Dwaroj 72

‫یەك روداوو‪،‬‬

‫بە بیانووی‬

‫دوو كارەسات‬

‫‪٨‬ی مارس‪...‬‬

‫‪》3‬‬

‫هاتنی سەری‬ ‫ساڵی نوێ و‬

‫‪》10‬‬

‫‪》8‬‬

‫دڵەڕاوكێی‪..‬‬

‫سەروتار‬

‫خەونی ئیمپراتۆری‬ ‫ئێرانی و داهاتوی‬

‫‪dwaroj@komala.com‬‬

‫دوو هه‌فته‌نامه‌یه‌كی سیاسی گشتییه‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬ ‫ده‌ریده‌كات‬ ‫ژمار‌ه (‪ )72‬ساڵی هەشتەم‬ ‫‪24 - ٢٠١٥/٣/15‬ی رەشەمەی ‪١٣٩٣‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬

‫شکۆداربێت ‪٢٧‬ی رەشەمە رۆژی‬ ‫گیانبەختکردوانی کۆمەڵە‬ ‫‪...‬ل ‪١٢‬‬

‫نەورۆزی ئەمساڵ شكۆدارتر بەڕێوە دەبەین‬ ‫عومەر ئێلخانیزادە‬ ‫ماوەیەکە و بە تایبەتی دوای هاتنی داعش‪،‬‬ ‫دەوری ئێران لە عێڕاقدا زۆرتر لە پێشوو زەق‬ ‫دەبێتەوە‪ .‬ئیتر دەستێوەردانەکانی ئێران لە‬ ‫عێڕاق بۆتە باسی ناوەندە سیاسی و هەموو‬ ‫مێدیاکان‪ .‬تەنانەت کاربەدەستانی ئێرانی‬ ‫خۆشیان بە ئاشکرا قسەی لێوە دەکەن‪ .‬عەلی‬ ‫یۆنسی دەڵێ‪« :‬جیا لە نزیکایەتی فەرهەنگی‬ ‫و دینی‪ ،‬عێراق ئیتر پێتەختی ئیمپراتوری‬ ‫ئێرانە»‪ .‬دەبینین ئەرتەشی عێراق لە واقیعدا‬ ‫هەڵوەشاوەتەوە یان هەڵیانوەشاندەوەو‪ ،‬ئێستا‬ ‫بە سەرۆکایەتی ئێران و سپای قودسی ئێرانی‪،‬‬ ‫لە سپای «بەدر» و «حەشدی شەعبی»‪،‬‬ ‫شاخەی عێراقی سپای پاسداران رێکدەخەن و‬ ‫ساز دەدەن‪ .‬هەر ئێستا بە فەرماندەیی قاسمی‬ ‫سلێمانی‪ ،‬فەرماندەی سپای قودس (واتە هێزی‬ ‫دەرەوەی سنوری سپای پاسداران)‪ ،‬شەڕی‬ ‫گرتنەوەی تکریت لە داعش بەڕێوەدەچێ‪.‬‬ ‫ئامریکا و هاوپەیمانان نیگەرانی خۆیان لە‬ ‫دەوری ئێران لەم شەڕانەدا ناشارنەوە‪ .‬قەت‬ ‫ئەوەندەی ئێستا هێزی نیزامی و نفوزی ئێران‬ ‫لە عێراقدا نەبووە‪.‬‬ ‫هەموو ئەو دیاردانە ئاماژەن بۆ ئەوە کە‬ ‫لە دوای شەڕی کەنداو‪ ،‬براوەی سەرەکی ئێران‬ ‫بوو‪ ،‬ئێران لە چەند واڵتی عەرەبی نفوز و‬ ‫حوزوری پەیدا کردوە و بوونەتە هێالنە بۆی‪ ،‬وا‬ ‫خەریکە بە هێزی نیزامی و بە نەرمی‪ ،‬عێڕاقیش‬ ‫دەخاتە ژیر رکێفی خۆیەوە‪ .‬ئەم راستیانە‬ ‫سەرەتای گۆڕانێکی گەورەن کە ئێران حەولی بۆ‬ ‫دەدات‪ .‬لەگەڵ حەتمی بوونی گۆڕانی دیمۆگرافی‬ ‫و جوغرافیای ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست و بەعەمەلی‬ ‫تەواوبوونی سایکس ـ پێکۆ‪ ،‬ئێران الیوایە هەر‬ ‫وەک رووخانی عێراق ئەمجارەش هەلەکە لە‬ ‫قازانجی ئەو دەبێ و بۆیە بە تەواوی کەوتۆتە‬ ‫خۆ‪.‬‬ ‫بێگومان ئەم دیاردەیە زۆرترین کاریگەری لەسەر‬ ‫بزاوتی رزگاریخوازی کوردیش دەبێ‪ .‬ئێران‬ ‫پتر لە ‪ ٦٠‬ساڵە کارتی کوردی لە زۆر بواردا‬ ‫بەکار هێناوە‪ ،‬لە عێڕاق‪ ،‬سوریە و تورکیەش‬ ‫ئەگەر جۆرێک نزیکی لەگەڵ الیەنەکانی کوردی‬ ‫هەبووە‪ ،‬لە هەمانکاتدا دەسەاڵتی مەرکەزیی‬ ‫ئێران زۆرترین خیانەتی بە کورد کردوەو‪ ،‬لە‬ ‫پشتەوە خەنجەری لێداون‪ .‬کارەساتی ساڵی‬ ‫‪ ،١٩٧٥‬گرتن و زیندانیکردنی تێکۆشەرانی‬ ‫کوردی عێڕاقی و تەحویلدانەوەیان بە رژیمی‬ ‫بەعس‪ ،‬تۆپباران و هەڕەشە لە سنورەکانی‬ ‫هەرێمی کوردستان‪ ،‬شێواندن و سازکردنی‬ ‫نائارامی لەم هەرێمە و بەڕێوەبردنی دەیان‬ ‫تیرۆر‪ ،‬تۆپباران و هێرشەکانی بۆ قەندیل‪ ،‬بە‬ ‫دایم سازان لەگەڵ حکومەتەکانی مەرکەزی لە‬ ‫سوریە‪ ،‬عێراق و تورکیە دژ بە بزاوتی کوردی‬ ‫پیشەی بووە‪.‬‬ ‫سیاسەتی رژێمی شا و کۆماری ئیسالمی‬ ‫بەرانبەر بە کورد بووەو بە یەک رەهەنددا‬ ‫تێپەڕیون‪.‬‬

‫‪...‬بۆ ل ‪3‬‬

‫كۆماری ئیسالمی ئێران و دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمی عێراق و شام (داعش)‬ ‫بەردەوام لە ماوەی یەك مانگی پێش‬ ‫گەیشتن بە جەژنی مەزنی نەورۆز‬ ‫و ساڵی نوێی ‪2715‬ی كوردی‪ ،‬لە‬ ‫هەوڵی ئەوەدان پێش بە بەڕێوەچوونی‬ ‫ئەم رۆژە نەتەوەییە بگرن‪.‬‬ ‫لە ماوەی رابردوودا بەهۆی تاوانە‬ ‫قیزەونەكانی گروپی تیرۆریستیی‬ ‫داعش‌و شەهیدبوونی ژمارەیەك‬ ‫پێشمەرگەی فیداكاری كوردستان‪،‬‬ ‫كۆماری ئیسالمی لە رۆژهەاڵتی‬ ‫ئەوەی‬ ‫دەنگۆی‬ ‫كوردستان‬ ‫باڵوكردوەتەوە كە داعش لە رۆژی‬

‫نەورۆزدا ژمارەیەك پێشمەرگەی‬ ‫چاونەترس شەهید دەكات كە لەالیەن‬ ‫ئەو گروپەوە بەدیل گیراون‪ .‬بەمەش‬ ‫پێیانوایە هەوڵی هاوبەشی داعش‌و‬ ‫رژیمی ئێران بۆ نەكردنەوەی ئاگری‬ ‫نەورۆز لەشارەكانی رۆژهەاڵتی‬ ‫كوردستان سەردەگرێت‪.‬‬ ‫داعشی لەمێژینەی ئێران‪ ،‬واتە‬ ‫كۆماری ئیسالمی بە بێ چكۆلەترین‬ ‫جیاوازیی لەگەڵ رەوتی تیرۆریستی‬ ‫داعش‪ ،‬هەمیشە هەوڵی داوە پێش بە‬ ‫بەڕێوەچوونی جەژنی نەورۆز بگرێت‬ ‫و بۆ گەیشتن بەو مەبەستەی خۆی‪،‬‬ ‫كەڵكی لە رێگاگەلێكی هاوچەشنی‬

‫داعش وەك لەسێدارەدانی الوانی‬ ‫كورد‌و ترس‌و تۆقاندنی خەڵك‬ ‫وەرگرتوە‪.‬‬ ‫رژیمی ئیسالمیی ئێران هەموو ساڵی‬ ‫لە بەرەبەری جەژنی نەورۆزدا لە‬ ‫رۆژهەاڵتی كوردستان سەرەڕای‬ ‫گوشار و زەختی هێزە ئەمنیەتییەكان‬ ‫بە فەرمی داوا لە خەڵك دەكات كە‬ ‫رێوڕەسمی جەژنی نەورۆز و كردنەوەی‬ ‫ئاگری نەورۆز بەڕێوە نەبەن‪.‬‬ ‫ئەمساڵیش رژیم لە راگەیەندراواێكی‬ ‫فەرمیدا باڵوی كردووەتەوە كە هەر‬ ‫جۆرە كۆبوونەوەیەك بۆ بەڕێوەبردنی‬ ‫جەژنی نەورۆز لە سەرتاسەری ئێران‬

‫قەدەغەیە‪.‬‬ ‫بەاڵم بەخۆشیەوە هەموو ساڵی‬ ‫خەڵكی وشیار و هەمیشە سەربەرزی‬ ‫كوردستان وێڕای هەڕەشەكانی كۆماری‬ ‫ئیسالمی و هاوڕێیانی لە چەشنی‬ ‫داعش‪ ،‬ئاگری نەورۆزیان كردوەتەوە‌و‬ ‫ئەمساڵیش بە تایبەتی تر‌و لە ژێر‬ ‫هەموو زەخت و گوشارەكانی كۆماری‬ ‫ئیسالمیدا ئاگری نەورۆز لەهەموو‬ ‫شارە‌و گوندەكان دەكەنەوە‌و بەوەش‬ ‫دەیسەلمێنن كە ئاگری نەورۆز‬ ‫سیمبولی مانەوەی كورد‌و نەسازانی‬ ‫كوردە لەگەڵ هەموو شێوازەكانی‬ ‫تیرۆر‌و كرداری نامرۆڤانەدا‪.‬‬

‫لە حكومەتی رۆحانیدا نزیكەی ‪ 1200‬كەس لەسێدارە دراون‬ ‫رێژەی بەڕێوەچوونی سزای سێدارە بە بەراوردی‬ ‫سااڵنی پێشوو ‪ %10‬زیادی كردووە‪.‬‬ ‫ئامار و بەڵگەی ناوەندەكانی مافی مرۆڤ نیشان‬ ‫دەدەن لە كاتی هاتنە سەركاری حكومەتی رۆحانی‬ ‫وەك سەركۆماری ئێران‪ ،‬هەتا ئێستا ‪ 1193‬كەس لە‬ ‫ئێران لەسێدارە دراون‪.‬‬ ‫رێكخراوی مافی مرۆڤی ئێران سەرەڕای دەربڕینی‬ ‫نیگەرانی لە رەوتی زیادبوونی رێژەی سێدارە لە‬ ‫ئێران‪ ،‬هۆشداریی داوە كە هێشتا لە ئێران گەنجانی‬ ‫خوار تەمەن ‪ 18‬ساڵ لە ئێران لەسێدارە دەدرێن‪.‬‬ ‫لە نوێترین راپۆرتی كۆمیتەی مافی مرۆڤی سەر‬

‫بە نەتەوە یەكگرتووەكان لەبارەی رەوشی مافی‬ ‫مرۆڤ لە ئێران باس لە پێشێلكاریی بەرچاوی مافی‬ ‫مرۆڤ و زیادبوونی رێژەی سێدارە كراوە و لە رۆژانی‬ ‫رابردووشدا ئەحمەد شەهید رێپۆرتێری تایبەتی بۆ‬

‫كاروباری مافی مرۆڤ لە ئێران داوای لەو واڵتە‬ ‫كردووە كۆتایی بە رەوتی ئیعدامەكان‪ ،‬هەروەها‬ ‫پێشێلكاری و سەركوتی رۆژنامەنووسان و داخستنی‬ ‫باڵوكراوەكان بهێنرێ‌‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو راپۆرتانە‪ ،‬سەرەڕای هیوا و ئومێدی‬ ‫ێ كەس و الیەن بە هاتنە سەركاری رۆحانی‬ ‫هەند ‌‬ ‫“بەاڵم رەوتی رووداوەكان و رێژەی سێدارە و‬ ‫پێشێلكاریی مافی مرۆڤ” دەربڕی ئەو راستییەن كە‬ ‫نەتەنیا هیچ گۆڕانێك لە بواری مافی مرۆڤ لە ئێران‬ ‫رووی نەداوە‪ ،‬بەڵكوو لە ماوەی ‪ 18‬مانگی رابردوودا‬ ‫لە چاو دەورەكانی پێشوو خراپتر بووە‪.‬‬

‫تایبەت‬

‫ژمار‌ه (‪ )72‬ساڵی هەشتەم‪2015/3/15 ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫یەك روداوو‪ ،‬دوو كارەسات‬

‫پەرویز رەحیم زادە‬ ‫پاش تێپەڕبونی ‪ 20‬ساڵ لە كارەساتی‬ ‫هەڵەبجەو‬ ‫شاری‬ ‫كیمیابارانكردنی‬ ‫گیانلەدەستدانی زیاتر لە ‪ 5000‬هەزار مرۆڤ‬ ‫هێشتاكە هەڵەبجە هەر برینە قووڵەكەی‬ ‫سەر جەستەی كوردو مرۆڤایەتیە‪.‬‬ ‫هەڵەبجە شوێنی هەڵهاتنی تاوانێكی گەورەو‬ ‫لە هەمانكاتدا ئاوابوونی دەنگی لە گەرۆدا‬ ‫خنكاوی مرۆڤایەتی بوو‪ .‬لە كاتێكدا ئێمەی‬ ‫كورد بەرەوڕووی ئەم كارەساتە بووینەوە‬ ‫كە هیچكەس هیوایەكی بۆ نەمابوویەوە‪،‬‬ ‫تروسكاییەك لە جارێكی تر هەستانەوە‬ ‫بەدی نەدەكراو تەم‌و مژێكی قورس باڵی‬ ‫بەسەر ئەم نەتەوەدا كێشابوو‪-01- 16 .‬‬ ‫‪ 1988‬ئەگەرچی لە ناو خۆیدا رووداوێكە‬ ‫كە بە گشتگیری دەبینرێت‪ ،‬بەاڵم بۆ ئێمە‬ ‫وەبیرهێنەرەوەی دوو رووداوە كە تێیداو‬ ‫لە نێو دڵیدا كارەساتێكی دڵتەزێنتر‬ ‫روویداوە‪ .‬وەك ئەوەی گوللەیەك دوو‬ ‫جار لە نێو هەناوی جەستەی مرۆڤێكدا‬ ‫بتەقێتەوە‪.‬‬ ‫گوردانی شوانی كۆمەڵە لە ئاستی‬ ‫كارەسات بووە دەستەچیلەی ئاگری‬ ‫شەڕی كۆنەپەرستانەی دوو رژیمی دژ‬ ‫بە ئینسانیەت و ئازادی كە جیا لەوەی‬ ‫پەڵەیەكی رەش بوون بەناوچاوانی‬ ‫مرۆڤایەتی هیچ داهێنانێكیان جیا لە‬ ‫خولقانی جینایەت و كاولكاری نەبووە‪.‬‬ ‫واتە چ ئەوەی خولقێنەری كارەسات بووە‌و‬ ‫چ ئەوەی كارەساتەكەی ئەنجامداوەو‬ ‫خێرایی پێ بەخشیوە‪ ،‬دوو تاوانی گەورەن‬ ‫كە باوەش بە یەكتردا دەكەن‌و تاوانێكی‬ ‫گەورەتر دەخولقێنن كە لەم بابەتەدا پێی‬ ‫دەڵێین تاوان دژی مرۆڤایەتی‪.‬‬ ‫پاش كیمیابارانی هەڵەبجە لە الیەن رژیمی‬ ‫بەعسی رووخاوو هاوكات گیانبەختكردنی‬ ‫زیاتر لە ‪ 70‬پێشمەرگەو كادرو ئەندامی‬ ‫كۆمەڵە لە گوردانی شوان‪ ،‬ئەم هەواڵە بە‬ ‫خێرایی‌و وەك دەسكەوتێك لە میدیاكانی‬ ‫سەر بە رژیمی كۆماری ئیسالمی‬ ‫باڵوكرایەوە‪ .‬مەسەلەی سەرنجراكێش‬ ‫لێرەدا ئەوەیە چ روانین و ئیدلۆژیەك لە‬ ‫پشت باڵوكردنەوەی ئەم هەواڵە كە وەك‬ ‫دەسكەوت باسی لێكرا خەوتووە‪ ،‬كە رێگە‬

‫سەروتار‬

‫دەدات رق و نەفرەتی خۆی بەو شێوە‬ ‫ئاشكرا بكات ئەویش لە كاتێكدا كەسانێك‬ ‫لە هێزەكەی خۆشی بەركەوتەی ئەو‬ ‫كارەساتە بوو؟‬ ‫یان ئەوەی وانیشاندەدا كە لە كاتی‬ ‫ئەو كارەساتە یارمەتیدەری خەڵكی‬ ‫هەڵەبجەیە‌و بە هانایانەوە هاتووەو دژی‬ ‫بەكارهێنانی چەكی كیمیایی هەڵوێستی‬ ‫دەبێت ‪! ...‬‬ ‫بەاڵم بە خۆشحاڵیەوە باسكردن لە‬ ‫تیاچوونی گوردانی شوانی كۆمەڵە ئاماژە‬ ‫بە چی دەكات؟‬ ‫ئەو هێزەی لە یەكێك لە دژوارترین‬ ‫رۆژەكانی خەباتی خەڵكی كوردستان‬ ‫لە نێو جەماوەری خەڵك‌و هاوكات‬ ‫دەركەوتنی كۆمەڵە وەك رۆڵگێڕێكی‬ ‫گرینگی بزووتنەوەكە و بە خۆشەویستی‬ ‫مرۆڤێكی تێكۆشەرو جەماوەریی وەك‬ ‫كاك شوان ناوی گوردانی شوانی لێ‬ ‫نرا تەنیا هەڵگری رواڵەتێكی نیزامیانە‬ ‫نەبوو كە خەباتی چەكداری دەكات و‬ ‫زەبر دەوەشێنێت و دوژمن بەزێنە‌و لەهەر‬ ‫بەربەرەكانێ و رووبەڕوو بوونەوە لەگەڵ‬ ‫داگیركەرانی كوردستان پاشەكشەیان‬ ‫پێدەكات‪ ،‬بەڵكوو ناوو ناوبانگی گوردانی‬ ‫شوان هەڵگری مانایەكی قووڵترو ئاماژە‬ ‫بە كۆمەڵێك تایبەتمەندیە كە وای‬ ‫لێدەكاتلە هێزێكی تەنیا چەكدار جیای‬ ‫بكاتەوە‪ .‬گوردانی شوان لە ناوچەیەكی‬ ‫هەرە گرینگ‌و ئیستراتژی هەم بۆ كۆمەڵە‌و‬ ‫هەم بۆ بزوتنەوەی شۆڕشگێڕانەی خەڵكی‬ ‫كوردستانپاش بە دەسەاڵت گەیشتنی‬ ‫كۆماری ئیسالمی‌و لە قۆناغی نوێی شۆڕشی‬ ‫كورد كە بە تایبەتی‌و لە پانتاییەكی فراوان گوردانی شوان دانابوو‪ .‬بۆیە گوردانی شەڕە بە مانای كۆتایی یەكجارەكی شەڕە‬ ‫ناوچەكانی خوارووی كوردستان و شاری شوان هەموو ئەرك و بەرپرسایەتیەكانی بۆیە بڕیار راوەستانە‌و ئاوات سەركەوتن‪.‬‬ ‫سنەی لە خۆگرتبوو كاریگەریی زۆری خۆی تا دوایین ساتەكانی ژیانی بە باشی ئەوان تا دوایین ساتەكانی ژیانیان وەفادار‬ ‫داناو بە خەبات و تێكۆشانی بەردەوام بەڕێوە برد‪ .‬لە بەشداریكردنی تاك بە تاك بە رێباز‌و ئامانجەكانیان مانەوەو پشتی‬ ‫و شەوو رۆژی مەیدانی بە داگیركەران و لە موقاومەت‌و رێكخستنەكانی شاری سنە یەكیان گرت و سەركەوتنی خۆیان خستە‬ ‫كۆنەپەرستان تەنگ كردبوو‪.‬‬ ‫تا خەباتی پێشمەرگانە و كاری خەست گرەوی پێكەوبوون‌و یەكگرتووییان‪.‬‬ ‫ئەو چەمكە نوێیانەی بە هاتنە مەیدانی و خۆڵی وشیاركردنەوە و تا دوایین ئەگەرچی گوردانی شوان كەوتە‬ ‫كۆمەڵە وەك رەوتێكی دژە باوو شۆڕشگێڕ رۆژەكانی خۆی كە ئەویش داستانێكی ناوەڕاستی ئەو شەڕە داسەپێندراوە‌و‬ ‫گیانبەختكردنیان خەسارێكی گەورە بوو‬ ‫خۆیان دەرخست‪ ،‬پاش پێكهاتنی گوردانی دیكەی خۆڕاگریە‪.‬‬ ‫شوان لەو ناوچە‪ ،‬ئەم هێزە بە فراوانی لە دوایین ساتەكاندا‌و ئەو كاتانەی گوێی بۆ كۆمەڵە‌و بزوتنەوەی شۆڕشگێڕانەی‬ ‫بردیە نێو قوواڵیی دڵی خەڵكی ناوچەكە‪ .‬هەموو جیهان لە ئاست روودانی كارەساتێك خەڵكی كوردستان‪ ،‬بەاڵم سەرەڕای‬ ‫دوو ئەركی قورس و گرینگ لە سەر شانی كەڕ بوو‪ ،‬ئاگری شەڕی ماڵوێرانكەر لە هەر لێكدانەوەیەك لەسەر ئەم رووداوە‪،‬‬ ‫گوردانی شوان بوو‪ ،‬یەكەم بەربەرەكانێی واڵتێكدا كە لە ژێر چەكمەی دوو رژیمی دژ راوەستان‌و تێكۆشانی پەیگیرو بەردەوامی‬ ‫نیزامی لەگەڵ كۆماری ئیسالمیەكی پڕ بە یەك‌و دژ بە مرۆڤایەتی‪ ،‬لە جەستەی هاوڕێیانی گوردانی شوان‌و حەماسە‬ ‫چەكی تازە بەدەسەاڵت گەیشتوو كە بە خەڵك بەردرابوو‪ ،‬گوردانی شوان لە نێو بێوێنەكانیان‪ ،‬الپەڕەیەكی زێڕینی‬ ‫ئیدۆلۆژیەكی توندئاژۆ هێرشی هێنابوو‪ ،‬دڵی ئەم كارەسات‌و گڕكانەدا حەماسەیەكی مێژووی كۆمەڵە‌و خەڵكی كوردستانە كە‬ ‫كاری وشیاریدەرانە لە نێو جەماوەری دیكەیان خولقاند كە پێی دەڵێین بە گیانبازی نەسڵێك لە تێكۆشەرترین‬ ‫خەڵك‪ .‬كۆماری ئیسالمی پاش دەركردنی راوەستان‌و سووربوون‪ .‬گوردانی شوان رۆڵەكانی نەتەوەكەمان بەدیهات‪.‬‬ ‫بڕیاری هێرشی یەكەم بۆسەر كوردستان دەكرا لەو شوێنە بمێنێتەوە یان بچێتە بۆیە یادكردنەوەی رووداوی كارەساتی‬ ‫لەگەڵ خۆڕاگری شارێك بەرەوڕوو بوو كە دەرەوە‪ ،‬جێگۆڕكێ بكات یان تەنانەت خۆ هەڵەبجە بۆ ئێمە بیرهێنەرەوەی دوو‬ ‫دواتر بەشێكی هەرە زۆری خۆی لە نێو بە دەستەوە بدات‪ ،‬بەاڵم لە دەرەوەی هەر كارەساتە كە لە دوو بوونەوەری نێو یەك‬ ‫گوردانی شوان‌و داستانی قارەمانەتیەكانی بڕیارو راسپاردەیەك كە لە سەرەوە دەكرا جەستە كەوت‌و تێكەڵكبوونی خوێنی‬ ‫دوایی دیتەوە‪ .‬گۆڕانی جوگرافیای شۆڕش یان نەدەكرا بڕیار بدرێتە ئەو گوردانە‌و هاوڕێیانی گوردانی شوان لەگەڵ ‪5000‬‬ ‫وەك قورسایی بزوتنەوەكە لە شومالەوە بەڕێكردنیان بەرەو شوێنێكی دیكە‪ ،‬ئەو هەزار مرۆڤ لە هەڵەبجە بەردەوامیمان‬ ‫بۆ جنووب بە هەمان رادە ئەرك و هاوڕێیانە بڕیاری راوەستان‌و مانەوەیان پێ دەدات بۆ درێژەدان بە خەباتی‬ ‫بەرپرسایەتی گەورەتری لەسەر یەك لەوانە داوە كە رەنگە لەو كاتەدا‌و بۆ ئەوان ئەو رەوامان‪.‬‬

‫كارەساتی گوردانی شوان‬

‫ئاسۆ عەلیخانی‬ ‫لە ئاستی ئێران و بە پانتایی جۆغرافیای‬ ‫كوردستان كۆمەڵە لە زومرەی ئەو حزبانەدا‬ ‫دێتە ئەژمار‪ ،‬كە مێژوویەكی پڕ لە شانازی‬ ‫و شۆرشگێڕی و پڕاوپڕ لە گیانبازی هەزاران‬ ‫ئینسانی خۆنەویست و بێباك لە چی تەور و‬ ‫تەورازی لە چەنتەدایە و لە تەنیشت ئەوەشدا‬ ‫رێبەریی و رێنوێنی رابەرانی كارامەی لە مێژووی‬ ‫خۆیدا هەیە‪ ،‬كە ئێستاش كە ئێستایە جێگە‬ ‫پەنجەی زێڕینیان بە ئاسمانی شانازیەكانی‬

‫بزاوتی گەلی كوردەوە دەدرەوشێتەوە و بە‬ ‫بە دەیان روودای دڵتەزێن و لە هەمانكاتدا‬ ‫حەماسەی دڵخۆشكەریان تۆمار كردووە‪.‬‬ ‫حەماسە و رووداوەكانی ئەم حیزبە‬ ‫جەماوەریە بێ گومان هەركامەیان لە سەر‬ ‫بزووتنەوە جۆراوجۆرەكانی ناو كومەڵگای‬ ‫كوردەواری گاریگەری دیار و بەرچاوی‬ ‫هەبووە‪ ،‬كە بە دڵنیایەوە بۆ هەتا هەتایە‬ ‫لە مێژوودا هەركامەیان الپەرەی تایبەت بە‬ ‫خۆێانیان دەبێت‪ .‬لە بەرەبەری هاتنی ‪٢٧‬ی‬ ‫رەشەمەدا تیشك دەخەمە سەر یەكێك‬ ‫لەو رووداوە گرینگ و دڵتەزێنانەی كە لەو‬ ‫مێژووە پڕ لە شانازیەدا بە داخەوە روویداوە‪،‬‬ ‫ئەویش رووداوی گیانبازی و گیانبەختكردنی‬ ‫هاورێیانی گوردانی شوانە‪ .‬بیست و حەوت‬ ‫ساڵ بەسەر كارەساتی «گوردانی شوان»دا‬ ‫تێپەڕی‪ .‬كارەساتێك كە بووە هۆی گیانبەخت‬ ‫كردنی ‪ 72‬پێشمەرگەی فیداكاری كۆمەڵە و‬ ‫‪72‬ئەستێرەی پرشنگداری ئاسمانی خەباتی‬ ‫چەوساوەكان و بەشمەینەتان‪.‬‬ ‫لە ڕۆژەكانی كۆتایی مانگی ڕەشەمەی‬ ‫ساڵی‪1366‬ی هەتاویدا و لە كاتێكدا كە گزنگی‬ ‫خۆری بەرەو بەهار بەستەڵەكی سەرمای‬ ‫زستانی بەرەو تواندنەوە دەبرد و سروشت بە‬

‫‪3‬‬

‫هیوای لەبەر كردنی بەرگی بە گوڵ رازاوەی‬ ‫بەهاری بوو‪ ،‬هاوڕێیانی گوردانی شوان كە‬ ‫تا ئەو دەم دەیان شانۆ لە فیداكارییان لە‬ ‫مەیدانەكانی خەباتی سیاسی‪ ،‬كۆمەاڵیەتی و‬ ‫نیزامیدا خولقاندبوو‪ ،‬نەخوازراو‪ ،‬كەوتنە نێو‬ ‫تەنوورەی ئاگری شەڕی كۆنەپەرەستانەی‬ ‫دوو ڕژیمی جینایەتكاری ئێران و عێراق و لە‬ ‫شەڕێكی داسەپێندراو و نابەرابەردا‪ ،‬بوونە‬ ‫قوربانیی‪ ،‬یان هەر ئەو ڕۆژە و لە مەیدانی‬ ‫شەڕی دەستە‌ویەخەدا و یان ماوەیەك دواتر‬ ‫و لە ئەشكەنجەگاكانی رژیمی جینایەتكاری‬ ‫كۆماری ئیسالمی‌دا سەربەرزانە گیانیان فیدا‬ ‫كرد‪.‬‬ ‫رووداوی دڵتەزێنی گوردانی شوان‬ ‫لە رۆژی (‪ )25‬ی رەشەممە‪ ،‬هاورێیانی‬ ‫كومەڵە ئاگاداربوون كە بەرەكانی شەڕ‬ ‫جموجۆڵی تازەی تێكەوتووە و لەوانەیە لەم‬ ‫جەبهەیەدا(بەرەیەدا) شەڕێكی قورس بەڕێوە‬ ‫بێ‪ .‬كومیتەی ناوچەی سنەی كۆمەڵە بڕیاریدا‪،‬‬ ‫كە ئەو هێزەی لە ئاوایی بیارە جێگیر ببوو‬ ‫پاشەكشێ بكات‪ .‬ئاوایی بیارە یەكێك لەو‬ ‫ئاواییە سنووریانە بوو كە دیاریی كرابوو بۆ‬ ‫ئەوەی گوردانی شوان (یەكێك لە گوردانەكانی‬

‫سەر بە تیپی‪١١‬ی سنە) بۆ حەسانەوە و پشتی‬ ‫جەبهەی خۆیان لەوێ كەڵك وەربگرن‪.‬‬ ‫بۆیە لە كاتی ئەو جمووجۆڵە سەربازیەدا‪ ،‬بە‬ ‫داخەوە هاورێیانمان لەو شوێنە مەترسیدارەدا‬ ‫بۆ پشوودان جیگیر بوون و دەبووا خۆیانی لێ‬ ‫دەرباز بكەن‪.‬‬ ‫هاوڕێ شۆكێ خەیرئابادی فەرماندەی گوردان‬ ‫بوو‪ .‬دوو رێگا بۆ پاشەكشێ لە پێشی‬ ‫بوو‪ ،‬رێگایەكیان بە ناوەڕاستی جەبهەكاندا‬ ‫تێپەردەبوو‪ ،‬كە ناوچەی كوێستانی سورێن‬ ‫بوو‪ ،‬بەاڵم بەهۆی ئەوەی بە هێزی دوژمن‬ ‫تەنرا بوو‪ ،‬رێگەیەكی پڕ مەترسی بوو‪.‬‬ ‫هەر ئەوكات هێزێكی حزبی دیموكرات بە‬ ‫رێنوێنی و هاوكاری هێزەكانی یەكێتی‬ ‫نیشتمانی توانیبویان لەو رێگەیەوە دەرباز بن‪.‬‬ ‫ئێستاش بە وردی نەزانراوە كە هۆی چی بوو‪،‬‬ ‫كە هێزەكەی كومەڵە ئەو كات نەیتوانی لەو‬ ‫هاوكاریە بەهرەمەند بێ! رێگایەكی دیكەش‬ ‫رێگای دەشتایی بوو‪،‬كە رێگای دەشتایی‬ ‫ئەگەرچی بە رواڵەت ئەمین تر دەكەوتە‬ ‫بەرچاو‪ ،‬بەاڵم ئەویش لە بەردەم نووكی‬ ‫هێرشی هێزەكانی رژێمی ئێراندا بوو‪.‬‬

‫‪...‬بۆ ل ‪٤‬‬

‫‪...‬پاشماوە‬ ‫جیا لە هەموو ئەو فاکتە مێژووییانە‪،‬‬ ‫ئێران بە ڕۆشنی دژایەتی هەر کیانێکی‬ ‫کوردی دەکات و تێزی ئەوەیە کە‬ ‫کورد هەموو ئێرانین و نەتەوە بوونی‬ ‫کوردی قبوڵ نییە‪ ،‬واتە ئێران زۆر‬ ‫بنەڕەتی و ریشەیی ئینکار و نەمانی‬ ‫دەسکەوتە نەتەوەیی و مێژوییەکانی‬ ‫کوردی کردۆتە ئامانجی خۆی‪ .‬کەچی‬ ‫چەپ و راست بەشێک لە بەرپرسانی‬ ‫کورد لەم هەرێمە‪ ،‬ئێران بە دۆستی‬ ‫خۆیان ناوزەد دەکەن‪ .‬بەڵێ راستە‬ ‫ئێران شەڕی داعش دەکات‌و لەم‬ ‫شەڕەشدا هاوپەیمانی کوردە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە هەمان کاتدا ئێران تەنیا و تەنیا‬ ‫ئەرکی سەرەکی خۆی بە بەهێزکردنی‬ ‫ئاڵقە لە گوێکانی خۆی لە عێراق‬ ‫دەزانێ‪ .‬بە رۆشنی لە هەموو ئەو‬ ‫بۆنانەی کە نێوانی هەرێم و بەغدا‬ ‫گرژی پێوە دیار بووە‪ ،‬ئێران الیەنی‬ ‫بەغدای گرتووە‪ .‬ئایا نابێ بیرێکی‬ ‫جیددی لەم کردەوانەی ئێران‬ ‫بکرێتەوە؟ (قەیناکا فاکتەری کوردی‬ ‫رۆژهەاڵت با لەوال دابنێین)‪.‬‬ ‫ئێمە باری ناسکی ئەم هەرێمە‬ ‫دەناسین‪ ،‬خاڵە الوازەکانی بزوتنەوەی‬ ‫کوردی و دەوری ئێران لە ناوچەکە‬ ‫دەناسین‪ ،‬ناشمانەوێ و پێشمان‬ ‫دروست نیە کوردی بەشەکانی‬ ‫دیکە لەگەڵ ئێران بکەونە شەڕ و‬ ‫ناخؤشی‪ ،‬بەاڵم دەڵێین باوەڕیان‬ ‫پێمەکەن‪ ،‬دەڵێین ئێران نیشانیداوە‬ ‫نەک دۆستی کوردی بەشەکانی دیکە‬ ‫نیە‪ ،‬دوژمنیشیانە‪ .‬دەڵێین بیبینن‬ ‫ئێران هەموو ناوچەکە دژیەتی و‬ ‫دژایەتی لەگەڵی زۆرتر دەبێ‪ ،‬دونیای‬ ‫دەرەوە بە زۆری لەگەڵی ناتەبان‪،‬‬ ‫کوردی رۆژهەاڵت دژیەتی و رۆژ نییە‬ ‫خەباتکارانی بە دەستی حکومەتی‬ ‫ئێران نەکوژرێ‪ .‬دەڵێین ئێران بۆ‬ ‫دووبەرەکی سازکردن لە نێوان‬ ‫بەشەکانی کوردستاندا حەولدەدات‪.‬‬ ‫دەڵێین بێ کەمکردنەوەی دەسەاڵتی‬ ‫نێران بزوتنەوەی کوردی و‬ ‫دێمۆکراسیخوازی لەم رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستە لە خەم نارەخسێ و رۆژێک‬ ‫هەر پاشقول دەدرێ‪ .‬ئەگەر ئەم‬ ‫رووەی ئێرانیش بناسین و بیبینن‪،‬‬ ‫ئەگەر لە بەشێک لەم بۆچونانە‬ ‫لەگەڵمان بن‪ ،‬حەق نییە ئێران وەک‬ ‫هاوپەیمانی ستراتژیک چاوی لێبکرێ‪.‬‬ ‫بێگومان دەستێوەردانەکان و هاتنی‬ ‫هێزی نیزامی ئێران بۆ عێراق‬ ‫گەورەترین هەڕەشەیە بۆ سەر کوردی‬ ‫باشور بە تایبەتی و بۆ هەموو‬ ‫کوردستان‪ .‬هەر ئێستا دەبینین نەک‬ ‫تەنیا لە ناو عێڕاق‪ ،‬لە دەرەوەی‬ ‫عێراق و لە ناوچەکە و جیهانیش‬ ‫دژکردەوەی گەورە هەیە بەرانبەر‬ ‫بەو کردەوانەی ئێران‪ ،‬حەق نییە‬ ‫بزوتنەوەی کورد لەم بەشە و باقی‬ ‫پارچەکانی دیکەی کوردستانیش‬ ‫پێوەندی خۆی لەگەڵ الیەن‌و‬ ‫دەوڵەتانی دیکە بۆ ئێران بەرەو کزی‬ ‫بەرێ یان بیشێوێنێ‪ .‬دەڵێین دەبێ‬ ‫مەودای مانور بێڵینەوە‪ ،‬چ لە ناوچەکە‬ ‫و چ لە سەتحی نێونەتەوەیی‪ .‬دڵنیام‬ ‫حکومەتی ئێران بەو کار و کردەوانەی‬ ‫نانی شوانی دەخوات‪ ،‬سەرمەستی و‬ ‫غروری ئەوڕۆی‪ ،‬سبەینێ بۆی دەبێتە‬ ‫بەاڵی گیانی‪ .‬ئەگەر عێڕاق قەت‬ ‫یەکناگرێتەوە و یەکگرتوو نابێ‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫کۆتایی ئەم پڕۆسەیەش ئێران ناتوانێ‬ ‫قەت دەوامی خەونی ئیمپراتوریەکەی‬ ‫ببینێ‪ .‬ئەوەی دیارە دەورانی کۆتایی‬ ‫دەستدرێژیەکانی ئێران هاتوە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫دەیکات پەلەقاژەیە بۆ گواستنەوەی‬ ‫قەیرانی ناوخۆیی بۆ دەرەوەی‬ ‫سنورەکان‪ ،‬بەاڵم ئەمجارە ئێران لە‬ ‫دەرەوەی سنورەکانیش توشی ناکامی‬ ‫و شکست دێ‪ .‬چەندە مانەوە و‬ ‫دەوامی دیاردەی داعش نائاساییە‪،‬‬ ‫ئەوەندەش مانەوە و بەرینکردنەوەی‬ ‫ئیمپراتۆری ئێرانی لەگەڵ ئاسۆی‬ ‫داهاتوی ناوچەکە نامۆیە‪ .‬چارەنوسی‬ ‫عێراق و ‪ ...‬توشی ئێرانیش دەبێ‪. .‬‬

‫‪2‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )72‬ساڵی هەشتەم‪2015/3/15 ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫راگەیاندنی كۆمەڵە‬

‫پیرۆز بێت ‪8‬ی‬ ‫مارس رۆژی‬ ‫جیهانیی ژن‬

‫ئەمساڵیش لەسەراسەری جیهان‬ ‫میتنگ‌و رێوڕەسمەكانی رۆژی‬ ‫بەڕێوەدەچێت‪.‬‬ ‫ژن‬ ‫جیهانیی‬ ‫هەڵسوڕاوان‌و رێكخراوەكانی ژنان‪،‬‬ ‫خەڵكی ئازادیخواز‌و هەموو حیزب‬ ‫الیەنە پێشكەوتنخوازەكان بۆ رێزگرتن‬ ‫لەم رۆژە‌و جێگیركردنی یەكسانیی‬ ‫ژن‌و پیاو لەهەموو بوارە كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫سیاسی‌و خێزانییەكان بەشداری‬ ‫دەكەن‪ .‬لەالیەكی ترەوە رەوتە‬ ‫كۆنەپارێزەكان‌و حكومەتە دیكتاتۆر‌و‬ ‫دژە ژنەكانیش درێژە بە نابەرابەری‌و‬ ‫چەوساندنەوەی ژنان دەدەن‪.‬‬ ‫خەباتی ژنان بۆ ئازادی لەمرۆدا بە‬ ‫تەنها بابەتی ژنان نیە‪ ،‬بەڵكو بووەتە‬ ‫خواست‌و بابەتی هەموو ئازادیخوازان‪،‬‬ ‫یەكسانیخوازان‌و بووەتە خەباتێك بۆ‬ ‫رزگاریی مرۆڤ لەكۆت‌وبەندی بیری‬ ‫زاڵمانە‌و پیاوساالرانە‪ .‬خەبات بۆ‬ ‫ئازادیی ژنان لە راستیدا راوەستانە‬ ‫لەبەرامبەر دنیای كۆن‌و حكومەتە‬ ‫دیكتاتۆرەكان‌و پاشماوەكانی بیری‬ ‫سەدەكەكانی ناوەڕاست لە جیهانی‬ ‫ئەمرۆدا‪.‬‬ ‫لەئێرانی ژێر دەسەاڵتی كۆماری‬ ‫دەوڵەتی‬ ‫بەناوی‬ ‫ئیسالمی‬ ‫مەزهەبی‌و بەیاساكانی ئاپارتایدی‬ ‫رەگەزیی‪ ،‬هەروەها لەچەندین بەشی‬ ‫دیكەی جیهان كە رەوتی دژە ژن‬ ‫هێشتا بەدوای دەسەاڵتی یاسای‬ ‫هەاڵواردنەوەن‪ ،‬ئەم خەباتە هەم بۆ‬ ‫بزوتنەوەی ژنان‌و هەم بۆ مرۆڤەكان‬ ‫چەندین رەهەندی بەرینتر بەخۆیەوە‬ ‫دەگرێت‪ .‬رژیمی ئیسالمی ئێران‬ ‫زیاتر لە سێ دەیەیە بۆ سەركوتی‬ ‫بزوتنەوەی ژنان لەپێشێلكردنی‬ ‫مافەكانیان لەكۆمەڵگا‪ ،‬شوێنی كار‪،‬‬ ‫فەرمانگەكان‪ ،‬شوێنی پەروەردە‌و‬ ‫لەناوخێزانیش درێغی نەكردوە‪.‬‬ ‫ژنان‬ ‫بزوتنەوەی‬ ‫لەبەرامبەردا‬ ‫لەئێران‌و ناوچەكەش لەبەرامبەر ئەم‬ ‫بێعەداڵەتییانە‌و رزگاربوون لەستەم‪،‬‬ ‫خوازیاری ئازادیی ژنان بوون‌و‬ ‫چەندین دەسكەوتی گەورەشیان‬ ‫بەدەست هێناوە‪.‬‬ ‫هەنوكە ژنانی كۆبانی‌و خەباتكارانی‬ ‫ژنی كورد لە سەراسەری كوردستان‌و‬ ‫لەوانە لەرۆژهەاڵتی كوردستانیش‪،‬‬ ‫توانا‌و ئیرادەی ژنانیان بۆ رزگاریی‬ ‫نمایش كردوە‌و‪ ،‬پشتیوانی بزوتنەوەی‬ ‫جیهانیی بۆ رزگاریی ژن‌و یەكسانی‬ ‫تەواو لەگەڵ پیاو بۆ الی خۆیان‬ ‫راكێشاوە‪ .‬سەرهەڵدان‌و جموجوڵی‬ ‫رەوتی تیرۆریستی داعش دژی‬ ‫مرۆڤایەتی‌و ژن‪ ،‬ئەگەر یەكسان‌و‬ ‫هاوتەرایە لەگەڵ یاسا ئیسالمییەكان‬ ‫لەئێراندا‪ ،‬لەهەمانكاتدا نیشاندەری‬ ‫ترسی كۆنەپەرەستییە لە بزوتنەوەی‬ ‫ژنان‌و كاردانەوەی كۆنەپەرستانە‬ ‫لەبەرامبەر یەكسانیخوازی ژناندا‪.‬‬ ‫ئێمە رۆژی جیهانی ژن لەهەموو‬ ‫ژنان‌و بزوتنەوەكەیان بۆ رزگاربوون‬ ‫پیرۆزبایی دەكەین‌و داوا لەهەموو‬ ‫پێشكەوتنخوازو‬ ‫ئازاد‌و‬ ‫مرۆڤ‬ ‫خەباتكار بە ژن‌و پیاوەوە دەكەین‬ ‫تا بەشداری ئەم بزوتنەویە بن‌و‬ ‫بەرەنگاری یاساكانی دژە ژن ببنەوە‌و‬ ‫دەستی دەسەاڵتدارانی ئیسالمی‌و‬ ‫ئاپارتایدی رەگەزیی لەسەر ژنان‬ ‫كورت بكەنەوە‪.‬‬ ‫سەركەوێ بزوتنەوەی ئازادیخوازیی‬ ‫ژنان‬ ‫مەرگ‌و نەمان بۆ یاسا‌و حكومەتەكانی‬ ‫دژە ژن‬ ‫كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان‬ ‫‪6‬ی مارسی ‪15 -2015‬ی رەشەمەی‬ ‫‪1393‬‬

‫هه‌واڵ‌و راپۆرت‬

‫راگەیاندنی رێكخراوی ئاسۆی ژنی كورد‬ ‫بە بۆنەی ‪8‬ی مارس رۆژی جیهانیی ژنەوە‬ ‫جارێكیتر دەرفەتی ئەوە پێش هات تا لە‬ ‫‪8‬ی مارس رۆژی جیهانیی ژن‪ ،‬سەرنج‬ ‫و بیرورای جیهانی و میدیاكان بۆ الی‬ ‫بارودۆخ و پێگە و ژیانی ژنانی جیهان بە‬ ‫گشتی و كوردستان بە تایبەتی رابكێشین‪.‬‬ ‫ئەگەر لێكدانەوەیەكی گشتیمان لە ‪8‬ی‬ ‫مارس پارەوە تا ئەمساڵ هەبێت‪ ،‬دەبێ‬ ‫چەند مەسەلە و رووداوی گرنگ لە‬ ‫پەیوەند لە گەڵ ژنان لەبەرچاو بگرین‪.‬‬ ‫ساڵی رابردوو هاتنی هێزێكی دڕندە‬ ‫و دژە مرۆیی وەك داعش بە گشتی‬ ‫ناوچەكەی تووشی ئاڵۆزی و شەڕ و‬ ‫ماڵوێرانی كرد و لەم نێوەدا دوو بەشی‬ ‫كوردستان كەوتنە نێو ئاگری ئەم شەڕە‬ ‫نابەرابەرە كە زیاترین خەسار بەر ژنی‬ ‫كورد كەوت‪ .‬هێزی درندەی داعش لە‬ ‫باشووری كوردستان بە شێوەیەكی‬ ‫وەحشیانە لە شنگال دەستی دایە‬ ‫جینایەت و جینۆساید لە دژی ئیزەدیەكان‬ ‫و بە سەدان و هەزاران ژن بەدیل گیران و‬ ‫فرۆشران‪ .‬ئەمە هەڵسوكەوتە نامرۆڤانەیە‬ ‫كە دەگەرێتەوە بۆ سەدە نێوراستیەكان‪،‬‬ ‫سوكایەتی و بێحورمەتی بە مرۆڤ و‬ ‫مرۆڤایەتی بوو‪ .‬هاوكات لە گەل شەنگال‬ ‫هێرش كرایە سەر كۆبانێ‪ ،‬بەاڵم خۆراگری‬ ‫و بەرخۆدانی خەڵك و بە تایبەت ژنانی‬ ‫كۆبانێ‪ ،‬الپەرەیەكی نوێی لە خەباتی ژنی‬ ‫كورد لەم سەردەمە هەڵدایەوەو نیشانی‬ ‫دا كە ژنی كورد دەتوانێ لە بەرانبەر‬ ‫هارترین و دەمارگرژترین هێزی جیهان‬ ‫بوەستێتەوەو پارێزگاری لە واڵتەكەی‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫خۆراگری ژنانی كۆبانێ درێژەی هەمان‬ ‫خەباتی چەندین دەیەی ژنی كورد لە دژی‬

‫داگیركاران بوو كە لە هەموو بەشەكانی‬ ‫كوردستان لە ئارادا بووە و هەیە‪ ،‬لە‬ ‫رۆژهەاڵتی كوردستان كاتێك رژیمی‬ ‫كۆماری ئیسالمی هاتە سەر كار‪ ،‬ئەوە‬ ‫ژنانی كورد بوون كە بە هۆی دژایەتی لە‬ ‫گەڵ دواكەتوویی و كۆیلەتی‪ ،‬ئیعدام كران‬ ‫و لە زیندانەكان خرانە ژێر ئەشكەنجە و‬ ‫توندوتیژی‪ .‬لە سەنگەری خەباتی بزاڤی‬ ‫گەلی كوردیش لە رۆژهەاڵت‪ ،‬ئەوە دیسان‬ ‫هەر ئەوان پێشەنگی خەبات بوون و‬ ‫یەكەم دەستەی پێشمەرگەی ژن لە نێو‬ ‫ریزەكانی كۆمەڵە دامەزرا و دەورێكی‬ ‫نوێ لە خەباتیان دەستپێكرد‪ .‬هەر بۆیە‬ ‫ئەمرۆ بە دەرس وەرگرتن لە هەموو ئەو‬ ‫ئەزمونانە و بە تایبەت ئەزمونی ژنانی‬ ‫كۆبانێ‪ ،‬دەبێ ژنی كورد زیاتر لە جاران‬

‫ریزەكانی خۆی پتەو بكات و بە هاودەنگی‬ ‫و یەكگرتوویی لە هەموو بەشەكانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بزوتنەوەی رزگاریخوازی گەلی‬ ‫كورد زیاتر رەنگ و بۆنی یەكسانیخوازی‬ ‫پێ بدەن و ژن خاوەن پێگە و دەنگی‬ ‫خۆی بێ لە نێو دەسەاڵتی سیاسی و‬ ‫بزوتنەوەكەدا‪.‬‬ ‫ژنانی رۆژهەاڵتی كوردستان وەك باقی‬ ‫ژنانی سەرتاسەری ئێران هێشتا بە دەست‬ ‫رژیمێكی دواكەوتوو و دژە ژنە یەخسیرە‬ ‫و مافە سەرەتاییەكانیان پێشێل دەكرێت‪.‬‬ ‫لە ساڵی رابردوو شاهێدی جۆرێكیتر‬ ‫لە خەباتی ژنانی ئێران دژی حیجابی‬ ‫ئیسالمی بووین كە بە “ئازادی یواشەكی”‬ ‫ناسراوە‪ .‬ژنان لە ئێران هەر لە سەرەتای‬ ‫هاتنە سەركاری كۆماری ئیسالمی و‬

‫فەرمانی خومینی بۆ سەپاندنی حیجابی‬ ‫ئیجباری‪ ،‬لە ‪8‬ی مارسی ساڵی ‪1357‬‬ ‫هاتنە سەر شەقامەكان و نارەزایەتیان‬ ‫دەربڕی‪ .‬بۆیە نارەزایەتی بە حیجاب هەتا‬ ‫ئێستا بەردەوام بووە و ژنان توانیویانە‬ ‫پاشەكشە بە رژیمیش بكەن‪ .‬بەاڵم ژنی‬ ‫كورد هەر ئەو كاتیش بوێرانەتر دژایەتی‬ ‫حیجابی كرد و سەلماندی كە ژن نە تەنیا‬ ‫كەمتر لە پیاو نییە‪ ،‬بەڵكوو دەتوانێ لە‬ ‫هەموو ئەو بوارانە كە بۆ ژن قەدەغە‬ ‫كراوە‪ ،‬كار بكات و بەرەو پێش بڕوات‪.‬‬ ‫رێكخراوی ئاسۆی ژنی كورد لە ‪8‬ی‬ ‫مارسی ئەمساڵدا جارێكیتر جەخت لە‬ ‫سەر یەكریزی ژنانی كورد لە هەموو‬ ‫بەشەكان و بە تایبەت رۆژهەاڵتی‬ ‫كوردستان دەكات و بۆ بەرەو پێش‬ ‫بردنی خەباتی یەكسانیخوازی ئامادەی‬ ‫هەر جۆرە هاوكاری و كاری هاوبەشە‪.‬‬ ‫لە هەمانكاتیش بڕوای وایە كە دەبێ‬ ‫ئێمە ژنانی رۆژهەاڵتی كوردستان خاوەن‬ ‫پالتفۆرمێكی هاوبەش بین بۆ خواست و‬ ‫داواكاریەكانمان و یەكدەنگ و یەكگرتوو‬ ‫خەبات بۆ بەدیهاتنی بكەین‪.‬‬ ‫لە كۆتاییدا پیرۆزبایی ‪8‬ی مارس رۆژی‬ ‫جیهانیی ژن لە سەرجەم ژنانی گشت‬ ‫جیهان و بە تایبەت ژنانی كورد دەكەین‪.‬‬ ‫سەركەوێ بزاڤی یەكسانیخوازی ژنان‬ ‫ئاسۆی ژنی كورد‬ ‫‪12‬ی رەشەممەی ‪1393‬ی هەتاوی‪،‬‬ ‫‪3‬ی مارسی ‪2015‬ی زایینی‬

‫راگەیاندنی كۆمەڵە بە بۆنەی ماڵئاویی لە ژیانی‬ ‫كەسایەتی ناودار‌و تێكۆشەری دێرینی شاری سەقز‬

‫راگەیاندنی كۆمیتەی ناوەندیی كۆمەڵە بەداخەوە دوێنێ پێنجشەممە ‪21‬ی‬ ‫بە بۆنەی ماڵئاویی لە ژیانی كەسایەتی رەشەمەی ‪ ،1392‬كەسایەتی ناودار‌و‬ ‫ناودار‌و تێكۆشەری دێرینی شاری سەقز دۆستی وەفاداری كۆمەڵە‌و باوكی شەهید‬ ‫شەهریار‌و هاوڕێیان شەهین‪ ،‬شەباز‌و‬ ‫كاك ماجید شەهالیی‬

‫سەبارەت بە رەفتاری ئاسایش بەرانبەر بە‬ ‫بنکەی حیزبی دێمۆکراتی کوردستانی ئێران‬

‫دوو رۆژ لەوە پێش هێزێکی ئاسایش بە‬ ‫بڕیاری دادوەری دادگای کۆیە‪ ،‬لەسەر‬ ‫کێشەیەکی کۆمەاڵیەتی‪ ،‬هێرشیان بردە سەر‬ ‫بنکەیەکی حیزبی دێمۆکراتی کوردستانی‬ ‫ئێران لە کۆیە‪ .‬ئێمە ئەم بڕیاڕەی دادوەری‬ ‫کۆیە بە نادروست و دور لە حورمەتی سیاسی‬ ‫بۆ حیزبەکانی ڕۆژهەاڵت دەزانین‪.‬‬ ‫هیچ خەتایەکی تاکە کەس یان بنەماڵەیەکی‬ ‫حیزبی دێمۆکرات و تەنانەت “درەنگ‬ ‫ئیقدامکردنی” ئەو حیزبەش بۆ چارەسەری‬ ‫کێشەکە‪ ،‬ناتوانێ پاساوی وەها کردەوە و‬

‫شانازی شەهالیی‪ ،‬ماڵئاوایی لە ژیان‬ ‫كرد‪.‬‬ ‫كاك ماجید هەموو ئەو كاتانەی مەجبور‬ ‫بوو لە ژێر گوشاری كۆماری ئیسالمی‬ ‫رووبكاتە ناوچە ئازادكراوەكانی رۆژهەاڵتی‬ ‫كوردستان‪ ،‬ماڵ‌و ئیمكاناتی خۆی‌و‬ ‫فریشتەخانمی هاوسەری ئاوەاڵ بوو بۆ‬ ‫حەسانەوەی هەموو پێشمەرگەكان‪.‬‬ ‫وەك مامۆستایەكی قوتابخانە لە‬ ‫راهێنانی شاگردەكانی دڵسۆز بوو‪ ،‬هەر‬ ‫بەو ئەندازە‌و بە‌و دڵسۆزیەش پەرۆشی‬ ‫پێشمەرگاكان‌و‪ ،‬مامۆستایان بوو‪ .‬زۆرن‬ ‫ئەو هاوڕێیانەی بیرەوەریی شیرینیان‬ ‫هەیە لەكاك ماجید‌و لە كاتە سەختەكاندا‬ ‫پشت‌و پەنا‌و ورەدەریان بووە‪.‬‬ ‫كاك ماجید خۆشەویستی شاری سەقز‌و‬ ‫مامۆستای دڵسۆزی الوانی ئەو شارە‬

‫بوو‪ ،‬هەم وەك موعەلیم‌و هەم وەك‬ ‫ئەخالقی لەخۆبردوویی‌و وەفاداری‬ ‫بەخەڵك‌و خەباتیان‪.‬‬ ‫لەالیەن هەموو ریزەكانی كۆمەڵەوە‪،‬‬ ‫سەرەخۆشی دەكەین لە هاوڕێیان‬ ‫شەهین‪ ،‬شاناز‌و شابازی شەهالیی‪.‬‬ ‫دڵمان لەگەڵیانە‌و هاوخەمیانین‪ .‬یادی‬ ‫كاك ماجید بۆ هەمیشە لە خەباتی‬ ‫گەلی كورددا بەرز رادەگیرێ‌و ریزەكانی‬ ‫كۆمەڵەش وەك مامۆستا‪ ،‬دڵسۆز‌و‬ ‫دۆستی كۆمەڵە یادی دەكەنەوە‪.‬‬ ‫كۆمیتەی ناوەندیی كۆمەڵەی‬ ‫زەحمەتكێشانی كوردستان‬ ‫‪22‬ی رەشەمەی ‪13 – 1393‬ی مارسی‬ ‫‪2015‬‬

‫بەرێوەچونی رێوڕەسمی ‪٨‬ی مارس لە‬ ‫بارەگای ناوەندیی کۆمەڵە‬

‫هەڵسوکەوتێک بێ‪ .‬بۆیە ئێمە وێڕای دەربڕینی‬ ‫نارەزایی خۆمان لەم کردارەی بەرپرسانی‬ ‫کۆیە‪ ،‬المانوایە پێویستە حکومەتی هەرێم‬ ‫و کاربەدەستانی کۆیە‪ ،‬نەهێڵن روداوی‬ ‫لەم چەشنە دووپات بکرێتەوە‪ .‬الزمە‬ ‫لەگەڵ هێزە سیاسیەکانی‬ ‫پێوەندی‬ ‫کوردستانی ڕۆژهەاڵت و کێشەکانیان بە‬ ‫هەستیاری زۆرەوەو‪ ،‬وەک کەیسێکی سیاسی‬ ‫هەڵسوکەوتی لەگەڵ بکرێ و‪ ،‬حورمەت و‬ ‫کەرامەتی خەباتکارانەیان بپارێزرێ‪ .‬بۆیە رۆژی ‪٨‬ی مارسی ‪٢٠١٥‬ی زایینی بەرانبەر‬ ‫داوای جیددی ئێمە ئەوەیە کە هەر بەم بە ‪١٧‬ی رەشەمەی ‪١٣٩٣‬ی هەتاوی بە‬ ‫پێوەرەش رەفتار بکرێ‪ ،‬هەروەها پێمانوایە بۆنەی رۆژی جیهانی ژنانەوە مەراسمێک بە‬ ‫نابێ ئەم کێشەیە ببێتە هۆی ئاڵۆزیی نێوان بەشداری کادر وئەندامان وپێشمەرگەکانی‬ ‫بزوتنەوەی کورد لە باشور و ڕۆژهەاڵت و نابێ کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان لە‬ ‫دوژمنانی ئەم بزوتنەوەیە کەڵکی لێوەربگرن‪ .‬بارەگای ناوەندی کۆمەڵە بەرێوە چوو‪.‬‬ ‫سەرەتای رێوڕەسمەکە بە سرودی بانگەواز‪،‬‬ ‫سرودی رەسمی کۆمەڵە دەستی پێکردو‬ ‫پێوەندیەکانی کۆمەڵەی زەحمەتکێشان‬ ‫دوای چەند ساتێک وەستان بە بێ دەنگی‬ ‫کوردستان‬ ‫‪ ١٤‬ڕەشەمەی ‪ ١٣٩٣‬یان ‪ ٥‬مارسی ‪ ٢٠١٥‬بۆ رێزگرتن لە گیانی هەموو ژنان وپیاوانی‬ ‫ئازادی خواز ویەکسانیخواز‪ ،‬راگەیاندنی‬ ‫زایینی‬

‫کۆمیتەێ ناوەندی کۆمەڵە لە الیەن هاۆڕێ‬ ‫وەلی رۆستەمی ئەندامی کۆمیتەی ناوەندی‬ ‫کۆمەڵە پێشکەش کرا‪.‬‬ ‫دواتر هاۆڕێ سارا رۆستەمی راگەیاندنی‬ ‫رێکخراوی ئاسۆی ژنی کوردی پێشکەش‬ ‫کرد‪ ،‬پاشان هاۆڕێ مریەمی باڵەنگی پارچە‬ ‫شعرێکی خۆێ پێشکەش بە ئامادە بوان کرد‪.‬‬ ‫مەراسمەکە بە چەند گۆرانییەک بە دەنگی‬ ‫هاوڕێ مریەمی رەزایی و چەندین پەخشان و‬ ‫شیعر لەالیەن هاوڕێیانی پێشمەرگە کۆتایی‬ ‫پێهات‪.‬‬

‫ژنان‬

‫ژمار‌ه (‪ )72‬ساڵی هەشتەم‪2015/3/15 ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫‪5‬‬

‫خەسارەكانی هەاڵواردنی رەگەزیی چۆن مەزەندە دەكرێ؟‬

‫گەشین سوهراب زادە‬ ‫جیا كردنەوەی ژن و پیاو دەبێتە هۆی‬ ‫ئەوەیكە شارۆمەندان بەتایبەت پیاوان‬ ‫نەتوانن بە باشی ئەو ئەزمونانەی ژیان لە‬ ‫هەڵسوكەوت لەگەڵ رەگەزی بەرانبەردا فێر‬ ‫ببن و لە ئاكامدا هەندێ جار لە هەڵسوكەوت‬ ‫و پەیوەندی لەگەڵ ژناندا توشی كێشە دەبن‬ ‫و بە زۆری پەنا بۆ توندوتیژیی دەبەن‪.‬‬ ‫دیارە كۆمەڵگای ئێران‪ ،‬لەگەڵ قەیرانێكی‬ ‫زۆر ئاڵۆزدا بەرەوڕووە‪ .‬قەیرانێ كە هەموو‬ ‫رۆژێ لە كۆمەڵگا و لە بنەماڵەكاندا زیاتر‬ ‫پەرەدەسێنێت و كەسانێك بە خۆیەوە‬ ‫دەگلێنێت و ئەوەش بە قەیرانی هەاڵواردنی‬ ‫رەگەزی ناوی لێ دەبرێ‪.‬‬ ‫هەاڵواردنی رەگەزی دەستەواژەیێكە لە‬ ‫پزیشكی قانونی و تاوانناسی رەگەزیدا ناوی‬ ‫لێ دەبەن‪ .‬هەاڵواردنی رەگەزی بە مانای‬ ‫ئەنجامی پەیوەندی سێكسی بێ رەزایەتی‬ ‫تاك‪ .‬هەاڵواردنی رەگەزی تەنها هێرشێكی‬ ‫جەستەیی و جنسی نیە» بەڵكوو لە‬ ‫مانای راستەقینەیدا هێرشێكی مەعنەوی‬ ‫وشكاندنەوەیەكی كەسایەتی مرۆڤێكە كە‬ ‫تاوانی لەسەر كراوە و تەنانەت لە مافی‬ ‫بەرگریی كردنیش بێ بەری دەبێت‪ .‬زۆربەی‬ ‫ئەوانەی هەاڵواردنی رەگەزی دەكەن تەنها‬ ‫لەو كاتەدا هەستیان دەجوڵێت‪ ،‬كە ترس‬ ‫و دڵەڕاوكێ بخەنە دڵی بەرامبەرەكەیانەوە»‬ ‫لێرەدا خودی پەیوەندییەكە و مەسەلە‬ ‫جنسیەكە زۆر گرنگ نین‪ .‬وادیارە بەرز‬ ‫بوونەوەی رێژەی هەاڵواردنی رەگەزی لە‬ ‫كۆمەڵگایەك بە حكومەت و پێكهاتەیەكی‬ ‫ئیسالمیەوە هۆكارێكی تایبەتی هەیە‪ .‬لەم‬ ‫بابەتەدا تیشك دەخەینە سەر هۆكارەكانی‬ ‫بەرز بونەوەی رێژەی هەاڵواردنی رەگەزی‬ ‫لە چوارچێوەی حكومەتی كۆماری ئیسالمی‬ ‫ئێراندا‪.‬‬ ‫قوربانیانی هەاڵواردنی رەگەزی‬ ‫بە ئاستێكی زۆر ژن ومندااڵنە سەرەكیترین‬ ‫و زۆرترینی قۆربانیانی هەاڵواردنی رەگەزی‬ ‫لە كۆمەڵگای ئێرانن‪ .‬ژنانێك كە نێوەی‬ ‫كۆمەڵگان ومندااڵنێك كە داهاتوویان‬ ‫بەدەستەوەیە‪ .‬زۆربەی ئەو ژنانەی كە ئەم‬ ‫سوكایەتیەیان بەرامبەر دەكرێت ئەیانەوێت‬ ‫ئەو رووداوە لە مێشكی خۆیان دوور‬ ‫كەنەوە و نایانەوێت بڕۆنە الی پزیشك و‬ ‫پۆلیس و بەدواداچونی یاسایی بكەن‪ .‬لە‬ ‫یاساكانی كۆماری ئیسالمیدا ئەو كەسەی‬ ‫پەالماری رەگەزی دەدات بە پێی شایەتیی‬ ‫كەسی قوربانی مەحكوم ناكرێت‪ ،‬هەر بۆیە‬ ‫دەبێت نیشانەو بەڵگەی تر لە بەردەستدا‬ ‫بێت؛ بەڵگەگەلێك كە نیشانەی نزیك‬ ‫بوونەوەو كەسایەتی تاوانبار ببێت وهەروەها‬ ‫بیسەلمێنێت كە كەسی قوربانی رازی بەم‬ ‫نزیك بونەوەیە نەبوبێت‪ .‬ئەگەر ئەە تاوانە‬ ‫لە كۆاڵن یا شەقامێكی تاریكدا روو بدات و‬ ‫كەسایەتی كەسی تاوانبار دەرنەكەوێت ئەوە‬ ‫بە زۆریی بەڵگەیەك لەسەر تاوانەكە دەست‬ ‫ناكەوێت و ناسینەوە و مەحكوم كردنی زۆر‬ ‫دژوار دەبێت‪ .‬هەاڵواردنی رەگەزی بە زۆریی‬ ‫لە پێشدا بەرنامەی بۆ دارێژراوەو زۆر كەم‬ ‫روو ئەدات كە لە پڕ و كوتوپر بێت‪.‬‬ ‫هۆكارەكانی پەرەسەندنی ئاستی هەاڵواردنی‬ ‫رەگەزی‬ ‫یەكێك لە هۆكارە سەرەكیەكانی‬ ‫پەرەسەندنی ئاستی هەاڵواردنی رەگەزی لە‬ ‫چوارچێوەی حكومەتی ئیسالمیدا دەتوانین‬ ‫«جیاكردنەوەی جنسی پیاو وژن لە‬ ‫كۆمەڵگادا» ناو لێ بەرین‪.‬‬ ‫جیا كردنەوەی ژن وپیاو دەبێتە هۆی‬ ‫ئەوەی كە شارۆمەند بەتایبەت رەگەزی پیاو‬ ‫نەتوانێت بە باشی ئەزمونەكانی پێوستی‬

‫ژیان وەربگرێت و رەگەزی بەرامبەر بە‬ ‫الیەوە نامۆ بێت‪ .‬هەر ئەوەش ئەبێتە هۆی‬ ‫ئەوەیكە كاتێك پیاوی ئەو كۆمەڵگا لەگەڵ‬ ‫ژنێك رووبەروو دەبیتەوە‪ ،‬نەتوانێت بە باشی‬ ‫هەڵسوكەوت بكات و پەیوەندی بگریت؛‬ ‫بۆیە زۆر كەڵك لە هەاڵواردن و توندوتیژی‬ ‫وەردەگرێت‪.‬‬ ‫ئەم توندوتیژیە تەنیا نابەسرێتەوە بە‬ ‫توندوتیژی جەستەیی و چارەسەربوونی‬ ‫پێویستی جنسی بەڵكوو لە قسەو‬ ‫هەڵسوكەوتیشدا ئەبینرێت‪ .‬هۆكارێكیتریش‬ ‫لە كلتوری نەریتی_مەزهەبی ئێراندایە‪.‬‬ ‫كلتورێك كە لە چوارچێوەیدا هێشتاكە‬ ‫بچوكترین پەیوەندی ژن و پیاو تەنانەت‬ ‫قسە كردنی ژن و پیاوی نامەحرەم پێكەوە‬ ‫لە الیەن حكومەتەوە بە تاوان ناوی لێ‬ ‫دەبرێت‪.‬‬ ‫لە راستیدا ئاستی توشبون بە تاوان لە‬ ‫نێوان ژنان و پیاوادا زۆر بەرتەسكە‪ .‬لەم‬ ‫بارودۆخەدا و ئاوەها كەش و هەوایەكی‬ ‫بەرتەسك‪ ،‬كەسەكان بەردەوام خۆیان لە‬ ‫دۆخی تاوان كردن دەبینن و بە دۆخەكەوە‬ ‫خوو دەگرن و بۆیە دواتر و لە كەشێكی‬ ‫نالەبارتردا توشی تاوانی قورستر بە ناوی‬ ‫هەاڵواردنی رەگەزی دەبن‪.‬‬ ‫شكستی نیزامی پەروەردەی دینی‬ ‫حكومەتی ئیسالمی‪ ،‬لە هۆكارەكانی‬ ‫ترە‪ .‬حكومەتی ئێستای ئێران بێ ئەوەی‬ ‫ئەنجامی نیزامی پەروەردەی خوی لەبەرچاو‬ ‫بگرێت‪ ،‬فێركاریە دینی_ئیسالمیەكانی لە‬ ‫جیاتی پەروەردەیەكی گونجاوی پەیوەندی‬ ‫مرۆڤایەتی و ئەمرۆیی لە كۆمەڵگا داڕشتووە‬ ‫و كەڵكی لێ وەردەگرێت‪ .‬لە راستیدا هەر لە‬ ‫سەرەتادا بە جۆرێك دژایەتی و سووكایەتی‬ ‫لە نێوان پەروەردەی بایەخە دێنیەكان‬ ‫لە قوتابخانەكان وهەروەها بایەخەكانی‬ ‫كۆمەڵگا هەستی پێ دەكرێت‪.‬‬ ‫جۆرێك بیر كردنەوە لە كۆمەڵگا و بنەماڵەدا‬ ‫هەیە‪ ،‬كە دەبێتە هۆی ئەوەی چەشنێك‬ ‫دژایەتی لە نێوان كۆمەڵگا و ناوەندی‬ ‫پەروەردە دروست ببێت‪ .‬ئەم دژایەتیە‬ ‫دەبێتە هۆی ئەوەیكە تاكەكان لە هیچ یەك‬ ‫لە بایێخەكان و فێركاریەكانی كۆمەڵگا و‬ ‫ناوەندی پەروەردە كەڵك وەرنەگرن و تەنیا‬ ‫بیر لە بیرۆكەكانی خۆیان و بە لەبەرچاو‬ ‫گرتنی بارودۆخێك كە لە ئارادایە بڕیار بدەن‬ ‫و هەڵسوكەوت بكەن‪.‬‬ ‫مەسەلەیەكیتر بێبەش بوونی جنسی و بەرز‬ ‫بونەوەی تەمەنی هاوسەرگیریی و توانا‬ ‫نەبوونی زۆربەی تاكەكان بۆ دروستكردنی‬ ‫پەیوەندیەكی تەندروست‪ .‬كێشە ئابوریەكان‬ ‫لە ئێران بووەتە هۆی ئەوەیكە زۆربەی‬ ‫الوان لە ئەستۆ گرتنی ئەركی بنەماڵە‬ ‫خۆیان ببوێرن و هاوسەرگیری نكەن‪ .‬یان‬ ‫دوای هاوسەرگیری بەهۆی زانیاریە كەم و‬ ‫ناراستەكانیان لە ژیانی ئەمرۆ جیا ببنەوە‪.‬‬ ‫بە پێی ئامارەكان لە هەر شەش هاوسەرگیری‪،‬‬ ‫یەكیان بەرەوڕووی تەاڵق دەبێتەوە و ئەم‬ ‫ئامارە لە شارە گەورەكاندا لە هەر چوار‬ ‫هاوسەرگیری یەك تەاڵق راگەیەندراوە‪.‬‬ ‫لە الیەكیترەوە نەبوونی ئیمكانات و كەش و‬ ‫هەوای باز و تەندروست لە كۆمەڵگادا لە الیەن‬ ‫حكومەتی ئیسالمیەوە بوەتە هۆی ئەوەیكە‬ ‫الوان لەوەیكە پەیوەندیەكی تەندروستیان‬ ‫لەگەڵ رەگەزی بەرامبەردا هەبێت بێبەش‬ ‫بن و زۆربەی بنەماڵەكان دەرفەتی تەنانەت‬ ‫بچوكترین پەیوەندیش بە منداڵەكانیان‬ ‫نادەن و مەودای چینایەتی وكۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫كۆمەڵگاش ببەینە ریزی ئەو هۆكارانەوە‪ ،‬كە‬ ‫هەندێك جار بە زۆر بە فراوانی خوی نیشان‬ ‫دەدات و جاری وایە بە الی مادەی هۆشبەر‬ ‫یان هەڵسوكەوتی نەشیاو لەگەڵ رەگەزی‬ ‫بەرامبەردا دەكێشرێت‪.‬‬ ‫یەكێكی تر لە هۆكارەكان حجابی زۆرەملێیە‪،‬‬ ‫كۆماری ئیسالمی بە دانانی گەشتی‬ ‫ئەمنیەتی ئەخالقی لە شارەكان ئەو پەیامە‬ ‫دەدات بە كۆمەڵگا كە حیجاب كە ئەمرێكی‬ ‫ئیدئۆلۆژیك لە كۆماری ئیسالمیدایە‪ ،‬كەم‬ ‫رەنگ بووەتەوە و بێ حیجابی لە روانگەی‬ ‫خۆیەوە بە مەسەلەیەیەكی ئەمنیەتی ناو لێ‬ ‫دەبات و هەوڵ دەدات حیجاب ببەسێتەوە بە‬ ‫ئەمنیەتی كۆمەڵگاوە‪.‬‬ ‫كۆماری ئیسالمی بیر لەوە دەكاتەوە كە‬ ‫نەمانی حیجابی زۆرەملێ بە مانای ئازادی‬ ‫نێوەی كۆمەڵگایە و ئەم ئازادیەش خۆی‬ ‫دەبێتە هۆی ئەوەیكە ژنان داوای مافكانی‬ ‫تریان بكەن وخواستی تریان هەبێت و‬ ‫لەوانەشە یەكسانی مافی ژن وپیاو وهەروەها‬

‫نەمانی یاسا توندڕەوانە ئیسالمیەكانی وەكو‬ ‫شەالق وسەنگساری بەدواوە بێت‪.‬‬ ‫كۆماری ئیسالمی لەوە دەترسێت كە‬ ‫یەكێك لە بەشەكانی ئیدئۆلۆژیكەكانی‬ ‫لەگەڵ شكست روبەرو ببێت و ئەمە رێگە‬ ‫بۆ خواستەكانی تری كۆمەڵگا وەكو ئازادی‪،‬‬ ‫دیمۆكراسی وكۆمەڵگای مەدەنی لەبار‬ ‫دەكات و هەر بۆیەش ئەو حكومەتە ئەوەی‬ ‫پێ باشترە‪ ،‬كە ئەو توندوتیژیەی ئێستا‬ ‫بوونی هەیە پارێزراو بێت‪.‬‬ ‫لە الیەكیترەوە بوونی بێ حجابی بە هۆكارێك‬ ‫بۆ توندوتیژی دەزانێت و لەم مەسەلەیە‬ ‫كەڵك وەردەگرێت و لە راگەیاندنەكانەوە‬ ‫باسی هەاڵواردنی رەگەزی دەكات‪ ،‬حكومەت‬ ‫بەم شێوەیە بۆ ترساندن و دڵەڕاوكێ لە نێو‬ ‫كۆمەڵگا كەڵك وەردەگرێت تا بیسەلمێنێت‬ ‫بێ حجابی هۆكاری ئەم مەسەلەیە و دواتر‬ ‫بە سزادان و هەڵوێست گرتن لە بەرانبەر‬ ‫بێ حجابەكاندا و هەاڵواردنی رەگەزی‬ ‫مەشروعیەت دەدات بە توندوتیژیەكانی خۆی‬ ‫و ژنان بانگهێشت دەكات بە حجاب و جل‬ ‫بەرگی پۆشراو‪.‬‬ ‫هەاڵواردنی رەگەزی ‪ ،‬شێوەی سیستماتیكی‬ ‫كۆماری ئیسالمی‬ ‫هەاڵواردنی رەگەزی لە زیندانەكانی كۆماری‬ ‫ئیسالمیدا نزیكەی‪ ٣٢‬ساڵە بوونی هەیە‪.‬‬ ‫ئەمە راستیێكە كە هەاڵواردنی رەگەزی‬ ‫لە زیندانەكانی كۆماری ئیسالمیدا لە سەر‬ ‫زیندانیان وەكوو كەرەستەیەكی زەخت‬ ‫خستنە سەری زیندانیان‪ ،‬بەتایبەتی بۆ‬ ‫زیندانیانی سیاسی و عەقیدەتی هەموو كات‬ ‫بەكار هێنراوە‪.‬‬ ‫هەاڵواردن لەوانەیە بۆ ئەشكەنجە و شكاندنی‬ ‫رۆحیەی زیندانی یا هەر هۆكارێكی تر‬ ‫بەكاربێت‪ .‬بە سەرنجدان بەوەیكە هەاڵواردن‬ ‫دەبێتە هۆی كاریگەریی خراپ لە سەر‬ ‫دەروونی قوربانیان و هەروەها قوربانی‬ ‫توشی شەرمەساری دەبێت لەم مەسەلەیە‪،‬‬ ‫هەر بۆیە زۆربەیان نایانەوێت قسە لەگەڵ‬ ‫راگەیاندنەكان بكەن و توشی خەمۆكی‬ ‫دەبن‪ .‬بەم حاڵەشەوە هەندێك بەڵگەی باور‬ ‫پێ كراو هەن كە قوربانیانی هەاڵواردنی‬ ‫رەگەزی لە زیندانەكانی كۆماری ئیسالمیدا‬ ‫نایاویانەتە بەردەستی ناوەندی مافی مرۆڤ‬ ‫لە ئێران‪.‬‬ ‫لە سەرەتاكانی ساڵی ‪١٣٦٠‬دا كۆماری‬ ‫ئیسالمی دەستی كرد بە سەركوتی بێ‬ ‫بەزییانەی نارازیان و هەزاران كەس بە‬ ‫دەستی هێزەكانی سپای پاسدارانە لە‬ ‫سێدارە دران‪ .‬لەو كاتەدا هەواڵگەلێكی‬ ‫زۆر و جیاواز لە ئەشكەنجە و بارودۆخی‬ ‫نەگونجاوی زیندان‪ ،‬دەست بەسەركردنی‬ ‫سەرەڕۆیانە و پێشێلكردنی سەرەكیترین‬ ‫بنەماكانی مافی مرۆڤ‪ ،‬باڵو كرایەوە و‬ ‫تۆمەتگەلێك لە سەر هەاڵواردنی رەگەزی بۆ‬ ‫سەر ژنان و هاوسەرگیریی زۆرەملێ و كاتیی‬ ‫لەگەڵ نیگابانەكانیان پێش لە سێدارەدان‬ ‫باڵو بوەوە‪ ،‬حسێن عەلی مۆنتەزێری‪،‬‬ ‫قایم مەقامی رێبەریی ئێران لە گەاڵرێزانی‬ ‫‪١٣٦٥‬دا لە نامەیێك بۆ خۆمەینی لە‬ ‫شەرحێك لە سەر كێشەكانی ئێران ئاماژەی‬ ‫بەو مەسەلەدا كە‪ :‬ئاخۆ دەزانی لە هەندێك‬ ‫لە زیندانەكانی كۆماری ئیسالمیدا كچانی‬ ‫گەنج بە زۆر دەستدرێژییان دەكرێتە سەر؟‬ ‫ئاخۆ دەزانی لە كاتی لێپرسینەوەی كچان لە‬ ‫ناشرینترین وشەكان كەڵك وەردەگیردرێت؟‬ ‫هەاڵواردن و توندوتیژی رەگەزی بەرنامە‬ ‫بۆ داڕێژیاوری حكومت هەر بەردەوامە و‬ ‫تەنانەت دوای هەڵبژاردنی ساڵی ‪١٣٨٨‬دا‬ ‫كەڕوبی لە نامەیەك بۆ رەفسەنجانی بە‬ ‫روونی باسی لە هەاڵواردن بەرامبەر بە كچان‬ ‫و كوڕانی دەستبەسەر كراو‪ ،‬كردبوو‪.‬‬ ‫لە كۆتاییدا‪ :‬ئەوەی دیارە ئەوەیە‪ ،‬كە بە‬ ‫هاتنە سەركاری كۆماری ئیسالمی لە ژێر‬ ‫ناوی ویالیەتی فەقیه‪ ،‬ئەو حكومەتە وەكوو‬ ‫گێژەڵۆكەیەكی ترسناك و قورس بوو‪ ،‬كە‬ ‫هەموو داراییە مەعنەوی و ئینسانیەكانی‬ ‫خەڵكی ئێرانی لە ناو برد و شتێكی بۆ‬ ‫نەوەی داهاتوو نەهێشتووەتەوە‪ .‬لە شێوانی‬ ‫چوارچێوەی بنەماڵەوە تاكوو تێكدانی‬ ‫ئەخالقی كۆمەڵگا‪.‬‬ ‫حكومەتێكی ئیدئۆلۆژیك و مەزهەبی كە لە‬ ‫ئیدئۆلۆژی شوڕشی خۆیدا شكستی هێناوە‪،‬‬ ‫كۆمەڵگاش لەگەڵ خۆیدا دەباتە نزمترین‬ ‫ئاستی بایەخە ئەخالقی و ئینسانیەكانەوە‪.‬‬ ‫هەڵوێست و كردەوەی كۆماری ئیسالمی لە‬ ‫بەرامبەر كردەوەی نائینسانی (هەاڵواردنی‬

‫رەگەزی) نەتەنیا كۆتاییەك بۆ ئەم رژیمە‬ ‫بێ بنەمایە نیە بەڵكوو خۆی بەردەوام بە‬ ‫پشت بەستن بە توندوتیژی‪ ،‬توندوتیژی‬ ‫لە پێناو هەاڵواردنی رەگەزیدا بە بێ‬ ‫پەناترین مرۆڤەكانی كۆمەڵگا دەسەپێنێت‬ ‫و لە كۆمەڵگادا باڵوی دەكاتەوە و ئەو‬ ‫كردەوەیەش بۆ نیشان دانی توانایی و‬ ‫بەرپرسیاریەتی خۆی بە نانەوەی ترس‬ ‫ودڵەراوكێ ئەنجام دەدات و قوربانیەكانی‬ ‫خۆی لە جلی تاوانباردا مەحكوم دەكات‬ ‫بە بەرزترین ئاستی سزادان‪ .‬لەم نێوەدا‬ ‫زیندانیانی سیاسی و رەخنەگرانی حكومەت‬ ‫لە قوربانیانی سەرەكی ئەو تەندوتیژیەن‪.‬‬ ‫روانینێك بۆ هەاڵواردنی رەگەزی لە ئیسالمدا‬ ‫بۆ سەر ژنان‬ ‫لە دینی ئیسالمدا ژن بە شێوەی بنەڕەتی‬ ‫وەكوو مرۆڤێكی تەواو و راستەقینە ناناسرێت‬ ‫و بەداخەوە مەجالی هەاڵواردن بۆ سەر ژنان‬ ‫بە شێوەی فەرمی لە نەریتی پەیغەمبەری‬ ‫ئیسالم و لە قورئاندا دەركراوە‪.‬‬ ‫لە ئایەی ‪٢٤‬ی سورەی نسادا بە روونی‬ ‫قورئان باسی لەوە دەكات‪ ،‬كە مەجالی‬ ‫ئەوە هەیە بەو ژنانەی كە بەدیل دەگیرێن‬ ‫تەنانەت ئەگەر هاوسەریشی ببێت‪ ،‬دەتوانن‬ ‫نزیك ببنەوە و دەستدرێژیی بكەنە سەر‪.‬‬ ‫ئەم ئایە بە بێ شەرمیەوە باس لەوە دەكات‬ ‫كە دەتوانن دەسدرێژی بكەنە سەر ئەو‬ ‫ژنانەی كە وەكوو كرێكار یان كۆیلە كارتان‬ ‫بۆ دەكەن‪ .‬تەنانەت لە شەڕدا ئەگەر ژن‬ ‫و پیاوێك كە هاوسەرن پێكەوە بەدیل‬ ‫بگیردرێن ئەوە دەبنە كۆیلە و خاوەنەكەیان‬ ‫دەتوانێت لەگەڵ ژنەكە بخەون یان باشترە‬ ‫وا بڵێین كە دەتوانێت دەسدرێژی بكەنە‬ ‫سەریان‪.‬‬ ‫لە ئایەی ‪٢٢٣‬ی سورەی بەقەرە بەڵگەی‬ ‫فەرمی بە پیاوان دراوە تا دەستدرێژیی بە‬ ‫هاوسەرەكەیان بكەن‪ .‬لەو ئایەدا بە روونی‬ ‫باس لەوە كراوە‪ ،‬كە ژانان مڵك و كێڵگەی‬ ‫پیاوانن‪ ،‬ئەمە بە گشتی روانینی ئیسالم بۆ‬ ‫سەر ژنان دەردەخات‪.‬‬ ‫لەو ئایەدا ژنان بە كێڵگەی پیاوان ناویان لێ‬ ‫دەبرێت و ئەم مەجالە بە پیاوان دەدرێت‪ ،‬كە‬ ‫هەر كات و بە هەر شێوەیەك كە بیانەوێت‬ ‫دەتوانن لەگەڵ ژنەكانیان پەیوەندی‬ ‫جنسیان هەبێت و لەو نێوەدا لە هیچ ئایە و‬ ‫حەدیسێك باس لە رەزایەتی ژنان نەكراوە و‬ ‫زۆر بە ئاشكرا مەجالی دەسدرێژی بە پیاوان‬ ‫دەدرێت‪ ،‬بۆ سەر هاوسەرەكەیان‪.‬‬ ‫ئەم باسە بە تەواوەتی ژن لە پیاویش ناوی‬ ‫لێ دەبرێت و ئەمە ئەسڵە بێ مێشكانە وایە‬ ‫كە ئەگەر ژن لە كاتی پێویست هاوسەرەكەی‬ ‫بە هەر هۆكارێك نەتوانێت یان نەیەوێت‬ ‫تەمكینی پیاوەكەی بكات‪ ،‬ئەوە بە شێوەی‬ ‫فەرمی لە زۆربەی مافەكانی ژن و مێردی‬ ‫خۆی بێبەش دەكرێت‪ .‬تەمكینی ژن لە‬ ‫پیاو بەشێوەی فەرمی هەاڵواردنی رەگەزیە‬ ‫لە نێو بنەماڵەدا و لە روانگەی ئیسالمەوە‬ ‫هاوسەرگیری تەنیا بۆ گەیشتنی پیاوەكەیە‪،‬‬ ‫بە ئارامشی جنسی‪.‬‬ ‫پەغەمبەری ئیسالم كە ‪ ٥٦‬ساڵ تەمەنی‬ ‫هەبوو‪ ،‬لەگەڵ عایشەیەك كە ‪ ٧‬یا ‪ ٩‬ساڵی‬ ‫تەمەن هەبوو پەیوەندیی جنسی گرت و‬ ‫ئەمە نموونەیەكە بۆ سەر هەڵسوكەوتی‬ ‫ئیسالم بەرانبەر بە مندااڵن‪.‬‬ ‫هەروەها كە دەزانین یەكێك لە گرنگترین‬ ‫سەرچاوەكانی ئیسالم نەریتی محمەد بنی‬ ‫عەبدەوڵاڵیە‪ ،‬ئەوەیكە چۆن هەڵسوكەوتی‬ ‫كردووە و هەڵسوكەوتی ئەو سەرچاوەی‬ ‫یاسادانانە لە ئیسالمدا‪.‬‬ ‫كاتێك كە رێنوێنی ئیسالم دەست دەداتە‬ ‫ئازاری مندااڵن ئەوە جێگای سەرنج نیە‬ ‫كە خۆمەینی نزیك بونەوە و هەوەسرانی‬ ‫لەگەڵ منداڵی شیر خۆرەیش بە گۆنجاو‬ ‫دەزانێت(لە كتێبی تحریر الوسیلەدا)‪ .‬بە‬ ‫زمانێكی ساكارتر‪ ،‬لە ئیسالمدا تەنانەت‬ ‫ئازار و هەاڵواردن بۆ سەر مندااڵن بە كارێكی‬ ‫ناشایست نازانرێت و یاسایی ناوی لێ‬ ‫دەبەن‪ ،‬ئەمەش لە كاتێكدا لە یاسای مافی‬ ‫مرۆڤدا نزیك بونەوە لە مندااڵن تەنانەت بە‬ ‫رەزایەتی خۆشیەوە كارێكی نەشیاوە و بە‬ ‫هەاڵواردنی رەگەزی ناوی لێ دەبرێت‪ ،‬لە بەر‬ ‫ئەوەی منداڵ لە بواری عەقڵ و بڕیاردانەوە‬ ‫نەگەیشتووەتە ئەو ئاستەی لە مەسەلەی‬ ‫نزیك بونەوە و هەاڵواردن و پویوەندی‬ ‫جنسی تێبگات و عەقڵی لەو ئاستەدا نیە‪،‬‬ ‫كە بۆ ئەم پەیوەندییە رەزامەندیی دەرببڕێت‬ ‫یان نە‪.‬‬

‫تایبەتە بە یادی هاوڕێیانی‬ ‫گیانبەختکردوی کۆمەڵە‬

‫بەرز وبەرێز بێت یادی‬ ‫هاورێ «نەسرین حەسەن‬ ‫خاڵی» پێشمەرگەی وشیار‬ ‫و دڵسۆزی كۆمەڵە‬ ‫هاورێ «نەسرین حەسەن خاڵی» ساڵی‬ ‫‪ ١٣٤٣‬هەتاوی لەشاری مهاباد لەدایك‬ ‫بووە‪ .‬هەر لەو شارە چوو‪ ،‬مەدرەسە‌و‬ ‫لە رەوتی خەباتی جەماوەری ساڵەكانی‬ ‫‪ ٥٧-٥٦‬دا لەگەڵ چەمكی سیاسی‬ ‫تێكەاڵو بوو‌و هەڵسووڕاوانە لە تەواوی‬ ‫خۆپیشاندان‌و متینگ‌و بە گشتی خەباتی‬ ‫كۆمەاڵنی خەڵكی ئەو شارە لە دژی‬ ‫رژیمی پەهلەوی بەشداری كرد‪.‬‬ ‫لەجەریانی راپەرینی ساڵی ‪٥٧‬دا گەلێك‬ ‫دەرسی بە نرخی تێكۆشان فێر بوو‌و‬ ‫لەگەل زانستی ماركسیزم ئاشنا بوو‌و‬ ‫ساڵی ‪ ٥٩‬ڕاستەوخۆ لەگەڵ تەشكیالتی‬ ‫كۆمەڵە پەیوەندی گرت‌و بەشێوەی‬ ‫نهێنی لە پەیوەند لەگەڵ كۆمەڵەدا‬ ‫هەڵسوڕانی شۆرشگێڕانەی خۆی درێژە‬ ‫پێدا‌و لە تەشكیالتی ناوشاردا سازمان‬ ‫درا‪ .‬بەشوور وشەوقەوە ئەركە پی‬ ‫سپێردراوەكانی خۆی بەرێوە دەبرد‌و‬ ‫بەردەوامیش لە بردنە سەری پلەی‬ ‫وشیاری سیاسی چینایەتی خۆیدا‬ ‫تێدەكۆشا‪ .‬دوای ماوەیەك كاركردن‬ ‫هاورێ نەسرین لەالیەن جاسوسەكان‌و‬ ‫هێزە سەركوتگەرەكانی جمهوری‬ ‫ئیسالمی یەوە كەوتە ژێر چاودێری‬ ‫وتەعقیب‪ ،‬وە چەندین جار ویستیان‬ ‫بیگرن كە بۆیان نەگونجا‪.‬‬ ‫سەرئەنجام بەهۆی ناسینی لە الیەن‬ ‫بەكریگیراوانی رژیمەوە درێژەدان بە‬ ‫تێكۆشانی سیاسی لە نێو چاردا بۆی‬ ‫ئیمكانی نەبوو‌و بە ریزی پێشمەرگەی‬ ‫كۆمەڵە لە ناوچەی مەهاباد پەیوەست‬ ‫بوو‪ .‬سەرەتا لە گوردانی ‪٢٤‬ی مهاباد‬ ‫سازمان درا‪ .‬لەو مەیدانەش لە خەباتی‬ ‫شۆرشگیرانەدا شێلگیر‌و لێبراوانە خەباتی‬ ‫خۆی دەست پێكرد‌و لەگەڵ هاوڕێیانی‬ ‫پەیوەندییەكی نزیك‌و گەرمی دامەزراند‪.‬‬ ‫لە جەریانی جڵەوی پێشمەرگەكاندا‬ ‫لەناوچەی مهاباد‪ ،‬بۆ تەبلیغ لەناو‬ ‫زەحمەتكیشان دا تێكۆشەروبە دەربەست‬ ‫بوو‪ .‬هەمیشە به شوور وشەوقەوە‬ ‫بە پێشوازی كارەكانەوە دەچوو‪ .‬لە‬ ‫مەیدانی كار‌و باری هونەریش دا دەست‌و‬ ‫پەنجەی هاوڕێ نەسرین رەنگین بوو‌و‬ ‫وێنەی جوان‌و بەهەستی دەخوڵقاند‪.‬‬ ‫سەرەتای پاییزی ساڵی ‪ ٦٤‬لەگوردانی‬ ‫‪٢٢‬ی ورمێ دا سازمان درا‪ ،‬بەورەیەكی‬ ‫بەرز‌و ئیرادەیەكی پتەوەوە بۆ كار لە‬ ‫ناو زەحمەتكیشانی شیمالی كوردستان‬ ‫خۆی ئامادە دەكرد‪ .‬لەو ماوە كورتەدا‬ ‫كە لەگەڵ هاوڕێیانی گوردانی ‪٢٢‬ی ورمێ‬ ‫بوو ماندوویی نەناسیی‌و دڵسۆزیی خۆی‬ ‫لە پێناو تەشكیالت‌و زەحمەتكیشاندا‬ ‫دەرخستبوو‪.‬بەداخەوە هاورێ نەسرین‬ ‫لە رەوتی شەڕی ناوخۆییدا‪ ،‬رۆژی ‪٢٨‬ی‬ ‫مانگی خەزەڵوەری ساڵی ‪ ١٣٦٤‬هەتاوی‬ ‫‪ ٦٤‬مەرگەوەری باكووری كوردستان‬ ‫گیانی لە پیناو بەرگریی لە ئازادی‌و‬ ‫گەیشتن بە سۆسیالیزم بەخت كرد‪.‬‬ ‫یادی هاوڕێ «ئەسرین حەسەن خاڵی»‬ ‫بە درێژەدان بە رێگای پێرۆزی ڕێز لێ‬ ‫دەگرین‬

‫‪4‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )72‬ساڵی هەشتەم‪2015/3/15 ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫وتووێژ‬

‫وتووێژێک سەبارەت بەئاستەنگەكان بەردەم بزوتنەوەی ژنان لە ئێران‌‬ ‫ئا‪ :‬ئایدا محەمەدی‬ ‫ئەمڕۆكە بزوتنەوەی ژنان لە‬ ‫سەرتاسەری جیهان بە شێوەیەكی‬ ‫بەرینتر دێتە مەیدان‌و تێدەكۆشێت بۆ‬ ‫بەدەستهێنانی مافەكانی‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫هێشتا ئاستەنگەكانی بەردەم ژنان هەر‬ ‫لەسەر جێی خۆیەتی‪ ،‬بەاڵم ئەوەی‬ ‫هیوا دەبەخشێت دەركەوتن‌و خۆنواندنی‬ ‫ژنانی چاالك‌و پیاوانی یەكسانیخواز‌و‬ ‫پێشكەوتنی بزاوتی ژنان لە ناوچەكەدایە‬ ‫كە گوڕوتین دەبەخشێتە هەڵسووڕاوانی‬ ‫ئەم بوارە بۆ گەیشتن بە دۆخێكی‬ ‫شیاوو بەرابەر‪.‬‬ ‫دیمانەیەكمان پێكهێناوە لەگەڵ‬ ‫«مریەم بالەنگی» چاالكی مافەكانی‬ ‫ژنان لە بابەت دۆخی بزوتنەوەی ژنان‬ ‫لە ئێران‌و ئاستەنگەكان‌و رۆڵی ژنی‬ ‫كورد لە بەرەوپێشچوونی بزوتنەوەی‬ ‫یەكسانیخوازانە لە ناوچەكە‪.‬‬ ‫ئایدا محەمەدی‪ :‬ئێوە بە چ شێوەیەك‬ ‫دەڕواننە بزوتنەوەی فێمێنستی لە ئێران؟‬ ‫مریەم بالەنگی‪ :‬هەر روانینێك لە‬ ‫رۆژئاوا دێتە ناوەندی سیاسەت و‬ ‫جوگرافیای رۆژهەاڵتی ناوەڕاست لە‬ ‫پێناو حكوومەتە كاپیتالیستەكانی‬ ‫ئیسالمگەرا ئاڵ‌وگۆڕیان بەسەردا دێت‌و‬ ‫هەر ئەم شێوە داسەپێندراوە بە ناوی‬ ‫مۆدیرنیزمی ئایینی‪ ،‬بە تایبەت لە بواری‬ ‫ژنان كاریگەری زۆرتری هەیە‪ .‬بۆیە‬ ‫فێمێنیزمیش بابەتێكی جیا لەم مەسەلە‬ ‫نیە‌و بابەتێكی پەیوەندیدارە‪ .‬كاپیتالیزم‬ ‫كەڵكی لە مەسەلەی ژنان وەرگرتووە و‬ ‫وەك ئامرازێك بۆ بەهێزكردنی خۆی‪،‬‬ ‫ناڕەزایەتی ژنان دەقۆزێتەوە‪.‬‬ ‫لە كۆمەڵگای ئێران قەیرانێك بوونی‬ ‫هەیە كە تێگەیشتن سەبارەت بە رەوتی‬ ‫یەكسانی‌و ئازادیخوازی فێمێنێستی‬ ‫دەگۆڕێت بۆ ناتێگەیشتن‪ .‬خواستی‬ ‫ئازادی‌و یەكسانیخوازی ژنان‌و تێكۆشانیان‬ ‫بۆ بەدەستهێنانی مافەكانیان‪ ،‬ناچاریان‬ ‫دەكات وەك كەرەسەیەك كەڵك لە‬

‫مریەم بالەنگی‬ ‫ژنبوونی خۆیان وەربگرن‪ .‬بۆ وێنە پاش‬ ‫پەسەندكردنی یاسای وەك هاوسەرگیری‬ ‫لەگەڵ ( فرزند خواندە ) یان مافی بوونی‬ ‫هاوكات چوار هاوسەری ژن بۆ پیاوان‪،‬‬ ‫ژنان لە نێو ئێران لە ناڕەزایەتیەكی دژی‬ ‫ئەم یاسا كۆن‌و سەدە ناوەڕاستیانە دەست‬ ‫دەدەنە دەربڕین بە شێوەی ئازادی شاراوە‬ ‫یان خۆرووتكردنەوە‪ .‬ئێست قوواڵیی‬ ‫كارەساتەكە لێرە دەردەكەوێت كە ئەو‬ ‫ژنانەی لە دەرەوەی ئێران‌و لە واڵتانی‬ ‫رۆژئاواییدان‪ ،‬لەبەردەم باڵوێزخانەكانی‬ ‫ئێران خۆیان رووت دەكەنەوە!‬ ‫ئەم هەوڵە بەرهەمی دلێریەكی تێكەڵ‬ ‫بە گیڵیە‌و زۆرتر دەكرێ لە شێوەی‬ ‫چاوی‬ ‫دواكەوتووانە‬ ‫كردەوەیەكی‬ ‫لێبكرێت‪ .‬لێرەدا پرسیارێك دێتە ئاراوە‪،‬‬ ‫ئایا بە شێوەی زانستی‌و واقیعی رێكارێكی‬ ‫دیكە بۆ خەبات بوونی نیە؟‬ ‫ناڕەزایەتی دژی بە كەرەسە چاولێكردنی‬ ‫ژنان بە كەڵك وەرگرتن لەگەڵ بە‬

‫هەشتی مارس و پرسی ژن وەکوو «ژن» یان‬ ‫وەکوو مرۆڤێک لە بەرانبەر مرۆڤێکی کە؟!‬ ‫«ئەرسەالن چەڵەبی» بۆکان‬ ‫هەموو ساڵێک لە مانگی ڕەشەمە لەگەڵ بۆنەیەک بە ناوی «هەشتی مارس»‬ ‫بەرەوڕوو دەبینەوە کە تەنیا و تەنیا لە چوارچێوەی چەند پەیام و مەسێجی‬ ‫پیرۆزبایی دا بەرتەسک دەبێتەوە‪.‬‬ ‫ئەوە لە کاتێکدایە کە بارودۆخی ژنان لە کۆمەڵگای کوردستان رۆژ بە‬ ‫ڕۆژ بەرەو قۆناغێکی ناکستر و ئەستەمتر دەچێ‪ ،‬واتە هیچ بەرنامەیەک و‬ ‫بۆنەیەکی تایبەت لەو رۆژە دا نایەتە ئاراوە و تەنیا لە جەغزێکی تەنگەبەری‬ ‫پیرۆزباییەکی ئاسایی دا کۆتایی پێ دێت کە جێی تێڕامانە زۆرتر لە الیەن‬ ‫پیاوەکانەوە هەڵوێستەکان بەرجەستە دەبێتەوە‪ .‬پرسی ژن لە کۆمەڵگای‬ ‫ئێمەدا بە سەر چەند بەرەی جۆراوجۆر دابەش بووە و هەر کەسە و بەرەی‬ ‫لە ڕوانگەی تاکەکەسی و ئەزموونی ژیانی خۆیەوە چاو لە پرسی ژن دەکا کە‬ ‫ئەوە تەنیا ئاوەکە لێڵ دەکا و هیچ یارمەتییەک بەو بابەتە نادا‪.‬‬ ‫بابەتێک کە لێرەدا زۆر گرینگە و رەنگە زۆرمان بیزانین و تا ئێستا باسمان‬ ‫نەکردبێ ئەوەیە کە زۆربەی ژنەکانی ناو کۆمەڵگای ئێمە کێشە و پرسی ژن لە‬ ‫ناو هەندێک بابەتی دوور لە راستی پێناسە دەکەنەوە‪ ،‬واتە بەشێکی زۆر لەو‬ ‫تاکانە ئەوە کە لە بەرابەر بایەخ و بیر و باوەڕەکانی پیاو وەستانەوە‪ ،‬خەباتێکە‬ ‫لە ڕاستای مافی ژن‪ ،‬هەم پیاو و هەم ژن خاوەنی هەندێک تایبەتمەندی و‬ ‫بیر و باوەڕن کە ئەو تایبەتمەندییانە تەنیا و تەنیا لە ناو کەسایەتی ژن یان‬ ‫پیاو دا جوانە و جێگە دەگرێ و پێویستە هەر دوو الش ڕێز لەو تایەتمەندی‬ ‫و بیر و باوەڕە بگرن‪.‬‬ ‫من الم وایە ژن کاتێک کە هاتە ناو گۆڕەپانی پرس و کێشەی ژن‪ ،‬دەبێ بە‬ ‫پێی تایبەتمەندی و بیر و باوڕ و بابەتە زاتییەکان هەڵوێست بگرێ‪ ،‬نەک‬ ‫ئەوەی کە بە شێوەیەکی توندڕەوانە بەرهەڵستی بایەخەکانی پیاو بێتەوە و‬ ‫وا هەست بکا کە کارێکی شیاوی کردووە‪ .‬ئاشکرایە کە بەشێک لە خەباتی‬ ‫پرسی ژن زۆر جار بەرەورووی پیاو دەبێتەوە بەاڵم بە شێوەیەکی مەنتقی و‬ ‫دوور لە هەر چەشنە کارێکی ناشیاو‪ ،‬زۆر بە ئاسانی دەتوانێ بەرهەڵستی ئەو‬ ‫بابەتانە بێتەوە کە لێی زەوت کراوە و بە پێی عورف و سوننەتی کۆمەڵگا‬ ‫لێی قەدەغە کراوە‪.‬‬ ‫ژن هەتا کاتێک لە پرسی خۆیدا خۆی وەکوو ژن بێنێتە ئاراوە رەنگە بە باشی‬ ‫سەرکەتوو نەبێ و بەردەوام قۆناغەکە ناسکتر و ئەستەمتر دەکاتەوە‪ ،‬من الم‬ ‫وایە ژن دەبێ وەکوو مرۆڤێک بێتە ناو گۆڕەپانی پرسی ژنەوە و ئەو پرسیارە‬ ‫بەرەورووی کۆمەڵگا بکاتەوە کە بۆ ئەو مرۆڤە «واتە ژن» بە نیسبەت ئەو‬ ‫مرۆڤەی کە «واتە پیاو» لە مافە مرۆڤایەتییەکان بێبەشە و بەرابەر نییە!؟‬

‫دەست ژنان لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪.‬‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاست لەگەڵ دیاردەی‬ ‫دواكەوتوویی ئایینی دەستەویەخەیە كە‬ ‫لە الیەن دەوڵەتە ئیسالمیەكانەوە بەهێز‬ ‫دەكرێن‪ ،‬بە جۆرێكە ئەم فێمێنیزمە‬ ‫ئازایخوازە تووشی گۆڕانكاری جیددی‬ ‫دەبێت‌و گەلێك جار وا نیشان دەدات كە‬ ‫گوایە شۆڕشێكی فیكری لەم بزوتنەوەدا‬ ‫روویداوە‪ .‬ژن حاشا لە هەموو پێكهاتەی‬ ‫ژن بوونی خۆی دەكا‌و دژی خۆی شۆڕش‬ ‫دەكات‌و ئەمەش وەكوو خەبات دژی‬ ‫جۆری نیگای پیاو بەرانبەر ژن وێنا‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫بەمجۆرە یەكسانی مانایەكی تەواو‬ ‫ناڕاست بە خۆوە دەگرێت‌و تێیدا هەست‌و‬ ‫خۆشەویستی ژنان دەبێتە دژە بایەخ‪.‬‬ ‫كێشەی دووهەمیش ئەوەیە كە دژە‬ ‫بایەخ دووپات‌و چەند پات دەبێتەوە‌و‬ ‫دژە ئاڵۆزی دەكاتە ئاڵۆزی‪ .‬بۆیە دوو‬ ‫بەرهەمی زانستی ئەم هەڵە تێگەیشتنە‬ ‫دەبنە‬ ‫یەكەم‪ :‬شۆڕشی رەتكردنەوە‬ ‫دووهەم‪ :‬گۆڕانی دژە ئاڵۆزی بە ئاڵۆزی‪.‬‬

‫كەرەسەكردنی جەستەی ژن وەك‬ ‫خۆدەرخستنی رووت‪ ،‬جۆرێك گاڵتە‌و‬ ‫سەرقاڵكردنی مێشكی ماندووی ژن لە‬ ‫دەست ستەم‌و هەاڵواردن‌و توندوتیژی ژنی‬ ‫ئێرانیە كە لە الیەن دەزگاكانی دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمی ئێران لە دژی بزوتنەوەی ژنان‬ ‫كەڵكی لێوەردەگیردرێت‪.‬‬ ‫گەشەی فێمێنیزمی ئیسالمگەرا بە جۆرێك‬ ‫لێكدانەوەی هێرمۆنۆتیكی یەكسانی‬ ‫ئیسالمی ژن‌و پیاو كە گەورەرترین زەربەی‬ ‫لە رەوتی یەكسانیخوازی لە ئێران داوە‪.‬‬ ‫تاكتیكی كۆماری ئیسالمی بەمشێوەیە‪،‬‬ ‫گرفتێك كە ناتوانین چارەسەری بكەین‬ ‫لە رووبەڕێكی دیكەوە ناوەرۆك‌و هێماكەی‬ ‫دەگۆڕین‪ .‬هەر جۆرە ناڕەزایەتی یان‬ ‫پرسیارێك لە بواری یەكسانیخوازی ژنان‪،‬‬ ‫لە الیەن كۆماری ئیسالمی بە پرسیارێكی‬ ‫ئایینی هەڵدەواسرێت‪ ،‬دواتر وەاڵمی‬ ‫ئەو پرسیارە یان ناڕەزایەتیە لە نێو‬ ‫پێكهاتەی پاراستنی یاسا ئیسالمیەكان‬ ‫لێك دەدرێتەوە‪ .‬ئێمە فێربووین مێشكی‬ ‫خۆمان بە ئایین هێور بكەینەوە‌و ئەمەش‬ ‫بە واتای خواردنی ژارە لەنێو پەرداخێكی‬ ‫زێڕین‪.‬‬ ‫یەكسانی رەگەزی‪ ،‬مافی خاوەندارێتی لە ئایدا محەمەدی‪ :‬كەواتە بە بڕوای ئێوە‬ ‫منداڵ‪ ،‬توندوتیژی بنەماڵەیی‪ ،‬یەكسانی دەوڵەتانی ئیسالمی لە گەشانەوە‌و‬ ‫حەقدەستی كار‪ ،‬دەستدرێژی جینسی‪ ،‬بەهێزكردنی ئەم هەڵە تێگەیشتنە رۆڵی‬ ‫هەاڵواردنی رەگەزی لە ریزی ئەو گرفت‌و كارایان هەیە؟‬ ‫لەمپەرانەی بەردەم ژنان لە ئێرانە كە مریەم بالەنگی‪ :‬دەوڵەتانی ئایینی لە‬ ‫وەاڵمەكەی تەنیا لە چوارچێوەی ئایین ناوچەكە وەك كۆماری ئیسالمی ئێران‬ ‫بە كەڵك وەرگرتن لەو یاسا حقووقی‌و‬ ‫دەدرێتەوە‪.‬‬ ‫كۆمەاڵیەتیانەی كە خۆیان دایانڕشتووە‬ ‫ئایدا محەمەدی‪ :‬بەرهەمی زانستی ئەم بە شێوەی واقیعی ئەگەری یەكسانی‬ ‫شێوە هەڵە تێگەیشتنە لە ئێران چی لە ژن دەسێننەوە‪ .‬لێكۆڵینەوەی‬ ‫دیالیكتیكی دروستبوونی یەكسانی‬ ‫بووە؟‬ ‫مریەم بالەنگی‪ :‬هەر هەڵە تێگەیشتنێك بە شێوەی زانستی‌و بنەمایی‪ ،‬بوونی‬ ‫بەرهەمێكی زانستیش لەگەڵ خۆی ئەگەری بەرابەری ئابووری‌و سیاسی‌و‬ ‫دێنێتە ئاراوە كە ئەویش دەبێتە هۆی مەدەنی بۆ ژنان‌و پیاوان لە كۆمەڵگا‬ ‫دروستبوونی كردەوەیەكی هەڵە كە دەبێتە پێویستیەكی گرینگ‌و هەر لەم‬ ‫ئەگەر بەردەوام بێت‪ ،‬دەبێتە هۆی سۆنگەوە كە بەدەستهێنانی ئەم مافانە‬ ‫ئاڵۆزیەكی گەورە‪ .‬فێمێنیستێك كە دژی لەگەڵ بنەماكانی كۆماری ئیسالمی‬ ‫بەرژەوەندیەكانی خۆی دەجووڵێتەوە‪ ،‬ناتەبایە‪ ،‬بۆیە ئێمە ئێستاكە لەگەڵ ئەم‬ ‫دیاری فێمێنیزمی رۆژئاوایی كە لە دژی راستیە بەرەوڕووین‪ .‬لەم نێوەدا تاكتیكی‬ ‫خواستە بنەڕەتیەكانی ژنان دەگاتە دەوڵەت ئەوەیە كە‪ .‬یەكەم‪ :‬گرفتەكەی‬

‫كارەساتی گوردانی‪..‬‬ ‫هاوڕێیانی گوردانی شوان رێگای دەشتاییان‬ ‫هەڵبژارد و هاتن بەرەو الی گۆندێك بەناوی‬ ‫«عەنەب» و كاتێ گەیشتنە ئەو گۆندە‌‪،‬‬ ‫ئاگاداربوون‪ ،‬كە هێرشەكە بەرباڵوتر بووە لەوەی‬ ‫كە پێشبینی دەكرا و لە هێرشێكی كوت و پڕدا‬ ‫هێزەكانی كۆماری ئیسالمی بەهاوكاری هێزەكانی‬ ‫بەرەی كوردستانی‪ ،‬بەشێكی زۆر لە ناوچەكەیان‬ ‫گرتبوو و پردی سەرەكی رێگای پاشەكشە‪ ،‬كە‬ ‫سەید سادقی بە هەڵەبجە دەبەستەوە (واتە‬ ‫پردی زەڵم) خاپووركرابوو‪ .‬بە رووخانی ئەو پردە‬ ‫رێگایەك نەدەما غەیری ئەوەی كە لە دەریاچەی‬ ‫دەربەندیخان بپەڕنەوە‪.‬‬ ‫هێزێكی یەكجار زۆری ئەرتەشی عێراق لەو‬ ‫ناوچەیە باڵوەی پێ كرابوو و هاوڕێیانی گوردانی‬ ‫شوان‌ پێشبینی دەكەن كە پردێكی كاتیی لە‬ ‫شوێنێكی چۆمی سیروانەوە لێبدرێ و ئەوانیش‬ ‫بتوانن كەڵكی لێوەربگرن‪ .‬هەر بۆیە رێگاكەی‬ ‫خۆیان درێژە دەدەن بەو هیوایەی كە رێگایەك‬ ‫بۆ پاشەكشێ بكرێتەوە‪ ،‬هەر بۆیە دەڕۆن‬ ‫بەرەو شارۆچكەیەك بە ناوی «سیروان» یان‬ ‫«دۆجەیلە» كاتێك ئاگادار دەبن كە دەوروبەری‬ ‫ئەو شارۆچكەیەش شەڕی تێدایە و هێزەكانی‬ ‫كۆماری ئیسالمی خۆیان گەیاندۆتە ئەو شوێنەش‬ ‫ناچار دەبن بچنە ناو شارۆچكەكە و لەوێش‬ ‫بە نهێنی لە چەند ماڵدا خۆیان بشارنەوە تا‬ ‫دەرفەتێكی باشتر بۆ دەربازبوون بدۆزنەوە‪.‬‬ ‫ئەو رۆژە تا ئێوارە دەمێننەوە و لە چەند ماڵدا‬ ‫خۆیان حەشار دەدەن‪ ،‬بەاڵم ئەو مانەوەیان‬ ‫هاوكاتە لەگەل ئەوەی كە تەواوی ناوچەكە‬ ‫بۆمبارانی شیمایی دەكرێ و بەشێك لە گاز و‬ ‫ژەهرێك كە لەو ناوچەیە باڵو ببۆوە‪ ،‬روو لە ناو‬ ‫شارۆچكەی سیروانیش دەكا و هاورێیانی ئێمەش‬ ‫ژاراوی دەبن‪ ،‬بەشێكیان بە تووندی و بەشێكیان‬ ‫بە سووكی‪ .‬لە الیەن كومیتەی ناوچەوەی سنەوە‬ ‫بە بیسیم پەیوەندییان پێوە دەكرێ و رێنوێنی‬ ‫دەكرێن بۆ ئەوەی كە بڕۆن بەرەو شوێنێك لە‬ ‫دەریاچەی دەربەندیخان تا لەوێیەوە بە بەلەم‬ ‫بپەڕێنەوە‪ ،‬ئەو هاوڕێیانە بەهۆی ئەوەی كە‬ ‫لە ناوچەكەدا شەڕ بوو ناچار دەبن راوەستن‬ ‫تا ئێوارە كە تۆزیك هەوا تاریك بیت‪ ،‬بەرەو‬ ‫دەریاچە وەڕێكەون‪ .‬رێگای شارۆچكەی سیروان‬ ‫تا دەگاتە ئەو شوێنەی كە قەرار بوو لەوێ كاری‬ ‫پەڕینەوەكەیان رێكبخرێ‪ ،‬نزیكەی دوو كاتژمێر‬ ‫دەبوو‪ ،‬بەاڵم ئەوان لە بەر ئەوەی كە یەكەم بەو‬

‫گازە ژەهراویی ببوون‪ ،‬دووهەمیش رێگاكە شارەزا‬ ‫نەبوون‪ ،‬ئەو رێگا دوو كاتژمێریەیان بە (‪)7‬‬ ‫كاتژمێر تێپەڕ كرد و لە ئاكامدا نەیانتوانی خۆیان‬ ‫بگەیننە لێواری دەریاچەكە و ئەو شوێنەی كە‬ ‫بڕیار بوو بەلەمەكانی پشتیوانی‌ بڕۆنە شوێنی‬ ‫دیاریكراو‪.‬‬ ‫لەو بەری دەریاچەكەوە گوردانێكی تری ناوچەی‬ ‫سنە و ژمارەیەك لە هاوڕێیانی پەیوەندییەكانی‬ ‫كۆمەڵە لە عێراق لە سەر لێواری ئاوەكە چووبوون‬ ‫بە هانایانەوە و هەوڵیاندابوو كە پێویستییەكانی‬ ‫دەربازبوونیان بۆ ئامادەكەن‪ ،‬هاوڕێیانی بەرپرس‬ ‫بڕیار دەدەن كە بەلەمێك بنێرنە ئەوبەر و كەسی‬ ‫شارەزاشیان لەگەڵ بێ تا بتوانن رێنوێنییان بكەن‬ ‫و بیانگەیننە لێواری دەریاچەكە و دەربازیان‬ ‫بكەن‪ .‬تەنیا نزیكەی (‪ )20‬خولەك یان نیو‬ ‫سەعاتیان مەودا مابوو كە خۆیان بگەیننە سەر‬ ‫لێواری ئاوەكە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی تاریك بوونی كەش‬ ‫و هەوا‪ ،‬بۆیان نەدەدۆزرایەوە‪ )5( .‬پێشمەرگە لە‬ ‫بەلەمێكدا بەرەو ئەوبەری ئاوەكە رێكەوتبوون‪،‬‬ ‫بەاڵم لەو مەودایەدا هێزەكانی كۆماری ئیسالمی‬ ‫خۆیان گەیاندبووە لێواری دەریاچەكە و ئاگاداری‬ ‫نزیكبوونەوەی ئەو بەلەمە دەبنەوە‪.‬‬ ‫پێش ئەوەی كە بەلەم بگاتە قەراغ ئاوەكە‪،‬‬ ‫تەقەی لێدەكەن و (‪ )4‬هاورێ سەرنشینی‬ ‫بەلەمەكە گیان بەخت دەكەن و یەك كەسیان‬ ‫بە دیلی دەگیردرێ‪ .‬كاتێك روون دەبێتەوە‬ ‫كە كاری ئەو بەلەمە بە ئاكام نەگەیشتووە و‬ ‫ئیمكانی ئەوەی كە هاورێیان خۆیان بگەیەننە‬ ‫قەراغ ئاوەكە‪ ،‬دیسان هەوڵدەدەن جاریكی دیكە‬ ‫رێنوێنییان بكەن و لە رێگای بێسیمەوە ئامادەیان‬ ‫بكەن بۆ ئەوەی كە خۆیان بگەیەننە شوێنێكی‬ ‫تر لە قەراغ ئاو‪ )10( ،‬بەلەم لەمبەر ئاوەوە‬ ‫بۆ عەمەلیاتی پەڕینەوەیان ئامادە كرابوو‪ .‬هێزی‬ ‫یارمەتیدەر ئامادە ببوو تا بە تەقەكردن رێگای‬ ‫پەرینەوەی هاوڕێیان خۆشكات‪ ،‬لەوكاتەدا هاوڕێ‬ ‫«شۆكێ خەیر ئابادی» بە بێسیم فەرماندەی‬ ‫هێزەكانی كۆمەڵە‪ ،‬لەوبەری ئاو ئاگادار دەكاتەوە‬ ‫كە بەشێك لە هێزەكانمان لەگەڵ دوژمن دەرگیر‬ ‫بوون‪ .‬ئەو دەرگیرییە ماوەیەك بەردەوام‬ ‫دەبێ‪ ،‬دوای ماوەی نیو سەعاتێك‪ ،‬رەنگە‬ ‫كەمتر یان زۆرتر‪ ،‬پەیوەندی لەگەڵ فەرماندەی‬ ‫گوردان دەپچڕێ‪ .‬بەمجۆرەیە كە ئیتر ئاخرین‬ ‫وتەكانی هاوڕێیانی فەرماندەی ئەمبەر و ئەوبەر‬ ‫بەیەكەوە هاتوچۆ دەكات و دوای ئەوە ئیتر هیچ‬ ‫پەیوەندییەك بە گوردانی شوانەوە نامێنێ‪.‬‬ ‫رووداوەكان كەم كەم و بە پێی زەمان روون‬ ‫بوونەوە‪ .‬هاوڕێیانی گوردانی شوان كە ناتوانن‬ ‫بگەنە سەر لێواری دەریاچەكە‌و شەو دەبێ و بە‬

‫پێكهێناوە‬ ‫دووهەم‪:‬‬ ‫نیشاندەدات‬ ‫سێیەم‪ :‬پاڵ بە ژنانەوە دەنێت كە ب‬ ‫رزگاركردنی خۆیان پەنا ببەنە بەر یاسای‬ ‫ئایینیەكان‪.‬‬ ‫دواتریش لە بەرانبەر ناڕەزایەتی‌و شەپۆلی‬ ‫ناهۆمێدی دوو بابەتی (مەسەلە)‌و‬ ‫(گرفت) بە رێگە چارەیەكی ئایینی‬ ‫چارەسەر دەكات‌و بەمشێوە رێڕەوی‬ ‫بزوتنەوەكە دەگۆڕێت‪.‬‬ ‫رێگە‬

‫چارەی‬

‫هەڵەش‬

‫ئایدا محەمەدی‪ :‬ئایا روانگەی ئێوە‬ ‫بەرانبەر رەوتەكانی فێمێنیزم پاش‬ ‫ئاشناییتان لەگەڵ حیزبە كوردیەكان‬ ‫گۆڕانی بەسەردا هاتووە؟‬ ‫مریەم بالەنگی‪ :‬من مێژووی ئەم گۆڕانە‬ ‫لە مانای فێمێنیزمی بەالڕێدا براو لەگەڵ‬ ‫فێمێنیزمی راستەقینە لە رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست لە نێو دڵی گۆڕانكاریەكانی‬ ‫كوردستان دەبینم‪ .‬چونكە ژن رۆڵی‬ ‫ژنێكی خۆرووتكردەوەی ناڕازی دەبێتە‬ ‫ژنێكی پێشمەرگەی چەك لە شان‌و تووڕە‬ ‫لەستەم‌و نایەكسانی كە كەڵك وەرگرتنی‬ ‫كەرەسەیی لە خۆی‪ ،‬بە یارمەتی چەك‬ ‫دەكاتە وزەو توانایی بۆ بەگژداچوونەوەی‬ ‫هەاڵواردن‪.‬‬ ‫لەوێوە كە هەر گۆڕانێكی بنەڕەتی لە‬ ‫درێژەی مێژوو بە شێوەی زانستی لە‬ ‫ژێر كاریگەری كات‌و شوێندایە‪ ،‬ئەم‬ ‫گۆڕانكاریە روانین بۆ ژن وەكوو رەگەزی‬ ‫دووهەم دەگۆڕێت بۆ توانایی یەكسان‬ ‫لە نێو ژن‌و پیاو لە ژێر تەئسیری‬ ‫پاش‬ ‫كوردستان‬ ‫گۆڕانكاریەكانی‬ ‫شۆڕشی گەالنی ئێران لە ساڵی ‪‌1357‬و‬ ‫چاالكی حیزبە چەپەكانی كوردستان بە‬ ‫رێبازی یەكسانی‌و سۆسیالیزم‪ ،‬رێگەی‬ ‫گەشەی رەوتی فیكری ئازادیخوازانە‌و‬ ‫یەكسانیخوازانە لە كوردستان زیاتر‬ ‫دەبووژێنێتەوە‪.‬‬ ‫تا ئەو شوێنەی كە لە جەریانی شەڕی‬ ‫داعش‌و هێرش بۆ سەر كۆبانی دەركەوت‪،‬‬ ‫ئێمە شاهیدی بەشداری پڕشنگداری ژنان‬ ‫لەو خەبات‌و خۆڕاگریەدا بووین‪.‬‬ ‫تاریكی رێگا ون دەكەن‪ .‬لە ناو زۆنگ ئاوەكانی‬ ‫ئەو ناوچەیەدا خۆیان حەشار دەدەن و لەبەر‬ ‫ئەوەی بەشێكی زۆریان ژەهراویی دەبن و توانای‬ ‫شەڕ كردنیان زۆر كەم دەبێتەوە‪ ،‬هێزەكانی‬ ‫رژێمیش دەزانن كە بەلەمێكی كۆمەڵە پەڕیوەتەوە‬ ‫بۆ ئەوبەر خەریكی بەرنامەیەكە‪ ،‬بەوچەشنە‬ ‫دەزانن كە دەبێ واحیدێكی پێشمەرگەی كومەڵە‬ ‫‌لەو ناوچەیەدا گیری خواردبێ‪ ،‬بۆیە هێزێكی‬ ‫یەكجار زۆری بۆ كۆدەكەنەوە و شوێنەكە بە‬ ‫تەواوەتی گەمارۆدەدەن‪ .‬هاورێیانی گوردانی‬ ‫شوان زۆر دلێرانە خۆڕاگریی دەكەن و تا ئاخرین‬ ‫فیشەكەكانیان و تا دووایین هەناسەكانیان كۆڵ‬ ‫نادەن دوژمن‪ ،‬مەگەر ئەوانەی كە بریندار بوون و‬ ‫ئیتر هیچ توانای شەڕ كردنیان نەمابوو‪.‬‬ ‫بە داخەوە (‪ )12‬كەس لە هاوڕێیانی گوردانی‬ ‫شوان بە دیل دەگیردرێن و بە برینداری‬ ‫دەبردرێنەوە شاری سنە و دوای ئەشكەنجە و‬ ‫ئازارێكی زۆر (‪ )11‬كەسیان لە سێدارە دەدرێن‪.‬‬ ‫دواتر دوو هاورێیش لە ناوچەكە دەرباز دەبن‬ ‫و ماوەیەك دواتر خۆیان دەگەیێننە ریزەكانی‬ ‫كۆمەڵە و بەداخەوە باقی هاوڕێیان لە مەیدانی‬ ‫شەڕەكەدا گیانی ئازیزیان بەخت دەكەن ‪.‬‬ ‫دواجارو لە مەودایەكی تردا كە ناوچەكە ئارام‬ ‫بووەوە‪ ،‬تەرمەكانیان راگواستران بۆ شوێنێكی‬ ‫تایبەت بە گیانبەخت كردووانی كۆمەڵە كە لە‬ ‫سلێمانی تەرتیب كرابوو‪.‬‬ ‫ئەو رووداوە گەلێك دڵتەزێنە بۆ خەباتكارانی‬ ‫ریزەكانی كۆمەڵە و هاوڕێیانی گوردانی شوان‬ ‫بەدرێژایی شەڕی ئێران و عێراق زۆر هەوڵیاندا‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی كە خۆیان لە ئاگری ئەو شەڕە‬ ‫بپارێزن‪ .‬مەیدانەكانی شەڕ كێشرابووە كوردستان‬ ‫و كومەڵە هەوڵی دەدا بۆ ئەوەی كە شەڕی‬ ‫خۆیان لەگەڵ رژێمی كۆماری ئیسالمی سەربەخۆ‬ ‫لەو شەڕە بەڕێوەبەرن‪ ،‬بۆیە بەپێچەوانەی مەیلی‬ ‫هاوڕێیان بەداخەوە ئەمجارە لەو شوێنە كەوتنە‬ ‫داوی شەڕی ئێران و عێراق‪.‬‬ ‫بۆیە بەم شێوە دڵتەزێنە هاوڕێیانی گۆردانی‬ ‫هەمیشە زییندووی شوان گیانی خۆیان لە‬ ‫پێناو ژیانێكی باشتر بۆ خەڵكی چەوساوە و‬ ‫زەحمەتكێش بەخت دەكەن‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەمە كارەساتێك نەبوو هەر بە تەنیا بۆ‬ ‫كومەڵە‌‪ ،‬بەڵكوو كارەساتێك بوو كە بە هەزاران‬ ‫ئینسانی دیكەش گیانیان تێیدا لەدەستدابوو‪.‬‬ ‫بەمجۆرە خوێنی تێكۆشەرانی كۆمەڵەش تێكەڵ‬ ‫بە خوێنی خەڵكی لێقەوماوی هەڵەبجە و دەشتی‬ ‫شارەزوور بوو‪.‬‬ ‫یادیان بەرز و ریگای سووریان بەردەوامە‬

‫راپۆرت‬

‫نەخۆشی سەخت بوون‬ ‫‪ _95‬عەبدولهادی حسێنی‪ ،‬تووشی‬ ‫نەخۆشی تەشەنوج و لەسەرخۆچوون‬ ‫هاتووە‪.‬‬ ‫‪ _96‬عەلی مۆعەزی‪ ،‬تووشی نەخۆشی‬ ‫گورچیلە‪ ،‬شێرپەنجەی پڕۆستات و‬ ‫نەخۆشیی پووچەڵ بوونەوەی رێخۆڵە‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫‪ _97‬ئەفشین كەرەم پوور‪ ،‬تووشی‬ ‫نەخۆشی تەنگ بوونەوەی نۆخاع‪ ،‬كەمەر‬ ‫و دیسك بووە‪.‬‬ ‫‪ _98‬رەسوڵ بۆداغی‪ ،‬مامۆستا و چاالكی‬ ‫مافی مرۆڤ‪ ،‬تووشی سەر ئێشەی توند‬ ‫هاتووە‪.‬‬ ‫‪ _99‬عەلی حەالفی‪ ،‬كە لە زیندانی‬ ‫گۆناب راگیراوە‪ ،‬لە دەست برین و‬ ‫ئیلتیهابی رێخۆڵەی گەورەوە دەناڵێنێت‪.‬‬ ‫‪ _100‬رەحیم ئەفراوی‪ ،‬راگیراو لە‬ ‫زیندانی جیرۆفت‪ ،‬بە دەست نەخۆشی‬ ‫دڵ و دیابێتەوە ئازار دەكێشێت‪.‬‬ ‫‪ _101‬عیمادەلدین مازیاری‪ ،‬كە لە‬ ‫زیندانی زاهیدان دایە‪ ،‬بە دەست‬ ‫نەخۆشی دڵ و خوێنڕێژیی گورچیلەوە‬ ‫ئازار دەكێشێت‪.‬‬ ‫‪ _102‬محەمەد ئەمین ئاگوشی‪ ،‬راگیراو‬ ‫لە زیندانی زاهێدان‪ ،‬تووشی نەخۆشی‬ ‫ئۆریۆن و گورچیلە بووە‪.‬‬ ‫‪ _103‬مەحمود ئەحمەدی‪ ،‬لە زیندانی‬ ‫زاهێدان‪ ،‬تووشی ئیلتیهاب و كێشەی‬ ‫گورچیلە بووە‪.‬‬ ‫‪ _104‬ئۆمید كەوكەبی‪ ،‬فیزیكدانی‬ ‫ئێرانی كە لەیزری تاقی كردووەتەوە و‬ ‫خوێندكاری پێشووی فیزیكی دۆكتورای‬ ‫ئەتۆمی لە زانۆی تێگزاسی ئەمریكایە‪،‬‬ ‫تووشی بەردی گورچیلە بووە‪.‬‬ ‫‪ _105‬جەمال قادر نژاد‪ ،‬راگیراو لە‬ ‫زیندانی ناوەندیی ورمێ‪ ،‬لە دەست‬ ‫ئازاری توندی مەفسەلەكان و دیسكی‬ ‫كەمەرەوە دەناڵێنێت‪.‬‬ ‫‪ _106‬بێهروز ئاڵخانی‪ ،‬راگیراو لە‬ ‫زیندانی ناوەندیی ورمێ‪ ،‬تووشی‬ ‫نەخۆشی عاساب بووە‪.‬‬ ‫‪ _107‬عەلی ئەحمەد سولەیمان‪ ،‬راگیراو‬ ‫لە زیندانی ناوەندیی ورمێ‪ ،‬تووشی‬ ‫دیسكی كەمەر بووە و بینایی چاویشی‬ ‫الواز بووە‪.‬‬ ‫‪ _108‬عەلی ئەفشاری‪ ،‬راگیراو لە‬ ‫زیندانی ناوەندیی ورمێ‪ ،‬تووشی‬ ‫ئیلتیهابی توند هاتووە‪.‬‬ ‫‪ _109‬عەلیڕەزا رەسولی‪ ،‬راگیراو‬ ‫لە زیندانی ناوەندیی ورمێ‪ ،‬تووشی‬ ‫نەخۆشی خوێن بووە‪.‬‬ ‫‪ _110‬كەیوان ئیسماعیلی ئەحمەدی‪،‬‬ ‫راگیراو لە زیندانی ناوەندیی ورمێ‪،‬‬ ‫تووشی نەخۆشی ئیلتیهابی بینایی و‬ ‫دەم و ددان بووە‪.‬‬ ‫‪ _111‬مستەفا عەلی ئەحمەد‪ ،‬راگیراو‬ ‫لە زیندانی ناوەندیی ورمێ‪ ،‬تووشی‬ ‫نەخۆشی بەرد و ئیلتیهابی گورچیلە‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫‪ _112‬هێمن حەسەن زادە‪ ،‬راگیراو لە‬ ‫زیندانی ناوەندیی ورمێ‪ ،‬قامكی كە‬ ‫گوللەی بەركەوتووە‪ ،‬بەرەوڕووی ئازار و‬ ‫ئیلتیهاب بووەتەوە‪.‬‬ ‫‪ _113‬مستەفا فەقیه‪ ،‬راگیراو لە زیندانی‬ ‫ناوەندیی ورمێ‪ ،‬گیرۆدەی نەخۆشی‬ ‫دیابێت بووە‪ .‬ناوبراو لەگەڵ ‪ 4‬زیندانی‬ ‫دیكە لە دۆخێكی قەیراناویدان و توانای‬ ‫جم و جوڵیان نیە‪.‬‬ ‫‪ _114‬جەلیل حەیدەری‪ ،‬راگیراو لە‬ ‫زیندانی كارون‪ ،‬تووشی بەردی گورچیلە‬ ‫و ئیلتیهابی بەیزە بووە‪.‬‬ ‫‪ _115‬جابر سەخراوی‪ ،‬راگیراو لە‬ ‫زیندانی كارون‪ ،‬تووشی ئازاری پا و‬ ‫تۆمۆری مێشك و بیناییشی الواز بووە‪.‬‬ ‫‪ _116‬حەسەن عۆبەید‪ ،‬راگیراو لە‬ ‫زیندانی كارون‪ ،‬تووشی كێشەی‬ ‫سیستمی گوێ و گوارش بووە‪.‬‬ ‫‪ _117‬عەبد ئیمام زائیری‪ ،‬راگیراو لە‬ ‫زیندانی كارون‪ ،‬تووشی خوێن بەربوونی‬ ‫مەعیدە بووە‪.‬‬ ‫‪ _118‬عەبد ئەمیر ماتوری‪ ،‬راگیراو لە‬ ‫زیندانی كارون‪ ،‬تووشی تەشەنۆج و‬ ‫لەسەرخۆچوون هاتووە‪.‬‬ ‫‪ _119‬عەبد زەهرا هلیچی‪ ،‬راگیراو لە‬ ‫زیندانی كارون‪ ،‬تووشی ئازاری پا وە و‬ ‫لەشیشی ئیلتیهابی هەیە‪.‬‬ ‫‪ _120‬كازم خۆش نەمەك‪ ،‬راگیراو لە‬

‫زیندانی كارون‪ ،‬تووشی بەرز بوونەوەی‬ ‫خوێن و دیابێت بووە‪.‬‬ ‫‪ _121‬قازی حەیدەری‪ ،‬راگیراو لە‬ ‫زیندانی كارون‪ ،‬سنگ‪ ،‬گوێ‪ ،‬مەفسەل‬ ‫و عەزۆلەكانی لەشی تووشی ئازاری‬ ‫توند هاتوون‪.‬‬ ‫‪ _122‬مەجید ساری‪ ،‬راگیراو لە‬ ‫زیندانی كارون‪ ،‬تووشی تەشەنۆج و‬ ‫لەسەرخۆچوونی عەسەبی بووە‪.‬‬ ‫‪ _123‬یەحیا ناسری‪ ،‬راگیراو لە زیندانی‬ ‫كارون‪ ،‬تووشی نەخۆشی دڵ بووە‪.‬‬ ‫‪ _124‬حسێن سەبوری‪ ،‬راگیراو لە‬ ‫زیندانی نەوا لە ماهشەهر‪ ،‬تووشی‬ ‫بچڕانی عەسەبی بووە‪.‬‬ ‫‪ _125‬ئەبۆلقاسم (جەواد) فوالدوەند‪،‬‬ ‫چاالكی سیاسی و راگیراو لە زیندانی‬ ‫رەجایی شاری كەرەج‪ ،‬تووشی نەخۆش‬ ‫فتق هاتووە و ددانەكانیشی ئازاری‬ ‫توندی هەیە و ناوبراو لە چارەسەریی‬ ‫پزیشكی بێ بەری كراوە‪.‬‬ ‫‪ _126‬كەیخسرۆ شەرەف پور‪،‬‬ ‫زیندانی سونە مەزهەب و راگیراو لە‬ ‫زیندانی رەجایی شاری كەرەج‪ ،‬تووشی‬ ‫نەخۆشی نەناسراو بووە و ئێستاكە لە‬ ‫دۆخێكی قەیراناویدا دەژیت و لە هەموو‬ ‫چارەسەرییەكی پزیشكی بێ بەرییە‪.‬‬ ‫‪ _127‬ئەفشین بایمانی‪ ،‬راگیراو لە‬ ‫زیندانی رەجایی شار كەرەج‪ ،‬تووشی‬ ‫كێشەی شەبكیە بووە‪.‬‬ ‫‪ _128‬بەرزەن نەسرۆڵاڵ زادە‪ ،‬راگیراو‬ ‫لە زیندانی رەجایی شاری كەرەج‪،‬‬ ‫تووشی نەخۆشی ئیلتیهابی لەش بووە‪.‬‬ ‫‪ _129‬جەعفەر ئەقدەمی‪ ،‬راگیراو لە‬ ‫زیندانی رەجایی شاری كەرەج‪ ،‬تووشی‬ ‫گرفتی عەزۆالنی بووە‪.‬‬ ‫‪ _130‬حەسەن فەتحعەلی ئاشتیانی‪،‬‬ ‫راگیراو لە زیندانی رەجایی شاری‬ ‫كەرەج‪ ،‬بە تەواوەتی لەشی ئازاری‬ ‫هەیە و بەشێكی زۆری ئەو ئازارەش‬ ‫هین پیری و بەسااڵچوون راگەیەندراوە‪.‬‬ ‫‪ _131‬سەید قاسم ئابستە‪ ،‬راگیراو لە‬ ‫زیندانی رەجایی شاری كەرەج‪ ،‬تووشی‬ ‫گرفتی گورچیلە بووە‪.‬‬ ‫‪ _132‬ساڵح كۆهەندڵ‪ ،‬راگیراو لە‬ ‫زیندانی رەجایی شاری كەرەج‪ ،‬لەشی‬ ‫الواز بووە و گیرۆدەی نەخۆشی خوێنە‪.‬‬ ‫‪ _133‬عەبدولڕەحمان سەنگانی‪ ،‬راگیراو‬ ‫لە زیندانی رەجایی شاری كەرەج‪،‬‬ ‫تووشی نەخۆشی ئەعساب بووە‪.‬‬ ‫‪ _134‬فەرشید ناسری‪ ،‬راگیراو لە‬ ‫زیندانی رەجایی شاری كەرەج‪ ،‬تووشی‬ ‫نەخۆشی گورچیلە و مەسانە بووە‪.‬‬ ‫‪ _135‬فیروز حەمیدی‪ ،‬راگیراو لە‬ ‫زیندانی رەجایی شاری كەرەج‪ ،‬تووشی‬ ‫نەخۆشی گوارش‪ ،‬دەم و ددان بووە‪.‬‬ ‫‪ _136‬كورش زیاری‪ ،‬راگیراو لە زیندانی‬ ‫رەجایی شاری كەرەج‪ ،‬نەخۆشی دیسك‬ ‫و كەمەری هەیە‪.‬‬ ‫‪ _137‬محەمەد غەریبی‪ ،‬راگیراو لە‬ ‫زیندانی رەجایی شاری كەرەج‪ ،‬تووشی‬ ‫نەخۆشی گورچیلە بووە‪.‬‬ ‫‪ _137‬محەەد غەریبی‪ ،‬راگیراو لە‬ ‫زیندانی رەجایی شاری كەرەج‪ ،‬تووشی‬ ‫نەخۆشی گورچیلە بووە‪.‬‬ ‫‪ _138‬مەحمود بادەوام‪ ،‬راگیراو لە‬ ‫زیندانی رەجایی شاری كەرەج‪ ،‬تووشی‬ ‫نەخۆشی عەسەبی بووە‪.‬‬ ‫‪ _139‬میساق یەزدان نژاد‪ ،‬راگیراو لە‬ ‫زیندانی رەجایی شاری كەرەج‪ ،‬تووشی‬ ‫فتق و بای رێخۆڵە بووە‪.‬‬ ‫‪ _140‬ئارش شەریفی‪ ،‬راگیراو لە‬ ‫زیندانی رەجایی شاری كەرەج‪ ،‬تووشی‬ ‫الوازیی بینایی بووە و پێویستی بە‬ ‫نەشتەرگەریی خێرا هەیە‪.‬‬ ‫‪ _141‬ئەسەدۆڵال هادی‪ ،‬راگیراو لە‬ ‫زیندانی رەجایی شاری كەرەج‪ ،‬تووشی‬ ‫نەخۆشی دڵ بووە‪.‬‬ ‫‪ _142‬سەعید مەدەنی‪ ،‬راگیراو‬ ‫لە زیندانی رەجایی شاری كەرەج‪،‬‬ ‫گیرۆدەی نەخۆشی دەزگای گوارشی‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫‪ _143‬جەمشید دێهقانی‪ ،‬راگیراو لە‬ ‫زیندانی قزڵ حسار‪ ،‬تووشی نەخۆشی‬ ‫ئیلتیهابی لەش بووە‪.‬‬ ‫سەید هادی حسێنی‪ ،‬راگیراو لە زیندانی‬ ‫قزڵ حسار‪ ،‬تووشی نەخۆشی تەشەنۆج‬ ‫و لەسەرخۆچوون‪ ،‬بووە‪.‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )72‬ساڵی هەشتەم‪2015/3/15 ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫‪7‬‬

‫زیاتر لە ‪ %٩‬توشبوان بە مادە هۆشبەرەكان‬ ‫لە ئێران ژنان پێكی دێنن‬

‫فەریاد كەمانگەر‬ ‫كارناسی كلتوری دژ بە مادەهۆشبەرەكان‬ ‫لە ئێران لە دانیشتنێكدا باسی لەوە‬ ‫كردووە‪ ،‬كە زیاتر لە ‪%21‬ی توشبوان بە‬ ‫مادە هۆشبەرەكان لە ئێراندا خوێندەواری‬ ‫زانكۆیان هەیەو ‪%63‬ی توشبوان خێزاندار‬ ‫و‪%53‬یش ئیش وكاریان هەیە‪%55 .‬ی‬ ‫جیابوونەوەكان بە هۆی گیرۆدەبوون بە‬ ‫مادەهۆشبەرەكانەوەیە‪.‬‬ ‫جێگری كەم كردنەوەی داواكاری و‬ ‫پەرەپێدانی بەشداریی خەڵكی‪ ،‬ناوەندی دژ‬ ‫بە مادەهۆشبەرەكانی ئێران لە دانیشتنێكی‬ ‫تایبەت لە شاری شیرازدا ئامارگەلێكی‬ ‫سەبارەت بە رێژەی توشبوان‪ ،‬تاوانەكانی‬ ‫مادە هۆشبەرەكان‪ ،‬كاریگەریە خراپەكانی لە‬ ‫سەر كۆمەڵگاو هەروەها بە دوای چارەسەر‬ ‫بوونی ناوەندو رێكخراوەكانی پەیوەندیدارەوە‬ ‫نایە بەردەست‪.‬‬ ‫هەواڵنێریی حكومەتیی ئیلنا لە زاری‬ ‫«بابەكی دین پەرەست»ەوە نوسیویەتی‪:‬‬ ‫«هێشتاكە رواڵەتێكی دروست لە راستیەكانی‬ ‫ئێعتیاد لە كۆمەڵگادا نەبینراوە‪».‬‬ ‫دین پەرەست هەروەها ئەم مەسەلەشی‬ ‫داوەتە بەر باس كە لە كاتی باس كردنی‬ ‫ئێعتیاد قسە لە سەر خێزانداری وئیش‬ ‫ورێژەی خوێندەواری ئەكرێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لێكۆڵینەوەكان لە ئێستادا باس لەوە‬ ‫دەكەن كە زیاتر لە ‪%21‬ی تووشبوان بە‬ ‫مادەهۆشبەرەكانی واڵت خوێندەواریان لە‬ ‫ئاستی ماجەستەر وسەروتردایە‪%63 ،‬یان ژن‬ ‫و منداڵیان هەیە و ‪%53‬یشیان ئیش وكاریان‬ ‫هەیە‪ .‬هەروەها گیرۆدەبوون بە مادەی‬ ‫هۆشبەر و قاچاقی مادە هۆشبەرەكانی زۆر‬ ‫ئاڵۆز و جیاوازتر لە تاوانەكانی ترەو وتی‪ :‬لە‬ ‫هەموو تاوانێكدا یەك تاوانبار و یەك تاوان‬ ‫لێ كراو‪ ،‬یەك گۆمان لێ كراو و یەك نارازیی‬ ‫و زۆڵم لێ كراو هەیە‪ ،‬بەاڵم سەبارەت بە‬ ‫مادەهۆشبەرەكان و بە تایبەت قاچاق‪ ،‬لە‬ ‫الیەكەوە قاچاقچیەكەیە و لە الیەكی دیكەوە‬ ‫بنەماڵەی توشبوان‪.‬‬ ‫دین پەرەست جەختی لە سەر ئەو‬ ‫مەسەلە كردوەتەوە‪ ،‬كە لە تاوانەكانی‬ ‫مادەهۆشبەرەكاندا‪ ،‬كەسانی توشبوو یان‬ ‫مۆعتاد وەكوو كۆڵەكەی پێنجەم كار دەكەن‬ ‫لە كاتێكدا كە خۆیان تاوان لێ كراون‪،‬‬ ‫وئێعتیادی وەكوو نەخۆشیێكی سەخت‪،‬‬ ‫باس كردوە كە بەرەنگار بوونەوە لە گەڵی‬ ‫پێویستی بە بینینی راستیەكان وسەرەنج‬ ‫دان وناسین هەیە‪.‬‬ ‫لێكۆڵینەوەكان باس لەوە دەكەن‪ ،‬كە‬ ‫خوێندكارانی كچی زانكۆ بە تایبەت لە كاتی‬ ‫تاقیكردنەوەكاندا بەرەو مادەهۆشبەرەكان‬ ‫وحەبی هۆشبەر دەڕۆن و دوكتۆر «ئەمیر‬ ‫هوشەنگی مێهریار» لەمبارەوە باسی لەوە‬ ‫كردووە‪ ،‬كە لە سااڵنی ئدواییدا كچان زیاتر لە‬ ‫كوڕان بەرەو بەكارهێنانی مادەهۆشبەرەكان‪،‬‬ ‫جگەرە و ئەلكول رۆیشتوون و ئەمە لە‬ ‫بواری فیزیۆلۆژیەوە مەترسیدارە چونكە‬ ‫كچان توانای بەرەنگاریی لەگەڵ ئەو‬ ‫ماددانانەیان كەمترە و زیاتر زیانیان پێ‬ ‫دەگات لە بەراوەرد لەگەڵ كوران و بە‬ ‫تایبەت سەبارەت بە مادەی شیشە‪.‬‬ ‫هۆكاری بەرزبونەوەی توشبون بە‬ ‫مادەهۆشبەرەكان لە نێوان ژناندا بۆ ئەوە‬ ‫دەگەرێنەوە بۆ ئەوەی‪ ،‬كە ئەو حەبانەی بۆ‬ ‫كز بوون یان قەڵەوی مادەی هۆشبەرییان‬ ‫تێدایەو ژنان توش دەكات‪ .‬هەر بۆیە‬ ‫ئەمە زۆر زەرورە‪ ،‬كە بنەماڵەكان ئاگادار‬ ‫بكرێنەوە لە زیانی ئەو حەبانە و زانیارییان‬ ‫پێ بدرێت‪.‬‬ ‫مەسەلەیەكی تر كە جێگای سەرنجە ئەوەیە‪،‬‬ ‫كە ژنان درەنگتر لە پیاوان دەتوانن لە داوی‬

‫مادەهۆشبەرەكان رزگاریان بێت‪ ،‬یان تەركی‬ ‫بكەن و ئەمەش بە هۆی ئەوە دێت‪ ،‬كە ژنان‬ ‫لە بواری ماڵیەوە كەمداهاترن و هەر بۆیە‬ ‫چەندین جۆر مادەی هۆشبەر بەكار ئەهێنن‬ ‫یان تێكەڵیان دەكەن و هۆكارێكی تر بریتیە‬ ‫لە پاڵپشتی لە ژنانی توشبوو چ لە الیەن‬ ‫بنەماڵە و چ لە الیەن دەسەاڵتەوە زۆر كەمە‬ ‫و بۆیە وازهێنان لە مادەهۆشبەرەكان زۆر‬ ‫دژوار و تاقەت پڕوكێنە‪.‬‬ ‫ئەو چەشنە لە توشبون بە مادەهۆشبەرەكان‬ ‫لە هەموو بەشە كۆمەاڵیەتیەكانی ئێراندا زۆر‬ ‫بە خێرایی لە حاڵی هەڵكشاندایە و بە بەرز‬ ‫بونەوەی بەكارهێنانی ئەو مادانە لە نێوان‬ ‫ژنانی ئێرانیدا وەكوو زەنگێكی مەترسیدارە‬ ‫بۆ كاربەدەستان‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪ ٢٠١١‬زایینی لە لێكۆڵینەوەیەك‪،‬‬ ‫كە ئیدارەی بەرەنگاربونەوە لەگەڵ‬ ‫مادەهۆشبەرەكان لە ئێران ئەنجامی‬ ‫دابوو‪ ،‬دەركەوت كە رێژەی ئەو ژنانەی كە‬ ‫هاوسەرگیرییان كردووە و ئێستا گیرۆدەی‬ ‫مادەی هۆشبەرەن‪ ،‬رو لە بەرز بوونەوەیە‪.‬‬ ‫بە پێ دەستكەوتەكانی ئەم لێكۆڵینەوەیە‪،‬‬ ‫لە كاتێكدا كە تەمەنی ژنانی توشبوو بەرەو‬ ‫دابەزین دەڕوات رێژەی ژنانی خوێندەواری‬ ‫توشبوو لە هەڵكشاندایە‪ .‬لە الیێكەوە‬ ‫ئەگەرچی رێژەی خوێندەوارانی ژن لە ئێران‬ ‫بە خێرایی لە حاڵی پەرەسەندندایە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە بازاڕی كاردا لە بەراوەرد بە پیاوان زۆر‬ ‫كەم هەلی كاریان بۆ دەرەخسێت‪.‬‬ ‫بە پی ئامارێكی كاربەدەستانی ئێران‬ ‫دەركەوتووە‪ ،‬كە لە ساڵی ‪٢٠٠٧‬ەوە تا ئێستا‬ ‫رێژەی ژنانی توش وو ‪ 2‬هێندە بوەتەوە و‬ ‫نزیك بە ‪%10‬ی توشبوان ژنان پێكیدێنن‪،‬‬ ‫ئەو ئامارە هەروەها ئەوەش دەردەخات‪،‬‬ ‫كە زیاتر لە نیوەی ژنان بۆ یەك جار لە‬ ‫تەمەنی ‪١٥‬بۆ ‪ ١٩‬ساڵیدا روو دەكەنە مادە‬ ‫هۆشبەرەكان‪ .‬بەم حاڵەشەوە كارناسان‬ ‫باس لەوە دەكەن‪ ،‬كە بە لەبەرچاو گرتنی‬ ‫ئەوەش‪ ،‬رێژەی ژنان زۆر لە پیاوانی توشبوو‬ ‫كەمترە‪ ،‬بەاڵم بەردەوام پیاوان گرنگیان پێ‬ ‫دەدرێت بۆ دوبارە پەروەردە كردنەوە‪.‬‬ ‫پەیوەندی ‪%40‬ی زیندانیەكانی ئێران بە‬ ‫مادە هۆشبەرەكانەوە‬ ‫«بابەك دین پەرەست» لەم دانیشتنە‬ ‫تایبەتەدا هەروەها باسی لەوە كردووە‪ ،‬كە‬ ‫‪%40‬ی زیندانیانی ئێران بە شێوەی راستەوخۆ‬ ‫و‪ %25‬بە شێوەی ناراستەوخۆ پەیوەندییان‬ ‫لەگەڵ تاوانەكانی مادەهۆشبەرەكاندا‬ ‫هەیە‪%10« .‬ی تاوانە ماڵیەكان‪%55 ،‬ی‬ ‫جیابوونەوەكان و ‪%20‬ی تاوانە جینسیەكان‬ ‫ریشەیان لە مادەهۆشبەرەكاندا هەیە»‪.‬‬ ‫هەروەها بە پشت بەستن بە زانیاریەكانی‬ ‫ئەم دواییانە گەاڵڵەی ناوبانگی گیرۆدەبوون‬ ‫بە مادەهۆشبەرەكان باسی لە ئاماری‬ ‫یەك میلیون و‪٣٢٥‬هەزار تووشیار لە ئێران‬ ‫كردووە‪ ،‬كە ‪%9.3‬ی ئەو ئامارە ژنان و‬ ‫‪%90.7‬یش پیاوان پێكی دێنن‪ .‬ئەو ئامارە‬ ‫لە ساڵی ‪١٣٩٠‬دا لە الیەن جیهادی زانكۆیی‬ ‫ئێرانەوە باڵو كراوەتەوە‪ ،‬رێژەی ژنانی‬ ‫توشبوو لە ئاماری ساڵی ‪١٣٨٦‬دا‪%5 ،‬‬ ‫راگەیندرا‪.‬‬ ‫دین پەرەست باسی لەوە كردووە‪ ،‬كە‬ ‫هەڵسەنگاندنی ئەو دوو ئامارە باس لە‬ ‫بەرز بونەوەی دوو ئەوەندەیی تووشبوونی‬ ‫ژنان ناكات و ئەو دوو ئامارە بە دوو‬ ‫شێوەی جیاواز گیراون و نیشانەی ئەوەیە‪،‬‬ ‫كە توشبوون بە مادە هۆشبەرەكان لەو‬ ‫ماوەیەدا لە نێوان ژنان و الواندا پەرەی‬ ‫پێ دراوە‪.‬‬ ‫ئامارە دژە یەكەكان لە سەر رێژەی‬ ‫توشبوان‬ ‫ئەو ئامارەی كە دین پەرەست لە سەر‬ ‫رێژەی توشبوان رایگەیاندوە‪ ،‬لە بەراوەرد‬ ‫لەگەڵ ئەو رێژەیەیە‪ ،‬كە چەند مانگ‬ ‫لەمەوبەر لە الیەن وەزارەتی تەندروستی‬ ‫ئێرانەوە راگەینراوە كەمترە‪.‬‬ ‫«رەحمانی فەزلی» لە نوێژی هەینی ‪٣٠‬ی‬ ‫جۆزەردانی ‪ ١٣٩٣‬لە تاران وتبووی‪ :‬رێژەی‬ ‫گیرۆدەبووان بە مادەهۆشبەرەكان لەو واڵتە‬ ‫یەك میلیون و‪ ٣٥٠‬كەسە‪ ،‬لە كاتێكدا كە‬ ‫وەزارەتی تەندروستی پێشتر رایگەیاندبوو‪،‬‬ ‫كە رێژەی توشبوان زیاتر لە ‪٢‬میلیون‬ ‫كەسە‪.‬‬ ‫ناوبراو هەروەها رایگەیاندبوو‪ ،‬كە رێژەی‬ ‫ژنانی توشبوو لە ماوەی دوو ساڵی رابردوودا‬ ‫دوو ئەوەندە بووە‪ .‬ناوەندی بەرەنگار‬

‫بوونەوەی دژ بە مادە هۆشبەرەكانی‬ ‫ئێران لە ‪١٥‬ی پوشپەردا رایگەیاند كە‬ ‫‪ 30‬تا ‪%35‬ی كرێكارانی ناوەندەكانی‬ ‫پیشەسازی و بەرهەم هێنانی ئێران‬ ‫واتە ‪ ٦٠٠‬تا ‪٧٠٠‬هەزار كەەس گیرۆدەی‬ ‫مادەهۆشبەرەكانن‪ .‬هەندێك لە كرێكاران‬ ‫بارودۆخی دژواری كار كردن دەكەەنە‬ ‫بیانوو بۆ بەكارهێنانی تریاك‪ .‬ئەمە لە‬ ‫حاڵێكدایە كە لە دەستدانی كاریش خۆی‬ ‫هۆكارێكە بۆ توشبون بە مادەهۆشبەرەكان‬ ‫و ئارام كردنی زەختی بێكاریی‪.‬‬ ‫وەزیری تەندروستی ئێران سەرەتای مانگی‬ ‫جۆزەردانی ئەمساڵ رایگەیاند‪ :‬رۆژانە‬ ‫‪٩‬كەس لەو واڵتەدا بە هۆی بەكارهێنانی‬ ‫مادەهۆشبەرەكانەوە گیان لەدەست دەدەن‪.‬‬ ‫هەروەها ئاماژەشی بەوەدا‪ ،‬كە گیرۆدەبوون‬ ‫بە مادەهۆشبەرەكان لە نێوان الوەكاندا‬ ‫راستیێكە و ئێستا جۆری مادەهۆشبەرەكان‬ ‫لە نەریتیەوە گۆڕدراوە بۆ پیشەیی‪.‬‬ ‫رەحمانی فەزڵی ئاماژەی بەوە كرد‪،‬‬ ‫كە مادەهۆشبەرە پیشەییەكان بۆ كەم‬ ‫كردنەوەی دڵەڕاوكێ‪ ،‬كزی‪ ،‬توانانەبوونی لە‬ ‫بواری جنسی و بەرزبونەوەی تواناییەكان‬ ‫لە كاتی كێبەركێدا بەكار ئەهێنرێت‪.‬‬ ‫بابەكی دین پەرەستیش لە دانیشتنێكی‬ ‫تایبەت بە بەرەنگاربوونەوە لەگەڵ‬ ‫مادەهۆشبەرەكاندا جەختی لەسەر ئەو‬ ‫مەسەلە كردۆتەوە‪ ،‬كە ناتوانین بە كەس‬ ‫بڵێین مادەهۆشبەرەكان وزەبەخش‪ ،‬خۆشی‬ ‫بەخش و جارەسەر كردنی پێویستیە‬ ‫جنسیەكان نین‪ ،‬بەاڵم دەبێت لەسەر‬ ‫ئەوەیكە ئەو هێزانە ماوەیان كورتە و‬ ‫كاتین‪ ،‬زانیاریان پێ بدەین‪ .‬ئاماری بەرەو‬ ‫هەڵكشانی توشبوون بە مادەهۆشبەرە‬ ‫پیشەییەكان لە الیەن الوان و ژنانەوە لە‬ ‫كاتێكدا راگەیندراوە‪ ،‬كە گیرۆدەبووانی‬ ‫ئەلكولیش رووداوێكی بەرچاو و دیارە لە‬ ‫كۆمەڵگای ئێراندا و سااڵنە سەدان كەس‬ ‫بەهۆی بەكارهێنانی مەشروباتیێك كە لە‬ ‫ماڵەوە دروست دەكرێ‪ ،‬ژەهراوی دەبن و‬ ‫گیانیان لە دەست دەدەن‪.‬‬ ‫ریشەی گیرۆدەبوون بە مادەهۆشبەرەكان‬ ‫لە نیزامی سەرمایەداریدایە‬ ‫زۆرترین رێژەی هێرۆئینی جیهان لە ئێراندا‬ ‫دەدۆزرێتەوە و دەبێت تەمەنی توشبوون لە‬ ‫ئێرانی ژێر دەساڵتی كۆماری ئیسالمیدا‪،‬‬ ‫دەگاتە خوارووی ‪١٥‬ساڵ‪ .‬ئاماری توشبوان‬ ‫بە مادەهوشبەرەكان لە ئێراندا رۆژ لەدوای‬ ‫رۆژ لە پەرەسەندندایە و مامناوەندی‬ ‫تەمەنی توشبوان بە تایبەت لە نێوان ژناندا‬ ‫بەردەوام لە حاڵی دابەزیندایە‪.‬‬ ‫ئیسالمی‬ ‫كۆماری‬ ‫كاربەدەستانی‬ ‫هیچكات ئاماری راستەقینەی تووشبوان‬ ‫ناخاتە بەردەست‪ .‬راستیەكە ئەوەیە‪،‬‬ ‫كە گیرۆدەبووان بە مادەهۆشبەرەكان‬ ‫كێشەیەكی گەورەی ماڵ وێرانكەرە و‬ ‫رێژەیەكی زۆری دانیشتوانی كۆمەڵگای لە‬ ‫ژیانی ئاسایی و كار و چاالكی وەستاندوە و‬ ‫كۆماری ئیسالمیش لە بەرانبەر ئەو كێشە‬ ‫گەورەیەی كۆمەڵگادا خۆی بە بێ ئەرك‬ ‫دەزانێت‪.‬‬ ‫«محمد رزا رەحیمی» مەعاوەنی ئەحمەدی‬ ‫نژاد كە كاتێ خۆی دۆسیەی دزیی و‬ ‫گەندەڵی دەركەوتبوو لە كاتی دڵخۆشیدانی‬ ‫پارێزگاری كوردستاندا‪ ،‬زۆر بە شانازیەوە‬ ‫باسی باڵوبونەوەی مادەهۆشبەرەكان لە‬ ‫نێوان الوانی كوردستاندا و گیرۆدەبوونیان‬ ‫بەو ئامانجەوە كە بیر لە دژایەتی و‬ ‫بەرەنگاربوونەوەی رژیم بدەن باسی دەكرد‪.‬‬ ‫هەروەها رژیم بە لەسێدارەدانی بەكۆمەڵی‬ ‫ئەو زیندانیانەی بە ئێعدام مەحكوم كراون‪،‬‬ ‫ئەیەوێت كەش و هەوای ترس و دڵەراوكێ‬ ‫لە كۆمەڵگادا درووست بكات‪.‬‬ ‫گیرۆدەبوون بە مادەهۆشبەرەكان ریشەی‬ ‫لە نائەمنی كاریی‪ ،‬ناروون بوونی داهاتوو‪،‬‬ ‫زەختی زۆری كار‪ ،‬بێكاریی‪ ،‬هەژاریی و‪...‬‬ ‫هەیە و دەبێتە هۆی جیابوونەوە لە نێو‬ ‫بنەماڵە و كاریگەرییە دەروونیەكانی لەسەر‬ ‫تاك بەجێ دەمێنێت و ئەو هۆكارانەش‬ ‫بەشێكن لە سیستەمی سەرمایەداریی‪ .‬ئاست‬ ‫و جۆری بەكارهێنانی مادەهۆشبەرەكان‬ ‫و گیرۆدەبوون بەو مادەگەلە‪ ،‬لە نێوان‬ ‫ژنانی ئێراندا بە كەمی ناسراوە و هەر‬ ‫بۆیە گرنگیەك بە داخوازییەكانیان لە‬ ‫بەرنامەكانی چارەسەركردنی كێشەی‬ ‫مادەهۆشبەرەكاندا نادرێت‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )72‬ساڵی هەشتەم‪2015/3/15 ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫راپۆرت‬

‫راپۆرتێكی تایبەت بەو زیندانیانەی لە زیندانەكانی ئێران توشی ن‬

‫كاوە تاهیری‬ ‫دۆخی زیندانیانی ئێرانی زۆر مەترسیدارە‪،‬‬ ‫بەتایبەت ئەو زیندانیە سیاسیانەی كە لە‬ ‫زیندانەكانی كۆماری ئیسالمیدان‪.‬‬ ‫بە وتەی كارناسانی رێكخراوی‬ ‫نەتەوەیەكگرتووەكان‪ ،‬پزیشكانی زیندان‬ ‫پێویستی زیندانیەكان بۆ چارەسەریی‬ ‫پزیشكی تایبەت‪ ،‬بە فەرمی ناسیوە‪،‬‬ ‫بەاڵم دەوڵەت وەاڵمێكی بەو داواكارییە‬ ‫نەداوەتەوە‪ .‬ئەوان رایانگەیاندووە‪،‬‬ ‫كە تەندروستی زیندانیان بەهۆی‬ ‫بەدخوراكیەوە تێكچووە‪ ،‬دۆخی ژیانی‬ ‫هەژارانە‪ ،‬راگیرانی زۆر لە ژووری‬ ‫تاكەكەسی و ئەشكەنجەی زیندانیان‬ ‫دۆخی جەستەییانی خستووەتە مەترسی‬ ‫جیددیەوە‪.‬‬ ‫راپۆرتی گیانلەدەستدانی زۆرێك لە‬ ‫زیندانیان بە هۆی ئەشكەنجە و نەخۆشی‬ ‫و دۆخی دڵتەزێنی نێو زیندانەكان‪،‬‬ ‫بەداخەوە زۆر جار باڵو نابێتەوە‪.‬‬ ‫كاربەدەستانی زیندان تا ئێستاكەش‬ ‫پێش بە هاتنی دەرمان دەگرن و هیچ‬ ‫بایەخێك بە بێهداشت و تەندروستی‬ ‫زیندانیان نادەن و ئەمەش نیگەرانی الی‬ ‫بنەماڵەی زیندانیان دروست كردووە‪.‬‬ ‫دۆخی نالەبار و تاقەت پڕوكێنی نێو‬ ‫بەندیخانەكان زۆرجار وا دەكات‪ ،‬كە‬ ‫زیندانیان روو بكەنە حب خواردن و‬ ‫ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەیكە‪ ،‬ئەو‬ ‫زیندانیانە گیرۆدەی حب خواردن ببن و‬ ‫پاش ئازاد بوونیشیان درێژە بەو كارە‬ ‫بدەن‪.‬‬ ‫هەندێ لە زیندانیەكانی پێشوو لەسەر‬ ‫ئەو بڕوایەدان‪ ،‬كە كاربەدەستانی زیندان‬ ‫پێش بە دەستڕاگەیشتنی ئەوان بە‬ ‫چاودێریی پزیشكی و پێوەرەكانی ژیانی‬ ‫گونجاو دەگرن و بە ئازار ئەشكەنجەی‬ ‫زیندانیان‪ ،‬سەرقاڵی جۆرێك لە شەڕی‬ ‫درێژ خایەنن‪.‬‬ ‫هەندێ جار زیندانیان بە مانگرتن‬ ‫لە خواردن لە هەوڵی ئەوەدان پێش‬ ‫بە نادادپەروەری سەپێنراو لە نێو‬ ‫زیندانەكاندا بگرن‪ .‬بەاڵم بەش بەحاڵی‬ ‫خۆی‪ ،‬ئەو مانگرتن لە خواردنە وێڕای‬ ‫ئەوەیكە دۆخی ناجێگیری تەندروستییان‬ ‫زۆرتر دەخاتە مەترسیەوە‪ ،‬دەتوانێ‬ ‫ببێتە هۆی پەرەسەندنی ئیمكاناتی‬ ‫نوێتر‪.‬‬ ‫من لێرەدا پاش هەوڵ و توێژینەوەیەكی‬ ‫زۆر‪ ،‬هەوڵمداوە ناوی ئەو زیندانیانەی‬ ‫كە پێویستیان بە دەرمان و چارەسەریی‬ ‫پزیشكی هەیە‪ ،‬كۆبكەمەوە و ناوی ئەو‬ ‫زیندانیانەش بەمچەشنەی خوارەوەیە‪:‬‬ ‫‪ _1‬حسێن كازمی بروجردی‪ 54 ،‬ساڵ‬ ‫تەمەن‪ ،‬هێشتاكە لە دەستڕاگەیشتن بە‬ ‫چاودێریی پزیشكی و دەرمان بێبەرییە‬ ‫و هۆكاری تێكچوونی باری تەندروستی‬ ‫بە هۆی ئەشكەنجە و دۆخی قەیراناویی‬ ‫نێو زیندان راگەیەندراوە‪ .‬ئەو زیندانیە‬ ‫سیاسیە لە بواری دڵ و هەناسە و گرفتی‬ ‫گورچیلە لە ماوەی زیندانی بوونیدا ئازار‬ ‫دەكێشێت‪ .‬هەروەها بە هۆی جەڵتەی‬ ‫مێشك لە ئاكامی شۆكی عەسەبی‬ ‫لە ‪19‬ی دێستامبری ‪2014‬ی زایینی‬ ‫و نەخۆشیگەلێكی هاوشێوە‪ ،‬ئازار‬ ‫دەكێشێت‪.‬‬ ‫‪ _2‬ئارش سادقی‪ ،‬چاالكی مافی مرۆڤ‬ ‫و خوێندكاری الو‪ ،‬ئێستاكە لە زیندانی‬ ‫ئێڤیندایە و ئەزموونێكی زۆر دژواری‬ ‫بە هۆی ئەشكەنجەی زۆرەوە لە بواری‬ ‫دەروونی و جەستەیی هەیە‪ .‬ناوبراو‬ ‫ئێستاكە پەراسوویەك و شانێكی لە‬

‫ئاكامی ئەو ئەشكەنجانەی لە گرتووخانەی‬ ‫وەزارەتی ئیتالعات بەسەریدا هێنراوە‪،‬‬ ‫شكاوە و پێویستی بە چاودێریی خێرا‬ ‫و كاریگەری پزیشكی هەیە و لەوانەش‬ ‫نەشتەرگەری لەسەر شانی‪.‬‬ ‫‪ _3‬زەینەب جەاللیان ‪ 23‬ساڵ تەمەن‪،‬‬ ‫بە هۆی ئەشكەنجەی زۆر لە بەردەم‬ ‫مەترسی لەدەستدانی بینایی چاودایە‬ ‫و ئەو وردە وردە بینایی خۆی بە‬ ‫هۆی ئەشكەنجەی زۆر لە رەوتی‬ ‫لێپرسینەوەكان و ئەشكەنجەدانی زۆر لە‬ ‫الیەن كاربەدەستانی دەزگای ئیتالعاتی‬ ‫ئێرانەوە لەدەست داوە و هۆكارەكەشی‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ ئەو قامچیانەی كە‬ ‫بە سیمی بەرق لە نێو زینداندا لە‬ ‫ناوبراویان داوە‪ .‬ئەو زیندانیە سیاسیە‬ ‫كوردە هەروەها لە الیەن لێپرسەرانیەوە‬ ‫هەڕەشەی دەستدرێژیی سێكسی لێ‬ ‫كراوە و بە هۆی ئەو زەربانەی لە سەریان‬ ‫داوە‪ ،‬تووشی خوێنڕێژیی مێشك بووە‪.‬‬ ‫‪ _4‬محەمەد رەزا یوسف زادە‪ ،‬بە هۆی‬ ‫ئازاری مەعیدە‪ ،‬كەمەر و دیسكی مل‪،‬‬ ‫ئارترۆزی دەست‪ ،‬بێ هەست بوونی پا و‬ ‫دەسەكانی و كێشەی دڵەوە بە سەختی‬ ‫ئازار دەكێشێت‪ ..‬لەم حاڵەدایە‪ ،‬كە‬ ‫ناوبراو وێڕای وەرنەگرتنی چاودێریی‬ ‫پزیشكیی كاریگەر‪ ،‬لە رێكەوتی‬ ‫سێپتامبری ساڵی ‪2013‬ی زایینیەوە‬ ‫بەرەو زیندانی بەرازجان گواستراوەتەوە‬ ‫و ئێستاكەش هیچ زانیاریەك لە دۆخی‬ ‫ناوبراو لەبەردەستدا نیە‪.‬‬ ‫‪ _5‬سەعید عابدینی (پاسپۆرتی‬ ‫ئێرانی_ئەمریكایی و دینی مەسیحی‬ ‫هەیە) تووشی خوێنڕێژیی مەعیدە‪،‬‬ ‫كێشەی مەسانە‪ ،‬كزە كزی بەیزە و زۆر‬ ‫بوونی میز كردن و نەخۆشی پڕۆستات‬ ‫بووە‪ .‬چۆكی ناوبراو بە هۆی ئەشكەنجەی‬ ‫زۆر لە رەوتی لێپرسینەوەكان لە ئیدارەی‬ ‫ئیتالعات تووشی خەسار بووە‪ .‬شایانی‬ ‫باسە‪ ،‬بنەماڵەی ناوبراو لە ئێراندا نین و‬ ‫ئەو زیندانیەش كە لە زیندانی رەجایی‬ ‫شاری كەرەج راگیراوە‪ ،‬لە دۆخێكی زۆر‬ ‫نالەباردایە‪.‬‬ ‫‪ _6‬بێهنام ئێرانی‪ 46 ،‬ساڵ تەمەن‪،‬‬ ‫كە دینی مەسیحی هەیە‪ ،‬ئێستاكە‬ ‫لە زیندانی قزڵ حەسار راگیراوە و لە‬ ‫كێشەی دەزگای گەوارش و خوێنڕێژیی‬ ‫مەعیدە ئازار دەكێشێت‪ .‬ناوبراو ‪22‬ی‬ ‫مانگی فێوریەی ساڵی ‪2014‬ی زایینیش‬ ‫نەشتەرگەرییەكی بۆ كرابوو‪.‬‬ ‫‪ _7‬فواد موقەدەم‪ 64 ،‬ساڵ تەمەن‪،‬‬ ‫راگیراو لە زیندانی رەجایی شاری‬ ‫كەرەج‪ ،‬تووشی نەخۆشی دیسكی مل‬ ‫هاتووە و بە هۆی بەردەوامیی نەخۆشیی‬ ‫دڵ كەوتە ژێر چاودێریی پزیشكی و‬ ‫ئێستا لەبەر نەشتەرگەریی پرۆتێز ئازاری‬ ‫زۆر لەسەر جەستەیەتی‪.‬‬ ‫‪ _8‬عەدنان رەحمەت پەنا‪ ،‬الوی بەهایی‬ ‫كە لە كاتی تێپەڕاندنی سەربازیی‬ ‫دەستگیر و باقی سەربازییەكی لە زینداندا‬ ‫تێدەپەڕێنیت‪ ،‬دیسكی كەمەر و پشت‬ ‫ئێشەی توندی هەیە و هەروەها گوێی بە‬ ‫هۆی سەرماوە تووشی ئیلتیهاب بووە‪.‬‬ ‫ئەگەر نەشتەرگەریی خێرای بۆ ئەنجام‬ ‫نەدرێت‪ ،‬چیتر توانای بیستنی نامێنێت‬ ‫و ئەم بابەتەش لە الیەن پزیشكی‬ ‫یاساییەوە پشتڕاست كراوەتەوە‪.‬‬ ‫‪ _9‬جەمالەدین خانجانی‪ 82 ،‬ساڵە و‬ ‫لە رێبەرانی بەهاییەكان كە لە زیندانی‬ ‫رەجایی شاری كەرەج راگیراوە و تووشی‬ ‫نەخۆشی دڵ بووە‪.‬‬ ‫‪ _10‬فەربۆد یەزدانی‪ ،‬الوی ‪ 17‬ساڵەی‬ ‫بەهایی‪ ،‬كە ئێستاكە لە زیندانی عادڵ‬ ‫ئاباد راگیراوە و تووشی نەخۆشی‬ ‫دەروونی بووە‪.‬‬ ‫‪ _11‬نەوید خانجانی ‪ 32‬ساڵە و راگیراو‬ ‫لە زیندانی رەجایی شار‪ ،‬كە پێویستی‬ ‫بە نەشتەرگەریی خێرای بڕبڕەی پشت‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫‪ _12‬وەحید ئەسغەری‪ ،‬زیندانی سیاسی‬ ‫كە لە زیندانی رەجایی شاری كەرەج دایە‬ ‫و تووشی ئیلتهابی گوێ بووە و لووتیشی‬ ‫شكاوە‪ .‬ناوبراو زۆر جار لە رەوتی‬ ‫لێپرسینەوەكاندا بە شێوەی وەحشیانە‬ ‫دراوەتە بەر لێدان و سووكایەتی‪.‬‬ ‫‪ _13‬حەسەن تۆفاح‪ 84 ،‬ساڵە‪ ،‬كە‬ ‫ئێستاكە لە زیندانی رەجایی شاری‬

‫كەرەج راگیراوە و تووشی نەخۆشی‬ ‫لووسمی بووە و پێویستی بە هێمۆتراپی‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫‪ _14‬خالید حەردان‪ 44 ،‬ساڵە‪ ،‬ئێستاكە‬ ‫لە زیندانی رەجایی شاری كەرەج راگیراوە‬ ‫و تووشی گرفتی رێخۆڵە و هەروەها‬ ‫ئیلتیهاب و كێشەی هەناسە بووە‪.‬‬ ‫‪ _15‬شەهرام پوور مەنسوری‪ 31 ،‬ساڵە‬ ‫و راگیراو لە زیندانی رەجایی شاری‬ ‫كەرەج‪ ،‬كە تووشی خەمۆكی توند و‬ ‫كێشەی دەروونی بووەتەوە‪.‬‬ ‫‪ _16‬فەرهاد فەهەندژ‪ 52 ،‬ساڵە كە‬ ‫تووشی نەخۆش شەكرە بووە و پێویستی‬ ‫بە دەرمانی پزیشكی خێرا هەیە‪.‬‬ ‫‪ _17‬عەلی ئەساڵنی پوور‪ ،‬ملی تووشی‬ ‫ئازار بووە و بڕبڕەی پشت و دیسكی‬ ‫كەمەری تووشی نەخۆشیی هاتوون و‬ ‫ئێستاكەش لە زیندانی رەجایی شاری‬ ‫كەرەجە و وێڕای ئەوەیكە جارێكیش‬ ‫نەشتەریگەریی بۆ كراوە و ئێستاكەش لە‬ ‫نەخۆشخانەدایە‪ ،‬بەاڵم دۆخیی جەستەیی‬ ‫قەیراناویی و ناجێگیرە‪.‬‬ ‫‪ _18‬هەمزە سواری‪ 31 ،‬ساڵە كە لە‬ ‫زیندانی رەجایی شار راگیراوە و بە‬ ‫هۆی ئیلتیهابی بەیزە و هەبوونی بەردی‬ ‫گورچیلە ئازار دەكێشێت‪.‬‬ ‫‪ _19‬ئەمانوڵاڵ موستەقیم‪ 64 ،‬ساڵە و‬ ‫راگیراو لە زیندانی رەجایی شاری كەرەج‪،‬‬ ‫كە تووشی نەخۆشی توندیی دڵ بووە و‬ ‫تا ئێستا چەندین جار نەشتەرگەریی بۆ‬ ‫كراوە‪.‬‬ ‫‪ _20‬كەریم مەعروف‪ 72 ،‬ساڵە كە لە‬ ‫زیندانی رەجایی شاردایە و لە ماوەی‬ ‫چەند مانگی رابردوو نەشتەرگەریی دڵی‬ ‫بۆ كراوە‪ .‬ناوبراو ئێستاكە پێویستی بە‬ ‫چارەسەریی خێرای پزیشكی و چاودێریی‬ ‫تایبەت هەیە‪.‬‬ ‫‪ _21‬عەفیف نێعمەتی‪ 53 ،‬ساڵە و‬ ‫راگیراو لە زیندانی رەجایی شاری‬ ‫كەرەج‪ ،‬كە نەخۆشی خوێن و ریە‬ ‫و نەخۆشی مێشكی هەیە‪ .‬ناوبراو‬ ‫هەرەوەها نەخۆشی ئارتریدیشی هەیە و‬ ‫پەردەی گوێچكەیشی دڕاوە‪.‬‬ ‫‪ _22‬كەیوان سەمیمی‪ ،‬لە زیندانی‬ ‫رەجایی شاری كەرەج راگیراوە و بە‬ ‫هۆی نەخۆشی دڵ ئازاری زۆری هەیە‬ ‫و پێویستی بە چاودێریی و دەرمانی‬ ‫جیددی هەیە‪.‬‬ ‫‪ _23‬عادڵ نەعیمی‪ ،‬لە زیندانی رەجایی‬ ‫شاری كەرەج راگیراوە و بە دەست تەنگ‬ ‫بوونەوەی عروق و كرونر و نەخۆشی‬ ‫شەكرە ئازار دەكێشێت و تا ئێستاش‬ ‫چەندین جار نەشتەرگەریی بۆ كراوە‪.‬‬ ‫‪ _24‬ماشەڵاڵ حائێری‪ 62 ،‬ساڵە كە لە‬ ‫زیندانی رەجایی شاری كەرەج دایە و‬ ‫نەخۆشی دڵ و ئیلتیهابی ریە و هەروەها‬ ‫كێشەی دەروونی و خەمۆكی توندی‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫‪ _25‬سەجادە عەرەب سورخی‪ ،‬نووسەر‬ ‫و رۆژنامەوان‪ ،‬نەخۆشیی دەزگای گوارش‪،‬‬ ‫دابەزینی پلەی خوێن و تێكچوونی‬ ‫مەعیدەی هەیە و كاربەدەستانی زیندان‬ ‫لە چارەسەریی خێرای پزیشكی ناوبراو‬ ‫خۆ دەبوێرن‪.‬‬ ‫‪ _26‬مەریەم سادات یەحیەوی‪ ،‬لە‬ ‫چاالكانی مەدەنی‪ ،‬شێرپەنجەی هەیە و‬ ‫پێویستی بە شیمی دەرمانیە‪.‬‬ ‫‪ _27‬مریەم شەفیع پور‪ ،‬چاالكی‬ ‫خوێندكاریی كە لە زیندانی ئێڤین‬ ‫راگیراوە و ئێشی دەست و ددانی هەیە‬ ‫و ئێستاكەش هیچ زانییارییەك لە دۆخی‬ ‫ناوبراو لە بەردەستدا نیە‪.‬‬ ‫‪ _28‬رۆیا سابیری نژاد‪ 48 ،‬ساڵ تەمەن‬ ‫و هاواڵتیی ئێرانی _بریتانیایی‪ ،‬كە لە‬ ‫دۆخێكی دەروونی خراپدایە و كێشیشی‬ ‫بە ئاستێكی زۆر دابەزیوە‪.‬‬ ‫‪ _29‬حەكیمە شەكەری‪ 44 ،‬ساڵ تەمەن‬ ‫و چاالكی مەدەنی‪ ،‬كە تووشی ئیلتیهابی‬ ‫چاو بووە‪.‬‬ ‫‪ _30‬مەولەوی فەتحی محەمەد‬ ‫نەقشبەندی‪ ،‬مەالی ناسراوی سوننە‬ ‫مەزهەب‪ ،‬تووشی تۆمۆری مەعیدە بووە‬ ‫و كاربەدەستانی زیندان وێڕای بڕیاری‬ ‫پزیشكی‪ ،‬لە گواستنەوەی ناوبراو بۆ‬ ‫نەخۆشخانە خۆ دەبوێرن‪.‬‬ ‫‪ _31‬ئاتنا دائێمی‪ ،‬لە چاالكانی مەدەنی‬ ‫الو‪ ،‬كە گیرۆدەی نەخۆشی دڵ بووە‪.‬‬

‫‪ _32‬حسێن سەبووری‪ ،‬جەستەی بە‬ ‫توندی بە هۆی ئەشكەنجەوە خەساری‬ ‫بەركەوتووە و عەزولەكانی تووشی بچڕان‬ ‫هاتوون و مەچەكی دەستیشی بە هۆی‬ ‫ئەشكەنجەی زۆرەوە عاسابی لەدەست‬ ‫داوە و هۆكارەكەشی هەڵواسینی ناوبراو‬ ‫راگەیەندراوە‪.‬‬ ‫‪ _33‬رەسوڵ مەزرە‪ ،‬تووشی شێرپەنجەی‬ ‫پرۆستات بووە و گورچیلەیشی تووشی‬ ‫گرفت هاتووە‪.‬‬ ‫‪ _34‬تالب سەواری‪ ،‬تووشی ئیلتیهابی‬ ‫چاو بووە و لە بەردەم مەترسی‬ ‫لەدەسدانی بینایی دایە‪.‬‬ ‫‪ _35‬عەلی هەلەفی‪ ،‬تووشی برین و‬ ‫ئیلتیهابی توند لە رێخۆڵەی گەورە بووە‪.‬‬ ‫‪ _36‬غواڵم عەباس (سەعید) ساكی‪،‬‬ ‫تووشی ئاسم و ئالێرژی و ئازاری پشت‪،‬‬ ‫ئێشی زۆری جەستە و هەڵماسینی پا و‬ ‫پلەی خوێنیشی چووەتە سەرەوە‪.‬‬ ‫‪ _37‬جەبار سەخترەوی‪ ،‬تووشی‬ ‫تۆمۆری مێشك بووە و هەر دوو پایشی‬ ‫بەرەوڕووی ئازاری زۆر بوونەتەوە و‬ ‫بیناییشی الواز بووە‪.‬‬ ‫‪ _38‬سەید رەزا تەزنگی‪ 52 ،‬ساڵ‬ ‫تەمەن‪ ،‬كە تووشی نەخۆشی دڵ بووە‪.‬‬ ‫‪ _39‬ریازوڵاڵ سوبحانی‪ 70 ،‬ساڵ‬ ‫تەمەن‪ ،‬كە گیرۆدەی نەخۆشیی دڵ و‬ ‫گرفتی بەیزە بووە‪.‬‬ ‫‪ _40‬عەلی مەنبوهی‪ ،‬نەخۆشیەكانی‬ ‫دیابت و هیپرلیپیدۆمی هەیە‪.‬‬ ‫‪ _41‬رەحیم ئەدراوی‪ ،‬نەخۆشی دڵ و‬ ‫دیابێتی هەیە‪.‬‬ ‫‪ _42‬حەسەن ئابەیتی‪ ،‬تووشی نەخۆشی‬ ‫گوارش و ئیلتیهابی گوێ بووە‪.‬‬ ‫‪ _43‬عەبد ئیمام زائێری‪ ،‬برینەكانی‬ ‫تووشی خوێنڕێژیی بووە‪.‬‬ ‫‪ _44‬محەمەد سەعیمی‪ ،‬تووشی گرفتی‬ ‫گورچیلە بووە‪.‬‬ ‫‪ _45‬موستەفا دانشجو‪ ،‬تووشی‬ ‫نەخۆشی هەناسە بووە‪.‬‬ ‫‪ _46‬سەعید مەتین پوور‪ ،‬بڕبڕی پشت‬ ‫خەساری بەركەوتووە و نەخۆشی دڵی‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫‪ _47‬رەحمان قەهرەمان پوور‪ ،‬بینایی‬ ‫چاوی الواز بووە و دیسكی كەمەریشی‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫‪ _48‬نوسرە نەقی پوور‪ ،‬فەك و دەمی‬ ‫بە توندی تووشی برین و ئازار بووە‪.‬‬ ‫‪ _49‬محەمەد داوەری‪ ،‬تووشی نەخۆشی‬ ‫فەك و لێو بووە‪.‬‬ ‫‪ _50‬رەزا شەهابی زەكەریا‪ ،‬بڕبڕەی‬ ‫پشتی تووشی ئازاری زۆر بووە‪.‬‬ ‫‪ _51‬یاشار دارۆلشەفا‪ ،‬ئێش و ئازاری‬ ‫بڕبڕەی پشتی هەیە‪.‬‬ ‫‪ _52‬سینا عەزیمی‪ ،‬تووشی نەخۆشی‬ ‫هەناسە بووە‪.‬‬ ‫‪ _53‬ئیبراهیم بابایی‪ ،‬نەخۆشی دڵی‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫‪ _54‬هانی یازرلو‪ ،‬تووشی نەخۆشی دڵ‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫‪ _55‬ئەمیر خەرم ‪ ،‬نەخۆشی فەك و‬ ‫دەمیشی تووشی برین بووە‪.‬‬ ‫‪ _56‬ئەمیر ئیسالمی‪ ،‬نەخۆشی دڵ و‬ ‫میگرێنی هەیە‪.‬‬ ‫‪ _57‬ئیسماعیل بەرزەگەری‪ ،‬تووشی‬ ‫نەخۆشی فەك و دەم و ددان بووە‪.‬‬ ‫‪ _58‬نادر جانی‪ ،‬تووشی نەخۆشی‬ ‫عەسەبی و نەخۆشی دڵ بووە‪.‬‬ ‫‪ _59‬حەمید نەوید‪ ،‬ئەگەری تووشبوون‬ ‫بە شێرپەنجەی ئەلنفاوی لەسەرە‪.‬‬ ‫‪ _60‬وەحید روبەخش‪ ،‬كێشەی عەسەبی‬ ‫و نەخۆشی دەم و ددانی هەیە‪.‬‬ ‫‪ _61‬پژمان عەبدولحسێن زادە‪ ،‬تووشی‬ ‫شكاوی ئیسقان بووە‪.‬‬ ‫‪ _62‬عەبد امیر مەتوری‪ ،‬جەڵتەی‬ ‫عەسەبی هەیە‪.‬‬ ‫‪ _63‬عەبد زەهرا‪ ،‬ئازاری پای هەیە و‬ ‫تووشی نەخۆشی ئیلتیهاب بووە‪.‬‬ ‫‪ _64‬ئەرژەنگ داوودی‪ ،‬دیابێت و‬ ‫چەوری خوێنی هەیە‪.‬‬ ‫‪ _65‬علی عالیی‪ ،‬تووشی نەخۆشیی‬ ‫بڕبڕەی پشت و دڵ بووە‪.‬‬ ‫‪ _66‬فەرزاد روحی‪ ،‬تووشی نەخۆشی‬ ‫سینۆزیت بووە‪.‬‬ ‫‪ _67‬ئەسەدۆڵاڵ ئەسەدی‪ ،‬تووشی‬ ‫نەخۆشی ریە بووە‪.‬‬ ‫‪ _68‬محەمەد داوەری‪ ،‬تووشی كێشەی‬

‫چۆك‪ ،‬بڕبڕەی پشت‪ ،‬دەم و ددان بووە‪.‬‬ ‫‪ _69‬غواڵمڕەزا حوسێنی‪ ،‬بە هۆی‬ ‫شكانی ئێسقانەكانی ران و نەخۆشی دەم‬ ‫و ددان دۆخی تەندروستی ناجێگیرە‪.‬‬ ‫‪ _70‬داوود ئەسەدی‪ ،‬بە هۆی نەخۆشیی‬ ‫ئیفلیج بوونی پای چەپی ئازاری زۆری‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫‪ _71‬ئەسغەر قاتان‪ ،‬نەخۆشی دڵ‪،‬‬ ‫گورچیلە و كێشەی پرۆستاتی هەیە‪.‬‬ ‫‪ _72‬رەسوڵ حەردانی‪ ،‬تەمەن ‪ 30‬ساڵ‬ ‫كە ئێستاكە لە زیندانی ئێڤینی شاری‬ ‫تاران راگیراوە‪ ،‬بە هۆی ئازاری زۆرەوە‬ ‫پای سڕ بووە و پێدەچێ گیرۆدەی‬ ‫ئێسكلرۆزیس‬ ‫مولتیپل‬ ‫نەخۆشی‬ ‫بووبێت‪ .‬ناوبراو هەروەها لە وەرگرتنی‬ ‫خزمەتگوزاریی پزیشكی بێبەری كراوە‪.‬‬ ‫‪ _73‬محەمەد سدیق كەبودوەند‪ ،‬كە‬ ‫ئێستاكە لە زیندانی ئێڤیندایە‪ ،‬تووشی‬ ‫نەخۆشی پرۆستات و دڵ و دابەزینی‬ ‫پلەی خوێن بووە‪.‬‬ ‫‪ _74‬كامیار سابتی سەنعەت‪ ،‬راگیراو لە‬ ‫زیندانی ئێڤین‪ ،‬نەخۆشی دڵ و نەخۆشی‬ ‫هەناسەی هەیە‪.‬‬ ‫‪ _75‬عەلیڕەزا ئەحمەدی‪ ،‬راگیراو‬ ‫لە زیندانی ئێڤین‪ ،‬لەگەنی شكاوە و‬ ‫ئازارێكی زۆری هەیە‪.‬‬ ‫‪ _76‬ئەحمەد دانشپور موقەدەم‪،‬‬ ‫راگیراو لە زیندانی ئێڤین‪ ،‬تووشی‬ ‫كێشەی دەستگای گوارش و كێشەی‬ ‫عەسەبی بووە‪.‬‬ ‫‪ _77‬داوود ئەسەدی‪ ،‬كە لە زیندانی‬ ‫ئێڤین دایە‪ ،‬رانی تووشی نەخۆشی بووە‪.‬‬ ‫‪ _78‬عەباس غەفاری‪ ،‬راگیراو لە‬ ‫زیندانی ئێڤین‪ ،‬دووشی دیابێت بووە و‬ ‫چاوی لەدەستداوە‪.‬‬ ‫‪ _79‬عەلیڕەزا بەهەشتی‪ ،‬راگیراو لە‬ ‫زیندانی ئێڤین‪ ،‬تووشی كێشەی بڕبڕەی‬ ‫پشت بووە‪.‬‬ ‫‪ _80‬عەلیڕەزا رەجایی‪ ،‬راگیراو لە‬ ‫زیندانی ئێڤین‪ ،‬تووشی نەخۆشی دیسكی‬ ‫كەمەر بووە‪.‬‬ ‫‪ _81‬مەجید ئەسەدی‪ ،‬كە لە زیندانی‬ ‫ئێڤین دایە‪ ،‬تووشی كێشەی بڕبڕەی‬ ‫پشت بووە‪.‬‬ ‫‪ _82‬مۆحسین دانشپور‪ ،‬راگیراو لە‬ ‫زیندانی ئێڤین‪ ،‬تووشی نەخۆشیگەلێكی‬ ‫وەكوو دڵ‪ ،‬تەنگ بوونەوەی رەگەكانی‬ ‫مێشك و كەم هۆش و هەواسی بووە‪.‬‬ ‫‪ _83‬محەمەد حەسەن یوسف پوور‬ ‫سەیفی‪ ،‬راگیراو لە زیندانی ئێڤین‪،‬‬ ‫تووشی نەخۆشی دڵ بووە و چاویشی‬ ‫بینایی كەم بووەتەوە‪.‬‬ ‫‪ _84‬یەعقوب مەلەكی‪ ،‬راگیراو لە‬ ‫زیندانی ئێڤین‪ ،‬چاوی تووشی كێشە‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫‪ _85‬رەزا ئێنتسابی‪ ،‬كە لە زیندانی‬ ‫ئێڤین دایە‪ ،‬تووشی ئازاری دەست‪ ،‬توند‬ ‫بوونەوەی لێدانی دڵ و ئازار لە سەر‬ ‫سنگی بووە‪.‬‬ ‫‪ _86‬حەسەن فەرەجی‪ ،‬كە لە زیندانی‬ ‫ئێڤین دایە‪ ،‬تووشی نەخۆشی دڵ و‬ ‫گرفتی دەزگای گوارش بووە‪.‬‬ ‫‪ _87‬سەید محەمەد ئیبراهیمی‪ ،‬تووشی‬ ‫كێشەی هەناسە‪ ،‬نەخۆشی مەعیدە و‬ ‫دیسكی كەمەر بووە‪.‬‬ ‫‪ _88‬حەمید رەزا مورادی‪ ،‬گیرۆدەی‬ ‫دیسكی عروق و كەمەر بووە‪.‬‬ ‫‪ _89‬حسێن معروفی تووشی نەخۆشی‬ ‫سەرع و لەسەرخۆ چوون بووە‪.‬‬ ‫‪ _90‬بێهنام ئیبراهیم زادە‪ ،‬هەڵماسینی‬ ‫رەگەكانی مل و نەخۆشی ناو دەم و‬ ‫گوێچكەی هەیە‪.‬‬ ‫‪ _91‬بهارە هیدایەت‪ ،‬چاالكی خوێندكاری‬ ‫بە هۆی دۆخی قەراناویی و بەردی‬ ‫سەفراوە ئازار دەكێشێت‪.‬‬ ‫‪ _92‬عەبدولفەتاح سوڵتانی‪ ،‬پارێزەر‬ ‫تووشی نەخۆشی دڵ و كەم خوێنی بووە‬ ‫و تا ئێستا لە وەرگرتنی خزمەتگوزاریی‬ ‫پزیشكی بێبەری بووە‪.‬‬ ‫‪ _93‬شەهرام ئەحمەدی‪ ،‬زیندانی سونە‬ ‫مەزهەب‪ ،‬تووشی ئیلتیهابی گورچیلە‬ ‫بووە‪.‬‬ ‫‪ _94‬محەمەد رەزا پوور شەجەری‪،‬‬ ‫بەردی گورچیلەی هەیە و تووشی‬ ‫هەاڵوسانی پرۆستات و شەكری خوێن‬ ‫بووە و پێویستی بە چارەسەریی‬ ‫پزیشكی خێرا هەیە‪.‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )72‬ساڵی هەشتەم‪2015/3/15 ،‬‬

‫ئەندێشە‬

‫چۆن دەتوانین داعش لە ناوببەین‬

‫كریستیەن كاریێل‬ ‫و‪ :‬ئاالن رەسولی‬ ‫توندوتیژی ئەم دواییانەی داعش بۆتە هۆیی‬ ‫نەفرەتێكی جیهانی لە هەمبەر ئەو گرووپە‪.‬‬ ‫سەر برینی دوو رۆژنامەنووسی ژاپۆنی بی‬ ‫تاوان‪ ،‬بە تەنیا بۆ زیاتربوونی نەفرەتی‬ ‫جیهانی دژی داعش بەسە‪ .‬سووتاندنی‬ ‫فرۆكەوانە ئۆردۆنیەكە‪ ،‬كە لە ناو قەفەس دا‬ ‫بە شێوەیەكی دڕندانە سوتێندرا و هەر وەها‬ ‫ئەم گرووپە وا بانگەشە دەكا كە ژنە بارمتە‬ ‫ئامریكایەكە (كایێال موولێر) لە هێرشی‬ ‫فرۆكەكانی ئۆردۆندا كوژراوە‪ .‬پێویست ناكات‪،‬‬ ‫بڵێین رێبەرانی داعش زۆر خۆشحاڵن كە وێنەی‬ ‫جینایاتەكانیان هەموو تۆرە كۆمەالیەتەكان و‬ ‫تی ڤیەكانی بەخۆیەوە سەرقاڵ كردووە‪.‬‬

‫كاردانەوەكان چاوەروان كراو بوون‪ ،‬تووڕەیی‬ ‫و غەزەب‪(.‬باراك ئۆباما)سەرۆك كۆماری‬ ‫ئەمریكا‪ ،‬داعشی بێبەزەیی و دژە مرۆڤ‬ ‫وەسف كرد‪ ،‬بەاڵم چ هەنگاوگەڵێكیان لەسەر‬ ‫هەڵگرتووە؟ ئێشتۆن‬ ‫مەسەلەی داعش‬ ‫كارتێر‪ ،‬پاڵێوراو بۆ پۆستی وەزیری بەرگری‬ ‫دەوڵەتی ئۆباما‪ ،‬لە رێورەسمی دەستبەكار‬ ‫بوونی گوتی‪ :‬ئێستراتیژی ئەمریكا دەبێت لە‬ ‫سەر كۆتایی هێنان بە داعش دابمەزرێت‪ .‬لە‬ ‫دووایی دا گوتی بەشێك لە ئامانجەكەمان‬ ‫هاوبەش لەگەڵ شەریكەكانی شەڕی سەرزەوی‬ ‫ئەمریكان‪ ،‬بەاڵم سەرم سوڕما لەوەی كە كارتێر‬ ‫بە هیچ جۆرێك باسی لەو كەسانە نەكرد كە لە‬ ‫ئێستادا لە شەڕێكی چڕ و پر لەگەڵ داعشدان‪:‬‬ ‫مەبەستم هێزی پێشمەرگەی كوردستانە‪.‬‬ ‫لە چەند هەفتەی رابردوو ئەوە كوردەكان‬ ‫بوون كە تەنیا سەركوتنی جیهانیان لە دژی‬ ‫داعش لە سەر زەویی بە دەسكەوت وەرگرت‪.‬‬ ‫لە مانگی ژانویەدا‪ ،‬هێزە كوردیەكانی رۆژئاوا‬ ‫دوای چەن هەفتە شەڕ و پێكدادانی ماڵ بە‬ ‫ماڵ و زۆر بێبەزەیانە‪ ،‬لە كۆتاییدا جردە و‬ ‫چەتەكانی داعەشیان لە كوبانی بە شەرمەزاری‬ ‫راو نایە دەرەوە‪ ،‬هەروەها لە چەن رۆژی‬ ‫رابردو تا ئێستا‪ ،‬پێشمەرگەكانی هەرێمی‬ ‫كوردستان(باشور) توانیویانە هێرشێكی‬ ‫گەورەی داعەش لە ناوچەی شاری كەركووك‬ ‫تێكبشكێنن‪.‬‬ ‫هەموو ئەو سەركەوتنانە سەرنج راكێشە و‬ ‫تاوانی زۆری بۆ دراوە‪ .‬كاروان زێباری وتەبێژی‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستان لە واشنگتۆن‬

‫ئەمریكا و ئیسالمی سیاسی‬

‫فاتح گاڵس‬ ‫لەو رۆژگارەوە كە لەشكری سووری سوڤێت واڵتی‬ ‫ئەفغانستان داگیر كرد و موجاهیدانی ئەفغانی بە‬ ‫ریبەرایەتی ئەحمە شامسعود دەستیان دایە بەرگری و‬ ‫ئەمریكاش بۆ دەرپەڕاندانی لەشكری سوور لەو واڵتە‬ ‫یارمەتیدەریان بوو‪ .‬بیرۆكەی ئیسالمی سیاسی كە زۆر‬ ‫لەمێژ بوو لە قاوخی سازمانی سیادا گەرایی دانابوو بە‬ ‫دامەزراندنی قوتابخانەی زانستی دینی «مەال عەبدول‬ ‫غەنی» لە سەر سنوری ئەفغانستان و پاكستان بەواقعی‬ ‫بوو بە رێكخراوەیەیكی توندئاژۆی ئیسالمی بۆ دژایەتی‬ ‫بەرەی چەپ و كمونیست‪.‬‬ ‫لە الیەكی دیكەوە بە هێنانەكاییەی ئیخوانەل موسلمین‬ ‫لە واڵتانی عەرەب وەك میسر و لیبی و عێراق و‪...‬‬ ‫زۆربەی واڵتانی سوننە مەزهەبیان هێنایە نێو گەمەكەوە‪،‬‬ ‫لەم الیشەوە بە گەورە كردنەوەی ئیمام موسای سەدر لە‬ ‫لۆبنان و ئیمام خۆمەینی لە ئێران‪ ،‬بەرەیەكی لە ئیسالمی‬ ‫سیاسی ئەو جار لە جۆری شێعە پێكهات كە گورزێكی‬ ‫گەورە بوو بۆ پەیكەری سیستەمی الیەنگری پڕۆلیتاریا‪.‬‬ ‫لە دوای رۆخانی دیواری برلین و پرۆسترویكای بەڕێز‬ ‫گۆرباچف و كۆتایی هاتنی شەڕی سارد و دونیای‬ ‫دوو جەمسەریی‪ ،‬ئەمریكا بۆ بە پاڵەوانی بێ ركابەری‬ ‫مەیدانەكە بۆ دەست گرتن بەسەر هەموو قوژبنەكانی‬ ‫جیهاندا بە شێوازی ئاراستەكراوز هەموو رووداوەكانی‬ ‫خستە ژێر هەیمنەی خوی‪ .‬قوتابخانەی زانستی دینی مەال‬ ‫عەبدولغەنی تاڵیبانی لێ پەروەردەكراو ئەویش ئامێزی بۆ‬ ‫ئەلقاعیدە كردەوە و بە یارمەتی دەسەاڵتدارانی سوننەی‬ ‫جیهانی عەرەب ئەفغانستان و جیهانیان خەڵتانی خوێن‬ ‫كرد‪.‬‬ ‫لە الیەكی دیكەشەوە ئیمامە شێعەكان بێكار دانەنیشتن و‬ ‫بە یارمەتی ئیستعماری پیری بریتانیا و سازمانی سیا و‬ ‫بڵندگۆی بی بی سی سواری شەپۆلەكان بوون و شورشی‬ ‫دژە پاشایەتی ئێرانیان كردە پێگەی یەكەمی حكومەتی‬ ‫ئیسالمی سیاسی شێعە لە جیهاندا و حكومەتیان راگەیاند‬ ‫و دەستنیشانیان كرد‪ ،‬كە رێگەی قودس لە كەربەاڵوە‬ ‫تێدەپەڕێ‪.‬‬ ‫یەكەم هەنگاو هەناردەی شۆڕش بوو بۆ واڵتانی موسوڵمانی‬ ‫دیكە و بۆ لە ناوبردنی ئاسەواری یارمەتی ئەمریكا و‬ ‫پێناسەی دژە ئەمپریالیستی و لە درێژەی ئەو شۆڕشەدا‬ ‫باڵوێزخانەی ئەمریكایان لە تاران داگیركرد و بۆ ‪ ٤٤٤‬رۆژ‬ ‫كارمەندانی ئەو باڵوێزخانەیان بە بارمتە گرت‪ ،‬كە دواجار‬ ‫لە ئاڵوگۆڕێكی ژێر بە ژێردا ئازادكران و گەڕانەوە واڵتی‬

‫گوتی‪ :‬دوای دەستپێكردنی شەڕی داعش لە‬ ‫هاویینی رابردوودا نزیكەی هەزار پێشمەرگەی‬ ‫كورد گیانیان بەخت كردووە‪ .‬لە درێژەدا‬ ‫زێباری گوتی‪ :‬هاوكات ئەو تاوانەی بەرامبەر‬ ‫بە كورد كراوە‪ ،‬لەگەڵ كوژرانی ‪ ٤٤٩١‬سەربازی‬ ‫ئەمریكی لە ‪ ١٢‬ساڵی رابردوودا زۆر هاوتەریب‬ ‫و دڵتەزێنە‪ .‬زۆربەی پێشمەرگەكان لە جلی‬ ‫تایبەت و كاڵو و زێرە بێبەشن‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫چاو ئەرتەشی بێدەسااڵتی عێراق‪ ،‬كوردەكان‬ ‫لە ناخۆشی شەڕ دژی داعش ناترسن‪ ،‬ئەوە‬ ‫بەوە دەردەكەوێت‪ ،‬كە النیكەم یەكێك لە‬ ‫گیانبەختكردووانی شەڕی كەركووك پلەی‬ ‫ژێنێڕاڵی هەیە‪.‬‬ ‫لە هاوینی رابردوو جیهان بە سەرسوڕمانەوە‬ ‫سەیری داعشی دەكرد كە بە دڕندانەترین شێوە‬ ‫سەرانسەری سنووری سوریە و شاری موسڵی‬ ‫وەك دوهەم شاری گەورەی عێراق داگیر كرد‪.‬‬ ‫والیەتە یەكگرتووكانی ئەمریكا و هاوپەیمانانی‬ ‫دژە داعش بەپەلە پرۆگرامێك بە ئامانجی‬ ‫بەهێز كردنی هێزی پێشمەرگە بە پشتیوانی‬ ‫هێزی ئاسمانی و پێدانی چەك و چۆڵ‪ ،‬داڕشت‬ ‫و لەو بارەوە ئامادگی خۆیان دەربڕی‪.‬‬ ‫پشتیوانی ئاسمانی بووە هۆیی گۆڕانكاری‬ ‫گەورە لە ئاكامی جەنگەكە‪ .‬پێنتاگۆن‬ ‫دەستی بە فێركردن و مەشق پێ كردنی‬ ‫هێزی پێشمەرگە كرد‪ ،‬بەاڵم تاكوو ئێستا‬ ‫چەكی پێویست بە كوردستان نەدراوە و تەنیا‬ ‫چەن هەزار پارچە تەقەمەنی‪ ،‬چەك و هاوەن‬ ‫و موشەك هاوێژ بووە‪ ،‬كە زیاتر لە الیەن‬ ‫ئاڵمانیەكان و هاوپەیمانانی ناتۆ لە رۆژهەاڵتی‬

‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫ئوروپاوە پێكهێندراون‪.‬‬ ‫كوردەكان بە مێژوویەكی دوور و درێژ و تاڵ‪،‬‬ ‫باش دەزانن كە لە بەرامبەر دوژمنێك دان‬ ‫كە بە جبەخانەیەكی دەوڵەمەند لە چەكی‬ ‫ئەمریكایی‪ ،‬چەكی گران و ئەو تانكانەی كە لە‬ ‫سپای عێراقوە بەدەستیان هێناوە‪ ،‬لە شەڕدان‪.‬‬ ‫كوردەكان ئێستا پێویستیان بە چەكی گران و‬ ‫موشەكی دژە تانك و تانك هەیە‪ .‬دەبێ ئەوەش‬ ‫بزانین كە كوردەكان هاوپەیمانی بەوەفای‬ ‫واشنگتۆن لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست هەژمار‬ ‫دەكرێن‪ .‬كوردەكان زۆرتر بە هاوپەیمانی‬ ‫ئەمریكا دەناسرێن‪ ،‬گەرچی زۆربەیان ئایینی‬ ‫سوننەیان هەیە‪ ،‬بەاڵم بە دوژمنی سەرەكی‬ ‫جەهادیزمی ئیسالمی توندئاژۆ ناسراون‪ .‬لە‬ ‫راستی دا حكومەتی هەرێم كێشەگەلێكی وەك‬ ‫گەندەڵی‪،‬سەرەرۆیی و دووبەرەكی ناوخۆیی‬ ‫تێدایە‪.‬‬ ‫ئەی بۆ ئەمریكا لە جێبەجێ كردنی بەڵێنەكانی‬ ‫خۆیی دەستاودەست دەكات و دەستەوەستان‬ ‫راوەستاوە؟ وەاڵم وەك هەموو جارێ سیاسیە‪.‬‬ ‫ئەمریكا نایهەوێ عێراق دابەش بكرێت‪ .‬بۆیە‬ ‫نایهەوێت هێزێكی گەورە بدا بە كوردەكان لە‬ ‫باكووری عێراق‪ .‬ئەوە سیاسەتی ئەوانە لە‬ ‫ئاستی كوردستاندا‪ .‬دروست بوونی دەوڵەتێكی‬ ‫تەواو كوردی شتێكە كە ئەمریكا دژیەتی و هەر‬ ‫وەك دوای شەڕی كەنداو و دروست بوونی‬ ‫هێڵی دژە فڕین لە ساڵی ‪١٩٩١‬دا دژایەتی‬ ‫كرد‪ ،‬دژایەتی دروستبوونی دەوڵەتێكی‬ ‫سەربەخۆی كوردیش دەكات‪ .‬ئەو مەسەلەیە‬ ‫هاوسەنگی هێزەكان لە ناوچەكەدا تێك دەدا و‬

‫‪9‬‬

‫ناسەقامگیری لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا زیاتر‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫با ئێستا راست بینانەتر لەو مەسەلەیە بڕوانین‪.‬‬ ‫كەسانێك كە بە وردی بە دوای ئەو مەسەلەیەدا‬ ‫دەچن باش دەزانن‪ ،‬كە حكومەتێكی ئۆتۆنۆمی‬ ‫كورد لە باكووری عێراق بوونی هەیە و زۆر‬ ‫دوورە لە راستی كە بەغدا بە پێچەوانەی‬ ‫داخوازی كوردەكان هێز بۆ ئەو ناوچانە بەڕێ‬ ‫بكات‪ .‬لە سەر ئەو ئەساسە چ خوازیاری تانك‬ ‫بێت یان تۆپخانە‪ ،‬هیچ پەیوەندییەكی بە‬ ‫دەوڵەتی عێراقەوە نیە و كورد دەبێ خۆی‬ ‫بە پشتیوانیی پەیوەندییەكانی بەدوای ئەو‬ ‫بابەتەدا بڕوات‪.‬‬ ‫كوردەكان تا ئێستا خۆیان وا دەرخستووە‪،‬‬ ‫كە تا كاتێك لە خواستی سەربەخۆیی تەواوی‬ ‫خۆیان دەست هەڵدەگرن كە ئازادیێكی بەر‬ ‫فراوانیان لە كارو باری ناو خۆیی خۆیان دا‬ ‫هەبێت و لە سەرچاوە سروشتیكانی ئێراق‬ ‫بەهرەمەند بن‪.‬ئەوە دانوستانێكی باشە بۆ‬ ‫هەمو الیێك؛هەر بۆیە چەن حەوتو لەمەو بەر‬ ‫لە نیوان بەغدا وهەرێم دا رێكەوتن نامەیێك‬ ‫واژوو كرا بۆ جێ بە چێ كردنی ئەم مەسەلەیە‪.‬‬ ‫نیشانەیێكی ئەو رێكەوتن نامەیە هاو ئاهەنگی‬ ‫زیاتر الیانەكان لە بەرەكانی شری دژ بە‬ ‫داعەشدا دەركەوتووە‪،‬بەاڵم واشنتۆن دەتوانێت‬ ‫یارمەتی زۆر زیاتر لەوەی كە تا ئێستا بە‬ ‫كوردەكان كردویەتی بكا‪،‬ئیرە راست ئەو‬ ‫جێگایەیە كە دەتوانین زەبری كوشەندە لە‬ ‫گروپی ترۆریستی داعەش بدەین‪.‬‬

‫خەڵك‪ ،‬حیزب‌و كۆمەڵگای مەدەنی‬

‫خۆیان‪.‬‬ ‫دیارە لە بەر كورت كردنەوەی بابەتەكە سەر پێیانە‬ ‫بەسەر رووداوەكاندا تێپەڕیوم و سااڵنێكی دوور و درێژ‬ ‫ئەم دوو بەرە موسوڵمانە بە هەموو شێوەیەك دژایەتی‬ ‫یەك دەكەن و ئەوەندە رەق و قین و خوێن لە نێوانیان دا‬ ‫هەیە‪ ،‬كە جوولەكە و فەلەیان لە بیر كردووە و ئەمە بە‬ ‫ئاشكرا نیشاندەدات‪ ،‬كە زۆر لە مێژە ئەمریكا دەیەوێت لە‬ ‫ئیسالمی سیاسی كەڵك وەربگرێت و لە الیەك بۆ دژایەتی‬ ‫بەرەی چەپ و پێشرەویەكانی شیوعیەت لە جیهاندا و لە‬ ‫باڵێكی دیكەوە بۆ نائارامی لە رۆژهەاڵتی ناوراست لە‬ ‫فلیستینەوە تا ئەوپەڕی قەفقاز بە كەڵك وەرگرتن لەو‬ ‫رەق و قینە دێرینەی بەینی دوو باڵی موسڵمانی شیعە و‬ ‫سوننە نائارامی لە رۆژهەاڵتدا نایەوە و ناوچەی رۆژهەاڵتی‬ ‫هەڵمەت محەمەدی‬ ‫ناوینی كردە گۆڕستانی مرۆڤەكان وخۆشی و كامەرانی بە‬ ‫هدیە بۆ خەڵكی رۆژئاوا و بەتایبەتی ئەمریكا دەستەبەر‬ ‫كرد‪.‬‬ ‫واڵتی دیكەوە رووداوگەلێكی بە ناو بەهاری عەرەبی لەم سەردەمەدا هەمووان دەزانین كە رۆڵی حیزبە‬ ‫ترسێكی زۆری خستە دڵی هەندێ لە دەسەاڵتدارانی كوردیەكان لە رۆژهەاڵتی كوردستان بە هۆی ئەو‬ ‫واڵتانی عەرەبی و هەروەها ئێران كە بە هۆی هیچ و پووچ مەودایەی كەوتوەتە نێوانیان لە بەراوەرد لەگەڵ سااڵنی‬ ‫بوونی ئایدیالۆژیەكەیانەوە هەمیشە لە قەیراندا دەژین‪ .‬رابردوو گۆڕانی زۆری بەسەردا هاتووە‌و تا رادەیەكی‬ ‫بۆیە بەشداریی كردن لەم بەرنامەیەدا تەمەنی دەسەاڵتی بەرچاو پەیوەندیەكان تووشی الوازی هاتوون‪ .‬دەكرێ‬ ‫درێژ دەكاتەوە و هاوئاهەنگیی لەگەڵ جیهانخورەكاندا یەكێك لەو هۆكارانە مانەوەی زۆر لە نێو ئاڵقەیەكی‬ ‫شەڕێكی ئاوەهایان ساز كردووە و بە قوربانیی كردنی جوگرافیایی‌و دواتر رەوتی بەردەوامی دابڕانەكان بێت كە‬ ‫خەڵكانی ئیمانداری شیعە و سوننەی نەخوێندەوار و كاریگەریی لەسەر پرۆسەی خەبات داناوە‪.‬‬ ‫كویلە ئەم دوزخەیان دروست كردووە بۆ گەیشتن بە بەاڵم مەسەلە ئەوەیە ئایا لە كاتێكدا كە حیزبایەتی لە‬ ‫جۆری ئێمە كە لەم قۆناغەدا بەرەوڕووی كۆمەڵێك كێشە‌و‬ ‫ئامانجەكانیان ‪.‬‬ ‫بێ گومان ئەم شەڕە‪ ،‬شەڕی شێعە و سوننەیە بە گرفت بوەتەوە دەبێ هەموو شتێك لە چوارچێوە دۆڕان‬ ‫سپاساالری ئەمریكا و یارمەتی خامنەیی و ئەسەد لە ببینین یان ئەوەیكە رێگەی جۆراوجۆر بۆ هەستانەوە‌و‬ ‫الیەك و ئەبوبەكر بەغدادی و ئەردۆغان لە باڵێكی دیكەوە گەشانەوەی خەبات بوونی هەیە‪ .‬لێرەدا ئەوەی پێویستە‬ ‫بۆ بەتااڵن بردنی سامانی سەر عەرزی ژێر زەوی ئەم هەمووان بزانین لێكدانەوە ‌و چاوخشاندنێكە بەسەر‬ ‫ناوچە پڕ لە نیعمەت و دەسكەوتە بۆ ئەوەی خەڵك ئەو بابەتەی ئەركی جەماوەری خەڵك ‌و رووناكبیران‬ ‫ئاگاداری لە بەر تاالنبردنی سەروەت و سامانی نەبی و یا كۆمەڵگای مەدەنی بە گشتی لەم كات ‌و ساتەدا‬ ‫القاعیدە وبەرەی نوسرە و داعش دروست ناكەن و دواییش كە قەیرانێك رووی لە ئەم میتۆدەی سەردەمی ئێستای‬ ‫حیزبایەتی كردووە چیە؟‬ ‫بە كەیفی خۆیان الوازی بكەن و قوەتی پێ بدەن‪.‬‬ ‫سپای قودس و بەدر و ئەسابی ئەهلی حەق و ئەدیانی لە هەر بزوتنەوەیەكدا سێ گۆشەیەك هەیە‪ ،‬كە پێكەوە‬ ‫دیكە‪ ،‬ئاژاوە نانەوە و دووبەرەكین بۆ ئەوەی تۆی چەند لە یەك دەئاڵێن‌و دەست لە نێو دەستی یەكتر دەگرن‌و‬ ‫خوێنرێژیكی وەك خامنەیی و نوری مالیكی و ئەسەد گێژاوێك دروست دەكەن كە ستەمگەری تێدا دەخنكێت‪.‬‬ ‫و ئوردوغان هتد‪ ...‬راستەخۆ بەرنامەكانی ئەمریكا لەم ئەم سێ گۆشە واتە « حیزب‪ ،‬كۆمەڵگای مەدەنی‪ ،‬خەڵك‬ ‫ناوچەیەدا دادەرێژنەوە‪ .‬لەم نیوەندەش دا چەندین « سێ ئاڵقەن كە هەر كامە یان دوو بە دووش ناتوانن‬ ‫نەتەوەی دیكە بە بێ هۆ بە بێ ئەوەی گرفتی دینیان هیچ پرۆژەیەك بەرەوپێش ببەن‪ ،‬چونكە لە درێژەی‬ ‫خەباتێكدا دژی زۆرداری ‌و ستەم هەر سێ بابەتەكە‬ ‫هەبێت لەم شەڕە نگریسەوە گالون‪.‬‬ ‫گەلی ئازادیخواز و سەربەست و قارەمانی وەك كوردیش پێویستە‌و ئەگەر یەكیان تووشی جۆرێك لە وەستان بێت‬ ‫بوونەتە قوربانیی فكری گەنیوی ئوردۆغان و بەغدادی ئەوە ئەركی ئەوانی دیكەیە كە لە ئاست ئەو وەستانەی‬ ‫لە الیەك و ئەسەد و خامنەیی و مالیكی لە الیەكی یەكێك لە گۆشەكان هەست بە بەرپرسایەتی بكەن‪ ،‬نەك‬ ‫دیكەوە‪ .‬بۆیە پێویستە گەلی كورد بە یەك دەنگ و یەك ئەوەی بە شێوەی بەردەوام لە ژێر تەوژمی رەخنەدا‬ ‫نەواز هوشیاری بنوێنێ و خۆی رێكبخات نەك نەخوازراو رێگە نەدەن پشتی بەرز بكاتەوە‪ ،‬ئەمەش رێككەوتنێكی‬ ‫بیری تەسكی خیۆبایەتی و ناوچەگەری بخاتە پێش نێوان ئەو سێ الیەنەیە ‌و پێویستە هەر الیەنە رێز لە‬ ‫خەبات ‌و تێكۆشانی بەرامبەر ‌و خۆڕاگری یەكتر بگرن‪.‬‬ ‫نەتەوەكەیەوە‪ ،‬چونكە مێژوو هەڵەی كەس ناشارێتەوە‪.‬‬ ‫ئاگادار بن ئەردۆغان و ئیمامە شێعەكان بە الرێیاندا نەبەن‪ .‬ئەگەر خەڵك بێت‌و حیزب نەبێت‪ ،‬ئەوە پاش شۆڕشیش‬ ‫چونكە ئەوانە دۆستی كورد نین و هیچ شتێكی هاوبەشیان ناتوانین چاوەڕێی بوونی پڕۆگرام ‌و بەرنامەیەك بكەین‬ ‫نیە تا ئەوانە ببن هیچ هاوپەیمانیەكی كورد‪ ،‬سەنگێك كە بتوانێ كۆمەڵگا بەڕێوە ببات‪ ،‬یان ئەگەر حیزب‬ ‫ئێمە دەكاتە هاوسەنگی ئەوانە‪ ،‬چ شتێك ئەم هاوسەنگیە لە مەیدانەكەدا بێت ‌و خەڵك لەگەڵی نەبێت‌و هەوێنی‬ ‫رادەگرێت‪ .‬گەالنی ئازادیخوازی جیهان شاهیدی بەرگری نەبێت‪ ،‬حیزبیش بەتەنیا دەمێنێتەوە ‌و گوڵێكی ئاو و‬ ‫قارەمانانەی كچ و كوڕی كوردە و ئەوەش گەورەترین خۆڕ پێنەگەیشتوو دەژاكێ‪ ،‬هاوكات ئەگەر بێت و حیزب‬ ‫‌و خەڵك ببن‌و كۆمەڵگای مەدەنی‌و رووناكبیر نەبن‪ ،‬كە‬ ‫پشتیوانی مەعنەویە گەلەكەمانە‪.‬‬

‫چاودێریی بكەن بەسەر چۆنیەتی ئیدارە‌و هەڵسوكەوتی‬ ‫دەسەاڵت‪ ،‬ئەوە ناتوانین چاوەڕێی بوونی سیستەمێكی‬ ‫تەندروست بكەین ‌و بەمچەشنە بە رادەیەكی زۆر‬ ‫دێمۆكراسی‌و را‌و مافی خەڵك دەچێتە ژێر پرسیارەوە‌و‬ ‫خواستەكانی لە نێو خەڵكێكی بە زۆرملێ رازیی كراو‌و‬ ‫حیزبێكی تاك رەهەند ون دەبێت‪ ،‬كەواتە پێویستە ئێمە‬ ‫ئەوە بزانین كە ئەم سێ چەمكە پێویستیان بە یەكتر‬ ‫هەیە ‌و وەكوو سێ كۆڵەكەی گرینگی خەباتی ئێمە لە‬ ‫رۆژهەاڵتی كوردستان دەبێ ببینرێت‪.‬‬ ‫كۆماری ئیسالمی لە ماوەی هاتنەسەركاریەوە تا ئێستا‬ ‫لە كوردستان بە تایبەتی پرۆژەیەكی داڕشتووە كە تێیدا‬ ‫دەیان دیاردەی وەك گیرۆدەبوون بە مادەهۆشبەرەكان‪،‬‬ ‫گۆشەگیری‪ ،‬بێكاری‪ ،‬هەڵهاتن ‌و ‪ ...‬بە شێوەی‬ ‫سیستماتێك بەڕێوە بردووە‌و هەموو ئەم دیاردانەش‬ ‫تەنیا بۆ ئەوەیە كە رێگە بگرێت لە كوردستان بزوتنەوەی‬ ‫سیاسی سەرهەڵبداتەوە‌و الوان وەك بزوێنەری ئەو‬ ‫خەباتە تێیدا بەشدار بن‪ .‬بۆیە ئاستەنگەكانی بەردەم‬ ‫بزوتنەوە‌و شۆڕش لە كوردستان لە دوو بواری سەرەكیدا‬ ‫خۆی دەبینێتەوە‪،‬‬ ‫یەكەم‪ :‬دابڕان ‌و لێك دووركەوتنەوەی هەموو ئێمەی‬ ‫حیزبەكان لە یەكتر‌و هاوكات پچڕانی پێوەندیمان لەگەڵ‬ ‫ئەو دوو گۆشەی دیكەمان ( خەڵك‌و كۆمەڵگای مەدەنی‬ ‫) بۆ مەبەستی كۆتایی‪.‬‬ ‫دووهەم‪ :‬داڕشتنی پیالنگەلی جۆراجۆری كۆماری‬ ‫ئیسالمی بۆ بەالڕێدابردنی خەباتی خەڵكی كوردستان‬ ‫‌و الوازكردنی ئەو بزوتنەوە لە رێگەی سەپاندنی دەیان‬ ‫دیاردەی ماڵوێرانكەر‪.‬‬ ‫كۆمەڵگای ئێستای ئێران لە قەیرانێكی قووڵی ئابووری‪،‬‬ ‫سیاسی‌و كۆمەاڵیەتیدا بەسەردەبات‪ ،‬وە چونكە هەر لە‬ ‫یەكەم رۆژی بەدەسەاڵت گەیشتنیدا دژی بەرژەوەندیەكانی‬ ‫كۆمەاڵنی خەڵك جوواڵیەوە‌و بەردەوام بوو لەهێرش‌و‬ ‫سەركوتكردنی نەیارانی خۆی لە ناوخۆ‌و دەرەوە‪.‬‬ ‫پێویستە ئێمە بە باشی هەست بە جێگای بایەخ بوونی‬ ‫ئەم قۆناغەی ئێستا بكەین ‌و بزانین كە پێویستیەكانی‬ ‫خەباتی ئەم سەردەمە چیە‌و چۆن دەكرێ بزوتنەوەكە‬ ‫وە جووڵە بكەوێ‪ .‬ئەركی سەرەكی حیزب ‌و رێكخراو‬ ‫ئەوەیە لە رێگەی رێكخستن‪ ،‬پەیوەندی لەگەڵ جەماوەر‪،‬‬ ‫ناساندنی كێشەی نەتەوەكەی بە جیهانی دەرەوە ‌و‬ ‫هاوكات پێكهێنانی هێزێك كە لە ئاییندەدا بتوانێت‬ ‫بەرگری لە ماف ‌و دەسكەوتەكانی خەڵكی كوردستان‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫لە الیەكی دیكەوە خەڵك وەك فاكتەرێكی گرینگ ‌و‬ ‫چارەنووس ساز پێویستە لەو چاوەڕوانی ‌و بێدەنگیەی‬ ‫وا سااڵنێكی زۆرە بەرۆكی گرتوون خۆیان رزگار‬ ‫بكەن ‌و بە تەكانێك تەپ ‌و تۆزی بێدەنگی وەالبنێن‬ ‫‌و بەمشێوە خۆیان بكەنە پێشەنگ ‌و بزوێنەری هەر‬ ‫رەوتێكی پێشكەوتنخواز كە هەنگاوەكانی بەرەوپێش‬ ‫هەڵگرتووە‪ .‬هاوكات رێكخراوە مەدەنیەكان‌و بە گشتی‬ ‫روناكبیرانی كورد لە سەر شانیانە قووڵتر رۆبچنە نێو‬ ‫بابەت‌و گرفتەكانی كۆمەڵگا‌و بە هۆی پەیوەندی رۆژانە‌و‬ ‫ملمالنێیان لەگەڵ خەڵك ئاراستەی جەماوەر‌و كۆمەڵگا‬ ‫بەرەو رەوتێك پاڵ پێوە بنێن كە بتوانێ زۆرترین‬ ‫رووناكی بداتە داهاتووی جەماوەری خەڵك‌و لەمبارەوە‬ ‫رێنوێن‌و رچە شكێن كۆمەڵێك خۆدەرخستن بن كە لە‬ ‫ئاكامدا بە قازانجی رزگاری یەكجاری خەڵك بشكێتەوە‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )72‬ساڵی هەشتەم‪2015/3/15 ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫ئەندێشە‬

‫بە بیانووی ‪٨‬ی مارس‪« ...‬ژن‪،‬وەك ژن»‬

‫هادی عەزیزی‬ ‫‪Hadi_azizi1984@yahoo.com‬‬

‫لە مێژووی مرۆڤایەتیدا كاتێك بە شێوەیەكی‬ ‫ماتریالیستی و ماتماتیكی مێژووی چاخەكانی‬ ‫ژیان لە گۆی زەوی لێك دەدەینەوە‪ ،‬ئەوەمان‬ ‫بۆ دەردەكەوێ كە هیچ مەكتەبێك بی بنەما‬ ‫نیە‪ .‬هەر كات تێزێك و ئایدۆلۆژیایەك‬ ‫ویستوویەتی لە كۆمەڵگا و جڤاكێك بە‬ ‫كردەوە كار بكات‪،‬هەموو كات بەرەو رووی‬ ‫دژە تێزێك بووەتەوە و لە لێكەوتنی‪،‬تێز و‬ ‫دژە تێزدا كۆتێزێك(سەنتێز)كە هاوكات جێا‬ ‫لەوەی وەك بیرۆكەیەكی نۆی خۆی نیشان‬ ‫داوە‪،‬لە حەقیقەتدا هەڵگری پەیامی هەردووك‬ ‫الیەنی تێز و دژە تێزەكەیە‪،‬كە ئەو ئایدیا‬ ‫نۆێیەیان پێك هێناوە‪.‬‬ ‫سەردەمی دایك ساالری یا چاخی بەردینی‬ ‫نۆی‪ ،‬لە رووی مێژوویەوە بە یەكێك لە گرینگ‬ ‫ترین سەردەمانی ژیانی كۆمەڵ ناوزەد دەكرێ‪.‬‬ ‫هەر لە چاندنی دانەوێڵە و دەستەمۆی ئاژەڵ‬ ‫و یاسا و رێسای ژیانی جڤاكی‪ ،‬ئەو سەردەمە‬ ‫بەرجەستە دەكاتەوە‪ .‬لە چاخی بەردینی نۆی‪،‬‬ ‫ژن هەوێنی ژیان بوو و وەك فەرماندەرێك‬ ‫هەموو داب و دەستوورەكانی ناو كۆمەڵگا‪،‬‬ ‫لە سەر فەرمانی ژن بە رێوە دەچوو‪.‬ئەو‬ ‫سەردەمە پێكهێنانی ژیان بە كۆمەڵ بوو‪ ،‬ئەو‬ ‫مندااڵنەی لە دایك دەبوون‪ ،‬دایكیان دیار بوو‬ ‫بەاڵم باوكیان نەدەناسرا‪ .‬خاڵی گرینگ لێرەدا‬ ‫كە ناتوانرێت دەسەاڵتی سێكسی بخرێتە پاڵ‬ ‫دەسەاڵتی ژنەوە‪،‬چۆنكە ئەوەندە ژن بۆ جووت‬ ‫بوون و نزیكی دەسەاڵتدار بوو‪ ،‬پیاویش‬ ‫هەمان دەسەاڵتی هەبوو‪ .‬هەر وەك باس كرا‬ ‫كۆمەلێك ژن و پیاو پێكەوە ژیانیان پێك‬ ‫دەهێنا‪ .‬لەو سەردەمەدا ئەو پیاوە پیرانەی‬ ‫كە لە باری جنسیەوە‪ ،‬التەریك دەبوون و‬ ‫هێدی هێدی لە كاركردنی ناو كۆمەڵگاش لە‬ ‫باری جەستەییەوە پەراوێز دەخران‪،‬لە ژیانی‬ ‫رۆژانەدا رۆڵیان نەدەما و وەك كەسێكی بی‬ ‫كەڵك چاویان لیدەكرا‪.‬هەر ئەو پیرانە دواتر‬ ‫بیرۆكەی هێزی باهۆ (بازوو) دێننە ئاراوە و‬ ‫بە راكێشانی الوەكانی هۆز بۆ الی خۆیان‪،‬‬ ‫لە چوارچێوەی جادووگەری و تاقێكردنەوەی‬ ‫گەنجان لە باری باڵغ بوونی و فكری و‬ ‫جەستەیەوە‪ ،‬تەواو ئامادەی ئەو بیرەشیان‬ ‫دەكردن كە چیتر نابی‪ ،‬رێگە بە ژنان بدرێت‬ ‫كە لە كۆمەڵگادا فەرمانرەوا بن‪ ،‬لە كاتێكدا كە‬ ‫پیاو راوكەر و نێچیرڤانی هۆزە‪ ،‬لەوەبەوالوە‬ ‫راچێتی وەكو دژە تێزێك بەرەورووی دایك‬ ‫ساالری دەبێتەوە‪ .‬دواتر كەش و هەوای بە‬ ‫یەكجاری دەگۆردری و ژن وەك وابەستەیەكی‬

‫ناو كۆمەڵگا و كەرەستەیەكی جنسی و زیاتر‬ ‫وەك كۆیلە چاولێدەكرێ‪.‬‬ ‫لە سەردەمی پێش زێگۆراتەكان كاتێك‬ ‫شامانیزم وەك ئایین لە دەشتی مەغۆلستان‬ ‫سەرهەڵدەدا‪ ،‬سەرەتایەكە بۆ دروستبوونی‬ ‫مەعبەد‌و زێگۆرات‌و كۆكردنەوەی بیری مرۆڤ‬ ‫لەسەر بنەمای سیستەمی تاك خودایی‌و‬ ‫راماڵینی هەموو ئەو خوداوەندانەی كە مرۆڤ‬ ‫بە پێی رۆحی‌و مەعنەوی لە ترسانە پەنای بۆ‬ ‫دەبردن‪ .‬ئەو سیستەمە نوێیە دەها زیاتر ژنی‬ ‫چەوساندەوە‌و الپەڕیەكی نوێی لە كۆیلەداری‬ ‫گشتی كۆمەڵگا تۆماركرد‌و بۆ هەتا هەتایە‬ ‫ئیرادەی ئازادی مرۆڤ تەسلیمی ئاسمانەكان‬ ‫بوو‪ .‬رەنگە لەو سەردەمەدا تا رادەیەك‬ ‫مرۆڤ وەك قوربانی بۆ كوشتن‌و رژاندنی‬ ‫خوێن‌و دەرهێنانی دڵی بۆ ئارامشی خودا لە‬ ‫جڤاكدا بەكاردەهات‪ ،‬بەاڵم ژن ئەو بەشە لە‬ ‫كۆمەڵگا بوو كە زیاتر وەبەر پەالماردەكەوت‌و‬ ‫زۆرتر بۆ زاوزێ بەكاردەهات‪ .‬وە لە زۆربەی‬ ‫كۆمەڵگاكاندا وەك بیابانە عەرەبیەكان ئەگەر‬ ‫منداڵی لەدایكبوو كچ بوایە‪ ،‬بە دڵنیاییەوە‬ ‫وەبەر كوشتن‌و زیندەبەگۆڕ كردن دەهات‪.‬‬ ‫ئەم فۆرمە مێژووییە كەم تا زۆر رۆڵی خۆی‬ ‫دەگێڕێ تا دوای رێنسانس‌و دیتنەوەی‬ ‫وشكاییەكانی ئەمریكا‌و تیجارەتی ئەو‬ ‫ئوروپاییانەی كە بۆ دیتنەوەی زێرو نەوتی‬ ‫خاوو تااڵنكردنی سامانە سروشتیەكانی‬ ‫ئەمریكا هەنگاو دەنێن‪ .‬ئەو سەردەمە كە لە‬ ‫سەدەی ‪15‬ی زایینی بەوالوەیە‪ ،‬مەكتەبێكی‬ ‫نوێ بە ناوی مێركانتلیزم دێنێتە ئاراوە‬ ‫كەلەسەر دەستی ئەو ئیسپانیۆلیانەی دروست‬ ‫دەبێت كە بۆ بەتااڵنبردنی سامانەكانی‬ ‫ئەمریكا لە كێبڕكێی ئابووریدان‌و هاوكات لە‬ ‫سوورپێستەكان‌و مایاكان وەك كۆیلە بەهرە‬ ‫وەردەگرن بۆ پاسەوانی لە دزی ماڵی خۆیان‌و‬ ‫واڵتێك كە بە شێوەی سروشتی‌و خۆزایی‬ ‫تێیدا ژیاون‪ .‬لەو سەردەمە ژن تووشی‬ ‫داگیركاریەكی سێكسی‌و جەستەیی دەبێ‌و‬ ‫كە ئێستاش بە دەستیەوە دەناڵێنێ‌و تەواوی‬ ‫كۆمەڵگای مرۆڤایەتی بە گشتی داگرتووە‪،‬‬ ‫لە واڵتە ئایینیەكان وە بە تایبەت رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوین ئەم رەوشە لە هەمووی خراپترە‪.‬‬ ‫سەفەری‬ ‫مێركانتلیزم‌و‬ ‫دامەزراندنی‬ ‫ئوروپاییەكان بۆ شوێنەكانی دیكەی دونیا‌و‬ ‫بەشداری نەكردنی ژنان لەم سەفەرانەدا (‬ ‫زۆربەی سەفەرەكان لە رێی دەریاوە بوو )‬ ‫جۆرێك بێ متمانەیی هێنایە ئاراوە كە ژن‬ ‫بە یەكجارەكی لە كۆمەڵگادا پەراوێز خرا‪.‬‬ ‫ئەم پەراوێزخستنە تا دێ زەقتر دەبێتەوە تا‬ ‫لە سەردەمی سەرمایەداری ( مێركانتلیزمی‬ ‫پێشكەوتوو )دا بە لە خزمەتگرتنی هەموو‬ ‫جۆرەكانی تێكنۆلۆژیا ژن تەواو وەك‬ ‫كەرەسەیەكی ئابووری سەیر دەكرێ‪ .‬لە‬ ‫تەواوی فروشگاكانی دونیادا بۆ فرۆشتنی‬ ‫تەنانەت سابوونێك وێنەی ژنێك لەسەر‬ ‫بەرگەكەی چاپ دەكەن‪ ،‬لە پێشانگای‬ ‫فرۆشتنی ئۆتۆمبیلەكاندا ژنێك بە جل‌و‬ ‫بەرگێكی سێكسیەوە رادەوەستێ‌و سەرنجی‬ ‫كڕیاران رادەكێشێ‪ ،‬تەنانەت لە رۆژی ‪8‬ی‬ ‫مارسدا وەك تاقانە رۆژی وەبیرهێنانەوەی‬ ‫ژن‪ ،‬سیستەمی داسەپاو وایكردووە كە ژن بە‬ ‫بازنەو گوارە‌و لووتەوانە‌و پاوانە كە جۆرێك‬ ‫لە مۆرك‌و كۆیالیەتی ژنە خۆی دەڕازێنێتەوە‌و‬ ‫لەگەڵ بۆنەیەك یادێك لە كەسایەتی خۆی‬

‫دەكاتەوە‪.‬‬ ‫هیچكات بە شێوەی ئەرێنی‌و راستەقینە‬ ‫هەنگاوی بۆ ئەوە نەناوە كە بیر لە هزرێك‬ ‫بكاتەوە كە بتوانێت بە شێوەیەكی هاوبەش‌و‬ ‫كارا لە ریزەكانی پێشەوەی سیاسەت‌و‬ ‫ئەركداری كۆمەڵگا‌و دەسەاڵتداری لەگەڵ‬ ‫پیاواندا بەشدار بێت‪ ،‬كۆمەڵگای كوردستان‬ ‫یەكێك لە خراپترینی ئەو كۆمەڵگایانەیە كە‬ ‫ژن لە بن ركێفی سیستەمدا دەژی‪ ،‬رەنگە لە‬ ‫ئێستادا زۆر نموونەگەلی بەرچاو باس بكرێت لە‬ ‫قارەمانەتی رۆڵی فەرماندەیی ژن لە بەرەكانی‬ ‫شەڕ لەگەڵ تاریك پەرستانی داعشدا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خۆ ئەو بەشداریكردنە زیاتر وەك هێزێكی‬ ‫نیزامی شەڕكەرە كە وێڕای پیاوان بەشداری‬ ‫لە پاراستنی خاك‌و واڵتی خۆیان دەكەن‪،‬‬ ‫بەاڵم خۆ ئەوان تاقمێكی بچووكن لە ژنانی‬ ‫كوردستان‪ .‬لە كۆمەڵگای ئارام‌و هێمنی‬ ‫كوردستان كە لە شەڕ دوورە رۆڵی ژن چیە لە‬ ‫ئاستی بەڕێوەبەرێتی كۆمەڵگادا؟‬ ‫ئایا ژن توانیویەتی بەشێوەیەكی زانستی‌و‬ ‫مرۆڤانە پاراستنی مافەكانی خۆی بكات؟‬ ‫ئایا ژنی كورد خاوەنی ئیرادەیەكی ئازادی‬ ‫سەربەخۆیە؟‬ ‫مافی ژنی كورد لە دوو هێڵی جیاوازەوە‪،‬‬ ‫جێی سەرنجە‪ .‬یەكیان ژنێك كە لە كۆمەڵگادا‬ ‫لەالیەن پیاوانەوە دەچەوسێندرێتەوە‌و ئەوی‬ ‫دیكەشیان هەمان ژن لە كۆمەڵگایەكدا دەژی‬ ‫كە بە گشتی بە كۆمەاڵنی خەڵكەوە بندەستە‪.‬‬ ‫كوردستان وەك زۆربەی واڵتانی دونیا‪ ،‬بە‬ ‫ئیستاشیەوە كۆمەڵگایەكی كۆلۆنیالیستە‌و‬ ‫لە خانەی نەتەوە چەوساوەكاندا جێ‬ ‫دەگرێ‪ .‬كاتێك بیری یەكسانیخوازی پێ‬ ‫دەنێتە كوردستانەوە‪ ،‬كە كۆمەڵگا خەریكە‬ ‫لە فیۆدالیزم دەرباز دەبێت‪ .‬لە سااڵنی‬ ‫‪1960‬ی زایینی بەوالوە‪ ،‬كە بیری چەپ‌و‬ ‫ماركسیستی تەشەنە دەكاتە نێو رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوین‪ ،‬كۆمەڵگای كوردیی بۆ دەربازبوون‬ ‫لەو دۆخە بندەستیە خۆی بە هزری چەپەوە‬ ‫هەڵدەواسێ‌و دەیهەوێ ئەم ئایدیایە بگرێتە‬ ‫خزمەت شۆڕشی كوردستان‌و كۆمەڵگای پێ‬ ‫رزگار بكات‪.‬‬ ‫ئەمجارەیان شۆڕش كەش‌و هەوایەكی تایبەتی‬ ‫هەیە‪ ،‬لەم بیرۆكە نوێیەدا فیكرەكە هەڵگری‬ ‫یەكسانی ژن‌و پیاوە‌و ئاستی كۆمەڵگا وەك‬ ‫وەرچەرخانێكی مێژوویی دەشڵەژێنێ‪ .‬لە ساڵی‬ ‫‪1978‬ی زایینی‌و سەرهەڵدانی شۆڕشی گەالنی‬ ‫ئێران‪ ،‬پارتەكانی رۆژهەاڵتی كوردستان كاتێك‬ ‫بەرەوڕووی ئایدۆلۆژیای هیجری_شمسی‬

‫یان هەمان كۆتێزی شاهەنشاهی_ئیسالمی‬ ‫لەدەبنەوە‪ ،‬ژنان بۆ یەكەمجار لە مێژوودا لە‬ ‫پارتێك وەك «كۆمەڵە»دا چەكی خەبات لە‬ ‫شان دەكەن‌و بە شێوەیەكی كارا‌و مەیدانی شان‬ ‫یەشانی پیاوان‪ ،‬دەست بە پاراستنی خاك‌و‬ ‫خەڵك‌و نیشتمانیان دەكەن‪ .‬بەشداری ژنان‬ ‫لەم هەل‌ومەرجەدا جێی تێڕوانینە‪ ،‬ژنێك جیا‬ ‫لەوەی شەڕ بۆ ئازادی واڵتێك دەكا‪ ،‬شەڕی‬ ‫مافەكانی خۆشی دەكا‌و دەیەوێ هاوكات‬ ‫لە شۆڕشدا یەكسانیخوازی‌و دادپەروەری‬ ‫كۆمەاڵیەتی بچەسپێنێ‪ .‬ئەم ئاراستەیە لە‬ ‫ساڵی ‪2014‬ی زایینیدا بە قارەمانیەتی ژنی‬ ‫كورد لە كۆبانێ‪ ،‬نەخشی خۆی لە مێژووی‬ ‫مرۆڤایەتیدا تۆمار دەكا‪ .‬رلە ماوەی ‪50‬‬ ‫ساڵی رابردودا‌و تایبەت پەیوەست بە بزاڤی‬ ‫ئازادیخوازی كوردستان‪ ،‬رەنگە زۆرجار ژنی‬ ‫ئازاو قارەمان‌و پێشڕەو هەڵكەوتبێن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫رێژەكە هێندە كەمە ( لە چاو ئەوەی نیوەی‬ ‫كۆمەڵگا ژنن ) لە هەژمار نایە‪ ،‬ئەگینا‬ ‫ناوگەلێكی وەك‪ ،‬لەیال قاسم‪ ،‬بەیان بەرقڕوو‪،‬‬ ‫نەسرین حەسەنخاڵی‪ ،‬لەیال زانا و‪ ...‬هتد گەلە‬ ‫ناوێكی زێڕینی مێژووی كوردستانن‪.‬‬ ‫لێرەدا خاڵێكی گرینگ كە دەبێ باس بكرێ‪،‬‬ ‫كۆمەڵگای كوردستانە كە بە ژیانی تا رادەیەك‬ ‫خۆڕسك لەسەر ئەساسی جوگرافیا خۆی‬ ‫بەڕێوە دەبات‪ .‬پشتی سەری لەو كۆمەڵگا‬ ‫بچووكەدا‪ ،‬ژن جیا لەوەی شان بەشانی‬ ‫پیاوان لە مووچەو مەزراكاندا كاری دەكرد‪،‬‬ ‫لە الیەكی دیكەشەوە منداڵەبەربوو‪ .‬هەروەها‬ ‫بە گشتی كاروباری ماڵداریشی بەڕێوەدەبرد‬ ‫كە دواتر بە هۆی پێشكەوتنی تێكنۆلۆژیا وە‬ ‫لە دوای تەواوبوونی شەڕی گەرم‌و سارد لە‬ ‫سەری سەدساڵی ‪ 21‬دا بە هۆی دەسپێكردنی‬ ‫شەڕی كلتوورو فەرهەنگ‪ ،‬زۆربەی زۆری ئەو‬ ‫ئیرادە بە هێزەی كۆمەڵگای دیهات نشینی‬ ‫كوردستان‪ ،‬روو دەكەنە شارەكان‌و ژن زۆربەی‬ ‫كاتەكانی لە ماڵدا دەمێنێتەوە‌و لەگەڵ ئەو‬ ‫یاسایانە دەژی كە وەك نەریت كۆمەڵگا لە بن‬ ‫قورسایی پیاوساالری‌و سەرمایەداریدا بەسەری‬ ‫سەپاندووە‪.‬‬ ‫زۆربەی ئێمە كاتێك باس لە هزرێك دەكەین‪،‬‬ ‫تەنیا رووداوەكانی مێژوو دەخوێنینەوە‌و‬ ‫هیچكات بە شێوەیەكی زانستی‌و لە جێدا‬ ‫هەنگاوێكی یەكجارەكیمان نەناوە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫بیرۆكەیەكیش كە هێدی هێدی كاری بۆ بكەین‪،‬‬ ‫ئەویش ئەو بیرۆكەیە كە كەسایەتی ژن لە‬ ‫گیروداری هەست‌و ئیحساس رەها بكا‌و بەرەو‬ ‫هەنگاوێكی عەقالنی ببات‪ .‬خوێندنەوەی مێژوو‬

‫بەرەو حاڵەتی خراپتر دەڕوات هەروەها ئەم‬ ‫نەخۆشییە دەرونییە ئیمكانی توشبوونی زیاتر‬ ‫لە نێوان گەنجاندا دەبێت و دەتوانین بزانین‬ ‫كە ئایا ڕێژەی ئەم نەخۆشییە چەندە لە نیوان‬ ‫كچان و كوڕاندا‪.‬‬ ‫ڕێژەی خەمۆكی لە نێوان ڕەگەزی مێدا زیاترە‪.‬‬ ‫«لەتیف حسێن» توێژەری كۆمەاڵیەتی‬ ‫سەبارەت بەم نەخۆشیە دەڵێ‪ :‬نەخۆشی‬ ‫خەمۆكی كە نوخۆشییەكی دەروونیە و هەموو‬ ‫كەس پیایدا تێدەپەرێت‪ ،‬بەاڵم لێرەدا گرنگ‬ ‫ئەوەیە ئەم حاڵەتەی هەست كردنە نەگۆرێت‬ ‫بۆ حاڵەتێكی تووند وەك وتم هەموو مرۆڤەكان‬ ‫دەگرێتەوە و ئەگەر بێینە سەر واقعی هەرێمی‬ ‫كوردستان دەبینین نەخۆشی خەمۆكی كە‬ ‫نەخۆشییەكی دەرونییە تا رادەیەكی زۆر‬ ‫دەشاردرێنەوە‪.‬‬ ‫هەرچەندە ئێستا بە پێی گۆرانكارییە‬ ‫كۆمەاڵیەتییەكان تا ڕادەیەك خەڵك هوشیار‬ ‫بووەتەوە كە ئەگەر نەخۆشییەكی دەروونی‬ ‫گرت سەردانی دكتۆر بكات وەك چۆن بۆ‬ ‫نەخۆشییەكی جەستەیی سەردانی دكتۆر‬

‫دەكات‪ .‬وەك دەزانین مرۆڤ پێك دێت لە‬ ‫دەروون و جەستە و هەر بەوچەشنەی‬ ‫جەستەی نەخۆش دەكەوێ‪ ،‬ئاوا دەروونیشی‬ ‫نەخۆش دەبێت و ئەمەش بە سەردانی دكتۆری‬ ‫شارەزا چارەسەر دەكرێ‪.‬‬ ‫ناوبراو هەروەها دەشڵێ‪ :‬بەپێی لێكدانەوەی‬ ‫دكتۆران و پسپۆڕانی بواری دەروونی تا‬ ‫ڕادەیەكی زۆر لە نێوان كچان و ژناندا نەخۆشی‬ ‫خەمۆكی زۆر زیاترە‪ ،‬لەبەر ئەوەی كە ڕەگەزی‬ ‫مێینە ئەو نەخۆشینە دەشارنەوە و زۆر جار لە‬ ‫توندی حاڵەتەكەیدا پەنا بۆ خۆكوشتن دەبەن‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو حاڵەتە لە ناو پیاواندا كەمتر بەرچاو‬ ‫دەكەوێت‪ ،‬چونكە لەوانەیە پیاوان عیالجەكان‬ ‫لەبەردەمیاندا كراوەتر بێت یان فشاری‬ ‫كەمتریان لەسەر بێت‪ .‬ئەمەش لەحاڵێكدایە‪،‬‬ ‫كە كچان و ژنان لە نێو كۆمەڵگادا بە حوكمی‬ ‫ئەو واقیعە كۆمەاڵیەتییە كە هەیانە ئەو‬ ‫نەخۆشینە دەشارنەوە و ئەگەر لێی بپرسرێت‬ ‫ئەوا تەنها دەڵێت كە بێتاقەتم و تاقەتی هیچم‬ ‫نییە و بە بەردەوامی دەخەوێت‪ ،‬كە یەكیك لە‬ ‫نیشانەكانی خەمۆكیش حەز كردن بە خەوە‬

‫و لێرەشدا سەردانی پسپۆڕی شارەزا زۆر‬ ‫گرنگە بۆ ئەوەی نەگاتە حاڵەتی سەخت و‬ ‫دژوار و لەو حاڵەتەدا زۆر جار نەخۆشەكە‬ ‫دەست دەداتە خۆكوژی و لە ئاكامیشدا‬ ‫گیانلەدەستدان‪.‬‬ ‫«هەوڵی خۆكوشتنم دا» سەحەر تۆفیق‬ ‫سەبارەت بەم نەخۆشینە دەڵێ‪ :‬بەڕای من‬ ‫چارەسەری نەخۆشی جەستەیی زۆر ئاسان‬ ‫ترە لە چارەسەر كردنی نەخۆشیی دەروونی‪،‬‬ ‫چونكە ئەو كەسەی كە تووشی دەبێت بە‬ ‫قۆناغێكدا تیدەپەڕێت كە دەروونی تێك‬ ‫دەدات و وای لێدەكات واز لە ژیان بهێنێت‪.‬‬ ‫هەروەها دەڵێ‪ :‬منیش یەكێك لەو توشبوانە‬ ‫بووم كە وام لێهاتبوو پەنام دەبردە بەر‬ ‫خۆكوژی بەاڵم باشتر وایە بڵێم خەتای خۆشمی‬ ‫تێدا بووە چونكە هەوڵی چارەسەركردنی خۆمم‬ ‫نەدەدا‪ .‬واتا سەردانی هیچ دكتۆر و پسپۆڕێكی‬ ‫شارەزام نەكردووە و ئەمەش لەوانەیە لەوەو‬ ‫هاتبێ‪ ،‬كە كۆمەڵگایەكی لە بواری روانیینەوە‬ ‫سەقەتمان هەبێت و ئەگەر كەسێك سەردانی‬ ‫پسپۆڕی دەروونی بكات ئەوا بە شێت ناوی‬

‫بۆ چەپڵە لێدان نابێت‪ ،‬بەڵكوو هەڵگواستنی‬ ‫ئەزموونەكانی كۆمەڵگا‌و ئانالیزی داڕشتەی‬ ‫هزری لەسەدەاكن‌و شۆڕشەكان‌و هەروەها‬ ‫لێكدانەوەی ئاستی پەروەردەی مرۆڤە لە‬ ‫كۆمەڵگادا‪ .‬ئازادی ژن مژارێكە كە دەبێ‬ ‫وە پێش ئازادی كۆمەڵگا بكەوێ‪ ،‬چون لە‬ ‫بنیاتنانەوەی كۆمەڵگا هەر لە زمان‌و كلتوورو‬ ‫ژیانی رۆژانە‌و تایبەت ئاستی پەروەردەی‬ ‫مندااڵندا‪ ،‬ئەوندەی ژن رۆڵی بەرچاوی‬ ‫هەیە‪ ،‬پیاو وانیە‪ ،‬لە ناو هەموو پارادایمێكی‬ ‫پێشنیاركراو لە ئاستی سیاسی‌و رۆشنبیری‬ ‫‌و كۆمەاڵیەتیدا‪ ،‬بێگومان شوێن پەنجەی ژن‬ ‫دەبێ دیاربێت‪ .‬كەوابوو ئەو ژنەی كە ئەو رۆڵە‬ ‫دەگێڕێ دەبێ چۆن ئیرادەیەكی هەبێت؟!‬ ‫ئایا ئەو ژنەی كە بەشداری لەو قۆناخانەی‬ ‫پێشكەوتندا دەكات‪ ،‬وەك سۆنبولێك‌و‬ ‫رەمزی سۆسیال‌و جڤاك سەیر دەكردرێ‪،‬‬ ‫یان بە حەقیقەت كاراكتەرێكی كارایە لە بە‬ ‫ئەستۆگرتنی ئەركی بەڕێوەبردنی كۆمەڵگا؟!‬ ‫زۆر جار رێكخراوە فێمێنیستیەكان‌و‬ ‫رێكخراوەكانی داكۆكیكار لە مافی ژنان‪،‬‬ ‫هەر رەخنە‌و لێكدانەوە دێننە ئاراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم هیچكات بە شێوەیەكی راستەقینە‬ ‫چارەسەریان بۆ ئەم دۆخە دانەناوە‪،‬ئەویش‬ ‫كاتێك ئەم دۆخە ئاشكرا دەبێ كە رۆژانە بە‬ ‫دەیان هەواڵی ناخۆش‌و نەخوازراو نامرۆڤانە‬ ‫لەسەر ژیانی ژنان گوێمان دەلەرزێنێ‪ .‬لە‬ ‫دوو تەوەری مرۆڤناسی‌و كۆمەڵناسیدا كە لە‬ ‫بازنەیەك بە دەوری یەكتردا دەخولێنەوە‪،‬‬ ‫بابەتێكی گرینگمان لە ژیانی ژنی كورد وە‬ ‫دیار دەكەوێت‪ ،‬ئەویش ئاستی پەروەردەیەكی‬ ‫مرۆڤایەتیە كە بتوانێت لەئاستی ئازادیەكی‬ ‫ئینسانیدا‪ ،‬ئازادی بۆ ژنان بە گشتی‌و بۆ‬ ‫ژنی كورد بە تایبەتی بگەڕێنێتەوە‪ .‬هەست‌و‬ ‫ئیحساس‌و خۆشەویستی‪ ،‬جوانترین ناسكترین‬ ‫الیەنەكانی ژیانن‪ ،‬بەاڵم هەست سواری عەقڵ!‬ ‫یان عەقڵی زاڵ بەسەر ئیحساسدا! كۆمەڵگا‬ ‫بە چاك‌و خراپەوە كۆمەڵێك داسەپاندن‬ ‫وەك نەریت‌و قەراردادی نێو كۆمەڵگا بەسەر‬ ‫مرۆڤدا دەسەپێنێ‪ ،‬بەاڵم لە هەمان كۆمەڵگادا‬ ‫كاتێك شرۆڤەی دۆخی ژیان بكرێت بێگومان‬ ‫دەتوانرێت بە پەروەردەی هەموو تاكەكان‌و‬ ‫تەنانەت لە ئاستی گشتیدا كۆمەڵ بەرەو‬ ‫ئاراستەیەكی باش ببات‪ .‬لێرەدا كەسایەتی ژن‬ ‫وەك ئیرادەیەكی چاوترسێن نەكراو‪ ،‬كاتێك‬ ‫دەتوانێ بەسەر ئەو هەموو كۆسپ‌و دەردەدا‬ ‫سەركەوێ‌و مافەكانی خۆی دەستەبەر بكات‪،‬‬ ‫كە بتوانێ ئەو هزرە لە خۆیدا بگونجێنێ كە‬ ‫ژن یانی « بەژن بەرەو ژوور « ‪.‬‬ ‫كاتێك ژن وەك خۆی یان وەك كەسایەتی‬ ‫ژن بتوانێ ئەو بیرە یەكسانیخوازە لە خۆیدا‬ ‫دروست بكات‪ ،‬بێگومان الیەنی بەرانبەریش‬ ‫ناتوانێت بە چاوی كەرەسە سەیری بكات‌و‬ ‫ناچارە بە راپرسی‌و وەرگرتنی بیروڕای ژن‪.‬‬ ‫ئەوە بە الیەنێك رەهابوون لە ئیحساسە‬ ‫بەرانبەر رەگەزی پیاو‌و كاتێك ترسی‬ ‫پەالماردان لە زات‌و دەروونی ژندا نەمێنێ‪،‬‬ ‫بێگومان رۆڵی عەقاڵنی زۆرتر كارا دەبێت‌و‬ ‫ئەوكات زۆر بە ئاسانی رێگە چارە بۆ‬ ‫كێشەكانی بەردەم پێشكەوتنی دەبینێتەوە‪.‬‬ ‫لە كۆتاییدا وەك پێداگریەك « ژن دەبێ بۆ‬ ‫ئیرادەی ئازادی سەربەخۆ‪ ،‬دەبێ لە ئاستی‬ ‫مێشك‌و هزرو زانستدا باوەڕ بە خۆی بكات» ‪.‬‬ ‫بە هیوای ئەو رۆژە‬

‫خەمۆكی لە نێوان كچان زۆرە یان كوڕان؟‬

‫دڵنیا محەمەدی‬ ‫خەمۆكی بریتیە لە حاڵەتێكی هەست كردن‬ ‫بە خەمباری و دڵتەنگی لە نێوان هەموو‬ ‫مرۆڤەكان بەبێ جیاوازی هەموو نەخۆشینێك‬ ‫بە چارەسەر نەكردن و گوێ پێنەدان زیاتر‬ ‫گەشە دەستێنێت خەمۆكیش یەكێك لەو‬ ‫نەخۆشیانەیە‪ ،‬كە بە چارەسەر نەكردنی‬

‫دەبەن و ئەوەش زۆر كاریگەری لە سەر من‬ ‫و هەزاران كچی تر هەبوە و دەبێت‪ .‬بۆیە‬ ‫لە ئێستادا من لەو باوەڕەدام‪ ،‬كە سەردان‬ ‫كردنی دكتۆر لەم حاڵەتەدا چ بۆ كچ چ بۆ‬ ‫كوڕ زۆر زەروورە‪ ،‬چونكە ئەگەر بیر لە قسە‬ ‫و قسەڵۆكی كۆمەڵگا بكەینەوە ئەوا تەنها‬ ‫خۆمان لەناو دەچین و بەس‪.‬‬ ‫چارەسەر تەنها ڕاكردن لە بیركردنەوەیە‪ ،‬ئارام‬ ‫سابیریشی لەوبارەوە دەڵێ‪ :‬من وەك گەنجێك‬ ‫ئەوە دەزانم كە ئەم نەخۆشینە بە زۆری لە‬ ‫نێوان گەنجەكانماندا بوونی هەیە و ئەمەش‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ بیركردنەوەی زۆر‪ ،‬كە وا لە‬ ‫كەسەكە دەكات گۆشەگیر و دڵتەنگ بێت‬ ‫و زۆربەی كاتەكانی لە ماڵەوەو لە تەنیایدا‬ ‫بەسەربەریت‪.‬‬ ‫بۆیە ئەم حاڵەتە وردە وردە دەبێتە هۆی‬ ‫رووتێكردنی نەخۆشی خەمۆكی و تووش ئەو‬ ‫نەخۆشیەی دەكات و لێرەشدا كەسەكە دەست‬ ‫دەباتە حاڵەتی نەخوازراو‪ ،‬بۆیە باشترین ڕێگا‬ ‫دووركەوتنەوە لە بیركردنەوەیە‪ ،‬كە یەكێكە لە‬ ‫هۆكارە سەرەكیەكانی خەمۆكی‪.‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )72‬ساڵی هەشتەم‪2015/3/15 ،‬‬

‫ئەدەب‬ ‫ئه‌م شیعر‌ه بۆ‌سات ‌ه سه‌ربه‌رزه‌کانی‬ ‫پێشمه‌رگه‌کانی‬ ‫شه‌هیدبوونی‬ ‫گوردانی شوان نووسراو‌ه ک ‌ه ل ‌ه‬ ‫بارودۆخێکی نابه‌رانبه‌ری نێزامی‬ ‫دا‪ ،‬به‌رانبه‌ر به‌ هێزه‌کانی رژیمی‬ ‫ئیسالمی ئیران‪ ،‬قارمانانه‌ ڕاوه‌ستان‪.‬‬

‫ڕاوه‌ستان‬

‫له‌ تووله‌ڕێی بارانه‌و‌ه‬ ‫سه‌رێ ئه‌ده‌م ل ‌ه نه‌زه‌رگه‌ی‬ ‫دووره‌ده‌ستی گڵکۆکانتان‬ ‫له‌ گه‌ڵ خۆمدا مێژووش دێنم‬ ‫تا گوێ بگرێ ل ‌ه چیرۆکی نه‌به‌زیی‬ ‫و جوامێریتان‪.‬‬

‫فه‌ره‌یدون ئه‌رشه‌دی‬

‫ئێو‌ه چ که‌ڵه‌مێردی ئه‌فسانه‌و‬ ‫کام شۆڕسواری داستانی باس‬ ‫نه‌کراوی ئه‌م سه ر‌ده‌مه‌ن‬ ‫وا ل ‌ه ساتی زۆرانبازی ژین و مه‌رگ‬ ‫و‬ ‫ل ‌ه ملمالنێی شه‌ره‌ف و سه‌رشۆڕیدا‬ ‫هه‌ر به‌ ته‌نیا‬ ‫بااڵی ناسکی قامیشه‌اڵن‬ ‫سه‌نگه‌رتان بوو؟‬ ‫له‌و گه‌مارۆی شه‌وه‌زه‌نگ و‬ ‫له‌به‌ر زه‌بری شاخ ۆ حۆچی دوو‬ ‫که‌ڵه‌گای شێت و هارا‬ ‫له‌و گریان و پاڕانه‌وه‌ی دارو ده‌وه‌نی‬ ‫بنارێکی نیشتمانا‬ ‫ک ‌ه مانگی پشت هه‌وره‌کانیش‬ ‫نه‌یده‌توانی تریفه‌ی خۆی‬

‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫بۆ هاوده‌میی ئاوی گه‌رمی حه‌سانه‌وه‌ی هه‌ژارانی ئه‌م نیشتمان ‌ه تا جووتیارانی چه‌وساوه‌ی ئه‌م چیاو‬ ‫دۆڵه‌‬ ‫هه‌تییو‌ه‬ ‫قومقومه‌کانتان بنێرێ‬ ‫هه‌ناسه‌یه‌ک له‌ بۆنی یاسی متمان ‌ه‬ ‫ڕاوه‌ستابوون!‬ ‫ده‌بێ چه‌ند جار‬ ‫ئێوه‌ ویستتان کۆتری ئاواتی مناڵی هه‌ڵمژن‪.‬‬ ‫ترس هاتبێ و‬ ‫بۆی ‌ه گۆڵ و ئاو و خاکی ئه‌م واڵت ‌ه‬ ‫الدێ‪،‬‬ ‫له‌رزۆک‬ ‫نانی گه‌رمی سفره‌مان و گۆرانی پڕ کسپه‌یه‌‬ ‫له‌رزۆک‬ ‫له‌ به‌ر ناوی نه‌مرتاندا‬ ‫به‌التاندا رۆشتبێت و پێی نه‌کرابێ گه‌نجێکی شه‌یدا‬ ‫سه‌ری کڕنۆش دێننن ‌ه خوار!‬ ‫په‌نجه‌کانتان ل ‌ه گه‌رده‌نی چه‌کی ب ‌ه سه‌ربه‌ستی باڵ لێبده‌ن و‬ ‫ئاسمانی داهاتوومان بنه‌خشێنن‪.‬‬ ‫ئامانج بکاته‌وه‌؟‬ ‫له‌م هاوین ‌ه چاوسوور به‌ فرمێسکی‬ ‫ئێوه‌ ویستتان‬ ‫له‌و ئه‌زموونی تینوویه‌تی و‬ ‫گاڵت ‌ه کردن به‌ برسیه‌تی و کووله‌که‌ی رۆحی دێو وردوخاش دووریتاندا‬ ‫که‌ن‬ ‫مه‌ترسییه‌دا‬ ‫ئاخۆ چه‌ند جار‬ ‫مراوییه‌کانی‬ ‫به‌رچاوی‬ ‫ب ‌ه‬ ‫ده‌ربه‌ندیخانه‌وه‌‬ ‫مه‌رگ هاتبێ و‬ ‫په‌نجه‌ی له‌ ترپه‌ی دڵتان و‬ ‫ئاره‌قه‌ی ژێر چه‌ک و ڕه‌ختتان‬ ‫سویبێت و‬ ‫هه‌ڵله‌رزیبێ؟‬

‫‪11‬‬

‫دێم و ده‌ستی ئاره‌زوومه‌ندم‬ ‫ده‌خه‌م ‌ه ناو ناخی‬ ‫ده‌ریاچه‌که‌ی ده‌ربه‌ندیخان‬ ‫بۆ مرواری دوایین سروودتان‬ ‫ده‌گه‌ڕێم‪.‬‬ ‫قامیشێکی هاوسه‌نگه‌رتان هه‌ڵده‌گرم‬ ‫دوایین خۆزگه‌ی خۆشه‌ویستیی دڵی‬ ‫ئێوه‌ و‬ ‫ئه‌شقی خاک و‬ ‫مااڵوایی په‌ڕه‌سێلکه‌ی نیگاتانی‬ ‫پێده‌ژه‌نم‪.‬‬ ‫شینی‬

‫ئه‌و کات ‌ه وا تاریکایی ل ‌ه مناره‌ی‬ ‫قه‌اڵچۆوه‌‬ ‫ده‌ستی ل ‌ه بن هه‌ردوو گوێچکه‌ی‬ ‫توند کردبو‬ ‫بۆ کوشتنی ماسی دڵ و گزنگی‬ ‫ڕۆحی ده‌ریاییتان‬ ‫بانگی ده‌دا‬ ‫ئێوه‌ له‌سه‌ر به‌رماڵی چه‌ک‬ ‫بۆ نوێژی سه‌ربه‌ستیی خاک و‬

‫هاوڕێی من چێگواڕا‬

‫ئەرسەالن چەڵەبی _ بۆکان‬

‫که‌ریم ره‌جه‌ب‌زاده‬

‫چێگواران سیمای ناسراو و شۆڕشگێرئ هەموو جیهانە و کاریگەرییەکی زۆری لە سەر هزر و ڕەوتی خەباتی سیاسی و شۆڕشگێڕی گەالنی جیهان داناوە و کەم کەس هەیە کە‬ ‫نەیناسێ و ئاگاداری ژیان و خەباتی ئەو نەبووبێ‪.‬‬ ‫«هاوڕێی من چێگواڕا» ناوی کۆمه‌ڵ ‌ه شێعرێک ‌ه ک ‌ه ل ‌ه الیه‌ن ئینتشاراتی فه‌راگا‌ه له‌‪ ١٣٧‬الپه‌ڕ‌ه و ل ‌ه ساڵی ‪ ١٣٨٤‬ب ‌ه چاپ گه‌یشتوو‌ه و شیعری ‪٤٤‬شاعیری فارسی ل ‌ه خۆو‌ه‬ ‫گرتوو‌ه ک ‌ه هه‌ر کامیان ل ‌ه روانگه‌ی و هه‌ستی شاعیرانه‌ی خۆیانه‌و‌ه هۆنراوه‌یه‌کیان پێشکه‌شی چێگوارا کردووه‌‪ ،‬ئه‌م کۆمه‌ڵ ‌ه شێعر‌ه ل ‌ه الیه‌ن «هادی خانساری» کۆ کراوه‌ته‌و‌ه‬ ‫و پێشه‌کی ئه‌م په‌رتووکه‌ش سه‌فیری واڵتی کووبا نووسیویه‌تی‪.‬‬ ‫جێی ئاماژه‌ی ‌ه ک ‌ه ئه‌م په‌ڕتووک ‌ه شێعر‌ه ب ‌ه شێعرێکی پابلۆ نێڕۆدا کۆتایی پێ دێ و منیش ب ‌ه پێی توانای خۆم چه‌ند شێعرێکی ئه‌م کۆمه‌ڵ ‌ه شێعره‌م وه‌ڕگێڕاوه‌ت ‌ه سه‌ر زمانی‬ ‫کوردی‪.‬‬

‫سه‌عید ئازین‬

‫پابلۆ نێڕۆدا‬

‫(‪)...‬‬ ‫(رۆڵه‌کانی نوێ)‬ ‫(نێوه‌کانی دیکه‌ی ژیان)‬ ‫بۆ ل ‌ه پاش شه‌وی چێگواڕا‬ ‫ریشه‌ی له‌ خوێن دای ‌ه و‌ ناکه‌وێ ئه‌وه‌ چێگواڕایه‌‬ ‫ل ‌ه بولیووی رۆژ نابێته‌وه‌؟‬ ‫شاخه‌کانی جعێل‌ترین هه‌ڵۆکانن ک ‌ه روخساری پیر نابێ و‬ ‫ده‌بێ دڵی کوژراوی‪،‬‬ ‫ک ‌ه ب ‌ه ده‌می به‌ستراوه‌و‌ه هاوار هه‌ست ب ‌ه بوونی‬ ‫دیواره‌کانی ل ‌ه سه‌ر پێ راگرتووه‌‪ .‬ل ‌ه بکوژه‌کان بگه‌ڕێ؟‬ ‫ده‌کا‪.‬‬ ‫ده‌بێ ترێ ره‌شه‌کانی بیابان‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌ چێگوارایه‌‬ ‫به‌ ده‌ستی بڕدراوه‌و‌ه گیتار و‬ ‫تامی سه‌ره‌تای فرمێسکیان‬ ‫چێگوارا‬ ‫ل ‌ه مه‌زرای نه‌یشه‌که‌ر‬ ‫هه‌بێ؟‬ ‫ک ‌ه خه‌باتی‬ ‫مه‌رگ و ژیان‪،‬‬ ‫دیاری ده‌که‌ن ‌ه دۆست و دوژمن‪ .‬له‌ بوون و‬ ‫نه‌بووندا‬ ‫ئێستادیۆمی سانتیاگۆ‬ ‫هه‌ست پێ ده‌کرێ‪.‬‬ ‫بولیووی‬ ‫شۆڕشگێرێک که‌ هه‌ر رۆژێک‬ ‫چیتگه‌ر‬ ‫رۆڵه‌یه‌کی‬ ‫نێوه‌کانی تری ژیانن‪.‬‬ ‫لێ له‌ دایک ده‌بێ‪.‬‬ ‫چ هێمایه‌کی جوان ‌ه ئازادی‪،‬‬ ‫له‌ گه‌ڵ چێگوارا و‬ ‫خارا و‬ ‫کوڵسۆرخی‪.‬‬

‫هادی خانساری‬ ‫(ئێڕنێستۆ)‬ ‫زگماگ اڵڵ بووم‬ ‫ل ‌ه گه‌ڵ تۆ‬ ‫گۆرانی بێژی جیهانم‬ ‫ئه‌ی ئازادی‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )72‬ساڵی هەشتەم‪2015/3/15 ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫ئابوریی‬

‫هاتنی سەری ساڵی نوێ و دڵەڕاوكێی دابینكردنی پێداویستیەكانی جەژن‬

‫فیروز مامۆیی‬ ‫لە كوردستان ‪ ،‬ئێران و هەندێ لە واڵتانی‬ ‫دیكەی ناوچەكە‪ ،‬بە نزیك بوونەوە لە‬ ‫شەوی جەژنی نەورۆز و هاتنی سەری ساڵ‬ ‫و دەسپێكی وەرزی بەگوڵ رازاوەی بەهار‬ ‫و پشكۆتنی شكۆفەی لێو بە پێكەنینی‬ ‫دارەكان و زیندوو بوونەوەی سروشت‪،‬‬ ‫سەرهەڵدانی دەنگی بالوێنی پەلەوەران و‬ ‫باڵندەكان‪ ،‬كەش و هەوای دڵی كۆمەاڵنی‬ ‫خەڵكی ئەو گەالنەی كە ئەم بۆنەیە جەژن‬ ‫دەگرن‪ ،‬لەبار دەكات بۆ ئەوەیكە پێشوازیی‬ ‫لە نەورۆز و بەهار بكەن و هانیان دەدات تا‬ ‫ماڵ و مەنزڵ و سفرە و خوانیان بڕازێننەوە‬ ‫و بە رواڵەتێكی جوان و رازاوە بەرەوپیری‬ ‫رۆژ و رۆژگارانی نوێ هەنگاو هەڵێنن‪،‬‬ ‫بەاڵم دۆخی ئابووریی داڕماو و گرانی و‬ ‫هەاڵوسانی كەلوپەلەكان و بەرهەمهێنانی‬ ‫الوازی كەلوپەل‪ ،‬تەنگی بە ژیانی خەڵكی‬ ‫هەژار و زەحمەتكێش هەڵچنیوە و لەجیاتی‬ ‫ئەوەیكە‪ ،‬خەڵك بە سەر و دڵی خۆش‬ ‫و بە گیرفانی پڕەوە پێشوازیی لە بەهار‬ ‫بكەن‪ ،‬بە دڵی خەمۆك و دەستی هەڵپێكراو‬ ‫لە سەر سكی برسی و روومەتی پەژارە و‬ ‫شەرمەزار لە بەرامبەر منداڵەكانیاندا‪ ،‬تەنها‬ ‫ئاخێكی هەناسە بڕیان بۆ ماوەتەوە و‬ ‫كەمتر كەسێكی هەیە ئەمساڵ بە شادیی و‬ ‫پێكەنین درگای ماڵ و دڵی بەڕووی هاتنی‬ ‫ساڵی نوێ بكاتەوە‪.‬‬

‫نەبوونی دابینكاریی بەرهەمە ناوخۆیی و‬ ‫هاوردەكراوەكان‪ ،‬كە پێداویستی ژیانی‬ ‫خەڵك دابین دەكەن‪ ،‬لە الیەك و كەمی‬ ‫نەختینە لە دەستی هاواڵتییان و دابەش‬ ‫نەبوونی عاداڵنەی داهاتەكان و گرانیی كەم‬ ‫وێنەی كەلوپەلەكان لە الیەكی دیكە‪ ،‬بووەتە‬ ‫هۆی ئەوەیكە زۆرێك لە هاواڵتییان تەنانەت‬ ‫چینی مامناوەندییش نەتوانن زۆرێك لە‬ ‫پێداویستیە ئاساییەكانی خۆیان دابین بكەن‬ ‫و بە ئاسوودەیی خەیاڵەوە پێشتوازیی لە‬ ‫سروشتی هەست بزوێنی بەهار بكەن‪.‬‬ ‫بە شێوەی ئاسایی لە ‪ 2‬قۆناغی ساڵدا‪،‬‬ ‫كە هاتنە بازاڕی كەلوپەل و بەرهەمكان‬ ‫لە بەرامبەر داواكاریی هاواڵتییان چنگ‬ ‫لە بەرۆكی یەك هەڵدەپێكن‪ .‬بەاڵم‬ ‫دۆخی خراپی ژیانی خەڵك و هەژاری و‬ ‫كەم داهاتیی وای لە هاواڵتییان كردووە‪،‬‬ ‫كە تەنانەت ئەو كەسانەی كە داهاتی‬ ‫باشیشیان هەیە‪ ،‬توانای ئەوەیان نەبێ كە‬ ‫هەموو كەلوپەلەكانی ژیانیان دابین بكەن‬ ‫و گیرفانی بەتاڵ و خاڵی مەجالی ئەوەیان‬ ‫پێ نەدات‪ ،‬كە جەژنێكی پڕبەدڵ و جێگای‬ ‫سەرنج بەڕێوە بەرن‪.‬‬ ‫جەژنی نەورۆز سەری ساڵی نوێ یەكێك لە‬ ‫جەژنە پڕ بایەخ و مێژووییانەی گەلی كورد و‬ ‫ئەو گەالنەیە كە رێز لەم جەژنە دەگرن و هەر‬ ‫كەسە و بە چەشنێك‪ ،‬خۆی بۆ پێشوازیی‬ ‫كردن لەم جەژنە مەزنە ئامادە دەكات و لە‬ ‫سەر بیر و بڕوا و داب و نەریتەكانی خۆیان‪،‬‬ ‫ئامێزی بۆ دەكەنەوە‪ .‬بەاڵم لەم سااڵنەی‬ ‫دواییدا و بەتایبەتی ئەمساڵ كە پانتایی‬ ‫هێڵی هەژاریی‪ ،‬بێكاریی و چەندەها گیر و‬ ‫گرفتی كۆمەاڵیەتی جۆراوجۆر بەرۆكی بە‬ ‫خەڵكی كوردستان و ئێران گرتووە‪ ،‬مەجالی‬ ‫ئەوەی لێ بڕیون كە بە شێوەی لەبار و‬ ‫شیاوی هەمیشەیی پێشوازی لەم جەژنە‬ ‫بكرێت و بە پێی پێویست خەڵك بتوانن‬ ‫چێژ لە جەژنی مێژوویی خۆیان وەربگرن‬ ‫و بە رووسووری و سەربزێوی لە دەوری‬ ‫یەك كۆببنەوە و باس لە داب و نەریتەكانی‬ ‫ئەم جەژنە بگرن و بەداخەوە زۆربەی هەرە‬ ‫زۆری كۆمەاڵنی خەڵك‪ ،‬لە بیری ئەوەدان تا‬

‫کڕینی پێداویستی جەژن یەکێک لە گرفتەکانی خەڵکی ئێران‬ ‫چلۆن بژیوی ئاسایی و رۆژانەی خۆیان دابین سەری ساڵی نوێ و هاتنی وەرزی بەهار‬ ‫بكەن و بتوانن پێداویستیە سەرەتاییەكانی هەیە‪ .‬بێ گومان بەرەوڕووی ئەو وەاڵمە‬ ‫دەبیتەوە‪ ،‬كە هەژاری و نەداری و لە هەمان‬ ‫ژیانێكی هەژارانە دابین بكەن‪.‬‬ ‫بێكاریی و نەبوونی ئاسۆیەكی روون و كاتدا نرخی زۆر و زەبەنی كەلوپەلەكان وای‬ ‫گەشاوە بۆ ژیانێكی شایستە و پێویستی كردووە‪ ،‬كەس بیر لە جەژن و خۆشی و‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬وای لە خەڵكی كوردستان و ئێران شادی نەكاتەوە و تەنها بیر لەوە بكرێتەوە‬ ‫كردووە‪ ،‬كە كەمتر كەسێكی بیر لەوە كە بڕە پارەیەك بۆ دابین كردنی سەرەتایی‬ ‫بكاتەوە كە ئەم جەژنە وا یەكێك لە هەرە ترین پێداویستیەكانی ژیان هەر لە «كرێ‬ ‫مەزنترین جەژنەكانی ئەو گەالنەیە‪ ،‬كە خانوو‪ ،‬پارەی ئاو‪ ،‬بەرق‪ ،‬گاز‪ ،‬تەلەفۆن و‬ ‫خۆیان بە نەورۆزەوە شۆناس و پێناسی خواردەمەنی» بكرێتەوە و زۆربەی هەرە‬ ‫نەتەوایەتی و مێژووییانی لەگەڵ پێناسە زۆری خەڵك تەنانەت بیر لەوەش ناكەنەوە‬ ‫دەكەن و زیاتر لە هەموو شتێك بیر لەوە كە بە نوێ بوونەوەی ساڵ و سروشت‪،‬‬ ‫دەكەنەوە‪ ،‬كە بەڵكو ئەم رۆژانە بە خێرایی ئەوانیش جل و بەرگی تازە بكڕن و خۆیان‬ ‫تێپەڕ ببێت و ژیانی پڕ لە مەینەت و ئێش لەگەڵ خووی سروشت نوێ بكەنەوە‪.‬‬ ‫و ئازارییان رواڵەتی ئاسایی خۆی بگرێتە هەواڵ و راپۆرتەكان لەمبارەوە باس‬ ‫پێشت‪ .‬بۆ سەلماندنی ئەم ئیدعایانە تەنیا لەوە دەكەن‪ ،‬كە توانای كڕینی خەڵك لە‬ ‫پێویستە سەرێك لە بازاڕی شارەكانی ئەمساڵدا زیاتر لە ‪ %50‬دابەزینی بەخۆیەوە‬ ‫رۆژهەاڵتی كوردستان و ئێران بدەیت و بینیوە و بۆ هەندڵ لە بنەماڵە پەراوێز‬ ‫چەند پرسیار ئاراستەی خەڵك بكەی و نشینی شارەكان و بنەماڵە كرێكاریی و‬ ‫بزانی چ تەدبیرێكیان بۆ جەژنی نەورۆز و بێكارەكان‪ ،‬ئەو پێوەرە دەگاتە نزیكەی‬

‫‪ %70‬و ناڕاستەوخۆ ئەو توانایە بە گوێی‬ ‫خەڵكدا دەچرپێنێت‪ ،‬كە بە هیچ شێوەیەك‬ ‫بۆیان نیە بیر لە جەژن و خۆشی و نوێ‬ ‫بوونەوە بكەن و دەبێ هەر بە دەردی‬ ‫هەژاری و برسیتی و هیوا و هۆمێدەكانی‬ ‫ژیانێكی ئاسایی مرۆڤی سەردەم بتلێنەوە‪.‬‬ ‫لە بەرامبەر ئەم دۆخە دڵتەزێن و ناهەموارەی‬ ‫ژیانی خەڵكی كوردستان و ئێران‪ ،‬بەردەوام‬ ‫و رۆژانە هەواڵی دزیی و ئیختالس و بەتااڵن‬ ‫بردنی سروەت و سامانی گشتیی خەڵك‬ ‫ناخی میدیا و راگەیاندنەكان بەخۆیەوە‬ ‫سەرقاڵ دەكات و هەر ساتە و سووچێك‬ ‫لەو گەندەڵی و بێ سەرەوبەرەییانەی‬ ‫كاربەدەستان و بەرپرسانی كۆماری‬ ‫ئیسالمی باڵو دەبێتەوە و بە ئەوپەڕی‬ ‫بێ شەرمیەوە فایلی گەندەڵیەكانی یەكتر‬ ‫دەردەخەن و بەربوونەتە گیانی یەكتر و هیچ‬ ‫ئاوڕێك لە ژیانی خەڵك نادەنەوە و بەگشتی‬ ‫دۆخی مان و نەمانی خەڵكی هیچ بایەخێكی‬ ‫بۆیان نیە‪.‬‬

‫گەاڵڵەی نوێی دامەزراندن لە ئێران چ ئامانجێ دەپێكێت؟‬

‫ئارینا محەمەدی‬ ‫لەم دواییانەدا مەجلیسی كۆماری ئیسالمی‬ ‫لە هەوڵی پەسەندكردنی گەاڵڵەیەكدایە‬ ‫بۆ دامەزراندن و وەرگرتنی هاواڵتییان‬ ‫لە دایرە و دامەزراوە حكومەتییەكاندا و‬ ‫زۆرێك لە كارناسان و چاالكانی سیاسی‬ ‫و مەدەنی‪ ،‬بە یاسایەكی چەوسێنەرانە‬ ‫و ناعاداڵنە و لێوان لێو لە هەاڵواردن و‬ ‫نابەرابەری لە نێوان ئەو كەسانەی كە‬ ‫هاوسەرگیرییان كردووە و ئەو كەسانەی‬ ‫كە سەڵت یان زگورتین و لە هەمان كاتدا‬ ‫بۆشاییەكانی نابەرابەری رەگەزیی نێوان‬ ‫ژن و پیاو بۆ جارێكی دیكە و لە ژێر‬ ‫سەیتەرە و سێبەری دەسەاڵتی دژە ژنی‬ ‫كۆماری ئیسالمی ئێران‪ ،‬قووڵ و بەرینتر‬ ‫دەكاتەوە‪.‬‬ ‫لەو گەاڵڵەیەدا هاتووە‪ ،‬كە بۆ دامەزراندن‬ ‫دەبێ لە پێشدا ئەولەویت و پێش هەنگاویی‬ ‫بدرێت بەو پیاوانەی هاوسەرگیرییان‬ ‫كردووە و منداڵیان هەیە‪ ،‬دوای ئەوان ئەو‬ ‫پیاوانەی كە هاوسەرگیرییان كردووە بەاڵم‬ ‫هێشتاكە منداڵیان نیە‪ ،‬لە پاش ئەوان‬ ‫ئەو ژنانەی كە پڕۆسەی هاوسەرگیرییان‬ ‫پێكهێنانەوە و منداڵیان هەیە‪ ،‬دوابەدوای‬ ‫ئەوانیش ئەو ژنانەی كە چوونەتە نێو‬ ‫پڕۆسەی هاوسەرگیری بەاڵم هێشتاكە‬ ‫منداڵیان نەبووە‪ ،‬دوای دەرباز بوون لەم‬

‫هەمووە رێگا سەخت و سەخڵەتە ئینجا‬ ‫ئەگەر پیاو و ژنێك كە هاوسەرگیرییان‬ ‫كردووە و منداڵیان بووە یان نەبووە‪،‬‬ ‫ئەو كەسانە لە ناوەند و دام و دەزگا‬ ‫حكومەتییەكاندا وەكوو مووچەخۆر‬ ‫وەردەگیردرێن كە سەڵت و زگورتین و لەو‬ ‫حاڵەتەشدا هەمیسان كوڕان لە پێشەوەی‬ ‫كچاندا دادەمەزرێن و دوایین ئەولەویەت‬ ‫دەدرێ بەو كچانەی كە هاوسەرگیرییان‬ ‫نەكردووە‪.‬‬ ‫ئەم گەاڵڵەیە لە كاتێكدایە‪ ،‬كە دوایین‬ ‫ئامارە حكومەتیەكان دەریدەخات ‪2‬‬ ‫میلیۆن و ‪ 520‬هەزار بێكار لە ئێران بوونی‬ ‫هەیە‪ ،‬كە لەو رێژەیەش ‪%20.3‬ی ژنان‬ ‫و ‪%8.7‬ی پیاوان بێكارن و ‪%11.7‬ی‬ ‫خەڵكی شارەكان و ‪%7.4‬یش خەڵكی‬ ‫گوندەكان بێكارن و رێژەیی بێكاریی‬ ‫الوانی ‪ 15‬تا ‪ 29‬ساڵ لە ئێرانیشدا‬ ‫‪ %21.8‬راگەیەندراوە كە لە بەراوەرد‬ ‫لەگەڵ نێوەنجی جیهانیی رێژەیەكی زۆرە‬ ‫و ئەم ئامارانەش لە الیەن ناوەندی ئاماری‬ ‫كۆماری ئیسالمیەوە باڵو كراوەتەوە و‬ ‫بێ گومان ئامارە رستەقینەكانی نرخی‬ ‫بێكاریی لە ئێران زۆر لەمە زیاترە‪.‬‬ ‫لە هەمان كاتدا‪ ،‬باس لەوە دەكرێ‪ ،‬كە‬ ‫زۆربەی ئەو كەسانەی رێژەی بێكارانی‬ ‫ئێران پێكدەهێنن كچان و كوڕانێكن وا‬ ‫تا ئێستا هاوسەرگیرییان نەكردووە و‬ ‫هۆكارەكەشی دەگەڕێتەوە بۆ دەستكورتی‬ ‫بێ داهاتیی و نەبوونی ئاسۆیەكی روون لە‬ ‫داهاتووی ژیانیاندا‪.‬‬ ‫هۆكارەكانی داڕشتنی ئەو گەاڵڵەیە‬ ‫دوو هۆكاری سەرەكی بۆ داڕشتنی ئەو‬ ‫گەاڵڵەیە لە الیەن كۆماری ئیسالمیەوە‬ ‫بوونی هەیە‪ ،‬یەكەم ئەوەیكە هەمیسان‬ ‫وەكوو هەمیشە و بە پێی سیاسەتە دزێوە‬ ‫دەیان ساڵەكانی كۆماری ئیسالمی‪ ،‬پێش‬ ‫بە بەشداریی زۆرتری ژنان لە كۆمەڵگا‬ ‫و لە ئیدارەكان و لە شوێنەكانی كار دا‬ ‫بگرن و تەنانەت ماوەیەك پێش ئێستا‬

‫بڕیاری ئەوە دەركرابوو‪ ،‬كە لە ئیدارەكانی‬ ‫ئێران و بەتایبەت لە شارەوانیەكان كچان‬ ‫وەرنەگیردرێن و لە هەمان كاتدا شوێنی‬ ‫كاری ژنان و پیاوان لە یەك جیا بكرێنەوە‪،‬‬ ‫تا نەكوا ئەو ژن و پیاوانەی كە لە دام و‬ ‫دەزگاكانی كۆماری ئیسالمی ئیش و كار‬ ‫دەكەن‪ ،‬دڵیان لە یەك بچێت و بەوچەشنە‬ ‫بنەما شەرعی و ئیسالمیەكانی كۆماری‬ ‫ئیسالمی پێشێل بكەن و بە بەردەوامی‬ ‫كاربەدەستانی كۆماری ئیسالمی پێداگریی‬ ‫لەسەر ئەوە دەكەنەوە‪ ،‬كە كاری ژنان دەبێ‬ ‫لە نێو ماڵدا بێت و خۆیان بۆ خزمەت كردن‬ ‫بە منداڵ و مێردەكانیان و ئەنجامدانی‬ ‫كارەكانی ماڵەوە لەوانە»دروست كردنی‬ ‫خواردن‪ ،‬پاك و خاوێن راگرتنی ناو ماڵ‪،‬‬ ‫بەخێو كردنی منداڵ و خۆشخزمەتی بە‬ ‫مێردەكانیان» بێت و بە بەردەوامی لە‬ ‫نوێژی هەینی و لە گوتاردانەكانیاندا ئەم‬ ‫وتانە پارت دەكەنەوە و بە بەردەوامی‬ ‫هێرش دەكەنە سەر سەرەتایی ترین‬ ‫مافەكانی ژنان كە یەكێكیان كار كردنە‬ ‫لە دەرەوەی چوارچێوەی ماڵ و بنەماڵە‪.‬‬ ‫یەكێكی دیە لە ئامانجەكانی داڕشتنی‬ ‫ئەو گەاڵڵەیە ئەوەیە‪ ،‬كە ماوەیەك‬ ‫پێش ئێستا «عەلی خامنەیی» رێبەری‬ ‫كۆماری ئیسالمی رایگەیاندبوو‪ ،‬كە دەبێ‬ ‫رێژەی دانیشتووانی كۆمەڵگای ئێران دوو‬ ‫بەرانبەر ببێتەوە و بۆ ئەو مەبەستەش‬ ‫دەبێ بنەماڵەكان منداڵی زۆرتریان‬ ‫هەبێت و تەنانەت ئەو رێكارە بێهداشتیی‬ ‫و دەرمانیانەی كە پێش بە پڕۆسەی ئێران لە چاو واڵتانی دەوروبەر زۆرترین‬ ‫زاوزێ دەگرێ‪ ،‬زۆر بە سەختی و دژواری‬ ‫دەست دەكەوێت و بە بەردەوامی هێرش كەسانێ كە هاوسەرگیرییان كردووە و‬ ‫دەكرێتە سەر دروشمی «منداڵی كەمتر‪ ،‬منداڵیشیان هەیە‪ ،‬رێك پێڕەوی كردن لەو‬ ‫ژیانی باشتر» و ئەوە بە دروشمێكی سیاسەتەیە كە رێبەری كۆماری ئیسالمی‬ ‫دواكەوتووانە دەزانن!!!‬ ‫بە هەست و پێستیەوە پشتیوانیی لێ‬ ‫بۆ بەرەوپێش بردنی ئەم ئامانجەش دەكات‪.‬‬ ‫كۆماری ئیسالمی لە هەموو رەهەند و خاڵی جێگای سەرنج ئەوەیە‪ ،‬لە‬ ‫رێكارەكان كەڵك وەردەگرێت بۆ ئەوەی كۆمەڵگایەكدا كە پڕ پڕ بووە لە كێشە‬ ‫زاوزێ و رێژەی دانیشتووانی ئەو واڵتە و الدانی كۆمەاڵیەتیی و گرفت و تەنگ و‬ ‫بباتە سەرەوە و گەاڵڵەی وەرگرتنی چەڵەمەی جۆراوجۆر و زۆر كەس تەنانەت‬

‫رێژەی بێکاریی الوان هەیە‬ ‫بۆ دابین كردنی بژیوی ژیانی خۆیان روو‬ ‫دەكەنە دیاردەگەلێكی نەشیاوی وەكوو‬ ‫«لەش فرۆشی‪ ،‬سواڵكەریی‪ ،‬فرۆشتنی‬ ‫مادەهۆشبەرەكان‪ ،‬فرۆشتن و بەكرێ دانی‬ ‫ژن و منداڵ»‪ ،‬چۆن خەڵك دەتوانن بیر لە‬ ‫هاوسەرگیریی و زاوزێ بكەنەوە بۆ ئەوەیكە‬ ‫لە دامەزراوەیەكی حكومەتیی دابمەزرێن و‬ ‫مانگانە حەقدەست و موچەیەكی بژی و‬ ‫نەمر وەربگرن؟!‬

‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫بەڕێوەبەری نوسین‪:‬‬

‫فیروز مامۆیی‬

‫بۆ خوێندنه‌وه‌ی دواڕۆژ له‌سه‌ر تۆڕی ئینتێرنێت‬ ‫سه‌ردانی ‪ www.komala.com‬بکه‌ ‌ن‬ ‫پەیوەندی ‪dwaroj@komala.com‬‬

‫هەڵسوڕاوانی مەدەنی «نەمامستانی نەورۆز»یان‬ ‫لەسەر كێوی تەرەغە دروستكرد‬ ‫لەهەوڵێك بۆ پاراستنی ژینگەی كوردستان‌و بەتایبەتی كێوی تەرەغە شاری بۆکان له سه‌ر کێوی ته‌ره‌غه‪ ،‬به چه‌قاندنی ‪ 70‬نه‌مام و ده‌ستپێکی‬ ‫ژمارەیەك لە هەڵسوڕاوانی مەدەنی شاری بۆكان ژمارەیەک نەمامیان چاند‪ .‬نه‌مامستانێکی گه‌ور‌ه له‌م شوێنه تایبه‌ته و دانانی ناوی «نه‌مامستانی‬ ‫لە پێشوازی له ساڵی نوێی کوردی و به‌هاری ژیانه‌وه‌‪ ،‬چاالکانی مەدەنی نه‌ورۆز» به‌ره‌و پێشوازی نه‌ورۆزی ‪2715‬ی کوردی چوون‪.‬‬

‫خەاڵتی سادق هیدایەت بە چیرۆكنووسێكی كورد بەخشرا‬

‫خەاڵتی ئەدەبیی «سادق هیدایەت» بە نووسەر و‬ ‫چیرۆكنووسی كورد «ئیسماعیل زەرعی» پێشكەش‬ ‫كرا‪.‬‬ ‫لە ‪13‬ـەمین خولی خەاڵتی ئەدەبیی سادق‬ ‫هیدایەت‪ ،‬چیرۆكی «جەهەنەم بە هەڵبژاردنی خۆم»‬ ‫بەرهەمی چیرۆكنووسی كرماشانی ئیسماعیل زەرعی‬ ‫چیرۆكنووس پلەی یەكەمی بەدەستهێنا‪.‬‬

‫لەو خولەی خەاڵتەدا بە رێژەی هەزار و ‪156‬‬ ‫بەرهەمی ئەدەبی گەیشتە نووسینگەی ئەم خەاڵتە‬ ‫كە ئەندامانی دەستەی ناوبژیوان دوای لێكدانەوە و‬ ‫هەڵسەنگاندن لە قۆناغی كۆتاییدا ‪ 32‬بەرهەمیان‬ ‫دەستنیشان كرد‪ ،‬لەو نێوانەدا ‪ 10‬چیرۆك وەك‬ ‫باشترین چیرۆكی هەڵبژاردەی دوایین قۆناغی‬ ‫‪13‬ـەمین خولی خەاڵتی ئەدەبیی سادق هیدایەت‬ ‫دیاریی كرا و ناوەكانیان راگەیەندرا‪.‬‬ ‫ئیسماعیل زەرعی لە ‪12‬ـەمین خولی خەاڵتی‬ ‫ئەدەبیی سادق هیدایەت كە ساڵی پار بەڕێوەچوو‪،‬‬ ‫بە چیرۆكی «ئاوێنە شكاوەكان» لە نێوان هەزار و‬ ‫‪ 800‬چیرۆك بەشداربوودا وەكوو بەرهەمی هەڵبژاردە‬ ‫رێزی لێگیرا‪.‬‬ ‫خەاڵتی ئەدەبیی سادق هیدایەتبە بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫«جیهانگیر هیدایەت» برازای سادق هیدایەت‬ ‫نووسەری ناوداری ئێرانی بەڕێوەدەچێت كە ئەمساڵ‬ ‫دوای تەواوبوونی مۆڵەتی ناردنی بەرهەمەكان بە‬ ‫گشتیی هەزار و ‪ 156‬چیرۆك گەیشتە نووسینگەی‬ ‫خەاڵتەكە و لەو رێژەیە ‪ 34‬چیرۆك لە دەرەوەی‬

‫ئێران‪ 375 ،‬چیرۆك لە شاری تاران و ‪ 747‬چیرۆك‬ ‫لە شارەكانی دیكەی ئێران ناردرابوون كە كۆی‬ ‫گشتیی بەشداربووان ‪ 548‬پیاو و ‪ 608‬ئافرەت‬ ‫بوون‪.‬‬ ‫چیرۆكنووسی كورد ئیسماعیل زەرعی تا ئێستا‬ ‫چەندین بەرهەمی ئەدەبیی چاپ و باڵو كردۆتەوە‪،‬‬ ‫لەوانە رۆمانی «رازی پەرستگەی هەتاو» ساڵی‬ ‫‪ ،2010‬كۆمەڵە چیرۆكی «ئەو نووسینانەی كە‬ ‫هەرگیز نەخوێندرانەوە» ساڵی ‪ ،2010‬كۆمەڵە كورتە‬ ‫چیرۆكی «وەرزەكان نایانەوێت بڕۆن» ساڵی ‪،2011‬‬ ‫كۆمەڵە كورتە چیرۆكی «مێردە ئێرانییەكەی خاتوو‬ ‫لیزا» ساڵی ‪ ،2011‬كۆمەڵە كورتە چیرۆكی «نفرین‬ ‫كراو» ساڵی ‪ ،2012‬كۆمەلە چیرۆكی «ئامرازە‬ ‫شكاوەكانی جەنگ» ساڵی ‪ ،2013‬كۆمەڵە شیعری‬ ‫سپی «چی دەپرسی لە شینگێڕانی مەجنوون؟»‬ ‫ساڵی ‪ ،2013‬رۆمانی «شادییە شوومەكان»‬ ‫ساڵی ‪ ،2014‬چیرۆكی درێژی «رۆژژمێری‬ ‫مردووەكان» ساڵی ‪ ،2014‬كۆمەڵە چیرۆكی «خەوە‬ ‫خەمگینەكان» ساڵی ‪2014‬ی زایینی‪.‬‬

‫هەنگاوێک بۆ پاراستنی تەندروستی الوانی کوردستان‬ ‫لە هەنگاوێکدا بۆ پاراستنی تەندروستی الوانی کوردستان لە جۆرەکای دووکەڵ‪،‬‬ ‫هاوواڵتییەکی خەڵکی ناوچەی مەریوان‪ ،‬لە رێوڕەسمێکدا‪ ،‬هەموو نێرگەلەکانی نێو چایخانەکەی شکاند و ئاگری تێبەردا‪.‬‬

‫راگەیاندنی كۆمەڵە‬

‫شكۆدار بێت ‪27‬ی‬ ‫رەشەمە ڕۆژی‬ ‫گیانبەختكردوانی‬ ‫كۆمەڵە‬ ‫هەموو ساڵێك لە رۆژی ‪27‬ی‬ ‫رەشەمەدا ڕێكخستنەكانی كۆمەڵە‬ ‫لەناوەوە‌و دەرەوەی كوردستان رێز‬ ‫لەیادی ئازیدی پۆلێك لە كادر و‬ ‫پێشمەرگەكانی كۆمەڵە دەگرن كە‬ ‫لەم رۆژەدا لە شەڕێكی نابەرابەر‬ ‫گیانیان بەختكرد‪ .‬لەم رۆژەدا گوردانی‬ ‫بەناوبانگی شوان‪ ،‬لە شەڕێكی‬ ‫نابەرانبەر و بە هۆی بەركەوتنی بە‬ ‫گازی شیمیایی‪ ،‬لە قەراغی چەمی‬ ‫سیروان لە ساڵی ‪ 1366‬هەتاویی‪،‬‬ ‫شەهید كران‪ .‬دواتر ئەو ڕۆژە بە هۆی‬ ‫زۆریی ژمارەی گیانبەختكردوان‌و‪ ،‬بە‬ ‫هۆی دەور‌و نەقشێك كە گوردانی‬ ‫شوان لە بزوتنەوەی رزگاریخوازی‬ ‫كوردستان‌و كۆمەڵە هەیبوو‪ ،‬وەك‬ ‫ڕۆژی شەهیدانی كۆمەڵە ناودێر كرا‪.‬‬ ‫ڕۆژی شەهیدانی كۆمەڵە بۆ ئێمە‬ ‫ڕۆژی ماتەمین و ڕەشپۆشی نییە‪ ،‬بە‬ ‫پێچەوانە‪ ،‬رۆژی پەیمان تازەكردنەوەیە‬ ‫لەگەڵ هەموو گیانبەختكردوانی‬ ‫كۆمەڵە‪ ،‬ڕۆژی ڕیزگرتنە لە خەبات‬ ‫و فیداكاری ژنان و پیاوانێك كە لە‬ ‫دەورەیەكی مێژووییدا بە هەوڵ‌و‬ ‫تێكۆشانی خۆیان ناوەرۆكێكی نوێ و‬ ‫دادپەروەرانەیان هێنایە ناو بزوتنەوەی‬ ‫كوردستان‪ .‬ڕۆژی وەبیرهێنانەوەی ئەو‬ ‫ڕەوشت و رەفتارە شۆڕشگێرانەن كە‬ ‫مانایەكی پڕاوپڕ ئینسانی و پڕ لە‬ ‫خۆشەویستییان هێنایە ناو پێوەندیی‬ ‫خەڵك و پێشمەرگە‪.‬‬ ‫لەو ڕۆژەدا رێز دەگرین لە كەسانێك‬ ‫كە زۆرێك لە مندااڵنی كوردستان بە‬ ‫خۆشەویستی ئەوانەوە ناونراون و پیرە‬ ‫پیاو و داپیرەكانی ئەو كوردستانە‬ ‫داستانی لەخۆبردوویی و رەوشت‬ ‫بەرزییان بۆ نەوەی نوێ دەگێڕنەوە‬ ‫و تا ئێستا نەك نەیانهێشتووە ناویان‬ ‫بسڕێتەوە‪ ،‬بەڵكوو كردویانن بە ئولگوو‬ ‫و قارەمان بۆ رۆڵەكانیان‪.‬‬ ‫هەموو ریزەكانی كۆمەڵە‪ ،‬لە ڕۆژی‬ ‫گیانبەختكردواندا جارێكی دیكە‬ ‫پەیمان نوێ دەكەینەوە تا وەدیهێنانی‬ ‫ئاواتی ئەوان و تا رزگاریی گەلی كورد‬ ‫و چەوساوەكانی كوردستان‪ ،‬هیچ‬ ‫كەندوكۆسپ و سەختییەكی رێگا‪،‬‬ ‫هەنگاومان پێ شل ناكات‪ .‬روو لە‬ ‫بنەماڵەی سەربەرزی گیانبەختكردووان‬ ‫دەكەین و دەڵێین رۆڵەكانی ئێوە و‬ ‫هاوڕێیانی ئێمە رێبازیان زیندووە و‬ ‫كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان‬ ‫بە هەموو توانی خۆی بۆ یەكگرتوویی‬ ‫و یەكخستنەوەی ریزەكانی كاروانی‬ ‫كۆمەڵە و بۆ پارێزگاری لە ئامانجی‬ ‫بەرزی ئەوان و بۆ وەالنانی گرفتەكانی‬ ‫سەر رێگا‪ ،‬تێدەكۆشێ‪.‬‬ ‫شكۆدار بێت ‪27‬ی رەشەمە رۆژی‬ ‫گیان بەختكردوانی كۆمەڵە‬ ‫سەركەوتوو بێ بزاوتی رزگاریخواز و‬ ‫یەكسانیخوازی كوردستان‬ ‫ساڵو لە بنەماڵەی سەربەرزی شەهیدان‬ ‫كۆمیتەی ناوەندیی كۆمەڵەی‬ ‫زەحمەتكێشانی كوردستان‬ ‫‪24‬ی رەشەمەی ‪1393‬‬ ‫‪15‬ی مارسی ‪2015‬‬