economische en maatschappelijke ambities
tionale concurrentiekracht.”
van Brabant, heeft de Digitale Agenda van Brabant
Pauli ziet in de verdere digitalisering van Brabant de sleutel tot
vier hoofddoelen.
het realiseren van de maatschappelijke opgaven in Brabant, zoals gezond ouder worden, een vitaal platteland, energietransitie en
1 | Versterken van de economische basis door
slimme mobiliteit.
“In het verleden hebben we al veel geïnvesteerd in de ontwikke-
2 | Digitale tweedeling voorkomen:
ling van nieuwe producten en deden we diverse pilots. Die fase
alle Brabantse bedrijven digitaal aan te sluiten.
hoogwaardig breedband voor alle Brabanders.
laten we achter ons. Het gaat ons nu om het daadwerkelijk opschalen en invoeren van maatschappelijke breedbanddiensten.
3 | ICT beter inzetten om maatschappelijke
Daarbij spelen zowel technische, financiële als institutionele pro-
opgaven te realiseren.
blemen een rol. Die complexe problemen kunnen we alleen te lijf 4 | Breedband-initiatieven bevorderen en faciliteren
door een goede samenwerking met alle betrokkenen.”
7.1.4 Hoogwaardig breedband als randvoorwaarde
1 | Versterken van de economische basis
Innovatieve ontwikkelingen stellen hoge eisen aan de kwaliteit
ICT zorgt voor innovatie, verandert markten en verhoogt de
van de breedband-infrastructuren. Nu al schiet het bestaande
productiviteit van bedrijven, instellingen en overheden.
kopernetwerk qua capaciteit en snelheid tekort.
Als alle Brabantse bedrijven hoogwaardig breedband kunnen
Pauli: “De roep om hoogwaardig breedband, denk aan glasvezel
gebruiken, versterkt dat de Brabantse economie aanzienlijk.
of kabel, wordtsteeds luider. Hoogwaardig breedband is echt een
Bedrijven kunnen veel kosten besparen en dus beter con-
randvoorwaarde om in deze ontwikkelingen goed mee te kun-
curreren door hun automatisering te outsourcen, het werk-
nen. Marktpartijen investeren alleen daar waar het commercieel
proces verder te automatiseren en via snellere en geauto-
rendabel is. Daar waar veel mensen bij elkaar zijn, in steden dus.
matiseerde verbindingen beter samen te werken. Daarnaast zijn er ook tal van nieuwe typen bedrijvigheid
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
45
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
mogelijk door ICT – denk aan online winkels, nieuwe vormen van
2 | Digitale tweedeling voorkomen
thuiszorg, de directe verkoop van producten van het boerenbe-
In Brabant willen we graag dat iedereen mee kan blijven
drijf aan afnemers, of het aanbieden van nieuwe toeristische
doen met de samenleving en mee kan profiteren met de
mogelijkheden in het mooie Brabant.
verdere economische ontwikkeling als top- kennis- en innovatieregio. We willen welvaart en welzijn in heel Brabant
Digitale Agenda van Brabant
mogelijk houden, en niet alleen in het stedelijk gebied.
De provincie versterkt de economische basis van Brabant door
Toegang tot snel internet – om goed te kunnen winkelen,
alle huishoudens en bedrijven in Brabant op glasvezel of kabel
leren, communiceren met instanties – is daarbij
aan te sluiten.
steeds belangrijker. Om nu en in de toekomst te kunnen blijven meedoen met de moderne samenleving, is een goede digitale toegankelijkheid van vitaal belang. Door in te zetten op het mogelijk maken van hoogwaardig breedband voor alle Brabanders voorkomt de provincie dat er gebieden in Brabant zijn die structureel niet mee kunnen doen met de moderne informatiemaatschappij. Dat is in ons aller belang. Het versterkt de leefbaarheid van kleine kernen en het buitengebied van Brabant, dringt onnodige mobiliteitsdruk terug, versterkt het vestigingsklimaat voor de nieuwe kenniswerkers in de regio. Alle Brabanders op hoogwaardig breedband draagt bij aan een mooi, vitaal en sociaal Brabant waar het goed wonen en werken is.
Toegang tot hoogwaardig breedband op het hele grondgebied van Brabant, maakt ook economische ontwikkeling tot in de haarvaten van de provincie mogelijk. Om dit doel te realiseren is er nog veel werk te verzetten. Onderzoek door Heliview (2012) bracht aan het licht dat in 2012 bijna de helft van de bedrijventerreinen in Brabant niet op hoogwaardig breedband is aangesloten. Ongeveer 14.870 bedrijven op bedrijventerreinen zijn daarmee niet aangesloten op hoogwaardig breedband. Het gaat daarbij vooral om kleinere bedrijventerreinen en het midden- en kleinbedrijf, de banenmotor van de Brabantse economie. eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
46
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
Digitale Agenda van Brabant
snelweg en de inzet van hoogwaardige ICT hulpmiddelen
Om nu en in de toekomst te kunnen blijven meedoen met de moderne
maakt dat mede mogelijk.
samenleving, is een goede digitale toegankelijkheid van vitaal belang.
De Digitale Agenda van Brabant zet in op het faciliteren van ICT gedreven oplossingen voor deze maatschappelijke
3 | ICT beter inzetten om maatschappelijke opgaven te realiseren
problemen. Om technologische oplossingen daadwerke-
ICT speelt een sleutelrol in het oplossen van maatschappelijke
leveren is de inzet van tal van maatschappelijke partners,
problemen. Bijvoorbeeld in de landbouw, de tweede econo-
bedrijven, andere overheden, burgers, kennisinstellingen
mische pijler van Brabant. Het maatschappelijk debat over me-
nodig. De provincie kan meehelpen door partijen bij elkaar
gastallen, diverse dierenziekten, ruimtegebruik en teruglopende
te brengen en mee te organiseren.
lijk een bijdrage aan maatschappelijke problemen te laten
marges voor het boerenbedrijf hebbengeleid tot een herijking van de koers van de sector. Het boerenbedrijf moet omschakelen
4 | Breedband-initiatieven bevorderen en faciliteren
van focus op kostenreductie in bulkproductienaar waardetoevoe-
Als provincie kunnen we het niet alleen. ICT speelt in te
ging en unique selling points. Een inzet op smart farming (bv.
veel maatschappelijke geledingen en economische secto-
precisielandbouw) en de omschakeling naar nieuwe bedrijfscon-
ren een rol. Ook in het perspectief van een terugtredende
cepten (bv. zorgboerderijen, toerisme) kunnen mogelijke
overheid doet de Digitale Agenda een groot beroep op het
oplossingen zijn. De beschikbaarheid van hoogwaardig breed-
zelforganiserend vermogen van de Brabantse burgers,
band is daarbij een cruciale randvoorwaarde.
ondernemers, kennisinstellingen en overheden. Om de Digitale Agenda van Brabant te laten slagen heb-
Digitale Agenda van Brabant
ben we de inzet van veel, zo niet alle, maatschappelijke
Smart farming: een computer in de cabine van
stakeholders in Brabant en ook daarbuiten nodig: om mee
de tractor maakt dat alles precies op de cm
te denken, om initiatieven te ontplooien, om mee te orga-
nauwkeurig gespoten wordt zodat het
niseren en om mee te investeren. Als provincie willen we
grondwater niet onnodig vervuild wordt. Een ander voorbeeld is de zorgsector. De druk op de collectieve gezondheidszorg is enorm als gevolg van vergrijzing, ontgroening, de groei van het aantal chronisch zieken, betere diagnosemogelijkheden en een tekort aan zorgpersoneel. Om de zorg betaalbaar en toegankelijk te houden wordt gezocht naar andere manieren van het verlenen van zorg. Mensen langer thuis laten wonen, in combinatie met deels digitaal verleende zorg, is een van de mogelijke oplossingen. Toegang tot de digitale eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
47
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
daarbij een moderne, open overheid zijn, die meebeweegt met ini-
breedband financieel beter mogelijk te maken. De financi-
tiatieven van burgers, ondernemers en maatschappelijke partners.
ële inzet van derden – een bank, investeringen van markt-
Een overheid die partners aanspreekt op hun kracht en
partijen, financiële bijdragen van burgers – blijft daarbij
eigen verantwoordelijkheid, maar die ook bereid en in staat is
ook altijd nodig. Het achterliggende idee is dat het geld
waar nodig het initiatief te nemen, partners te verbinden en
uiteindelijk weer terugvloeit naar de Provincie, om
knelpunten weg te nemen. Doet u ook mee?
vervolgens opnieuw ingezet te kunnen worden voor nieuwe beleidsdoelen.
Digitale Agenda van Brabant
De uitvoering van het Breedbandfonds Brabant is onderge-
Voor de verdere uitrol van hoogwaardig breedband en de toepassing
bracht bij de Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (BOM)
van ICT voor maatschappelijke problemen zijn nieuwe samenwer-
in nauwe samenwerking met de provincie. Gemeentes
kingsverbanden tussen netwerkaanbieders, financierders, onder-
spelen een belangrijke coördinerende rol bij het ontwikke-
nemers, burgers, gemeentes, maatschappelijke organisaties en de
len van goede investeringsvoorstellen. Brabant werkt ‘aan
provincie nodig.
de achterkant’ samen met de Rijksoverheid, StedenLink en andere provincies om het fonds zo effectief mogelijk te
7.1.6 De provincie investeert mee
laten functioneren.
Brabant wil tot de top van de Europese kennis- en innovatieregio’s blijven behoren. Een belangrijk instrument hiervoor is de in-
Facts & Figures
zet van de middelen uit de verkoop van de aandelen van Essent.
• Het dataverkeer stijgt elk jaar met 30 tot 40%.
In 2010 reserveerde de provincie al 276 miljoen van deze ‘Essent-
In 2020 wordt in Nederland 50x zoveel data
gelden’ voor investeringen in sport, natuur, cultuur, landschap en
verbruikt als in 2012.
energie. Op 21 juni 2013 gingen Provinciale Staten akkoord met
• 70.000 Brabantse huishoudens en bedrijven in kleine
de voorstellen van Gedeputeerde Staten voor een ‘2e tranche’
kernen en het buitengebied zijn op dit moment niet op
investeringsimpuls. Hierbij werden middelen gereserveerd voor
breedband aangesloten.
4 investeringsfondsen op het gebied van energie, innovatie,
• 30% van de innovatieprocessen in de Nederlandse
breedband en natuur met een gemeenschappelijke waarde van
475 miljoen euro. Met deze fondsen wil de provincie samen met
• In Brabant zijn 554 bedrijventerreinen. Op 294 van deze
andere partijen de uitdagingen van Brabant oppakken.
terreinen (53%) wordt hoogwaardig breedband aange
boden, op 260 (47%) niet.
7.1.7 Breedbandfonds Brabant Een van de opgerichte fondsen is het Breedbandfonds Brabant. In totaal is 50 miljoen euro opzij gezet voor het verstrekken van ‘goedkope’ leningen aan coalities van gemeentes, coöperaties, marktpartijen en parkmanagers om de aanleg van hoogwaardig eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
48
topsectoren is ICT-gedreven.
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
7.2 eSociety Platform Nederland
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
internationale markten versterken. Nederland Supersnel Internetland levert ons land extra economische groei,
7.2.1 Nut en de noodzaak van glasvezelnetwerken en online toepassingen
werkgelegenheid en welvaart op, draagt bij aan een goed
Met extra investeringen in glasvezelnetwerken en een optimaal
bedrijfsleven. Gezien de voorspellingen over economisch
gebruik van webtoepassingen in het bedrijfsleven en bij overhe-
zwaar weer en de verwachte lage economische groei voor
den kunnen de groei van onze economie en de werkgelegenheid
de komende jaren is dit hard nodig.
leefmilieu en een sterke (internationale) positie van het
gestimuleerd worden. Meer gebruik van glasvezelnetwerken, en dus supersnel internet, levert bovendien een bijdrage aan een
7.2.2 Problemen en uitdagingen voor Nederland
beter leefklimaat.
Volgens nationale en internationale studies zal de Neder-
Bij het bedrijfsleven, overheden en andere instellingen kan met
landse economie in vergelijking met veel ander Europese
extra internettoepassingen het gebruik van het auto- en vliegver-
landen de komende jaren lage groeicijfers laten zien.
keer worden verminderd; met slimme ICT/ internettoepassingen
Hoewel er verschillend wordt gedacht over de (hoofd)
in bedrijfsgebouwen en woningen kunnen ook energiebesparin-
oorzaken die daarbij een rol spelen, worden de kosten van
gen worden gerealiseerd.
de vergrijzing en de arbeidsmarkt, die door lange en dure
Daardoor wordt de uitstoot van broeikassen, zoals CO2,
ontslagprocedures te weinig flexibel zouden zijn,
teruggedrongen. Ons land heeft zowel extra groei nodig als
veelvuldig genoemd.
maatregelen die ons leefmilieu verbeteren. Den Haag houdt
Daarnaast kan de groei van onze economie ook afgeremd
zich met name bezig met bezuinigen op de overheidsuitgaven.
worden doordat onze woning-, bouw- en huur- markt niet
Maar het is van groot belang dat er ook aandacht wordt besteed
goed functioneert. Volgens nationale en internationale
aan maatregelen waarmee de basis van onze economie wordt
studies kan dit verbeterd worden door de huidige strakke
versterkt, waardoor onze internationale concurrentiekracht een
huurregelgeving te versoepelen (liberaliseren) en de be-
impuls krijgt. Deze oppepper draagt niet alleen bij aan extra eco-
staande ruime hypothecaire fiscale aftrek te beperken.
nomische groei, maar maakt het ook makkelijker om tot gezonde
Bovendien heeft onze economie ook nog andere proble-
overheidsfinanciën te komen.
men die de groei belemmeren. Onze arbeidsproductiviteit ligt in vergelijking met veel andere landen laag.
Het eSociety Platform Nederland pleit voor een gezamenlijk
Nederland investeert ook onvoldoende overheidsmiddelen
project van overheid en bedrijfsleven (‘Nederland Supersnel In-
in onderwijs en onderzoek en wij hebben een gebrek aan
ternetland’), dat daaraan een belangrijke bijdrage kan leveren.
innovaties. Dit is een verontrustende constatering, want
Daarbij gaat het om een pakket aan maatregelen die ertoe moe-
alle economische studies die over ons land verschenen zijn
ten leiden dat Nederland kan uitgroeien tot hét toonaangevende
wijzen juist uit dat kennis (onderwijs/onderzoek) en innova-
internetland van de wereld. Daardoor kunnen creatieve starters,
ties de motor moeten zijn van onze economie. Bovendien
bestaande bedrijven en ondernemers hun positie op
zijn ze essentieel voor de concurrentiekracht van Nederland
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
49
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
op de wereldmarkt. Op de internationale ranglijst van de meest
ondernemerschap en voortdurende innovatie. Om geld
innovatieve landen is ons land gezakt. Daarnaast valt op dat we
te blijven verdienen op de wereldmarkt moeten bedrijven
in vergelijking met onze buurlanden minder buitenlandse inves-
regelmatig met nieuwe producten en diensten komen.
teerders weten te trekken. Dat betekent op termijn minder werk-
Dat doen we niet goed genoeg. Uit de zogenaamde EU In-
gelegenheid. Hoewel Nederland internationaal nog steeds tot de
novation Scoreboard blijkt dat ons bedrijfsleven achterblijft
meest welvarende landen van de wereld behoort, wijst de daling
bij ander landen als Zweden, Finland, de VS en Zwitserland.
van ons land op belangrijke internationale ranglijstjes erop, dat De praktijk leert dat innovatie teamwork vereist.
we deze positie de komende jaren dreigen kwijt te raken.
Daarbij gaat het om een adequate samenwerking tussen
7.2.3 Het grote economische belang van innovaties
middelbaar onderwijs, universiteiten, onderzoeksinstituten
Los van de hierboven gesignaleerde problemen en uitdagingen
en het bedrijfsleven. In Nederland komt deze samenwer-
voor ons land, wil het eSociety Platform Nederland een verken-
king onvoldoende van de grond. Daarnaast is er dringend
ning van mogelijke maatregelen op het terrein van supersnel
behoefte aan meer technisch opgeleide werknemers en
internet die bijdragen aan een versterking van de concurrentie-
meer ondernemerschap.
en innovatiekracht van Nederland. Dit is hard nodig, gezien de Wereldwijd wordt innovatie beschouwd als de motor van de economie.
7.2.4 Nederland moet hét internetland van de wereld worden
Omdat de Nederlandse innovatiemotor niet goed draait, moeten
Uit de internationale studie van de Boston Consulting
we ons zorgen maken. Als Nederland innovatiever wil worden,
Group blijkt dat Nederland wereld wijd op de vijfde plaats
wat een voorwaarde is voor onze toekomstige welvaart, dan
staat van de zogenoemde e-tensity index. Dit is een inter-
moeten tenminste vijf problemen worden opgelost:
nationale graadmeter voor de mate waarin het internet een
internationaal zwakke positie van ons land op dit vlak.
rol speelt in de economische ontwikkeling. Ook de inter•
meer en beter ondernemerschap;
•
betere samenwerking tussen onderwijs- en onder
zoeksinstellingen en het bedrijfsleven;
•
het inzetten van innovatieve ICT;
•
een sterkere nadruk op het succesvol wegzetten
van innovaties in de markt;
•
het ontwikkelen van inspirerende toekomstvisies
en gerelateerde businessmodellen.
nationale e-readiness-ranglijst op het terrein van ICT en internet waarop 70 landen staan, boekt Nederland in 2010
met een vijfde plaats een hoge score; in 2009 stond ons land zelfs op de derde plaats van deze zogenaamde Digital Economy Ranking.2
Bovendien behoort Nederland wereldwijd tot koploper bij de internetpenetratie van de sociale netwerksites LinkedIn
en Twitter. Deze scores bieden voor ons land een stevige basis om met extra maatregelen uit te groeien tot hét inter-
Voor onze welvaart zijn we sterk afhankelijk van de prestaties van de export. Daarvoor is in ieder geval nodig; meer en beter eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
2
50
Bron: http://www.eiu.com/
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
netland van de wereld. Met de nummer 1- positie op het terrein
woningen en bedrijven, de invoering van een verplicht
van het internet kunnen we in ons land extra groei, werkgelegen-
vak internet in het onderwijs, een snelle digitalisering van
heid en welvaart realiseren. Deze toppositie kan alleen worden
onderwijs en opleidingen en meer werknemers met een
gerealiseerd als het Nederlandse bedrijfsleven meer in
technische opleiding.
internet gaat investeren, gefaciliteerd door de overheid.
Daarnaast is het nodig dat we een goed internationaal (fiscaal) vestigingsklimaat voor internetbedrijven realiseren en dat we
Nederlandse bedrijfsleven onvoldoende actief op het net .
de invoering van e-health in de zorgsector versnellen.
Volgens een studie van The Boston Consulting Group (BCG)
De overheid moet ook in eigen huis stevig aan de slag
bedroeg de economische waarde van de Nederlandse interne-
door, zoals we eerder hebben bepleit, zo veel mogelijk
teconomie in 2009 circa 24 miljard euro, ongeveer 4,3 procent
activiteiten via het internet te laten lopen (e-government
van het B.B.P.3
ofwel de digitale overheid). Bovendien is het nodig dat het
Geschat wordt dat het internet in Nederland goed is voor
Nederlandse bedrijfsleven, dat nu bij het toepassen van
ongeveer 110.000 banen. Uit de studie blijkt ook dat de Neder-
internet achterloopt, wereldwijd voorop gaat lopen met
landse interneteconomie achter blijft bij bijvoorbeeld Engeland
een geĂŻntegreerde bedrijfsinternetstrategie.
(7,2 procent BBP), Zweden (6,6 procent BBP) en Denemarken
Internationaal gezien behoren de bedrijven in Nederland op
(5,8 procent BBP).
het vlak van ICT- en internetgebruik niet tot de kopgroep.
Deze achterstand is vooral te wijten aan het Nederlandse bedrijfsleven.
In het vaderlandse bedrijfsleven liggen er bovendien kansen
Ondernemers zijn in ons land in vergelijking met bedrijven in
voor een sterke internationale rol voor onze gaming-industrie.4
andere landen veel minder (online) actief op het internet.
In Europa heeft deze industrie, die vooral uit kleine bedrijf-
Het Nederlandse bedrijfsleven valt met een 11e plaats buiten
jes bestaat (veelal minder dan 10 werknemers) de afgelo-
de top 10 als het gaat om activiteiten op het web. Volgens BCG
pen jaren, vooral door startende gamebedrijven, onderzoek
laten onze ondernemers daardoor kansen liggen; ‘ondanks de
en opleidingen, een kansrijke positie opgebouwd.5 Om
goed ontwikkelde infrastructuur zijn online inkoop, marketing en
Nederland Supersnel Internetland te realiseren moeten we
verkoop bij bedrijven relatief beperkt’. Volgens de onderzoekers
ons land snel verglazen, dat geeft niet alleen onze econo-
kan de Nederlandse interneteconomie door een meer voortva-
mie een impuls maar leidt tot meer mogelijkheden voor
rend en actiever internetbeleid, vooral bij bedrijven, een aandeel
innovaties in ons bedrijfsleven en nieuwe ondernemingen
hebben van 6,8 procent BBP.
vooral op het terrein van e-health, veiligheid, onderwijs en opleidingen.
7.2.5 Maatregelen op weg naar de koppositie De belangrijkste maatregelen om de top te bereiken zijn WiFi in
Glasvezel heeft als belangrijkste voordeel dat de commu-
alle dorpen en steden, supersnel internet via glasvezelnetten voor
nicatie via licht verloopt. Daardoor kunnen zeer hoge snel-
3
4 5
Bron: BBP = Bruto binnenlands product
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
51
Bron: BBP = Bruto binnenlands product Bron: www.comscore.com
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
heden worden gerealiseerd. Voorspeld wordt dat in 2020 met
Dat is niet alleen plezierig voor de mensen zelf, maar een
glasvezel een standaard snelheid van 1 gigabit per seconde
gezondere beroepsbevolking is ook goed voor de groei van
(= 1024 Mbps) realiteit wordt.
de economie, zo wijzen de internationale studies uit.
Ten opzichte van andere verbindingen heeft glasvezel het voordeel dat de snelheid niet alleen kan worden gebruikt om infor-
Topzorg maakt het mogelijk van onze zorg een interna-
matie te ontvangen, maar ook om te verzenden. Anders gezegd;
tionaal (export) product te maken. Nederland kan met
downloaden gaat even snel als uploaden.
topzorg wereldwijd (bepaalde) patiënten aantrekken en een vestigingsland worden voor gespecialiseerde medische
7.2.6 Meer inzet van ICT en internet in de zorg
(zorg)bedrijven. Dit biedt geweldige mogelijkheden voor
In de Nederlandse politiek wordt de zorgsector vooral als een
een bijdrage aan de innovatieve groei van de Nederlandse
kos- tenpost gezien die de collectieve uitgaven en lastendruk
economie. Zo zou er veel meer geïnvesteerd moeten wor-
verhoogd. Deze eenzijdige visie gaat voorbij aan de belangrijke
den in e-health; het gebruik van informatie- en commu-
economische waarde van de zorg. Die waarde heeft niet alleen
nicatietechnologie (ICT) ter ondersteuning of verbetering
betrekking op de bijdrage die deze sector levert aan de economi-
van de gezondheid en de gezondheidszorg.
sche groei en innovaties, maar ook aan de werkgelegenheid.
Voorbeelden zijn het videocontact met thuiszorgmedewerkers
Zo is de zorgsector goed voor circa 13 procent van de werkge-
en telemonitoring van patiënten met chronische aandoeningen.
legenheid in ons land. Vooral door een toenemende zorgvraag,
Daarnaast zijn extra investeringen nodig in telemedicine;
onder meer door de vergrijzing en innovaties, zal het aandeel
daarbij gaat het om een snelle en effectieve communicatie
van de beroepsbevolking dat werkzaam is in de zorg het komen-
tussen zorgverleners via internet.
de decennium sterk moeten toenemen. Bij ongewijzigd beleid in
Zorgverleners kunnen via het internet kennis, diagnoses,
deze sector wordt jaarlijks een gemiddelde werkgelegenheids-
behandelplannen en foto’s uitwisselen.
groei verwacht van ruim 3 procent; jaarlijks meer dan 30.000
Telemedicine kan daardoor tot snellere diagnoses leiden
extra banen.
en tot een verlaging van de kosten per patiënt. En voor
Zonder te willen afdoen aan de noodzaak van kostenbeheersing
een snelle medische diagnostiek moeten we Watson, de
en meer doelmatigheid in de zorgsector is het gewenst dat in de
supercomputer van IBM met kunstmatige intelligentie, naar
Haagse politiek meer de nadruk wordt gelegd op het grote be-
Nederland halen.
lang van de zorgsector voor de Nederlandse economie. We moeten ernaar streven het topzorgland van Europa te worden.
Supersnel internet via glasvezelnetwerken kan een belangrijke bijdrage leveren aan de uitbouw van e-health en telemedicine.
Dit biedt ons land veel voordelen. In de eerste plaats meer 6
gezonde levensjaren voor de Nederlandse bevolking.
Topzorg werpt ook zijn vruchten af voor andere bedrijfssectoren en onderzoeksinstituten en stimuleert innovaties.
6
Bovendien kan met een optimale inzet van het internet in
Bron: www.comscore.com
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
52
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
de zorgsector ook de arbeidsproductiviteit worden verhoogd.
onderwijs wordt uitgegeven uiteindelijk een rendement kan
In Europa is er sprake van een snelgroeiende e-healthmarkt, die
opleveren van rond de 10 procent.
volgens de Europese Commissie in 2020 zal toenemen tot 30 miljard euro. De Europese e-healthmarkt biedt ons land kansen.
De afgelopen tien jaar heeft de explosieve groei van het
De Nederlandse zorgsector en ons bedrijfsleven moeten daarop
internet een grote invloed gehad op de maatschappelijke
proactief inspelen met innovatieve producten en toepassingen,
en economische ontwikkeling in ons land. De verwachting
waarmee het bijvoorbeeld mogelijk is om medische adviezen op
bestaat dat deze invloed het komende decennium verder
afstand te geven en te monitoren. Voor de Nederlandse
zal toenemen. Het valt op dat aan deze ontwikkeling in
economie betekent dit meer hoogwaardige banen en groei.
het Nederlandse onderwijs nog maar weinig aandacht wordt besteed. Mede met oog op het realiseren van
7.2.7 Het groot (economische) belang van het onderwijs
Nederland Supersnel Internetland is het van groot belang
Kwalitatief goed onderwijs is zowel maatschappelijk als econo-
dat leer- lingen en studenten goed worden geschoold op
misch van groot belang. De maatschappelijke betekenis van
het terrein van het internet.
onderwijs heeft vooral betrekking op de ruime mogelijkheden
Wij vinden daarom dat in het onderwijspakket van ons on-
voor mensen om zich individueel te ontplooien en een grotere
derwijs een verplicht vak internet moet worden opgenomen,
kans op werk en betere banen.
dat op verschillende niveaus wordt onderwezen; we beginnen
Naarmate werknemers hoger opgeleid zijn, verdienen ze veelal
daarmee al in het basisonderwijs met een lespakket dat
een hoger inkomen. Daarnaast is onderwijs van grote betekenis
aansluit bij de kennis die de meeste leerlingen thuis al
voor de economische ontwikkeling van een land. Internationale
hebben op gedaan.
studie wijzen uit dat landen met hoger opgeleide werknemers een hogere economische groei per hoofd van de bevolking
Nederlandse onderwijsinstellingen maken nog maar wei-
hebben dan landen met een lager geschoolde beroepsbevolking.
nig gebruik van de vele voordelen die digitale vormen van doceren en leren met zich meebrengen. Veel opleidingen
Naast de kwantiteit, de toename van het gemiddelde opleiding-
en studies werken in hoofdzaak nog met klassieke papieren
sniveau, heeft ook de (top)kwaliteit van onderwijs effect op de
boeken, waarvan de inhoud vaak verouderd is en die niet
economische groei in een land.
inspelen op actuele ontwikkelingen.
Landen die met een goede mix van meer kwantiteit en meer
Het internet biedt ruime mogelijkheden om de klassieke
kwaliteit hun onderwijs verbeteren, kunnen daarmee een bij-
boeken te vervangen door interactieve vormen van onder-
drage leveren aan een verhoging van hun gemiddelde jaarlijkse
wijs, bijvoorbeeld in de vorm van e-books, cross-media-e-
economische groei. Uit onderzoeken blijkt dat deze extra groei
books en speciale onderwijs- apps. Tablets, zoals de iPad,
op termijn kan oplopen tot 1 procentpunt. Op basis van andere
betekenen niet alleen een verruiming van de mogelijkhe-
berekeningswijzen wordt gesteld dat elke euro die extra aan
den voor interactief onderwijs, maar ook onderwijs dat
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
53
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
meer rekening kan houden met de actualiteit en dat bovendien
ook de kwaliteit van onze overheid, het onderwijs en die
leerlingen en studenten meer aanspreekt en uitdaagt dan het
van onze gezondheidszorg toe. Bovendien leidt Nederland
‘klassieke’ onderwijs. Het huidige onderwijs staat ver af van de
Internetland tot een vermindering van de uitstoot van CO2
dagelijkse realiteit van leerlingen/studenten en past niet bij het
en verbetert ons leefmilieu. Tot slot kan deze inzet een
internettijdperk en de internetgeneratie. Bovendien is het onder-
belangrijke bijdrage leveren aan het behoud van onze wel-
wijsaanbod niet flexibel. Met het internet is het niet meer nodig
vaart die steeds meer onder druk komt te staan.
lessen op een bepaalde locatie of bepaald tijdstip te volgen. Ditzelfde geldt voor docenten. Ze kunnen met behulp van internettoepassingen niet alleen op afstand interactief lesgeven, maar hun lessen/colleges ook opslaan, zodat ze op ieder willekeurig tijdstip door leerlingen/studenten kunnen worden gedownload. Met het oog op het realiseren van Nederland Supersnel Internetland is het nodig dat politiek Den Haag met een meerjarenplan komt voor snelle digitalisering van het Nederlandse onderwijs. De uitvoering van dit plan zal uitgevers van studieboeken en lesmateriaal en de ICT-sector aanjagen daaraan een bijdrage te gaan leveren. Bovendien geeft het een impuls tot het ontstaan van nieuwe bedrijven die op het digitale onderwijs met nieuwe diensten en producten zullen inspelen. De digitalisering van ons onderwijs levert niet alleen een bijdrage aan de verbetering van de kwaliteit, maar zet het Nederlandse onderwijs tegelijk met ‘iPad-scholen en iPad-universiteiten’ op de wereldkaart als toonaangevend in het internettijdperk. Deze prominente positie is goed voor onze economie, goed voor de werkgelegenheid en goed voor onze welvaart. Met het pakket aan maatregelen dat wij hebben voorstellen kan ons land opstomen naar de eerste plaats op de wereldranglijst van landen met supersnel internet. Die positie leidt tot een versterking van de internationale concurrentiekracht van Nederland, tot extra (groene) economische groei en werkgelegenheid, nieuwe bedrijven en innovaties. Met deze digitalisering nemen eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
54
1 Inleiding en verantwoording
2 Digital Society perspectief
3 Digital Society Nederland
4 Showcases
5 Belang Digital Society
8 Epiloog De eerste "Digital Society Monitor" is een feit. Een heuglijk feit want de monitor is tot stand gekomen dankzij de samenwerking van meerdere partijen. De digitale agenda van Nederland is een verantwoordelijkheid van ons allemaal, de overheid, de maatschappelijke sectoren en het bedrijfsleven. Gelukkig zijn er ook heel veel initiatieven en activiteiten rondom de digitalisering in ons land. Vaak zie je pattijen werken aan digitale vraagstukken binnen dezelfde sector terwijl er ook transsectoraal enorme mogelijkheden te realiseren zijn. Wellicht komen de grootste doorbraken wel van een samenwerking tussen meerdere sectoren. Verbinden en delen lijkt een belangrijke factor te worden naast sturen en controleren. Steeds meer mensen lijken overtuigd te raken van het nut en de noodzaak van de digitale agenda als nieuwe duurzame motor van onze welvaart en ons welzijn. Dat is een goede zaak. We nodigen daarom alle sectoren uit om zich bij ons aan te sluiten en mede gestalte te geven aan deze nieuwe samenleving. Nederland heeft per slot van rekening een unieke uitgangspositie om op dit gebied een hoofdrolspeler te worden, de eSociety van de wereld. Zo zal de samenstelling van deze monitor ook moeten berusten op de samenwerking van allerlei instellingen die zich met passie inzetten voor de digitale agenda. Wij nodigen u daarom graag uit om mee te werken aan de Digital Society Monitor 2015.
eSociety Platform Digital Society Monitor - 2014
55
6 Trends en vooruitzichten
7 De route naar de digitale samenleving
8 Epiloog
Reggefiber is marktleider in het aanleggen van glasvezel in Nederland. Wij zijn een nuchter Twents bedrijf met een gedreven ambitie om zoveel mogelijk huishoudens aan te sluiten op het open glasvezelnetwerk. Daarmee ontsluiten wij voor iedereen een wereld aan nieuwe mogelijkheden, om te werken, te leren, te communiceren en te ontspannen. Wij zijn inmiddels in meer dan 175 gemeenten actief, waardoor al meer dan 1,5 miljoen huishoudens gebruik kan maken van het toekomstvaste glasvezelnetwerk. En dat netwerk breidt zich elke dag verder uit.
13101702 Adv reggefiber-21x21-glasmonitor.indd 1
Keuzevrijheid. Afgelopen jaren hebben wij het leveren van diensten op het glasvezelnetwerk kunnen perfectioneren door afspraken te maken met diverse marktspelers op het gebied van televisie, internet en telefonie. Al meer dan 25 serviceproviders bieden hun diensten aan op het glasvezelnetwerk van Reggefiber. Hierdoor hebben consumenten keuzevrijheid.
Glasvezel opent een wereld
aan nieuwe mogelijkheden.
21-10-13 11:16
CIF realiseert nieu we mogelijkheden CIF (Communication Infrastructure Fund) is een Nederlands investeringsfonds voor institutionele beleggers, waaronder de grote Nederlandse pensioenfondsen. CIF investeert met een lange termijn visie in communicatie-infrastructuur zoals vaste netwerken, zendmasten en datacenters. Het fonds wordt beheerd door Bouwfonds Real Estate Investment Management. CIF richt zich onder meer op de werving van lange termijn investeringen in (kabel)netwerken, zendmasten voor mobiele telefonie en aanverwante infrastructuur. Het doel is om deze infrastructuren voor lange periodes te verhuren aan kwalitatief hoogwaardige dienstenleveranciers. Door stabiele huurinkomsten en waardetoename van de verworven infrastructuur beoogt CIF haar beleggers een goed rendement te bieden met een bijbehorend laag en realistisch risico. Met deze benadering onderscheidt het fonds zich van overige spelers op de infrastructuurmarkt. Het CIF fonds kenmerkt zich als: • neutrale aanbieder van telecom-infrastructuur voor meerdere dienstenleveranciers; • niet verbonden aan een dienstenbedrijf; • een fonds dat lange termijn rendementsdoelstellingen nastreeft; • een partij die pensioengelden voor lange termijn aan infrastructuur verbindt; • investeerder met focus op aanleg van netwerken in de gehele gemeente. Drie lagen model in de telecommarkt De markt van vaste en mobiele infrastructuur is opgebouwd uit drie lagen. Hierin bewegen zich verschillende spelers en partijen wat diverse business modellen oplevert. CIF heeft geconstateerd dat de noodzakelijke vernieuwing van fysieke infrastructuur in Nederland slechts langzaam van de grond komt. Door sterke concurrentie en traditionele, geïntegreerde business modellen in de telecommunicatiemarkt investeren bestaande marktpartijen te beperkt in de vernieuwing
van fysieke infrastructuur. CIF doorbreekt deze situatie door investeerders met een lange investeringshorizon aan deze infrastructuren te verbinden. Laag 1: passieve infrastructuur - netwerkeigenaren In deze laag speelt CIF een prominente rol. De netwerkeigenaar bouwt en beheert de netwerkinfrastructuur.
Laag 2: actieve infrastructuur - operators De tweede laag verbindt de eindgebruikers met de service provider. Operators zoals KPN, Delta, Ziggo en CAIW zijn actieve partijen in deze laag.
Laag 3: service providers Tot slot is er de derde laag waar de diensten over het netwerk worden geleverd, zoals internet, televisie, radio en telefonie.
CIF concentreert zich op de eerste laag van de infrastructuur en scheidt daarbij de passieve infrastructuur van het dienstenaanbod. CIF kan derhalve als neutrale - niet service provider gebonden - partij actief overgaan tot vervanging van de passieve infrastructuur. Door structureel te investeren in de passieve infrastructuur middels glasvezel kan CIF haar netwerk openstellen voor kwalitatief hoogstaande dienstenleveranciers. Zo garandeert CIF haar huurders een toekomstvaste infrastructuur waarop de meest moderne, interactieve diensten aangeboden kunnen worden.