МАГДАЛЕНА ЛЯТУХ
Сацыяльная анімацыя – пластыр на разарваную лучнасць паміж людзьмі ў Польшчы тэматычны кансультант — АГНЕШКА КАМАРОЎСКА
МАГДАЛЕНА ЛЯТУХ
Магдалена Лятух Сацыяльная аніматарка, займаецца грамадскай актывізацыяй ды культурнай анімацыяй мясцовых супольнасцяў. Трэнерка ініцыятывы «Сетка Лятучых Аніматараў» Асацыяцыі «Ę». Праводзіць семінары па рэалізацыі сацыяльных праектаў «Крок за крокам», рыхтуе сацыяльную дыягностыку, займаецца сацыяльнай працай. Таксама выступае як каардынатарка адукацыйных праектаў. Агнешка Камароўска заангажаваная ў падтрымку грамадзянскай супольнасьці ў краінах СНД. Асноўныя напрамкі спецыялізацыі ўключаюць у сябе падрыхтоўку і рэалізацыю праграм па падтрымцы грамадзянскай супольнасці і ўмацаванне патэнцыялу неўрадавага сектара і незалежных СМІ ў Беларусі ды Украіне. Мае рэгіянальны вопыт у рэалізацыі палітычных, сацыяльных і культурных праектаў ва Украіне, Беларусі і Расіі. Праводзіла ацэнку праектаў для розных польскіх ды міжнародных устаноў і арганізацый. У Асацыяцыі працуе з 2010 года, з’яўляецца старшынёй арганізацыі.
Сацыяльная анімацыя пластыр на разарваную лучнасць паміж людзьмі ў Польшчы тэматычны кансультант — АГНЕШКА КАМАРОЎСКА
Рэдактура, графічны праект і афармленне Jacek Gałązka | Яцэк Галонзка Пераклад Zołak Pro Aleksander Navicki | Zołak Pro Аляксандар Навіцкі Выдавец Усходнееўрапейскі Дэмакратычны Цэнтр | 2018
МАГДАЛЕНА ЛЯТУХ
Сацыяльная анімацыя
Коратка пра гісторыю
П
анятак сацыяльнай анімацыі новы, але з спрадвеку былі дзеянні і людзі, чые ідэі і мэты прывялі да з’яўлення феномена сацыяльнай анімацыі ў апошнія гады. Само акрэсленне анімацыя ў Польшчы з’явіліся ўжо ў 60-х
гадах дваццатага стагоддзя, хоць патрэбу ў самаарганізацыі грамадства агучвалі многія пісьменнікі, гісторыкі і грамадскія дзеячы, якія мелі важны ўплыў на развіццё польскай грамадзянскай супольнасці ўжо ў асветніцка-пазітывісцкі перыяд дзевятнаццатага стагоддзя. Гэта тады з’явіўся пазітывісцкі эпас, інтэлігент, які спрабаваў будаваць дыялог паміж людзьмі з розных сацыяльных груп, нагадваў ім пра іхнае паходжанне і культуру, з якой яны выводзяцца. Анімацыя вырасла з традыцыі працы з простымі людзьмі, была звязаная з арганізацыяй грамадства, сацыяльнай салідарнасці ў цяжкія часы падзеленай і скрэсленай з мап Польшчы. Час І і ІІ сусветных войнаў паўплываў на глыбокую дэстабілізацыю грамадскіх дачыненняў. Перасяленне, досвед чарговай вайны, распад сямейных сувязяў і страта блізкіх выклікалі патрэбу пошуку новых форм самаарганізацыі грамадства. Пасляваенныя гады гэта час сумеснай дзейнасці пры адбудове Польшчы. Акцыі кшталту «Падай цэглу», арганізаваныя новымі камуністычнымі ўладамі дазвалялі жыхарам Варшавы
▶ Бібліятэка пад адкрытым небам на паселішчы Пшыязьнь 115 у Варшаве дае мажлівасць суседзям абменьвацца кнігамі, 2017 г. Фота: Laboratorium Projektów Osiedla Przyjaźń
4
інтэгравацца падчас супольных дзеянняў, адбудоўвання з руін знішчанай сталіцы. Варта падкрэсліць, што ў такіх акцыях удзельнічалі, як гарадскія, так і вясковыя жыхары, што прыбылі
5
МАГДАЛЕНА ЛЯТУХ
Сацыяльная анімацыя
ў Варшаву з тэрыторый раней ахопленых ваеннымі дзеяннямі. Уд-
працу вымушаныя былі выканаць грамадскія дзеячы пасля 1989 г.
зел у акцыях навязвалі зверху, але многія людзі згадваюць гэтыя
фармуючы пазітыўнае стаўленне да валантарыяту і грамадзянскай
падзеі як пазітыўныя, бо яны спрыялі навязванню зносін.
актыўнасці сярод людзей, якія раней удзельнічалі ў грамадскіх рабо-
‘60 60–я гады гэта час панавання ў Польшчы камуністычнай дактры-
тах, а за імі, з увагі на прымусовы характар, была злая слава.
‘70
ны. Папулярнымі аказаліся грамадскія работы. У перыяд Народнай
70-я гады гэта час развіцця масавай культуры. Да Польшчы даход-
Польшчы так называлі бясплатную працу, якую выконвалі дзеля
зяць тэхнічныя і культурныя навінкі з захаду Еўропы і Злучаных
агульнага дабра, звычайна ў выходныя дні. Такія работы найчасцей
Штатаў, галоўным чынам цераз Югаславію. Пачатак 80-х гадоў
арганізоўвалі на прадпрыемствах, у школах, партыйных і моладзе-
гэта час, калі зладзілі першы рок-фестываль у Яроціне, які стаў
вых арганізацыях. На грамадскіх пачатках выконвалі работы, якія
найбуйнейшай музычнай падзеяй Усходняга Блоку. Разам з гэтым
некаторыя лічылі залішнімі, бо адзіная карысць ад іх была ў тым,
адбываецца рэвалюцыя паводзін, людзі імкнуліся выражаць сябе,
што ў іх быў дух супольных намаганняў для краіны. Рэалізавалі гэ-
«размаляваць» разнароднасцю светапоглядаў і творчай экспрэсіяй
тым спосабам таксама і буйнейшыя праекты, такія, як будаўніцтва
свой шэры савецкі свет. Анімацыя ў тыя часы выражалася ў
фунікулёра ці жніво. Варта таксама згадаць, што перыяд камунізму
самаарганізацыі грамадства і дбайнасці пра лучнасць; яна была
гэта час абавязковых першатравеньскіх дэманстрацый, але
блізкая інтэлектуальным элітам, але таксама ўсякім рухам, звяза-
і арганізацыя грамадскага жыцця вакол «народных дамоў», якімі
ным з альтэрнатыўнай культурай.
кіравалі прадстаўнікі партыі. Функцыя, якую яны выконвалі, набліжаная да тае, якую выконваюць сёння аніматары вольнага часу, аднак інхыя прапановы заўжды навязвалі зверху і дапушчалі малую разнароднасць творчай ці светагляднай самарэалізацыі. Адкрытая цэнзура, кантроль і мадэляванне грамадскіх
1989
паводзін (прафесійных, сямейных, суседскіх), як і данасіцельства
Пераломнай датай у гісторыі Польшчы, якую варта згадаць у кан-
прычыняліся да разрыву грамадскіх повязяў і ўстрымання твор-
тэксце развіцця грамадзянскай супольнасці, з’яўляецца 1989 г. У той
чай энергіі, якая выходзіць з чалавека ў моманты неабмежаванага
час у Польшчы адбылося паразуменне паміж камуністычнай уладай
пачуцця свабоды. Гэты перыяд даволі значным чынам пахіснуў ідэю
і апазіцыяй, якой была «Салідарнасць» на чале з Лехам Валэнсам.
даверу людзей да ўладаў, але і ў дачыненні адных да адных. Вялізную
Лідары абедзвюх груповак сабраліся за круглым сталом, што прывя-
6
7
МАГДАЛЕНА ЛЯТУХ
ло да рашэння аб пэўным падзеле ўлады. Адбыліся часткова вольныя выбары, у якіх «Салідарнасць» сабрала амаль усе мажлівыя мандаты. Гэта была немалая перамога над камуністамі, а вынікала яна з грамадскіх настрояў. Грамадства стамілася ад тагачаснага рэжыму.
Сацыяльная анімацыя
‘90
Гэты лагодны пераварот перадусім змяніў сітуацыю ў нашай краіне.
У сваю чаргу 90-я гады былі ў Польшчы хуткім развіццём дзікага
Ён прывёў да вольных парламентарных выбараў 1991 г. і даў пача-
капіталізму. Ён паўплываў на тое, што грамадства было падзеленае
так зменам ува ўладных элітах. Потым да ўлады прыйшлі сілы, якія
на тых, каму пераўтварэнні паспрыялі і тых, каго змены на лепшае
хацелі рэфармаваць дзяржаву на агульную карысць. Пачалі шана-
абмінулі. Пачатак ХХI ст. гэта час міграцый, пераважна з вёсак
ваць правы чалавека, вольны рынак і навязалі больш шчыльныя
у гарады альбо з вёсак і гарадоў у багацейшыя краіны Захаду. Гэты
палітычныя дачыненні з заходнімі дзяржавамі.
працэс працягваецца да сёння, што ўплывае на аслабленне сямей-
Важным персанажам таго перыяду, для пабудовы дыяло-
ных сувязяў, апусценне малых мясцовасцяў ува ўсёй краіне.
гу паміж людзьмі з розным матэрыяльным і грамадскім статусам
У адказ на гэтыя з’явы жыва развіваецца рух грамадскіх дзеячаў,
быў Яцэк Куронь ( Jacek Kuroń), які натхніў шматлікіх сацыяльных
якія дзейнічаюць на карысць будавання лучнасці і шукаюць
аніматараў у Польшчы. У якасці міністра працы ўва ўрадзе Тадэвуша
спосабаў, каб даць мажлівасць людзям сустракацца і размаўляць.
Мазавецкага (Tadeusz Mazowiecki), у сваіх выказваннях ён заклікаў
Варта згадаць, што пачатак 2000-х гадоў гэта таксама час пры-
да грамадскай салідарнасці, змагаўся з наступствамі трансфармацыі
няцця анімацыі ў польскія ўніверсітэты. Тады паўстае Кафедра
ў Польшчы, а яна прывяла да разрыву лучнасці і грамадскага рас-
Анімацыі Культуры на Факультэце Польскай Культуры Варшаўскага
слаення. Адным з ягоных дзеянняў была рэформа сацыяльнай
Універсітэту і першыя навуковыя працы, ідзе пошук піянераў гэтага
дапамогі, стварэнне праграмы грашовай дапамогі беспрацоўным
панятку па ўсёй краіне, пошук герояў, партрэты якіх можна было
і штодзённая выдача супу беднякам.
б прадставіць студэнтам. З панятку анімацыі культуры, моднага ўжо
Раз на тыдзень ён вёў сваю тэлепраграму, дзе ён тлумачыў
тады ў Заходняй Еўропе, выдзяляюць сацыяльную анімацыю, якая
людзям сутнасць рэформ, якія ўводзіліся ўрадам. Яцэк Куронь
адносіцца да дзеянняў на карысць будавання і нават адбудоўвання
стаў сімвалам падыходу, які натхняе да сёння і нагадвае, што
сацыяльных сувязяў, надарваных ранейшай гісторыяй.
абавязак кожнага чалавека ў клопаце пра супольнае дабро і
Несумненна на папулярызацыю самога панятку ў Поль-
паразуменне па-над падзеламі. Пра гэта сведчаць ягоныя словы,
шчы і распаўсюд анімацыйных дзеянняў паўплывалі шматлікія
выказаныя ў 2002 г.: «Адзіны шлях да таго, каб кіраваць уласным
працэсы. Як унутрыпольскія, гэтак і агульнаеўрапейскія. У 2004
жыццём у тым, каб актыўна ўплываць на свет прадметаў, зносін
г. Польшча ўступае ў Еўрапейскі Звяз, найвышэйшай мэтай якога
з партнёрамі і ўрэшце свет палітычных дачыненняў, якія нас ата-
з’яўляецца развіццё грамадзянскай супольнасці абапіраючыся
чаюць. Сваё жыццё мы можам змяняць сярод іншых, для іншых
на дэмакратычныя вартасці. У той час пачаліся і першыя
і супольна з іншымі».
міністэрскія конкурсы грантаў, прызначаныя для няўрадавых
8
9
МАГДАЛЕНА ЛЯТУХ
Сацыяльная анімацыя
арганізацый, якія займаюцца актывізацыяй лакальных
анімацыі з’яўляецца Музей Гісторыі Польскіх Габрэяў POLIN у Вар-
грамадскасцяў. Паўстае агульнапольская культурная ўстанова
шаве, а таксама Музей Горада Гдыні.
— Нацыянальны Цэнтр Культуры, адказная за рэалізацыю агуль-
Вельмі важна падкрэсліць, што ўплыў на развіццё панят-
напольскай грантавай праграмы «Дом культуры+», мэтай якой
ку сацыяльнай анімацыі ў Польшчы мелі перадусім арганізацыі
было накіраваць дамы культуры на супрацоўніцтва з лакальнымі
і людзі, якія цалкам незалежна адны ад адных рэалізавалі мэты,
грамадскасцямі.
якія месцяцца ў яе дэфініцыі, стараючыся адначасова называць у чым яна палягае. Адна з такіх арганізацый — Цэнтр Лакальнай Актыўнасці CAL. Ён развівае плынь, званую анімацыяй лакальных супольнасцяў, якая ў сваю чаргу сугучная з міжнародным рухам “сэтлмэнтаў” (суседскіх, лакальных цэнтраў). Плынь гэтая засяроджваецца на будаванні супольнаснасці — «штодзённай салідарнасці» і «сацыяльна ўражлівай культуры». Гэта азначае, што актыўнасць чалавека ў культуры заўважаюць і цэняць ужо праз сам факт актыўнасці, незалежна ад эстэтычнай ці мастацкай вартасці альбо сэнсу актыўнасці. Важны тут аспект будавання сувязяў, якія паўстаюць паміж людзьмі праз актыўнасць у культуры. Праявай дзейнасці гэтай плыні з’яўляецца цяперашняя мода на тварэнне месцаў лакальнай актыўнасці, якія дзякуючы жыхарам не толькі паўстаюць, але і функцыянуюць. Месцы называныя месцамі лакальнай актыўнасці могуць быць як публічнымі, так і прыватнымі ўстановамі (напр. кавярні, якія бясплатна прадстаўляюць сваю прастору на сустрэчы жыхароў альбо зніжаюць цану прадуктаў для сацыяльна абдзеленых груп). Цэнтр Грамадскай Камунікацыі горада Варшавы, які
Апошнія гады гэта час, калі аніматары культуры і сацыяльныя
з’яўляецца часткай гарадскога ведамства, рэалізуе праграму
аніматары атрымліваюць мажлівасць працы ў структурах публічных
актыўнай падтрымкі і тварэння месцаў лакальнай актыўнасці пры
устаноў і няўрадавых арганізацый на пасадах спецыялістаў па
дапамозе сеткі каардынатараў. 2017 год гэта бум паўставання
пытаннях анімацыі культуры альбо сацыяльнай анімацыі. Што-
ў вялікіх гарадах суседскіх дамоў і святліц (месцаў правядзення
раз часцей іх бяруць на працу ў дамы культуры, цэнтры сацыяль-
вольнага часу), клубаў старэйшых, міжгенерацыйных кавярняў.
най дапамогі, музеі. Прыкладам музею, які рашуча развівае аддзел
У вёсках развіваюць колы вясковых гаспадынь і вясковыя святліцы.
10
11
МАГДАЛЕНА ЛЯТУХ
Сваёй праграмай яны нагадваюць народныя дамы з часоў камунізму, аднак розняцца асноўным: імі кіруюць добраахвотнікі.
Сацыяльная анімацыя
Дэфініцыя
Тут варта падкрэсліць, што сацыяльная анімацыя заўжды была моцна звязаная з грамадскай неабыякавасцю, мажлівай толькі дзякуючы адкрытасці прадстаўнікоў публічных устаноў, якія не баяцца дзяліцца ўладай. Таму вялікі ўплыў на папуляр-
Варшавы сярод чыноўнікаў выбіраюць адну асобу, якая выконвае
С
функцыю каардынатара па пытаннях Грамадзянскага Бюджэту.
культурнымі ўстановамі, грамадскасцямі і самімі аніматарамі.
насць анімацыі сярод жыхароў Варшавы мае праграма пад назвай «грамадзянскі бюджэт ». Ён палягае ў дэмакратычным працэсе дыскусій і прыняцця рашэнняў, падчас якога кожная жыхарка і кожны жыхар гміны вырашае, якім чынам выдаткоўваць частку гміннага альбо публічнага бюджэту. Дадаткова ў кожным раёне
Менавіта яна адказвае за непасрэднае супрацоўніцтва з Камандай
ацыяльная анімацыя ў Польшчы гэта вельмі шырокая тэма, якая закранае шмат аспектаў, бо гэта працэс жывой прысутнасці, які развіваецца ў кожным кутку краіны. Адкуль гэта бярэцца? Несумненна
з прычыны розных спосабаў дэфініявання сацыяльнай анімацыі Усе дэфініцыі згодныя ў адным. Сацыяльная анімацыя
па пытаннях бюджэту, у якую ўваходзяць прадстаўнікі жыхароў.
служыць такім сітуацыям, якія даюць людзям мажлівасць спазнаць
Грамадзянскі бюджэт упершыню ўвялі ў Польшчы ў 2011 г. Цяпер
сябе і самавыразіцца ў кантактах з людзьмі. Гэта адказ на разарва-
яго ўводзяць новыя і новыя гарады: Быдгашч, Познань, Лодзь,
ную міжчалавечую лучнасць, праява тугі па жыцці ў супольнасці.
Тарнаў, Кракаў, Уроцлаў, Эльблёнг, Гданьск, Кельцэ ды інш. Як
Пастараюся паказаць асноўныя аспекты таго, чым займаецца сацы-
правіла, грамадзянскі бюджэт уводзіцца адразу на некалькіх
яльная анімацыя, значэнне ролі сацыяльнага аніматара і прапана-
узроўнях: усяго горада, як і асобных раёнаў за выключэннем Вар-
ваць спосабы планавання анімацыйных дзеянняў.
шавы, дзе абраны цэнтралізаваны падыход. Ідэя грамадзянскага бюджэту ўпершыню з’яілася ў 1989 г. ў Бразіліі. Польскае слова “partycypacja” (удзел) моцна звяза-
У гэтай публікацыі я буду абапірацца на дэфініцыю, якая даўно функцыянуе ў якасці асноўнай у публікацыях на тэму сацыяльнай анімацыі і азначае пабуджанне, заахвочван-
нае са з’явай сацыяльнай анімацыі. У абодвух выпадках гавор-
не альбо падтрымку якой-небудзь асобы ці групы ў працы над
ка пра ўключэнне людзей у актыўны ўдзел у грамадскім жыцці,
сабой альбо над нейкімі грамадскімі мэтамі. Гэтая дэфініцыя
самастанаўленне, разуменне ўласных патрэб і здольнасць выражаць
ўтрымлівае ўсё складанасць набору дзеянняў, якія атрымліваюць
іх праз уласную дзейнасць. Даследаванні а таксама практыка гарадоў
назву анімацыя. Варта дадаць, што гэнае пабуджанне датычыць
і вёсак, якія карыстаюцца гэтай формай грамадзянскага ўдзелу,
нявыкарыстанага патэнцыялу (які ў стане спячкі!), якім асоба
паказваюць, што грамадская актыўнасць у прыманні рашэнняў на
альбо група не карыстаюцца, у выніку канкрэтных вонкавых
лакальным узроўні павышае якасць жыцця.
ці ўнутраных чыннікаў. Важна даакрэсліць мэты, дзеля дасяг-
12
13
МАГДАЛЕНА ЛЯТУХ
Сацыяльная анімацыя
нення якіх пабуджаюць згаданую асобу ці групу. Найвышэйшай
ваць на якасць грамадскай камунікацыі, змяняць грамадскае
мэтай анімацыі з’яўляецца ініцыяванне і пабуджэнне да такіх
асяроддзе на лепшае пры дапамозе яго інгэргрвання.
дзеянняў у абшары культуры і супольнасці, якія вынікаюць з
Заўважма, наколькі інтэрдысцыплінарным з’яўляецца абшар
пачуцця прыналежнасці людзей да грамады, развівання патрэб
анімацыі як у Польшчы, так і ў свеце. Ён закранае псіхалагічную,
самавыяўлення і ўплыву на ўласнае жыццё і рэчаіснасць.Звер-
сацыялагічную, біялагічную, філасофскую, антрапалагічную сфе-
нем увагу на лацінскае значэнне слова anima — душа (animare
ры, а таксама юрыспрудэнцыю, эканомію, эканоміку, палітыку,
— паклікаць да жыцця, ажывіць) і тое, што аніматары найбольш
этнаграфію ці тэорыю мастацтва — усе сферы актыўнасці чалавека
засяроджваюцца на чалавеку і ягонай псіхафізічнай кандыцыі.
ў індывідуальным і грамадскім жыцці.
У выпадку сацыяльнай анімацыі ў цэнтры дзеянняў знаходзіцца чалавек у кантэксце грамадскага асяроддзя. Падчас сваёй працы аніматар павінен карыстацца рознымі ненавязлівымі метадамі, якія канцэнтруюцца на змене падыходаў,
Аднак каб магчы ўхапіць віды анімацыі ў такой шырокай з’яве, даследнікі прапануюць наступны падзел паводле катэгорый перспектыў. У кожную з катэгорый я дадаю прыклад анімацыйных дзеянняў, рэалізаваных у Польшчы:
міжчалавечых зносін і функцыянавання супольнасці. Важна падкрэсліць, што тая ненавязлівасць не азначае дазволу на ўсё без акреслівання меж. Хутчэй гаворка пра захоўванне прынцыпаў
З увагі на геаграфічны абшар дзеяння.
функцыянавання і ініцыяванне дзеянняў у грамадзе. Непрыму-
Анімацыя ў горадзе, у вёсцы.
совасць у разуменні таго, што абыходзяцца без загадаў у сітуацыі актыўнай прысутнасці чалавека анімаванага ў кантактах
Гэтая катэгорыя адносіцца да дзеянняў, пра характар якіх вырашае
з людзьмі. Заданне аніматара — уважліва канцэнтравацца на асо-
тое, ці гарадскія яны, ці вясковыя, ці асноўны фокус засяроджаны
бе анімаванага, вербальная і невербальная зваротная сувязь на
на абраным абшары. Гэта можа быць нейкі мікрараён горада, на-
тэму таго, што робіць анімаваная асоба, якім чынам ініцыюе, як
прыклад варшаўскі мікрараён Прага (Praga), альбо абраны дворык,
прысутнічае, ці дапамагае анімаванаму ў называнні перажывана-
дзе праводзіць час акрэсленая група людзей. У гэтых дзеяннях месца
га досведу і эмоцый. Дзякуючы гэтаму анімаваная асоба ці група
мае асаблівую ролю, уплывае на выбар акрэсленай мадэлі дзеянняў,
людзей набывае большую самасвядомасць, і крок за крокам пачы-
напр. будаўніцтва вулляў у горадзе на будынку Тэатру Паўшэхны
нае самастойна называць уласныя перажыванні і досвед. Аніматар
(Teatr Powszechny) мае іншы характар, чым будаванне вулляў ля
павінен быць побач да моманту, калі асоба ці група навучыцца
дому ў вёсцы. Падчас дзеянняў аніматары базуюць на дачыненнях
самастойна аналізаваць уласную прысутнасць у грамадзе.
людзей з дадзеным месцам.
У гэтым кантэксце асоба аніматара як тое люстра, у якім чалавек можа пабачыць сябе і сваё грамадскае асяроддзе. Такое дзеянне мае служыць творчаму пабуджэнню актыўнасці, уплы-
14
15
МАГДАЛЕНА ЛЯТУХ
Сацыяльная анімацыя
Пражская Суседзкая Бібліятэка, Фундацыя Змена (Praska Biblioteka Sąsiedzka, Fundacja Zmiana) http://fundacjazmiana.pl/?page_id=86 Пражская Суседская Бібліятэка дзейнічае ад 2012 г. ў варшаўскім мікрараёне Прага Поўнач (Praga Północ). Яна знаходзіцца ў адным з дворыкаў на вуліцы Акшэі (Okrzei) і выконвае функцыю месца лакальнай актыўнасці — месца адкрытага для ўсіх жыхароў. У бібліятэцы жыхары сустракаюцца, абменьваюцца кнігамі, дапамагаюць у арганізацыі працы бібліятэкі. Суседская Бібліятэка з’яўляецца спробай скарыстаць традыцыю прыватных і грамадскіх бібліятэк, якія існавалі ў Польшчы ў перадваенны перыяд, падчас II сусветнай вайны і пасля вайны, калі бібліятэкі карысталіся найбольшай папулярнасцю, а ствараліся яны жыхарамі і для жыхароў. Заснавальніцы бібліятэкі падкрэсліваюць, што такія месцы вельмі патрэбныя жыхарам Прагі, яны з’яўляюцца праявай міжчалавечай салідарнасці, даюць бясплатны доступ да культуры, прапануюць бавіць час ва ўтульным месцы. Кніга становіцца прэтэкстам каб
▶ Пражская суседская бібліятэка падчас вулічнага фэсту на вуліцы Замбкоўскай у Варшаве ў 2016 г. Фота Fundacja Zmiana
выйсці з дому, пабыць у прыемнай прасторы, пагаварыць з іншым чалавекам, атрымаць нешта вартаснае альбо нешта ад сябе даць. Напрыклад, дапамагчы запакоўваць ці перавозіць кнігі. Бібліятэка дзейнічае таксама паводле прынцыпу «вазьмі сабе кнігу альбо калі прачытаеш перадай далей», вельмі распаўсюджанага на тэрыторыі Польшчы ў апошнія дзве дэкады. Прычына гэтай з’явы ў тым, што бібліятэкі адкрываюцца на жыхароў, шукаюць новыя спосабы навязвання зносін, але таксама ў папулярызацыі чытацтва. Пункты абмену кніжкамі сёння можна знайсці амаль у кожнай бібліятэцы. Мы можам знайсці іх таксама ў дамах культуры, парках, чыгуначных вакзалах і нават супермаркетах.
16
17
МАГДАЛЕНА ЛЯТУХ
Сацыяльная анімацыя
Фундацыя Змена ладзіць таксама агульнапольскую акцыю «Кнігі ў каробцы», калі кнігі збіраюць у людзей і перадаюць іх у месцы пазбаўлення волі: турмы і папраўчыя калоніі. Варшаўскае бортніцкае брацтва https://www.facebook.com/warszawskiebractwobartne/ Брацтва было заснаванае аматарамі пчол і з жадання axoўваць іх у гарадскім асяроддзі, якім з’яўляецца варшаўскі мікрараён Прага (Praga). Яно адносіцца да плыні экалагічнай анімацыі і дзейнічае на карысць пашырэння ведаў на тэму аховы раслін і жывых арганізмаў на тэрыторыі гарадоў. Барташ Сьвентэк ((Bartosz Świętek) і Якуб Козак ( Jakub Kozak) пачалі ад вядзення майстроўняў для моладзі і адкрытых лекцый. У Варшаве ў іх ужо тры пасекі — у двух парках і на даху Тэатру Паўшэхны. Першым значным праектам Брацтва з’яўляецца адкрытая майстроўня «УРОЧЫШЧА». Урочышча будзе прасторай, адкрытай для кожнага, хто хоча пашырыць веды ў галіне аховы пчол, пападглядаць за працай пчаляроў, альбо самастойна папрацаваць пры вуллях. Яно мае выконваць функцыю месца лакальнай актыўнасці. Гэтыя дзеянні ўпісваюцца ў сучасную моду на рэалізацыю экалагічных дзеянняў на гарадскіх тэрыторыях. Гэта адказвае на вялізную патрэбу людзей, што жывуць у гарадах: патрэбу кантакту з прыродай, зямлёй, фаўнай і флорай. Шмат хто з цяперашніх жыхароў Варшавы вырас на правінцыі. Удзел у анімацыйных дзеяннях, якія адносяцца да сельскай гаспадаркі, агародніцтва, садоўніцтва, экалогіі мае вялікую сентыментальную вартасць і спрыяе навязванню зносін паміж незнаёмымі людзьмі. Апрача адкрывання пасек модным стала засноўванне гарадскіх садоў, напр. Матыка і Сонца (Motyka i Słońce https://www.facebook.com/motykaislonce/).
18
▶ Майстроўні для дзяцей і моладзі ў пасецы Бортнага брацтва ў варшаўскім мікрараёне Прага Поўнач. Фота: Warszawskie Bractwo Bartne
19
МАГДАЛЕНА ЛЯТУХ
Тэатр Бжазакі (Teatr Brzozaki)
Сацыяльная анімацыя
▶ Заняткі тэатру Бжазакі ў Вясковым Доме Культуры ў Ясені на Кашубах, поўнач Польшчы. Фота: Teatr Brzozaki
https://www.facebook.com/Teatr-Brzozaki-1396953710557605/ Тэатр Бжазакі дзейнічае пры Сельскім Доме Культуры ў Ясені.
хненне з гісторыі, традыцый сваёй бліжэйшай ваколіцы, адкры-
Апякуецца групай Эва Ажэхоўска (Ewa Orzechowska) — настаўніца
вае гісторыю месцаў праз тэатр. Яна падрыхтавала сярод іншага
і аніматарка культуры, якая 15 гадоў жыве на Кашубах і ў вольным
спектакль «Мы ведаем, што яны былі...», у якім апавядаецца пра
часе займаецца даследаваннем гісторыі і культуры ваколіц, а так-
гісторыю старых нямецкіх могілак у мясцовасцях Хосьніца, Нова
сама тэатральнымі праектамі з дзецьмі і моладдзю. Гэты праект
Весь і Ясень, а таксама пра магілы з часоў ІІ сусветнай вайны,
упісваецца ў плынь анімацыі, якая займаецца ўспамінамі
якія да сёння можна знайсці ў тамтэйшых лясах. Чальцамі тэа-
і інтэгруе людзей вакол лакальнай тоеснасці. Група чэрпае нат-
тральнай групы з’яўляюцца жыхары вёскі. Гэты від анімацыі быў
20
21
МАГДАЛЕНА ЛЯТУХ
Сацыяльная анімацыя
пачаты ў Польшчы сярод іншага Фундацыяй Памежжа (Fundacja
і далучыліся да кола гідаў па тэрыторыі колішняй Гданьскай
Pogranicze), якая дзейнічае ў Сэйнах, на ўсходзе Польшчы. Гэтую
суднаверфі. Падчас шпацыраў, зладжаных на канец праекту,
тэрыторыю засяляе шматкультурная грамадскасць са складанай
удзельніцы расказвалі пра свой шматгадовы досвед працы на гэтым
мінуўшчынай. Анімацыя праз тэатр і пошук успамінаў з’яўляецца
прадпрыемстве. Колішнія работніцы і жанчыны, якія былі з вер-
прыладай дзеля будавання зносін паміж грамадскасцямі і ў гра-
фю звязаныя, падзяліліся ўспамінамі ў 40 расказах, на падставе
мадскасцях.
якіх стварылі чатыры аўдыёспектаклі. Шпацыры, якія праводзяць самі сведкі гісторыі, з’яўляюцца актыўным і правераным анімацыйным метадам, які штораз часцей выкарыстоўваюць у му-
З увагі на тэматыку дзеяння
зеях. Яны ўцягваюць, аказваюць уплыў і лучаць пакаленні. Праект
— грамадская анімацыя, культурная анімацыя
фінансуецца Міністэрствам Развіцця.
Гэты падзел залежыць ад галоўнай мэты дзеянняў. Ці галоўнай мэтай з’яўляецца навязванне зносін паміж людзьмі альбо пад-
Хор Хор Ура! (Chór Chór Hurra!)
трымка іх у развіцці сацыяльных кампетэнцый у групе, абуджэн-
http://chorhurra.pl
не духу супольнасці? Значыць гэта сацыяльная анімацыя. А можа мэта ў развіванні ў людзях культурнай свядомасці, запуск творча-
Хор Хор Ура! — гэта праект, які лучыць тых, каго вабіць вакальнае
га працэсу? Тады тут бліжэй да анімацыі культуры.
мастацтва: аматараў і прафесіяналаў. Група з’яўляецца ініцыятывай жыхароў варшаўскага мікрараёну Прага Поўнач. Як кажа група: «Мы — рознакаляровая радасная грамада, у якой сабраліся адкры-
Верф гэта жанчына (Stocznia jest kobietą)
тыя на свет і поўныя запалу людзі. Хаця Хор Хор Ура! дзейнічае ўжо
http://stocznia-jest-kobieta.org
год (раней пад назвай «Міжгенерацыйны Шматкультурны Хор»), далучыцца да групы можна ў любы момант без неабходнасці запісу,
«Верф гэта жанчына — праект пажылых мае за мэту вяртанне памяці
кастынгу ці праходу праз сістэму адбору. Харыстам можа стаць кож-
пра жанчын, якія працавалі ў Гданьскай Верфі — прадпрыемстве, якое
ны, хто любіць спяваць незалежна ад веку, полу, паходжання, све-
стэрэатыпна звязваюць з мужчынскімі прафесіямі. Галоўнай мэтай
тагляду, стану здароўя, колеру валасоў ці памеру абутку. Стварэнне
праекту была інфарматычная актывізацыя гданьскіх пажылых, якія
міжгенерацыйнай (з людзей у розным веку) спеўнай групы гэта
ўзялі ўдзел у больш як 200 гадзінах майстроўняў на розных узроўнях
правераны метад інтэгравання людзей, супольным захапленнем якіх
абслугоўвання камп’ютараў, планшэтаў і розных мабільных праграм.
з’яўляецца спеў. Гэта служыць будаванню лучнасці вакол суполь-
Паўтара года пажылыя мелі мажлівасць актыўнічаць і выкарыстоўваць здабытыя веды. Дзве асобы скончылі курс
22
нага выражання эмоцый і творчай экспрэсіі. Ініцыятыва часткова фінансуецца з гарадскога бюджэту.
23
МАГДАЛЕНА ЛЯТУХ
Сацыяльная анімацыя
З увагі на асноўны адрэзак дзейнасці, вылучаны з грамадскага і/альбо культурнага абшару — палітычная, гандлёвая, школьная, эстэтычная анімацыя і інш. У гэтым падзеле мы можам вылучыць такія абшары, як гандаль, палітыка, эстэтыка. Дзеянне датычыць абранай сферы жыцця чалавека альбо ягонай грамадскай ці культурнай актыўнасці. Цэнтральным пунктам з’яўляецца дзеянне адносна такога абшару, напрыклад стварэнне дзецьмі эксперыментальнай выставы ў музеі, ці стварэнне жыхарамі праграмы культурнай установы.
У музеі дазволена ўсё (W Muzeum wszystko wolno) http://www.mnw.art.pl/wystawy/w-muzeum-wszystkowolno-wystawa-przygotowana-przez-dzieci,195.html Праект рэалізуецца Нацыянальным Музеем у Варшаве. Праект «У музеі дазволена ўсё» — музейна-адукацыйны эксперымент, падчас якога дзеці рыхтавалі галоўную часовую выставу ў будынку Нацыянальнага Музею ў Варшаве. Аўтаркай праекту з’яўляецца дырэктар музею, Агнешка Маравіньска (Agnieszka Morawińska). Група з 69 дзяцей ад 6 да 14 гадоў, падзеленых на 6 куратарскіх груп на працягу паўгода падчас штотыднёвых чатырохгадзінных сустрэч знаёмілася
▶ Заняткі для дзяцей у варшаўскім Нацыянальным Музеі ў рамках праекту «У музеі ўсё дазволена». Фота: Нацыянальны Музей
з музеем і працавала над ягонымі экспазіцыямі. Дзеці падрыхтавалі сцэнары і выбралі больш за 300 экспанатаў на выставу, а таксама апрацавалі канцэпцыю мультымедыяў і сцэнаграфію экспазіцыі,
змяняцца на карысць сваіх кліентаў. Яны хочуць быць адкрытымі
запраектавалі адукацыйныя публікацыі, запісалі аўдыёгіды,
на прапановы жыхароў, ангажавацца ў тварэнне праграмы, весці
падрыхтавалі подпісы і выбралі творы на мэты прамоцыі. Гэты
дыялог, задаваць пытанні пра тое, наколькі адкрытымі могуць быць
праект — прыклад таго, якім чынам публічныя ўстановы стараюцца
публічныя ўстановы.
24
25
МАГДАЛЕНА ЛЯТУХ
Сацыяльная анімацыя
З увагі на статус аніматара — прафесійная анімацыя, дабраахвотная (валанцёрская) анімацыя Гэты падзел звяртае ўвагу на тое, што анімацыяй могуць займацца альбо асобы, якія працуюць на акладзе і атрымліваюць за гэта зарплату альбо асобы, якія не атрымліваюць аплаты, працуюць на грамадскіх пачатках, валанцёры. Тут варта падкрэсліць, што ў рэгістры прафесій у Польшчы прафесія сацыяльнага аніматара надалей не існуе, няма і акрэсленых стандартаў такой працы.
Лабараторыя Праектаў Паселішча Пшыязьнь (Laboratorium Projektów Osiedla Przyjaźń) https://laboratoriumprojektow.wordpress.com
▶ Заняткі спеву ў Варшаве, у рамках Лабараторыі Праектаў Паселішча Пшыязьнь. Фота: Каміля Шуба
Гэта семінарна-рэгрантынгавая праграма, накіраваная да 15 прадстаўнікоў лакальнай грамадскасці варшаўскага Паселішча Пшыязьнь, сацыяльных аніматараў і аніматараў культуры з мікрараёну Бэмова (Bemowo). Праграма складаецца з цыклу семінараў, мэта якіх у тым, каб удзельнікі апрацавалі аўтарскія грамадска-культурныя ініцыятывы — ад ідэі да дэтальнага плану рэалізацыі. Чарговым крокам з’яўляецца атрыманне аўтарамі датацыі і самастойная рэалізацыі ініцыятыў пры падтрымцы сацыяльнага аніматара, які працуе ў доме культуры. Арганізатарам праграмы з’яўляецца Бэмоўскі Цэнтр Культуры. Праект з’яўляецца прыкладам «інкубатара» ідэй. Пры дапамозе аніматара ствараецца мажлівасць дапрацаваць планы а потым выканаць іх дзякуючы фінансавай падтрымкі. Першы выпуск праграмы быў рэалізаваны пры фінансавай падтрымцы праграмы «Дом культуры+», якая дае
26
27
МАГДАЛЕНА ЛЯТУХ
Сацыяльная анімацыя
фінансавую падтрымку анімацыйным праграмам у дамах культу-
Дом культуры+ (Dom Kultury +)
ры па ўсёй Польшчы. Праграму каардынуюць аніматары з дому
http://www.nck.pl/dom-kultury-plus/
культуры. Аўтары ініцыятыў не атрымліваюць заробку за вядзенне дзеянняў, яны робяць гэта бясплатна.
Праграма Дом культуры+ з’яўляецца прыкладам анімацыйнай дзейнасці, арганізаванай публічнай установай. Мэтай дзейнасці, якая вядзецца ў рамках праграмы, з’яўляецца пашырэнне до-
«Jelonek» — выданне жыхароў Паселішча Пшы-
ступу да культуры, стварэнне ўмоў, якія спрыялі б развіццю
язьнь (Jelonek – pismo mieszkańców Osiedla Przyjaźń)
супрацоўніцтва, камунікацыі, пабуджэнню грамадзянскай
https://issuu.com/jelonekosiedleprzyjazn/docs/jelonek_
актыўнасці ў сферы культуры, стварэнне ўмоў для сучаснай
jeden
культурнай і мастацкай адукацыі. Карацей, спрыянне развіццю сацыяльнай анімацыі ў Польшчы. Гэтая праграма карыстаец-
Гэта адна з ініцыятыў, рэалізаваных у рамках Лабараторыі Праектаў
ца вялізнай папулярнасцю ў дамах культуры не толькі малых
Паселішча Прыязьнь, аўтаркай якіх з’яўляецца жыхарка паселішча
мясцовасцяў, але і буйных агламерацый.
Алівія Куява (Oliwia Kujawa). Часопіс ствараецца рэдакцыйным
Сутнасць праграмы ў тым, каб перадаваць дамам культуры
калектывам з 10 журналістаў-валанцёраў. У часопісе публікуюцца
датацыі памерам у 10 тысяч злотых на дыягназаванне лакальнага
артыкулы на важныя для жыхароў тэмы. Яны датычаць таго, што
асяроддзя і падтрымку грамадска-культурных ініцыятыў, аўтарамі
цікавіць людзей і выконваюць інфармацыйную функцыю. Часопіс
і рэалізатарамі якіх з’яўляюцца самі жыхары.
выдае лакальны дом культуры. «Jelonek» — ініцыятыва знізу, распачатая самімі жыхарамі.
Праграма фінансуецца Нацыянальным Цэнтрам Культуры. Гэта дзяржаўная культурная ўстанова, статутнай мэтай якой з’яўляюцца дзеянні на карысць развіцця культуры ў Польшчы.
З увагі на ўстановы — прыватная, публічная, недаходная (нон-профіт) анімацыя
Orange для бібліятэк (Orange dla bibliotek) https://fundacja.orange.pl/nasze-programy/programy-
Гэтыя дзеянні падзяляюцца на такія, якія ладзяць суб’екты
archiwalne/orange-dla-bibliotek/
з рознымі юрыдычнымі статусамі. Гэта юрыдычныя асобы, такія як фірмы, публічныя ўстановы, такія, як дамы культуры, самакіраванні
Праграма падтрымлівае анімацыйныя праекты, звязаныя з адука-
альбо грамадскія арганізацыі.
цыяй і культурай і рэалізуецца Фундацыяй Orange, заснаванай аднай з найбуйнейшых прыватных тэлекамунікацыйных фірм у Польшчы. У рамках праграмы ў 2009-2015 гг. Фундацыя падтрымлівала
28
29
МАГДАЛЕНА ЛЯТУХ
Сацыяльная анімацыя
бібліятэкі ў іхным пераходзе да больш сучаснай формы шмат-
З увагі на групу, дачыненні, камунікацыю
функцыйных цэнтраў інфармацыі, культуры і адукацыі. Датацыі на
на якіх засяроджаная анімацыя
інтэрнэтызацыю і адукацыйныя дзеянні дапамаглі ім стаць менавіта такімі месцамі і атрымаць назву месцаў лакальнай актыўнасці.
Падчас рэалізацыі анімацыйных дзеянняў у цэнтральным месцы
У праграме ўдзельнічала больш як 3300 пляцовак з усяе Польшчы.
мы можам паставіць таксама навязванне канкрэтных дачыненняў,
Праграма Oragne для бібліятэк прычынілася да змены выгляду
напрыклад паміж аб’яднанымі пажылымі і мясцовай грамадскасцю,
і функцый бібліятэк як у гарадах, гэтак і ў вёсках. Яна спрыяла
паміж жыхарамі вёскі і горада, грамадзянамі Польшчы і Беларусі.
змене гэтых месц ува ўтульныя, шматфункцыйныя, дапасаваныя да
Падчас працы над будаваннем дачыненняў паміж канкрэтнымі
патрэб жыхароў пункты. Праграма дала бібліятэкам сучаснае абста-
групамі мы можам засяродзіцца на канкрэтным аспекце дачыненняў,
ляванне і праграмы.
акрэсліванні супольнай мэты, даследаванняў узаемных патрэб.
Універсітэты трэцяга веку
УТВ для лакальнай грамадскасці
https://pl.wikipedia.org/wiki/Uniwersytet_trzeciego_wieku
http://utw.seniorzywakcji.pl/
Універсітэты трэцяга веку (УТВ) — гэта пляцоўкі, аб’яднанні,
Гэта семінарна-рэгрантынгавая праграма, рэалізаваная ад 2012 г.
нефармальныя групы аб’яднаныя дзеля рэалізацыі адукацыйных
Таварыствам Творчых Ініцыятыў «Эм» (Ę) на сродкі Польска-Аме-
дзеянняў на карысць пажылых. Іхнай галоўнай мэтай з’яўляецца
рыканскай Фундацыі Свабоды. Сутнасць праграмы ў падтрымцы
паляпшэнне якасці жыцця пажылых людзей. Цяпер існуе каля 600
тварэння ў структурах Універсітэтаў Трэцяга Веку груп валан-
УТВ у Польшчы. Яны паўстаюць пры дамах культуры, пляцоўках
тарыяту і супрацоўніцтва з лакальнай грамадскасцю. Штогод
асветы, вясковых святліцах, няўрадавых арганізацыях. У большасці
падтрымку атрымліваюць 10 Універсітэтаў Трэцяга Веку: удзел у
выпадкаў структура УТВ абапіраецца на валантарыят. Слухачы
семінарах на тэму рэалізацыі грамадска-культурных ініцыятыў,
самі арганізоўваюць лекцыі і ствараюць навуковыя, спартовыя,
міні-грант і падтрымка сацыяльнага аніматара, які дапамагае
мастацкія секцыі. Гэта адна з найбольш папулярных прапаноў для
група ў рэалізацыі дзеянняў. Галоўная мэта праекту ў падтрымцы
асоб на пенсіі, якія хочуць развівацца сярод людзей у падобным веку
лідараў УТВ ў будаванні груп, якія дзейнічаюць паводле дэмакра-
і з падобнымі інтарэсамі.
тычных прынцыпаў, дзе ўсе галасы роўныя. Мэта праграмы ў тым, каб задумацца над прысутнасцю пажылых людзей у грамадскім жыцці, іхнай прысутнасцю ў вясковай альбо гарадской прасторы, падтрымка самаарганізаваных груп жыхароў, будаванне дыялогу з мясцовымі ўладамі.
30
31
МАГДАЛЕНА ЛЯТУХ
Сацыяльная анімацыя
Суседзі 3.0 (Sąsiedzi 3.0) http://sasiedzi3.org Гэта польска-ўкраінска-беларуская семінарна-рэгрантынгавая праграма для актыўных лакальна. Асноўныя вартасці, на якіх збудаваная праграма, гэта салідарнасць, адказнасць, роўнасць, разнаро-днасць, дэмакратыя, адкрытасць на крытычнае мысленне. Праграма падтрымлівае людзей, якія хочуць на практыцы адчуць гэтыя вартасці праз супрацоўніцтва з іншымі і рэалізацыю сваёй ідэі. ініцыятывы, якія падтрымліваюцца праграмай, павінны мець на мэце будаванне добрага суседства як на лакальным, паміж суседзямі з адной вуліцы, гэтак і на міжнародным узроўні: паміж Польшчай, Украінай і Беларуссю. Праграма дзейнічае на карысць тварэння міжнародных сетак аніматараў культуры і сацыяльных аніматараў.
▶ Семінар для лідараў Універсітэтаў Трэцяга Веку, рэалізаваны Таварыствам Творчых Ініцыятыў „ę”. Фота: Анна Ліміновіч
З увагі на век бенефіцыянтаў
дзеянні пажылых людзей і міжгенерацыйныя ініцыятывы. Конкурс
— анімацыя моладзі, пажылых, дзяцей, бацькоў, сем’яў
накіраваны на людзей, якім за 60 гадоў і міжгенерацыйыя пары, у якіх ёсць ідэі сацыяльных праектаў, якія хочуць над такімі праектамі пра-
Гэтая катэгорыя разглядае анімацыйныя дзеянні паводле ўзросту
цаваць пры дапамозе экспертаў, дасведчаных аніматараў і ўдзельнікаў
і жыццёвага этапу бенефіцыянтаў.
праграмы. Праграма падтрымлівае людзей, якія хочуць здабыць новыя ўменні, прыдатныя ў далейшай грамадскай актыўнасці. Яна мае вялізны ўплыў на будаванне пазітыўнага вобразу пажылых
Пажылыя ў дзеянні (Seniorzy w akcji)
у Польшчы і вельмі папулярная сярод арганізацый і ўстаноў, якія пра-
http://seniorzywakcji.pl/
цуюць на карысць падтрымкі актыўнасці пажылых і дзейнічаюць на карысць дыялогу паміж пакаленнямі. Каштоўнай часткай прагра-
Гэта агульнапольская праграма «інкубатар плюс датацыі»,
мы з’яўляецца больш уважлівы падыход да праблематыкі, звязанай
рэалізаваная Таварыствам Творчых Ініцыятыў «Ę» і Польска-Аме-
са старэннем польскага грамадства і будавання правераных практык
рыканскай Фундацыяй Свабоды. Праграма падтрымлівае грамадскія
на карысць супрацоўніцтва прадстаўнікоў розных пакаленняў.
32
33
МАГДАЛЕНА ЛЯТУХ
Сацыяльная анімацыя
Клуб мам на Бэмове (Klub Mam na Bemowie)
ТрансферХАБ — сацыяльныя мікраінавацыі
http://rodzicerazem.org/klub-mam-na-bemowie
(TransferHUB — mikroinnowacje społeczne) http://www.transferhub.pl
Клуб мам на Бэмове паўстаў у 2009 г. з ініцыятывы мам з мікрараёна Бэмова (Bemowo). Ад пачатку гэтае месца стваралася
ТрансферХАБ — гэта інкубатар сацыяльных інавацый, зладжаны
з думкай пра жанчын і маці, якія з розных прычын засталіся
Фундацыяй Грамадска-Эканамічных Ініцыятыў і фірмай PwC Sp.zo.o
адны пасля нараджэння дзіцяці. У клубе ўдзельніцы пачалі за-
разам з Майстэрняй Даследаванняў і Грамадскіх Інавацый «Верф»
давальняць свае патрэбы міжчалавечых кантактаў, развіцця. Яны
(Stocznia). Гэта агульнапольскі інкубатар Грамадскіх Інавацый,
вырашылі заснаваць Аб’яднанне «Бацькі разам» (Rodzice Razem),
які падтрымлівае інаватараў з ідэямі процідзеяння беспрацоўю
каб магчы здабываць датацыі на дзейнасць клубу. Грантавая да-
сярод моладзі. Памер датацый — 30 тысяч злотых. Праграма за-
памога дазволіла Клубу мам на Бэмове стаць дынамічным
сяроджваецца на праблематыцы бар’ераў і цяжкасцях пераходу
і важным месцам на мапе Варшавы. Былі арганізаваныя адкрытыя
ад адукацыі да рынку працы, што асабліва датычыць групы NEET,
святліцы для мам з дзецьмі, адукацыйныя заняткі для дзяцей
жанчын і тых, хто выконвае працу ніжэйшую за свае кваліфікацыі.
і сустрэчы для жанчын і цэлых сем’яў. Бэмоўскія мамы стварылі
Найцікавейшыя прапановы атрымліваюць падтрымку пры
таксама ўласную бібліятэку — «Маматэку», у якой можна знайсці
рэалізацыі іх у агульнапольскім маштабе. «NEET» — гэта новы паня-
цікавыя прапановы, прызначаныя для жанчын і дзяцей. Дзякую-
так, які паявіўся ў сферы, якая займаецца функцыянаваннем рынку
чы датацыям шмат якія заняткі праводзіліся цалкам бясплатна.
працы. Гэта скарот ад англійскага: „not in employment, education or training” — тыя, хто не працуе, не атрымлівае адукацыі, у тым ліку падрыхтоўкі да прафесіі. Датычыць гэты тэрмін маладых людзей
З увагі на прафесійныя катэгорыі
ад 16 да 30 гадоў, якія нідзе не працуюць. Праграма фінансуецца
— анімацыя ў асяроддзі выключаных, рабочых, сялян,
на сродкі Еўразвязу.
прадпрымальнікаў і інш. Гэтая катэгорыя разглядае анімацыйныя дзеянні паводле таго, ці
Кухня Чырвоны Ровар (Kuchnia Czerwony Rower)
дадзеная група прафесійна актыўная ці не. Дзеянні могуць быць
http://otwartedrzwi.pl/tag/kuchnia-czerwony-rower
таксама рэалізаваныя па тое, каб дадзеная група стала прафесійна актыўнай ці задумалася над уласнай актыўнасцю.
Кухня гэта месца, якое спалучае рэсацыялізацыю і рэадукацыю пры дапамозе працы з патрэбай запэўнення таннага паўнавартаснага харчавання, якое сваёй якасцю не адрозніваецца ад камерцыйных прапаноў. Чырвоны Ровар гэта сацыяльнае
34
35
МАГДАЛЕНА ЛЯТУХ
Сацыяльная анімацыя
прадпрыемства, значыць арганізацыя вядзе гаспадарчую дзей-
няцца досьведам і пагаварыць. Майстраванне — гэта часты метад,
насць, вызначаючы сабе чыста сацыяльныя мэты, а заробленыя
які выбіраюць аніматары пры супрацоўніцтве з групамі мужчын,
сродкі інвестуе ў далейшую дзейнасць альбо ў супольнасць, а не
бо тыя ўмеюць і любяць майстраваць. Гэта таксама метад, які
імкнецца дасягнуць максімальнага прыбытку.
выкарыстоўваецца і з групамі жанчын, але ў гэтым выпадку ў якасці
Бальшыня работнікаў гэта падапечныя Арганізацыі.
выхаду за стэрэатыпныя рамкі мужчынскіх і жаночых роляў. Вядома
Асобы, якія выходзяць з бяздомнасці, асобы з інтэлектуальнай
таксама, што майстраванне — гэта выдатны інструмент працы для
інваліднасцю ці людзі ў цяжкай жыццёвай сітуацыі. Як можна
сем’яў з дзецьмі, які служыць інтэграцыі і супольнай адукацыі,
прачытаць на сайце арганізацыі: «Яны штодня пацвярджаюць,
а таксама для міжгенерацыйных пар, напрыклад пажылых і дзяцей,
што кожны можа стаць на ногі, вярнуць веру ў свае сілы, пачуц-
моладзі. Праект фінансуецца праграмай «Пажылыя ў дзеянні».
це годнасці і таго, што ад цябе нешта залежыць. Задаволенасць, прыманне і высокая ацэнка з боку гасцей становяцца найлепшымі «лекамі» ў працэсе выхаду з грамадскага выключэння.
З увагі на пол — анімацыя жанчын, мужчын Катэгорыя, якая свае дзеянні кіруе на розныя групы ў залежнасці ад іхнага полу.
Выстругаць мары. Сталярскія майстроўні (Wystrugać marzenia – warsztaty stolarskie)
▶ Кадр з курсу вязання на YouTube у рамках акцыі «Вязанне з сэрцам»
http://seniorzywakcji.pl/wystrugac-marzenia-warsztatystolarskie Мануал Фэктары — вязанне з сэрцам Гэта заняткі для дзяцей і моладзі, якія вядзе міжгенерацыйная
(Manual Factory — Dzierganie z sercem)
група мужчын з мясцовасці Кашаец (Koszajec). Падчас майстроўняў
https://www.youtube.com/watch?v=gu41hdFlH6s
удзельнікі знаёмяцца з абсталяваннем сталярскай майстэрні, прынцыпамі бяспекі працы, даведваюцца таксама, як збудаваць
У рамках праекту аніматаркі прапануюць жыхарам Гдыні правяд-
розныя хатнія прадметы. Гэта нагода пазнаёміцца між сабой, абмя-
зенне вольнага часу ў міжгенерацыйнай групе. Інтэгруючыся, не
36
37
МАГДАЛЕНА ЛЯТУХ
Сацыяльная анімацыя
дапушчаючы да пачуцця самоты і актывізуючыся інтэлектуальна.
гукавыя эцюды. Гэта адзін са шматлікіх прыкладаў таго, якім
На сустрэчах вязання ўдзельніцы адпачываюць, набіраюцца ахво-
чынам новыя тэхналогіі могуць быць праверанай прыладай для
ты жыць і прыемна праводзяць час, адначасова дзейнічаючы на
супрацоўніцтва з моладдзю.
карысць лакальнай грамадскасці. Удзельніцы праекту супольна стварылі курс вязання онлайн, якім кожны зацікаўлены можа карыстацца. Фільм на тэму гэтага праекту быў паказаны падчас семінару.
«Пазітыўся» (Pozytyw się)
Праект фінансаваны праграмай «Пажылыя ў дзеянні».
http://pozytywsie.pl Гэта група аніматараў, праграмістаў і аматараў майстраваць, мэтай
З увагі на зацікаўленні жыхароў
дзеянняў якіх з’яўляецца паляпшэнне якасці адукацыі ў галіне новых
— музычная, выяўленчая, спартовая, тэатральная,
тэхналогій. Група ладзіць адкрытыя семінары Makerspace, падчас якіх
сацыяльная анімацыя, хобі.
удзельнікі вучацца асновам праграмавання, робататэхнікі і прыемна бавяць час. Статутнымі мэтамі групы з’яўляецца навучанне прагра-
Катэгорыя адносіцца да зацікаўленняў мэтавай групы. Сацыяль-
мавання пры дапамозе гульні, павышэнне кваліфікацый настаўнікаў,
ны аніматар працуючы з групай і над зносінамі ў групе, адносісса
папулярызацыя такіх адкрытых грамадскасцяў, як Hackerspace, Fablab
да супольнага зацікаўлення, такога, як спеў, музыка, камп’ютары,
i Makerspace, папулярызацыя open source (бясплатных праграм
эканомія ітп.
з адкрытым кодам, даступныя дзякуючы асяроддзю праграмістаў) у школах. Гэтая група дзейнічае ў характары адказу на зменлівыя адукацыйныя патрэбы дзяцей і моладзі, задавальняць якія не паспявае
Гучнасць (Dźwięczność)
сістэма адукацыі. Праграмаванне і робататэхніка — «магніт» для лю-
https://dzwiecznosc.wordpress.com
бой узроставай катэгорыі. Названыя вышэй катэгорыі не з’яўляюцца поўным спісам. Іх можна разбудоўваць у залежнасці ад абшару дзеян-
Праект інавацыйнай музычна-тэхналагічнай адукацыі. У рамках праекту дваццаць ліцэістаў (15-19 гадоў) і гімназістаў (12-14
ня аніматара і разнароднасці мэт. Кожная з названых форм анімацыі ўплывае на сацыяльнае
гадоў) з музычнымі здольнасцямі з Варшавы і Элку ўдзельнічалі
развіццё асоб і груп. Катэгорыі гэтыя служаць для таго, каб даць
ў наватарскім адукацыйным праекце, які ахоплівае 50 гадзін
назвы з’явам, служаць камунікацыі паміж аніматарамі і тымі, для
семінараў на памежжы музыкі і тэхналогіі. Яны трэніравалі свае
каго яны дзейнічаюць, прамоцыі рэалізаваных дзеянняў і тварэнню
творчыя ўменні, пазнаёміліся з сакрэтамі праграм для стварэн-
моўнага вобразу свету анімацыі. Яны тлумачаць асобам, для якіх
ня гуку і перадусім адкрылі, што супольнае захапленне здольнае
вядзецца дзейнасць, які інструмент анімацыі прапануе аніматар і да
аб’яднаць больш, чым што. На заканчэнне яны стварылі аўтарскія
якога развіцця ці фармавання ён запрашае.
38
39
МАГДАЛЕНА ЛЯТУХ
Сацыяльная анімацыя
Пра аніматара і ягоную ролю
К
ожнае анімацыйнае дзеянне пачынаецца з асобы аніматара, асобы, якая ініцыіруе культурна-грамадскія дзеянні вакол асоб і груп. Сацыяльны аніматар дзейнічае як пластыр на рану. Ранай з’яўляюцца распазнаныя
аніматарам недахопы ў зносінах паміж людзьмі, у адсутнасці голасу ў грамадскай дыскусіі акрэсленых асоб, у нявырашаных патрэбах людзей у сэнсе дзейных прынцыпаў, сістэмы, у якой мы жывём,
▶ Аніматары праектаў „pozytywsie” (зверху) і Тэатр Бжазакі (знізу) падчас працы. Фота: pozytywsie.pl і Teatr Brzozaki
у культуры, якую мы ствараем. Пластыр — гэта метафара, якая звяртае ўвагу на часовасць прысутнасці аніматара ў дадзеным месцы альбо ягонай інтэрвенцыі ў дадзеным асяроддзі. Аніматар там пакуль рана не загоіцца, пакуль патрэбы не будуць названыя, пакуль не пачуецца голас грамадства, пакуль прынцыпы не будуць усталеныя нанава. Сама прысутнасць сацыяльнага аніматара прыводзіць да змен. Прысутнасць сведкі вядзе да змены схемы роляў. Яна падкрэслівае недахопы і паказвае іх больш выразна. Калі ў ваколіцы, дзе людзі між сабой не знаёмыя, паяўляецца суседскі дом, спярша паказвае, што чагосьці не стае, а потым замяняе адчуванне нястачы ў наяўнасць: зносін, пачуцце вартасці, ідэй для змен. Заснаванне суседскага хору аніматарам паказвае, што ў асяроддзі ёсць незадаволеныя патрэбы, звязаныя з суседскімі зносінамі, а ў мясцовым доме культуры няма прапановы, якая б задавальняла такую патрэбу. Аднак анімацыйнае ўмяшанне хутка замяняе пачуцце нястачы ў гонар за свой поспех. Пра поспех анімацыйнай інтэрвенцыі кажуць, калі
40
41
МАГДАЛЕНА ЛЯТУХ
ў размовах на тэму змен грамадскасць альбо група кажа пераважна
Сацыяльная анімацыя
Прысутнасць аніматара сярод людзей мае вялікі ўплыў,
пра свой удзел, а не пра ўдзел кагосьці звонку. Людзі ў такім выпадку
ягоную актыўнасць мы можам смела акрэсліць інтэрвенцыяй
самі дыягназуюць функцыю аніматара, здольныя заўважыць ягоную
у сацыяльнае асяроддзе.
ролю ў супольных дзеяннях. Дык чым жа адрозніваецца аніматар ад проста актыўнай асобы? Галоўным чынам сваёй пазіцыяй. Актыўная асоба канцэнтруецца
У задачах сацыяльнага аніматара сярод іншага:
на ўласнай актыўнасці, у цэнтры яе інтарэсаў выражэнне сябе праз удзел у грамадска-культурным жыцці, такі чалавек перажывае сябе каб магчы развівацца як асоба. Сацыяльны аніматар таксама канцэн-
дыягназ патрэб паасобных сацыяльных груп,
труецца на ўласнай актыўнасці, але ягоная актыўнасць адбываецца
зносін паміж асобамі ў групе і/альбо групамі
з той мэтай, каб даць мажлівасць актыўнасці іншым людзям і групам. Аніматар выражае сябе каб заахвоціць іншых выразіць сябе. Ягоная
Роляй аніматара з’яўляецца разуменне кантэксту грамадскага
актыўнасць заўжды побач, вектар дзеяння скіраваны найперш не на
і культурнага жыцця дадзенай групы, здабыванне ведаў на тэму
ўласнае перажыванне самога сябе ў грамадскім жыцці, але стварэнне
таго, вакол чаго канцэнтруюцца яе патрэбы, па што людзям навяз-
мажлівасці іншым людзям ці групам, з якімі ён працуе, перажываць
ваць зносіны. Перад тым, як пачаць дзеянні, аніматар даведваецца
сябе ў грамадскім жыцці.
пра спецыфіку дадзенага асяроддзя, у якім веку там людзі, ці заўжды
У гэтым месцы важна падкрэсліць, што для поспеху
яны там жылі, ці жывуць там сем’і ці маладыя незамужнія асобы,
дзеянняў сацыяльнага аніматара вельмі важны ягоны падыход.
хворыя ці здаровыя, на якой мове яны камунікуюць між сабой а так-
У сувязі з тым, што сацыяльны аніматар сам з’яўляецца прыла-
сама з людзьмі і ўстановамі звонку. Важным з’яўляецца пытанне пра
дай змены, вельмі важна як ён сам будуе зносіны і якім чынам
тое, ці працуюць людзі, ці не (беспрацоўныя), як праводзяць вольны
сам функцыянуе ў групе. Таму пытанні: «Па што я хачу навязаць
час і колькі яго ў людзей. Што іх радуе, і што засмучвае? Чым яны
зносіны?», «Як яны могуць служыць людзям?» датычаць штод-
ганарацца і што забівае іхнае пачуцце гонару.
зённага падыходу аніматара да сваёй працы. Працэс будавання
Усе гэтыя веды служаць аніматару для выпрацоўвання ў сабе
зносін, здабывання даверу, знаёмства з патрэбамі людзей, уста-
адпаведнага падыходу, уражлівасці і эмпатыі ў дачыненні да людзей,
ленне прынцыпаў, з’яўляецца доўгатэрміновым дзеяннем, таму
з якімі ён мае намер працаваць. Каб добра пачувацца ў сувязі з улас-
анімацыйныя інтэрвенцыі часам доўжацца шмат гадоў.
ным падыходам, ён павінен адпавядаць нашым уласным вартасцям
З увагі на тое, што сацыяльны аніматар працуе на ўласных
і вызначаць межы ў спосабе навязвання зносін, якія адпавядаюць
эмоцыях і досведзе, важна, каб ён дбайна падыходзіў да ўласнай
рэсурсам і мажлівасцям аніматара. Чым лепш мы падрыхтуемся на
псіхафізічнай кандыцыі, назіраючы за ўласным узроўнем матывацыі
першую сустрэчу з людзьмі, тым большы здабудзем давер і хутчэй
і стаўленнем да людзей і асяроддзя.
навяжам партнёрскія зносіны.
42
43
МАГДАЛЕНА ЛЯТУХ
дыягназ месца, у якім жыве дадзеная група а таксама зносін паміж месцам і людзьмі
Сацыяльная анімацыя
Аніматар як наш сімвалічны «пластыр» не наклейваецца сам. Ён прыклеены кімсьці, каму гэта патрэбна і хто акрэслівае, у якім месцы патрэбная падтрымка. Момант навязання зносін
Перад сустрэчай з анімаванымі добра было б пазнаёміцца з месцам,
з прадстаўнікамі супольнасці — ключавы ў першай фазе дзеянняў.
у якім яны функцыянуюць і пазнаёміцца з прынцыпамі карыстан-
Таму варта падбаць пра яснасць мэты, абмеркаваць прынцыпы
ня гэтым месцам. Калі яно паўстала? Хто яго стварыў? Якая ў яго
супрацоўніцтва і ведаць уласныя рэсурсы. Гэта добры момант для
гісторыя? Што сведчыць аб тым, што нехта «тутэйшы», а нехта не?
азнаямлення людзей з нашай асобай ці арганізацыяй, установай,
Добрым спосабам знаёмства з месцам з’яўляецца даследчы
ад імя якой мы дзейнічаем. Усялякія інтэграцыйныя сустрэчы,
шпацыр, на які мы ідзём з запрошаным намі прадстаўніком мяс-
невялікія супольныя дзеянні, якія служаць узаемнаму знаёмству,
цовых альбо шпацыр з асобай, якая пра дадзенае месца ўжо нешта
візіт у нашу арганізацыю будуць сведчаць таксама пра ўзровень
ведае. Падчас шпацыру мы можам натаваць пытанні, якія пры-
нашай адкрытасці, пра тое, як мы будуем зносіны, і межы, якія мы
ходзяць у галаву. Калі мы дзейнічаем у месцах гістарычнага ха-
ставім на пачатку.
рактару, альбо маем намер весці анімацыйныя дзеянні, асноўнай воссю якіх будуць дачыненні жыхароў з месцам іхнага жыхарства, то добрай ідэяй было б пайсці ў мясцовую бібліятэку і адшукаць
развіццё партнёрскіх зносін паміж
кнігі пра тое месца, наведаць лакальны дом культуры альбо музей
прадстаўнікамі грамадскасці
і пашукаць інфармацыю пра важныя падзеі з жыцця жыхароў дадзенай мясцовасці.
Гэта добры момант каб прадставіць прынцыпы супрацоўніцтва. Калі гэта мажліва, добра было б іх сімвалічна сфармалізаваць. Акрэсліванне рознага роду прынцыпаў аказваецца прыдатным
будаванне зносін з прадстаўнікамі
падчас крызісу ці канфлікту паміж людзьмі ці групамі, якія
грамадскасці і супольнае вызначэнне мэты
супрацоўнічаюць. У такія моманты добра, калі ўсе ведаюць, хто
інтэрвенцыі;
за што адказны, якім чынам ідзе камунікацыя, хто і якім чынам прадстаўляе інтарэсы супольнасці. Гэта асабліва важна ў тым
Асноўнае, што робіць аніматар, гэта навязванне зносін з
выпадку, калі аніматар прадстаўляе няўрадавую арганізацыю
прадстаўнікамі супольнасці. З асобамі, якія першымі нам даверацца
альбо публічную ўстанову.
і дапамогуць у навязванні зносін з чарговымі прадстаўнікамі гру-
Важна, каб ён агучыў патрэбы сваёй арганізацыі ў выпадку канкрэт-
пы, якія адкажуць на важныя для нас пытанні, супольна правядуць
на гэтай супольнасці і гэтых дачыненняў. Чаго жыхары чакаюць
дыягназ патрэб ці акрэсляць мэту нашай прысутнасці.
ад аніматара і чаго ад арганізацыі? Гэта добры момант, каб патлу-
44
45
МАГДАЛЕНА ЛЯТУХ
Сацыяльная анімацыя
мачыць, што ад чаго залежыць, наколькі аніматар індывідуальная
арганізацыях і ўстановах, дае іх людзям альбо будуе саюзы
асоба і наколькі ён прадстаўляе інтарэсы ўстановы ці арганізацыі.
з грамадскасцю і супольна з людзьмі імкнецца здабыць патрэб-
Фармалізацыя зносін гэта фактычнае замацаванне супрацоўніцтва.
ныя рэсурсы, напрыклад месца для рэалізацыі творчай майстэрні,
Гэтая сітуацыя можа быць сімвалічна адзначаная альбо абвешчаная
фінансы каб выдаваць газету, якую ствараюць жыхары, прызна-
свету. Можа гэта першая нагода, каб паінфармаваць шырокія колы
чыць уласны працоўны час на супрацоўніцтва з грамадскасцю.
людзей пра нашае супрацоўніцтва? Скантактавацца з лакальнымі
Аніматар услухоўваецца ў патрэбы жыхароў наколькі гэта мажліва,
медыямі, якія ахвотна інфармуюць жыхароў пра важныя падзеі. На-
падтрымлівае іх у развіцці ў кантэксце супольна рэалізаванай мэты
дайма нашым дзеянням ранг. Яны вельмі ўмацоўваюць абодва бакі.
(гл.: Лабараторыя Праектаў Паселішча Пшыязьнь).
называць тое, што чуеш і бачыш падчас
манітараванне ўласнай актыўнасці
апісаных вышэй працэсаў Няспынна будуючы зносіны з людзьмі і працуючы на ўласных эмоцыГэта сталая роля аніматара. Ягоная задача — называць
ях і досведзе, аніматар павінен дбаць пра ўласнае самапачуцце
міжчалавечыя працэсы і паводзіны, задаваць пытанні і матываваць
і псіхафізічную форму. Пытанні: — Па што я гэта раблю? Як я пачува-
да пошукаў адказу. Калі аніматар бачыць канфлікт, ён кажа: бачу
юся? Ці гатовы я цяпер на такія дзеянні? — аніматар павінен задаваць
канфлікт, не абавязкова рэагуючы так, каб той канфлікт спыніць,
сабе штодзённа (нават некалькі разоў за дзень). Аніматару патрэбная
ці пасрэднічаючы ў перамовах паміж бакамі канфлікту. Аніматар
прастора ў працы, каб адпачываць ці займацца іншымі справамі,
паказвае рэсурсы, якімі валодаюць людзі ў дадзенай сітуацыі, пашы-
напр. фізічнай альбо адміністрацыйнай, а можа і творчай працай.
рае мажлівасці развязання праблемы альбо пры адсутнасці развя-
Дбайнасць пра добрае самапачуцце, але і адкрытасць на горшыя дні
зання — прысутнічае пры цяжкім моманце адсутнасці развязання.
і горшы настрой з’яўляецца асновай захавання псіхічнага балансу. Трэба ставіцца да сябе так, як да людзей, з якімі мы працуем.
падтрымка актыўнасці пры дапамозе ўзмацнення, палягчэння доступу да ўласных
кіраванне мэтай інтэрвенцыі ў часе (агучванне
рэсурсаў, палягчэння развіцця, агучванне мэт
на якім этапе рэалізацыі мэты мы знаходзімся)
Аніматар карыстаецца рознымі сродкамі і рэсурсамі каб ствараць
Аніматар — вартаўнік мэты, якую ён ставіць перад сабой, групай
сітуацыі, у якіх людзі могуць развіваць свае ўменні і сацыяльныя
ці цэлай супольнасцю, з якой ён працуе. Гэта важна з увагі на гру-
кампетэнцыі. Ён самастойна стараецца здабыць гэтыя рэсурсы ў
павыя працэсы, якія адбываюцца паміж людзьмі. Канфлікт
46
47
МАГДАЛЕНА ЛЯТУХ
Сацыяльная анімацыя
у калектыве паяўляецца не аднойчы і не двойчы. А здараецца, што
заданняў. На далейшых этапах — прысутнасць у фазе канфлікту
людзі забываюць пра супольную мэту, засяроджваюцца на мэтах
і актуалізацыі заданняў супрацоўніцтва, пазней — прысутнасць
індывідуальных альбо пакідаюць групу. Аніматар, пакуль ён пры-
у творчых дзеяннях і выбары новага лідара. Чым больш аніматар
сутны ў групе і звязаны з ёй кантрактам, клапоціцца пра мэту,
ведае аб працэсах у групе, тым больш група даведваецца пра сябе.
пытае пра яе, агучвае дзеянні людзей у кантэксце рэалізацыі мэты. Сама прысутнасць аніматара нагадвае групе пра мэту і патрэбу, якая ў іх ёсць.
паглыблены самааналіз, кансультацыі з іншымі аніматарамі
тварэнне міжсектарнай кааліцыі вакол
У працы аніматара надзвычай цэнны аўтааналіз і аналіз уласных
анімацыйнай інтэрвенцыі
рашэнняў і паводзін. У жыцці кожнага здараюцца цяжкія моманты, калі ацаніць уласныя дзеянні няпроста і немажліва з увагі на вялікія
Аніматар гэта амбасадар групы перад установамі і арганізацыямі,
эмоцыі і адсутнасць дыстанцыі. У такіх выпадках карысна пракан-
якія маюць рэсурсы, каб адказаць на гэтыя патрэбы. Таму ён ка-
сультавацца ў іншага аніматара, не абавязкова звязанага з той самай
рыстаецца сваімі ведамі датычна лакальнай палітыкі, прыхільных
справай, які не абавязкова працуе ў тым самым месцы. Звычайная
чыноўнікаў розных устаноў, адкрытых прадпрымальнікаў,
размова, зваротная сувязь дапамагаюць выйсці з няпростай сітуацыі
прадстаўнікоў іншых актыўных сацыяльных груп. Ён дапама-
і замяніць цяжкі досвед у далейшае развіццё.
гае грамадскасці будаваць кааліцыі і сетку прыхільнікаў, каб
Ролі аніматара могуць быць розныя і залежаць ад кан-
мажлівасць рэалізацыі мэты была больш рэальнай і патрэбнай не
тэксту рэалізаванай анімацыйнай інтэрвенцыі, а таксама ад тыпу
толькі анімаванай групе, але і шырэйшаму колу людзей.
анімацыйных дзеянняў. Прадстаўлены вышэй спіс не канчатковы; гэта толькі спроба выхапіць прыклады частых роляў на базе майго ўласнага досведу працы ў якасці сацыяльнай аніматаркі ў доме культуры.
праца на дынаміцы групы
Названыя ролі, якія выконвае аніматар, складаюцца ў поўную карціну ў якасці каркасу дзеянняў, якія могуць служыць
Роля аніматара ў агучванні таго, што ён бачыць супрацоўнічаючы
пры планаванні анімацыйнай інтэрвенцыі, мэта якой у падтрым-
і знаходзячыся з групай. Важна, каб ён валодаў ведамі ў сферы
цы абранай групы пры рэалізацыі важнай для яе мэты. Трэба
дынамікі групы, ведаў, якія псіхічныя працэсы адбываюцца паміж
помніць, што элементы гэтай мадэлі змяняюцца ў залежнасці
людзьмі, калі тыя сустракаюцца ў групе. Аніматар можа браць
ад месца і групы, у якой яны ўводзяцца. Дыягназ у дзеянні, падда-
на сябе ролю лідара і будаваць групу. На пачатку дбаць пра яе
ваны няспыннай ацэнцы і дыскусіі, з’яўляецца гарантам падбору
інтэграцыю, акрэсліванне мэт і прынцыпаў супрацоўніцтва, падзел
адпаведных прылад для ўласнай працы.
48
49
МАГДАЛЕНА ЛЯТУХ
Сацыяльная анімацыя
Гэты каркас складаецца з наступных элементаў:
Дыягназ патрэб групы, дыягназ праблемы, выкананы аніматарам
Дыягназ патрэб жыхароў, выкананы аніматарам і жыхарамі
Кантакт з лідарам групы — навязанне зносін з людзьмі і месцам
Акрэсленне прынцыпаў супрацоўніцтва
Збудаванне групы, якая б складалася з аніматара і жыхароў
Запланаванне ініцыятывы, якая папулярызавала б дзеянні
Н
а заканчэнне дадам, што любы метад з’яўляецца абагульненнем тэорыі, а грамадскае жыццё — жывы арганізм, у якім няспынна нешта змяняецца, бо зносіны паміж людзьмі вельмі розныя. Асновай
анімацыйных дзеянняў з’яўляецца цікаўнасць, уважлівасць і адкрытасць на змены — як ува ўласным падыходзе, так і ў паводзінах
Рэалізацыя ініцыятывы для папулярызацыі дзеянняў
Рэалізацыя заданняў
50
Інфармацыйная сустрэча на тэму дзеянняў
Святкаванне поспеху
Кансультацыя ідэі і актуалізацыя мэты
Падзел заданняў
іншых.
Падсумаванне дзеянняў
51
Аб’яднанне Усходнееўрапейскі Дэмакратычны Цэнтр Аб’яднанне Усходнееўрапейскі Дэмакратычны Цэнтр з’яўляецца незалежнай няўрадавай арганізацыяй, якая дзейнічае ад 2001 г. на карысць постсавецкіх краін у сферы лакальных медыяў, рэформы тэрытарыяльнага самакіравання і развіцця няўрадавых арганізацыяў. Першапачаткова арганізацыя працавала выключна ў Беларусі. У чарговыя гады шырыня і тэрытарыяльны абсяг дзеянняў арганізацыі ахапіў таксама на пытанні, звязаныя з грамадзянскімі асяроддзямі і свабодай медыяў у іншых постсавецкіх краінах (Украіна, Расея, Малдавія, Кыргызстан, Таджыкістан). Дзякуючы глыбокім ведам пра сітуацыю і грамадзка палітычныя ўмовы ў краінах дзеяння, Аб’яднанне дастасоўвае рэалізаваныя праграмы да патрэбаў лакальных партнёраў і праблемаў дадзенага рэгіёну. За некалькі апошніх гадоў дзейнасці мы падрыхтавалі шэраг публікацыяў для журналістаў ды актывістаў НДА: «Рэдагаванне — падручнік для журналістаў мясцовых СМІ», «Инфографика в СМИ», «Інтэрнэт для актывістаў.Basics», «Кіраванне Кантэнтам і будучыня медыяў. Перадумовы да планавання развіцця выдавецтваў прэсы», Obrona praw człowieka na Białorusi. Kompendium wiedzy dla dziennikarzy, Анексія Криму та її наслідки для кримських змі та журналістів (Аналітичний звіт), «Спробы рэформаў і палітыка дзяржавы ў дачыненні грамадзянскага сектару, 2016-2017», Civil Society in Belarus, 2000-2015. Collection of texts”. Яны даступныя ў нашай бібліятэцы, а некаторыя на нашым сайце www.eedc.org. pl.