سی‌وچوارەمین
شێوازێكی نوێ لە
ساڵیادی رێزگرتن
خەباتی مەدەنی
ل ه ئاشکرابوونی..
ژنان
》5
》4
بەزمانی دایك
》8
سەرەتاییترین...
دوو هه‌فته‌نامه‌یه‌كی سیاسی گشتییه كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان ده‌ریده‌كات ژمار‌ه ( )65ساڵی شه‌شه‌م 7 - 2013/2/25ی ره‌شه‌ممه‌ی 1391 نرخ 500 :دینار
كەریمی ،سیمایەكی درەوشاوە
》 6-7 سەروتار
سێی ڕەشەممەی شاری سنە و قۆناغێكی نوێ لە خەبات
dwaroj@komala.net
ئەندازیار حسەینی
خوێندن
به‌ڕیوه‌چوونی رێوڕەسمی رێزگرتن ل ه 43ساڵ خەباتی كۆمەڵە
ره‌زا كه‌عبی 14سال لەمەو پێش لە رۆژی سێی ڕەشەممە، شاری سنەی خۆراگر كە لە بزوتنەوەی خەڵكی كوردستان لە سی سالی رابردوو ،مێژوو و سەروەرییەكی زێرینی بۆ خۆیی‌و بۆ خەلكی كورد دەستبەر كردوە ،راپەرینێكی پڕ شكۆ ،جەماوەری‌و گەورەی بە خۆوە بینی. كاتێك كە چەند رۆژ پێشتر ،هەواڵنێریەكانی جیهان رفاندنی عەبدوڵال ئۆجاالن سەرۆكی پ كا كایان راگەیاند ،گەلی كوردو هەموو تێكۆشەران‌و دڵسوزانی بزوتنەوەی كوردو هەموو مرۆڤێكی خاوەن هەلوێست ئەم كردەوە دزێوو تێرۆریستیەی مەحكوم كرد .لە رۆژهەاڵتی كوردستان مەحكوم كردنی رفاندنی ئۆجاالن بۆ به خۆپیشاندانی گەورە ،هه‌ستان و خرۆشانی جه‌ماوه‌ری لە زۆربەی شارەكان. خەلكی هۆشیاری كوردستان لە مەحكوم كردنی رفاندنی ئۆجاالن ،رێگایان نەدا كۆماری ئیسالمی كە خۆیی ناوبانگی جیهانی بۆ دژایەتی كردن‌و كوشتاری خەڵكی كوردستانی هەبوو و به‌شیکی کوردستانی به ده‌سه‌اڵتێکی درندانه گه‌مارۆ دابو ،هەلپەرەستانە خۆپیشاندانی خەلك بكاتە دەستمایەی دیپلۆماسی و گۆشار بۆ سەر توركیە. هەر بۆیە ئەم خۆپیشاندانانە لە شارەكانی كوردستان زۆر زوو بوو بە راپەرینی جەماوەری لە دژی كۆماری ئیسالمی. لە شاری سنە لە رۆژی سێی ڕەشەممە خۆپیشاندان بوو بە راپەرین‌و رابوون‌و هەستانێكی گەورە سەری هەڵدا .سەراسەری شاری سنە ،شەقام‌و كۆاڵن و بازار ،گەورەو بچوك راپەرین‌و بۆ ماوەی چەند سەعاتێك شاری سنەەیان بە دەستەوە گرت‌و داگیركاران‌و بەرپرسان‌و مەئمورانی رژیم خۆیان دەشاردەوەو خزابوونە نێو پادگان‌و پایگاو مقەرەكانیان. هەستان‌و خرۆشانی شارەكان‌و بە تایبەت شاری سنە هەموو ئیدعاكانی رژیمی بۆ داگیركردنی كوردستان‌و شكست هێنانی بە بزوتنەوەی كوردی پووچەڵ كردەوە ،تەنیا ماوەیەك پێش لەم خۆپیشاندان‌و هەستانە جەماوەییە بوو كە یەكێك لە كاربەدەستانی گەورەی نیزامی رژیم وتبووی كە «كردستان امن‌ترین استان كشور است» دیارە مەبەستی ئەم كاربەدەستە ئەمنیەت بۆ كۆماری ئیسالمی بوو .بەاڵم سێی ڕەشەممەی شاری سنەو شارەكانی دیكەی كوردستان نیشانیان دا كە ئەگەر چی پاشەكشە بە هێزی پێشمەرگە كراوە، ئەگەر چی كوردستان بە تەواوی داگیر كراوە، ئەگر چی زیندانەكان لە تێكۆشەرانی بزوتنەوەی كورد پڕە ،ئەگەر چی هێشتا سێبەری ڕەشی ئێعدام بە سەر كوردستاندا ماوە ،بەالم لە قوواڵیی كۆمەڵگای كوردستان‌و لە دڵ‌و هەست‌و ئاواتەكانی گەلی كورد ،هیوا بە سەركەوتن‌و هەوڵدان بۆ گەیشتن بە رزگاری نە تەنیا كەم نەبۆەتەوە كە بە جۆش‌و خروشێكی تایبەت چاوەروانی دەرفەتێكی گونجاون كە بتوانن لەگەڵ هێزی گەورەو زەبەالحی بێ‌رەحمی داگیركەرانی كوردستان بەرانبەركێ بكەن.
...بۆ ل 3
رێوڕه‌سمی رۆژی 26ی رێبه‌ندان له‌ناوه‌ندی رێبه‌رایه‌تی کۆمه‌ڵه رۆژی هەینی 27ی رێبەندان لە ناوەندی كەریمی‌و هەموو گیانبەختكردوانی رێبەریی كۆمەڵە ،رێوەڕەسمێك بۆ كۆمەڵە‌و سەرجەم گیان بەختكردوانی یادی 34ساڵەی ئاشكرابوونی چاالكی رێگای ئازادی‌و سوسیالیزم‌و بزوتنەوەی كۆمەڵە بەڕێوەچوو .رێوەڕەسمەكە رزگاریخوازی گەلی كورد گیرا .دواتر بە كە بەبەشداری ژمارەیەك میوان‌و سرودێكی بێدەنگییەك شكا‌و لەدرێژەدا حیزب‌و الیەنە سیاسیی‌و ئەندامانی هاوڕێ رەزا كەعبی ،ئەندامی كومیتەی كومیتەی ناوەندی‌و كادر‌و ئەندامان‌و ناوەندی كۆمەڵە سەبارەت بە رۆژی پێشمەرگەكانی كۆمەڵە بەڕێوەچوو ،كۆمەڵە چەند وتەیەكی پێشكەش سەرەتا بە سرودی بانگەواز دەستی كرد .هاوڕێ رەزا لەسەرەتای وتەكانیدا پێكرد .پاشان بەچەند ساتێك بێدەنگی پاش بەخێرهاتنی میوانان یادێكی رێز لەیادی كاك حەمە حسەین لەهاوڕێ حەمە حسەینی كەریمی
كردەوە‌و پیرۆزبایی رۆژی كۆمەڵەی لە خەڵكی خۆڕاگری كوردستان‌و بنەماڵەی گیانبەختكردوانی كۆمەڵە‌و زیندانیانی سیاسی‌و ئەو كەسانە كرد لە ریزەكانی كۆمەڵە خەباتیان كردوە .پاشان لەبەشێكی تری قسەكانیدا هاوڕێ رەزا چەندین خاڵی وەك ئەركی كۆمەڵە دەستنیشان كرد كە وەك كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان هەوڵ‌و توانای خۆی بۆ گەشەپێدانیان دەخاتەگەڕ لەوانە:
یەكگرتووی كۆمەڵەكان ،بزوتنەوە ئاڵۆگۆڕەكانی كۆمەاڵیەتییەكانی‌و كۆمەڵگای كوردستان ،كۆكردنەوەی هێزی گەورەی چەپ‌و عەداڵەتخواز، حیزبە یەكگرتوویی تەبایی‌و كوردستانییەكان ،پرسی كورد لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‌و هەرێم‌و باكور‌و رۆژئاوای كوردستان‌و پەیوەندی كورد لەگەڵ ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی‌و بزوتنەوەی سەراسەری.
...بۆ ل 3
خەرجی ژیانێكی ئاسایی شەش ئەوەندەی حەقدەستی كرێكارانە بەپێی راپۆرتەكان لەكاتێدا كەمترین حەقدەست لەسەرەتای ئەمساڵی هەتاویدا 398هەزار تمەن دیاریكرداوە، خەرجی خێزانیكی نێونجی زیاترلە 2 ملیۆن‌و 500هەزار تمەن بەراورد كراوە. نوێنەری ناوەندی شۆرای ئیسالمییەكانی كار لە ئێران لەلێدوانێكدا رایگەیاند لە مانگی رێبەندان كەمترین خەرجی خێزانێكی چوار كەسی زیاتر لە 2ملیۆن‌و 500هەزار تەمەن دەگرێتەوە .بەوتەی حەسەن حەبیبی ،ئەم خەرجییانە لەسەر بنەمای نرخی دەوڵەتی ئەو كااڵنەیە كە وەك خۆراك‌و پۆشاك‌و شوێنی نیشتەجێبوون ،وەك پێداویستییە سەرەكییەكانی ژیانی كرێكاران پێناسە‌و بەراورد كراوە .ناوبراو ئاماژە بەوەدەكات
كە ئەم بەراورد كردنە شەش ئەوەندەی ئەو حەقدەستەیە كە كرێكاران لەئێران لەئێستادا وەریدەگرن. لەالیەكی ترەوە سەرۆكی شۆرای ئیسالمی كار ،لەلێدوانێكدا دەڵێت ئەگەر وەزارەتی كاری كۆماری ئیسالمی بۆ دیاریكردنی كەمترین حەقدەستی كرێكاران هەنگاوێكی دادوەرانە هەڵ نەگرێت ،توانای ئابوری كرێكاران لەناودەچێت .بەوتەی ناوبراو وەزارەتی كار دەبێت لەدیاریكردنی حەقدەستی ساڵی ،92ئەوەندە حەقدەستەكە زیاد بكات كە كرێكاران بتوانن شەرافەتمەندانە بژین .بەاڵم بەبڕوای چاودێران ئەمە دوورە لەچاوەڕوانی، چونكە لەئەگەری زیادكردنی حەقدەستی
كرێكاران ،دەوڵەت‌و كارفەرماكان لە كۆماری ئیسالمی دژی دەوەستنەوە، چونكە بەحەقدەستی ئەمساڵیشەوە كارخانەكان بەهۆی گرفتی ئابوریی
زۆرەوە توانای راگرتنی كرێكارانیان نیە‌و رۆژانە كارخانەكانی دادەخرێن‌و بە هەزاران كرێكاران بە ریزی بێكارانی ئێران پەیوەست دەبن.
ژمار‌ه ( )65ساڵی شه‌شه‌م2013/2/25 ،
تایبه‌ت
dwaroj@komala.net
رێوڕه‌سمی 26ی رێبه‌ندان ل ه ناوه‌ندی رێبه‌ریی کۆمه‌ڵه رێوەڕەسمەكەدا دیكە لەبەشێكی كورتەیەك لە ژیانی سیاسی كاك حەمە حسەینی كەریمی خوێندرایەوە ،پاشان گروپی سرودی الوانی كۆمەڵە سرودێكیان پێشكەش بە بەشداربووان كرد .دواتر خاتوو رۆژ هەڵەبجەیی شاعیر چەند پارچە هۆنراوەیەكی خوێندنەوە .بەشی دووەمی رێوەڕەسمەكە تەرخان كرا بۆ گۆرانی‌و مۆسیقا‌و بەمجۆرە كۆتایی بە رێوەڕەسمی كۆمەڵەهات. لەو رێوەڕەسمەدا كۆمەڵێك حیزب‌و كەسایەتی‌و الیەنی سیاسی پەیامی پیرۆزباییان ئاراستەی كۆمەڵە كرد كە ژمارەیەكیان بریتی بوون لە: یەكێتی نیشتمانی كوردستان ،مەڵبەندی 1ی رێكخستنی سلێمانی كوردستان، نیشتمانی یەكێتی پەیوەندییەكانی كوردستانی مەكتەبی رێكخراوە دیموكراتییەكان، بۆردی ( )NGOیەكێتی نیشتمانی
كوردستان لقی 21ی پارتی دیموكراتی كوردستان حیزبی شیوعی كوردستان ،كومیتەی پارێزگای سلێمانی رەوتی سوسیالیستی كۆمەڵە حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران، كۆمسیۆنی پەیوەندییەكانی ،بنكەی سلێمانی یەكێتی الوانی دیموكراتی كوردستان، پەیوەندییەكانی سلێمانی رێكخراوی ئازادیی ژنانی كورستان ،نینا پارتی ئازادی كوردستان ،پەیوەندییە گشتییەكان ،سلێمانی سازمانی خەباتی كوردستانی ئێران، پەیوەندی سلێمانی كۆمیتەی ئافرەتانی سازمانی خەباتی كوردستانی ئێران بزوتنەوەی دیموكراتی گەلی كوردستان، ناوەندی پارێزگای كەركوك‌و سلێمانی رێكخراوی هەڵویست ،بۆ چاودێكردنی
هاوڕێ ره‌زا که‌عبی ،ئه‌ندامی کومیته‌ی ناوه‌ندی کۆمه‌ڵه دامو دەزگاكانی دەسەاڵت سەرۆكی رێكخراوی ئاشتی خێرخوازی، دلێر نەقشبەندی
یەكێتی نەتەوەیی خوێندكارانی كورد رێكخراوی ئاسۆی ژنی كورد
پیرۆز بێت 26ی رێبه‌ندان ،رۆژی كۆمه‌ڵه
ی زه‌حمه‌تكێشانی كوردستان راگه‌یاندنی كۆمیته‌ی ناوه‌ندیی كۆمه‌ڵه ئا :دواڕۆژ 43سا ڵ له دامه‌زراندنی كۆمه‌ڵه تێده‌په‌ڕێت ێ ی هاوڕ و 34ساڵ به‌سه‌ر شه‌هید بوون ی حه‌مه‌حوسێن كه‌ریمی ،ل ه دامه‌زرێنه‌ران ی كۆمه‌ڵه ،تێپه‌ڕ ده‌بێت .سه‌ركردایه‌تی ئه‌وكاتی كۆمه‌ڵه ،بۆ رێزگرتن ل ه هه‌و ڵ ی شۆڕشگێڕانه‌ی ئه‌م سه‌ركرد‌ه و خه‌بات ی ی بزووتنهوه خه‌باتكار و كادره لێهاتووه ی رزگاریخوازانه و ی سۆسیالیست ی ی شه‌هیدبوونی وه‌ك رۆژ كوردستان ،رۆژ ی ی چه‌وساوه كۆمه‌ڵ ه ناودێر كرد .خه‌ڵك كوردستان و هه‌موو ئه‌ندامان و كادر و ی الیه‌نگرانی كۆمه‌ڵه ،ل ه شار و گونده‌كان ی كۆمه‌ڵه و ل ه كوردستان ،له باره‌گاكان ی ی واڵت ،به‌پێ ی ده‌ره‌و‌ه رێكخراوه‌كان ی هه‌ل‌ومه‌رج ،ب ه به‌ڕێوه‌بردنی مه‌راسیم ی تایبه‌تی و ل ه ناو ئاشكرا ،كۆبوونه‌وه ی و خێزانیدا ،رێز ی سیاس كۆڕ و كۆمه‌ڵ ی كۆمه‌ڵ ه له‌م رۆژه و 4ده‌یه خه‌بات ده‌گرن و ئه‌زموونه‌كانی شیده‌كه‌نه‌و‌ه و ی خۆیان بۆ درێژه‌دان به‌م رێبازه، ور‌ه نیشان ده‌ده‌ن .ئێمه له‌م رۆژه‌دا به ده‌رس وه‌رگرتن ل ه رابردوو ،جارێكی دیك ه بنه‌ما و سیاسه‌ته‌كانی خۆمان راده‌گه‌یه‌نین و روانگ ه ی باس ده‌كه‌ین و و رێگای داهاتوو ب ه روون ی هه‌و ڵ ده‌ده‌ین بۆ ته‌نگژ‌ه و ده‌رفه‌ته‌كان ی له درێژه‌دا به‌رده‌ممان ،ئاماد‌ه بین .ئهوه ی ئێم ه ده‌بێت باس ده‌كرێت ،هێڵی سیاس له قۆناغی داهاتوودا. ئه‌مڕۆ جیهان تووشی قه‌یرانێكی قوو ڵ ی تاك بووهتهوه .پێكهێنانی جیهانێك جه‌مسه‌ری ،خه‌ونێكی كورت بوو و ئێستا كێشه‌ی نێوان زلهێزه‌كانی جیهان ،ل ه ی به‌ریندا خۆی ده‌رخستووه. ئاستێك ی ناوه‌ڕاست ،دژوارترین ته‌نگژ‌ه رۆژهه‌اڵت ی ی سه‌رده‌می دوا و ناسه‌قامگیرییه‌كان شه‌ڕی جیهانیی یه‌كه‌م ئه‌زموون ده‌كاته‌و‌ه ی ناوچه‌ییدا نقوم و نه‌ك هه‌ر ل ه قه‌یرانێك ی نێوان بووه ،به‌ڵكوو مه‌یدانی كێشه زلهێزه‌كانیش ،بۆ ئه‌م ناوچه پڕ ل ه وزه‌ی ه گواستراوه‌ته‌وه .ئێران و كوردستانیش ی ئه‌م ئاڵۆزیی ه بوون و ته‌واو ئاوێت ه كاریگه‌ریی له‌سه‌ریان هه‌یه .بێگومان ئه‌م ی و ی كۆمه‌اڵیه‌ت ناوچه‌یه ب ه ژانی رووداو ی گرینگه‌وه‌ی ه ك ه چاره‌نووسی بۆ سیاسی چه‌ند ده‌یه‌ی داهاتوو ،دیاری ده‌كه‌ن. ی ی ئێران به داسه‌پاندنی سیستمێك رژێم ی ی دیكتاتۆری دواكه‌وتووانه له‌سه‌ر بنه‌ما ی رابردوودا یه‌كێك ل ه ئایینی ،ل ه 3ده‌ی ه ی كاریگه‌رترین واڵته‌كان بووه ل ه تێوه‌گالندن ی ی ناوه‌ڕاست له‌م قه‌یرانه رۆژهه‌اڵت ی ئێستاوه .هه‌ربۆی ه له گۆڕانكارییه‌كان ی جیهانیشدا ،ئێران ی ئه‌م به‌شه داهاتوو ی زۆرترین ئاڵوگۆڕ ده‌بێت و ب ه تووش ی دڵنیاییهوه سه‌رده‌مێكی نوێ ل ه ژیان سیاسی ،ئه‌زموون ده‌كات.
ی دیكه‌ی كورد ،ببه‌ستین. ی بزووتنه‌وه‌كان بوون حكوومه‌تێكی هه‌رێمی له كوردستان ی ی و پێكهێنان ی پاوانخواز ی ئێم ه ل ه دژ ی كوردستانیش ی خه‌ڵك عێراق ،خواسته‌كان ی ل ه ناو حیزب ه ی دووبه‌ره‌كایه‌ت ی ل ه ماف ه به‌ستێن زیاتر كردووه و بۆ پارێزگار ی ی خۆیان ،سیاسیه‌كانی كوردین و شێواز ی و دیموكراتیكه‌كان نه‌ته‌وایه‌ت ی بزووتنهوه ده‌زانین. زیاتر ل ه له هه‌میشه ،ئاماده‌یی فیكرییان پاوانخوازان ه به زیان ی هه‌یه .هه‌ربۆی ه ئێم ه پێداگری له‌سه‌ر ئه‌م هه‌روه‌ها پێ,یست ه حیزب ه سیاسییه‌كان كوردستان ،سیاسه‌تێكی یه‌كگرتوو و خااڵنه‌ی خواره‌وه ده‌كه‌ینه‌وه: ی ی دیك ه ی ئێستا هاوئاهه‌نگ له‌گه‌ڵ ئۆپۆزسیۆن _1ئێمه سیاسه‌ت و هه‌وڵه‌كان ی ی ئه‌ڵته‌رناتیڤ ،له ناو ئێران ،په‌یڕه‌و بكه‌ن .هه‌وڵی ئه‌و الیه‌نانه بۆ دروست كردن ی ی خۆیان خستووه‌ت ه سه‌ر ئهوه كۆنفرانسه داخراوه‌كان و ب ه دوور ل ه كه هه‌وڵ ی كوردستان، ی خه‌ڵك ی به نوێنه‌رایه‌تی ی بزووتنهوه ویست و داوا و ئاگاداری ی له سهرهوه سات‌وسه‌ودا بكه‌ن ،جگ ه ل ه خه‌ڵكی ئێران ،ب ه بێ ئه‌نجام و ب ه زه‌ره‌ر ی نابێت. ی ده‌زانین .هه‌ر جۆره شكست و زیان ،به‌رهه‌م ی جه‌ماوه‌ر ی بزووتنهوه ی و كۆمه‌اڵیه‌تیی و كێشه ی سیاس قه‌یران ی ئه‌م رژێم ه _4ئێمه ل ه قۆناغی ئێستادا ،زیاتر ی وه‌همێك بۆ ئه‌گه‌ری چاكسازی ناوخۆی ئه‌م رژێمه ،جیا له قوو ڵ بوونه‌وه‌و ی ل ه رابردوو بایه‌خ به كار ل ه ناوخۆ و ی له‌سه‌ر ل ه ناوخۆیه‌وه یان به‌ڕێوه‌بردنی هه‌ڵبژاردن قه‌یرانی ناوچه‌ك ه و كاریگه‌رییه‌كان ی ئیسالمی ،پێكهێنانی رێكخستن ده‌ده‌ین و بۆ به‌هێزتر ی ئازاد ل ه ژێر ده‌سه‌اڵتی كۆمار ی ناوخۆی ،رژێمی ئیسالمیی ئێران كاروبار ی مه‌ده‌نی و دیموكراتیك ی بزووتنهوه ی كردن ی سه‌وز به باڵه‌كان ی چرا ی گهوره كردووه ك ه وه‌ك نیشاندان وه‌ها تووشی كێشه ی ی دامه‌زراوه مه‌ده‌ن ی به‌رین ی و پێكهێنان ی جه‌ماوه‌ر ی ناو رژێم و ب ه زیانی بزووتنهوه ی له كێش ه ناوخۆی توانای ده‌ربازبوون ی و جه‌ماوه‌رییه‌كان ،هه‌و ڵ ده‌ده‌ین .ئێم ه ی تووش و ده‌ره‌كییه‌كان نییه .هه‌مووان بیر ل ه و دیموكراتیك و ب ه پڕۆژه‌یه‌ك ی ل ه ئێران، ی ده‌كه‌نه‌و‌ه شكست هاتوو ،لێكده‌ده‌ینه‌وه .ئێم ه پێمانوایه خه‌باتی جه‌ماوه‌ر ئێرانی دوای كۆماری ئیسالم ی ی له به‌رده‌م ه و خوازیار ی نوێ ی چه‌ترێكی كۆكهرهوه قۆناغێك ی پێكهێنان ی ئه‌م خوازیار ی رزگاری ،ب ه نه‌مان و ته‌نیا رێگه ی كوردستان ل ه هه‌مان ی ئێرانین ك ه ئه‌وه‌ین ،بزووتنهوه رژێمه ده‌زانن ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی جێی سه‌رنجه ،و دیموكراتیك بۆ ئۆپۆزسیۆن ی ل ه ی و مه‌ده‌ن ی سیاس ی گشتگیر بێت و پره‌نسیپی تێپه‌ڕبوون ل ه كاتدا ك ه خه‌بات له ناو ئۆپۆزسیۆنی ئێرانیشدا سه‌ره‌ڕا ی داده‌نێت، ی ئه‌ركه‌كانی خۆ ی سهرهوه ی كۆماری ئیسالمی ،بكات ه رێنوێنی كار ی چه‌ترێك پرژ و باڵوی و نه‌بوون ی ی به‌رینترین په‌یوه‌ندیی له‌گه ڵ بزووتنهوه كۆكهرهوه ،بۆچوونێك سه‌ریهه‌ڵداو‌ه ك ه خۆی .له‌م پێناوه‌دا ئێم ه ئاماده‌ی هاوكار ی له ئێران هه‌بێت .ل ه ی له‌گه‌ڵ هه‌موو مه‌یل ه دیموكرات و چه‌پ و دیموكراسیخواز هه‌وڵ ده‌دات به جۆرێك له‌گه ڵ باڵه‌كان ی ناو رژێم ،هاوئاهه‌نگ و ته‌ریب بێت .ئه‌م سۆسیالیست و لیبراڵه‌كانی ئێرانین ك ه روانگ هی ئێمه‌وه ،هیچ ئه‌ڵته‌رناتیڤێك ی سیكۆالر و دیموكراتیك ل ه ئێران پێك نایه‌ت، ی حكوومه‌تێك ره‌وته ،به‌جۆرێك ،گۆڕان و چاكسازی له‌م بۆ بنیاتنان ی نه‌ته‌وه‌كانی ئێران و چین ه ئه‌گه‌ر ماف رژێمه‌دا ،به گونجاوترین رێگ ه ده‌زانێت و دیموكرات ل ه ئێران ،خه‌بات ده‌كه‌ن. هه‌و ڵ ده‌دات خۆی له‌گه‌ڵ ئه‌م روانگه‌ی ه _2ئێم ه بۆ پێكهێنانی هاوئاهه‌نگی ل ه چه‌وساوه‌كان ،قبوو ڵ نه‌كرێت .بۆیه ئێم ه ی له‌گه ڵ ی زۆرترین هاوئاهه‌نگ ی كوردستاندا هه‌و ڵ خوازیار ی ناو حیزب ه سیاسیه‌كان هاوئاهه‌نگ بكات .ئه‌م بۆچوون ه ل ه ماوه ی ی و بزووتنهوه ی كرێكار 3ساڵی رابردوودا زیانی قورسی ب ه ده‌ده‌ین و بڕوامان وای ه كه ئه‌مه گرینگترین بزووتنهوه ی كوردستانه .نه‌ته‌وه‌كانی ئێرانین. ی ئه‌ركی حیزب ه سیاسیه‌كان یه‌كگرتوویی ئۆپۆزسیۆن و بزووتنهوه ی و _5ئێم ه له بزووتنهوهی كوردستاندا، دیموكراسیخوازیی ئێران گه‌یاندووه .ل ه ئێمه به‌شداری ل ه هیچ هاوپه‌یمان ی ی دیموكراس ی ل ه سه‌قامگیر بوون ی پشتیوان ی یه‌كگرتووییه‌كدا ناكه‌ین ك ه مافه‌كان ی ریفۆرمخوازی ی ئێمه‌وه ،بۆچوون روانگه ی كۆمه‌اڵیه‌تی ب ه قازانجی چین ه ی و عه‌داڵه‌ت ئیسالمی ،نه‌ك هه‌ر به‌ختێكی ل ه نه‌ته‌وه‌كانی ئێران و به‌تایبه‌ت خواسته‌كان چوارچێوه‌ی سیاسیی ئێراندا نییه ،به‌ڵكوو بزووتنهوه و خه‌ڵكی كوردستان له‌به‌ر چاو سته‌ملێكراوه‌كان ،ده‌كه‌ین و كۆمه‌ڵ ه ی زه‌حمه‌تكێشان ی پشتیوان ی ئیسالمی ،نه‌گرێت و یان به‌سه‌ریدا تێپه‌ڕێت .ئێم ه هه‌روا حیزب ب ه دروشمی پاراستنی كۆمار ی ماف ه ی و كرێكاران ه ك ه بۆ وه‌دیهاتن ی وتووێژ له‌گه ڵ ئۆپۆزسیۆن ی خوازیار ی سه‌ر رێ به‌كرده‌وه بووه‌ت ه له‌مپه‌ر ی ناڕه‌زایی و دیموكراتیكیش .ئێرانین و یه‌كگرتوومانه‌و‌ه به‌یه‌كه‌و‌ه نه‌ته‌وایه‌تی و دیموكراتیكه‌كان خه‌بات بزووتنهوه ی و ی هاوئاهه‌نگ ی خۆمان ده‌كات .ئێمه خوازیار ی ئێران به ئامانج ئه‌م راستییه بۆ خه‌ڵك روون بووهتهوه و مانه‌وه‌ی گه‌الن ی كۆمه‌ڵه‌داین ی هاوكاری له نێوان باڵه‌كان ی ریفۆرمخوازه‌كان ،ناتوانێت ده‌زانین و بۆیه پێداگری له‌سه‌ر ماف چیتر رێباز ی ی ئێران هه‌تا خۆش كردنی به‌ستێن بۆ كۆمه‌ڵه‌یه‌ك ی چاره‌نووس بۆ گه‌الن ی بزووتنهوه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان بێت .دیاریكردن بزوێنه‌ر ی یه‌كگرتوو و گهوره .هه‌روه‌ها ،ئێم ه ل ه ی پێكه‌وه ژیان ی ئازادیخوازان هی كوردستان ،ده‌كه‌ین .ئێم ه خوازیار بزووتنهوه ی هه‌وڵه‌كانمان به‌رده‌وام ده‌بین بۆ پێكهێنان ی خه‌ڵكی ئێرانین. ی یه‌كسان و برایان ه ی حكوومه‌ت ب ه درێژایی ده‌سه‌اڵتدارێتی ی ی گشتگیر ل ه ناو هێزه چه‌په‌كان ی به‌ره‌یه‌ك ی _3ئێم ه پشتیوانی ل ه بزووتنهوهی خه‌ڵك ئیسالمی ،له دژی ئه‌م رژێم ه و سیاسه‌ته‌كان ی ی پێكهێنان وه‌ستاوه‌ته‌وه و خۆڕاگر بووه و حكوومه‌ت كوردستان ل ه سووریا و توركیا ده‌كه‌ین .كوردستاندا و ئه‌مه ب ه قازانج ی دیكه ل ه ی هه‌ر چه‌شن ه هاوپه‌یمانییه‌ك ی چاره‌سه‌ر ی خوازیاری ئه‌وه‌ین پرۆس ه و باڵه‌كانی ناوخۆی ،هیچكات نه‌یانتوان ی كوردستان ،ده‌زانین. ی له كوردستان بۆ كێشه‌ی كورد ل ه توركیا ،ب ه شێواز ی جه‌ماوه‌ر پێگه‌یه‌ك ی كورد ل ه ئاشتیخوازانه ،به‌ره‌و سه‌ركه‌وتن بڕوات خۆیان بدۆزنه‌وه و رووناكبیر ێ ی هاوڕ ی تا ئێستا به‌رز و به‌ڕێز بێت یاد ی ل ه هه‌وڵه‌كان ی و پشتگیر ی 3ساڵ خۆیان كۆبكه‌نه‌وه .له ماوه ی له‌م پێناوه‌دا ده‌كه‌ین و داواكارین هه‌موو حه‌مه‌حوسێن كه‌ریمی ی الوازی و تووش رابردوودشدا ،سه‌ره‌ڕا ی ئازادی و سۆسیالیزم ی به‌شێك ،ل ه به‌رامبه‌ر راستییه‌كان ب ه خه‌ڵك بوترێت و ئه‌مه ته‌نیا بژی كۆمه‌ڵه ،بژ وه‌هم بوون ی كۆمیته‌ی ناوه‌ندیی كۆمه‌ڵه ی جه‌ماوه‌رییه. ی پاڵپشتی ی پاراستن ی كوردستان رێگا ریفۆرمخوازه‌كاندا ،خه‌ڵك ی هاوپه‌یمانیی حیزب ه زه‌حمه‌تكێشانی كوردستان ی خۆیان له‌گه‌ڵ ریفۆرمخوازان ئێمه خوازیار سنوور ی ،2013 ی فێبریوار ی ئێرانین و 4 ی سیاسیه‌كانی كوردستان ی دیار و سیاسه‌ته‌كانیاندا ب ه روون ی 1391 ی رێبه‌ندان ی له‌و بڕوایه‌داین ك ه به‌مجۆره ده‌توانین 16 كردووه .هه‌روه‌ها گه‌شه‌ی بزووتنهوه له‌گه ڵ سوودمه‌ندتر ی رزگاریخوازانه‌ی كورد ل ه توركیا و سووریا و په‌یوه‌ندییه‌ك
3
سەرەتا ...پاشماوە راپەرینی سێی رەشەممە بێ بنەما بوونی كۆماری ئیسالمی‌و بێ ئاكام مانەوەی هەوڵەكانی بۆ بە چۆك دادانی خەڵكی كوردستانی بە تەواوی نیشان دا .خەڵكی خۆراگری شاری سنە بوێرانەو ئازایانە هاتنە دەست‌و شانۆیەكی پڕ شكۆیان لەیەكگرتوویی جەماوەری لە ئیرادەو هێزی خەڵك‌و لە هیوا بە هەستانەوە خوڵقاند ،ئەویش لە كاتیكدا كوردستان بە تەواوی داگیر كراوەو دیكتاتوری ئستبدادی مەزهەبی لە ئێران قۆناغێكی پڕ لە ترس و تێرۆرو كوشتاری حاكم كردبوو .هەر چەن راپەرینی شاری سنە بە لە دەست دانی گیانی چەندین الوی شۆڕشگیری ئەم شارەو زیندانی‌و ئەشكەنجەی ژمارەیەكی زۆرترو ئاوارەیی زۆرێك لە الوانی شاری سنە كۆتایی پێ هات ،بەالم بۆ هەمیشە لەمێژووی ئەم شارەو لە مێژووی بزوتنەوەی رزگاریخوازانەی خەڵكی كوردستان دەمێنێتەوە. سێی رەشەممە سالی 1377ی هەتاوی نیشانیدا كە بزوتنەوەی رزگاریخوازی كوردستان بە تەواوی لەگەڵ هەست‌و ئاوات‌و ئامانجەكانی خەڵك گڕێی خواردوەو تا گەیشتن بە رزگاری یەكجاری درێژەی هەیە. نیشانیدا كە داگیركەری لە كوردستان ،كردنی كوردستان بە پادگانێكی گەورەی نیزامی‌و كوشتارو بۆمباران‌و ئەشكەنجە، بزوتنەوەو شۆڕش كز دەكات بەالم لە ناوی نابات ،گەیشتن بە رزگاری دوا دەخات ،بەالم ناتوانێت بۆ هەمیشە بەربەستی بكات. نیشانیدا كە بزوتنەوەی خەڵكی كورد تەنیا بە خەباتی پێشمەرگانە راپەرینی نەبەستراوەتەوە. شاری سنە كاتێك روویدا كە هێزی پێشمەرگەی كوردستان لە پاشەكشەو لە قۆناغێكی زۆر دیفاعیدا بوو ،خەباتی پێشمەرگانە یەكێك لە كۆڵەكە قایمەكانی بزوتنەوەی كوردستانە بەالم راپەرینی سنەی قارەمان نیشانیدا كە بزوتنەوەی كوردستان بزوتنەوەیەكی بەهێزی جەماوەری هیوا بە داهاتوو ،گەشبین لەسەر رێبازی رزگاریخوازی‌و بزوتنەوەیەكی رەواو حەق خوازانەیە كە رۆژ لەگەڵ رۆژ جوغرافیایەكی بەرینتر لە كوردستان لە خۆ دەگرێت. سێی رەشەممەی شاری سنە بە تەواوی پڕوپاگەندەی رژیمی بۆ دەستبەسەر راگرتنی كوردستانی بە تەواوی پووچەل كردەوە. نیشانیدا كە گەمارۆی كوردستان لە الیەن هێزی گەورەو بەرفراوانی ئەرتەش‌و سپای پاسداران نە تەنیا نەیتوانیوە بچووكترین پێگەو مەشروعیەتێك بۆ رژیم بسەلمێنێت كە خەڵكی كوردستان زۆر بە باشی ئەو دەرفەتانە دەقۆزنەوە كە داگیركەران لە كوردستان بخزێننەوە ناو پایگاكانیان. راپەرینی سنە هیواو هۆمێدو بڕوا بە خۆیی لە بزوتنەوەی رزگاریخوازی كوردستان زیندووو بەرزو بەهێزتر كردەوە .بزووتنهوهی كوردستان پێش سێی رەشەممەی شاری سنەو دوای راپەرینی ئەم شارە خۆراگرە لێك جیا دەكرێتەوە .پاش سێی رەشەممە قوناغێكی نوێ ،بڕوابە خۆ بوونێكی نوێ ،بزوتنەوەیەكی نوێ بە بەشداری كۆمەاڵنی تێكۆشەری خەڵكی كوردستان دەستی پێكرد‌و پاشان بە راپەرین لە هاوینی 84لە دژی كوشتنی شوانەی سەید قادر‌و مانگرتنی گشتی لە بەهاری 89لە دژی ئێعدامكردنی فرزاد كەمانگەرو هاورێیانی‌و گەلێك جوواڵنەوەی گەورەو بچووكی دیكە ،تا ئێستە درێژەی هەیە.
2
ژمار‌ه ( )65ساڵی شه‌شه‌م2013/2/25 ، dwaroj@komala.net
به‌ڕێوه‌چوونی
رێوڕه‌سمێکی
به‌بۆنه‌ی رۆژی کۆمه‌ڵه ل ه
هه‌واڵ‌و راپۆرت
راپۆرتی دیداره‌کانی سکرتێری گشتیی کۆمه‌ڵه له‌گه‌ڵ سکرتێری گشتیی ئەنترناسیونال سۆسیالیست‌و حیزب‌و الیه‌ن ه کوردییه‌کان له له‌نده‌ن
ستۆکهۆڵم
هیوا زه‌که‌ریایی ،ستۆکهۆڵم بە بۆنەی ٣٤هەمین ساڵیادی ئاشکرا بوونی خەباتی کۆمەڵە ،رۆژی یەکشەممە ،رێکەوتی 10.02.2013 ،کاتژمێر 1ی دوای نیوەڕۆ ،لە هۆڵی ئا،بێ،ئێف ،ناوەندی شاری ستۆکهۆڵم ،رێوڕەسمێکی سیاسی بە بەشداریی نوێنەرانی چەند حیزب و الیەنی سیاسی و چەندین کەسایەتیی سەربەخۆی کورد ،بەڕێوە چوو . سەرەتای رێوڕەسمەکە بە سروودی بانگەواز ،سروودی رەسمیی کۆمەڵە و دەقیقەیەک بێدەنگیی بۆ یادی هەموو شەهیدانی رێگای ئازادی و سوسیالیزم و هەموو شەهیدانی رێگای رزگاریی کوردستان ،دەستی پێکرد . لە دوای ئەوە ،پەیامی کۆمیتەی ناوەندیی کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان ،لە الیەن ،بەڕێز عومەر ئیلخانیزادە ،سکرتێری گشتیی کۆمەڵەوە ،پێشکەش بە بەشداربووان کرا . قسەوباسەکانی گرینگترین لە کاک عومەر ئیلخانیزادە ،ئاماژە بە بارودۆخی ناوچەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست و سیاسەتەکانی کۆمەڵەی زەحمەتکێشان لەم دۆخەدا بوو . هاوڕێ عومەر لە درێژەی وتەکانیدا جەختی لە سەر ئەوە کردەوە کە ئێستا ،زیاتر لە هەرکاتێک پێویستە لە الیەن هێزە سیاسیەکانی رۆژهەاڵتی کوردستانەوە بەرەیەکی یەکگرتوو پێک بهێنرێت ،تاکوو لە ئەگەری هەر گۆڕانکاریەک لە ئێران ،بەرگریی لە مافی گەلی کورد لەو بەشە لە کوردستان بکرێت . لە درێژەی رێوڕەسمەکەدادێکۆمێنتێک لە سەر مێژووی کۆمەڵە خرایە بەر دیدەی بەشداربووان و دواتر پەیامی حیزب و الیەنە سیاسیەکان خوێندرایەوە و پەیامی نوێنەرایەتیی یەکیەتی نیشتمانیی کوردستان لە الیەن بەڕێز سەالم ئەمینەوە پێشکەش کرا و دوای ئەوەش پەیامی نوێنەرایەتیی حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران ،لە الیەن بەڕێز مەولوود عەبدیلزادەوە خوێندرایەوە و دواتر پارتی ژیانی ئازادیی کوردستان (پژاک) لە الیەن بەڕێز غەفوور موحەممەدییەوە پێشکەش کرا .بەشی کۆتایی رێوڕەسمەکەش بە خوێندنەوە چەند هۆنراوە لە الیەن هاوڕێیان هیوا زەکەریایی و ئەسعەد دروودی و خوێندنەوەی پارچە هۆنراوەیەکیش لە الیەن بەڕێز کاک کەریم مەولوودییەوە و هەر وەها راپۆرتێک لە سەر کونگرەی ١٣ی کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان ،لە کاتژمێر ٤ی ئێوارە بە کاتی ناوەندی ئورووپا کۆتایی پێهات.
له‌سه‌ردانێکدا بۆ بریتانیا ،سکرتێری گشتی کۆمه‌ڵه ،هاوڕێ عومه‌ر ئیلخانیزاد‌ه چاوی به‌چه‌ندین که‌سایه‌تی‌و حیزب‌و الیه‌نی سیاسی که‌وت‌و چه‌ندین ته‌وری گرنگیان خسته به‌ر باس‌و لێکۆڵینه‌وه. دیدار لەگەڵ نوێنەرانی حیزبە کوردییەکانی هەموو بەشەکانی کوردستان دوانیوەڕۆی ڕۆژی ٢٤رێبەندان یان ١٢ مانگی فیوریەی ٢٠١٣هاورێ عومەر ئێلخانیزادە ،سکرتێری گشتی کۆمەڵە لە لەندەن بە هاورێیەتی هاوڕێ حەمید مورتەزازادە لەگەڵ نوێنەرانی حیزبە کوردییەکانی هەموو بەشەکانی کوردستان لە بەریتانیا دانیشتنی کرد. لەو دیدارەدا رەوشی ئێستا کوردستان لە هەموو پارچەکانی درایە بەر باس و لێکوڵینەوە ،بە تایبەتی وەزعی کوردستانی ئێران و هەلومەرجی ئەوڕۆی ئێران هاتە باسکردن .لەو دانیشتنەدا لەسەر هاوکاری نیوان بەشەکانی کوردستان و پێویستیی هاوکاری و یەکگرتوویی حیزبە سیاسیەکان لە هەر بەشێک جەختی لەسەر کرا. تەوەرەیەکی دیکەی قسە و باسەکان وەزعی ئەوڕۆی رۆژهەاڵتی ناوەراست و شانس و مەترسیەکان بۆ کوردی لە خۆ گرتبوو کە باسی گەرموگوڕی لێکرا و هەموان پێیانوابوو لە دەرەجەی یەکەمدا دەبێ لە دەرەوەی واڵت و لە واڵتانی رۆژئاوا ،هاوکاری نێوان حیزبە کوردییەکان چڕوپڕتر بکرێتەوە و مەسەلەی کورد وەک یەک مەسەلە بناسێندرێ .هەروەتر هاورێ عومەر پشتیوانی خۆی بۆ کومیتەی هاوکاری حیزبە کوردستانیەکان لە بەریتانیا دەربڕی و هیوای یەکگرتوویی و سەرکەوتنی زۆرتری بۆ خواستن .ئەم دانیشتنە دوای ٢سەعات قسە و دیالۆگی گەرموگوڕ کۆتایی پێهات .بەشدار بووان لە کۆبوونەوەکە بریتی بوون لە بەرێزان: ئیحسان قادر وتەبیژی پارتە کوردستانیەکان لە بریتانیا مەولود سوارە نوینەری حزبی دیموکراتی کوردستان لە بریتانیا کەمال ئاکرەیی نوینەری پارتی دیموکراتی کوردستان لە بریتانیا حەمزە بایزیدی نوینەری حزبی دیموکراتی کوردستانی ئیران لە بریتانیا تاریق نوینەری پارتی دیموکراتی کوردستانی باکور لە بریتانیا عەزیز عوسمان نوینەری یەکیەتی پارتی
به‌شداری له‌کۆبونه‌وه‌یه‌کی ناڕه‌زایی له شاری له‌نده‌ن
کوردستانی سوریا لە بریتانیا و وتەبیژی ئەنجومەنی نیشتمانی کوردی سوریا ئاکف وان نوینەری «ک ن ک» لە بریتانیا روستەم الماسی نوینەری کورد یارسان لە بریتانیا بورکای ،نوینەری پارتی سوسیالیستی کوردستان لە بریتانیا دیدار لەگەڵ نوێنەری حکومەتی هەریمی کوردستان له‌بریتانیا
ئێوارەی ڕۆژی ٢٤رێبەندان بە بۆنەوەی کردنەوەی ئۆفیسی تازەی یەکێتیی نیشتمانی کوردستان لە شاری لەندەن مەراسمێک بەرێوەچوو کە هاورێ عومەر ئێلخانی زادە و هاورێ حەمید مورتەزازادە لەگەل نوێنەرانی هەموو حیزبە سیاسیەکانی کوردستان بەشدارییان تێدا کرد .لەو مەرسیمەدا کاک عومەر وێرای پیرۆزبایی لە خاتوو شاناز ئیبراهیم ئەحمەد و بەرپرسانی یەکێتیی نیشتمانی هەم دیداری لەگەڵ نوێنەری حکومەتی هەریم ،خاتوو بەیان سامی عەبولرەحمان کرد و هەم سەفیری عیراق لە ئینگلستانی بینی و هەر وەتر چاوی بە چەندین کەسایەتی ،وەک کاک هاشمی کەریمی تێکؤشەری ناسراو و دێرین و دوکتور لەتیف رەشید کەوت .هەر وەتر لەگەڵ بەرپرسی وەزارەتی دەرەوەی بەریتانیا بۆ کاروباری رۆژهەاڵتی ناوەراست ئاشنا بوو و قسەوباسیان سەبارەت بە دۆخی ئێران و کوردستان کرد. دیدار لەگەڵ سکرتێری گشتیی ئەنترناسیونال سۆسیالیست دوای نیوەڕۆی رۆژی جومعە ١٥مانگی فوریەی زایینی یان ٢٧مانگی رێبەندانی ١٣٩١هاوڕێ عومەر بە هاورێێەتی هاورێ حەمید مورتەزازادە لە دەفتەری سەرەکی ئەنترناسۆناڵ سۆسیالیست لە لەندەن چاوی کەوت بە بەرێز لووییس ئایاال سکرتێری گشتیی ئەنترناسیونال سۆسیالیست .لەو دیدارەدا هەلومەرجی ئێران و کوردستان بە
تێروتەسەلی باسی لێوە کرا ،تەوەرەیەکی باسەکان پێکهاتنی کومیتەی کوردی ئەنترناسۆناڵی سۆسیالیست و چۆنیەتی کارکردنی بوو ،هەروەتر پێوەندی کۆمەڵە و ئەنترناسیۆنالی سۆسیالیست درایە بەر باس و لێکۆڵینەوە .لەو دانیشتنەدا بەرێز لوییس ئایاال پێزانین و رێزی خۆی بۆ خەباتی کۆمەڵە دەربری و بڕیاردرا کە ئەو پێوەندیانە چروپڕتر بکرێتەوە و کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان وەک دۆست و هاوکارێکی هەرە نزیک هەڵسەنگێندرا و بە وردی لەسەر هەنگاوەکانی داهاتووی هاوکاری و پێوەندی قسەوباس کرا .هەرتکال پێیانوابوو دۆخی رۆژهەاڵتی ناوەراست گۆرانکاری گەورە بە خۆوە دەبینێ و حکومەتی ئێران ناتوانێ بەرانبەر نارەزایەتی گەورەی خەڵکی بە شیوازی سەرکوتی خەڵک بکات .تەئکید لەسەر خەباتی جەماوەریی و خەبات بۆ دێمۆکراسی کرا و هەرتکال پێیانوابوو کوردستان دەتوانێ دەورێکی گرینگ بگێرێ ،بۆیە پێویستی هاوکاری حیزبە سیاسیەکانی رۆژهەاڵتی کوردستان بە ئەرکێکی هەنووکەیی داندرا و بڕیار درا هەم کۆمەڵە و هەم ئەنترناسونالی سۆسیالیست هەموو حەولی خۆیان بخەنە گەڕ تا چەترێکی هاوکاری لە نێوان کوردی ئێران پێکبهێندرێ .هاورێ عومەر سکرتێری دیدار لەگەڵ نوینەری حزبی دیموکراتی ئەنترناسۆنالێ سۆسیالیستی خاترجەم کوردستان لە بریتانیا کرد کە ئەوە بەشێکی گرینگی سیاسەتی کۆمەڵەیە و کۆمەڵە بە تەواوی پاڵثشتی ئەو کارە دەنێ .هەروەها مەسەلەی هاوکاری و پێوەندیی لەگەڵ ئۆپۆزیسیۆنی دێمۆکرات و چەپی ئێرانی تەئکیدی لەسەر کراوە و تێروانین و سیاسەتەکانی کۆمەڵەی زەحمەتکێسان بە ئەێنی هەلسەنگێندرا و هاورێ عومەریش سوپاسی هەڵوێستی ئەنترناسۆناڵی سۆسیایستی سەبارەت بە کورد و ئێران کرد. دوای نیوەرۆی رۆژی پێنجشەممە ،رێکەوتی ١٤فوریە یان ٢٦رێبەندانی ،١٣٩١هاورێ دیدار لەگەڵ نوێنەرانی نوێنەری سازمانی عومەر ئێلخانی زادە سکرتێری کۆمەڵە کوردەکانی خوراسان لە درێژەی سەفەرەکەی بۆ لەندەن بە هاوریەتی هاوری حەمید مورتەزازادە نوینەری کۆمەڵە لە بریتانیا چاویان کەوت بە بەریز مەولود سوارە ئەندامی ریبەری و نوینەری حزبی دیموکراتی کوردستان لە بریتانیا.لەم دانیشتنەدا باس لە سەر بارودوخی روژهەالتی نیوەراست و ئەگەری ئالوگورەکان کرا.پیوستی هاوکاری و هەماهنگی لە نیوان هیزە کوردیەکان لە روژهەالتی کوردستان کرا.
خۆپیشاندان و ڕێپێوانی ره‌وه‌ندی کوردیی ئا :دڵشاد که‌ریمی ی به‌تیرۆری دڕندانه‌ی له‌شاری له‌نده‌ن کرد .رۆژی یه‌کشه‌ممه، بۆ دەربڕینی ناڕەزایەت سێ ژنه تێکۆشه‌ری کورد له ئه‌ندامانی ڕێکه‌وتی 2013-1-13کاتژمێر 12ی پ.ک.ک سەکینە جانسز ،فیدان دۆغان و نیوه‌ڕۆ له‌به‌رده‌م بنکه‌ی «هه‌ڵکه‌وی» لەیال سویلەمەزو بۆ محكومكردنی ئه‌م خۆپیشاندان ده‌ستپێكرد به‌ره‌و کۆمه‌ڵه‌ی جينايه‌ته كوميته‌ى به‌ريتانياى کۆمەڵەی کوردی له‌هارینگه‌ی و پاشان کۆبوونه‌وه‌و ی له پانێلێک سه‌باره‌ت به‌رووداوه‌ک ه ساز‌کرا. زەحمەتکێشانی کوردستان به‌شدار
دوای نیوەرۆی رۆژی پێنجشەممە ،رێکەوتی ١٤فوریە یان ٢٦رێبەندانی ،١٣٩١هاورێ عومەر ئێلخانی زادە سکرتێری کۆمەڵە لە درێژەی سەفەرەکەی بۆ لەندەن چاویکەوت بە دوکتور ئەسفەندیار شوکوفتە نوێنەری سازمانی کوردەکانی خوراسان .لەو دیدارەدا بە وردی باس لە هەلومەرجی کوردەکانی خوراسان کرا و داوایان لە کۆمەڵە ئەوە بوو کە رەوشی ئەوان لە هەموو بارێکەوە زۆرتر بناسێندرێ و لەمبارەوە یارمەتی بدرێن .لەو دانیشتنەدا قەولیان پێدرا بۆ ناساندنی ئەم بەشەی کوردستان و مێژوو و خەڵکەکەی لە باری مێدیاییەوە هاوکاری بکرێن و کۆمەڵە ئامادەگی خۆی دەربڕی بۆ هەر جۆرە هاوکارییەک .تەوەرەیەکی دیکەی قسە و باسەکان لێکدانەوەی هەلومەرجی ئێران و چۆنیەتی هەڵوێستی دورست بوو کە کورد دەبێ رەچاوی بکات، هەر تک ال کۆک بووون لەسەر ئەوەی کە دروشمی هەڵبژاردنی ئازاد و سیاسەتی ئیسالحخوازانی ناو دەسەاڵت لە قازانجی گەالنی ئێران نین و تەنیا چاوەروانی و وەهم دەباتە ناو خەڵک و دروست ئەوەیە کە هەموو هێز و تەوژمەکان بۆ رووخانی کۆماری ئیسالمی بخرێتە گەڕ.
ژمار‌ه ( )65ساڵی شه‌شه‌م2013/2/25 ،
ژنان
dwaroj@komala.net
شێوازێكی نوێ لە خەباتی مەدەنی ژنان
5
فه‌ریبا محه‌مه‌دی ئاخێزی یەك ملیارد كەسی ناوی كەمپەینێكە بۆ دژایەتی لە گەڵ توندوتیژی دژی ژنان كە داوا كرا لە سەرتاسەری جیهان یەك ملیارد كەس بێنە سەر شەقامەكان و بە سەما و هەڵپەركێ خوازیاری كۆتایی هێنان بە توندوتیژی دژی ژنان بن .ئەم كەمپەینە كە لە 25ی نوامبری ئەمساڵ راگەیاندرا لە زۆربەی واڵتانی جیهان خەڵكانێكی زۆر بە دەنگیانەوە هاتن و بە سەما كردن لە سەر جادە و شەقاكەمان داواكاری كۆتایی بە توندوتیژی دژی ژنان بوون .هەڵبژاردنی ناوی یەك ملیارد ئەوەیە كە بە پێی ئامارە رەسمیەكان زیاتر لە یەك ملیارد ژن لە سەرتاسەری جیهان قوربانی توندوتیژین. ئەم جۆرە جوواڵنەوە و كەمپەینانە نیشان دەدات كە ژنان بۆ گەیشتن بە مافی یەكسان لە گەڵ پیاوان و بۆ نەهێشتنی توندوتیژی دەستیان داوەتە خەباتێكی مەدەنی گشتگیر و بە هەموو شێوەیەك ئاشتیخواز بوونی خۆیان دەسەلمێنن. سەماكردن لە سەر جادە و دەربڕینی خۆشی و شایی بۆ ئەوەی سەرنجی ئەو كەسانە بۆ الی خۆیان رابكێشێن كە دژی ژنان توندوتیژی دەنوێنن ،شێوازێكی نوێ لە خەباتی مەدەنی ژنانە و جارێكیتر ئەو راستییەمان بۆ دەسەلمێنێت كە سەرەرای ئەوەی ژنان بەردەوام بەرەورووی توندوتیژی و سوكایەتی دەبنەوە ،بەاڵم ئەوان بە شێوازێكی ئاشتیخوازانە و مودێڕن لە گەڵی بەرەوروو دەبنەوە. ئەوەی زیاتر لەم كەمپەینە بەرچاو ودیارە، ئەوەیە كە بە شێوەی سەماكردن و شایی
و خۆشی ،دژی ناشیرینترین و قێزەنترین دیاردە واتە توندوتیژی بوەستنەوە ،ئەمە بۆ خۆی هەڵگری چەندین پەیامە .یەكەم ئەوەیكە واڵمی توندوتیژی ،بە توندوتیژی نادرێتەوە و تەنیا لە سێبەری ئاسایش و ئەمنیەتدایە كە هەموو تاكێكی كۆمەڵگە بە تایبەت ژنانیش دەگەنە مافەكانی خۆیان .توندوتیژی ئەگەر وەك خۆی واڵمی بدەیتەوە هەموو كۆمەڵگە تووشی كێشەیەكی قووڵ دەكات و لەم نێوە مندااڵن یەكەم قوربانین و دیسانەوە ئەوانیش فێری هەمان كلتور دەبن .دووهەم ئەوەیە كە ژنان دەیانهەوێت بە گۆڕینی شێوازی خەبات و بەرانبەركێ لە گەڵ كلتوری
پیاوساالری و دیاردەی توندوتیژی، ئەمجارە لە رێگایەكیتر كە هەموو تاكێك دەتوانێت لەم چاالكیە بەشدار بێت بێنە سەر شەقامەكان و بە سەماكردن ،هەم ژنان لە هەر چین و توێژێك دەتوانن تێیدا بەشدار بن هەم خەباتی ژنان لە ناوەند و رێكخراوی بچووك و گەورە ئەكاتە خەباتێكی گشتگیر و گەورە و شەقامی شارەكان دەكەنە گۆڕەپانی خەباتێكی مەدەنی .توندوتیژی دژی ژنان بە شێوازی جۆراوجۆر لە هەموو واڵتانی جیهان بوونی هەیە و هیچ ژنێك نییە كە تامی تاڵی توندوتیژی نەچێشتبێت ،هەر بۆیە دیاردەی توندوتیژی وەك مۆتەكەیەك بە
سەر ژیانی هەموو ژنان قورسایی دەكات و ئەوان لە پێشكەوتن و هەنگاو نان بەرەو داهاتوویەكی گەش رادەگرێت یان كۆسپ وتەگەرە دەخاتە سەر رێگایان. لە زۆرێك لە واڵتانی جیهان ،لە رێگای یاساوە هەوڵدراوە كە پێش بە توندوتیژی بگرن یان كەمی بكەنەوە .بەاڵم بە گشتی ئەم دیاردەیە لە هەموو واڵت و لە هەموو شوێنێك بە شێوەی جیاواز و لە ئاستی جیاوازدا بوونی هەیە و ژنان چ لە ماڵەوە و چ لە شوێنی كار و تەنانەت لە سەر شەقامەكانیش بەرەوورووی توندوتیژی دەبنەوە .خەبات دژی ئەم دیاردەیە یەكێك لە قورسترین و لە هەمانكاتیش گرنگترین
خەباتەكانە بۆ نەمانی توندوتیژی و سوكایەتی بەرانبەر بە ژنان. لێرەدا جێگای خۆیەتی كە هەموو ژنان و چاالكانی مافی مرۆڤ پشتگیری لەم كەمپەینە بكەن و لە 8ی مارس رۆژی جیهانی ژنانیش جارێكیتر بە رێخستنی ئەمجۆرە كەمپەینانە ،دەنگی خۆیان بگەینە هەموو جیهان و خەباتی ژنان لەم سەری دنیا تا ئەو سەری دنیا پێكەوە گرێ بدەن و یەكدەنگ و یەكگرتوو ؛نا؛ بڵێین بە توندوتیژی و نایەكسانی و ؛بەڵێ؛ بۆ ئاشتی و ئاسایش.
بزووتنهوه جیهانییه‌كان سه‌رله‌نوێ سه‌ر هه‌ڵده‌ده‌نه‌وه
جوامێر مارابی رۆژی ڤااڵنتاین واته رۆژی جیهانی عاشقانه ئه‌مساڵ جیاوازتر له سااڵنی رابردوو له دنیادا به‌ڕێوه چوو .ژنان و پیاوانی یه‌كسانیخواز ئه‌م رۆژه‌یان كرده بۆنه‌یه‌ك بۆ ناڕه‌زایه‌تی ده‌ربڕین به‌رامبه‌ر به توند و تیژی دژی ژنان .له‌م رۆژه‌وه كه‌مپه‌ینێك ده‌ستی پێكردوه به ناوی «ئاخێزی یه‌ك میلیارد كه‌سی» .ئه‌م كه‌مپه‌ینه داوا له دانیشتووانی سه‌ر گۆی زه‌وی ده‌كات له‌م رۆژه‌دا بڕژێنه سه‌ر شه‌قامه‌كان و هه‌ڵپه‌ڕكێ و شایی و سه‌مان بكه‌ن و له‌م رێگه‌یه‌وه ده‌نگی ناڕه‌زایه‌تی خۆیان له به‌رامبه‌ر توند و تیژی دژی ژنان به‌رز بكه‌نه‌وه .هه‌ر به‌م بۆنه‌یه‌وه و له‌م رۆژه‌دا سه‌دان هه‌زار ژن و پیاوی یه‌كسانیخواز له واڵتانی ئه‌مریكا و به‌نگالدش و ئه‌فغانستان و ئاڵمان و فه‌رانسه و توركیه و زۆر واڵتی دیكه‌ی
دنیا هاتنه سه‌ر شه‌قامه‌كان و هاواری یه‌كسانیخوازییانه به‌رز كردهوه .گۆڕه‌پانی سه‌ره‌كی زۆرێك له شاره گه‌وره‌كانی دنیا بوونه شوێنێ كۆبونه‌وه ناڕه‌زایه‌تییه‌كان. ئه‌مان هاتن و ئێعترازیان كرد به توند و تیژی دژی ژنان كه به پێی ئاماره‌كانی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان له هه‌ر سێ ژن یه‌ك كه‌سیان كه‌وتونه‌ته به‌ر توند و تیژی یان ده‌ستدرێژییان كراوه‌ته سه‌ر. له الیه‌كی دیكه و چه‌ند ساڵ له‌وه پێش و له 17س سپتامبری 2011وه له نیویوركی ئه‌مریكا بزووتنه‌وه‌یه‌ك ده‌ستی پێكرد به ناوی بزووتنهوهی «والستریت داگیر بكه‌ن» .ئه‌م بزووتنهوه هه‌تا 24ی مارسی 2012له ئارادا بوو و هه‌تا ئێستاش وه‌كوو پتانسیه‌لێك بوونی هه‌یه كه له كاتی پێویستدا سه‌ر هه‌ڵده‌داته‌وه. خواستی داگیركه‌رانی والستریت به زۆری نه‌مانی نایه‌كسانی ئابووری ،خه‌بات له دژی فه‌ره‌هه‌نگی ئابووری سه‌رمایه‌داری و له ناوبردنی نفوز و ده‌ستڕاگه‌یشتی
ده‌اڵالنی كۆمپانیا زه‌به‌الحه پووڵییه‌كانی ئه‌مریكایه. كۆمه‌ڵگای مرۆڤایه‌تی بۆ گه‌یشتن به ئازادی و داده‌وه‌ری و دنیایه‌كی ئازاد كه تێدا مرۆڤ هه‌ست به حه‌سانه‌وه و به‌خته‌وه‌ری بكات ،قوناغی جۆراجۆری بریوه .سه‌رده‌می كۆمه‌ڵگا سه‌ره‌تاییه‌كان و كۆیالیه‌تی و ده‌ره‌به‌گایه‌تی بڕیوه و گه‌یشتوته قوناغی سه‌رمایه‌داری .له كاتی تێپه‌ڕكردنی هه‌ر كام له قۆناغانه‌دا چینی ده‌سه‌التدار مقاومه‌تیان كردوه و چینی خواره‌وه‌ش بۆ به‌هره‌مه‌ند بوون له دنیایه‌كی ئازاد و به‌خته‌وه‌ر خه‌باتیان كرد و له‌م پیناوه‌شدا قوربانییان داوه و ئازار و مه‌ینه‌تیانه چێشتوه .له زۆرێك له والتانی رۆژئاوایی مرۆڤه‌كان گه‌یشتوون به ره‌فاهیات و ئازادییه‌كی رێژه‌یی .ئه‌م ئازادی و ره‌فاهیاته به‌رهه‌می خه‌بات و تیكوشانی هێزه چه‌پ و سۆسیالیسته‌كانه كه به خه‌بات و به‌ره‌نگار بوونه‌وه‌ی خۆیان توانیویانه ئه‌م ده‌سكه‌وتان ه ده‌سته‌به‌ر
بكه‌ن. له‌م سه‌رده‌مه و له سه‌ده‌ی بیست و پێش ئه‌وه‌ش هه‌روه‌ك چۆن سیسته‌می سه‌رمایه‌داری دنیای داگیر كردوه و ئابووری دنیا له دواكه‌وتووترین واڵتانه‌وه بگره هه‌تا واڵتانی پێشكه‌وتووی سه‌رمایه‌داری پێكه‌وه گرێیان خواردوه و بچوكترین گۆانكارییه ئابوورییه‌كان له‌م سه‌ری دنیا كاریگه‌ری ده‌بێت له سه‌ر ئابووری ئه‌و سه‌ری دنیا ،هه‌روه‌ك چۆن به‌هاكان و پرنسیپه‌كانی سه‌رمایه‌داری جیهانی بوونه‌ته‌وه ،هه‌ر به‌و پێیه‌ش له به‌رامبه‌ریشدا كۆمه‌ڵێك به‌ها و پرنسیپی مرۆیی هه‌یه كه جیهانی بوونه‌ته‌وه. له دوای رووخانی سیسته‌می سه‌رمایه‌داری ده‌وڵه‌تی یه‌كێتی سۆڤیه‌ت سه‌رمایه‌داری به هه‌موو توانایه‌وه كه‌وته پروپاگه‌نده ت سه‌رمایه‌داری دوا بۆ ئه‌وه‌ی نیشان بدا قوناغی مێژووه و كۆمه‌ڵگای مرۆڤایه‌تی هیچ رێگه چاره‌یه‌كی نییه و ده‌بێ مل بدات به به‌ها و نه‌ریت و یاساكانی سه‌رمایه‌داری. روخانی یه‌كێیتی سۆڤیه‌ت بوو به بیانویه‌ك بۆ هێرش كردن سه‌ر ده‌سته‌كه‌وته ئینسانی و پێشكه‌وتنخوازانه‌كان .بوو به هۆی ئه‌وه‌ی هه‌رچی بزووتنهوهی چه‌پ و پێشكه‌وتنخواز و یه‌كسانیخوازه بكه‌وێته به‌ر نه‌فه‌ره‌تی پڕوپاگه‌نده‌ی سه‌رمایه‌داری .به بێ گوێدانه راستییه مێژووییه‌كان كه ئه‌وانه‌ی به ده‌ست هاتوون و به‌شێك له خه‌ڵكی سه‌ر گۆی ئه‌م زه‌وییه ئێستا ده‌توانن به ئازادی و رفاهیاتێكی رێژه‌یی بژین به‌رهه‌می خه‌باتی بزووتنهوه چه‌پ و سۆسیالیستییه‌كانه، كه‌وتنه پێچه‌وانه و ئاوه‌ژوو نیشاندانی راستییه‌كان .له‌و كاته‌وه هه‌تا ئێشتاشی له‌گه‌ڵ بێت ،سه‌رمایه‌داری به پالن و به شێوه‌یه‌كی به‌رنامه بۆ دارێژراوه به‌رده‌وام خه‌ریكی پاشكه‌شه كردنه به‌م ده‌سكه‌وته ئینسانیانه .له‌و كاته‌وه كه سه‌رمایه‌داری شایی و لۆغانی ده‌ست پێكردوه كه گوایا ئه‌م سیسته‌مه كۆتایی مێژووه ،به پێێ ئامار و زانیارییه‌كانی خودی راگه‌یانه‌ره‌كانی سه‌رمایه‌داری رێژه‌ی گه‌نده‌ڵی ،نابه‌رابه‌ری ،دیارده‌ی مندااڵنی سه‌رشه‌قام ،ژنانی له‌شفرۆش،
وێرانی ژینگه ،داروخانی ئابووری و ده‌یان ده‌یارده‌ی دژه مرۆیی دیكه به چه‌ند قات زیادیان كردووه .راسیسزم زیادی كردوه .كێشه‌ی نێوان ئایینه‌كان له ناخی ئه‌وروپاوه بگره هه‌تا دواكه‌وتووترین واڵتان به چه‌ند قات زیادیان كردووه. له‌و شوێنانه كه سه‌رمایه‌داری بۆ قه‌ره‌بوو كردنه‌وه‌ی قه‌یرانی ئابووری خۆی ده‌ستی به له‌‌شكركێشی كردوه و واڵتانی داگیر كردوه له‌وانه ئه‌فغانستان و عێراق و ... شه‌ڕی تایفی و قه‌ومی و ئایینی و نه‌ته‌وه‌یی به شێوه‌یه‌كی سه‌ر سوڕهێنه‌ر زیادیان كردوه .سه‌رمایه‌داری كارێكی كردووه له‌و واڵتانه كه تا دوێنێ تا راده‌یه‌كی زۆر خه‌ڵك ده‌یانتوانی به‌شێوه‌یه‌كی ئاشتیانه پێكه‌وه بژین ،ئێستا هه‌موویان به‌ر بوونه‌ته گیانی یه‌ك .قه‌یران و گه‌نده‌ڵی سه‌رمایه‌داری گه‌یشتوته ئه‌و په‌ڕی خۆیی و سه‌رمایه‌داری بۆ قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌یان ریازه‌تی ئابووری واته زه‌خت هێنانه بۆ چینی هه‌ژار و مامناوه‌ندی كۆمه‌ڵگا ره‌چاو ده‌كات تا به‌م شێوه چینی سه‌رمایه‌دار له سه‌رمایه‌كه‌یان كه‌م نه‌بێته‌وه. ئه‌مرۆ مرۆڤ وشیار و تیگه‌یشتوو و یه‌كسانیخواز ئیتر ناتوانێ چاوی خۆی له حاست ئه‌م هه‌موو ناحه‌قی و ناعه‌داڵه‌تی و بێ مافی و بێ رێزیه‌ی سه‌رمایه‌داری بنوقێنێت و بێده‌نگه‌یان لێ بكات .هه‌ر بۆیه به وشیار و به گه‌یشتن به وشیاری چینایه‌تی و تیگه‌یشتن له هاوچه‌ره‌نووس بوونی خۆیان له‌گه‌ڵ به میلیارد خه‌ڵك له سه‌ر زه‌وی به بێ گوێدان به ره‌نگی پێست و ره‌گه‌ز و ئایین و نه‌ته‌وه بۆ گه‌یشتن به مافێك كه ئیتر سنور ناناسێت ،خه‌بات ده‌كه‌ن .هه‌روه‌ك چۆن سه‌رمایه‌داری له ئامراز و رێگه‌ی تازه كه‌ڵك وه‌رده‌گریت بۆ حه‌قانیه‌ت به‌خشین به ده‌سه‌اڵتی خۆی، له به‌رامبه‌ریشدا چینی به‌شمه‌ینه‌تی دنیا به شێواز و پالن و رێبازی تازه‌وه هاتوونه‌ته مه‌یدان بۆ دابنیكردن دنیایه‌ك كه مرۆڤ تێدا هه‌ست به به‌خته‌وه‌ری بكات« .ئاخیزی یه‌ك میلیارد كه‌سی» و «بزوتنه‌وه‌ی واڵستریت داگیر بكه‌ن» دوو نمونه‌ی زیندووی بزووتنهوهی نوێی مرۆڤی وشیاری سه‌ده‌ی بیست و یه‌كه.
4
ژمار‌ه ( )65ساڵی شه‌شه‌م2013/2/25 ، dwaroj@komala.net
ت تایبەت تایبه
سی‌وچوارەمین ساڵیادی رێزگرتن ل ه ئاشکرابوونی خەباتی کۆمه‌ڵه لە نۆرۆێژ رۆژی ٢٠١٣/٠٢/١٦رێوره‌سمێکی شکۆدار بۆ رێزگرتن له 26ی رێبه‌ندان ساڵڕۆژی ده‌ست پێکردنی هه‌ڵسووڕانی ئاشکرای کۆمه‌ڵه به بشداریی سه‌دان که‌س له کورده‌کانی ئۆسلۆ و الیەن و ئه‌حزابی سیاسی کوردستانی و ئەحزابی نۆرۆێژی و که‌سایتی سیاسی و ناسراوی کوردستانی و بنه‌ماله‌ی سه‌ربه‌رزی گیانبختکردوانی كؤمه‌ڵه و خەباتی رزگاریخوازی کوردستان به‌رێوه‌چوو. سه‌ره‌تای رێو ڕه‌سمه‌که به ده‌قێقه‌یک بێ ده‌نگی بۆ ڕێزگرتن له یادی به‌رزی هاورێی گیانبه‌ختکردو کاک حه‌مه‌حسه‌ین ـی که‌ریمی و سه‌رجه‌م گیانبه‌ختکردوانی ریزه‌کانی کۆمه‌ڵه و رێبازی ئازادی و عه‌داڵه‌تی کۆمه‌اڵیه‌تی و بزوتنه‌وه‌ی رزگاریخوازانه‌ی خه‌ڵکی کوردستان ده‌ستی پێکرد .پاشان هاورێ عۆمەر کۆمه‌ڵه‌ی سکرێتری ئیلخانیزادە زەحمەتکێشانی کوردستان قسەوباسێکی سەبارەت بە ٢٦ی رێبەندان و هەلومەرجی ئێسستای جیهانی و ناوچەکە و هەر وەها ئۆپۆزیسیونی ئێرانی و بزۆتنەوەی رزگاریخوازی خەڵکی کوردستان و ئەرکەکانی ئێمە پێشکه‌ش کرد. لە بەشێک عۆمەرله هاورێ قسه‌وباسه‌که‌یدا گۆتی« ،ئێمه هه‌وڵه‌كانی ئێستا بەشێک لە ئۆپۆزیسیون کورد و ئێرانی بۆ دروستكردنی ئه‌ڵته‌رناتیڤ ،له ناو كۆنفرانسه داخراوه‌كان به دوور له ویست و داوا و ئاگاداریی بزووتنهوهی خه‌ڵكی ئێران و کوردستان ،به بێ ئه‌نجام و به زه‌ره‌ری بزووتنهوهی جه‌ماوه‌ریی ده‌زانین .هه‌ر جۆره گومان و دوودڵییەک بۆ ئه‌گه‌ری چاكسازیی ئه‌م رژێمه له ناوخۆیه‌وه یان به‌ڕێوه‌بردنی هه‌ڵبژاردنی ئازاد له ژێر ده‌سه‌اڵتی كۆماری ئیسالمیدا ،وه‌ك نیشاندانی چرای سه‌وزە به باڵه‌كانی ناو رژێم و به زیانی بزووتنهوهی جه‌ماوه‌ریی و دیموكراتیك و به پڕۆژه‌یه‌كی شكستخواردوو دەبینین. ئێمه خوازیاری دیالۆگ له‌گ هڵ ئۆپۆزسیۆنی ئێرانین ،ئێمه خوازیاری پێكهێنانی چه‌ترێكی كۆكهرهوه و دیموكراتیك و گشتگیر بۆ ئۆپۆزسیۆنی ئێرانین .کە رووخانی کۆماری ئیسالمیی و بوونی ئاڵترناتیفیەکی دیموکراتیک و سێکۆالر تێدا بەدی بێت ،ئێمه خوازیاری پێكه‌وه ژیانی یه‌كسان و عاداڵنەی گەالنی ئێرانین ،کە مافی نه‌ته‌وه‌كانی ئێران بە گەشتی و خواسته‌كانی بزووتنهوهی خه‌ڵكی كوردستان بە تایبەتی تێدا مسۆگەر بێت». پاشان په‌یامی حیزب و ڕێکخراوه کوردی و نۆرۆێژیەکان و کۆمیته‌ی هێزه سیاسیه
رێوڕه‌سمی رۆژی کۆمه‌ڵه له نۆروێژ کورد و کوردستانیه‌کان خوێندرایه‌وه. به‌شی دوهه‌می به‌رنامه‌که ،به‌رنامه‌ی هونه‌ریی بوو که به هاوکاریی چه‌ند هونه‌رمه‌ندی ده‌ست ره‌نگین و ده‌نگخۆشی گه‌له‌که‌مان و به پێشوازیی و به‌شداریی ئاماده‌بووان ،له که‌ش و هه‌وایه‌کی پڕ له شادیی و خۆشیی دا بەرێوە چوو. ژماره‌یه‌ک له‌و حیزب و ڕێکخراوانه‌ی که له‌م رێوەرەسمەکەدا به‌شدار بوون و پەیام‌یان پێشکەش کرد بڕییتی بوون له: ــ پەیامی کۆمیتەی هاوکاری هێزه سیاسیەکانی کوردستانییەکان له نۆرویژ لە الیەن بەرێز روودییەوە بەرپرسی کۆمیتەکە پێشکەش کرا کە الیەنەکان بریتین لە: .١پارتی دیموکراتی کوردستان .٢یه‌کیه‌تی نیشتمانی کوردستان .٣حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران .٤کومه له ی شورشگیری زه خمه تکیشانی کوردستانی ئیران .٥پارتی ئازادی کوردستان .٦حیزبی شیوعی کوردستان .٧پارتی یه‌کیتی دیموکراتی کورد له
سوریه .٨حیزبی زه حمه تکیشانی کوردستان .٩یه کگرتوی ئیسالمی کوردستان .١٠ریکخراوی خه باتی شور شگیری کوردستان .١١سازمانی خه باتی کوردستانی ئیران .١٢پارتی دیموکراتی کوردستانی باکور ــ هەروەها ئەم پارت و رێکخراوایانە بەشداری رێوەرەسمەکە مان بوون کە پەیام‌یان پێشکەش کرد. پارتی چاره سه ری کۆردستان پارتی کرێکارانی کوردستان (پ.ک.ک) پارتی یه کیتی دیموکراتیکی کوردستان (پ.ی.د) کونگره ی نه ته ویی کوردستان پارتی ژیانی ئازادی کوردستان پژاک ئەنجمن ـی بزۆەتنەوەی گۆران لە نۆرۆێژ پیشمه رگه دیرینه کانی کوردستان له نۆرویژ. ناوه ندی چاک له نۆرویژ ــ پاشان پەیامی کۆمیته ی هاوبەشی حیزبه کوردستانیەکان لە نۆرۆێژ له الیەن
بەرێز کامەران مۆرادیان ـنەوە پێشکەش کرا. .١حیزبی دیموکراتی کوردستان .٢کومه له زه زحمه تکیشانی کوردستان .٣پارتی سه ربه خوی کۆردستان .٤پارتی سەربەستی کوردستان .٥ریکخراوی خه باتی شور شگیری کوردستان له نورویژ .٦بزوتنه وه ی دیموکراتیکی یارسان. پارت و الیەنە نۆرۆێژییەکانیش کە بەشداری رێوەرەسمی ٢٦ی رێبەندان بوون بریتین لە : رێکخراوەی نۆرۆێژی الوانی سوور ،کە لە الیەن لیدری رێکخراوەکەوە بەرێز سەحەر ئایدار بەماوەی دە خۆلەک وەتاری خۆیانی پێشکەش کرد نۆێنەری پارتی سوور بەرێز رەزا رەزایی ئەندامی دەستەی شارەوانی شاری ئۆسلۆ بە ماوەی دە خۆلەک وەتاری پارتەکەی پێشکەش کرد. هەیکی هۆڵمۆس .وەزیری گەشەپێدانی نۆروێژ لەمەراسمی 26ی ڕێبەندانی ئەم ساڵدا وتارێکی لەڕێگەی سکرتاریاتی
وەزارەتی گەشەپێدانی نۆروێژ ,پێشکەش کرد. کۆمیتەی رێکخەستنەکانی کۆمەڵە لە نۆرۆێژ سپاس و پێزانین خۆی ئاراستەی هەموو الیەنە سیاسیەکان و کوردستانیان بەشدار لە رێوەرەسمی ساڵیادی کۆمەڵە دەکات و هیوادارین هەر بەم جورە لە خۆشی و ناخۆشیەکانی یەکتەردا بە دەڵسۆزیەوە بەشدار بین و هەست و هاودەنگیمان بەرامبەر بە دەردورەنجی گەلەکەمان پتەوتر بکەین .هەروەها ماندونەبوونی و دەستخۆشی خۆمان ئاراستەی هەموو هاورییانی کۆمەڵە لە نەرۆێژ بە گەشتی و ئەو هاورێیانی بە تایبەتی کە زەحمەتی زۆریان بۆ بەجگەیاندنی ئەم رێۆرەسمە بە ئەستوو گرتبووە دەکەین .دوبارە پیرۆزبایتان لێدەکەین. بەسپاسەوە. کۆمیتەی بەرێوەبردنی رێۆەرەسمەکانی ٢٦ی رێبەندانی کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان ــ ئۆسلۆ ٢٠١٣/٠٢/٢٠
گوشاری هێزەكانی رژیم بۆ سەر مامۆستایان‌و خوێندكارانی زانكۆ بەردەوامە لەدرێژەی گوشارەكانی رژیم بۆ سەر زانكۆ خوێندكارانی مامۆستایان‌و لەشارەكانی كوردستان 7 ،مامۆستای زانكۆی ئازادی سەقز لەوتنەوەی وانە بێبەش دەكرێن .هاوكات گوشار بۆ سەر خوێندكارانی زانكۆ لەشاری مەریوان بەردەوامە. هێزەكانی كۆماری ئیسالمی لە وەزارەتی پەرەوەردە‌و خوێندنی بااڵ بە 7مامۆستای زانكۆی ئازادی سەقز رادەگەیەنن كە رێگەیان پێنادرێت لەم تێرمەدا وانە بڵێنەوە ،ئەگەرچی مامۆستایانی بێ بەشكراو لە وانەوتنەوە دڵنیانین لەوەی ئەم دوورخستنەوە بۆ تێرمێكە یان تا كۆتایی ساڵی خوێندن ،بەاڵم ناڕەزایی خۆیان بەرامبەر بە كردەوەی بەرپرسانی زانكۆی ئازاد رادەگەیەنن .سەرچاوەیەكی ئاگادار لەشاری سەقزەوە بە كەناڵی ئاسۆساتی راگەیاند ئەو مامۆستایانە كە بریتین لە :سابیر نێعمەتی ،ئارەش یوسفی ،موحسین فاتێحی ،سەمیرە یەزدانی ،فەرزاد كەریمی ،موحسین
محەمەدی‌و مامۆستا ئاوات مەوالیی( سەرۆكی پێشووی بەشی كامپیۆتێر) لە سەر كارەكانیان البراون‌و رێگەیان پێنەدراوە ئەم تێرمە وانە بڵێنەوە .هۆكاری ئەم دوورخستنەوەیە بۆ كەسیان روون نەكراواتەوە ،تەنیا پێیان راگەیاندوون كە جارێ مافی وانە وتنەوەیان نیە .بەپێی سەرچاوەكە هۆكاری لەسەكارالبردن‌و بۆ بێبەشكردنی ئەو مامۆستایانەی زانكۆ بۆ پێوەرە زانستیەكان نیە ،چونكە زۆربەیان ماوەیەكی زۆرە لە زانكۆی ئازادی سەقز وانە دەڵێنەوە‌و پێدەچێت هۆكاری سەرەكی جیاوازیی بیروڕای ئەو مامۆستایانە بێت كە بە بڕوای بەرپرسانی زانكۆ‌و وەزارەتی خوێندنی بااڵ لەگەڵ سیستمی دەسەاڵتی رژیم ئیسالمیدا ناگونجێت. لەالیەكی ترەوە‌و لەدرێژەی گوشارەكانی پەیامی نوری مەریوان بۆ شارەكانی رژیم بۆسەر توێژی زانكۆیی كوردستان ،دیكە گوازراونەتەوە‌و تا ئێستاش هیچ دوورخستنەوە‌و راگواستنی ژمارەیەك هۆكارێكی ئاشكراو روون بۆ هەڵمەتەی لە خوێندكارانی زانكۆی پەیامی نوری رژیم دژی مامۆستایان‌و خوێندكارانی زانكۆ مەریوان بەردەوامە‌و لەماویە رۆژانی لەكورستان رانەگەیەنراوە. رابردوو چەندین خوێندكاری زانكۆی به‌پێێ راپۆرته‌کان له‌ماوه‌ی رابردوودا دوو
خوێندکاری خه‌ڵكی مه‌ریوان به ناوه‌کانی خالید ئه‌یوازه ،خوێندکاری رشته‌ی ماف له زانکۆی په‌یامی نووری مه‌ریوان و دانا رۆسته‌می خوێندکاری رشته ی مودیریه‌تی ده‌وڵه‌تیی ئه‌و و زانکۆیه ،بانگی ستادی خه‌به‌ری ئیداره‌ی ئیتالعاتی شاری مه‌ریوان
کراون و له‌و کاته‌وه هیچ هه‌واڵێکیان لێ نه‌زانراوه .شایانی باسه که رۆژی شه‌ممه، 24ی به‌فرانباریش خوێندکارێکی دیکه‌ی ئه‌م زانکۆیه به ناوی مۆحسێن رۆسته می له الیان هیزه ئه منه‌تییه‌کانه‌وه قۆڵبه‌ست و زیندانی کرابوو.
تایبه‌ت
ژمار‌ه ( )65ساڵی شه‌شه‌م2013/2/25 ، dwaroj@komala.net
7
لە چاوەڕوانی سوورە سواردا كۆمەڵە روناكبیرییەكان دەستاودەست دەكرا‌و خوێنەری زۆری هەبوو .چەندین پەخشانی پڕ ناوەرۆك‌و شۆڕشگێرانە نوسرا‌و لەنێوان توێژی روناكبیرانی كورد بەشێوەی نهێنی باڵوكرایەوە. ئەندازیار محەمەد حسەین كەریمی لەم رووداوە مێژوویە ،پەخشانێكی دوورو درێژ‌و جوانی سەبارەت بە خەباتی چەكداریی ساڵی 1347ی هەتاویی‌و گەورەیی دارێنە ،بەهارمۆنی‌و دەنگێكی رەسا لەسەر كاسێتێك تۆمار كرد‌و بە قارەمانان‌و گیانبەختكردوانی دارێنە‌و خەڵكی كوردستانی پێشكەش كردوە. ئەو شێوازی ئەدەبی‌و هونەری رابردووی بەكارهێنا‌و بەهیچ شێوەیەك لەم كارە رووگەردان نەبوو .بەاڵم مانایەكی نوێ پێبەخشی تا لەخزمەتی ئازادیخوازاندا بێت .هەوڵی ئەو و كەسانی دیكە، كۆمەڵگای ئێرانی ئامادەی گۆڕان‌و لەكۆتاییدا راپەڕێنی ملیۆنی‌و سەراسەری كرد .ئەم نەوارە لەماوەیەكی كورت‌و خێرا لە هەموو كوردستان باڵوكرایەوە‌و بەدەستی زۆرێك لە كۆڕ‌و كۆمەڵە روناكبیرییەكانی ئەو سەردەمە گەیشت. بەهاوكاری خوشكی ئازیزم ،خاتوو مەلەكە ،ئەم كاسێتە بەنرخەم پیادە‌و رێكوپێك كردووە‌و بەم زووانە لەسەر سایتە ئینترنێتییەكان باڵودەكرێتەوە. ئەو ،بزوتنەوەی گەورەی باشوری كوردستان بە رێبەری پارتی دیموكراتی كوردستانی عێراق ،لەبواری رێبەری، بێ توانا ،كالسیكی‌و زۆر وابەستە هەڵیدەسەنگاند. دەكات‌و وەسف پێشمەرگەكانی بزوتنەوەكە لەكرداردا زۆر بەهێز‌و ئامادەی بەرگری بوون‌و هیچ حەزیان لەتەسلیمبوون لەبەرامبەر پیالنی سێنتۆ ،حكومەتەكانی ئێران‌و عێراق، نەبوو .بەسەدان پاریتزان لەناوچەكانی پێنجوێن‌و بادینان لەنەبوونی رێبەرییەكی تەندروست‌و لە حەسرەتی بەرگریی، هەرگیز تەسلیم نەبوون ،چەكەكانیان سوتاند‌و خۆیان كوشت .رێبەری بزوتنەوە چووە ژێر چەتری ساواك‌و هێزی بزوێنەری بزوتنەوە ،نەخوازرا‌و ئاوارەی ئێران‌و دواتر تەسلیم بە بەعس بوونەوە. بەرخوردی شۆڤێنیستی‌و سوكایەتی حكومەتی ئێران بەوان ،ویژدانی هەر مرۆڤێكی شەریفی ئازار دەدا‌و رۆڵی رێبەری بزوتنەوەی باشوری كوردستان‌و شكستەكەی ،چەندین وانەی گەورەی فێری شۆڕشگێڕانی رۆژهەاڵتی كوردستان كرد ،تا دواتر لە تەشكیالتێكی پۆاڵیین‌و رادیكاڵ بەناوی كۆمەڵە دژی جیاوازی چینایەتی‌و ستەمی نەتەوەی رێكخرێن‌و خەبات بكەن. سەفەر بۆ ئاڵمانە یەكێك لە تایبەتمەندییە باشەكانی كاك حسەینی كەریمی ،رێزگرتن‌و بەهادان بە دۆستایەتی‌و هاوڕێیەتی بوو .ئەو خۆشەویستە هەمیشە لە پەرەپێدانی پەیوەندی هاوڕێیانە‌و برایەتی ،پێشڕە‌و دەستێكی بااڵی هەبوو .لەدڵ نزیك ،زۆر نەرم‌و نیان‌و لێوانلێو لە خۆشەویستی‌و یەكڕەنگی بوو .ئێمە هاوینان ،لەناوچە جیاجیاكانەوە بۆ شوێنی لەدایكبوونمان دەگەڕاینەوە .هاوینی ساڵی ،1349ئاوایی ئاڵمانە بەشێوەیەكی چاوەڕواننەكراو سێحراویی دڵگیر‌و سروشتێكی بوو .بەرهەمی كشتوكاڵی‌و باغداری گەشەیەكی بەرچاوی كردبوو و هەموو كەسێك رازی بوو .كاك حسەین لەم وەرزەدا سەردانێكی ئاڵمانەی كرد‌و وەك ئەندامێكی بنەماڵە ماوەیەك لەگەڵ ئێمەدا بوو .هیچكاتێك بیروەرییەكان ،قسەكانیم لەبیر ناچێتەوە .بەپێی خواستی ئەو ،دوو شەوو رۆژ بۆ شاخەوانی بۆ بەرزاییەكانی رۆژهەاڵتی ئاڵمانە رۆیشتین‌و هەوایەكی تازەمان هەڵمژی .بەبێ شك سەفەری ئەو لەپەیوەند بە هاودڵی‌و هاوفكری لەگەڵ كاك فواد‌و ئاسۆ سیاسیەكانی دەردەكەوت .لەگەل خەڵكی ئاسایی بێ ئەندازە هاتوچۆو قسەی دەكرد.
وەك راستییەكی حاشا هەڵنەگر ،ئەندازیار حسەینی كەریمی یەكێك لەرابەرانی بەتوانا‌و شۆڕشگێڕ‌و هاوكات گەنجینەیەكی پڕبەها‌و بەتوانای كۆمەڵەبوو گوندی ئاڵمانه له‌راسته‌وه بۆ چه‌پ :کاک فوئاد ،نه‌سرواڵ بلوری ،کاک سه‌عید، محه‌مه‌د حسه‌ین کریمی ،ره‌شاد ،شوعه‌یب زه‌که‌ریایی و کاک ئولفه‌ت «مەلەكە»دا كرد .چاوەكانی نیگەرانی پاشایەتی ،بەگوللەی دوژمن پێكراو سەفەر بۆ سنە كاك فواد لەالیەن ساواك لەشاری تیابوو ،ئەگەرچی حەزی لەمانەوە بوو ،بەتوندی برینداربوو .بەداخەوە لە سنە دەستگیركرا‌و ،هەمان رۆژ هێزە بەاڵم وەاڵمی داواكاری ئێمەی نەدایەوە‌و نەخۆشخانەی سەقز‌و لە رۆژی 26ی ئەمنیەكانی ساواك قۆڵبەستكراو ئەویان وەك ئەوەی هەستی بە مەترسی كردبێت رێبەندن گیانی لەڕێگەی سوسیالیزم‌و بۆ تاران‌و بۆ زیندانی كۆمیتەی هاوبەش وتی ئێتر كاتی رۆیشتنە .بەدەنگێكی دیموكراسی لەدەستدا‌و چاوەكانی بۆ گواستەوە .ساواك زۆر هەوڵیدا ئەم خەماوی كە لێوانلێو لە تاسەی دیداری هەمیشە لێكنا. هەواڵە بشارێتەوە .بەپێچەوانەی گومانی كاك فوئاد بوو ماڵئاوایی لێكردین رێگەی هیوادارم بۆ رێزگرتن لەم سیما درەوشاوەی سوسیالیستی چەپ‌و پوچی شارەبانی ،ژاندارمری‌و ساواك ،ئەم كۆاڵنی بە هەنگاوی قورس‌و هێواش بڕی‌و بزوتنەوەی رووداوە وەك شنەی بایەك ،سنورەكانی لەهەر هەنگاوێكدا ئاوڕی دەدایەوە‌و تا كوردستان‌و ،ئەم رابەر خۆشەویستە، پەیكەرێكی لێدروست بكرێت‌و زانكۆیەك بڕی‌و لەكەمترین كاتدا هەواڵەكە لەسوچی كۆاڵن لەچاومان ون بوو. بەناوی ئەوەوە لەكوردستان ناوبنرێت. لەكوردستان باڵوبووەوە .لەوكاتەدا كاك ئەی خۆشەویست ،بەداخەوە ،كوردستان هەواڵی مەرگی حسەین ،بەسەختی بەكاری رۆتینی سیاسی‌و لەحاڵەتی شاراوە‌و نیوە زستانی ساڵی 1357ی هەتاویی كاتێك نیشتمانی هاوبەشی نەتەوەیەك ،لەڕێگەی ئاشكرا لە چەندین شوێنی كوردستان بەنیاز بووم بۆ دەبیرستانی شاپوری رەنجەكانیدا بەراستی پێویستی بە (دەوروبەری مەهاباد‌و لە ئاوایی سنە برۆم كە الوانی بەسۆز لەپۆلەكاندا رابەرێكی وەك تۆیە .نەمری بۆ ئیرادەت‌و میرئاوێی سەردەشت) سەرقاڵی چاالكی چاوەڕێیان دەكردم ،كتوپڕ میوانەكەم پیرۆز بێت خەباتت! .لەهەمان كاتدا سیاسی بوو و كەمتر لە شوناسی ئەسڵی گەڕایەوە بۆ ماڵ‌و لەدەرگای دا .پێشنیار دەكەم دۆستان هیمەت بكەن خۆیەوە دەردەكەوت ،شێوەی كاری ئەو بەپەلە دەرگام بۆ كردەوە‌و لەیەكەمین تا چەندین نوسراوی جۆراوجۆر لەسەر دەورەیە لە چاالكی كۆمەڵە بابەتێكی روانیندا خەم‌و نیگەرانییەكی قورس كەسایەتی ئەم رابەرە خۆشەویستە وای بەسەر شۆڕشگێڕاندا زاڵ كردبوو ،بەروخساریەوە دیاربوو .نیگەرانییەكەی بنوسنەوە‌و تۆماری بكەن تا وەك تەنانەت شێوەیەك لە ژیانی نەهێنی خێرا بۆ من گوازرایەوە‌و نەمتوانی كتێبێك لەداهاتوودا باڵو بكرێتەوە. سەپاندبوو .كاك حسەین كە خۆی خۆم كۆنترۆڵ بكەم‌و هەواڵی دۆخەكەم حوكمی مێژوو ،جێگیرە‌و دووپات یەكێك دامەزرێنەران‌و ناوكی سەرەكی پرسی .جێگەی باوەڕ نەبوو ،نەیدەتوانی نابێتەوە ،بەاڵم دەكرێت لەو حوكمەوە كۆمەڵەبوو ،لەم قاعیدەیە بەدەر نەبوو .قسەبكات‌و بەخەم‌و نیگەرانیەوە سەیری فێربین. دەستگیركردنی كاك فوئاد سێبەرێكی منی دەكرد .بەو خەم‌و پەژارەوە دانیشت .ژانویەی 2010ی زانینی قورسی لەسەر بنەماڵدا خستبوو و دووبارە پرسیارم لێكردەوە ،سەرەنجام بە خەڵك هەڵوێستی جۆراوجۆری نیشان چاوی پڕ لەفرمێسك‌و بەهەنسكەوە وتی :زانیاریی‌و روونكردنەوە: دەدات .زۆر سەختە دەردی تێنەگەیشتن ،حەمەحسەین لەگرتنی شارەبانی سەقز .1پس از شصت سال ،زندگی و خاطرات هەندێ كەس ئەوەندە ترسا بوون كە لەالیەن پاسەوانەكانەوە بریندار‌و پاش جالل طالبانی .جلد اول ،1966-1933 لەكاتی هەڵسوكەوت لەگەڵ بنەماڵەی ماوەیەك لەنەخۆشخانە بەهۆی سەختی عرفان قانعی فرد .نشر علم ،تهران 1388 ئێمەدا ناوی (كاك فواد) یان نەدەوت‌و برینەكەیەوە شەهید بووە .لەگەڵ هەر (The life and memoires of jalal بێدەنگ دەبوون .ژمارەیەك كەسیش وشەیەكدا دۆخی رۆحیم دابەزی‌و ئەژنۆم )talabani after 60 years لەحاڵەتێك لە موحافزەكاری‌و سیاسەتی شل بوو ،فرمێسكەكانم رژانە خوارەوە‌و .2سێ ساڵ لەگەڵ ئیبراهیم عەلیزادە (كجدارو مریض) بە هێما‌و ئاماژە یاد‌و وێنەی ئەو خۆشەویستە لەسەر سكرتێری كۆمەڵە .نوسەر :بەهمەن هاودەردی‌و خۆشەویستییان نیشان پەردەی مێشكم بە ئارامی دەهات‌و سەعیدی ،چاپخانەی رەنج ،چاپی یەكەم دەدا .یاران‌و ئاشنایان‌و ژمارەیەك زۆر دەچوو .زۆری نەخایاند بڕیارمدا لە ساڵی 2009ی زایینی. كە بەئاگا‌و سیاسی بوون ترسیان لە رێوڕەسمی سێ رۆژەیدا بەشداری بكەم .3 .یاخی بوون لە مێژووی كۆمەڵە نیشاندانی هاودڵی‌و ترسی خۆیان نەبوو میوانەكەشم رازبوو .پاش نیوەرۆی كارێكی ئاسان نیە .نوسەر ئەحمەد و بە دیداری رەسمی خۆیان مەرهەمێك هەمان رۆژ بەرەو سەقز رۆیشتم‌و كاتێك بەهرامی (تورجان) چاپی یەكەم. بون لەسەر دڵی پەرێشان‌و ئازردە ێمە .گەیشتم بەرێكەوت چاوم كەوت بە یەكێك سلێمانی 2006ی زایینی ماوەیەك بوو لەكاك فوئاد هیچ هەواڵێك لەهاوڕێیانی خۆشەویست كە ماوەیەك لە .4دارێنە .ناوچەیەكی جەنگەڵی‌و لەبەردەستدا نەبوو .لەو كاتەدا كاك فوئاد دانشسەرای سنە لەخزمەتیا بووم ،ئەو كوێستانی لەناوچەی سەردەشت‌و بانە لەژێر ئەشكەنجە‌و ئازاردانی ساواكدا بوو منی بۆ ماڵی خۆیان بردەوە .ماوەیەك كە ئەندازیار ئیسماعیل شەریف زادەو و بۆ تەندروستی ئەو مێشكمان توشی میوانی كادری‌و پێشمەرگەی جەسوری هاوڕێكانی بۆ مەبەستی سیاسی‌و وەستان بوو .لەو كاتانەدا‌و لەئێوارەی كۆمەڵە هاوڕێی گیان بەختكردوو كاك چەكداریی تێیدا جێگیر ببون .رۆژی رۆژێكی پایزییدا لەدەرگای ماڵەكەیان زاهیدی بەرازەندە بووم‌و لەگەڵ ئەوو دوانزەی گواڵنی ساڵی 1347ی هەتاوی، داین‌و هەموو هەراسان بووین .خاوەن هاوڕێیانی دیكە لە مەراسیمی سێیەم رۆژی شۆڕشگێڕی خۆشەویستی خەڵكی ماڵ دەرگای كردوە‌و میوانەكەی نەناسی‌و كاك حەمەحسەینی كەریمی بەشداریم ستەملێكراوی كورد ،ئیسماعیل شەریف هات پرسیاری لەئێمەكرد .كاتێك كرد .بەشداری بەرین‌و بەرباڵوی خەڵكی زادە لەالیەن هێزەكانی رژیم پاشایەتی میوانمان دی ،خۆشەویستی‌و سۆز‌و شەریف‌و بەئەمەكی سەقز لە رێوەڕەسمی لەو شوێنەدا شەهید كرا .هێزەكانی رژیم هاودەردی لەسەراپای وجودیەوە دەباری .سێیەم رۆژی گیانبەختكردنی كاك حەمە پەیكەری ئەم شۆڕشگێڕە بەڕێزەیان كاك حسەینی كەریمی لەشوێنی ژیانی حسەین منی توشی سەرسوڕمان كرد .بۆ گۆرستانی «تایلە» لەشاری سنە نهێنی خۆیەوە ،چەندین كیلۆمتری بڕیبوو رێوڕەسمەكە لە گۆڕستانی شاری سەقز گواستەوە‌و لەوێ نێژرا. بۆ سۆراغی هەواڵی دەستگیركردنی كاك بەڕێوچوو .دواتر ماڵئاواییم لەبنەماڵەی .5ئاڵمانە ،نوی ئاواییەكە كە كەوتووەتە لەبزوتنەوەی هەورامان‌و فوئاد هاتبوو .وەك هەمیشە هەموومانی شەهید بەرازەندە‌و دۆستانی خۆشەویستی ناوچەی ماچ كرد‌و بە ساڵو‌و پرسینەوەی حاڵمان ،سەقزیی كرد‌و بەدڵی غەمگین تر‌و بەرگری خەڵكی كورد ،رۆڵێكی بەرزی كە لەهەموو وشە‌و رستەكانی سۆز‌و بە جەستەیەكی الوازتر بەرەو سنە بوو .گۆڕستان ئەم ئاواییە ناوی یەكڕەنگی دەباری ،ئێمەی نەوازش كرد‌و گەڕامەوە .وەك راستییەكی حاشا «تاڵەسوار»ە كە تا ئێستا تەرمی بەسیمایەكی درەوشاوە‌و روخسارێكی هەڵنەگر ،ئەندازیار حسەینی كەریمی هەژدە شۆڕشگێڕ‌و پێشمەرگەی كۆمەڵەی خەمبار شەریكی نیگەرانی ئێمە بوو .یەكێك لەرابەرانی بەتوانا‌و شۆڕشگێڕ‌و تێدا بەخاك سپێردراوە .ئەم گۆڕستانە زۆر هەوڵماندا كە بێتە ماڵەوە‌و كەمێكی هاوكات گەنجینەیەكی پڕبەها‌و بەتوانای سێ جار لەالیەن كۆماری ئیسالمی‌و پشوو بدات ،بەاڵم بارودۆخی ژیانی كۆمەڵەبوو .لەشاری لەدایكبوونیدا‌و لە بەكرێگراوانی كورد ،وێرانكراوە .بنەماڵە تەشكیالتی‌و حیرفەیی ئەو ،رێگەی ئەزمونێكی تاڵدا رۆژی 23ی رێبەندانی شەهیدان‌و شۆڕشگێڕانێكی زۆر ،هەموو پێ نەدەدا .كات بەخێرای تێپەڕەبوو ،ساڵی 1357لەكاتی رێپێوانی بەرینی ساڵێك سەردانی تاڵەسوار دەكەن‌و ماوەیەكی دوورو درێژ لەبەردەرگا وەستا‌و خەڵكی سەقز بۆ چەككردنی شارەبانی ،رێز لەگیانبەختكردوانی رێگەی ئازادی‌و گفتوگۆیەكی كەمێك دوورو درێژی لەگەڵ یەكێك لە دەزگاكانی سەركوتی رژیمی سوسیالیزم دەگرن.
لە شێعرەكانی شاعێر حەمە عەزیز ،پێشكەشە بە یادی هاوڕێ حەمە حسەینی كەریمی بێرەوە ،بێرەوە ئاسمان جڵەوتە ،ئەسپی ژێرت مەشخەڵە باڵ گرە تیژڕەوبە هەستە، سوورە سواری كۆمەڵە زووكە سەنگەر ئاوەدان كە رەنجدەری ماندوونەناس ئارەقەت بۆ نۆبەرەری نان بۆتە بارانی پەڵە رابە نفرەت كە لە مەرگ‌و هەستەوە بۆ كارو رەنج كەی ورەی ئینسانی كارگەر ،ئاسەواری كۆتەڵە شۆڕشە ،شۆڕشە هەستە لە بۆسە‌و لەمپەری رێ سڵ مەكە شۆڕش‌و گیانبازی زادەو، خەسڵەتی وك تۆی كەڵە خۆر لە ئامێز بگرە ئاسۆی بەندەنان ئاخێز مەكە مەشخەاڵن ،كوا جێ هەواری تەمتومان‌و دووكەڵە دێ بە دێ پێشمەرگەیە‌و شاری لە سەنگەر گرتووە جێژەنی ئەو ئاگرە ،سوورە وا لەسەر تۆ ماتەڵە دەركەوە نم نم ببارێ سەوزی كە مەزرای گەنم نان‌و هەرزانی بەهایان، رەنجی تۆی تیا تێكەڵە بێرەوە جوانوی لەبەفرا كورژن‌و چوار پەل تەزیو پۆلە ئەستێرەی كەنار گرتووی بەدوای نووردا تەریو باسكی پاڵەی لە كارو كێڵگەدا رەش هەڵگەڕاو رەندشیی گوندی لە مستی خەڵك بە زۆر راگوێزكراو تەون‌و رەشماڵەی رەوەندی بێ هەواڵی گەرمەسێر ژیلەمۆی گڕكانی هەڵچووی ژانی ئینسانی بوێر بەژنی لووتكەی هەڵكشاوی زۆر سەرو بەژنی هەتاو مارشی كۆمۆنەی ،گەروی خۆری شەوی ئەنگوستە چاو سواری زریان بە ،بڕۆ چەخماخە دە پێش باكەوە بیهەژێنە شەنگە بااڵی كاك فوئادم سەربەوە دەركەوە ،دەركەوە هۆبەبە هۆبە بەردەبازی رێگەتن رەنجدەرن ،خەڵكی هەژارن، كارگەری بەشمەینەتن بێرەوە ئاسمان جڵەوتە، ئەسپی ژێرت مەشخەڵە باڵ گرە ،تیژڕەو بە هەستە، سوورە سواری كۆمەڵە
6
ژمار‌ه ( )65ساڵی شه‌شه‌م2013/2/25 ، dwaroj@komala.net
تایبه‌ت
ئەندازیار حسەینی كەریمی ،سیمایەكی درەوشاوە
رەشاد مستەفا سوڵتانی رەنجە ماندونەناسانە‌و هەوڵی حسەینی ئەندازیار سیاسیەكانی كەریمی‌و باقی دامەزرێنەرانی كۆمەڵە، جواڵنەوە‌و خولقێنەری لەڕاستیدا رووداوێكی گەورە لە بزوتنەوەی چەپ، رادیكاڵ‌و سوسیالیستی كوردستان بوو و بە جۆرێك ئەو كۆمەڵگایەی هەژاند‌و گۆڕی ،كە مێژوویەكی پڕشكۆ‌و ئەبەدی‌و لێوانلێو لە حەماسەی بە یادگار هێشتەوە .ئەو لەنێو ستەملێكراوان‌و بێبەشانی كوردستان بەناوەكانی وستا ساڵح‌و بەختیار چاالكی سیاسی دەكرد. بەبێ جەنجاڵ‌و هاتوهاواری رۆشنبیرانە، كاری شۆڕشگێڕانەی كە بەقواڵیی لەژیانی كورتی سیاسیە رەنگی دابووەوە بەرەوپێش دەبرد .هاوخەباتەكانی دەڵێن پەتای تاكڕەویی ،ستكاریزم‌و مەحفل بازی لە بیری شۆڕشگێڕانە‌و ئۆمانیستی ئەو پوچ‌و لەبنەڕەتدا بێ مانا بوو .ئەو باوەڕێكی پتەوی بە «عەقڵی گشتی» بوو .پێموایە متمانەیەك كە خەڵكی كوردستان‌و رێكخستنەكانی كۆمەڵە پێیانبوو ،هەرگیز‌و بەهیچ بەهایەك نەیفرۆشت‌و لەڕاستیدا ئەو لەژیانی سیاسیدا سەربەرز‌و روو سوورە. ئەندازیار حەمە حسەین كەریمی ،بت شكێنێكی سیكۆالر‌و یەكێك لە سیما درەوشاوەكانی بزوتنەوەی دیموكراتیك‌و سوسیالیستی كوردستان‌و ئێران بوو. ئەم خۆشەویستە لەیەكی رەشەممەی ساڵی 1327ی هەتاویی لە بنەماڵەیەكی نێونجی لەشاری خۆڕاگریی‌و حەماسە نەمرەكان« ،شاری سەقز» هاتە دنیا‌و دەورانی خوێندنی سەرەتایی‌و دواناوەندیی بە سەركەوتوویی تەواوكرد. پاشان لەپێشبڕكێ كونكوری سەراسەری زانكۆكانی ئێران بەشداری كرد‌و لە بواری كشت‌وكاڵ بە نمرەیەكی بااڵ قبوڵ‌و دەورەی چوارساڵەی لەشارەكانی كەرج‌و تاران تەواوكرد‌و بڕوانامەی ئەندازیاریی كشت‌و كاڵی بەدەست هێنا. لەیەكەم دیداردا بەشێوەیەكی سێحراوی، دەرگاكانی دۆستایەتی‌و هاوڕێیەتی لەم دەكردەوە‌و سەخاوەتمەندانە رووەوە لەڕادەبەردەر كەرامەت‌و ویقار‌و ئەخالقێكی بەرزی لەخۆی نیشان دەدا. هەر ئەم تایبەتمەندییە بەرزە ،رەنگەی یەكێك لە رەمزەكانی سەركەوتنی بووبێت لەداگیركردنی لوتكەكانی دۆستایەتیدا. لەگەڵ هەموو كەس‌و كەسانی دەوروبەری پەیوەندییەكی بەسۆزی بەرقەرار دەكرد، كە پچڕانی ئەم پەیوەندییە بۆ دۆستانی مەحاڵ‌و نامومكین بوو .دەكرێت بڵێین پەیوەندییەكانی لە ئاستێكی بەرباڵوو چەندین شێوازی جۆراوجۆر جەریانی هەبوو .خۆش مەجلیس بوو و بە بزە‌و پێكەنینە شیرینەكانی كە هەمیشە لەسەر لێوەكانی بوو ،دڵەكانی بەخێرایی داگیر دەكرد .سەرەڕای ئەوەی كاك حسەین كەریمی بۆ من ،برایەكی گەورەو میهرەبان بوو ،هاوكات رێبەر‌و مامۆستای منیش بوو. لە رۆژە سەخت‌و پۆلیسیەكانیدا كە چاوی راست لەچاوی چەپ دەترسا‌و متمانەكان الوازبوون ،لەگەڵ هاوبیرانیدا، تەشكیالت‌و رێكخراوی خۆشەویست‌و خەباتكاری «كۆمەڵە»ی بەنهێنی دامەزراند .ئەو خۆشەویستە بەپێچەوانەی سێاڵوو هەڵچوونی روبار ،مەلەی كرد‌و پتەو‌و كەسایەتییەكی كارەكتەر‌و بەهەڵوێستی لە جەریانی خەباتدا لەخۆی
بە یادگار هێشتەوە. ئاشنایی من لەگەڵ ئەو خۆشەویستە گیان بەختكردوە ،بۆ پاییزی ساڵی 1347ی هەتاویی‌و شاری تاران دەگەڕێتەوە .لەو كاتەدا شارەكانی كوردستان فۆرمێك لە میلیتاریزم‌و دواكەوتوویی پیشاندەدا‌و حكومەتی پەهلەوی ،بەجێگەی دامەزراندنی ناوەندە زانستی‌و ئاكادیمییەكان ،پادگانەكانی بەشێوەیەكی بەرباڵو پەرەپێدەدا‌و لە میدیاكاندا بانگەشەی بۆ كولتوری میلیتاریستی دەكرد .بۆ وێنە لەشاری سنە بەجێگەی زانكۆیەكی مۆدێرن، خوێندنگەی سەربازییان دامەزراندبوو و راستەوخۆ كوردستان لەم جۆرە ناوەندانە بێ بەش بوو .لەڕاستیدا ستراتیژی حكومەتی تۆتالیتەری پاشایەتی، هێشتنەوەی كوردستان لەدواكەوتوویی رەها بوو .بەزۆریی تانك‌و تۆپ‌و ،ئۆرگانە شەیتانییەكانی «رۆكنی دووی ئەرتەش‌و ساواك» ،كوردستان كرابووە وێرانەیەك. راستەوخۆ بەئاراستەی دواكەوتووی كوردستان ،بەشێوەیە سیستماتیك سەرمایەگوزاری دەكرد‌و بە شۆردنەوەی مێشكی شارۆمەندانی كوردستان، لەرێگەی بەزۆر قسەكردن بەزمانی فارسی ،كوردستانیان لەخاچ‌و چوارمێخە دابوو .پادگانەكان لەهەر شارێك لەكوردستان وەك هێزێكی مشەخۆر، بەكاربەر‌و پارازیت ،بەشێكی گەورە لەداهات‌و بەرهەمەكانی كوردستانیان دەخوارد .كلتوری سەربازییگەریی لەئاستێكی بااڵدا گەشە‌و پەرەپێدرابوو كە كۆمەڵگەی كالسیك‌و سوننەتی كوردستان جاریكی دیكە دەخستە دواوە و «پۆتینی سەربازیی» پێگەیەكی سەیروسەمەرەی پەیدا كردبوو .ئەم تەنگژانە ئیمكان‌و دەرفەتێكی بە الوانی كورد نەدا تا گەشە بكەن‌و بەناچار روویان لە غوربەت‌و بەجێهێشتنی كوردستان كرد .كۆچێكی دڵخوازانە نەبوو ،بەاڵم بەستێن‌و بوارەكانی ئاشنایی‌و پەیوەندی رۆشنبیرانی فەراهەم كرد. ساڵی 1347ی هەتاویی‌و بەشێوەی رێكەوت ،هاوڕێ لەگەڵ یەكێك لەدۆستە سەقزییەكانم سەردانی زانستگەی كشتوكاڵیم كرد كە یەكە‌و ئۆرگانی ناونوسیەكەی لەتاران بوو ،لەوێ لەگەڵ كاك حسەین كەریمی دیدارم كرد .هەر ئەو دیدارە چەند خولەكییە لەوجودمدا كاریگەرییەكی وەها پۆزەتیڤی دانا كە خولیای نەرمونیانی‌و كرداری بووم. لەڕاستیدا شانازی ئاشنایی من لەگەڵ كاك حسەینی كەریمی لەو كاتەوە دەستی پێكرد. دیدار‌و دۆستایەتیەم لەگەڵ كاك حسەینی كەریمی چووە ناو قۆناغێكی نوێ‌و بەردەوامەوە .ئەو خۆشەویستە سەردانێكی زۆری ماڵەكەی ئێمە لەشەقامی ئازەربایەجانی رۆژئاوای دەكرد‌و من چەندینجار بۆ چاوپێكەوتنی سەردانی زانكۆی كشتوكاڵی كەرەجم كرد .لەم دیدارانەدا ،پەیوەندییەكان لەگەڵ كاك فوئاد گەیشتە قۆناغێكی هەستیار‌و ئەبەدییەوە .لەڕاستیدا لەگەڵ
ئەندازیار حەمە حسەین كەریمی ،بت شكێنێكی سیكۆالر‌و یەكێك لە سیما درەوشاوەكانی بزوتنەوەی دیموكراتیك‌و سوسیالیستی كوردستان‌و ئێران بوو
بۆ ئەو «بڕوا‌و متمانە»ی جەماوەری خەڵك‌و تەشكیالتی كۆمەڵە بەوانی بوو، بەهاو رێزێكی زۆر قائیل دەبوون .مێژوو شاهیدە‌و هەموو بینیمان كە میوانانی نەخوازراوی بزوتنەوەی كوردستان، كە خۆیان لێگۆڕا‌و لەئاستی ماركس‌و لنین ،خۆیان بەسەر كومیتەی ناوەندی كۆمەڵە سەپاند ،چۆن‌و لە چ ئاستێكی نزمدا لەسەرمایە‌و داراییەكانی كۆمەڵە ئەمانەتدارییان كرد‌و پاراستیان ،كە ئەم جۆرە پرنسیپ‌و هەڵوێستانە ،بەستێنێكی دیكەی بۆ بەالڕێداچوون‌و تااڵنكردنی تەشكیالتی كۆمەڵە فەراهەم كرد.
هاوڕێیانی گیانبه‌ختکردوو فوئاد مسته‌فا سوڵتانی و حه‌مه حسه‌ینی که‌ریمی تەواوی دۆستەكانیدا رێزی لەهەمان كورستان بوو .هاوكات ئەم وەفدە پەیوەندی سۆز‌و عاتیفە دەگرت ،بەاڵم راستەوخۆ پالتفۆرمی هاوبەشی هێزە لەم دیدارانە ،زۆر بەوردی بەدوای بەرگریكارەكان بوو بۆ نەهێشتنی هاوبیرانی خۆیدا بوو و یارگیری دەكرد .ستەمی نەتەوایەتی لەكوردستان‌و هیچ كات لەبیرم ناچێتەوە كە دۆستانی یادگارییەكی شیرین‌و مێژوویی بوو هاوبەشمان لەوانە خۆشەویستان :لە یەكگرتوویی‌و هاوكاری بێسنوری مەحمودی كەیوان ،نەسرواڵ بلوری ،نادر هێزە سیاسییەكانی كوردستان ،بە رۆستەمی ،حەبیبواڵ بلوری كە هاتوچۆی دوور لە دیاردەی سكتاریزمی حیزبی. ماڵی ئێمەیان لەتاران دەكرد ،لەگەڵ كاك لەم قۆناغەدا جەماوەری بێبەش‌و حەمە حسەین پەیوەندییەكی عاتیفی‌و ستەملێكراوی كوردستان شانسیان بوو ،چونكە لەجەوهەر‌و ناوەڕۆكی لێوانلێو لە یەكڕەنگییان بوو. كاك حسەین هەمیشە خۆی لەگەڵ ئەم ئۆرگانە «دیواری حیزبی» ئیدە تازە‌و داهێنەرەكان رێكدەخست .هێشتا لەالیەن مێعمارانی بەتەمەن‌و خوێندنەوە نوسراوە ماركسیستیەكان ،بەئەزمون‌و مێعمارانی نوێ‌و كەم ئەزمون رۆمانە مێژوویی‌و كۆمەاڵیەتییەكان‌و دانەمەزرابوو ،كە بەتێپەڕبوونی زەمەن شێعری نوێ بەشێكی گەورەیان لە دیواری حیزبیی ،لەالیەن حیزبەكانی گرتبوو .رۆژهەاڵتی كوردستان بەرزتر‌و درێژتر لە كاتەكانیدا پڕكردنەوەی بەتایبەتی بەزمانی كوردی دەینوسی‌و دیواری چین دروستكرا .هەر ئەم دیوارە بە حەزەوە بەرهەمی نوسەرانی كوردی بینراوو نەبینراوە چەندین شكستی دەخوێندەوە .شێعرێكی درێژی بە ناوی گەورەو مێژوویی بۆ شارۆمەندانی «توتنەوانێكی ناوچەی سەردەشت» كە كوردستان‌و بەبەهایەكی پوچ بەدیاری مەال ئاوارە (مەال ئەحمەدی شەڵماشی) هێناو لەئەنجامدا بزوتنەوەی دیموكراتیكی هۆنیبوویەوە‌و ،شیعری «گالیا»ی بە رۆژهەاڵتی كوردستانی بەرەو هەڵدێر برد. مندا كە بەخەتی خۆی نوسیبوویەوە .لەڕاستیدا بەدوور لە پەیوەندی عاتیفی، لەبینینی فیلمی (رزمناو پۆتومكین) بنەماڵەیی‌و ئاشناییم لەگەڵ كاك حسەینی كە لەئەنجومەنی فەرهەنگی ئێران‌و كەریمی‌و كاك فوئاد ،كاتێك هەیئەتی سۆڤیەت نمایش دەكرا‌و شانۆگەرییەكانی نوێنەرایەتی خەڵكی كورد لەالیەن (سگی در خرمن جا)و (دیكتە‌و زاویە) كۆمەڵە ،حیزبی دیموكرات ،چریكە كە لەزانكۆی تاران نمایش دەكرا ،شاد‌و فیداییەكانی خەلقی ئێران‌و نوسینگەی رازی بوو و ئەوانەی وەك ئەو بەرهەم بەڕێز شێخ عیزەدینی حسەینی وەك ریالیستییانە وەسف دەكرد كە پڕ بوون ئۆرگانێكی پێكهاتوو لەبەرەنجامی سیاسی هێزە خاوەن ئۆتۆریتەكانی لە ئیدە‌و بۆچوونی شۆڕشگێڕانە. بەرهەمە كوردستان پێكهات‌و سەاڵحیەتی لەالیەن لە زۆر كۆمەڵێكی ماركسیستیەكان لەوانە كتێبەكانی جەماوەری خەڵكی كوردستان تەئیدكرا، ماركس ،ئێنگڵز ،لنین ،ستالین ،تیتۆ ،هەمیشە وەك حەسرەت‌و خەمێك لەسەر مائۆ ،ترۆتسكی ،پولیخانۆف ،زینۆیۆف ،دڵم قورسایی دەكرد‌و دەكات كە ئەگەر هوشی مین ،فیدل كاسترۆ ،چێ كاك فوئاد‌و كاك حسەین لە وەفدی گیڤارا ،رۆژێ دۆبرێ‌و ...دەخوێندەوە‌و نوێنەرایەتی خەڵكی كورد كە دەركەوتەی لەخوێندنەوەیاندا ماندویەتی نەدەناسی .ئیرادەی خەڵكی كوردبوو ،حوزوریان بەحەز‌و خولیایەكی زۆرەوە كتێبەكانی ببوایە ،ئێعتباری كۆمەاڵیەتی ،ئۆتۆریتە‌و دەخوێندەوە‌و لەڕاستیدا لەدنیا كتێبدا قورسایی سیاسی كۆمەڵە زیاتر دەبوو. رۆدەچوو .دەكرێت بڵێین كاك حسەین ئەوان سەر بە پرۆسەی سوسیالیستی‌و كەریمی هەمیشە بۆ بردنەسەرەوەی كۆمۆنیستی كۆمەڵگای ئێران‌و كوردستان زانیاریی خۆی‌و هاوڕێیانی دوا دەسكەوتە بوون‌و هاوكات بەبێ ترس‌و دوودڵی لە زانستیەكان‌و كتێبە نوێكانی دەخوێندەوە .كەسانی چەپڕەوی باقی نەتەوەكانی خێرایی ،فێربوون‌و راڤە‌و بۆچوونی ئەو ئێران ،لەپرسی نەتەوەیی‌و مافی لەخوێندنەوەی كتێب ،مرۆڤی هاوكات یەكسانیخوازی خەڵكی كورد بەئاشكرا توشی سەرسوڕمان‌و رێزگرتن دەكرد .پشتیوانییان دەكرد .رێكەوت نەبوو كە رۆژان‌و مانگان تێپەڕبوون‌و كۆمەڵگای هەردووكیان كوردستانیان وەك مەیدانی ئێران ئیساڵحاتی ئەرزی‌و شۆڕشی چاالكی سیاسی‌و كۆمەاڵیەتی خۆیان كارتۆنی شا‌و خەڵكی لەپشت سەرنابوو هەڵبژاردبوو و بە داهێنان‌و تاكتیكی نێودەوڵەتییەكان بەجێگە‌و لۆژیكی هەوڵێكی زۆریان دەدا گۆڕانكارییە و لەكۆمەڵگای ئێران كاریگەرییەكی تا بەشێوەیەك ،پالتفۆرمێكی هاوبەش زۆری دانابوو و وردە وردە گەیاندبوویە لەگەڵ حیزبی دیموكرات ئامادە‌و دەروازەكانی كۆمەڵگای سەرمایەداری .جێبەجێ بكەن‌و ،هێزی بزوتنەوەو لولەی دەورانی ئەفسەر وەزیفەیی لە شارەكەی تفەنگی هەموو پاریتزانەكانی گەلی كورد خۆی تێپەڕكرد‌و پاشان پۆستی روو لە فاشیزمی ئیسالمی ئێران بكەن‌و سەرۆكایەتی ئیدارەی كشتوكاڵی سەقزی بەجۆرێك رێگربن لە روودانی شەڕی قبوڵكرد .پاش رووداوە گەورەكەی خوێناوی ناوخۆ لەنێوان حیزبەكانی گەلی تەبرێز لەرێبەندانی ،56بە راشكاوانە كورد .ئەگەرچی پێشداوەری‌و داوەری بە هاوڕێكانی لەوانە مەحمودی كەیوانی نالۆژیكی ،ناتوانن بنەمای داوەرییەكی عاداڵنە‌و هەڵویستی دروست بێت .بەاڵم وتبوو :ئەم حكومەتە دەڕوخێت. بەو تێگەیشتنەی كە ئەمرۆ لە كەسایەتی سیاسی‌و شۆڕشگێڕانەی كاك فوئاد‌و كاك حسەینی كەریمی هەیە ،ئەگەر هەیئەتی نوێنەرایەتی خەڵكی كورد هەیئەتی نوێنەرایەتی خەڵكی كورد ،لەژیاندا بوایەتن ،دەبێت دان بەوەدا دەركەوتنی واقیعی ئیرادەی خەڵكی بنێن بە بڕوایەكی پۆالیین‌و نیەتپاكی
بزوتنەوەی شۆڕشگێڕانەی كوردستان ساڵی 1347 بزوتنەوەی سیاسی‌و شۆڕشگێڕانەی ساڵی 1347ی هەتاویی لەكۆمەڵگای كوردستان بە رێبەری ئەندازیار ئیسماعیلی شەریفزادە‌و هاوڕێیانی، خوێنێكی تازە كردە جەستەی كۆمەڵگای كوردستان‌و بێدەنگی لەمێژینەوە‌و رهای كە دیكتاتۆریی رژیمی پاشایەتی بەسەر كوردستاندا سەپاندبووی ،بە دەستڕێژی گوللەی شۆڕشگێڕا لەشوێنێك بەناوی دارێنە ،لە كوێستانەكانی دەوروبەری شاری سەردەشت ،تێك شكاند. بەهاوكاری بەكرێگیراوان‌و دەرەبەگەكانی بانە ،شۆڕشگێڕان لەدارێنە كەوتنە داو‌و كەمینی هێزەكانی ساواك‌و ژاندارمری‌و هەموویان لەرێگەی ئازادی گەل‌و دیموكراسی گیانیان بەخت كرد .ئەم رووداوە مێژوویە لەكۆمەڵگای ئێران‌و بەتایبەت كوردستان دەنگدانەوەیەكی زۆر‌و بەرباڵوی بوو .الپەڕیەی رۆژنامەكان‌و گۆڤارەكان ،لێوانلێو بوون لە راڤەكردنی ئەم بزوتنەوە مێژوویە‌و هەر كامەیان بە رادەی وابەستەبوونیان بە رژیم‌و دەرباری پاشایەتی ،بۆچوونی خۆیان لەمبارەوە باڵوكردەوە كە خاڵی هاوبەشی هەموو راگەیاندنەكانی ئەو كات ،لەمەحكومكردنی ئەم رووداوە لەئاستێكی بااڵدابوو .ساڵی ،1349چریكە فیداییەكانی خەلقی ئێران لەسیاهكەل (گیالن‌و مازندەران) خەباتێكی چەكدارانەیان رێكخست كە رژیمی پاشایەتی بە خێرایی سەركوتی كرد‌و رابەران‌و كادر‌و ژمارەیەكی زۆر شۆڕشگێڕی لەم پەیوەندەدا ئێعدام كرد. لەپاش ئەم رووداوە‌و بۆ یەكەمین جار سەرۆك وەزیری ئەوكات ،ئەمیر عەباسی هوەیدا ئەوانی بەناوی خراپكار ناولێبرد. پاشان ئەم وشەیە لە میدیاكانی حكومەتی تۆتالیتەری ئێران ،بۆ سوكایەتی كردن بە شۆڕشگێڕان زۆرتر بەكار دەهات« .روو رەشی تەنیا بۆ دیكتاتۆری پاشایەتی‌و ساواك مایەوە، چونكە رژیم پێیوابوو كە مێژوو لەگەڵ ئەواندا لەگۆڕ دەنێت‌و ئەم زستانە ،بێ بەهارە» .ئەم بزوتنەوە مێژووییە لەسەر روناكبیرانی كورد كاریگەریی دانا‌و شۆكەی كردن .پێشڕەوان‌و خەباتكارانی كورد هەركامەیان بەشێوەی جیاجیا، كاردانەوە‌و هەڵوێستی خۆیان بەشێوەی نهێنی‌و لەچوارچێوەی شیعر‌و پەخشان هێنایە سەركاغەز‌و ئەم بەرهەمانە لە كۆڕ‌و
ئەگەر كاك فوئاد‌و كاك حسەین لە وەفدی نوێنەرایەتی خەڵكی كورد كە دەركەوتەی ئیرادەی خەڵكی كوردبوو ،حوزوریان ببوایە، ئێعتباری كۆمەاڵیەتی، ئۆتۆریتە‌و قورسایی سیاسی كۆمەڵە زیاتر دەبوو
راپۆرت
ژمار‌ه ( )65ساڵی شه‌شه‌م2013/2/25 ، dwaroj@komala.net
وتووێژەكانی قەزاقستان هەوڵێكی دیكە بۆ راگرتنی چاالكی ئەتۆمی ئێران فیروز مامۆیی لە سەروبەندی وتووێژەكانی ئێران و گرووپی ،1+5ڕاپۆرتی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی باس لە دانانی سانترفیوژی نوێ لە وزەخانەی ئەتۆمی نەتەنز دەكات. هەواڵنێری رۆیتیرز رۆژی پێنجشەممەی رابردوو چەندین بەش لە راپۆرتێكی نهێنی ئاژانسی نێودەوڵەتی وەزی ئەتۆمی باڵوكردەوە كە بەپێی راپۆرتەكە ،كۆماری ئیسالمی لە حاڵی دانانی سانترفیوژی پێشكەوتوو لە دامەزراوەی پیتاندنی ئۆرانیۆمی نەتەنزدایە .قۆناغی دیكەی وتووێژەكانی ئێران و واڵتانی 5زێدە یەك، بڕارە پاش ڕاگیانێكی درێژماوە ،هەفتەی داهاتوو ڕۆژی 8ی ڕەشەممە بەرانبەر بە 26ی فێبریە لە واڵتی قەزاقستان بەڕێوە بچێ 3 .خولی پێشووی وتووێژەكان لە ئێستانبوول ،بەغدا و مسكۆ بەڕێوە چوو كە ،لە ڕوانگەی هەر دوو الیەن ،هیچ ئاكامێكی نەبوو. ئاژانس لەم ڕاپۆرتەدا ڕایگەیاندووە كە، 180سانترفیوژی ناسراو بە «ئای ئاڕ_ 2 ئێم» و محافزە خاڵییەكانی سانترفیوژ لە دامەزراوەی نەتەنز جێگیر كراوە .بە پێی ئەم ڕاپۆرتە ،ئەگەر ئەم كەرەستانە بتوانن كار بكەن ،ئێران دەتوانێت بە ڕادەیەكی بەرچاو پاشەكەوتی ئۆرانیۆمی خۆی پەرە پێ بدات .ئەم ڕاپۆرتە هەروەها دەڵێ، ئێران پاشەكەوتی ئۆرانیۆمی پیتێندراوی لەسەدا 20خۆی بە 167كیلۆ گەیاندووە. ئەم ڕاپۆرتە لە درێژەدا باس لەوە دەكات كە ،ئێران لە مانگی سەرماوەزی ئەمساڵ گۆڕینی ئۆرانیۆمی پیتێندراو بە ڕادەی زۆر ،بۆ سووتەمەنی ناوەكی دەست پێ كردووەتەوەو لەو كاتەوە تا ئێستا 28كیلیۆ و 300گرەم لەم ئۆرانیۆمەی بەم مەبەستە بە كردووەتە سووتەمەنی .هەروەها باس لەوە كراوە كە ،ئێران چاالكیەكی بەرباڵوی لە پایەگای نیزامی پارچین ئەنجام داوە.
ئاژانس لەسەر ئەو بڕوایەدایە كە ،ئێران لەم پایەگادا ،توێژینەوە لەسەر تەقینەوەی پەیوەنیدار بە چەكی ئەتۆمی ئەندام داوەو ئێستا سەرقاڵ خاوێن كردنەوەی ئەم ناوەندەیە .لەالیەكی ترەوە سەرۆكی رێكخراوی وزەی ئەتۆمی ئێران لەكاردانەوە بە وردەكاریی راپۆرتی نهێنی ئاژانس دەڵت ژمارەی سانتریفیوژە پێشكەوتووەكانی ئێران زۆر زیاتر لە 180ماشینە ،ناوبراو هەروەها داخستنی راكتۆری ئەتۆمی بۆشێهری رەتكردەوە .فەریدون عەباسی لەوتەیەكدا رەخنەی لە راپۆرتەكەی ئاژانس گرت‌و وتی باڵوكردنەوەی ئەم راپۆرتە لەهەواڵنێری رۆیترز ،بەهۆی نائەمن بوونی دەزگا زانیاریی‌و ئەمنییەتییەكانی ئاژانسە .باڵوكردنەوەی ئەم راپۆرتەی ئاژانس‌و كاردانەوەكانی لەكاتێكدایە كە بڕیار سبەینێ سێشەممە 8ی رەشەممە خولێكی دیكە لە گفتوگۆ ئەتۆمییەكان لەنێوان ئێران گروپی 5+1لە واڵتی قەزاقستان بەڕێوە بچێت ،باڵوكردنەوەی ئەم راپۆرتەش دەتوانێت كاریگەریی لەسەر ئەو وتووێژانە بێت .سێ خولی پێشووی وتووێژەكان لە ئیستانبول ،بەغدا‌و مۆسكۆ سەبارەت بە چارەسەری قەیرانی ئەتۆمی ئێران بێ ئەنجام بووە .تاران لەسااڵنی وزه‌خانه‌ی ئه‌تۆمی بوشێهر رابردودا سەبارەت بە باڵوبوونەوەی راپۆرتە نهینییەكانی ئاژانسی ئەتۆمی لەسەر پێویستی برق راكتۆرەكانی رۆشن دەكەن‌و چاالكی ناوكی ئێران ناڕەزایی دەربڕیوە‌و كاتێك پیویستیان پێی نەبوو خۆیان تەنانەت وتویەتی تیرۆری زانا ئەتۆمییەكانی دەیكوژێننەوە. ئێران بەپێی دزەكردنی زانیارییەكانی لەالیەكی ترەوە رێكخراوی وزەی ئەتۆمی ئاژانس جێبەجێكراوە .فەریدون عەباسی ،ئێران باس لەدۆزینەوەی 16شوێنی نوێ سەرۆكی ئێستا رێكخراوی وزەی ئەتۆمی بۆ دامەزراندنی وزەخانەی ئەتۆمی لەئێران ئێران یەكێك لەو كەسانەیە كە بەپێی دەكات‌و دەڵێت ئەم پالنە بە ئاراستەی راگەیاندنەكانی ئێران ئامانج تیرۆری بەرنامەی درێژماوەی كۆماری ئیسالمی بۆ شكست خواردبووە .عەباسی هەروەها بەرهەمهێنانی برق لە رێگەی وزەخانەی ئەو راپۆرتانە رەتدەكاتەوە كە باس ناوكییە .بەپێی راپۆرتەكان رێكخراوی لەكوژانەوەی وزەخانەی ناوكی بوشێهر وزەی ئەتۆمی ئێران پاش چەندین مانگ دەكات‌و دەوڵێت لەكاتی كەوتنەكاری ئەم توێژینەوە 16جێگەی دیكە لە كەنارەكانی وزەخانەیە لەساڵی 90بەردەوام وزەی برق دەریای خەزەر ،كەنداو ،دەریای عومان، لەم وزەخانەیە بەرهەم هاتووە‌و بەپێی خوزستان‌و باكوری ئێران لەبەرچاو
گیراوە بۆ دامەزراندنی وزەخانەی نوێ. هەوڵی ئێران بۆ دروستكردنی وزەخانەی نوێی ئەتۆمی لەكاتێكدایە كە خستنەڕێی وزەخانەی بوشێهر كە 38ساڵ لەوەپێش دەست بەدروستكردنی كراوە ،تائێستا كێشەو گرفتی هەیە‌و بەپێی راپۆرتێكی هەواڵنێری ئینترفاكسی روسی ،لەئێستا ئەم وزەخانەیە بەهۆی لەكاركەوتنی توربین ژنراتۆر كارەكانی راگیراوە. هەوڵەكانی شەش هێزی گەورەی جیهان لەوتووێژە ئەتۆمییەكان بۆ رازی كردنی ئێرانە تا پرۆسەی پیتاندنی %20ی ئۆرانیۆم رابگرێت ،هەروەها داواكارن ئێران دامەزراوەی فۆردو دابخات‌و هەموو
9
پاشكەوتی ئۆرانیۆمەكەی بۆ دەرەوەی واڵت بگوازێتەوە .لەبەرامبەردا ئێران بە ئاماژە بە ئاشتی خوازانە بوونی چاالكییە ئەتۆمییەكەی ،خوازیاری هەڵوەشاندنەوەی ئابلۆقەكان‌و بەرەسمی ناسینی مافی پیتاندنی ئۆرانیۆمە .ئابلۆقكانی رۆژئاوا دژی ئێران بەهۆی قەیرانی ناوكی ،لەچەند مانگی رابردوودا زیاتر پەرەی سەندووە‌و ئابوریی ئێران توشی قەیران‌و تەنگەژەی زیاتر كردوە .هەر ئەم بابەتش هیوای دانوستان‌و سازش لەخولی نوێی گفتوگۆ ئەتۆمییەكان لە فكری بەرپرسانی رۆژئاوایی بەهێز دەكات.
یادێك ل ه فروغی فه‌رۆخزاد
12ی فوری ه به‌رانبه‌ر له گه‌ڵ 24ی رێبه‌ندان ساڵرۆژی مه‌رگی شاعێرێكی ب ه توانای ئێرانه .كه‌سێك ك ه بوێران ه ل ه ده‌رد و ئازاره‌كانی ژنان قسه‌ی ده‌كرد و خۆشه‌ویستی ل ه روانگه‌یه‌كی ژنانه‌و‌ه
پێناس ه ده‌كرد و شێعری بۆ ده‌وت ،ئهوه جگ ه ل ه فروغ فه‌روخزاد هیچ كه‌سێكی دیك ه نییه. فروغ ساڵی 1313ل ه گه‌ره‌كی ئه‌میریه‌ی شاری تاران چاوی ب ه ژیان هه‌ڵێنا ،ساڵی
1330ی هه‌تاوی ل ه ته‌مه‌نی 16ساڵیدا ل ه گه‌ڵ په‌رویز شاپور كه كوڕی پووری بوو هاوسه‌رگیری كرد .ك ه ل ه ساڵی 1324 له یه‌ك جیابوونهوه ،به‌رهه‌می ئه‌م ژیان ه هاوبه‌ش ه كورێك بوو ب ه ناوی كامیار.
فروغ پێش ل ه چوونه ناو ژیانی هاوبه‌ش ل ه گه‌ڵ په‌رویز زۆر شه‌یدا و عاشقی یه‌ك بوون و ب ه ده‌یان نامه‌یان له‌م په‌یوه‌نده‌دا ئاڵوگۆڕ كردووه .كه دوای مه‌رگی فروغ ئه‌م نامان ه له الیه‌ن كامیاره‌و‌ه باڵو بووه. دوای جیابوونهوه و بۆ دووری گرتن له‌و ژیانه داخراوه‌و قسه‌ی خه‌ڵك ،بۆ ئوروپا سه‌فه‌ری كرد و هه‌وڵیدا تا ل ه گه‌ڵ فه‌رهه‌نگی واڵتانی رۆژئاوایی ئاشنا بێت، زۆر زوو زمانی ئیتالیایی ،فه‌رانسه و ئاڵمانی فێر بوو .ئه‌م سه‌فه‌ر‌ه بووه هۆی زیاتر ئاشنا كردنی فروغ ل ه گه‌ڵ كلتوری هونه‌ری و ئه‌ده‌بی ل ه ئوروپا و به‌ستێنی بۆ گۆرانكاری فیكری له‌ودا پێكهێنا. ئاشنا بوونی له گه‌ڵ ئیبراهیم گولستان نووسه‌ر و ده‌رهێنه‌ری ناسراوی ئێرانی و هاوكاریی كردنی ،بووه هۆی ئه‌وه‌ی وه‌رچه‌رخانێك ل ه بیركردنه‌وه‌ی ئه‌ودا. ساڵی 1337چوونه ناو كاری سینه‌ما و چوار ساڵ دواتر فیلمی "خانه سیاه" ی به‌رهه‌م هێنا. فروغ چه‌ندین به‌رهه‌می گرنگی شیعری باڵو كردهوه ك ه هه‌ر كامه‌ی توانی سه‌رنجی هه‌مووان رابكێشێت و زۆر بوێرانه زمان و شێوازی تایبه‌تی ب ه ی 1957 خۆی ل ه شێعر هه‌بوو .له ساڵ ی فروغ دیوانه شیعرێكی له ژێر ناو "دیوار" باڵو كردهوه .دیوان ه شیعرێك ك ه ئه‌گه‌ر چی له بواری ناوه‌ڕۆكه‌و‌ه ی شیعری "به‌ندكراو(ئه‌سیر)" هه‌ر درێژه بوو به‌اڵم هیمایه‌ك بوو ل ه پیشكه‌وتنی
فروغ له بواری شیعردا وده‌س خستنی ئه‌زموونی نوێ":ل ه "ئه‌سیر" من ته‌نیا ی ده‌ره‌وه‌م باس ب ه زمانی ساده جیهان ی "ئیمان بێنین ده‌كرد .فروغ ب ه كتێب ی وه‌رزێكی سارد" -ك ه به سه‌ره‌تا ی باڵو بوه‌وه -توانی به‌م دوای مردن ی ی سه‌رنجی شاعیر‌ه بلیمه‌ته‌كان كاره ی راكێشێت"، ئه‌و سه‌رده‌م ه بۆ الی خۆ ی ی دیكه شیعره‌كانی فروغ تام و چێژێك ی هه‌یه و زۆر كه‌س پێیان وای ه له ئاست ی ی دا یه‌ك ل ه كه‌له شاعیره‌كان جیهان ئه‌م سه‌رده‌مه‌یه. فروغ وه‌ك شاعێرێكی ژن له گۆره‌پانی شیعری هاوچه‌رخدا جێگ ه و پێگه‌یه‌كی تایبه‌تی بۆ خۆی ده‌ستبه‌ر كرد ك ه هه‌نووكه‌ش دوای تێپه‌ڕبوونی چه‌ند ساڵ ل ه مه‌رگی هێشتا قسه‌ی یه‌كه‌م ده‌كات و ب ه دڵنیاییهوه ده‌توانین بڵێن ك ه هیچ كه‌س نه‌یتوانیو‌ه جێگای پڕ كاته‌وه. ئه‌و به روانینێكی ئه‌مرۆیی مه‌سه‌له‌كانی لێكده‌دایه‌وه‌و هه‌وڵیده‌دا تا له كۆمه‌ڵگای پیاوساالری كێشه و ئازاره‌كانی ژنان بخاته روو .ئه‌و پێشه‌نگ بوو ل ه بواری ژنان ه نووسین و ژنان ه بیركردنه‌وه. هه‌ر بۆیه ناكرێت ته‌نیا وه‌ك شاعێرێك سه‌یری بكه‌ین به‌ڵكوو فێمنیستێكی ب ه ته‌واو مانا بوو. ب ه داخه‌وه ئه‌م شاعیر‌ه بلیمه‌ت ه ل ه 24ی رێبه‌ندانی ساڵی 1345ی هه‌تاوی تووشی رووداوی ماشین ده‌بێت و گیانی له ده‌ست ده‌دا.
8
ژمار‌ه ( )65ساڵی شه‌شه‌م2013/2/25 ، dwaroj@komala.net
سیاسی
كوردستان‌و هەڵبژاردنی داهاتوو لە ئێران پەرویز رەحیمزادە 11هەمین خولی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماری لە ئێران بەڕێوەیە‌و هەر لەئێستاوە مشتومڕ‌و ملمالنێی باڵەكانی ناو رژیم بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەكانی كۆماری ئیسالمی دەستپی پێكردوە‌و كەسایەتییە دیارەكانی رژیم بۆ بەرژەوەندی شەخسی‌و راگرتنی نیزام سەنگەریان لەیەك گرتووە .بێجگە لەوانە ئەوەی مەبەستی ئەم نوسینەیە بەشداری خەڵكی ئێران لە هەڵبژاردنەكانی داهاتووی ئێرانە، ئاوڕدانەو‌و هەروەها هەڵوەستەیەكە لەسەر بەشداری خەڵك بەتایبەتی خەڵكی كوردستان لەهەڵبژاردنەكانی رژیم .لەماوەی سێ دەیە دەسەاڵتی بەڕێوەچوونی ئیسالمی‌و كۆماری چەندین شانۆگەری بەناوهەڵبژاردنەكان لەخولەجیاجیاكاندا رێژەی بەشداری خەڵك جیاوازبووە ،بەاڵم ئەم مەسەلە لە هەموو ناوچەكانی ئێران وەك یەك نیە‌و پێویستە راوەستانێكی زیاترمان لەسەر كوردستان‌و هۆكاری رێژەی كەمی خەڵكی كوردستان‌و بەشداریی نەكردنیان لە هەڵبژاردنەكان بخەینە بەر باس .بۆیە لەم كات‌و ساتە هەستیارەدا كە بڕیارە خولی 11هەمی هەڵبژاردنی سەرۆككۆماریی لە ئێران لە مانگی جۆزەردانی ساڵی داهاتوو واتە 1392بەڕێوەبچێت ،كۆمەڵێك گۆڕانكاریی لە ئاستی جیهان ،ناوچەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‌و هەروەها ئێران هاتوەتە ئاراوە‌و بێگومان ئەو روداوو ئاڵوگۆڕانە كاریگەریی راستەوخۆی لەسەر بەهێزكردنی بزوتنەوەی خەڵك لە ئێران دادەنێت .یان باشتر وایە بڵێین ئەوە خەڵكی ئێرانن كە دەتوانن بە خوێندنەوەی رووداوەكان چارەنووسی خۆیان دیاری بكەن‌و بێنە مەیدانی ملمالنێیەكی واقیعی بۆ ئەوەی خۆیان لەدەست سەرجەمی ئەو كێشەو نەهامەتیانەی زیاتر لە سێ دەیەیە بەرۆكیانی گرتووە رزگار بكەن .بەاڵم بە پێویستی دەزانم رۆڵی كوردستان‌و خەڵكی كورد لەم ئاڵوگۆڕانە زۆرتر بخەمە بەرچاو بۆ ئەوەی دۆخی كوردو بزوتنەوەكەی دۆخێكی تایبەتیە‌و هەركاتیش كە باس لە هەڵبژاردن‌و پرۆسەی دەنگدان لە ئێرانی ژێر دەسەاڵتی كۆماری ئیسالمی دەكرێت، ناوی كوردستان وەك یەكەم شوێن‌و پارێزگا دەردەكەوێت كە كەمترین رێژەی
بەشداریی لە سەرجەمی هەڵبژاردنەكان، لە كاتی هاتنەسەركاری كۆماری چ هەڵبژاردنەكانی مەجلیس‌و چ سەرۆك كۆماریی تا ئێستا بووە .بە پێی سەرجەمی ئەو ئامارە ناڕاستانەش كە لە كۆماری ئیسالمی لە بابەت بەشداری خەڵك لە ناوچە جۆراوجۆرەكان باڵو بوونەتەوە، تۆڕە كۆمەاڵیەتیەكانی سەر بە ئێران كە ئامارەكانی دوای هەڵبژاردن باڵودەكەنەوە، كوردستان بە شێوەی بەردەوام كەمترین رێژەی بەشداریی بووە .بۆ وێنە تەنانەت بە پێی ئامارە ناڕاستەكانی وەزارەتی ناوخۆی ئێران ،كوردستان‌و ئازەربایجانی رۆژهەاڵت لە هەڵبژاردنەكانی خولی هەشتەمی هەڵبژاردنی سەرۆككۆماریی كەمترین رێژەی بەشداریی‌و پارێزگای یەزد زۆرترین رێژەی بەشداریی بووە. لە هەڵبژاردنەكانی خولی نۆهەمی سەرۆك كۆماریی‌و لە قۆناغی دووهەمی هەڵبژاردنەكان ،كوردستان بە 37لەسەد بەشداریی كردووە‌و پارێزگای ئیالم بە 80لە سەد بەشداری هەڵبژاردنەكان بووە .پاشان لە هەڵبژاردنەكانی خولی دەیەمی سەرۆك كۆماریی ،دیسانەوە كوردستان بە 24لە سەد كەمترین رێژەی بەشداریی بووە .هەروەها لە هەڵبژاردنی نوێنەرانی مەجلیسی هەشتەم كە لە ساڵی 1386بەڕێوەچوو ،دوو پارێزگای تاران‌و كوردستان كەمترین بەشداریی‌و پارێزگای كۆهكیلوویی‌و بویرئەحمەد زۆرترین رێژەی بەشداریان بووە .وە لە دوایین هەڵبژاردن كە تایبەت بوو بە خولی نۆهەمی مەجلیسی شورای ئیسالمی رژیم لە 12ی رەشەمە 1390دیسانەوە كوردستان كەمترین رێژەی بەشداریی بووە .لە راستیدا ئەم مەسەلە خۆی لە خۆیدا دەخوازێت بۆ ئەوەی رامانێكی زیاتر لەسەر ئەم مەسەلە بكەین‌و هاوكاتیش ئەوە لێك بدەینەوە كە ئایا بەشداری نەكردنی خەڵك لە هەڵبژاردنەكان الیەنی نەرێنی بووە یان ئەرێنی؟ قازانجی بەشداریی نەكردن لە هەڵبژاردنەكان لە كوێ خۆی نیشاندەدات؟ ئەو دەسكەوتانەی بە هۆی بەشداریكردنی كەمی خەڵكی كوردستان بەدەست هاتوون كامانەن؟ كاتێك باس لە هەڵبژاردنی ئازاد‌و پرۆسەكەی دەكەین كە بە یەكێك لە پێوەرەكانی دێمۆكراسی دادەنرێت ،دەبێ لە سەرەتادا ئەو مافە بەرەسمی بناسرێت كە هەر شارۆمەندێكی دانیشتووی ئەو
واڵتە بە بێ ئەوەی لەمپەر یان ناوەندێك لە سەرەوە تەئیدی بكات ،بتوانێت خۆی بۆ بااڵترین پۆستەكانی بەڕێوەبەری بپاڵێوێت .كە ئەمەش لە خۆیدا پێویستیی بە كەش‌و هەوایەكی تەندروست‌و مەیدانێكی كراوەی تەبلیغاتیی‌و ئازاد هەیە بۆ ئەوەی كەس‌و كەسانی پاڵێوراو، بتوانن پرۆگرام‌و بەرنامەی خۆیان روو بە كۆمەڵگا رابگەیەنن .بەاڵم ئێمە لە ئێراندا نە هەڵبژاردنێكی ئازاد‌و تەندروستمان بینیوە ،نە مەجالی ئەوە بووە كە لە ژێر سێبەری كەشێكی دێموكراسیانە ،بتوانین نوێنەرانی راستەقینەی خۆمان پێشنیار بكەین .لەبەر ئەوەی كۆتایی خۆپااڵوتنی هەر كەسێكیش دەبێ لە چەندین فیلترەوە تێپەڕێت‌و بە پێی پێوەرە ئیسالمیەكان دادەڕژێت‌و دواتریش شورای نیگابان دیاریكەریی كۆتاییە .ئەگەرچی كۆماری ئیسالمی لە سەرەتا شەڕ‌و ئاژاوەی بەسەر خەڵكی كوردستان داسەپاند‌و نەهێشت پێكەوەژیانێكی ئاشتیخوازانە لە نێوان كوردو خۆیاندا پێكبێت ،بە خێراییش لەوە تێگەیشت كە كوردستان لە حاڵی رۆیشتن بەرەو سەقامگیریی‌و دێمۆكراسیە ،بۆیە هێرش‌و پەالماری هێناو ئەو مەیلە سیاسیە ئازادیخوازانەی كە دەیویست كۆمەڵگایەكی نوێ لەسەر بنەمای رێزگرتن لە مرۆڤایەتی ،عەداڵەتی كۆمەاڵیەتی ،دێمۆكراسی ،فرەچەشنی، ئازادی رادەبڕین ،بەرابەریی ژن‌و پیاو، سێكۆالریزم‌و دیاریكردنی چارەنووسی خۆی بنیات بنێت ،ئەمەی بە مەترسیەكی گەورە بۆ پەرەسەندی بیری ئازادیخوازانە‌و دێمۆكراسیخوازانە لە ئێران دەزانی .بۆیە هەوڵیدا ئەم دوا سەنگەرەی بەرگریی لە دەسكەوتەكانی جەماوەری ئازادیخوازی ئێران لەناو ببات .كاتێك هێرش‌و پەالماری بەرباڵو بۆ پاشەكشەكردن بە هێزە ئازادیخواز‌و عەداڵەتخوازەكان كۆتایی پێهات ،دەورەیەكی سەركوت‌و خەفەقانی سیاسیی لە كوردستان‌و ئێرانیش دەستیپێكرد‌و هەر جۆرە دەنگ هەڵبڕینێك بەرەو پەتی سێدارە بەڕێدەكرا .بەاڵم ئەو دەورانە لە راوەستان‌و خۆڕاگریی خەڵكی كوردستان بۆ بەرگریی لە دەسكەوتەكانی راپەڕین‌و هەوڵدان بۆ سەقامگیركردنی كە عەداڵەتخوازانە كۆمەڵگایەكی دەیویست چارەنووسی خۆی بە دەستی خۆی دیاریی بكات ،الپەڕەیەكی زێڕینی خەباتی خەڵكی كوردستانە‌و واڵمێك
بوو بۆ دیكتاتۆری تازە بەدەسەاڵت گەیشتوو لە ئێران كە تا ئێستاش ئەم واڵمە بەاڵم لە فۆرمێكی دیكەی خەباتیدا بەردەوامە .سەرەڕای ئەوەیكە لە ماوەی یەك دەیەی رابردوو كۆمەڵێك جم‌وجۆڵی رێفۆرمخوازانە لە ئێران وەڕێكەوت‌و هەندێ كەسایەتیی لە كوردستانیش بە هانایەوە رۆیشتن‌و دواتر تێكۆشان بۆ ئەوەی بتوانن خەڵكی كوردستان لە بزوتنەوە شۆڕشگێڕانەكەی دوور بخەنەوە‌و بیانخەنە سەر رەهێڵەی بیری ریفۆرمیستیانە ،بەاڵم ئەوە دووبارە جەماوەریی بەرینی خەڵكی كوردستان بوون كە بە پشت بەستن بە مێژووی خۆیان‌و بە رێژەیەكی كەم لە هەڵبژاردنەكانی پاش ئەوەش بەشداریەكی كەمتریان كردوو ئاواتەكانی لە مێژینەی خۆیان بەو دەستەو تاقمەوە گرێ نەدا. ئەمە خاڵێكی گرینگ‌و مێژووییە لە خەباتی خەڵكی كوردستان ،ئەویش سەرەڕای ئەوەی ماوەی زیاتر لە 30 ساڵە سەرجەمی دامو دەزگاكانی كۆماری ئیسالمی لە كوردستان بۆ سەركوتی ئەو خەڵكە رێكخراون‌و تەرخانكراون. بەاڵم سەرەڕای هەموو ئەو بەربەست‌و ئاستەنگانەی بەرۆكی خەڵكی گرتووە، رێژەیەكی كەم لە بەشداریی خەڵكی كورد لە پرۆسەی دەنگدان پەیامێكی گەورەی سیاسیە كە كۆماری ئیسالمیی ،ساڵهایە خۆی لێ گێل دەكات. فرەچەشنی‌و سەرەڕای كوردستان جۆراوجۆریی لە بواری بیركردنەوە‌و بوونی توێژگەلی جۆراوجۆری هەڵسووڕ لە هەناوی خۆیدا ،كۆمەڵێك خاڵی هاوبەشیان هەیە بۆ ئەوەی هەموویان لە دەوری یەك كۆدەكاتەوە‌و رێكیان دەخات‌و یەكدەنگ وەك هەمیشە نا بە بەشداری لە هەڵبژاردنە ساختەییەكانی كۆماری ئیسالمی دەدەنەوە. ئەگەر هەڵبژاردن لە ئێرانی ئێستا بۆ كۆماری ئیسالمی شانۆگەرییەكی میدیاییە‌و پڕوپاگەندەیەكە بۆ دەربازبوون لە قەیرانە ناوخۆیی‌و دەرەكیەكان ،بەاڵم بۆ خەڵكی كوردستان رۆژی ( نا ) وتنە بە كۆماری ئیسالمی ،رۆژی ناڕەوابوونی حكوومەتی داسەپاوی كۆماری ئیسالمی لە كوردستان‌و رۆژی بەڵێ وتنە بۆ كۆمەڵگایەكی ئازاد‌و بێ چەوسانەوە كە خەڵك بۆ خۆیان چارەنووسیان دیاری بكەن. ئەگەرچی لەم سەردەمەی ئێستا
كە كۆماری ئیسالمیی یەكێك لە قەیراناویترین رۆژەكانی تەمەنی خۆی ئامرازەكانی هەموو تێپەڕدەكات‌و سەركوت‌و بێدەنگكردنی جەماوەری خەڵكی كوردستانی وەگەڕ خستووە بۆ ئەوەی هیچ دەنگێكی نەیار‌و ناڕازیی بەرز نەبێتەوە ،بەاڵم بە دڵنیاییەوە لە داهاتوودا ئەو تەحریمە گەورەی خەڵكی كوردستان‌و ئەو بەشداریی نەكردنە بیرلێكراوو بە پرۆژەیە ،كە هەر لە سەرەتای شۆڕشی گەالنی ئێرانەوە دەستیپێكردووە ،دەبێتە دەستمایە‌و هەوێنی شكڵ گرتنی خێرای كۆمەڵگایەكی مۆدێرن‌و ئازاد كە ئەویش بێگومان رۆڵێكی كاریگەر دەبینێت لە خێرا بە ئەنجام گەیشتنی خەباتەكەیدا‌و نوێی سیستەمێكی دامەزراندنی بەڕێوەبەریی .ئەمە دەبێ شۆڕشێكی گەورە بێت كە سەرەڕای نەبوونی هیچ ئازادیەكی رادەربڕین ،نەبوونی حیزبی سیاسیی، دەسبەسەركردن‌و ئێعدام‌و راوەدوونانی چاالكانی سیاسیی‌و مەدەنی‌و نەبوونی هیچ پشتیوانیەكی دەرەكیی ،بەاڵم كۆماری ئیسالمی تا ئێستاش نەیتوانیوە تەنانەت لە هیچكام لە هەڵبژاردنەكان ئاستی بەشداریی خەڵكی كورد لە هەڵبژاردنەكان بباتە سەرەوە‌و ئەمەش سەرفەرازیەكی گەورەیە بۆ ئەو میللەتەی كە بڕیاری راوەستانی داوە .گوشاری ئابووریی لە رادەبەدەر ،دەسبەسەركردنی چاالكانی سیاسی‌و مەدەنی ،ئێعدامی تێكۆشەرانی سیاسیی ،بێكاركردنی الوان‌و دواكەوتوو راگرتنی كۆمەڵگای كوردستان لە بواری ئابووریی‌و ناچاركردنی بە پیالنی ،رۆیشتنی هێزی كاری ئەم میللەتە بۆ دەرەوەی سنوورەكانی خۆی ،نەیتوانیوە پێش بە هەستانی جەماوەری خەڵك بگرێت، هەر بەو جۆرەی كە لە 16ی گەالوێژی 1384و 22ی گواڵنی 1388جەماوەری خرۆشاوی خەڵكی كوردستان بۆ بەرگری‌و مەحكوومكردنی جینایەتەكانی كۆماری ئیسالمیی لە كوردستان یەكگرتووانە راپەڕین‌و مانیان گرت‌و بەمشێوە مێژووی نوێ خۆیان لەگەڵ كۆچی مێژوویی خەڵكی شاری مەریوان‌و نەورۆزی خوێناوی شاری سنەو موقاومەتی هەمەالیەنە‌و گشتیی لە كوردستان دژی هێرشی كۆماری ئیسالمیی لە یەك گرێدا‌و رێگەیان نەداوەوە نادەن پرۆژە‌و پیالنەكانی كۆماری ئیسالمیی، كار بكاتە سەر رەوتی بەرەوپێشچوونی بزوتنەوەی شۆڕشگێڕانە لە كوردستان.
خوێندن بەزمانی دایك سەرەتاییترین داخوازیی بزوتنەوەی رزگاریخوازیی عەتا ناسرسەقزی زمان وەك پێوەری سەرەكی شوناس‌و پرۆسەی دروستكردنی ناسنامەی هەر نەتەوەیەك دێتە ئەژمار .مرۆڤ پێش ئەوەی ئاگاداری بارودۆخی نەتەوەیی، رەگەزیی خۆی بێت بەشوناسی زمان دەگات .ساڵی 1999ی زایینی‌و 24ساڵ بەر لەئێستا رێكخراوی یۆنسكۆ سەر بەڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتوەكان رۆژی 21فێڤریەی وەك رۆژی جیهانی زمانی دایكی ناوزەدكرد .بەدوای ئەم بڕیارەش هەموو ساڵێك لەم رۆژەدا رێز لەزمانی دایك دەگیردرێت .رێكخراوی نەتەوە یەكگرتوەكانیش بۆ گرنگیدانی زیاتر بەم رۆژە ساڵی 2008ی وەك ساڵی زمانەكان راگەیاند .لەگەڵ ئەوەی لەزۆرێك لەواڵتانی جیهان بەتایبەت لەواڵتانی ئەوروپا گرنگی لە قەرەی گەنجینەی فەرهەنگی ئەو واڵتە ئێستاش لە الیەن بەرپرسانی وەزارەتی بەم دیاردەیە دراوە‌و منداڵ لەسەرەتای نەداوەو بەوەندەش نەوەستاون ،بەڵكوو پەرەوەردەی رژیم ئێران پشتگوێخراوە، خوێندن بەزمانی دایكی دەخوێنێت .بەاڵم بنەمای فەرهەنگ‌و رۆشنبیری گەالنی راستییەكی حاشا هەڵنەگرە كە دەبێت ی ئێرانیان وێران كردووە .كۆماری دەسەاڵتدارانی كۆماری ئیسالمی النیكەم لەئێرانی ژێر دەسەاڵتی كۆماری ئیسالمی بندەست خوێندن بەزمانی دایك لەناوەندەكانی ئیسالمی لە گەڵ بە دەسەاڵت گەیشتنی ،لەچوارچێوەی یاسای بنەڕەتی ئێران پەرەوەردە قەدەغەیە‌و هەموو شتێك پتر لە هەموو دیكتاتۆرەكان هەوڵی رێزی لێبگرن .لەدوو مادەی 15و 19ی بەزمانی فارسیە .واڵتی ئێران خاوەن سڕینەوەی زمانی نەتەوەكانی ئێرانی دا‌و یاسای بنەڕەتی ئێراندا ئاماژە بە خوێندن پێكهاتەیەكی نەتەوەیی ،ئەتنیكی ،زمانی ،ئەم دەسەاڵتە بەهێنانی ئایدیۆلۆژیای پان بەزمانی دایك كراوە ،بەاڵم ئەویش تەنیا لە كەلتووری‌‌و ئایینی جۆراوجۆرە‌و زۆرتر لە ئیسالمیزم كە لە بنەمادا دژایەتی لە گەڵ چوارچێوەی دروشمدا ماوتەوە .مندااڵنی واڵتانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست پێویستی هەر زمان‌و فەرهەنگێكی‌ترە ،بیرۆكەی غەیرە فارسی ئێرانی لە رۆژی یەكەمی بە گرنگیدانی پرسی فرەچەشنی زمان «امت واحد اسالمی« كردە گۆپاڵی خوێندنیانەوە لە زمانی‌زگماكی بێ بەرین‌و هەیە .دیكتاتۆرەكانی ئێران بە بیانووی سەركوتی فەرهەنگی بیرجیاوازی .ناچارن بە زمانی بێگانە دەرس بخوێنن. پاراستنی تەواوەتی خاكی ئێران خۆیان پەروەردە‌و خوێندن بەزمانی دایكی كە تا مندااڵنی كوردیش توشی هەمان گرفتن
و لەكۆماری ئیسالمیدا مافی ئەوەیان لێ زەوت كراوە بە زمانی دایكی بخوێنن. زمانی كوردی شێوازی ئاخافتنی گەلێكی پتر لە()40میلیۆن كەسە ،كە لە ئاستی نێونەتەوەییدا هیچ زمانێكی‌تر بەو ژمارە زۆرەوە نەكەوتۆتە بەر پەالماری لە ناو چوون .گوشاری بەرباڵوی داگیركەرانی كوردستان بۆ تێكدانی ئەم گەنجینە كەلتوورییە ،تراژیدیای نەتەوەیی كوردی قووڵتر كردۆتەوە. لەزۆرێك لەواڵتانی جیهان خوێندن بەزمانی دایك ئاسانكاری بۆكراوە ،بەاڵم كەم نین ئەو واڵتانەش كە چەندین نەتەوەی جۆراوجۆریان هەیە‌و سیستمی خوێندنیان تەنها لەسەر یەك زمان‌و ئەویش زمانی نەتەوەی بااڵدەست جێبەجێ دەكرێت كە ئەمەش بەتایبەت لەسااڵنی سەرەتایی خوێندن ،چەندین كێشەو گرفت لەرووی دەرونی‌و ئاستی فێربوون بۆ مندااڵنی نەتەوەكانی دیكە دروست دەكات ،هەروەها ئەوان بۆ تێگەیشتن لە تایبەتمەندییە زمانی‌و كلتورییەكانی بنەماڵەكانیان توشی كێشە دەكات .خوێندن بەزمانی دایكی بابەتێكە كە یارمەتی تێگەیشتن لە دۆخی مێژووی هەر نەتەوەیەك دەكات‌و بێبەشبوون لێی ،دەبێت هۆی گرفت‌و ناتەباییەكی فراوان .لەم رووەوە جەختكردنەوە لەسەر سیاسەتی خوێندن بە زمانی دایك‌و فەراهەم كردنی ئیمكانات ئەم جۆرە خوێندنە ئەركی هەر مرۆڤێكی
ئازاد‌و هەموو رێكخراوەكانی مافی مرۆڤە. بەاڵم لەئێرانی ژێر دەسەاڵتی كۆماری ئیسالمی ،خەڵكی كەمە نەتەوەكان نەك تەنها رێگەیان پێنادرێت بە زمانی دایكی بخوێنن ،بەڵكو لەزۆر رووەوە بە فەرمی‌و بە بڕیاری حكومەتی لەبەكارهێنانی زمانی دایكی رێگریی دەكرێت .لەزۆربەی ناوچە كوردنشینەكانی ئێران بەدەیان نمونە بووە كە بە بڕیاری كاربەدەستانی رژیم هەرجۆرە قسەكردنێك بەزمانی كوردی لەخوێندنگاكان قەدەغە كراوەو بەپێچەوانەوە قوتابیان‌و مامۆستایان سزا دراون .لەراستیدا لەكۆماری ئیسالمی هەروەك سەردەمی پاشایەتی خوێندن بەزمانی دایك بە تاوان دەژمێردرێت‌و لەگەڵ سەركوتی ئازادی بیروڕا‌و ستەمی كۆمەاڵیەتی‌و ئابوریی ،رێگریكردن لەخوێندن بەزمانی دایكی ستەمێكی دیكەیە كە لە نەتەوەكانی ژێردەست لەئێران دەكرێت. لەرۆژی جیهانی زمانی دایكی ،پێویستە هەموو چاالكانی مافەكانی مرۆڤ، دامەزراوە‌و نوسەران‌و روناكبیران، سیاسیەكان، مەدەنی‌و رێكخراوە تێبكۆشن لەسەر بنەما پەسەندكراوە جیهانیەكانی مافی مرۆڤن داخوازی گەالنی ئێران بۆ بەیاساییكردنی خوێندن بە زمانی دایك بە پراكتیك دەربێنن و ئەم خاڵە بكەنە یەكێك لەسەرەتاییترین داخوازییەكانی بزوتنەوەی رزگاریخوازی لەئێران.
ئه‌ندێشه دیكە دڵنیابوونەوەی نووسینەكانیەتی لە جیهانی كاردا‌و كار لە الی ئەو دەبێتە ڕێنما یان ڕۆشنسازی ناكۆكی كۆمەاڵیەتی‌و گۆڕانكارییەكانی ئاییندە. أ -لە ژێر سایەی سەرمایەدارییدا چاالكی كارو بەرهەم هێنان ،ڕەسەنی ئەو بەرهەمە دەشێوێنێ‌و لە ئەنجامدا بەرەو ناكۆكی كۆمەاڵیەتی‌و چینایەتی دەچێت‌و سەرئەنجام ئەم ناكۆكیە ئامرازی پێویست بۆ لە ناو چوونی سەرمایەداری‌و گەشەی كۆمەڵگای سۆسیالیستی ئافەرین دەكات. یان تایبەتی خاوەندارێتی ب- سەرمایەداری تەنها لە ئاوێتە بوونیدا لەگەاڵ كار ڕەوایی پەیدا دەكات .نەیاریی ماركس لەم زەمینەیەدا لەوە پەیدادەبێت كە بوونی واقیعی كاركردنی بە سوودی كاری بەكرێ ( كرێكار) لە جیابوونەوەی نێوان بەهای ئاڵوگۆڕ كردنی كااڵو ئاڵوگۆڕی كار بۆ هێنانەدی هەق دەست. لە بەرئەمە ،چەوسانەوە دەبێتە نەبوونی هاوتایی نێوان كارو هەق دەستی كار كە لە شێوازی پەیوەندی نێوان خاوەن كارو كرێكار یان كارمەند سەرهەڵدەدات. ح -ناسینەوەی چەوسانەوە تەنها لەو دیدگاو وێنایەوە شایانی تێگەیشتنە كە هەقدەستی كار بە تەواوی لەگەاڵ بەهای كارو بەرهەمی بە دەست هاتوو نایەكسان دەبێت .ماركس بڕوای بەوەیە لە كاتێكدا كە كار بەهای ئاڵوگۆڕی كااڵكان دیاری دەكات بەاڵم كڕین‌و فرۆشتنی خودی ئەو كارە لەگەاڵ هەقدەستدا یەكسان نی یە. بۆیە ئەوەی كە ئاڵوگۆڕ دەكرێت خودی كار نی یە ،بەڵكو هێزی كارە ،واتە چۆنیەتی‌و كات‌و هەلومەرجی كاركردنە. د -سەر ئەنجام ماركس لە سێ ئاستدا ئەم ناكۆكی‌و چەوسانەوەیە شیدەكاتەوە: یەكەم ،كار تەنها كااڵیەكی بێ گیان نی یە‌و بۆیە نابێت بخرێتە ئاستی ئەو پەیوەندییە سادەیەی ئاڵوگۆڕی كااڵیی‌و نزم بكرێتەوە. دووەم ،هەرگیز نرخی كار لەگەاڵ كرێی كاردا یەكسان نی یە‌و هەلومەرجی مرۆڤ لەم پرۆسەیەدا لە بەرچاو ناگیرێت ،بەڵكو ڕوانگەی قازانج‌و سوودە بۆ سەرمایەداری. سێ یەم ،مەیدانی مامەڵە كردن لەگەاڵ كرێ‌و مافی كاردا مەیدانی مرۆڤ نی یە، بەڵكو مەیدانی ئاڵوگۆڕی كااڵیی یە ،یان مەیدانی بازاڕە یان هەروەكو خۆی دەڵێت (( جێگای نهێنی بەرهەم هێنان))ە. ئەم شێوە نا ئاشكراو پەنهانە دەبێتە هۆی ئەوەی كە چەوسانەوە پرسێكی ( سروشتی)و ( ناچاری) نەبێت ،بەڵكو پرسێكی دروستكراوە لە ڕوانگەی سیاسەتی سوود پەرستی سەرمایەدارییەوە.
هاو ئاهەنگی میكانیكی‌و هاوئاهەنگی ئۆرگانیك لەبەرامبەر‌و دژی هەموو ئەو هەوڵ‌و تێورانەی كە دۆركایم بە كۆنەپەرست ناویان دەبات ،ئەو هاوئاهەنگی كۆمەاڵیەتی پێش سەردەمی پیشەسازی كە لە ئەزموون‌و بیركردنەوەی كەسەكان پەیدادەبن بە سەرەتای كار دەزانێ‌‌و دەیەوێت لەم فەرهەنگەدا تاكەكان لە ڕێگای هۆشیاریی گشتی ناو كۆمەڵگادا لەگەڵ یەك بن‌و لەگەڵ هەلومەرجی تاك گەرایی سەردەمی مۆدێرندا هاوئاهەنگی بكەن .هاوئاهەنگی ناو ژیان‌و ئەزموون‌و بیركردنەوەی نێوان تاكەكان ،كە بەشی هەرە زۆری توخمەكانی لەڕابردووی نەریتی‌و هەستی نزیكایەتی‌و سۆزداریی بەجێماون ،دۆركایم بە(هاوئاهەنگی میكانیكی) ناوی دەبات‌و ئەڵترناتیفكی بۆ باسدەكات كە بە(هاوئاهەنگی ئۆرگانیك) دەیناسێنێ.جۆری دووەمی هاوئاهەنگیی دڵخوازی دۆركایم كە تاك پەیڕەوی هاوچەرخ بەرهەمی هێناوە لەژێر ئااڵو سایەی دابەشكردنی كاردا بەرجەستە دەبێت .لەالی ئەو ڕەوشی پسپۆری یان (تایبەتمەندی)كارەكان دەبێتە هۆی زیادبوونی هاوئاهەنگی نەك كەمبوونەوەی هاوپشتی .چونكە هەموو ڕشتە‌و تایبەتمەندییەكان لەنیاز‌و پێداویستی‌و میكانیزمدا لەگەڵ یەك پەیوەندارن.ئەگەر چی دۆركایم بڕوای بەالیەنی نێگەتیف یان بێ بەهانەیی كۆمەاڵیەتی دابەشكردنی كار هەبوو ،بەاڵم پرۆسەكانی بەرهەم هێنان‌و دووبارە بەرهەم هێنانەوە پێویستی بەچەندین ئاست‌و پلەی هاوكاری‌و هاوئاهەنگی كۆمەاڵیەتیە .لەم زەمینەیەدا لەدژی دوو ڕەوش یان سیاسەت‌و پیادەكردنی هەلومەرجی نەخوازراوی دژی (پەیمانی كۆمەاڵیەتی) دەوەستێ، كە یەكەمیان بێ بەند‌و باری‌و ئانارشی سەرمایەدارییە‌و دووەم ،دابەشكردنی كاری ئیجباری‌و زۆرەملێ یە.
ژمار‌ه ( )65ساڵی شه‌شه‌م2013/2/25 ، dwaroj@komala.net
سێ پرسدا پەیدا دەبێت(سەرمایەداری ،زانستی ماف‌و ئازادی ،دیوان ساالری ( بیرۆكراسی) كە گەوهەر یان ناوەرۆكی ئەم چەمكانەش لەم ڕەوش‌و سازوكارانەدا پەیدا دەبن ( دنیایی بوون ،بەرپرسیاری‌و حساب كردن‌و گەشەی ئەخالقی دامەزراو لەسەر بنەمای ئامڕاز نەك ئامانج). بەمانای عەقاڵنیەت سەرهەڵدانی پاشەكشەو نەمانی دیدگاو شیكردنەوە خورافی‌و ئایینیەكان‌و هەڵوەشانەوەی هەموو ئەو باوەڕ‌و نهێنیانەی كە بە نەمانی ئەفسانە لەالیەن زانستەوە ئاكامی دەبێت.عەقاڵنیەت هەروەها بەو مانایەی كە كاری(عەقاڵنی) جێگای كاری( هەستیاری) یان (نەریتی) بگرێتەوە. دیدگاو شیكردنەوەكانی فیبەر دەربارەی دەسەاڵتی بیرۆكراسی ( كە هەرگیز بە شێوەی ڕەسمی ناوی نەهێناوە) لەناو پرسەكانی(ڕەوایی ،دەسەاڵت یان هەژموون ،و هەڵبژاردن)دا باسكراوە. پڕۆژەی دڵخوازی ئەو دەربارەی سیستەمی سەرمایەداری‌و چارەسەری عەقاڵنی بۆ پرسی كار لەم ڕێگایانەدا بەئەنجام دەگات:
بازاڕدا بە ئاكام‌و بەردەوامی دەچێت. هەرچەند كاركەر خەمی خۆی زیاتر تەرخان بكات بۆ كار دوورنمای نەخشاندنی مرۆڤانەی الوازتر دەبێت .لەبەرئەوەی كە كااڵو بەرهەمەكانیش بۆ مەبەستی بە دەستهێنانی هەرچی زیاتری قازانج دەخرێنە بازاڕەوە‌و بەرهەم دەهێنرێن، نەك بۆ وەاڵمدانەوە بە نیازەكانی مرۆڤ، بۆیە خودی سەرمایەدارانیش هەر بە هۆی سەرمایەدارییەوە لە خۆیان نامۆ‌و بێگانە دەبن .بەاڵم لە بەرئەوەی كە لەم ڕەوەندەدا سامان بەدەست دەهێنن ،سەر ئەنجام ناهۆشیار دەبن لەخۆنامۆبوون‌و بێگانەبوون. ب -لە خۆنامۆبوون لە دابەشكردنی كاری بەردەوامدا بەرەو زیادبوون دەچێت. ئەم پرسە ڕەوەندی بەرهەم هێنان بۆ پلە‌و پایەی پووچ‌و بێمانا‌و بە ئاشكرا ناپەیوەندیدار دابەش دەكات .ئەو كارانەی كە ئاڕاستەی گشتی كرێكار بەرامبەر هۆكارەكانی ئازادی‌و ڕزگاری‌و داهێنانی ئەو پێچەوانە دەكاتەوە‌و دەبێتە ئامرازێك كە كرێكار بە ((بێگاری)) سەیری دەكات. دەبێت ئەوە بزانین كە لەالی ماركس ئەم دەربارەی یاساكان دەستووروپووچیو بێ ماناییە وەكو ڕەهەندێكی رەفتارەكان. دانەبڕاو لە سەرمایەداری ئەژمار دەكرێت، پلەوپایەو شایستەیی بۆ تاك لەناوبەاڵم لە الی دۆركایم ئەم پووچی یە پۆستەكاندا نابێت لەسەر بنەمای دیاردەیەكی تایبەت‌و تێپەڕە كە وابەستەیە خاوەندارێتی ،بنەماڵەیی،بەڵكو دەبێت بە دابەشكردنی كاری ئاستەنگ سازەوە، لەسەر بنەمای هەڵبژاردن‌و گەشە‌و توانا‌و نەك وابەستە‌و تایبەت بە سەرمایەداری. زانین‌و كارایی بێت . ج -ئابووری بازاڕ‌و ئاڵوگۆڕی كااڵكان الیەنی كرێ یان هەقدەستی كارەكان سێهەمی لە خۆنامۆبوون پێكدەهێنێ. دەبێت تەواوی ماف‌و ژیان دابین بكات‌و چونكە ئەم دوو هۆكارە گروپە بەرهەم مافی خانەنشین‌و ئاسایشی كار بەیاسا هێنەكان دەكات بە نەیار‌و دوژمنی یەكتر، چارەسەر بێت. تاك لە بەرامبەر تاكی دیكەدا دادەنێ‌و چارەسەرەكان دەبێت لەهەردوو پەیوەندی كۆمەاڵیەتی نێوان كەسەكان تا ڕێگای(یاسا)و ( عەقاڵنیەتەوە) بەئاكام ئاستی كڕین‌و فرۆشتنی كااڵ ئابوورییەكان بگەن نەك لە ڕێگای سیاسەت ،دەسەاڵت‌و دەهێنێتە خوارەوە. مەزاجەوە. د -سەرەنجام‌و ئاستی كۆتایی ماركس هەموو نەیاری بەرامبەر ئەوە ڕۆشن دەكاتەوە دووبارە بوونەوەی ڕوخسارەكانی شێواندن‌و تەحریف كردنی بێ ئەندێشە‌و بیركردنەوە ،كە تایبەتمەندی ڕێكخراو یان پۆستە بیرۆكراسیەكان‌و كارە لە سەرمایەداریدا ،سنوور‌و جیاوازی چارەسەرەكانی دۆركایم بەتایبەتی بەرامبەر هەموو الیەنەكانی نێوان مرۆڤایەتی‌و ئاژەڵەكان ،لەگەاڵ -1تەنها بڕیارە كۆمەاڵیەتی‌و گشتی تەشریفاتی زۆر‌و رەسمی یان كۆنترۆڵی نابودكردنی ناوەڕۆكی داهێنەرانەی كارو بەرپرسان‌و لەالیەن یەكان یان بڕیارەكانی حكومەت‌و دەوڵەت دامودەزگاكان بەرهەم هێنان ،بریندار دەكات .لە ئاكامدا دەتوانێ شێوەی گونجاو یان هاوئاهەنگ بەڕێوبەرانەوە. ئەوشتانەی كە بۆ سوودی مرۆڤ دەخرێنە بۆ چارەسەری بێهودەیی‌و نایەكسانی لە -داكۆكی لە كەمدەستان‌و دەست كورتان ڕوو ،بە دەستی شێوازی بەرهەم هێنانی كارو ئابووریدا پەیدا بكات .ئەگەر چی لەناو پلە‌و پۆست‌و كارەكاندا بەپێی سەرمایەداری دەكرێنە ئەو كااڵیانەی كە دۆركایم دان دەنێت بەسۆسیالیست بوونی بنەمایەك كە فیبەر ناوی دەنێت ( كۆنتڕۆڵی مرۆڤ دەكەن .بەم بۆنەوە خۆی ،بەاڵم ڕێگا چارەی ماركس دەربارەی كار بەپێی یاسا) ،ئەمانەش لە ڕێگای ماركس لە ( ئایدیۆلۆژی ئەڵمانی) دا جەبری ئابووری‌و نەمانی سەرمایەداری هۆشیاری‌و زانیاری عەقاڵنی (بەهۆی دەڵێت: بەسنووردار دەزانێت .لەگەڵ ئەوەشدا دەسەاڵتەكانی سەرەوە یان بەرپرسیاری‌و (( مرۆڤ هەتا هاتووە نیاز‌و پێداویستی دیدگای ماركس بۆ چارەسەری كێشەكانی لێپرسینەوە). خۆی بەرهەم هێناوە .پاشان ئەم نیاز‌و هاوئاهەنگی - نەبوونی نایەكسانی‌و كۆنترۆڵ‌و خاوەندارێتی تاك یان پێداویستیانە بوونەتە كااڵو مرۆڤ هەمیشە كۆمەاڵیەتی ،لەالیەن حكومەتەوە پەسەند كەمینە بەشێوەی پێویست لەدژی ڕەوتی پێویستی پێیان دەبێت ،لە كاتێكدا مرۆڤ بەرهەم هێن‌و خولقێنەرە‌و كااڵ بەرهەم سێ یەم :دابەشكردنی كارو هاوكاری دەكات. كۆمەاڵیەتی بەرهەم هێنانی هاوئاهەنگە ، حكومەت دەبێت بێ ئاگاو بێ بۆیە دەبێت لە ڕێگای یاساو عەقاڵنیەتەوە -2 هێنراو‌و مەخلوقە ،بەاڵم خالق كڕنوش بۆ كۆمەاڵیەتی(ئەمیل دۆركایم) نووسین‌و ڕوانگەكانی كۆمەڵناسیی كار نەبێت لەبەرامبەر كێشەكانی ڕۆژانەی كۆمەڵ‌و هاوئاهەنگی بەرهەم بپارێزرێت. مەخلوق دەبات .لەم پرۆسەیەدا مرۆڤ بیروڕای فیبەر لەبەرامبەر پێویستی بە بەرهەم هێنانی شتێكی دیكە دۆركایم دەربارەی كار لەدابەشكردنی كارو خەڵك ،یان دەبێت رێكخراو ،كۆمپانیا‌و - دەبێت ،كە ئەویش بیرە .بەاڵم بیرەكانیش پرسی ئەو دەربارەی(ئانۆمی) یان بێ ئابوورییە پشكدارەكان شێوەی سەرەتایی كۆنترۆڵ‌و خاوەندارێتی تاك‌و كەمینە لە مرۆڤ جیادەبنەوە‌و دەبنە نیاز‌و بەڵگە‌و بەهانەیی ئەم سیستەمەوە دەست ڕێكخستن‌و هاوكاری كۆمەالیەتی بەدەست تەنها لە ڕەوشی تێكدانی عەقالنیەت‌و مەشروعیەت‌و بیرۆكراسیدایە ،نەك پێداویستی .مرۆڤ خالقە‌و بیر مەخلوقە ،پێدەكات .دیگای ئەو لەتێزی دوكتۆراكەیدا بهێنن. یاسایی كردنی نەخشی لەنەمانی ئەم پرسە . بەاڵم تەواوی كاروانی مرۆڤایەتی كڕنوشی دەربارەی پرسەكانی دابەشكردنی كارو -3 ڕێكخستنی نرخاندن‌و چەمكەكانی هاوكاری‌و هاوئاهەنگی‌و ئابووری‌و خالقە بۆ مەخلوق)). لە ئاكامدا دەڵێت دەبێت شۆڕش بكەین هاوپشتی كۆمەاڵیەتی لەسەردەمی گۆڕانی تەواوی دامو دەزگاكان .سەرئەنجام پێشنیارەكان: بەرامبەر مەخلوقەكان ( كااڵو بیرەكان) .خێرای كۆمەاڵیەتی‌و ئابووری دەرئەكەون .دامەزراوە كۆمەالیەتی‌و گشتی یەكانی -1ناسینی جیهانی كارو ڕەوشی مرۆڤی سەرئەنجام بیركردنەوەش دەبێتە كااڵو دۆركایم بڕوای بەوە بوو كۆمەڵگای ئابووریی( ئەخالقی‌و مرۆدۆست) لەگەڵ كاركەر یان بێكار ،دەتوانێ‌‌و دەبێت لە مرۆڤ سەربەخۆ‌و جیا دەبێت‌و مۆدێرنی پیشەسازی چاالكانە تاكەكان ڕەهەندی یاسایی كردندا دەبن بەیەك‌و ڕوانگەی مرۆڤ‌و مرۆڤبوون ،نەك دەبێتە هۆكار‌و زەمینەی لە خۆنامۆبوون بەرەو هاوپشتی كۆمەالیەتی دەبات‌و دابەشكردنی كاریش كە دەبێتە زەمینەی ڕەوشی (لەخۆ نامۆبوون)و (چەوسانەوە) یان كۆنتڕۆاڵ بە سەر مرۆڤدا ئەمەش لەڕێگای هەرچی زیاتری دابەشكردنی گەشە‌و پێشكەوتنی توانا‌و بەهرەكانی بكاتە سەرەتاو پێوەر بۆ لێكۆڵینەوەی ڕەهەندێكی دیكەی بێگانە بوونی مرۆڤە كارەوە لە تەنهایی‌و گۆشەگیری دووریان تاك (والت یان سەردەمی دڵخواز) پرسەكانی كارو بێكاری .واتا دەبێت تەنانەت لە بەرامبەر ئەو بیر‌و هزرانەشدا دەخاتەوە .لەالی ئەو تەنها هاوئاهەنگی لەبابەتی(المدینەالفاچلە)دەهێننە دی .لە سەرەتادا هەلومەرجی شایستە یان لە خۆی بەرهەمی هێناون .مرۆڤ بیری گشتی‌و ئەخالقی دەتوانێ هەلومەرجی مەدینەی فازیلەی دڵخوازی دۆركایم گونجاو بۆ سەرجەم مرۆڤەكان فەراهەم سەرمایەداری بەرهەم هێناوە ،بەاڵم پێویست بۆ ئازادیی تاك فەراهەم بكات‌و لەسەر بنەمای ریفۆرم بونیادنراوە نەك بكرێت پاشان بچینە ناو جیهانی كارو نەك تەنها كۆیلەكانی سەرمایەداری ،تاك گەرایی ئەخالقی نەك خودپەرستی شۆرش یان لەسەر بنەمای هاوئاهەنگی ئابووری‌و بازاڕەوە .مەبەست لەم گەرایی، بەڵكو خاوەنەكانی ئەو سەرمایەداریەشی دەروونی دەبێتە كلیلی گەشەی كۆمەڵ‌و نێوان(تاك جیاوازی)و دیدگایەش ئەوەیە كە دەوڵەتی مۆدێرن‌و كردۆتە كۆیلە یان وەكو ماركس دەڵێت ئەم كلیلەش لەناو دڵی دابەشكردنی هاوئاهەنگی كۆمەالیەتی‌و گشتی دێتەدی .لەناوشیاندا حكومەتی عێراق‌و هەرێمی دژایەتی كردنی نایەكسانی‌و كوردستان ژیانی گونجاو یان شایستە كردوونی بە كااڵ یان ( شت)و ( ئامڕاز) .كاردا پەنهان دەبێت .هەڵبەت ئەو -4 مرۆڤ ماركسیزمی بەرهەم هێنا ،بەاڵم كێشەكانی سیاسەت‌و ئابووری‌و مودارات نەبوونی دادی كۆمەالیەتی .ئەم بۆ مرۆڤەكان ،كە لەم سەردەمەدا بە مرۆڤ چەندین جار كڕنوشی بۆ ئەمەش كردنی سوود‌و قازانج لەالیەن سیستەم‌و ئاڵوگۆڕانە لەالی دۆركایم لەالیەن هێزو هاواڵتی ناو دەبرێن ،دەستەبەر بكات. برد‌و زۆرێك لە بیرمەندان‌و ڕەخنە گرانی دەسەالتی وەختەوە بە هەڕەشەی تەواو كارە سیایەكانەوە ناكرێت ،بەڵكو لەالیەن ئەمەش بەوە دەبێت كە چارەسەر ماركسیش بڕوایان وایە كە خودی ماركس‌و دەزانێ بەرامبەر یاساكانی ئەخالق‌و گەشەی دابەشكردنی كارو پێش چوونی یان سیاسەتەكانی بیمەی كۆمەاڵیەتی ماركسیەكانیش كڕنوشیان بۆ ئەو بەرهەم هاوكاری‌و خوێندنەوەی كۆمەالیەتی .توانا‌و بەهرە‌و فەرهەنگی تاكەكانەوە (سۆسیال)و دادپەروەری كۆمەاڵیەتی بكرێتە بەشێك لە پەیمانی كۆمەاڵیەتی وەسفی ئەو بۆ ئەم كێشانە بەبێ بەڵگە‌و دەبێت. هێنراوە برد. كە بەڵگە‌و سەرچاوە مۆدێرنەكان دابین بەهانە ناو دەنێت كە لەوێدا ئەخالق بەرەو شكست دەچێ‌‌و لەجێگای پلورالیزمی چوارەم( :ماكس فیبەر)و سەرمایەداری‌و بكەن‌و پاشان مامەڵە لەگەڵ ئەو ڕەوشەدا چەوساندنەوە لە كاردا بكرێت كە بە جیهانی كارو ئابووری‌و لە كارەكانی دوایینی ماركسدا‌و بە تایبەتی جیاوازی ،هەرج‌و مەرجی خۆپەرستی عەقاڵنیەت لە كتێبەكانی ( سەرمایە)دا ،لە پرسی حاكم دەبێت .لەگەڵ ئەمانەشدا ،دۆركایم (ماكس فیبەر) بڕوای وایە كە كۆمەڵگای بازاڕ ناسراون .نابێت مرۆڤەكان بخرێنە فەلسەفەوە بەرەو بواری ئابووری دەچێت ،بڕوای وایە ئەم ئاستەنگانە بۆ ئایندە هاوچەرخ یان مۆدێرن بە بەهێزی‌و گەشە‌و بەر ڕەحمەتی بازاڕی كارو پێداویستی واتە لە خۆنامۆبوونەوە بەرەو چەوسانەوە .كێشە كاتیەكانن كە دەبێت بە دوورنمای بنەمای عەقاڵنیەتی فەرهەنگی‌و ماتریالیەوە یە ئابوورییەكان ،بەڵكو دەبێت جیهانی ئەو پرسەی كە ماركسی الو‌و ماركسی پیر ئاوێتەكردنی تاك گەرایی‌و هاوئاهەنگیی گرێدراوە .بەاڵم مەبەستی ئەو لەزاراوەی كارو نیازە ئابوورییەكان بخرێنە خزمەتی ( عەقاڵنیەت) چی یە ؟ عەقاڵنیەت لەالی مرۆڤەوە. پەیوەندار دەكات لە الیەك هێرشەكانی كۆمەاڵیەتی چارەسەربكرێن. فیبەر لە بەرجەستەبوون‌و پێشكەوتنی -2گێڕانەوەی هەست‌و ڕەوشی ئەوە لە دژی سەرمایەداری‌و لە الیەكی
11
خاوەندارێتی بۆ مرۆڤی كاركەر یان ئەوانەی كە خاوەندارنین‌و تەنها هێزی كاری بازوو یان بیریان دەفرۆشن .ئەو مرۆڤانەی كە خاوەندارنین‌و ناچارن یان لە ڕاستیدا سەرمایەداری ناچاری كردوون كە هێزی كار بفرۆشن ،هەمیشە لە دوو ڕەوشی لە خۆنامۆبوون‌و چەوسانەوەدا ژیان بە سەردەبەن .گێڕانەوەی هەستی خاوەندارێتی دەبێتە سەرەتای بیركردنەوەی مرۆڤانە بۆ ئەوەی ئەو هاوواڵتیانە خۆیان بە بەشێك لە دەوڵەت‌و سەردەمی مۆدێرن بزانن .ئەمەش بەوە دەبێت كە سەرەتا بەش یان پشكیان هەبێت لە دەرامەتی نیشتمانی‌و ئەو دابەشكردنەش چاكتروایە بە یەكسانی بێت .مەبەست لەمەش ئەوەیە كە ئەم شكە لە سامانی گشتی نیشتمانی تەرخان بكرێت بۆ هاوواڵتی نەك بۆ پلە‌و پایەی كارو دابەشكردنی كار .ئەگەر هاوواڵتیان بەم شێوە یەكسانە بەشی خۆیان لە سامانی نیشتمانی ( سەرەڕای كرێ‌و مانگانەی كارەكەیان) وەربگرن ،بێگومان دیسان شاد دەبنەوە بە هەلومەرجی ڕاستینەی مرۆڤ بوون‌و خۆشی بینین لە هەستی خاوەندارێتی لە سامانی نیشتمان. یاساو ڕێسای بیمەكانی كۆمەاڵیەتی، نیشتەجێ خوێندن، تەندروستی، بوون ،ژیانی سۆزداری‌و هاوسەرێتی...و پاشان بوونی خزمەت گوزاری شایستەو سیستەمی كارگە‌و پرۆژە پشكدارەكان دەبنە ئەو سەرەتاو بنەمایانەی كە مافی خاوەندارێتی دەگرێننەوە بۆ ئەو مرۆڤانەی كە ئەو مافەیان لێسەندراوەتەوە. -3هێنانەدی بنەمای هاوكاری كۆمەاڵیەتی‌و ئۆرگانێك‌و فراوانتر كردنی هاوكاری نەریتی نێوان خەڵك ،كە لە سەر بنەمای نزیكایەتی‌و سۆزداری دامەزراوە ،بۆ هاوكاری‌و هاوپشتی ئۆرگانێك‌و مۆدێرن لە ڕێگای سەندیكاو ڕێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی‌و كۆمپانیا پشكدارەكانەوە دەبنە سەرەتاو بنەمای گرنگ‌و كاریگەر بۆ ژیانی كۆمەاڵیەتی. بێگومان ئەم سەرەتایەش بە مانای نادیدە گرتنی هەلومەرجی جیاوازی‌و تاكگەرایی مۆدێرن نی یە ،بەڵكو مەبەست لەوەیە كەپلورالیزمی كۆمەاڵیەتی بەرەو ئاشتی‌و هاوكاری كۆمەاڵیەتی ببرێت .ئەم بنەما هاوكارە ئۆرگانیكە دەبێتە هێزو توانای خەڵك بۆ چارەسەری نەیاری‌و ناكۆكی ئابووری كە ئابووری بازاڕی سەرمایەداری یان قازانج پەرستی خاوەندارێتی تایبەتی دروستی كردون .هێنانەدی ئاشتی كۆمەاڵیەتی لە ڕێگای ئەم سەرەتایانەوە دەبێتە ئاكامێكی باشترو مرۆڤانەتر بۆ هاوواڵتیانی ئەم سەردەمە .ئەم كۆنتڕۆڵی كۆمەاڵیەتی ناسراوە ،نزیكایەتی زۆری دەبێت لەگەاڵ بنەمای ڕای گشتی‌و دەسەاڵتی چوارەم لە دیموكراسیدا كە خاوەنی شكۆی ڕاگەیاندن‌و فەرهەنگە. هەروەها ڕێگاكانی چارەسەری ڕیفۆرم خوازی ناسیاسی ،بەاڵم كۆمەاڵیەتی, لە ناو خەڵكدا بە هێز دەكات‌و دەبێتە سەرەتای هێنانەدی بزاڤێكی كۆمەاڵیەتی نوێ كە پەیامەكەی ریفۆرم ،ئازادی‌و یەكسانی‌و دادپەروەرییە. -4دەستور ویاسای عەقاڵنی‌و دیموكراتی كە لەالیەن دەوڵەت‌و حكومەتەوە ساز دەكرێن ،دەتوانن ئەو بنەمایانەی تێدا بێت كە چارەسەری جیهانی كارو بێكاری بكات لە بەرژەوەندی مرۆڤی كاركەرو لە بەرژەوەندی گشتی‌و پەیمانی كۆمەاڵیەتی .سەرەتای ئەم چارە سەرەش بە ( یاسای كاری دیموكراتیك) دەست پێدەكات‌و پاشان لە یاسای خزمەتی مەدەنی‌و گشتیدا بە ئاكام دەگات. بێگومان هەروەكو هەمووان دەزانین كە پێوەرەكانی جیهانی بۆ یاسای كار دەبێت ئەم بنەما گرنگانەی تێدابێت: مافی هەبوونی كار یان بیمەی بێكاری بۆ هەموو كەسێكی ئامادە بەكار یان سەروو ( ) 18یان ()16سااڵ .مافی خاوەندارێتی لە سامانی واڵت ،ڕەچاوكردنی یاسا یان هەلومەرجی دیموكراتیك لە نێوان هەردوو الیەنی كاردا (خاوەن كارو كاركەر )، دادگای كارو لێپرسینەوەی یاسایی ،مافی سەندیكاو ڕێكخراوبوون‌و خۆپیشاندان.. ئەم پێشنیارانە دەكرێت وەكو پەیمانێكی كۆمەاڵیەتی بۆ جیهانی كار تەماشا بكرێت یان وەكو بنەمایاسایی یەكان بۆ ڕێكخستنی پرسی كارو بێكاری مامەڵەی لەگەاڵ بكرێت‌و منیش پێم خۆشە ناوی بنێم ( دەستووری كار ).
10
ژمار‌ه ( )65ساڵی شه‌شه‌م2013/2/25 ، dwaroj@komala.net
ئه‌ندێشه
كار لەنێوان چەوسانەوەی چینایەتی هاوكاری كۆمەاڵیەتی‌و چارەسەری عەقاڵنیدا ئەكرەمی میهرداد پێشەكی... ڕوانین لە كارو (بێكاری) لە ڕوانگەی مرۆڤ‌و مرۆڤبوونەوە یەكێكە لە پرسە گرنگەكانی كۆمەاڵیەتی ،ئابووری ، سیاسی‌و فەرهەنگی.واتا دەبێت ،یان هەندێك بڕوایان وایە‌و لە ناویاندا منیش ، لەو ڕوانگەیەوە سەیری كار بكەین‌و مامەڵە لەگەڵ ئەو جیهانەدا بكەین كە بەشێكی گرنگە لە ئازادی‌و سەربەخۆیی مرۆڤ ،یان دەبێت نیاز‌و پێداویستی یەكانی مرۆڤ بكەینە بنەڕەت‌و پاشان پرسەكانی ئابووری‌و سیاسی‌و زانستی لەو خزمەتەدا بەكار بێن. ئەم نووسینە هەوڵدەدات كە ڕوانگەی كۆمەڵناسی بكاتە سەرەتای هەوڵدان بۆ شرۆڤەكردنی جیهانی كارو پاشان دەیەوێت لە ڕوانگەكانی ئابووری‌و سیاسی‌و فەلسەفیدا بەهاو نرخە شایستەكان بۆ ئازادی‌و سەربەخۆیی‌و سەروەری مرۆڤ ئەفراندن بكات. هەڵبژاردنی ئەم ناونیشانەش پەیوەندی بەهێز‌و چارەنووس سازی بە ئیستای كۆمەڵگای كوردستانی‌و ئەو كۆمەڵگایانەوە هەیە كە لەم سێ ڕێگایەی نێوان ( چەوسانەوەی چینایەتی‌و هاوكاری كۆمەاڵیەتی‌و چارەسەری عەقاڵنی )دا دەژین .ئەم نووسینە هۆشیارانە دەزانێت كە كۆمەڵگای كوردستان ئێستا لەم هەلومەرجەدا دەژی‌و هەربۆیە دەیەوێت ئەو پرسانە بخاتە ڕوو.و هەروەها مەبەست لەوەشە كە لە ناسینی هەلومەرجی دامەزراو لەسەر بنەمای ئەخالق یان نیاز‌و ڕاستەقینەدا ڕێگای مرۆڤانە‌و بە پێی پێویستی‌و خزمایەتی گۆڕا بۆ ئابووریی پێوەرەكانی ئێستای دنیای مۆدێرن كە دامەزراو لەسەر بنەمای بازاڕ .ئەمەش بەو گونجاو یان (شایستەن!) بۆ مرۆڤی ئەم مانایە نی یە كە بازاڕ زۆر بەسادەیی یان سەردەمە. بەتەواوی جێگای ئەخالق بگرێتوە ،بەڵكو بەو مانایە دێت بازاڕ بااڵتر دەبێت لە یەكەم :میتۆد یان ڕێبازێك بۆ ناساندنی ئابووری ئەخالقی یان نیاز‌و پێداویستی كار ئابووری‌و سەرئەنجام ئابووریی بازاڕ دەبێتە كار بەشێكی سەرەكی لە ژیانی پێوەر‌و ڕوانگە‌و ستاندارد بۆ نرخ‌و بەهاكان زۆربەی كەسان پێكدەهێنێ‌‌و زۆرێك لە یان ئابوورییەكانی دیكەی نابازاڕی. مرۆڤەكان وەكو نماد یان پێوەری بەهاو واتە ئابووریی بازاڕ‌و بەرژەوەندی‌و هێزو كەسایەتی‌و شایستەیی لە كار دەڕوانن .فەرهەنگی ئەو ئابوورییە مانای سەردەم كار پێگەی كۆمەاڵیەتی تاك بڕیار دەدات بەكار.. نایەكسانیەكانی ناو كار كە لە دەدات ،پاداشتی ئابووری تیایدا ڕەنگ -2 دەداتەوە ،ئاماژەشە بۆ بیروباوەڕ یان دابەشكردنی رەگەزی ،نەژادی ،چینایەتی‌و دیدگای ئایینی‌و سەرئەنجام هۆكارێكە بۆ ئایینیدا دەرئەكەون ،ساڵەهای ساڵ یان تواناییەكانی خۆیبوون .لەالیەكی دیكەش سەردەمی دوورو درێژ پێش پەیدابوونی بوونەتە ڕوویانداوە‌و كار بەرجەستەبوونی بەهادانی نەرێییە ،سەرمایەداری یان هەروەكو دەڵێن هەندێك لە كارەكان هەلومەرجی بەهێز‌و دەسەالتدار لەناوكاردا. كەمەرشكێنن‌و لەباری زهنی‌و دەروونیشەوە ئەمەش دەبێتە ئاشكرابوونی ئاستەنگی توانا‌و بەهرەكان نابوود دەكات .لە مێژوودا ئەو تێورانەی كە نایەكسانیی سیستەماتیك ئۆردوگاكانی كاری ئیجباری وەكو سزا بۆ تەنها بەسەرمایەدارییەوە دەبەستنەوە. وێناكردنی كار وەكو بابەتێكی دیلەكان یان زیندانیەكان بەكاردەهێنران -3 . لە ڕوانگەی سەرەتایی ئایینەوە كار وەكو جیا لەكاری ناوماڵ‌و بەبێ پەیوەندی سزای گوناهی یەكەمین مرۆڤ(ئادەم) بەماڵەكانەوە ،یان وێناكردنی كار باسدەكرێت‌و هەربۆیە مرۆڤ یان هەندێك وەكو پەیداكردنی نان كە ئاماژەیە بۆ لەوان تێدەكۆشن لە كار رزگاریان بێت .كار دەسەاڵتداریی پیاو یان باوك ساالری بەوتەی ژنە كرێكارێكی جەنگی جیهانیی لەباری مێژووییەوە ناسروشتی یە‌و لەدیگای دووەم: تێوریدا بێ مانایە .واتا ماڵ‌و شوێنی كاتێكی سپی یە لەنێوان دوو شەوی كورتا كار لەڕێگای وابەستەیی دوو الیەنەی سەرئەنجام دەبێت میتۆد یان ڕێبازێكی كۆمەاڵیەتیەوە پەیوەندی بەهێزیان پێكەوە ناسینی گشتی هەبێت بۆ تێگەیشتن لەكار .هەیە‌و دەیانبێ. -1 تێگەیشتن لەمێژووی كار كار چی یە‌و چ پێناسەیەكی -4 هەیە ،كار ئەو چاالكیە یە كە سروشت كاتێك گرنگی پەیدا دەكات بڕوا بەو بەشێوەی دەگۆڕێ‌‌و كۆمەاڵیەتی پرسە نەهێنین كە كاری سەردەمی ئێستا ئەنجام ئەدرێت‌و لەالیەن هێزو گروپە بەتەواوی ئەنجامی كار یان كارگوزەرانی ئابووری‌و بااڵدەستەكانی سیاسی‌و سەردەمی ئێستایە ،بەڵكو مێژووی كار باسدەكرێت‌و دەناسێنرێت .كار هەوڵ‌و لە ڕابردوو بۆ ئێستا‌و بۆ ئایندەش دەچێت چاالكی كۆمەاڵیەتییە نەك فەردی . ،ئەوەی كە ئەمڕۆ ناعەقاڵنی دێتە پێش تەنانەت ئەوانەش كە بۆ خۆیان كاردەكەن چاو ،وەكو ناكوكی‌و سنووربەندی نێوان یان خاوەن كاریان نییە ،لەناو تۆرێك یەكێتی‌و سەندیكا كرێكارییەكان ،لەوانەیە لە پەیوەندی كۆمەاڵیەتیدا دەتوانن ئەنجام لەسەردەمی پەیدابوونیدا زۆر بەڕۆشنی یان بەرهەمەكانی كار پەیدا بكەن .كار ئەو نمونانەی كار بەیان بكەن كە لەو بەبێ پەیوەندی كۆمەالیەتی ناتوانێت سەردەمەدا بەشێك بوون لە نیاز‌و پێویستی مانای واقعی خۆی پەیدا بكات ،یان یەكانی ژیان‌و خەڵك .گۆڕانكارییەكانی لەهەۆڵی گۆرینی هەلومەرجەكاندابێت .ناو كارو دابەشكردن‌و نایەكسانیەكان تەنها یەكیك لەنموونە گرنگەكانی مێژووی كاتێك شایانی وێناكردن‌و تێگەشتن دەبن كار ئەوەیە :سەردەمی پیشەسازی كە هەموو ئەو هونەرانە وەكو بەشێك كردنی كار لەبەریتانیا ڕوویدا‌و ئابووریی لەڕەوەندی بەرهەم هێنان بخرێنە ڕوو.
پێشكەوتنی كارو -5 كارو لەخۆ نامۆبوونی كرێكار دابەشكردنەكانی ناو كار هەمیشە (ئاڕاستەی ناساندنی ماركس): جمكێك(توام) یان هەیە كە ناوی بێكارییە. بەدڵنیایی ماركس كۆمەڵگای واتە لەهەر شوێن‌و كاتێك كار بەمانای پیشەسازی بە بەراورد لەگەڵ كۆمەڵگا كۆمەالیەتی‌و ئابووریی بازاڕ هەبێت .كشتوكاڵیەكان هەم بە پێشكەوتوو بیگومان بێكاریش دەبێت ،ناساندن یان دەزانێت‌و هەم بە قۆناغێكی پێویست دیاریكردنی جێگا‌و مانای بێكاری وەكو دەیناسێنێ بۆ سەركەوتنی كۆتایی ئازادیی دیدگایەكی گشتی‌و نەگۆر كارێكی سەختە .مرۆڤ .بەاڵم سەرچاوەی ڕەسەنی ئەم مانای بێكاریش دەبێت پرسێكی دیكەی شێوەسازبوونە كۆمەاڵیەتییە بێگومان لەگەڵ بێت ئەویش ڕەوشی(ئامادەبوون بۆ ڕەهەندی پیشەسازی كردن نی یە لەالی كار)ە واتە كاتێك مانای بێكاری بۆ كەسێك ماركس بەڵكو سیستەمی سەرمایەداری پەیدا دەبێت كە ئەو كەسە ئامادەبێت زاڵە بەسەر ئەو كۆمەڵگایەدا .لەالی كار بكات ،بەالم دەستی ناكەوێت .ئەو سەرمایەداری دەبێتە جێگای باس‌و ئەو كەسانەی كە ئامادەنین كاربكەن لێكۆڵینەوە ،چونكە تەنها سەرمایەدارییە یان ناتوانن كاربكەن‌و تەمەنی یاسایی ،نەك ڕەوەندی پیشەسازی كردن ،كە كارییان نی یە (منداالن ،پیران ،خاوەن لە دەروونی خۆیدا توخمەكانی نابودی پێداویستی تایبەتی ،پەككەوتەكان)ناچنە خۆی پەیدا دەكات‌و گەشەیان پێدەدا بۆ ناو خانەی بێكارییەوە. هێنانەدی سیستەمێكی دیكە ،بەوتەی -6 ناساندنی تێوریك‌و ئاكادیمیك‌و ماركس تەنها ئەلترناتیفی بێ چەوسانەوە‌و سیاسی كار لەالیەن بیرمەندانی رزگاربوونی مرۆڤە ،كە ئەویش كۆمۆنیزمە. كالسیك(كارل ماركس ،ئەمیل دۆركایم ، بەشێوەی گشتی ڕوانگەی ماركس ماكس فیبەر) كە بە تیۆرەكانی (گرووپی ئەوەیە كە توخمی مرۆڤ لەتەواوی سێ نەفەر) ناسراون .لەكاتێكدا كە ئاژەڵەكان جیاوازە‌و ئەم جیاوازییەش لەبەر دۆركایم لە ڕوانگەی یەكێتی ،هاوكاری‌و هۆكاری هۆشیاری نی یە ،بەڵكو تەنها كۆنترۆڵی كۆمەالیەتیەوە دەیەوێ كار بەهۆی ئەو بەڵگەیەوە كە مرۆڤ هۆكار‌و بناسێنێ‌‌و بەرەو پێشی ببات ،بەالم ئامڕازەكانی ژیانی خۆی بەرهەم دێنێ .ئەم ماركس هەوڵی خۆی لەسەر ئەوە بونیاد تایبەتمەندییە تەنها هی مرۆڤە‌و سەرەڕای نابوو كە ڕوانگەی پاشەكشەو نەبوونی ئەمەش ئەو زەمینەیەش دەسازێنێ كە هاوكاری كۆمەاڵیەتی‌و ناكۆكی چینایەتی تاكەكان دەتوانن توانا‌و ئامادەیی واقعی‌و ناو كار رۆشن بكاتەوە .ماكس فیبەریش راستەقینەیان وەكو مرۆڤی بەرهەم هێن دەیویست تێوری عەقاڵنیەت‌و بیرۆكراسی بنەخشێنن .بەشێوەیەكی ڕۆشنتر، بۆ ڕێكخستنی جیهانی كارو سەرمایەداری مەیدانی چاالكی كارو بەرهەم هێنان رەمز‌و گەشەپێبدات .ڕوانگەی چارەسەری دۆركایم ڕازی سروشت‌و توانای مرۆڤ دەخاتە سەر لە زەمینەی كاردا هەوڵدان بوو بۆ سازدانی تریبونی ژیان. تیۆری(دیموكراتیكی كۆمەاڵیەتی) ،هەر بەاڵم بۆچی سەرمایەداری گەوهەری وەكو چۆن دەیویست ئەم تیۆرەیە لەتەواوی بااڵی مرۆڤ‌و ((بوونی چۆنایەتی)) ئەو پرسەكانی كۆمەڵگا‌و سیاسەت‌و ئابووریشدا نكۆڵی دەكات ،ئەم كارەش بۆ لەالی بەرەو هاوكاری كۆمەاڵیەتی بەرێت .سەرمایەدارییەوە دەكرێت نەك لەالیەن هەڵبەت كارل ماركس شۆرشگێرێكی دژی ڕەوەند‌و سەردەمی پیشەسازی؟ وەالمی سەرمایەداریی بوو كە دەیویست جیهان‌و ماركس بۆ ئەم پرسیارە لەناساندن‌و هێزی كار ئەو سەرمایەدارییە لەناو جیاكردنەوەی نێوان دوو ڕەهەندی مرۆڤدا ببەن یان هەڵوەشانەوەی خێراتر بكەن .دەبێت ،كە (بابەتی بوون) و (لەخۆ لەالیەكی دیكەشەوە ماكس فیبەر وەكو نامۆبوون) یان بێگانە بوونە .ئەم كۆمەڵناسێكی لیبرالی كۆنەپارێز ،هەم ناساندنەش لەالیەك زۆر ورد‌و زانستی نیگەرانی پاراستنی ئازادی فەردی بوو‌و یە لە كۆمەڵناسیدا‌و لەالیەكی دیكەش هەم لەخەمی بە پیرۆزراگرتنی حكومەت‌و ماركس دەباتە پایەی فەیلەسوفێكی دەوڵەتی ئاڵماندا بوو. گرنگ‌و مەزن .شیكردنەوەی ماركس لەم زەمینەدا بە زاراوە یان چەمكی (بوون دووەم ،كار وەكو چەوسانەوەی چینایەتی‌و بەشت) نەك(مانەوە وەكو مرۆڤ) دەست
پێدەكات .ئەم ڕەوەندە ،بێگومان بەرهەمی كاری مرۆڤە لەسەر مادە سەرەتایی‌و خاوەكان .بوون بەشت(التشیو)داهێنان‌و كارایی كەسی بەرهەم هێن دەنەخشێنێ‌‌و لەهەمان كاتدا لەو بەرهەمەی جودا دەكاتەوە .بەو پێیە بەشێك لە بەرهەم هێنراوەكان بۆ مەبەستی سازدانی ماتریالی ژیانی كۆمەالیەتی‌و ئاسانكردنی هێنانەدی تواناكانی تاك بۆ مرۆڤ دەبێتە نیاز‌و پێداویستی . لە سیستەمێكدا كەبەرهەم هێنان سەرمایەدارییە‌و بۆكڕین‌و فرۆشتنی ناو بازاڕە ،واتە لەو جێگایەی كە هۆكارەكانی بەرهەم هێنان تایبەتی دەكرێن‌و تەنها لەدەستی كەمایەتیدان ،لەو كاتەی كە زۆرینە تەنها خاوەنی هێزی كاری خۆیان دەبن،و لە هەلومەرجێكدا كە بەرهەم هێنان بۆ پەیداكردنی سوود‌و قازانجە لە ڕێگای كااڵكان لە بازاڕدا‌و سەرئەنجام ئاكامی كار تەنها ئەوەنی یە كە دەبێتە(شت)یان ئامڕاز ،بەڵكو دەبێتە لە خۆ نامۆبوون‌و بێگانە بوونیش .ماركس بە باس‌و ناسینی ئەم چۆنایەتیە ناوازەیەی توخمی مرۆڤ واتا توانایی ئەو بۆ بەرهەم هێنانی هۆكارەكانی ژیان‌و گوزەرانی ،نەخشاندنی پێگا‌و هۆشیاری هەلومەرجی واقعی‌و داهێنەرانەی خۆی لە ڕێگای كارەوەو لە دەروونی سەرمایەداریدا بێ بەرهەم‌و بێ ئاكامی مرۆڤانە دەمێنێتەوە. تیۆرو دیگای سەرەكی‌و مەبەستی ماركس بۆ ناساندن‌و ڕەخنەگرتن لە جیهانی چەوساوەی كار بە دەستی سەرمایەداری كە بێگومان تیۆری ( لە خۆ نامۆبوون) ە لە چوار زەمینەدا دەنەخشێنێ .ئەو زەمینانەش لە ڕوانگەی تێگەیشتن‌و چەمك سازیدا لە یەك جیا ،بەاڵم لە بواری ئەزموون‌و پراكتیكدا وابەستەن: أ -لە خۆنامۆبوون لە نەبوونی كۆنترۆاڵ‌و دەسەاڵتی بەرهەم هێنەوە پەیدادەبێت بەرامبەر كااڵی بەرهەم هێنراو .لەم نەبوونەدا ،بەرهەم لە جیاتی ئەوەی كە نواندن‌و نەخشاندنی مرۆڤبوونی بەرهەم هێن بێت ،ئەو بەرهەم هێنە تەنەزول پێدەكات‌و دەبێتە دەسەاڵتێك بەسەریدا‌و لە هەمان كاتدا لە خۆنامۆبوونی مرۆڤی كاركەر لە بەهێزبوونی سەرمایەداری‌و
...بۆ ل١١
HOTBIRD11740 VER Symbol 27500 FES: 5\6
contact: info@asosat.tv - nwes@asosat.tv
بۆ خوێندنه‌وه‌ی دواڕۆژ له‌سه‌ر تۆڕی ئینتێرنێت سه‌ردانی www.komala.comبکه ن
dwaroj.komala@gmail.com
که‌ناڵی ئاسمانی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان
سه‌رنوسه‌ر:
عه‌تا ناسرسه‌قزی جێگری سه‌رنوسه‌ر:
بێهروز مەلەکشا
نه‌خشه‌ساز:
هه‌ژیر