12
Aρθρα
Aπόψεις
Επιλεκτικά ολοκαυτώματα της μνήμης
ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΤΣΙΑΚΑΛΟΥ Ομότιμου καθηγητή Παιδαγωγικής ΑΠΘ
Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι ο Μανώλης Αναγνωστάκης βρίσκεται στα χείλη όλων τα τελευταία χρόνια, αν αποδεχόταν ως δείκτη επαλήθευσης αυτού του ισχυρισμού τη συχνότητα με την οποία χρησιμοποιείται ο στίχος του «Τώρα τι λες!». Δημοσιευμένος στην εποχή της δικτατορίας, όταν ο λόγος ήταν επικίνδυνη πράξη, ερχόταν να πει στους αγωνιστές προηγούμενων εποχών ότι δεν είχαν ακόμη ολοκληρώσει το καθήκον τους απέναντι στην κοινωνία με τις θυσίες τους στους προηγούμενους αγώνες. «Τώρα τι λες», ασφαλώς δε σήμαινε απαξίωση του παρελθόντος τους, ακόμη και εάν δε μιλούσαν τώρα, σήμαινε όμως ότι η κοινωνική αναγνώριση αυτών που είχαν κάνει μέχρι τότε ήταν εκείνη που γεννούσε πρόσθετες ευθύνες, κι αυτές καλούνταν να δουν κατάματα με το «τώρα τι λες». «Ανεξαρτητοποιήθηκε» όμως ο στίχος μετά την κατάρρευση της δικτατορίας. Με το πραξικόπημα να θεωρείται νομικά «στιγμιαίο αδίκημα» και, συνεπώς, ό,τι ακολούθησε για εφτά χρόνια να θεωρείται νόμιμο, ακόμη και οι χαφιέδες αρκούσε να προσαρμόσουν τη ρητορεία τους σ’ αυτό που έγινε πια κυρίαρχη, δηλαδή ακίνδυνη, ρητορεία, για να έλθουν πάλι στα πράγματα. Αλλωστε, κι εκείνο το «μικρό πρόβλημα» της ανυπαρξίας ενός μαχητικού πρότερου βίου ή της ύπαρξης ντροπιαστικών πράξεων στο παρελθόν ήρθε να λυθεί με το κάψιμο των φακέλων. Τώρα πια μπορούσαν να ανασκευάσουν κατά το δοκούν τις βιογραφίες, τόσο τις δικές τους όσο κι εκείνων που με την παρουσία τους αποτελούσαν απειλή στο εγχείρημα της αναθεώρησης της προσωπικής τους βιογραφίας. Γι’ αυτό, αν κάτι μπορεί να προσάψει κανείς στη «μεταπολίτευση», είναι ότι στο πλαίσιό της η διαστροφή του στίχου του Μανώλη Αναγνωστάκη έγινε κυρίαρχη πολιτική και δημοσιογραφική πρακτική, και τα αποτελέσματά της τα βιώνουμε με δραματικό τρόπο σήμερα. Τα θυμήθηκα όλα αυτά δια-
βάζοντας σε ένα άρθρο ότι αυτά που έγιναν στην εποχή της δικτατορίας δεν έχουν πια καμιά σημασία –«παλιά, ξινά σταφύλια»-, σημασία έχει «τώρα τι λες». Δε θα με ξένιζε η άποψη, εάν αυτό δεν προερχόταν από ανθρώπους που είχα την εντύπωση ότι αγωνίζονταν ενάντια στο «ολοκαύτωμα της μνήμης». Τι σημαίνει, άραγε, η άποψη ότι κάποια τμήματα του αντιφασιστικού παρελθόντος μας μπορούν, ή πρέπει, να λησμονιούνται; Και ποια είναι τα κριτήρια που επιτρέπουν και ποιοι οι λόγοι που επιβάλλουν τέτοιες αποφάσεις; Προφανώς, «ολοκαύτωμα της μνήμης» δε σημαίνει ότι η ανθρωπότητα μπορεί ξαφνικά να βρεθεί χωρίς καθόλου μνήμη, γιατί αυτό δεν είναι δυνατόν. Σημαίνει ότι με συγκεκριμένες πράξεις ή παραλείψεις μπορεί να καταδικαστεί σε λήθη η ιστορία μιας ολόκληρης γενιάς, κι αυτό να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην πολιτική πορεία της χώρας. Δηλαδή, «ολοκαύτωμα της μνήμης» είναι στην πραγματικότητα πολλά μικρά επιλεκτικά ολοκαυτώματα, ως αποτέλεσμα επιλεκτικής διαχείρισης της μνήμης με πρόθεση την εξυπηρέτηση ευκαιριακών στόχων ή ιδιοτελών σκοπιμοτήτων. Κάτι τέτοιο βιώνουμε αυτόν τον καιρό. Ετσι, ο Ελληνας ναζιστής και μέλος της Χρυσής Αυγής, γιος Ελληνα ναζιστή που υπήρξε «υπουργός» της διορισμένης από τον Χίτλερ κυβέρνησης της Βιέννης, εντάσσεται αυτόματα στο μέτωπο «όλων των Ελλήνων» για τη διεκδίκηση του χρέους της ναζιστικής Γερμανίας και εξιλεώνεται, αφού αυτό που μετράει είναι το «τώρα τι λες», κι εκείνος, σταθερά οπαδός του Χίτλερ, απαιτεί σήμερα «να πληρώσουν οι Γερμανοί», ενώ, αντίθετα, ένοχη και υπόλογος απέναντί του θεωρείται λόγω της καταγωγής της η Γερμανίδα γυναίκα μου, με εφτά χρόνια μαχητικής συμμετοχής στον αντιδικτατορικό αγώνα και εγγονή Γερμανού αντιφασίστα που μαρτύρησε στο Μπούχενβαλντ! Αναρωτιέμαι αν κατανοούν ποια ιδεολογία υπηρετούν όσοι – λίγοι ευτυχώς- επιλέγουν σήμερα ως «αριστερό» τρόπο άσκησης δημοσιογραφίας και πολιτικής το διαχωρισμό των ανθρώπων με βάση το αίμα που τρέχει στις φλέβες τους και τη στρεβλή χρήση του στίχου «τώρα τι λες»...
Κυριακή 22 Ιουνίου 2014
Δείκτες αμνησίας στη Μακεδονία
ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ Σ. ΚΑΡΤΣΙΟΥ booksonthesites.blogspot.com
Εκατό χρόνια συμπληρώνονται αυτόν το μήνα από τη δολοφονία του αρχιδούκα και διαδόχου του θρόνου της Αυστροουγγαρίας Φερδινάνδου και της συζύγου του Σοφίας στο Σεράγεβο, που πυροδότησε την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ένα μήνα αργότερα, με την επίθεση κατά της Σερβίας. Η Ελλάδα συμμετέχει στην πανευρωπαϊκή εκστρατεία Europeana 1914-1918, συλλογής και ψηφιοποίησης των τεκμηρίων του Μεγάλου Πολέμου, που στοίχειωσε όλες τις γενιές του πρώτου μισού του 20ού αιώνα. Ευελπιστούμε ότι, με την ευκαιρία της διοργάνωσης των Ημερών Συλλογής σε 20 χώρες της Ευρώπης, η Ελλάδα θα συνεισφέρει στη διατήρηση της συλλογικής μνήμης, με τον… οβολόν της στα 60.000 προσωπικά αντικείμενα, στις 600 ώρες φιλμ και στα 400.000 αντικείμενα – τεκμήρια από εθνικές συλλογές. «Η αφοσίωση του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού είναι εγκωμιαστική. Το έργο του στην ανατολική Μακεδονία υπήρξε καταπληκτικό και όχι μόνον το ελληνικό έθνος αλλά ολόκληρη η ανθρωπότητα του οφείλει αιώνια ευγνωμοσύνη». Η Διεθνής Ερευνητική Επιτροπή για τις βουλγαρικές θηριωδίες και τις ευρείας κλίμακας εκτοπίσεις στην ανατολική Μακεδονία, από τον Αύγουστο του 1916 έως και τον Οκτώβριο του 1918, επαίνεσε την αποστολή του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού, για το ανθρωπιστικό έργο του επαναπατρισμού των δεκάδων χιλιάδων Μακεδόνων, που κατάφεραν να επιζήσουν στα βουλγαρικά κάτεργα, μετά τον βίαιο εκτοπισμό τους από τις 21 Ιουνίου του 1917. Στην αδημοσίευτη στην Ελ-
λάδα Εκθεση του 1919 «Αναφορές των αποστολών του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού, για τις δραστηριότητές τους στη Μακεδονία, τη Θράκη, τη Βουλγαρία, τα νησιά του Αιγαίου και την Ελλάδα», καταγράφονται λεπτομερώς τα δεινά που προκάλεσε η διετής βουλγαρική κατοχή: «Ο κόσμος ίσως δεν θα μάθει ποτέ πόσοι ακριβώς άνδρες, γυναίκες και παιδιά έχασαν τη ζωή τους ως συνέπεια των εκτοπίσεων, αλλά είναι βέβαιο ότι πέθαναν δεκάδες χιλιάδες. Αναφορές που έφθασαν στην έδρα του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού αναφέρουν τους ισχυρισμούς των Βουλγάρων ότι εκτοπίστηκαν
από τα πολλά καθήκοντα των Αμερικανών και των Αμερικανίδων ήταν να σκάβουν τάφους για τους Ελληνες, που πέθαναν από πείνα και ασθένειες». Στους δεκάδες χιλιάδες θανάτους των εκτοπισθέντων πρέπει να προστεθούν και οι 32.000 θάνατοι από πείνα, δολοφονίες και ασθένειες, από το συστηματικό λιμό που οργάνωσε και επέβαλε η βουλγαρική κυβέρνηση στα χωριά και τις πόλεις της ανατολικής Μακεδονίας. Αλλά δεν ήταν μόνον αυτά τα θύματα. «Αν και το έργο του επαναπατρισμού θεωρείται ότι έχει σχεδόν ολοκληρωθεί, οι Ελληνες ισχυρίζονται ότι χιλιάδες από τους ανθρώπους τους βρί-
Απόσπασμα από τα χιλιάδες τεκμήρια, που βρίσκονται στο Διπλωματικό και Ιστορικό Αρχείο του υπουργείου Εξωτερικών, για τις δολοφονίες των εκτοπισθέντων στη Βουλγαρία, κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου
λιγότεροι από 60.000 Ελληνες πολίτες, αλλά οι ελληνικές αρχές ανεβάζουν τον αριθμό αυτό σε περισσότερους από 100.000 και η διαφορά χωρίς αμφιβολία αντιστοιχεί στους θανάτους των Ελλήνων από πείνα, την έκθεση σε κινδύνους και γενικότερα στην κακομεταχείριση». Στην Εκθεση αναφέρεται ότι «η κατάσταση των διασωθέντων Ελλήνων ήταν τόσο άσχημη, που παρά τα όσα θα μπορούσαν να γίνουν γι’ αυτούς, πολλοί πέθαναν πριν φτάσουν στη γενέθλια γη. Εκτός από τη φροντίδα για την εγκατάσταση σταθμών σίτισης και ρουχισμού από τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό, ένα
σκονται ακόμη στα χέρια των Βουλγάρων. Υποστηρίζουν ότι οι Βούλγαροι έχουν προσθέσει ένα ‘’ωφ’’ στα ονόματα χιλιάδων παιδιών για να εξαπατήσουν τους Ελληνες ερευνητές και να εμποδίσουν την επιστροφή αυτών των παιδιών στα σπίτια τους. Επίσης, οι Ελληνες ισχυρίζονται ότι από τους 32.000 Ελληνες στρατιώτες που φυλακίστηκαν στη Βουλγαρία περίπου 20.000 πέθαναν, ενώ ο Βούλγαρος υπουργός πολέμου Λιάπτσεφ προβαίνει στον εκπληκτικό ισχυρισμό ότι μόνον 11.345 Ελληνες υπό τα όπλα απήχθησαν και ότι αυτός ακριβώς ο αριθμός επέστρεψε στη χώρα του».