26 Κυριακή 14 Ιουλίου 2013
ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ Σ. ΚΑΡΤΣΙΟΥ ιστορικού – ερευνητή
Η λεηλασία των 700 και πλέον ελληνικών χειρογράφων, περγαμηνών και χαρτώων, και πολλών άλλων κειμηλίων των μοναστηριών της Μακεδονίας και της Θράκης αποτελεί ένα πολιτισμικό έγκλημα ίδιας τάξης μεγέθους με την αρπαγή των μαρμάρων του Παρθενώνα από το ληστρικό Ελγιν και αποτελεί τη δεύτερη τραγική επίπτωση της βουλγαρικής κατοχής 1916-18 μετά την προμελετημένη γενοκτονία του ελληνικού πληθυσμού.
«ΕΛΓΙΝΕΙΑ» ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ
90 χρόνια ψέµατα και υπεκφυγές Τα μοναστήρια της Μακεδονίας και της Θράκης περιμένουν τα κλεμμένα κειμήλια από τους Βουλγάρους
Τ
ο εύρος της βουλγαρικής προσπάθειας για τη φυσική εξόντωση του πληθυσµού και την εξάλειψη της συλλογικής ιστορικής µνήµης των Ελλήνων πήρε τέτοια µορφή, ώστε λεηλατήθηκαν όχι µόνον οι µονές αλλά και οι κώδικες των µητροπόλεων και των εκκλησιών, τα µητρώα των κοινοτήτων και τα αρχεία όλων των κρατικών υπηρεσιών. Πολιτισμικός θησαυρός Πριν από το Μεγάλο Πόλεµο οι δύο εµβληµατικές µονές της Μακεδονίας, η µονή Τιµίου Προδρόµου Σερρών και η µονή Εικοσιφοίνισσας στο Παγγαίο, είχαν σύµφωνα µε δηµοσιευµένους καταλόγους 692 χειρόγραφα. Από τα 431 χειρόγραφα της Εικοσιφοίνισσας, από τα οποία τα 161 περγαµηνά και τα 270 χαρτώα, επεστράφησαν ελάχιστα. Κατά την περίοδο 1913-1919 οι Βούλγαροι λεηλάτησαν και τα δύο µοναστήρια της Ξάνθης, της Παναγίας της Καλαµούς και της Παναγίας Αρχαγγελιώτισσας, από τα οποία πήραν µεταξύ άλλων κειµηλίων και 43 χειρόγραφα. «Η γενική κατάσταση στην οποία βρίσκονται σήµερα τα χειρόγραφα (σ.σ.: 1990) κρίνεται ικανοποιητική, αν εξαιρέσουµε µερικά ‘’ατυχήµατα’’ που έχουν υποστεί. Τις φθορές αυτές τις γνωρίζαµε από καιρό, γιατί έχουν διαπιστωθεί τόσο στα χειρόγραφα που βρίσκονται σήµερα στην Αθήνα όσο και στα χειρόγραφα που κατά καιρούς έχουν επανεµφανιστεί. Συχνά από τα χειρόγραφα λείπουν φύλλα µεµονωµένα, κυρίως αυτά που είχαν µικρογραφίες ή έφεραν σηµειώµατα που πρόδιδαν την προέλευσή τους. Κάποτε δεν λείπουν φύλλα αλλά έχουν εξαλειφθεί ή οι παλιοί αριθµοί των χειρογράφων ή τα σηµειώµατα ή µέσα στα σηµειώµατα µόνο τα ονόµατα των Μονών. Τέλος σε µερικές περιπτώσεις από τα χειρόγραφα λείπουν µεγάλα τµήµατα». Μετά την εµπεριστατωµένη παρουσίαση του θέµατος το 1990 από τους Βασίλη Ατσαλο, Βασίλη Κατσαρό και Χαράλαµπο Παπαστάθη, άρχισε ένα γαϊτανάκι υποσχέσεων για την επιστροφή τους αλλά το θέµα
Το μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου στους πρόποδες του Μενοικίου Ορους λεηλατήθηκε από τους Βουλγάρους, οι οποίοι άρπαξαν όχι μόνο τους πολιτισμικούς του θησαυρούς αλλά ακόμη και τα μαχαιροπίρουνα του μαγειρείου, κυψέλες με τα μελίσσια μέχρι και τα ξυλοκάρβουνα!
Η ιερά μονή Εικοσιφοίνισσας
Το συναξάρι του μοναχού Εφραίμ του 13ου-14ου αιώνα εκλάπη από την ιερά μονή της Εικοσιφοίνισσας και επαναπατρίστηκε το 2002 από οίκο δημοπρασιών στη Γερμανία με ενέργειες του τότε υπουργού Πολιτισμού Ευάγγελου Βενιζέλου
πήγαινε κάθε φορά στις… βουλγαρικές καλένδες. Εν ψυχρώ λεηλασία Επικεφαλής και «επιστηµονικός» σύµβουλος της επιχείρησης αφελληνισµού ήταν ένας αλητήριος αρχαιοκάπηλος µε το όνοµα ή ψευδώνυµο Βλαδίµηρος Σις, του οποίου η επιστηµονική ιδιότητα του αρχαιολόγου και του καθηγητή δεν επιβεβαιώθηκε ποτέ, καθώς δε βρέθηκε καµία µελέτη του σε κανένα έγκυρο επιστηµονικό περιοδικό.
Η λεηλασία της Εικοσιφοίνισσας έγινε τη Μεγάλη Δευτέρα στις 27 Μαρτίου του 1917, δηλαδή τρεις µήνες πριν η νεοσύστατη κυβέρνηση του Βενιζέλου κηρύξει τον πόλεµο εναντίον των κεντρικών αυτοκρατοριών, της Τουρκίας και της Βουλγαρίας. Ο Σις έχοντας µαζί του τους κοµιτατζήδες του Πανίτσα απογύµνωσε τη µονή από όλους τους πολιτισµικούς θησαυρούς του ελληνισµού. Να τι έγραψε σε έκθεσή του ο ηγούµενος της Εικοσιφοίνισσας Νεόφυτος στις 28 Οκτωβρίου 1918: «…µετά ξυλοκόπηµα µίας ώρας βλέποµεν ότι άλλοι έθεσαν πυρ εις την µεταξύ αγίας Βαρβάρας και καθολικού Ναού αυλήν και έκαιον τα εν χρήσει έντυπα βιβλία του Ναού και τα ενδύµατα των Μοναχών ευρισκόµενα εντός του Ιερού, ίνα νοµίσωµεν µετά ταύτα ότι η κλαπείσα βιβλιοθήκη και τα λοιπά διάφορα ιερά άµφια εκάησαν εκεί. … τα δε κλοπιµαία εκ της βιβλιοθήκης εις διάφορα χειρόγραφα εκ µεµβράνης και παπύρου εκ του Σκευοφυλακίου, εις Ιερά άµφια Βυζαντινής τέχνης χρυσά και αργυρά αντικείµενα αµυθήτου πλούτου και εις χρυσόβουλα, σιγίλλια και τίτλους (φιρµάνια) ιδιοκτησίας και λοιπά αντικείµενα αρχαίας τέχνης πάντα ταύτα εφορτώθησαν εις 18 ηµιόνους και µεταφέρθησαν εις Δράµαν. Την ιστορικήν αξίαν αυτών ουδείς θα δυνηθεί να περιγράψη. Μετά την αναχώρησιν των κακούργων, µόλις εµείναµεν ελεύθεροι διεσκορπίσθηµεν άπαντες οι Μοναχοί εις τα κελλία µας πεφοβισµένοι…». Ληστρική λαίλαπα Ο ληστρικός χαρακτήρας της βουλγαρικής επιδροµής στα ελληνικά µοναστήρια συµβάδιζε σε βαρβαρότητα µε το συστηµατικό λιµό και το κλίµα τροµοκρατίας που είχαν επιβάλει οι βουλγαρικές αρχές στους Ελληνες της ανατολικής Μακεδονίας. Στον κατάλογο που απέστειλε στις 22 Οκτωβρίου 1918 ο επόπτης (τοποτηρητής) της µητρόπολης Σερρών, ο επίσκοπος Καµπανίας Διόδωρος προς τον υπουργό Εξωτερικών περιγράφονται όλα τα κειµήλια και τα αντικείµενα που λεηλατήθηκαν από τη µονή Τιµίου Προδρόµου, την οποία οι Βούλγαροι κυριολεκτικά απογύµνωσαν ακόµη και από τα κουφώµατα θυρών και παραθύρων! Η λεηλασία της µονής άρχισε τις δύο τελευταίες ηµέρες του Ιουνίου 1917 µε επικεφαλής το λοχαγό Πετρόφ. Με οδηγό τις καταγραφές και πάλι του αρχαιοκάπηλου Βλαδίµηρου Σις απογύµνωσαν τη µονή. Τα κλοπιµαία παραδόθηκαν στη διοίκηση της 8ης βουλγαρικής µεραρχίας που στρατοπέδευε στο χωριό Αγιο Πνεύµα Σερρών. Συνολικά από τη βιβλιοθήκη και τις διάφορες κρύπτες οι Βούλγαροι επιδροµείς πήραν 313 χειρόγραφα, 100 µεµβράνης και 200 χαρτώα, 4 χρυσόβουλα βυζαντινών αυτοκρατόρων, 5 πατριαρχικά σιγίλια και 4 αρχαίους κώδικες.