ویالیه‌تی :هێرش بۆ
كۆماری ئیسالمی
سه‌ر سوریه ،هێرش ه
ل ه دژایه‌تیكردنی
بۆ سه‌ر ئێران
ژنان‌و..
》4
》5
ته‌نیا رێگای رزگاریی هێزی
》6
جه‌ماوه‌ره
سەروتار
كورستان‌و راپه‌ڕینی 57 ره‌زا كه‌عبی شۆڕش‌و راپه‌ڕینی ساڵی )1979( 57كه بۆ هه‌تاهه‌تا رژیمی پاشایه‌تی له‌ئێران كۆتایی پێ هێنا ،ده‌رفه‌تێكی مێژوویی ،گهورهو هه‌رچه‌ند دێروه‌خت ،به‌اڵم پێویستی بۆ گه‌لی كورد له رۆژهه‌اڵتی كوردستان خولقاند. رژیمی پاشایه‌تی كه به‌تایبه‌ت به‌پاكتاوكردنی نه‌ته‌وه‌یی‌و هه‌وڵدان بۆ سڕینه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌یی خۆی سه‌قامگیركردبوو ،به رووخاندنی له رۆژی 22ی رێبه‌ندانی ساڵی 12( 57ی فوریه‌ی )1979یه‌كێك له دوژمنانی نهتهوه بنده‌سته‌كانی ئێران ،به‌تایبه‌ت كورد له‌ناوچوو. گه‌لی كورد له‌رۆژهه‌اڵتی كوردستان به‌به‌شداری له‌راپه‌ڕین‌و شۆڕش له دژی رژیمی شا ،قۆناغێكی نوێی له خه‌باتی جه‌ماوه‌ریی بۆ گه‌یشتن به داخوازییه‌كانی ئه‌زموون دهكردو هیوایه‌كی گه‌وره‌ی له‌كوردستان په‌یدابوو كه به‌رووخاندنی رژیم شا ،كورستان ده‌توانێ به مافی خۆی بگات .به‌اڵم ئه‌م هیوا‌و ئه‌م ئاواته له‌الیه‌ن دوژمنانی گه‌لی كوردو له‌الیه‌ن ده‌سه‌اڵتی تازه‌‌وه شاراوه نه‌بوو ،ئه‌گه‌ر هیوای گهورهو یه‌كگرتووانه سه‌راسه‌ری كوردستانی داگرتبوو ،دوژمنانی گه‌لی كوردو له‌وانه ده‌سه‌اڵتدارانی تازه هه‌ر له‌یه‌كه‌مین ساته‌كانی گه‌یشتن به ده‌سه‌اڵت كه‌وتنه‌خۆ كه چۆن ئه‌م ده‌رفه‌ته مێژوویی ه له‌گه‌ڵ كورد بستێنێته‌وه .هه‌ر بۆیه رۆژی دوای 22ی رێبه‌ندان ،رۆژنامه‌كانی نزیك ده‌سه‌اڵتی تازه پروپاگه‌نده‌ی ژه‌هراوییان له‌دژی كورستان‌و له‌دژی هیواكانی خه‌ڵكی كوردستان باڵوكرده‌وه. ئه‌مجاره ئااڵی یه‌كپارچه‌یی خاكی ئێران له‌الیه‌ن تازه به‌ده‌سه‌اڵت گه‌یشتووانه‌وه هه‌ڵكراو كوردستان به بێگانه‌كان په‌یوه‌ند ده‌درا‌و سیاسه‌تی پاكتاوكردنی نه‌ته‌وه‌یی رژیم شا له‌الیه‌ن حكومه‌تی ئیسالمی درێژه‌ی په‌یدا كرد .هه‌ربۆیه ته‌نیا 40رۆژ له‌هاتنه‌سه‌ركاریان تێپه‌ڕی كه نه‌ورۆزی سنه‌یان خولقاند‌و پاش كه‌متر له شه‌ش مانگ له‌ده‌سه‌اڵتیان به‌فتوای جیهادی خومه‌ینی هێرشی سه‌راسه‌ری ،گهورهو خوێناویی‌و بێ ره‌حمانه كرایه سه‌ر كوردستانو شه‌لم ،كوێرم ،ناپارێزم هه‌ر تاكێكی كوردیان كرده نیشانه‌ی چه‌كه‌كانیان‌و له‌هیچ جینای هت‌و كوشتارێك خۆیان نه‌پاراست. ئه‌مڕۆگه‌لی كورد له‌رۆژهه‌اڵتی كوردستان كاتێك ساڵیاد‌و بیره‌وه‌ریی راپه‌ڕینی ساڵی 57لێكده‌داته‌وه كه سه‌ره‌ڕای هه‌موو هه‌وڵ پیالنه‌کانی كۆماری ئیسالمی بۆ له‌ناوبردنی ده‌رفه‌تی مێژوویی ساڵی ،57سه‌ره‌ڕای فتوا‌و هێرش‌و له‌شكركێشی یه‌ك له‌دوای یه‌ك بۆ سه‌ر كوردستان ،سه‌ره‌ڕای كردنی كوردستان به پادگانێكی گه‌وره‌ی سه‌ربازیی ،سه‌ره‌ڕای قوربانیدانی خه‌ڵكی كوردستانو ماڵوێرانی‌و دووركه‌وتنه‌وه‌‌و ئاواره‌یی، ئهوهی كه ده‌یبینین ،راوه‌ستاویی‌و خۆڕاگری گه‌لی كورد ،گه‌شه‌ی بزوتنه‌وه‌ی رزگاریخوازانه‌ی كوردستان، به‌رین بوونی جوغرافیای سیاسی بزوتنه‌وه‌ی كورد، خولقاندنی مێژوویه‌كی 34ساڵه له‌غروری نه‌ته‌وه‌یی، گه‌شه‌ی هه‌ست‌و خودئاگاهی نه‌ته‌وه‌یی له‌كوردستان، به‌شداری زۆر گهورهو به‌هێزی ژنان‌و بزوتنه‌وه‌كه‌یان‌و ئاماده بۆ به‌ره‌وڕووبوونه‌وه له‌گه‌ڵ گۆرانكارییه‌كانی ئێرانو ناوچه‌كه كه هه‌موو نیشانه‌كانی ئاماژه بهوه ده‌كه‌ن‌و چاوه‌ڕوانی ئه‌وه‌ن كه سیمای ئێرانو ناوچه‌كه به‌ته‌واوی بگۆڕێ .راسته شۆڕش‌و راپه‌ڕینی ساڵی ،57تێكشكاو له‌ئاكامدا رژیمێكی دیكتاتۆری مه‌زهه‌بی هاته‌سه‌ركار كه له‌هه‌موو رهههنده دژ مرۆییه‌كاندا ناوو ناوبانگی جیهانیی هه‌یه ،راسته له‌كوردستان‌و له‌دژی نه‌ته‌وه‌كانی دیكه‌ی ئێران تاوانی گه‌وره‌ی خۆلقاندوه، به‌اڵم گه‌لی كوردو نه‌ته‌وه‌كانی دیكه‌ی ئێرانی جواڵند‌و پاش 34ساڵ ،گه‌لی كورد له‌رۆژهه‌اڵتی كوردستان، به‌هه‌موو گوشار‌و سه‌ركوتی كۆماری ئیسالمی، له‌باشترین پێگه‌ی خۆی له‌مێژووی خه‌باتیدا بۆ گه‌یشتن به مافه‌كانی راوه‌ستاوه .ئهوهی ئاشكرایه له‌داهاتووی ئێراندا گۆڕانكاری گهوره به‌ڕێوه‌یه ،تا چه‌ند گه‌لی كورد ئایا له‌ئاكامی ئه‌م گۆڕانكارییانه‌دا له‌مافه‌كانی نزیك دهبێتهوه؟
dwaroj@komala.net
دوو هه‌فته‌نامه‌یه‌كی سیاسی گشتییه كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان ده‌ریده‌كات ژماره ( )64ساڵی شه‌شه‌م 18 - 2013/2/6ی رێبه‌ندانی 1391 نرخ 500 :دینار
سیناریۆکانی رژیم له سه‌روبه‌ندی شانۆگه‌ری هه‌ڵبژاردنه‌كان
ئه‌حمه‌دی نژاد،کارکته‌رێکی سیناریۆکانی کۆماری ئیسالمی شانۆگه‌ریی له‌سه‌روبه‌ندی هه‌ڵبژاردنه‌کانی سه‌رۆک کۆماریی رژیم ،به‌رپرسانی کۆماری ئیسالمی به چه‌ندین سیناریۆ له‌هه‌وڵی ترساندن یان چه‌واشه‌کردنی خه‌ڵکی ئێراندان .رژیمی ئیسالمی به‌ده‌ربڕینی ئاشکرای نیگه‌رانی له‌ئه‌گه‌ری سه‌رهه‌ڵدانی ناڕه‌زاییه جه‌ماوه‌رییه‌کان ،به پێشێلکردنی مافه‌کانی مرۆڤ‌و کپکردنی ده‌نگه ناڕازییه‌کان ،گرفته ئابورییه‌کان‌و گه‌مه‌ی یارانه‌کان هه‌وڵ بۆ پێشگرتن له سه‌رهه‌ڵدانی ناڕه‌زاییه‌کان ده‌ده‌ن. راپۆرتی سااڵنه‌ی رێكخراوی چاودێری مافی مرۆڤ له‌باره‌ی ئێران ،باس له رهههنده جیاجیاكانی پێشێلكردنی
مافه‌كانی مرۆڤ له‌م واڵته ده‌كات. رێكخراوی چاودێری مافی مرۆڤ له‌راپۆتێكدا سه‌باره‌ت به پێشلكردنی مافه‌كانی مرۆڤ له‌ئێران ئاماژه سه‌ركوتی ده‌ستگیركردن‌و به رۆژنامه‌نوسان‌و هه‌ڵسوڕاون ،تا به‌ربه‌ست خستنه‌سه‌ر رێگای ئیساڵحخوازان بۆ به‌شداری له‌هه‌ڵبژاردنه‌كان‌و هه‌تا به‌ندكردنی موسه‌وی‌و زه‌هرا ره‌نه‌وه‌رد‌و كه‌روبی له‌ناو ماڵه‌كانیان ده‌كات .له‌و راپۆرته‌دا باس له حوكمه‌كانی ئێعدام له‌ئێران ده‌كات كه‌له‌سه‌ر تۆمه‌تی ناڕه‌وا‌و نه‌سه‌لمێنراو یان له‌ژێر ناوی موحاره‌به جێبه‌جێ ده‌كرێن. سه‌ره‌ڕای ئه‌و پێشێلكارییانه‌ی له‌بواری
مافی مرۆڤ تۆماركراوه ،به‌رپرسانی رژیم له‌سه‌روبه‌ندی هه‌ڵبژاردنه‌كان چه‌ندین گه‌مه‌‌و شانۆی دیكه‌یان بۆ چه‌واشه‌كردنی بیروڕای خه‌ڵك به‌رێوه‌بردوه .یه‌كێك له ئهكتهره سه‌ره‌كییه‌كانی ئه‌م شانۆگه‌رییه، مه‌حمودی ئه‌حمه‌دی نژاده كه له‌ماوه‌ی رۆژانی رابردوو له‌شه‌ڕێكی نمایشی له‌گه‌ڵ برایانی الریجانی له‌مه‌جلیسی رژیم ،سه‌رنجی گشتی بۆ الی خۆی راكێشا .هاوكات ئه‌حمه‌دی نژاد به به‌ڵێنی ئهوهی تا سه‌ره‌تای ساڵی نوێ یارمه‌تی نه‌قدی به‌ناو یارانه‌كان به‌خه‌ڵكی ئێران ده‌دات تا به‌وته‌ی ناوبراو خه‌ڵك سه‌ختییه‌كانی ساڵی
92له‌بیر بكه‌ن ،به‌مه‌ش هه‌وڵ بۆ چه‌واشه‌كاری خه‌ڵك ده‌دات تا له‌هه‌ڵبژارده‌كانی داهاتوو قورسایی هێزه رابگرێت. به‌رپرسانی كۆماری ئیسالمی به هه‌موو باڵهكانیهوه ئه‌و نیگه‌رانییه‌ش ناشارنهوه كه به‌هۆی فشاری ئابوریی‌و گرانییه‌كانی بازاڕ خه‌ڵك ناڕه‌زایی ده‌رببڕێت .له‌ماوه‌ی رابردوو چه‌ندین به‌رپرسی رژیم‌و نوێنه‌ری مه‌جلیسی شۆرا ،له وته‌ی جیاجیادا سه‌باره‌ت به خرۆشان‌و راپه‌ڕینی خه‌ڵكی هه‌ژار‌و كه‌مده‌رامه‌ت به‌هۆی قه‌یرانی ئابوریی ئێران هۆشدارییان داوه.
...بۆ ل 3
گرتنی هه‌ڵسوڕاوانی خوێندكاریی له‌مه‌ریوان به‌رده‌وامه له‌رۆژانی رابردوو هێزه‌كانی ئیداره‌ی ئیتالعات له‌شاری مه‌ریوان هه‌ڵمه‌تێكی به‌رباڵویان بۆ گرتنی هه‌ڵسوڕاوانی خوێندكاریی ده‌ستپێكردوه‌‌و ژماره‌یه‌ك چاالكوانیان ده‌ستگیر‌و راپێچی زیندان كردوه. سه‌رچاوه‌یه‌كی ئاگادار له بنه‌ماڵه‌ی چاالكوانه به‌ندكراوه‌كانی مه‌ریوان لهمبارهوه ده‌ڵێت «زۆربه‌ی به‌ندكراوان تۆمه‌تی هاوكاری له‌گه‌ڵ حیزبه كوردستانییه‌كان دراوه‌ته پاڵ و هه‌ر ئێستا له ئیتالعاتی ئه‌و شاره لێكۆڵینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ ده‌كرێ» .به گوێره‌ی سه‌رچاوه‌كه ،ئیتالعاتی شاری مه‌ریوان به بنه‌ماڵه‌ی ئه‌و كه‌سانه‌ی راگه‌یاندووه كه به‌مزووانه لێكۆڵینه‌وه
له‌و خوێندكارانه كۆتایی نایه‌ت‌و بنه‌ماڵه‌كانیان چاوه‌ڕوانی ئازادكردنیان نه‌بن. هێزه‌كانی ئیتالعاتی رژیم له‌م رۆژانه‌ی دواییشدا ،له رێگه‌ی ته‌له‌فۆنه‌وه ،هه‌ره‌شه‌یان له چه‌ندین چاالكی خوێندكاریی و مه‌ده‌نی دیكه له‌مه‌ریوان كردوه‌‌و بانگهێشتیان كردون .جێگه‌ی وه‌بیرهێنانه‌وه‌یه كه
هێزه ئیتالعاتییه‌كانی ڕژیم له شاری مه‌ریوان ،له چه‌ند هێرشی جیاواز هه‌فته‌ی ڕابردوو« ،سۆران دانشوه‌ر، زانا موعینی ،داود قاسمی و سامان مه‌حمودی»ان ده‌ستبه‌سه‌ر كردبوو. «خالید ئه‌حمه‌دی و محه‌ممه‌د كۆنه‌پۆشی»له چوارچێوه‌ی هه‌مان ره‌شبگیردا ،ده‌ستبه‌سه‌ر كرابوون. هێزه ئه‌منیه‌تیه‌كان هه‌ڵیانكوتابووه سه‌ر ماڵی زۆربه‌ی ئه‌و چاالكانه و كامپیوتێر و كۆمه‌ڵیك سی دی و نووسراوه‌ی ئه‌و كه‌سانه‌یان له‌گه‌ڵ خۆیان بردووه .سۆران دانشوه‌ر خوێندكاری به‌شی شارسازی زانكۆی كوردستان و ئه‌ندامی یه‌كێتی دیموكراتیكی خوێندكارانی كورده
كه پێشتر له درێژه‌دان به خوێندنی بااڵ بێبه‌ش كرابوو .ناوبراو هه‌روه‌ها به‌ڕێوه‌به‌ری پێشووی بنكه‌ی ‹هه‌ژان›ی زانكۆی كوردستان و ئه‌ندامی شۆرای سه‌رنووسه‌رانی رۆژنامه‌ی داخراوی خوێندكاریی ‹هه‌ژان› بوو .خالید ئه‌حمه‌دی ،كارناسی جوغرافیا و چاالكی مه‌ده‌نییه« ،زانا موعینی ،سامان مه‌حموودی و محه‌مه‌د كۆنه‌پۆشی» چاالكانی بزووتنه‌وه‌ی خوێندكاری كوردن و «داوود قاسمی»ش خوێندكاری جوغرافیای زانكۆی ورمێ و چاالكی مه‌ده‌نییه .هێزه‌كانی ئیتالعات هه‌ڕه‌شه‌ی به‌رده‌وامبوونی گرتن‌و راوه‌دوونانی هه‌ڵسوڕاوانی خوێندكاریی‌و مه‌ده‌نی شاری مه‌ریوان ده‌كه‌ن.
ژماره ( )64ساڵی شه‌شه‌م2013/2/6 ،
سیاسه‌ت
dwaroj@komala.net
3
سه‌ركوت‌و گوشاره‌كانی رژیم ل ه سه‌روبه‌ندی شانۆگه‌ری هه‌ڵبژاردنه‌كان په‌ره‌ده‌ستێنیت ئا :دواڕۆژ پێشێلكردنی مافه‌كانی مرۆڤ ك ه پیشه‌ی سه‌ره‌كی كۆماری ئیسالمییه ،ب ه نزیكبوونه‌وه‌ی شانۆگه‌ریی هه‌ڵبژارده‌نه‌كانی سه‌رۆك كۆماریی رژیم زیاتر ته‌شه‌نه‌ی سه‌ندوه .راپۆرتی سااڵنه‌ی رێكخراوی چاودێری مافی مرۆڤ له‌باره‌ی ئێران، باس ل ه رهههنده جیاجیاكانی پێشێلكردنی مافه‌كانی مرۆڤ له‌م واڵته ده‌كات. رێكخراوی چاودێری مافی مرۆڤ له‌راپۆتێكدا سه‌باره‌ت به پێشلكردنی مافه‌كانی مرۆڤ له‌ئێران ئاماژه ب ه ده‌ستگیركردن‌و سه‌ركوتی رۆژنامه‌نوسان‌و هه‌ڵسوڕاون ،تا به‌ربه‌ست خستنه‌سه‌ر رێگای ئیساڵحخوازان بۆ به‌شداری له‌هه‌ڵبژاردنه‌كان‌و هه‌تا به‌ندكردنی موسه‌وی‌و زه‌هرا ره‌نه‌وه‌رد‌و كه‌روبی له‌ناو ماڵه‌كانیان ده‌كات .له‌و راپۆرته‌دا باس ل ه حوكمه‌كانی ئێعدام له‌ئێران ده‌كات كه‌له‌سه‌ر تۆمه‌تی ناڕه‌وا‌و
نه‌سه‌لمێنراو یان له‌ژێر ناوی موحاره‌ب ه جێبه‌جێ ده‌كرێن .هه‌روه‌ها له‌سێداره‌دانی كه‌سانێك ك ه ب ه قاچاغی ماده‌هۆشبه‌ره‌كانی تۆمه‌تبار كراون .ناعه‌داڵه‌تی‌و هه‌اڵواردن دژی كه‌مایه‌تییه مه‌زهه‌بی‌و نه‌ته‌وه‌ییه‌كان، چ له ئاستی قانونی‌و چ له بواری پراكتیك ،ده‌ستگیركردنی ژماره‌یه‌ك ل ه په‌یڕه‌وانی ئاینزاكانی به‌هائیه‌ت‌و مه‌سیحی‌و سۆفییه‌كانی بهدواوه بووه .ملنه‌دانی كۆماری ئیسالمی ب ه هاوكاریكردن له‌گه‌ڵ رێكخراوی نهتهوه یه‌كگرتوه‌كان‌و ئه‌حمه‌د شه‌هید ،نێرده‌ی تایبه‌تی ئه‌م رێكخراو سه‌باره‌ت ب ه بارودۆخی مافه‌كانی مرۆڤ له‌ئێرانیش یه‌كێكی دیك ه له‌و خااڵنه‌ی جێگای ره‌خن ه ل ه راپۆرته‌كه‌ی چاودێری مافی مرۆڤه .ئه‌حمه‌د شه‌هید تا ئێستا دوو راپۆرتی ده‌رباره‌یت پێشێكردنی مافه‌كانی مرۆڤ له‌ئێران باڵوكردوه‌ته‌و‌ه كه تێدا نیگه‌رانی خۆی ده‌رباره‌ی پێشیكردنی ئه‌م مافان ه له‌ئێران ده‌ربریوه .به‌دوای
سه‌ركوتانه ك ه پاش ناڕه‌زاییه‌كانی ساڵی 88دروست بوو ،هه‌زاران ئێرانی له‌وان ه ژماره‌یه‌كی زۆر رۆژنامه‌نوس ناچاربوون ئێران به‌جێبێڵن. راپۆرته‌كه‌ی چاودێری مافی مرۆڤ له‌درێژه‌دا به‌ئاماژه بهوه ك ه ئێران یه‌كێك له‌توندترین یاساكانی سزادانی جیهانی هه‌یه ،باس له له‌سێداره‌دانی 500كه‌س له‌ماوه‌ی ساڵی 2012له‌م واڵت ه ده‌كات كه یان له‌زیندانه‌كان یاكوو له به‌رچاوی خه‌ڵكی له‌داردراون .زۆربه‌ی له‌داردراوان ب ه قاچاغی ماده هۆشبه‌ره‌كان تۆمه‌تبار كراون‌و راپۆرته‌كه ره‌خنه لهوه ده‌گرێت ك ه رێكخراوه نێوده‌وڵه‌تییه‌كان به‌رامبه‌ر سزا قورس ه بێده‌نگ بوون .راپۆرته‌كه هه‌روه‌ها ده‌نوسێت ك ه به‌رپرسانی كۆماری ئیسالمی ل ه سه‌ره‌تای ساڵی 2010ژماره‌یه‌ك ل ه ئه‌ندامانی كه‌مایه‌تییه نه‌ته‌وه‌ییه‌كان به‌تۆمه‌تی موحاره‌به‌‌و په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ رێكخراوه سیاسیه‌كان ده‌ستگیر‌و له‌سێدار‌ه
دراون .له‌ئێستاشدا نزیكه‌ی 20كه‌س له‌هه‌ڵسوڕاوانی كورد له‌زیندانه‌كانی ئێران له‌مه‌ترسی له‌سێداره‌داندان. سه‌ره‌ڕای ئه‌و پێشێلكارییانه‌ی له‌بواری مافی مرۆڤ تۆماركراوه ،به‌رپرسانی رژیم له‌سه‌روبه‌ندی هه‌ڵبژاردنه‌كان چه‌ندین گه‌مه‌‌و شانۆی دیكه‌یان بۆ چه‌واشه‌كردنی بیروڕای خه‌ڵك به‌رێوه‌بردوه .یه‌كێك ل ه ئهكتهره سه‌ره‌كییه‌كانی ئه‌م شانۆگه‌رییه ،مه‌حمودی ئه‌حمه‌دی نژاده ك ه له‌ماوه‌ی رۆژانی رابردوو له‌شه‌ڕێكی نمایشی له‌گه‌ڵ برایانی الریجانی له‌مه‌جلیسی رژیم ،سه‌رنجی گشتی بۆ الی خۆی راكێشا .شهڕه ده‌نوكی به‌رپرسانی رژیم‌و بێده‌نگبوونی عه‌لی خامه‌نه‌یی رێبه‌ری كۆماری ئیسالمی ئاماژه‌ن بۆ ئهوهی ئه‌گه‌ری كێشه‌یه‌كیش له‌ناو باڵه‌كانی رژیم بووبێت ته‌نها بۆ ده‌سه‌اڵت‌و به‌رژه‌وه‌ندی شه‌خسی‌و بنه‌ماڵه‌یی‌و ئه‌م كاره‌كته‌رانه‌ی رژیم له‌گۆڕپانی سیاسی ئێران له‌كاتی ته‌نگان ه پاڵ به‌یه‌كه‌و‌ه ده‌ده‌ن‌و بۆ پاراستنی
به‌رژه‌وه‌نده‌ییه‌كانی رژیم یه‌كگرتوو ده‌بن. هاوكات ئه‌حمه‌دی نژاد به به‌ڵێنی ئهوهی تا سه‌ره‌تای ساڵی نوێ یارمه‌تی نه‌قدی به‌ناو یارانه‌كان به‌خه‌ڵكی ئێران ده‌دات تا به‌وته‌ی ناوبراو خه‌ڵك سه‌ختییه‌كانی ساڵی 92 له‌بیر بكه‌ن ،به‌مه‌ش هه‌وڵ بۆ چه‌واشه‌كاری خه‌ڵك ده‌دات تا له‌هه‌ڵبژارده‌كانی داهاتوو قورسایی هێزه رابگرێت. به‌رپرسانی كۆماری ئیسالمی ب ه هه‌موو باڵهكانیهوه ئه‌و نیگه‌رانییه‌ش ناشارنهوه ك ه به‌هۆی فشاری ئابوریی‌و گرانییه‌كانی بازاڕ خه‌ڵك ناڕه‌زایی ده‌رببڕێت .له‌ماوه‌ی رابردوو چه‌ندین به‌رپرسی رژیم‌و نوێنه‌ری مه‌جلیسی شۆرا ،له وته‌ی جیاجیادا سه‌باره‌ت ب ه خرۆشان‌و راپه‌ڕینی خه‌ڵكی هه‌ژار‌و كه‌مده‌رامه‌ت به‌هۆی قه‌یرانی ئابوریی ئێران هۆشدارییان داوه. ئهوهی روون ه گوشاره‌كان بۆ سه‌ر خه‌ڵكی ئێران گه‌یشتوت ه ئاستێك كه هیچ سیناریۆیه‌كی رژیم ناتوانێت سوكنایی
ئه‌مریكا رێگه لهوه ده‌گرێت کۆماری ئیسالمی بۆمبی ئه‌تۆمی دروست بكات ئا :دواڕۆژ جۆزف بایدن ،جێگری سه‌رۆك كۆماری ئه‌مریكا ده‌ستڕاگه‌یشتنی ئێران به‌بۆمبی ئه‌تۆمی ب ه هه‌ڕه‌شه‌یه‌ك بۆ سه‌ر ئه‌مریكا ده‌زانێت‌و جه‌خت دهكاتهوه كه ده‌وڵه‌ته‌كه‌ی رێگه بهوه نادات كۆماری ئیسالمی بۆمبی ئه‌تۆمی دروست بكات. جێگری سه‌رۆك كۆماری ئه‌مریكا ،جۆ بایدن له‌گفتوگۆیه‌ك له‌گه‌ڵ رۆژنامه‌ی ئه‌ڵمانی «زود دۆیچه تسایتونگ» رایگه‌یاند كه هێشتا كات ماوه بۆ ئهوهی كێشه‌ی ئه‌تۆمی ئێران له‌رێگه‌ی دیپلۆماسیه‌و‌ه چاره‌سه‌ر بكرێت ،ناوبراو ك ه بۆ به‌شداری له‌كۆنفرانسێك سه‌ردانی ئاڵمانی كردبوو جه‌خت لهوه دهكاتهوه ئه‌م رێگ ه دیپلۆماتیكه بۆ هه‌میش ه كراوه نابێت .بایدن روونیده‌كاته‌وه ك ه ئه‌مریكا ناتوانێت چاودێرێكی پاسیڤی په‌ره‌سه‌ندنی به‌رنامه‌ی ئه‌تۆمی ئێران بێت‌و وتی: ئێم ه پێش بهوه ده‌گرین كه كۆماری ئیسالمی بۆمبی ئه‌تۆمی دروست بكات. به‌پێی بۆچوونی جۆزف بایدن ،ئێران چه‌كدار به‌بۆمبی ئه‌تۆمی ،هه‌ڕه‌شه‌ی ه بۆ سه‌ر ئه‌منیه‌تی میللی ئهمریكاو جه‌خت له‌سه‌ر ئهوه دهكاتهوه كه ئێران ده‌بێت ب ه به‌ڵێن ه نێوه‌وڵه‌تییه‌كان پابه‌ند بێت‌و سیاسه‌ت‌و هه‌ڵسوكه‌وتی خۆی لهمبارهوه شه‌فاف بكات .بایدن له‌وه‌اڵمی پرسیارێك سه‌باره‌ت به ئه‌گه‌ری وتووێژی راسته‌وخۆی له‌گه‌ڵ ئێران وتی :ئێم ه له‌ئێستادا له‌گه‌ڵ گروپی 1+5بۆ گه‌یشتن ب ه رێگاچاره‌یه‌ك هاوكاری ده‌كه‌ین‌و ئه‌مریكا هه‌ر له‌سه‌ره‌تاو‌ه رایگه‌یاندو‌ه ئاماده‌ی ه وتووێژی دوو الیه‌ن ه له‌گه‌ڵ كۆماری ئیسالمیدا بكات .جێگری ئۆباما روونیكرده‌و‌ه كه ئامانجی ئابلۆقه‌كان سزادانی ئێران نیه ،به‌ڵكو ئه‌م ئابلۆقان ه ده‌بێت ئێران ناچار بكات كه ب ه په‌یمان ه نێوده‌وڵه‌تییه‌كان پابه‌ند بێت .به‌وته‌ی ئه‌و كۆماری ئیسالمی ده‌بێت كۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی له‌ئاشتیخوازانه‌بونی به‌رنام ه ئه‌تۆمییه‌كه‌ی دڵنیابكاته‌وه .وتیشی ئێران متمانه‌ی جیهانیی له‌ده‌ستداو‌ه له‌ئه‌گه‌ری به‌رده‌وام بوونی ئه‌م بارودۆخه ،ئابلۆقه‌‌و گوشاری توندتر له‌سه‌ر ئێران زیاد ده‌كات. واڵتانی رۆژئاوا ئێران بهوه تۆمه‌تبار ده‌كه‌ن ك ه له‌ژێر ناوی به‌رنامه‌ی ئه‌تۆمی ،له‌هه‌وڵی ده‌ستڕاگه‌یشتن ب ه چه‌كی ئه‌تۆمییه. كۆماری ئیسالمیش له‌به‌رامبه‌ردا ئه‌و تۆمه‌تانه ره‌تده‌كاته‌ووه‌‌و جه‌خت له‌سه‌ر ئاشتیخوازانه‌بوونی به‌رنامه ئه‌تۆمییه‌كانی
ده‌كات .ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی رێكخراوی نهتهوه یه‌كگرتوه‌كان ،یه‌كێتی ئه‌وروپا‌و ئه‌مریكا تا ئێستا چه‌ندین ئابلۆقه‌ی جیاوازیان دژ ئێران به‌رێوه‌بردوه .ئامانج له‌م ئابلۆقان ه گۆڕینی سیاسه‌تی ئه‌تۆمی ئێران راگه‌یه‌نراوه .له‌م نێوه‌نده‌شدا ئیسراییل جه‌خت له‌سه‌ر ئهوه دهكاتهوه ته‌نها رێگه‌ی كاریگه‌ری بۆ وه‌ستاندنی كۆماری ئیسالمی، هێرشكردنه‌سه‌ر دامهزراوه ئه‌تۆمییه‌كانی ئێرانه. رۆژانی رابردووش رۆژنامه‌كانی ئاڵمان باڵویانكرده‌و‌ه كه ته‌قینه‌وه‌یه‌كی به‌هێز ل ه دامه‌زراوه‌ی ئه‌تۆمی «فۆردو» له‌ئێران روویداوه .رۆژنامه‌ی ئاڵمانی «دی ڤۆڵت» له‌زاری سه‌رچاوه‌یه‌كی ئاگادار ده‌نوسێت به‌هۆی ته‌قینه‌وه‌یه‌كی گهوره له‌دامه‌زراوه‌ی ئه‌تۆمی فۆردو په‌یوه‌ندی 190كه‌س له‌گه‌ڵ جیهانی ده‌ره‌وه‌دا بڕاوه .به‌پێی رۆژنامه‌ك ه ته‌قینه‌وه‌كه به راده‌یه‌ك گهوره بووه ك ه بیناكانی نزیك له‌م ناوه‌نده ئه‌تۆمیی ه زیان‌و زه‌ره‌ریان به‌ركه‌وتووه .رۆژنامه‌ك ه ئاماژه به‌وه‌ده‌كات ته‌قینه‌و‌ه هه‌فته‌ی رابردوو روویداوه‌‌و به‌هۆیه‌و‌ه نزیكه‌ی 240كه‌س په‌یوه‌ندییان له‌گه‌ڵ دنیای ده‌ره‌وه‌دا بڕاوه.
كۆماری ئیسالمی له‌سه‌ره‌تادا ،بوونی دامه‌زراوه‌ی پیتاندنی ئۆرانیۆمی فۆردوی له‌كۆمه‌ڵگه‌ی جیهانی شاردبووه‌وه ،به‌اڵم بوونی ئه‌م دامه‌رزاوه دواتر ئاشكرا كرا. دامه‌زراوه‌ی ئه‌تۆمی فۆردو له‌نزیكی شاری قۆم‌و له‌نێو شاخ‌و كێوه‌كاندا دروستكراو‌ه تا له‌ئه‌گه‌ری هێرشی سه‌ربازیی، پارێزراوبێت .به‌پێی راپۆرتی رۆژنام ه ئاڵمانییه‌كه ته‌قینه‌وه‌ك ه به‌راده‌یه‌ك گهوره بووه كه تا دوری 5كیلۆمتری هه‌موو بیناكانی له‌راندوه‌ته‌وه .هاوكات هێزه ئه‌منیه‌كان به‌دوری 24كیلۆمتر دوری ئه‌م دامه‌زراوه‌یاندا‌و رێگه‌یان له‌هه‌رچه‌شنه هاتوچۆیه‌ك گرت .له‌به‌رامبه‌ر باڵوبوونه‌وه‌ی هه‌واڵی ته‌قینه‌وه‌كه ،جێگری سه‌رۆكی رێكخراوی وزه‌ی ئه‌تۆمی ئێران ئه‌و هه‌وااڵنه‌ی ره‌تكرده‌وه‌‌و رایگه‌یاند ل ه دامه‌زراوه‌ی فۆردو هیچ ته‌قینه‌وه‌یه‌ك رووینه‌داوه. بابه‌تێكی جێگه‌ی باس له‌ماوه‌ی رابردوو له‌میدیاكانی جیهان قسه‌وباسی درێژه‌ی گفتوگۆ ئه‌تۆمییه‌كانی ئێران له‌گه‌ڵ واڵتانی رۆژئاوابوو كه ئێران به‌رده‌وام خۆی له‌و بابه‌ت ه به‌دوور ده‌گرت ،تاكوو سه‌ره‌تای ئه‌م
هه‌فت ه وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئێران شوێن‌و كاتی گفتوگۆكانی راگه‌یاند .به‌دوای گفتوگۆی رۆژی شه‌ممه‌ی رابردووی به‌رپرسانی ئوروپایی له‌گه‌ڵ وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئێران، عه‌لی ئه‌كبه‌ر ساڵحی هه‌واڵی به‌ڕێوه‌چوونی گفتوگۆ ئه‌تۆمییه‌كان له‌گه‌ڵ گروپی 5+1ی ل ه قه‌زاقستان راگه‌یاند .رۆژی یه‌كشه‌ممه‌ی رابردوو عه‌ی ئه‌كبه‌ر ساڵحی ،وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی كۆماری ئیسالمی ك ه بۆ به‌شداری له كۆنفرانسی ئه‌منیه‌تی مونیخ سه‌ردانی ئاڵمانی كردبوو ،رایگه‌یاند گفتوگۆكان له‌گه‌ڵ رۆژئاوا سه‌باره‌ت ب ه مه‌سه‌له‌ی ناوه‌كی ئێران رۆژی 25فێڤری ه (7ی ره‌شه‌ممه) له‌قزاقستان به‌ڕێوه‌ده‌چێت. دوایین وتووێژی نێوان ئێرانو گروپی 1+5 شه‌ش مانگ له‌وه‌پێش له مۆسكۆ ب ه بێ ئه‌نجام كۆتایی پێهات. ده‌ستڕاگه‌یشتنی كۆماری ئیسالمی به چه‌كی ناوه‌كی به‌رده‌وام یه‌كێك له‌نیگه‌رانییه‌كانی رۆژئاواو شاره‌زایانی نێوده‌وڵه‌تی بووه. لهمبارهوه هێنری كسینجێری ته‌مه‌ن 89 ساڵ له كۆبوونه‌وه‌ی داڤوس رایگه‌یاند ده‌ستڕاگه‌یشتنی كۆماری ئیسالمی ب ه چه‌كی ناوه‌كی هه‌ڕه‌شه‌ی ه بۆ سه‌ر ناوچه‌كه‌‌و
ئه‌گه‌ری هه‌ڵگیرسانی شه‌ڕی ناوه‌كی زیاده‌كات .كیسینجێر ك ه براوه‌ی خه‌اڵتی نوبێلیش ه وتی له‌ئێستادا گرنگترین مه‌سه‌ل ه له ناوچه‌ك ه په‌ره‌سه‌ندنی چه‌كی ناوه‌كیه. 15ساڵ ه ك ه ئه‌ندامانی هه‌میشه‌یی شورای ئه‌منیه‌تی رێكخراوی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان رایانگه‌یاندووه ك ه ئێرانی ته‌یار ب ه چه‌كی ئه‌تۆمی قه‌بوڵ ناكرێت به‌اڵم به‌هه‌موو ئهمانهوه خه‌ریكین به‌م خاڵه نزیك ده‌بینه‌وه .كیسینجێر هه‌روه‌ها ئاماژه‌ی به‌وه‌دا ل ه چه‌ند ساڵی داهاتوو ده‌بێ بریار بده‌ین كه چ هه‌ڵوێست و كاردانه‌وه‌یه‌كمان به‌رانبه‌ر به‌م مه‌سه‌ل ه هه‌بێت و یان ئه‌گه‌ر هیچ كاردانه‌وه‌یه‌كمان نه‌بێت چ ئاكامێكی لێده‌كه‌وێته‌وه .كیسینجێر پێوای ه ك ه ئه‌گه‌ر كۆماری ئیسالمی ئێران ده‌ستی ب ه چه‌كی ناوكی بگات ،ئهوه واڵتانی دیكه‌ی ناوچه‌كه‌ش هه‌وڵ ده‌ده‌ن بۆ ده‌ست پێراگه‌یشتن به چه‌كی ناوه‌كی .به وته‌ی ناوبراو مه‌ترسی له‌وه‌دایه ك ه چه‌كی ناوه‌كی ببێت ه چه‌كێكی كالسیك .ئه‌مه‌ش به واتای ئهوهی ه كه ل ه داهاتوو شه‌ڕێكی ناوه‌كی رووده‌دات و مێژووی مرۆڤایه‌تی ژێروروو ده‌كات.
2
ژماره ( )64ساڵی شه‌شه‌م2013/2/6 ،
هه‌واڵ‌و راپۆرت
dwaroj@komala.net
به‌ڕێوه‌چوونی کۆنفرانسی (چشم انداز تغییر در ایران) له هامبورگ
ل ه رۆژانی شه‌ممه‌‌و یه‌کشه‌مم ه رێکه‌وتی 12و 13ی مانگی ژانویه ل ه شاری هامبورگ له سه‌ر بانگهێشتی ئه‌لبۆرز نیوز و بۆ لێکنزیک بوونه‌وه‌ی ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی کۆنفرانسێکی 2رۆژ‌ه بۆ باس ل ه سه‌ر چۆنیه‌تی ئاڵوگۆڕ ل ه داهاتووی ئێراندا به‌ڕێوه‌چوو. ئه‌و کۆنفرانس ه 5پانێلی ل ه خۆگرتبوو ک ه بریتی بوون له پانێلی روانگه‌کان ،ژنان،
سیاسی ،نه‌ته‌وه‌کان ،میدیا‌و راگه‌یاندن. له‌و کۆنفڕانسه‌دا وریا محه‌مه‌دی ب ه نوینه‌رایه‌تیی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان له پانێلی نه‌ته‌وه‌یی‌و ژناندا وه‌ک پانێلگێر به‌شدار بوو .پانێلی نه‌ته‌وه‌یی دوایین پانێکی کۆنفرانسه‌ک ه بوو که کاوه ئاهه‌نگه‌ری له‌الیه‌ن حیزبی دێموکرات ،جه‌مشید ئه‌سه‌دی له رێکخراوی کۆماریخوازانی ئێران ،ناسر بولیده‌یی
ڕاگه‌یاندنی سکرتاریه‌تی کۆمه‌ڵه
تێروری سێ ژنه تێکۆشه‌ری کورد به توندی مه‌حکوم ده‌که‌ین
به پێ ئەو هەوااڵنە وا باڵو بونەتەوە ،شه‌وی چوارشه‌ممه له شاری پاریس له ج... نایه‌تێکی درندانه سێ ژنه تێکۆشه‌ری کورد له ئه‌ندامانی پ.ک.ک سەکینە جانسز، فیدان دۆغان و لەیال سویلەمەز کوژراون که ته‌رمه‌کانیان به‌ره‌به‌یانی رۆژی پێنچشه‌ممه له الیه‌ن پولیسی فه‌رانسه‌وه دوزراونه‌ته‌وه. پولیسی فه‌رانسه له یه‌که‌مین لێدوانی خۆی باس لهوه ده‌کات که دیمه‌نی شوێنی جه‌نایه‌ته‌که جۆرێک له ئێعدامکردنی ئه‌چێ. کۆمه‌ڵه ئه‌م جه‌نایه‌ته سامناکه له الیه‌ن
هه‌ر تاقم و ده‌وڵه‌ت و گروپێک بێت به توندی مه‌حکۆم ده‌کات .خه‌باتی ڕزگاریخوازییی گه‌لی کورد و به تایبه‌ت خه‌باتی ژنانی کوردستان به‌م جه‌نایه‌تانه نه ته‌نیا پاشه‌کشه‌ی پێ ناکرێ که دڵنیاین هاوخه‌باتێکی قوڵتر له نیوان گه‌لی کورد و تێکۆشه‌رانی بزاڤی حه‌قخۆازانه‌ی کوردستان پێک دێنێ. سکرتاریه‌تی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان 1391 /10/22
له حیزبی خه‌ڵکی به‌لووچستان ،یوسف عه‌زیزی به‌نی تۆرۆف ده‌بیری کانوونی دژ به ره‌گه‌زپه‌ره‌ستی‌و دژایه‌تی له‌گه‌ڵ عه‌ره‌ب له ئێراندا ،بێهزاد که‌ریمی ،وریا مه‌حه‌مه‌دی له کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان، سیروس مه‌له‌کووتی چاالکی سیاسیو ئه‌حمه‌دی پورمه‌ند وه‌ک به‌ڕێوه‌به‌ری پانێل به‌شداربوون. وریا محه‌مه‌دی ل ه وته‌کانیدا باسی ل ه مافی دیاریکردنی چاره‌نوس ب ه پێوهره جیهانییه‌کان کردو به‌راوردی پێوهره جیهانیه‌کانی ئه‌م مافه‌ی له‌گه‌ڵ پێناسه‌کردنی کۆماری ئیسالمی مافی دیاریکردنی چاره‌نوس خست ه به‌ر باس و لێکۆڵینه‌وه .وریا محه‌مه‌دی سه‌باره‌ت ب ه ئااڵی ئێران له درێژایی مێژوو و ده‌سته‌واژه‌ی یه‌کپارچه‌یی خاک چه‌ند وته‌یه‌کی پێشکه‌ش کرد و ئاماژه‌ی به‌وه‌دا گۆڕانکاری ل ه خاک و ئااڵ بڤ ه نی ه و یه‌کپارچه‌یی خاک ته‌نها ده‌سته‌واژه‌یه‌ک ه رژیمه یه‌ک له دوای یه‌که‌کانی ئێران دژی نه‌ته‌وه‌کانی ئێران به‌کارهێناوه .کۆنفرانسی (چشم انداز تغییر در ایران) پاش دوو رۆژ کۆتایی به‌کاره‌کانی خۆی هێنا.
ژنانی كۆمه‌ڵه سه‌ردانی یه‌كێتی ئافره‌تانی كوردستانیان كرد
رۆژی دووشه‌مم ه 14ی مانگی ژانۆیه‌ی 2013ی زایینی هاوڕێ فه‌ریبا محه‌مه‌دی ئه‌ندامی كومیته‌ی ناوه‌ندی كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشانی كوردستان سه‌ردانی باره‌گای سه‌ره‌كی یه‌كێتی ئافره‌تانی كوردستان ل ه شاری هه‌ولێری كرد و له الیه‌ن به‌رێز دوكتۆر ڤیان سلێمان سكرتێری یه‌كێتی ئافره‌تانی كوردستان و چه‌ند كه‌سی دیك ه له ئه‌ندامی سكرتاریه‌ت پێشوازی لێكرا. له‌م سه‌ردانه هاوڕێ فه‌ریبا باسی له كێش ه هاوبه‌شه‌كانی ژنانی كورد كرد و جه‌ختی ل ه سه‌ر پێویستی كاری هاوبه‌ش و هه‌مه‌الیه‌ن ه كرد .ته‌وه‌ره‌یه‌كی دیكه‌ی ئه‌م دانیشتن ه بریتی بوو ل ه گۆرانكاری ل ه بارودۆخی ژنانی باشووری كوردستان ،باس لهوه كرا ك ه هه‌رچه‌ند هه‌نگاوی باش بۆ پرسی ژن هه‌ڵگیراوه به‌اڵم هێشتاك ه كارێكی زۆری ده‌وێت تا ژنانی كورد له‌م به‌شه‌ی كوردستان زیاتر به‌ره‌و پێش بچن و پرسی ژن ببێته پرسێكی سه‌ره‌كی ل ه نێو پرس ه سیاسی و كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان .له كۆتایی ئه‌م دانیشتنه هه‌ر دوو ال ته‌كیدیان ل ه سه‌ر هاوكاری و كاری هاوبه‌شی زیاتر كرد.
به‌شداریی وه‌فدێكی كۆمه‌ڵ ه له‌رێوڕه‌سمی ساڵیادی كۆماری كوردستان
وه‌فدێكی كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشانی ئاماده‌بوونی ژماره‌یه‌ك له پارلمانتاران و كوردستان به‌شداری یادی 67ساڵه‌ی وه‌زیر و به‌رپرسانی حزبیی هه‌ر چوار دامه‌زرانی كۆماری كوردستانیان كرد كه پارچه‌ی كوردستان ،یادی 67ساڵه‌ی له‌هه‌ولێری پایته‌ختی هه‌رێمی كوردستان دامه‌زراندنی كۆماری كوردستان به‌رز راگیرا .له‌و یاده‌دا وتاری سه‌رۆكی به‌ڕێوه‌چوو. به‌یانیی ڕۆژی سێشه‌ممه3 ،ی رێبه‌ندان هه‌رێمی كوردستان له‌الیه‌ن دوكتور له هۆڵی پێشه‌وا له شاری هه‌ولێر كه‌مال كه‌ركوكی ،ئه‌ندامی مه‌كته‌بی و به‌چاودێریی سه‌رۆكی هه‌رێم و سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردستان
خوێندرایه‌وه كه تێیدا دامه‌زراندنی كۆماری كوردستان له شاری مهابادی ب ه بڕیاردانێكی ژیر و بوێرانه‌ی كوردایه‌تی به له‌قه‌ڵه‌م دابوو .مه‌راسیمه‌كه نیشاندانی فلیمێكی دیكۆمێنتاری و كردنه‌وه‌ی پێشانگایه‌كی فۆتۆگرافیی سه‌رده‌می كۆماری كوردستان ،كۆتایی پێهات.
داوا ده‌کرێت پێش بە راگواستنی بنەماڵەی حسەین پەناهی بگیردرێت 16رێکخراو داواکارن پێش بە راگواستنی بنەماڵەی حسەین پەناهیو ئیعدامی چاالکانی سیاسیو مەدەنی کورد بگیردرێت .له‌و راگه‌یاندراوه‌دا ک ه روو ل ه یه‌ک له ناوه‌نده‌کانی :رێکخراوی داکۆکی لە مافی مرۆڤ، كۆمەڵگای نێودەوڵەتی‌و ئازادیخوازانی جیهان ،خەڵكی مرۆڤ دۆستی ئێران ،جەماوەری تێکۆشەری كوردستان ،پەرلەمانی کوردستان، رێکخراوی ئەمنستی ئینتەرناشناڵ ،رێکخراوی جیهانی دژ بە ئەشکەنجە، کۆمیسیۆنی مافی مرۆڤی یەکێتی ئوروپا ،کۆمیسیۆنی مافی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتوەکان‌و الیەنە سیاسیەکان کراوه هاتووه: لە بەردەوامیی گوشارەکانی رێژیمی کۆماری ئیسالمی بۆ سەر خەڵكی كوردستانو ئازار‌و ئەزیەتی هاوواڵتیانی کورد ،رۆژانە الوانی كورد بە هۆكاری جیاوازو بێبنەما دەستبەسەرو لە دادگا نادادپەروەرەكانی کۆماری سێدارەی ئیسالمیدا حوكمی دژە مرۆییو ناعاداڵنەیان بە سەردا دەسەپێ‌و لە درێژەی ئەم ناعەداڵەتییەدا ،ئەمڕۆ رژیم دەیەوێت بنەماڵەی داغدارو نیشتمانپەروەری حسەین پەناهی رابگوازێتەوە بۆ شاری هەمەدان‌و لە زێدی خۆیان دوور بخاتەوە .ئەمە لە حاڵێكدایە كە لە ماوەی ٦ساڵی رابردوودا النیكەم زیاتر لە ٥٠كەس لە ئەندامان‌و نزیکانی ئەو بنەماڵەیە لە الیەن هێزە ئەمنیەتیەكانەوە دەستبەسەر كراون‌و هەر كاملەوان بە
چەند مانگ تا چەند ساڵ زیندان حوکم دراون .لە الیەكی دیكەوە هەڕەشەی ئەوەیان لێكراوە كە بە هیچ شێوەیەك بۆیان نییە لەگەڵ هیچکام لە كاناڵەکانی راگەیاندن سەبارەت بە بارودۆخی خۆیان وتووێژ بكەن یان لێدوان بدەن .ئەمە لە كاتێكدایە كە رژیمی ئیسالمی ئێران بە سەپاندنی حوكمی ئێعدامو گۆشاری زیاتر بۆ سەر زیندانیانی كورد دەیەوێت خەڵكی ئازادیخوازی كوردستان چاوترسێن بكات‌و لە خەبات لە پێناو رزگاریی نەتەوەییدا پاشگەز بکاتەوە‌و کۆمەڵگای ئێرانو بە تایبەتی كوردستان بكات بە گۆڕستانی بێدەنگی .كۆمەڵگای جیهانی شاهیدی بەرزبوونەوەی رۆژانەی رێژەی ئێعدامی چاالكانو هەڵسووڕاوانی سیاسیو مەدەنی لە ئێرانەو هەر ئێستا زیاتر لە ٣٠الوی كورد لە الیەن دادگا فەرمایشیەكانی كۆماری ئیسالمییەوە حوكمی سێدارەیان بە سەردا سەپاوە. هەر بۆیە ئێمە داوا لە هەموو كۆڕو كۆمەڵە نێودەوڵەتییەكانی مافی مرۆڤ دەكەین كە بە هانای بنەماڵەی حسەین پەناهیو هەموو زیندانیانی دیكەی كوردەوە بێنو ،هەوڵەكانیان بۆ پاراستنی ژیانی ئەو بنەماڵەیە بخەنەگەڕ. هەروەها داواکارینكە سەرجەم رێكخراوو گروپو مرۆڤە ئازادیخوازەكان لەم كاتە هەستیارەدا پشتیوانیی خۆیان لە زیندانیانی سیاسی دەرببڕن‌و
پێش بە روودانی هەر جۆرە تراژدییەك لە كوردستان بگرن .راگواستنی بنەماڵەی حسەین پەناهی ،پێشێڵكردنی ئاشکرای سەرەتاییترین مافەكانی کە لە جاڕنامەی جیهانیی مافی مرۆڤیشدا ئاماژەی پێدراوە، بۆیە ئەمە ئەركی هەموو ڕێكخراوەكانی داکۆکیکاری مافی مرۆڤە كە بەر بەجێبەجێكردنی ئەم بڕیارە سەدە ناوەڕاستیەی دەسەاڵتدارانی جەهل‌و تاریکی بگرن. راگه‌یه‌نراوه‌که له‌الیه‌ن ئه‌م رێکخراوانه‌و‌ه واژۆکراوه :کەمپەینی بەرگری لە زندانیانی سیاسیو مەدەنی یەكیەتیی نەتەوەیی خوێندكارانی كورد، كۆمەڵەی خوێندەوارانی رۆژهەاڵت ،كومیتەی خوێندكاری یەكێتیی دیموكراتی كوردستان ،رێكخراوی خوێندكارانی پێشڕەوی كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان ،یەكیەتیی خوێندكارانی دێموكراتی كوردستانی ئێران ،رێكخراوی الوانی پێشڕەو ،كۆمەڵەی الوانی رۆژهەاڵت، یەكیەتی الوانی دێموكراتی كوردستانی ئێران ،یەكیەتی الوانی دێموكراتی كوردستان رۆژهەاڵت ،یەكیەتی ژنانی دێموكراتی كوردستان ،كومیتەی ژنانی یەكێتیی دیموكراتی كوردستان ،یەكیەتیی ژنانی دێموكراتی كوردستانی ئێران ،رێكخراوی ئاسۆی ژنی كورد ،كۆمەڵەی ژنانی رۆژهەاڵت‌و كومیتەی الوانی یەكێتیی دیموكراتی كوردستان.
ژماره ( )64ساڵی شه‌شه‌م2013/2/6 ،
ژنان
dwaroj@komala.net
كۆماری ئیسالمی ل ه دژایه‌تیكردنی ژنان‌و مافه‌كانیان به‌رده‌وامه جوامێر مارابی رژیمی كۆماری ئیسالمی به‌رهه‌می هه‌ڵبژاردن‌و خواست‌و ئیراده‌ی ئازادانه‌ی خه‌ڵكی ئێران نییه .ئه‌م رژیمه به هۆكارگه‌لی جۆراجۆر توانی ده‌ست بگرێت به سه‌ر به‌رهه‌می خه‌باتی گه‌النی راپه‌ڕیویی ئێران .ئه‌م رژیمه ناته‌بایه له‌گه‌ڵ دنیا سه‌رده‌م .دنیابینی‌و سیاسه‌ت‌و ئامانجی خۆی له سه‌ر بنه‌مای دژایه‌تیكردن پێشكه‌وتنخوازیی‌و مافه‌كانی مرۆڤ بنیاد ناوه‌‌و شانازیشیان پێوه ده‌كات .هه‌ر بۆیه به زه‌بری كوشت‌و بڕ‌و زه‌بر‌و زه‌نگ نواندن، تا ئێستا درێژه به ته‌مه‌نی پڕ له جینایه‌تی خۆی بدات .دژایه‌تی سه‌ره‌تاییترین مافی كرێكارانی كردووه ،حاشا له بزوتنه‌وه‌ی رزگاریخوازیی گه‌النی ئێران بۆ به‌ده‌سته‌وه گرتنی چاره‌نووسی خۆیان كردوه‌‌و ده‌یكات، دواكه‌وتوانه‌ترین یاسای به‌سه‌ر گه‌النی ئێراندا سه‌پاندوه ،ژنانی له هه‌رجۆره مافێك بێبه‌ش كردوه‌‌و ئێرانی كردۆته زیندانێكی گهوره بۆ ژنان .به كورتی ئه‌م رژیمه چه‌ندین ساڵ كۆمه‌ڵگای ئێرانی به‌ره‌و دواوه بردووه‌‌و كاروانی پێشكه‌وتنی كۆمه‌ڵگا به‌ره‌و پاش پاڵ پێوه ده‌نێت .قسه‌كردن له سه‌ر كاریگه‌ری نێگه‌تیڤی كۆماری ئیسالمی بۆ سه‌ر كۆمه‌ڵگای ئێران پێویستی به سه‌دان كاتژمێر قسه كردن‌و نوسینی ده‌یان‌و سه‌دان كتێبه ،به‌اڵم ئهوهی ده‌مانه‌وێ لێره تیشكی بخه‌ینه سه‌ر ،ده‌وری خراپی كۆماری ئیسالمییه بۆ سه‌ر ژنان‌و مافه‌كانیانه. رژیمی كۆماری ئیسالمی كه یاسا‌و رێساكانی خۆی له سه‌ر بنه‌مای ئیسالمی داڕشتوه، كۆنترۆڵ كردن‌و كۆیله‌كردنی ژن به یه‌كێك له ئامانجه سه‌ره‌كییه‌كانی خۆی ده‌زانێت‌و له‌م پێناوه‌شدا‌و بۆ سه‌لماندنیان ،قورئان‌و حه‌دیس‌و ره‌وایه‌ته ئیسالمییه‌كان به سهرچاوه وه‌رده‌گرێت .هه‌ر له‌م پێناوه‌شدا ئه‌گه‌ر چاوێك بگێڕین له ناو دنیا مه‌جازیدا ،به هه‌زاران ویدیو‌و سوخه‌نرانی‌و وت‌و وێژ‌و نوسراوه‌ی تێدایه كه له الیه‌ن كۆماری ئیسالمیو الیه‌نگران‌و ده‌ست‌و پێوه‌نده‌كانیه‌وه به‌رهه‌م هاتوون‌و هه‌موویان پڕ پڕن له‌سوكایه‌تی به كه‌رامه‌ت‌و كه‌سایه‌تی ژن‌و مافه‌كانیان .ئه‌مانه به عه‌قڵی كورت‌و دواكه‌توانه‌ی خۆیان ده‌یانه‌وێ ئێران بكه‌نه دورگه‌یه‌كی دابڕاو له دنیاو دواكه‌وتوانه‌ترین یاساكان كه هه‌موویان له سه‌ر دژایه‌تی ژن داڕێژراوه به سه‌ر ئێراندا بسه‌پێنن. هه‌روه‌ك پێشتریش ئاماژه‌مان پێدا
كۆماری ئیسالمی سیاسه‌تی خۆی له سه‌ر دژایه‌تیكردن ژن‌و مافه‌كانیان بنیاد ناوه‌‌و ئه‌م دستدرێژی كردنه‌ش هه‌تا ئێستاش بهردهوامهو قوناخی جۆراجۆری تێپه‌ڕ كردوه: به پێی به‌ڵگه‌‌و ئه‌و وتارانه‌ی كه له رۆژنامه‌كانی ساڵی 1357ی هه‌تاویدا بالو كراونه‌ته‌وه ،یه‌كه‌م نیشانه‌كان بۆ به ئیجباری كردنی حیجاب له ره‌شه‌مه‌ی ساڵی 1357واته كه‌متر له یه‌ك مانگ دوای سه‌ركه‌وتنی راپه‌ڕینی گه‌النی ئیران .یه‌ك رۆژ به‌ر له ده‌ست پێكردنی هه‌شتی مارس رۆژی جیهانی ژن ده‌ركه‌وتن .له كاتێكدا كه گروپی جۆراجۆری سیاسی خۆیان بۆ به‌ڕێوه‌بردنی هه‌شتی مارس رۆژی جیهانی ژن له ئیران ئاماده ده‌كرد ،رۆژنامه‌ی كه‌یهان به تیتری گهوره نووسی« :ژنان ده‌بێ به حیجابه‌وه بچنه ئیداره‌كان». ئه‌و رۆژنامه له الپه‌ڕه‌ی یه‌كه‌می خۆیدا قسه‌كانی خومه‌ینی باڵو كرده‌وه كه وتبووی: «نابێ له وه‌زاره‌تخانه‌كان كاره‌سات روبدات! نابێ له وه‌زاره‌تخانه ئیسالمییه‌كاندا ژنی لوخت بێته ژوره‌وه .ژنان بۆیان هه‌یه سه‌ردانی ئیداره‌كان بكه‌ن به‌اڵم ده‌بێ حیجابیان هه‌بێت»! ساڵی 1359ی هه‌تاوی به ده‌ستوری خومه‌ینی‌و به پێی ته‌سویبی مه‌جلیسی شورای ئیسالمی ژنان به بێ حیجاب بۆیان نه‌بوو سه‌ردانی ئیداره‌كان بكه‌ن. ساڵی 1363ی هه‌تاوی رژیم یاسای سزا ئیسالمییه‌كانی په‌سند كرد .به پێی ئه‌م یاسا هه‌ركه‌سێك به بێ حیجاب سه‌ردانی شوێنه گشتییه‌كانی بكردایه ،به 72زه‌ربه شه‌الق مه‌حكوم ده‌كرا. له پوشپه‌ڕی 1386ی هه‌تاویدا مه‌جلیسی شورای ئیسالمی الیه‌حه‌یه‌كی په‌سند كرد به ناوی الیه‌حه‌ی پشیتوانی له خانه‌واده. ئه‌م الیه‌حه نه‌ته‌نیا بۆ پشتیوانی خانه‌واده نییه به‌ڵكوو رێك بۆ سوكایه‌تی كردن‌و بێ ماف كردنی ژنانه .ئه‌گه‌ر پێشتر پیاوانی ژندار بۆ ئهوهی بتوانن ژنی دوهه‌میان هه‌بێت ،ره‌زامه‌ندی ژنی یه‌كه‌م پێویست بوو ،به‌اڵم دوای په‌سند كردنی ئه‌م الیه‌حه ئیتر پیاوان پێویستیان به ره‌زامه‌ندی ژنی یه‌كه‌م نییه .ئه‌گه‌ر دادگا ته‌ئیدی بكات كه ئه‌و پیاوه توانایی ماڵی هه‌یه‌‌و ده‌توانێ پێداویستییه‌كانی ژیان بۆ دوو ژن دابین بكات ،ئه‌و پیاوه راحه‌ت ئه‌توانێ ژنی دوهه‌م بهێنێت .به‌مه‌رجێك یه‌كسانی له نێوان ژنه‌كاندا له‌به‌رچاو بگرێت!! ده‌ستدرێژییه‌كان هه‌روا درێژه‌یان هه‌یه‌‌و
5
رژیمی ئیسالمی ژنانی ئێرانی له هه‌رجۆره مافێك بێبه‌ش كردوه پالنی جیاكردنه‌وه‌ی ره‌گه‌زی نێر‌و مێ ل ه زانكۆكان به‌ڕێوه‌چوو‌و خه‌ریكه هه‌موو زانكۆكانیش ده‌گرێته‌وه. هه‌روه‌ها یاسایه‌كیان په‌سند كردوه به ناوی « :دور كاری» یان به كوردی كار له دوره‌وه .واته ئه‌و ژنانه كه منداڵیان هه‌یه یان سه‌رپه‌ره‌ستی خانه‌واده‌ن كاره‌كانی خۆیان له كاتێكی دیاریكراودا له ماڵه‌وه ئه‌نجام ده‌ده‌ن‌و دواتر ته‌حوێڵی به‌رپرسه‌كانیان ده‌ده‌ن .مانای ئه‌م یاسایه ئه‌وه‌یه كه منداڵداری ته‌نیا ئه‌ركی ژنانه!! كۆماری ئیسالمی له دوایین هه‌نگاوی خۆی بۆ دژایه‌تیكردنی ژنان ،له مه‌جلیسی شورای ئیسالمی خه‌ریكی په‌سند كردنی الیه‌حه‌یه‌كه له باره‌ی پاسپۆرتی ژنان‌و سه‌فه‌ر كردنیان. به پێی ئه‌م الیه‌حه ژنانی سه‌رو 18ساڵ‌و موجه‌ره‌د بۆ ئهوهی بیانه‌وێ بۆ ده‌ره‌وه‌ی ئێران سه‌فه‌ر بكه‌ن ،پێویستیان به ئیجازه‌ی باوك ،مامۆ ،یان باوا یان به كورتی سه‌په‌ره‌ست هه‌یه‌‌و ئه‌گه‌ر هیچ كام له‌مانه نه‌بوو ،دادگا بڕیار ده‌دات كه ئه‌م ژنه سه‌فه‌ر بكات یان نا .ئه‌م الیه‌حه دیسان هه‌نگاوێكی دیكه دۆخی ژنان به‌ره‌و دواوه ده‌بات. ئه‌گه‌ر پێشتر ژنان هه‌ر 5ساڵ جارێك بۆ تازه‌كردنه‌وه پاسپۆته‌كانیان پێویستیان به ئیجازه‌ی سه‌رپه‌ره‌ست هه‌بوو ،له‌مه بهدواوه ئه‌وان ده‌بێ بۆ هه‌رسه‌فه‌رێك بۆ دهرهوه
ئێران ئیجازه وه‌ربگرن. به پێی یاسای ئیسالمی ئێران كچان ل ه ته‌مه‌نی 9ساڵیدا ده‌گه‌نه سنی ته‌كلیف. واته ئه‌گه‌ر له روانگه‌ی كۆماری ئیسالمییه‌وه تاوانێكیان كرد ،وه‌كوو كه‌سێكی سه‌رو 18 ساڵ مه‌حاكمه ده‌كریت .له ته‌مه‌نی 13 ساڵیدا بۆی هه‌یه ئیزدواج بكات‌و له ته‌مه‌نی 18ساڵیدا ده‌توانێ له ده‌نگداندا به‌شداری بكات .ئه‌وانه‌ی له سهرهوه باسكران ئه‌وه‌مان نیشان ئه‌ده‌ن كه له روانگه‌‌و سیاسه‌ت‌و دنیای بیركردنه‌وه كۆماری ئیسالمیدا ژن بونه‌وه‌رێكی الواز‌و كه‌م عه‌قڵ‌و تێنه‌گه‌یشتووه .بونه‌وه‌رێكه كه ناتوانێ كه‌سایه‌تی سه‌ربه‌خۆی خۆی هه‌بێت .بۆیه پێویسته كه‌سێك هه‌بێت كه چاودێری بكات‌و ئاگای لێی بێت .له به‌رامبه‌ریشدا ژنانی ئازادیخواز‌و یه‌كسانیخواز هه‌ر له سه‌ره‌تای ده‌ستپێكردنی دژایه‌تیكردنی رژیم له‌گه‌ڵ مافه‌كانیان ،ئه‌وانیش ده‌ستیان داوه‌ته خه‌باتێكی بێ وچان‌و هه‌مه‌الیه‌نه‌‌و به‌رده‌وام بۆ ئهوهی كۆماری ئیسالمی نه‌توانێ به كۆیله‌یان بكات .هه‌ر له یه‌كه‌م خۆپیشاندانی‌و له یه‌كه‌م هه‌شتی مارسی دوای هاتنه سه‌ركاری كۆماری ئیسالمیو ئه‌و كاته كه رژیم ده‌یهه‌ویست حیجاب ئیجباری بكات 15 ،هه‌زار ژن هاورێ له‌گه‌ڵ پیاوانی به‌رابه‌ریخواز له زانكۆكان‌و هه‌روه‌ها چین‌و
تویژی جۆراجۆر رژانه سه‌ر شه‌قامه‌كان‌و هاواریان كرد كه ئێمه ئیستبدادمان ناوێ، ئێمه حیجابی زۆره‌ملیمان ناوێ. بێگومان ئێستا ژنان‌و پیاوانی ئازادیخواز‌و یه‌كسانیخواز له مه‌ڕ ئه‌م دستدرێژییه تازه‌یه‌ی رژیم بۆ سه‌ر مافه‌كانی ژنان بێده‌نگ نابن .ئه‌زمونی ده‌یانساڵ ده‌سه‌اڵتداری رژیمی ئیسالمی نیشانداوه كه به‌هه‌رراده رووی كۆنه‌په‌ره‌ستی خۆی نیشانداوه ،له به‌رامبه‌ریشدا به هه‌مان راده بزوتنه‌وه‌ی ژنان راده‌یكاڵتر بۆته‌وه‌‌و وشیاری ژنان گه‌شه‌ی كردوه‌‌و په‌سندكردنی ئه‌م الیه‌حه یه‌ك له دوای یه‌كانه‌ش كه له كۆنه‌په‌ره‌ستی ناوئاخن كراوه ،ناتوانێ ژنانی یه‌كسانیخواز چاوترسێن بكات .ده‌بێ ئه‌وه‌شمان له به‌رچاو بێت كه دژایه‌تیكردن ئه‌م یاسا كۆنه‌په‌ره‌ستانه‌یه ته‌نیا ئه‌ركی ژنان نییه ،به‌ڵكوو ئه‌ركی هه‌ر مرۆڤێكی ئازادیخوازه ،چونكه به هه‌رراده رژیم بتوانێ مافه‌كانی ژنان پێشێل بكات به هه‌مان راده‌ش ئازادییه‌كان به‌رته‌سك دهبنهوه. بۆیه پێویسته بزوتنه‌وه‌ی كرێكاران‌و خویندكاران‌و ژنان‌و نهتهوه بنده‌سته‌كان‌و به گشتی چین‌و تویژی كۆمه‌ڵگا هاوده‌نگ‌و هاوئاهه‌نگ ئه‌م الیه‌حه مه‌حكوم بكه‌ن‌و بۆ دژایه‌تیكردنی چییان له ده‌ست دێت، ئه‌نجامی بده‌ن.
چاالكیەكانی رێكخراوی ئاسۆی ژنی كورد لە مانگی ژانویەی 2013 رۆژی هەینی 2013 -1-18لە شاری سلێمانی و لە ژێر ناوی چارەسەری پرسی كورد لە باكووری كوردستان و كاریگەریەكانی لە سەر پرسی كورد لە ئێران پانێلێك لە الیەن پارتی ژیانی ئازادی كوردستانەوە بەڕێوە چوو.. پێشكەشكارانی باسەكە بریتی بوون لە بەڕێزان ئاسۆس عەبدول لەتیف رۆژنامەنووس و چاودێری سیاسی، ئاسۆس هەردی رۆژنامەنووس ،عەبدواڵو دەمیرباش شارەداری شاری سوور ال باكووری كوردستان و هەروەها كامران بەرواری نوێنەری كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان(ك.ن.ك) .یەكەم باسكاری ئەم سمینارە ئاسۆ عەبدول لەتیف ئاماژەی بە دۆخێكی گشتی بزووتنەوەی كوردستانی باكوورو ئەو پرۆسانەی تا بە ئەمڕۆ تێپەر كراوەو هەروەها وەرچەخانی دەولەتی توركیەو هەوڵەكانی بۆ چارەسەری كێشەی كورد كرد .دواتر ئاسۆ هەردی باسێكی لە ژێر ناوی هەڵوێستی توركیە بەرانبەر بە حیزبەكانی ناوخۆی ئەو واڵتەو مەسەلەی ئاشتی‌و ئایدۆلۆژی كەمالی لە توركیە پێشكەشی ئامادەبووان كرد .پاشان عەبدواڵ دەمیرباش سەرۆكی شارەوانی شاری سوور لە قسەكانیدا ئاماژەی بە ئەزموونی راستەقینەی خەباتی گەلی كورد لە باكووری كوردستان و ئەو ئاستەنگانەی كە لەالیەن دەوڵەتەوە دەخرێتە بەردەمیان كرد .دوایین باسی ئەم سمینارە لە الیەن كامران بەرواری
بەڕێوەچوو .پاشان حیزب و الیەنە بەشدار بووەكان هەركامەیان لە مەجالێكی كورتدا راوبۆچوونی رێكخراوەكەیان سەبارەت بەم باسە پێشكەش كرد شایانی باسە هاوڕێیان سەبری بەهمەنی ،بەهیە كەمانگەرو سنوور هەنەفی پوور لە الیەن رێكخراوی ئاسۆی ژنی كوردەوە بەشداری ئەم سمینارە بوون.. رۆژی شەمە 2013-1-19هەیئەتێكی رێكخراوی ئاسۆی ژنی كورد كە بریتی بوون لە سەبری بەهمەنی بەرپرسی رێكخراو، خەدیجە ئیبراهیمی‌و كوێستان جەعفەریی لە ئەندامانی رێكخراوی ئاسۆی ژنی كورد ،بەشداری رێورەسمی 2ی رێبەندان
ساڵڕۆژی دامەزراندنی كۆماری كوردستان... یان كە لە الیەنی پەیوەندیەكانی حزبی دموكراتی كردستانی ئێران لە هۆڵی ئازادی حیزبی شیۆعی لە شاری سلێمانیان كرد. سەرەتای رێورەسمەكە بە سروودی ئەی رەقیب دەستیپێكردوو دواتر دەقەیەك بێدەنگی راگیرا .دواتر بەڕێز حەسەن شەرەفی ئەندامی دەفتەری سیاسی حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران بەو بۆنەوە قسەوباسێكی پێشكەشی ئامادەبووان كرد. پاشان برووسكەی پیرۆزبایی بەشدارانی رێورەسمەكە خوێندرایەوە كە تێیدا رێكخراوی ئاسۆی ژنی كورد پەیامێكی
بە بۆنەی 67هەمین ساڵیادی كۆماری كوردستان ،ئاراستەی رێورەسمەكە كرد. دواتر كورتە فیلمێك لەو پەیوەندەدا نمایشكرا‌و رێورەسمەكە بە سروود‌و گۆرانی كۆتایی پێهات .لە رۆژی 20.1.2013لە الیەن رێكخراوی ئاسۆی ژنی كورد بە بەشداری رێكخراوی هاتلەند سمینارێك رێكخرا بۆ ژنانی كە تەوەرەی باسەكە بریتی بوو لە رێگە چارەی یاسایی و بەرەنگار بوونەوەی تۆندووتیژی بەرانبەر بە ژنان بوو.خاتوو رێزان دلێر ،پێشكەشكاری سمینارەكە بوو كە باسێكی گشتی سەبارەت بە تندووتیژیە گشتیەكان بەرانبەر بە ژنان و مەسەلەی كولتوری كە دەبێتە هۆی بەردەوامی توندووتیژیەكان بەرانبەر بە ژنان كرد .تەوەرێكی دیكەی باسەكە كاری وشیار كردنەوەی ژنان‌و هەروەها بە هەمان رادە وشیار كردنەوەی پیاوانی كۆمەڵگا سەبارەت بە مەسەلەی یەكسانی و گۆرانی روانگەی كۆمەڵگا بە گشتی سەبارەت بە مەسەلەی بەرابەری ژن‌و پیاو و بەرانگار بوونەوەی توندووتیژی .هەروەها كار كردن بۆ گۆرانی یاسا بنچینەكان بە قازانجی ژنان ,باسی دوهەمی سمینارەكە تەرخان كرا بۆ راو بۆچوونی بەشدار بوان .شایانی باسە رێكخراوی هاتلەند سالی 1887لە واڵتی ئامریكا دامەزراوە و لە ساڵی 204لە واڵتی ئێراق چاالكی دەكات‌و بنكە سەرەكیەكەیان لە سلێمانیە. رۆژی 2013-1-21كاتژمێر 3ی پاش نیوەڕۆ
لە هۆڵی تەوار لە شاری سلێمانی لە الیەن كۆمەڵەی مافی مرۆڤی كورد_ئۆروپا ،یادی 67مین ساڵرۆژی دامەزراندنی كۆماری كوردستان بەرزڕاگیر .مەراسیمەكە بە سروودی ئەی رەقیب و دەقێقەیەك بێدەنگی بۆ ...یادی گیانبەختكردوانی رێگای رزگاری كوردستان دەستی پێكرد. پاشان وتەی كۆمەڵەی مافی مرۆڤی كورد_ئۆرووپا پێشكەش كراوو دواتر دوكتور یاسین سەردەشتی لە وتەیەكدا ئاوڕیی دایەوە لە كاریگەریە كلتووری و فەرهەنگیەكانی سەردەمی كۆمارو هەروەها دۆخی ئازادی رۆژنامەنووسی لەو سەردەمەداو خزمەت كردن بە زمانی كوردی و هەروەها خزمەتگوزاریە كۆمەاڵیەتیەكان لە سەردەمی كۆماردا .پاشان فیلمێك لە ژێر ناوی 11مانگ و 20رۆژ بەختەوەری كە ئاوڕدانەوەیەك بوو لە مێژووی كۆماری كوردستان و دەستكەوتەكانی كۆمار بۆ گەلی كورد .لە كۆتایی ئەم رێوڕەسمەدا هونەرمەندان كاڵێ ئاتەشی و ئیسماعیل ماملێ چەند سروود و گۆرانیەكیان پێشكەش بە بەشداربووان كرد .هەروەها ئاماژە بە كۆمەڵێك بروسكەی پیرۆزبایی حیزب و رێكخراوەو الیەنە بەشدار بووەكانی رێوڕەسمەكە كرد .شایانی باسە هاوڕێیان سەبری بەهمەنی ،ئاژوان یەزدانپەنا، بەهار سەڵواتی و گەالوێژ پوورفاتمی بە نوێنەرایەتی رێكخراوی ئاسۆی ژنی كورد بەشداری ئەم رێوڕەسمە بوون.
4
ژماره ( )64ساڵی شه‌شه‌م2013/2/6 ،
جیهان تایبەت
dwaroj@komala.net
دەرسێکی دیکە بۆ کورد لە عێراقی نوێدا عومه‌ر ئیلخانیزاده کێشەی دەوڵەتی ناوەندیی عیراق لەگەڵ کورد گەیشوەتە ئاستێکی هەستیار .ماوەیەکە حکومەتی نوری مالکی لە هەموو رێگایەکەوە تێدەکۆشی گوشارەکانی بۆ سەر حکومەتی هەرێمی کوردستان زیاد بکات .ئاخر بڕیاری مالکی پێکهێنانی هێزی ئۆپەراسێۆنی دیجلە و نەینەوایە کە کەرکوک و موسڵ و هەموو ناوچە دابڕاوەکانی کوردستان دەگرێتەوە .لە راستێدا لە جیاتی جێبەجێکردنی مادەی ١٤٠و ئاسایی کردنەوەی بارودۆخ لەو ناوچانە بۆ راپرسی لە خەڵکی ناوچەکە ،بە هێنانی هێزی نیزامی ,هەم بارودۆخەکەی نائاسایی کردۆتەوە و هەم ,نیازی تێکدان و شەری هەیە تا بە زۆری چەک ئەو ناوچانە بە تەواوی بخاتە ژێر دەسەاڵتی حکومەتی ناوەند و رێگا خۆش بکات بۆ داگیرکردنەوەی بەشەکەی دیکەی کوردستانیش. کەس نییە گومانی لەو نیاز و مەبەستەی حکومەتی مالکی هەبێ ،هەر بۆیەشە کورد بە هەموو حیزب و پێکهاتەکانیەوە، چ ئەوانەی لە دەسەاڵتدان و چ ئەوانەی ئۆپۆزیسیۆنن هاودەنگ و هاوران کە دژ بەو پێشیلکاری و زۆروێژیە بوەستنەوە .خۆی ئەوە لە خۆیدا دەسکەوتێکی گەورەیە لە کوردستانی باشور کە پێویستە نەک هەر بپارێزرێ ،بەڵکوو پێویستە ئەو روداوە بکرێتە سەرەتایەک بۆ پێکهێنانی هاوپەیمانییەکی نەتەوەیی بەهێز لەم کوردستانی باشور. رووداوەکانی وا ئەوڕۆ لە عیراق لە نیوان هەرێمی کوردستان و حکومەتی ناوەند روو دەدەن دەرسی گەورەی تێدایە و پێویستە لەبەر چاوی بگرین .هەموومان دەزانین کە کورد لە پێکهێنانی حکومەتی نوێی عێراقدا ڕۆڵێکی گەورەی هەبوو. بۆ ماوەیەکی زۆر پێش رووخانی حکومەتی سەدام حوسێن، هەموو ئۆپۆزیسیۆنی عیراقی و لەوانە حیزب و هێزەکەی جەنابی نوری مالکیش لە کوردستان داڵدە درابوون و حیزبە کوردییەکان بە هەموو جۆر پاڵپشتییان دەکردن .تەنانەت نوری مالكی و حیزب و حکومەتەکەی بە هاوپەیمانی لەگەڵ فراکسیۆنی کورد توانیویانە حکومەت پێکبێنن.بەاڵم بەو حاڵەشەوە کە خۆیان لە دەسەاڵتی ناوەند دیتەوە و پوڵ و چەکیان کەوتە دەست ،هەوەڵ بڕیار و کاری خۆیان دانا بۆ سەرکوتی کورد و داگیرکردنەوەی خاکەکەی .چاویان بە حکومەتی هەرێم هەڵنایە و بە هەموو توانی خۆیان بۆ الوازکردن و تێکدانی ئەوەندە دەسەاڵتەی کورد حەول دەدەن .بێگومان حکومەتی کۆماری ئیسالمیش لە پشتەوەی ئەو ئاژاوەگێریەی مالکییە .ئەوجاریش تەجرەبەی عیراقی نوێش نیشانیدا کە ئەم چەشنە هاوپەیمانی داگیرکەران و رەگەزپەرەستان تەمەنی کورتە و بەقای بۆ نییە .چۆن دەکرێ رەوتێکی کۆنەپەرەستی دۆست و هاوپەیمانی کۆماری ئیسالمی ئێران ،دێمۆکراسی قبوڵ بکات و چاوی بەوەندە دێمۆکراسی و سکوالریسمەی لە کوردستان هەیە هەڵبێ؟ئەم تەجرەبەیەش دەریخست کە ناکرێ چاوەروانی دێمۆکراسی لە هێزێکی دژ بە دێمۆکراسی بکرێ .ناکرێ ئەوانەی بە داگیرکاری و بیری رەگەزپەرەستی فرچکیان گرتووە ،مافی نەتەوەیی نەتەوەکانی دیکە قبوڵ بکەن. مەعلووم بوو ڕۆژێک ئەو هاوپەیمانییە لە الیەن مالکی و حیزبەکەیەوە تێکدەچێ .حکومەتی هەرێم باشی کردوە و باش دەکا کە نابێتە و نەبوەتە هۆکار بۆ تێکدان .ڕۆشنە عیراقی لەو چەشنە راناگیرێ و قەتیش رووی دێمۆکراسی بە خۆیەوە نابینێ .بەاڵم کورد ئەگەر فاکتەری پێکەوە ژیان بووە ،ئەگەر شەری دور خستۆتەوە ،کاری باش و بە جێی کردوە .بەاڵم ئێستا بۆ ئەوەی تەماعی رەگەزپەرەستان بنیشێتەوە دەبێ کورد بەو پەڕی ڕاشکاوی نیشانی بدات کە تا هەڵوەشاندنەوەی هێزی سەرکوت و دژە کورد لە ناوچە دابڕاوەکان ،حازر بە پاشەکشە نییە .بۆ ئەو مەبەستە نەک پشتیوانی کوردی هەموو پارچەیەکی کوردستان لە پشت کوردی عیراق هەیە ،تەنانەت تەنیا رێگەشە بۆ پتەوکردنی یەکگرتوویی و هاوپەیمانی نەتەوەیی لە ناوخۆی کوردستانی باشوردا .کورد بە بێ راوەستاوی ،نابێتەوە خاوەنی ناوچە دابڕاوەکان و کەرکوک ،بۆیە ئێستا کە حکومەتی ناوەند تووشی گرفتی گەورەیە ،کورد دەتوانێ پێداگری خۆی زیاتر بکات .لە راستیدا ئێمە زەمانمان لە دەستدا و حەق وابوو زووتر دەسەاڵتی هەرێم وەخۆ کەوتبا بۆ گەراندنەوەی ناوچە دابڕاوەکان .یەکێتی ناو ریزەکانی کورد گەورەترین چەکی ئێمەیە لەو بەربەرەکانێیەدا .بۆیە دەبێ خەڵکی کورد بە یەکگرتوویی و بۆ دیفاع لە بەرژەوەندییەکانی خۆی دڵخۆش بێ .ئێستایە دەردەکەوێ کە خزمەتگوزاری زۆرتر پێویست بوو تا نەک هەر خەباتی جەماوەری لە ناوچە دابڕاوەکان گەرموگوڕ بێت ،خەڵکی هەموو کوردستان دە تەوژم و باوەرێکی زۆرترەوە بۆ دیفاع ئامادە بن .الزمە بە خەباتی مەدەنی و جەماوەریی لە ناوچە دابڕاوەکان رووبەرووی ئەم پێشێلکاریانەی حکومەتی عیراق ببنەوە و بۆ ئەو مەبەستەش هەموو شار و دێی کوردستانی عیراق دەبێ ئەو کێسەیە وەک کێشەی خۆی سەیر بکات و هەموو هێزێکی کوردستان بۆ تەبایی و ئاشتەوایەکی نەتەوەیی بکەوێتە گەڕ و حەولی بۆ بدات .با ئێمەی گەلی کورد لە ئێرانیش لەو ئەزموونە دەرس وەرگرین و لە جیاتی سات و سەودا لەگەڵ ئیسالحخوازان و ئەوانەی وا هەر ئێستا نەتەوە بوونی کورد ئینکار دەکەن ،یەکگرتوویی و کاری هاوبەشی نێوان خۆمان بکەینە ئامانج.
رامانێك لەسەر رەوشی شۆڕشی میسر فیروز مامۆیی نزیك بە 2ساڵ بەسەر شۆڕشی میسر و راپەڕینی خەڵكی وەگیان هاتووی ئەو واڵتە دژی ڕژیمی حوسنی موبارەك تێدەپەڕێت .ئەم شۆڕشە كە هاوچەشنی شۆڕشی گەالنی ئێران لە الیەن گرووپێكی توندئاژۆی ئیسالمیەوە دەستی بەسەردا گیراو ئێخوانۆلمۆسلمین توانی بە فریوكاری و دەست بەسەر شۆڕشەدا بگرێت و رژیمێك لە ڕواڵەتی كۆماری ئیسالمی لەو واڵتە دابمەزرێنن، بەاڵم بە خۆشیەوە خەڵكی ئەو واڵتە بە وریاییەوە هەر لە یەكەم ساتەكانی هاتنە سەر دەسەاڵتی مورسی و بەرەی ئێخوان ،بۆیان دەركەوت كە ئەو ڕژیمە چ پیالنێكی لە بنچكدایەو لە هەوڵدایە كە چ ئاڵترناتیڤێكی نگەتیڤ لەو واڵتە بچەسپێنێت .بۆیە لە یەكەم ساتەكاندا دیسان مەیدانی تەحریریان كرد بە گۆڕەپانی ناڕەزایی و خرۆشانی جەماوەری و ڕایانگەیاند كە ،ئێمە كۆماری ئیسالمیمان ناوێت و نامانهەوێ لە ژێر ڕكێفی ڕژیمێكی لەو چەشنەدا بین. لە هەڵبژاردنەكانی پەرلەماندا هەندێ لە ڕاگەیاندنەكان باسیان لە ڕێكەوتنی نهێنی و ژێر بەژێری نێوان ئێخوان ،ئەمریكا و شورای نیزامی میسریان دەكرد، بابەتێك كە هیچ كات ئێخوانۆلموسلمین دانی پێدا نەناوەو حاشای لێدەكات .شورای نیزامیش دەرخستووە كە ،ناسنامەی دەسەاڵتی پێشوو واتە حوسنی موبارەكی هێشتاكە تێدایەو هیچ مەیل و ڕغبەتێكی بۆ گۆڕان تێدا بەدی ناكرێت .لە الیەكیتر مورسی جەماعەتی ئێخوان لە هەوڵی ئەوەدان كە بۆ سەقامگیر كردن و توند كردنەوەی پێچ و مۆرەكانی دەسەاڵتی خۆیان ،ئیدئۆلۆژی ئیسالمی بنیاتی بكەنەوەو بناغەی دەسەاڵتی خۆیان بە هەڵخڕاندنی هەستی ئاینی درێژە پێ بدەن و لەو ڕێگایەوە هەڵكوتنە سەر مافە ڕەواو و ئازادییە مرۆییەكانی خەڵكی ئەو واڵتەدا و بۆ ئەم مەبەستەش بەردەوام زەخت و گوشار دەخەنە سەر بزاوتە مەدەنی و كۆمەاڵیەتیەكانی وەكوو بزاوتی ژنان و هتد... لەم نێوەدا ئەوەی كە جێگای سەرنج و تێڕامانە، دەستێوەردانی ئەمریكا و ڕۆژئاوا لە الیەك و كۆماری ئیسالمی و الیەنە ئیسالمیە ڕادیكاڵەكان لە الیەكی دیكەیە .ئەمریكا و ڕۆژئاوا تا دوێنێ خۆیان لە پشتیوانی خەڵكی خرۆشاوی میسر دەپاراست و بێ سەرنجدان بەو ڕاپەڕینە بەشكۆ و جەماوەریە،
چاوەڕوانی بەسەرهاتەكانیان دەكرد ،بەاڵم ئەمڕۆ بۆ ئەوەیكە ئێخوانەكان بكەن بە مۆرەی خۆیان، هاتوونەتە سەر گۆڕەپانی گۆڕانكارییەكانی میسر و باقی واڵتانی عەرەبی (هەر بەو چەشنەی كە سەرەتا دڵیان بە كۆماری ئیسالمی خۆش كرد بوو) .لە الیەكی دیكەوە كۆماری ئیسالمی كە تا دوێنێ هەوڵەكانی خۆی هەر بەو چەشنەی كە ئەمڕۆ بۆ پاراستنی دەسەاڵتی بەشار ئەسەد خستبووە گەڕ لە باقی واڵتانی دیكەش تا دواین ساتەكانی ڕووخانی سەردەمدارە دیكتاتۆرەكانی واڵتانی باكووری ئەفریقا تەیار كرد بوو ،بەاڵم پاش نەمانی ئەو دەسەاڵتانە ،ئەمجار خۆی بە پاڵپشتی خەڵك لە قەڵەمداو پەیامی پیرۆزبایی ڕادەستی دەسەاڵتە نوێیەكان كرد ،كە ئەمەش سەلمێنەری ئەو ڕاستیەیە كە ئەم چەشنە ڕژیمانەی چ لە چەشنی بەرەی ڕۆژئاوا و چ لە چەشنی كۆماری نگریسی ئیسالمی ،لە هەر هەوڵێك بۆ چاندنی تۆی بیرۆكە ڕەش و دوگم و داخراوەكانی خۆیان لە هیچ دووڕوییەك خۆناپارێزن و بەردەوام مەاڵزیان گرتووە كە ،بەڵكوو بە چەشنێك دزە بكەنە نێو واڵتێك و بەو جۆرەی كە خۆیان پێیان خۆشە سیاسەتی بۆ داڕێژن و بیانكەن بە خوەرەیەكی تر بۆ گیانی كۆمەاڵنی خەڵك و بۆ كپ كردنی سەاڵی ڕزگاری و ئازادیخوازی.
ئەگەر چاو لە دەسپێكی شۆڕش لە واڵتانی عەرەبی و بەتایبەت میسر بكەین ،لە سەر 3تەوەرەو چەمكی سەرەكی خۆیان دەردەخەن :یەكەم، برسیەتی و بێكاری و نەبوونی ئاسۆیەكی ڕوون بۆ ژیانێكی شاوی مرۆی سەردەمز دووهەم ،نەبوونی ئازادی و سەپاندنی بەربەست و تەنگەژە لە بەردەم، چاپەمەنی و میدیاكان و سێهەمیش ،لەنێو بردنی دەسەاڵتی سەرەڕۆ و تاك ڕەهەند و خۆبەزلزان و دیكتاتۆر بوو. بەاڵم دەسەاڵتە نوێیەكان تەنانەت نەك هەر هیچ خزمەتێكیان بە باشتر بوونی ئەو دۆخە نەكرد ،بەڵكوو چەند هەنگاو پێشكەوتنخوازی و ئازادییەكانی خەڵكیان بەرەو دوا بردەوەو كۆمەڵێك یاسا و ڕێسای سەدە ناوەڕاستیان لەو واڵتەدا چەسپاند و مەینەت و چەرمەسەرییەكانی خەڵكیان چەند قات كردەوە .بۆیە هەندێ لە كارناسان لەسەر ئەو بڕوایەدان كە ،درێژەی قەیرانی میسر ،بە سەرنج بە دۆخی هەنووكەیی ئەو واڵتەو ملهوڕییەكانی ئەرتش و دەوڵەتی مورسی ،پێدەچێ كودتایەك یان شۆڕشێكی خەڵكی ببێتە هۆی هەڵوەشاندنەوەو ڕووخانی سیستم و دەسەاڵتی ئیسالمی سیاسی لەو واڵتەو هیواكانی كۆماری ئیسالمی لە سووچێكی دیكەی جیهان ،دیسان بەرەوڕووی شست و دۆڕان ببێتەوە.
ویالیه‌تی :هێرش بۆ سه‌ر سوریه ،هێرش ه بۆ سه‌ر ئێران ئا :دواڕۆژ راوێژكاری خامه‌نه‌یی بۆ كاروباری نێوده‌وڵه‌تی، واڵتانی رۆژئاوا تۆمه‌تبار ده‌كات كه به‌هێرش كردنه‌سه‌ر سوریه ،هێرشیان كردوه‌ته‌سه‌ر بازنه‌ی ئاڵتونی به‌رگریی‌و هۆشداری ده‌دات كه هێرش بۆ سه‌ر سوریه ،وه‌ك هێرش بۆ سه‌ر ئێران دێته ئه‌ژمار. عه‌لی ئه‌كبه‌ر ویالیه‌تی ،راوێژكاری نێوده‌وڵه‌تی عه‌لی خامه‌نه‌یی ،رێبه‌ری رژیم ،له‌لێدوانێكدا بۆ هه‌واڵنێری حكومه‌تیی مێهر رۆڵی سوریه‌ی له‌ناوچه‌كه به بنه‌ڕه‌تی گرنگ وه‌سفكرد‌و وتی به‌م هۆكاره هێرشكردنه‌سه‌ر سوریه ،به هێرشكردنه‌سه‌ر ئێرانو هاوپه‌یمانانی ئێران دێته ئه‌ژمار .ناوبراو به ئاماژه به‌وه‌ی كه واڵتانی رۆژئاوا به هێرشكردنه‌سه‌ر سوریه ،هێرش ده‌كه‌نه سه‌ر بازنه‌ی ئاڵتونی به‌رگریی ،وتی ئێران به‌دوای پاراستی زنجیره‌ی به‌رگرییه‌‌و له‌و فه‌لستین ،لوبنان، رژیمی سوریه‌‌و حكومه‌تی عێراق پشتگیر ده‌كات. ئه‌م وتانه له‌كاتێدایه كه پێشتر جێگری فه‌رهه‌نگی سپای پاسداران به ئاماژه به په‌یمانی سه‌ربازیی هاوپه‌یمانانی سوریه له‌گه‌ڵ ئێران وتبووی :ئه‌گه‌ر ئه‌مریكا هێرش بكاته‌سه‌ر سوریه ،ئێران له‌گه‌ڵ هاوپه‌یمانانی سوریه كاردانه‌وه‌ی ده‌بێت .ئێرانو سوریه جۆزه‌ردانی ساڵی ،1385به ئامانجی
به‌ره‌وڕوبونه‌وه له‌گه‌ڵ هێرشه‌ی هاوبه‌شی ئیسراییل‌و 65كه‌س له‌الیه‌ن هێزه‌كانی به‌شار ئه‌سه‌د تیرباران ئه‌مریكا ،رێكه‌وتننامه‌یه‌كی به‌رگریی یان ئیمزا كرد كران .رێكخراوی چاودێری مافه‌كانی مرۆڤ سوریه كه ئه‌م په‌یماننامه‌یه به رێكه‌وتننامه‌یه‌كی به‌رگریی كه بنكه‌كه‌ی له له‌نده‌نه ،له‌به‌یاننامه‌یه‌كدا له‌مباره‌یه له‌رووبارێك له‌ناوچه‌ی له‌سه‌رماوه‌زی ساڵی 1388دوباره به‌هێزكرایه‌وه .رایگه‌یاند ئه‌و ته‌رمانه‌ی كۆماری ئیسالمی یه‌كێك له الیه‌نگرانی به‌شار ئه‌سه‌د‌و حه‌ڵه‌ب دۆزراونه‌ته‌وه ده‌ستیان به‌سترابووه‌‌و فیشكه له‌ماوه‌ی 22مانگ شهڕو نائارامی له‌سوریه به‌رده‌وام به سه‌ریانه‌وه نرابوو .ڤیدیۆی ئه‌م ته‌رمانه له‌الیه‌ن الیه‌نگری له رژیم ده‌مێشق كردوه‌‌و ده‌ڵێت رێگه نادات نه‌یارانی ده‌وڵه‌تی سوریه له سایتی یوتیۆب دانراوه‌‌و به‌شار ئه‌سه‌د بڕوخێت .به‌وته‌ی رێكخراوی نهتهوه نیشانی ده‌دات ژماره‌یه‌ك له‌قوربانیان مێرمنداڵی كه‌م یه‌كگرتوه‌كان له‌ماوه‌ی سه‌رهه‌ڵدانی نائارامییه‌كانی ته‌مه‌ن بوون .فه‌رمانده‌یه‌كی سوپای ئازادی سوریه سوریه تا ئێستا 60هه‌زار كه‌س كوژراون‌و زیاتر له به‌هه‌واڵنێری فه‌رانسه‌ی راگه‌یاند تا ئێواره‌ی دوێنێ هه‌موو ته‌رمه‌كان له‌ئاو رووباره‌كه ده‌رنه‌هێنراون‌و 650هه‌زار كه‌سیش واڵته‌كه‌یان به‌جێهێشتووه. له الیه‌کی ترهوه كۆمیساریای په‌نابه‌ران سه‌ر پێده‌چێت ئاماری كوژراوه‌كان بگاته زیاتر له 100 به‌ڕێكخراوی نهتهوه یه‌كگرتوه‌كان رایگه‌یاند ژمارهی كه‌س. ئاواره‌كانی سوریه له‌واڵتانی دراوسێ رووی له‌زیادبوون چه‌ندین مانگه شاری حه‌ڵه‌ب له‌باكوری سوریه بووه‌ته كردوه .به پێی ئه‌م ئاماره ژمارهی په‌نابه‌رانی گۆڕه‌پانی شه‌ڕی خوێناوی له‌نێوان هێزكانی رژیم‌و سوری له‌واڵتانی درواسێ كه ناویان تۆمار كردوه نه‌یارانی به‌شار ئه‌سه‌د سه‌رۆك كۆماری ئه‌و واڵته. یان چاوه‌ڕێ تۆماركردنی ناوه‌كانیانن ،سنوری 700شه‌ڕه‌كانی حه‌ڵه‌ب سه‌ره‌ڕای زیانی ئینسانی به‌رباڵو‌و هه‌زار كه‌سی تێپه‌ڕاندوه .ئاماره‌كه‌ی كۆمیساریای زه‌ره‌ری دارایی زۆر به‌م شاره ،به سه‌دان كه‌س په‌نابه‌رانی رێكخراوی نهتهوه یه‌كگرتوه‌كان له‌كاتێدایه له‌دانیشتوانی حه‌ڵه‌ب ئاواره بوون .به‌پێی ئاماری كه ئه‌مرۆ چوارشه‌ممه رێكخراوی نهتهوه یه‌كگرتوه‌كان رێكخراوی نهتهوه یه‌كگرتوه‌كان له‌ماوه‌ی نزیكه‌ی دوو كۆنفرانسێكی سه‌باره‌ت به یارمه‌تی گه‌یاندن ب ه سوریه ساڵ شهڕو نائارامی سوریه زیاتر له 60هه‌زار كه‌س كوژراون‌و چه‌ندین شار‌و گونده‌ی ئه‌وواڵته به‌هۆی له‌واڵتی كوه‌یت سازدا. له‌الیه‌كی ترهوه هه‌فته‌ی رابردوو نه‌یارانی رژیمی بۆردۆمانی رۆژانه‌ی هێزه‌كانی رژیمی به‌شار ئه‌سه‌د، سوریه رایانگه‌یاند له‌شاری حه‌ڵه‌ب له‌باكوری ئه‌و واڵته به‌ره‌و وێرانی زیاتر ده‌ڕۆن.
ئه‌ندێشه
ژماره ( )64ساڵی شه‌شه‌م2013/2/6 ، dwaroj@komala.net
ه‌بیزم‌و تیرۆری نێوده‌وڵه‌تی .به‌اڵم به شێوه‌ی زۆر سیاسیو گونجاو‌و هاوچه‌رخ‌و به‌پێی پێوه‌ره‌كانی ئێستای دنیای سیاسه‌ت ،واته دابه‌شكردنی ده‌وری جیاواز بۆ یه‌ك مه‌به‌ست .ده‌وڵه‌ته عه‌ره‌بیه میانڕه‌وه‌كان یان وابه‌سته (میسر، مه‌غریب ،تونس ،سعودیهو كه‌نداو ،ئوردن، لوبنان‌و ده‌سه‌اڵتی فه‌له‌ستینی) زۆرترین قازانجیان له ئمه‌ریكاو رۆژئاوا ده‌ستكه‌وت‌و ده‌وڵه‌ته عه‌ره‌بیه ناسیۆنالیسته‌كان (سوریا ،لیبیا ،یه‌مه‌ن ،عێراق‌و سودان) هه‌روه‌كو جاران به ئاشكرا له دژی ئیسرائیل‌و ئهمهریكاو رۆژئاوا كار ده‌كه‌ن. پاشان بزووتنه‌وه ئیسالمییه به‌هێزه‌كان له دژی ئه‌مه‌ریكا هاتنه مه‌یدان له هه‌ر سێ به‌ره‌كه‌دا جارێكی دیكه عه‌ره‌ب خۆی رێكخسته‌وه‌‌و به‌ره‌یه‌كی سوننی عه‌ره‌بی بههێزو كاریگه‌ری (رانه‌گه‌یه‌نراوی!!) له دژی ئهمهریكاو رۆژئاواو به‌هاكانی به‌ده‌ستهێنا .سیاسه‌تی ئهمهریكاو رۆژئاوا له‌دژی سۆڤیه‌ت‌و ده‌ست نه‌بردن بۆ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی جێگیری‌‌و هاوسه‌نگیه‌ك كه نزیكه‌ی سه‌د ساڵ پێشتر به‌ریتانیا له‌م ناوچه‌یه‌دا دروستی كردبوو ،سه‌ره‌نجام زۆرترین ده‌ستكه‌وتی بۆ عه‌ره‌ب به دیاری هێناو هێدی هێدی ده‌وڵه‌ته عه‌ره‌بیه‌كان توانییان به‌ره‌یه‌كی سیاسی ،ئابووری عه‌سكه‌ری‌‌و دینی له دنیادا دروست بكه‌ن. دووه‌م :یه‌كێك له كێشه هه‌ره ئاڵۆزه‌كانی دوای شكستی سۆڤیه‌ت‌و هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی بلۆكی رۆژهه‌اڵت ،مه‌سه‌له‌ی ئه‌فغانستان‌و سه‌ركه‌وتنی بزووتنه‌وه‌ی تالیبانی سوننی مه‌زه هب‌و تووندڕه‌وی ئیسالمی بوو له دژی ئه‌مه‌ریكا ،كه به یارمه‌تی عه‌ره‌بی ئه‌فغان، پاره‌ی سعودیهو خلیج‌و كارئاسانی پاكستان بوو .هه‌ڵبژاردنی ئه‌فغانستان له‌الیه‌ن ئوسامه بن الدنی سعودی‌‌و رێكخراوی (ئه‌لقاعده) به یارمه‌تی پاره‌و پشتگیری ئاشكرای سعودیهو خلیج‌و ناچار بوونی سیاسه‌تی پاكستانی بۆ ڕێگه گرتن له نفوزی ئێرانی .فرسه‌تی گونجاوی دا به ده‌سه‌اڵتی ئیسالمی عه‌ره‌بی كه ئه‌و شوێنه بكه‌نه بنكه‌یه‌كی عه‌ره‌بی ئیسالمی ده‌ره‌وه‌ی جیهانی عهرهبو له واڵتێكدا كه میلله‌تێكی هه‌ژار ،نه‌زان‌و دواكه‌وتووی تێدایه كه زه‌مینه‌ی په‌ره‌سه‌ندنی سیاسه‌تی ئیسالمی توندڕه‌وی (سوننه) ی تێدایه ،واڵتێكه كه خه‌ڵكی زۆری تێدا ده‌ژی ك ه چه‌ندین ساڵه ناسنامه‌ی ئیسالمیان بووه‌ته كارێكی پێویست‌و ناچار له دژی داگیركه‌ره نا ئیسالمییه‌كانی (بهریتانیاو سۆڤیه‌ت) ،نزیكه له پاكستانی به ناسنامه ئیسالمی سوننه (له به‌رامبه‌ر هه‌ڕه‌شه‌و هه‌ژموونی هیندی نا ئیسالم، ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌ش بزانین هیند‌و پاكستان له نه‌ژادا یه‌كن ،به‌اڵم ته‌نها جیاوازییان له هیندۆس بوون‌و ئیسالمیدایه) واته ئیسالم سه‌رچاوه‌ی یه‌كه‌می جیاوازی ناسنامه‌ی پاكستانه له هیندستان .ده‌بێ ئه‌وه‌ش بزانین كه پاكستان خاوه‌نی چه‌كی ئه‌تۆمییه‌و ته‌ماحی بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمی عه‌ره‌بی له خه‌ڵكێكی شه‌ڕكه‌ر ،برسی، نه‌زان‌و دواكه‌وتووی ئه‌و ناوچه‌یه ،هێزی ئه‌تۆمی‌‌و پاشان بوونی چه‌ندین كۆماری ئیسالمی سوننه مه‌زهه‌بی (ئوزبه‌كستان، تاجیكستان ،توركمانستان ،قیرغستان‌و كازاخستان) كه باشترین ده‌روازه بۆیان ئه‌فغانستانه .ئه‌و واڵتانه‌ی كه ناوم بردن پاش ئهوهی له روسیای دوای نیزامی سۆڤیه‌تی جیابوونه‌ته‌وه هه‌ر به به‌یاری ماونه‌ته‌وه‌‌و له‌الیه‌ن سیاسه‌تی نوێی جیهانی ده‌سه‌اڵتداره‌وه پڕ نه‌كراوه‌ته‌وه‌‌و هێشتا له (ده‌ره‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتن) هه‌روه‌كو زبگینیۆ بریجنسكی له كتێبه‌كه‌یدا ناوی هێناون .به‌مجۆره هێزی چه‌كدارو پایه‌داری عه‌ره‌بی ئه‌فغان (ئوسامهو قاعده) شه‌ڕكه‌رێكی زۆرو زه‌وه‌ندی تالیبان (ئه‌فغان‌و پاكستان) ،واڵتێكی بێ خاو‌هن‌و مه‌جبوور به هه‌ر یارمه‌تیه‌ك وایكرد ته‌ماع‌و ته‌رتیبی عه‌ره‌بی ئه‌وێ بكاته یه‌كێك له شوێنه گرنگه‌كانی پیاده‌كردنی سیاسه‌تی تیرۆریزمی ئیسالمی ئاشكراو هه‌ڕه‌شه‌كردن له دنیاو به تایبه‌تی له دنیای ئهمریكاو رۆژئاوا (كه ئیسرائیل به‌شێكه له‌وان). سێیه‌م :پاش شكستی سۆڤیه‌ت‌و هاتنی ڕاسته‌وخۆی ئه‌مه‌ریكا بۆ ناوچه‌ی ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستی ناعه‌ره‌بی (جۆرج
لینچۆفسكی له كتێبه ناوداره‌كه‌یدا»شرق االوسگ فی الشۆون الدولیه« رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست ده‌كات به دوو به‌شه‌وه :القلب العربی‌و الحزام الغیر العربی )و به تایبه‌تی توركیاو پشتیوانی راسته‌وخۆی ئه‌مه‌ریكا بۆ دامه‌زراوه‌ی سه‌ربازی پاكستان‌و ڕێگه‌گرتن له نفوزی ئیسالمیو هیندی له‌و واڵته ،زه‌مینه‌ی جه‌ماوه‌ری په‌یدابوونی هێزی ئیسالمی له‌و واڵتانه‌شدا په‌یدا بوو. ئه‌م جاره‌ش به یارمهتیو هاندانی هه‌ردوو مه‌ڵبه‌نده گرنگه‌كه‌ی ئیسالمی سوننه‌ی عه‌ره‌بی (سعودیهو ئه‌زهه‌ر) پاره‌یه‌كی زۆر بۆ ئه‌و بزووتنه‌وه ئیسالمییانه‌ی ئه‌و واڵتانه‌ش ڕه‌وانه كراو ئه‌مه‌ش به چاوپۆشی سه‌رانی ئه‌و ده‌وڵه‌تانه .ده‌بێت ئه‌وه‌ش بزانین كه سه‌رانی ده‌وڵه‌تی پاكستانیش (هه‌روه‌كو عه‌ره‌ب به په‌یڕه‌و ئه‌مه‌ریكییه‌كان) ناتوانن خۆیان به ئاشكراو راسته‌وخۆ له دژی هه‌ژموونی ئه‌مه‌ریكی‌‌و به‌ریتانی جه‌ماوه‌ری ئه‌و واڵته‌ی خۆیان سازبده‌ن ،بۆیه ئه‌وانیش پێویستیان به‌و كاره هه‌یه كه بزووتنه‌وه ئیسالمییه‌كان ئه‌و كاره‌یان له جیاتی بكه‌ن .ئه‌گه‌ر ئه‌مه‌ریكا له ڕێگه‌ی كوده‌تای (په‌روێز موشه‌ڕه‌ف) ی سه‌رۆكی سوپاوه نه‌كه‌وتایه خۆی بۆ وه‌رگرتنی ده‌سه‌اڵت ،بێگومان سیاسه‌تی (نه‌واز شه‌ریف)و رابیته‌ی ئیسالمیو بوونی نفوزی عهرهبیو سعودی له‌و واڵته‌و كاریگه‌ری هێزی زۆرو زه‌وه‌ندی فه‌قێكانی تالیبانی چه‌كدار (عهرهبو غه‌یره عه‌ره‌ب) وایده‌كرد كه به ته‌واوی ئه‌و واڵته پڕ دانیشتوان‌و پڕ چه‌كه بكه‌وێته ده‌ستی سیاسه‌تی ئیسالمی سیاسی چه‌كداره‌وه. یه‌كه‌مین كار كه په‌روێز موشه‌ره‌ف كردی الدانی سوپا ساالری پاكستان‌و به‌رپرسی به‌رنامه ئه‌تۆمییه‌كان بوو ،كه دوو كه‌سی نزیك بوون له سیاسه‌تی نه‌واز شه‌ریف، كه ئه‌ویش خۆی په‌روه‌رده‌‌و به‌چكه‌ی عهرهبو سعودیه بوو ،یان هه‌ر وه‌كو عه‌ره‌به‌كان ده‌ڵێن (ربیب السعودیه). هیچی وای نه‌مابوو سیاسه‌تی ئیسالمی (نه‌واز شه‌ریف ،تالیبان‌و ئوسامهو عه‌ره‌بی ئه‌فغان) ده‌ست به‌سه‌ر به‌رنامه‌ی چه‌كی ئه‌تۆمی پاكستاندا بگرن ،به‌اڵم سیاسه‌تی ئه‌مه‌ریكا له ڕێگه‌ی كوده‌تای په‌روێز موشه‌ڕه‌فه‌وه به‌رنامه‌ی ئه‌وانیان پوچه‌ڵكرده‌وه. توركیاش هه‌ربه هه‌مان شێوه پێویستی به‌و سیاسه‌ته هه‌یه‌‌و په‌یدابوونی بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمی (سوننی) به هێزی توركی له دژی ئهمهریكاو رۆژئاوا هه‌ر له ئه‌نجامی ئه‌و سێ هۆكاره‌وه ده‌بێت كه ئه‌مانه‌ن : بوونی زه‌مینه‌یه‌كی ئیسالمی چونكه هه‌موو ئه‌و واڵتانه‌ی كه ناومان هێنان ئیسالم به‌شێكه له ناسنامه‌كه‌یان ،چاوپۆشی ئه‌و ده‌وڵه‌تانه له سه‌رهه‌ڵدان‌و به‌هێزبوونی ئه‌و بزووتنه‌وانه بۆ به‌رپاكردنی سیاسه‌تی دژی ئه‌مه‌ریكی كه خۆیان ناتوانن پێی هه‌ڵسن. به‌م شێوه‌یه ڕه‌وشی واڵتانی ئیسالمی ناعه‌ره‌بی (پشتێنه‌ی ناعه‌ره‌بی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست‌و پاكستان ) ده‌بێته به‌شێك له سیاسه‌تی ئیسالمی سیاسی. كاریگه‌ری پان ئیسالمیزم‌و پان عه‌ره‌بیزم‌و له‌سه‌ر واڵتانی ئیسالمی ناعه‌ره‌بی له دوای سااڵنی 1990پان ئیسالمیزم‌و پان عه‌ره‌بیزم هه‌ر بهوه نه‌وه‌ستا كه رێكخستن‌و ئارایشی تایبه‌تی خۆی بدات‌و
كوردستان ئه‌و واڵته‌یه ك ه له‌الیه‌ن هێزو حكومه‌تی ئیسالمیو عه‌ره‌بییه داگیركه‌ره‌كانه‌وه ئابڵوقه دراوه‌و ئه‌و ده‌وڵه‌ت‌و هێزانه به‌رده‌وام درێغیان نه‌كردووه له ئیبتزازكردنی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان
هه‌وڵی ئهوه بدات كه به شوێن جێگهو ڕێگایه‌كی تایبه‌ت به خۆی له جیهاندا بگه‌ڕێت ،به‌ڵكو هه‌ر بۆ ئه‌م مه‌به‌سته بازنه‌ی كاریگه‌ری‌‌و هه‌ڵسوڕاوی خۆی فراوانكرد‌و ده‌یویست له‌و ڕێگایه‌وه ،واته فراوانكردنی بازنه‌ی عه‌ره‌بی بۆ بازنه‌ی ئیسالمیو پاشان بازنه‌ی جیهانی .له‌م سه‌رده‌مه‌دا 1990بهدواوه تا ئێستا زۆرن ئه‌و كارانه‌و ئه‌و شوێنانه‌ی كه ئیسالمیزمی عه‌ره‌بی له ده‌ره‌وه‌ی جیهانی عه‌ره‌ب ده‌ستێوه‌ردانی دهكردو له هه‌وڵی ئه‌وه‌دابوو باری سه‌رشانی عه‌ره‌ب له‌م ڕێگه‌یه كه‌م بكاته‌وه .سیاسه‌تی ئیسالمیزمی عه‌ره‌بی ده‌یویست ئاشووب‌و ناخۆشی‌‌و ناكۆكیه‌كانی چه‌كداری‌‌و چاالكی تیرۆریستی به‌رێته دنیای ئیسالمی ناعه‌ره‌ب‌و ئه‌وان بكاته هێزی یه‌ده‌كی چاالكی ئیسالمی .بۆ ئهوهی باشتر له‌م هه‌وڵ‌و كاریگه‌رییه‌ی سیاسه‌تی ئیسالمیزم تێبگه‌ین چاكتر وایه ره‌وش‌و تایبه‌تمه‌ندی واڵتانی ئیسالمی ناعه‌ره‌بی سه‌باره‌ت به پان ئیسالمیزم‌و پان عه‌ره‌بیزم به وردی ڕوونبكه‌ینه‌وه: توركیا ده‌وڵه‌ت‌و دامه‌زراوی سه‌ربازی‌‌و عیلمانی، په‌یڕه‌وی سیاسه‌تی ئهمهریكاو رۆژئاوا ده‌كات ،به‌اڵم هێزو بزووتنه‌وه ئیسالمیه‌كان كه سه‌ر به ئیسالمی سوننه‌ن ده‌توانن دژایه‌تی ئهمهریكاو دیموكراسی‌‌و به‌هاكانی رۆژئاوا بكه‌ن .ئه‌گه‌رچی ده‌ستووری توركیاو بنه‌ما نه‌گۆڕه‌كانی ئه‌تاتورك، ڕێگا به دروستبوونی حزبه‌كان له‌سه‌ر بناغه‌ی دینی‌‌و نه‌ته‌وه‌یی (كوردی) ناده‌ن ،به‌اڵم پێوانه‌ی توركیاو سیاسه‌تی ئێستای ده‌وڵه‌تی توركیا هه‌میشه دوو پێوانه‌ی جیاواز بووه ،واته ڕێگا ده‌دات به دروستبوون‌و سه‌رهه‌ڵدانی ئه‌حزابی ئیسالمی (ره‌فاو فه‌زیله‌ت‌و دادو گه‌شه‌ی ئیسالمی) به‌اڵم به‌و په‌ڕی تواناوه رێگره له دروست بوونی حزب‌و هێزی كوردی . كوردستان یه‌كێكه له‌و واڵتانه‌ی كه زۆرترین چه‌وسانه‌وه‌ی له‌سه‌ر ده‌ستی ده‌سه‌اڵتی ئیسالمییه یه‌ك له دوای یه‌كه‌كان بینیوهو له‌سه‌ر ده‌ستی سوننه‌ی شافعی‌‌و حه‌نه‌فی‌‌و شیعه‌ی جه‌عفه‌ری چه‌وسانه‌وه‌ی جۆراو جۆری چه‌شتووه .كوردستان یان راسته‌وخۆ له‌الیه‌ن ئه‌و هێزه ئیسالمییانه‌وه داگیركراوه ،یان له دوای ئازادی به‌شی باشووری له‌ساڵی ،1991 ده‌وڵه‌تانی ئیسالمی ده‌وروبه‌ر هه‌ستاون به گرتنه‌به‌ری سیاسه‌تی ئیسالمی كوردی، واته له جیاتی دژایه‌تی‌‌و چه‌وسانه‌وه‌ی راسته‌وخۆ ،رێگایه‌كی ناراسته‌وخۆیان هه‌ڵبژارد ،ئه‌ویش به دروست كردنی ئه‌حزابی ئیسالمیو چه‌كدار كردنیان یان له رێگای دروستكردن‌و ده‌وڵه‌مه‌ندكردنی ئه‌حزاب‌و به‌ره‌ی توركمانی .ده‌بێت ئهوه له‌به‌ر چاوبگرین كه ئه‌و ده‌وڵه‌تانه له‌سه‌رده‌می ده‌سه‌اڵتی ده‌وڵه‌تی ناوه‌ندی عێراق له كوردستان ،ئه‌و كاره‌یان نه‌ده‌كرد ،چونكه كوردستانی باشوور راسته‌وخۆ له‌الیه‌ن به‌عسه‌وه داگیركرابوو. توركیاو واڵتانی دیكه‌ی هه‌رێمایه‌تی ئێستاش له پارچه‌كانی دیكه‌ی كوردستان كه راسته‌وخۆ پاشكۆكراوه له‌الیه‌ن داگیركه‌رانه‌وه ،هه‌ڵناسن به دروست كردنی ئه‌حزابی ئیسالمی به‌اڵم زۆر به جدی له هه‌رێمی كوردستانی ئازاد خه‌ریكی ئه‌و سیاسه‌ته‌ن. كوردستان ئه‌و واڵته‌یه كه له‌الیه‌ن هێزو حكومه‌تی ئیسالمیو عه‌ره‌بییه داگیركه‌ره‌كانه‌وه ئابڵوقه دراوه‌و ئه‌و ده‌وڵه‌ت‌و هێزانه به‌رده‌وام درێغیان نه‌كردووه له ئیبتزازكردنی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان .هه‌رچه‌نده ده‌سه‌اڵتی كوردی بێهێز‌و دابه‌شكراوه ،به‌اڵم ئێستا ئه‌م واڵته له هه‌موو واڵتانی دیكه‌ی ئیسالمی (عهرهبیو ناعه‌ره‌بی) زیاتر به‌ره‌و ئازادی‌‌و كرانه‌وه ده‌چێت‌و دیارده‌ی تیرۆریزمی ئیسالمی له هه‌ردوو ئاڕاسته‌ی جهماوهرو ده‌سه‌اڵتیشدا ناكۆك‌و ناته‌بایه له كوردستان .سه‌رده‌می ده‌سه‌اڵتی به‌عس له عێراق‌و به بوونی حكومه‌تی هه‌رێم له كوردستان ،كوردستان
كوردستان یان راسته‌وخۆ له‌الیه‌ن ئه‌و هێزه ئیسالمییانه‌وه داگیركراوه ،یان له دوای ئازادی به‌شی باشووری له‌ساڵی ،1991ده‌وڵه‌تانی ئیسالمی ده‌وروبه‌ر هه‌ستاون به گرتنه‌به‌ری سیاسه‌تی ئیسالمی كوردی كرابووه مه‌یدانی شهڕو یه‌كالكردنه‌وه‌ی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ده‌سه‌اڵتی هه‌رێمایه‌ت ی به یارمه‌تی گروپه‌كانی ئیسالمی سیاسیو تیرۆری ئیسالمی .له دوای نه‌مانی ده‌سه‌اڵتی به‌عس‌و سه‌دام كوردستان ده‌بێته به‌هێزترین‌و ئارامترین ناوچه‌ی دژی تیرۆریزمی ئیسالمیو یه‌كێك له هاوپه‌یمانه كاریگه‌رو ڕوو له ئاینده‌كانی ئهمهریكاو رۆژئاوا له رۆژهه‌اڵتی ناویندا. عێراق هه‌رچه‌نده عێراق واڵتێكی به ناسنام ه عهرهبیو ئیسالمییه ،به‌اڵم به بوونی كوردو شیعه هه‌لومه‌رجێكی تایبه‌تی په‌یدا ده‌كات .له سه‌ره‌تای دامه‌زراندن یان به زۆر دروستكردنی كیانی ده‌ستكردی عێراقه‌وه ،ناسیۆنالیزمی عه‌ره‌بی سوننی حوكمی ئه‌م واڵته‌ی كردووه‌و پاشان له‌سه‌ر ده‌ستی به‌عس‌و سه‌دام راسته‌وخۆ له‌الیه‌ن شۆڤینیزمی عه‌ره‌بی سوننییه‌وه حوكم ده‌كرا كه راسته‌وخۆ دژی ئهمریكاو رۆژئاواو به‌هاكانی دیموكراسی بوو .له سه‌رده‌می ده‌سه‌اڵتی سه‌دام‌و به‌عسدا ،هیچ پێویستی به دروست كردنی هێزی یه‌ده‌كی ئیسالمی نه‌بووه له دژی رۆژئاواو دیموكراسی، چونكه خۆی راسته‌وخۆو به ئاشكرا ئه‌و كاره‌ی بهڕێوه ده‌برد .هۆیه‌كی دیكه له‌به‌ر ئهوه بوو كه سوننه‌ی ناسیۆنالیستی عه‌ره‌بی ده‌سه‌اڵتدار له عێراق هه‌میشه به‌شێك بووه له سیاسه‌تی پان عه‌ره‌بیزم‌و پان ئیسالمیزم ،ته‌نانه‌ت ئه‌و كاتانه‌ش كه ئابڵوقه‌ی نێوده‌وڵه‌تی‌‌و هه‌رێمایه‌تیشی له‌سه‌ر بووه ( )2003-1991به‌رده‌وام هێزو واڵته عه‌ره‌بییه‌كان یارمه‌تی ناراسته‌وخۆی عێراقیان داوه .له‌به‌ر ئهوهی بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمی شیعه مه‌زهه‌بی عێراقی به‌شێك نه‌بووه له گوتاری عه‌ره‌بی ،به‌ڵكو به‌شێك بووه له گوتاری شیعه خوازی كه له‌الیه‌ن ئێرانه‌وه سه‌رپه‌رشتی ده‌كرا ،هه‌ربۆیه ده‌بینین ئه‌و بزافه له‌سه‌رده‌می ده‌سه‌اڵتی به‌عس‌و سه‌دام دا ،له‌الیه‌ن ناوه‌نده‌كانی ناسیۆنالیزمی سوننه‌ی عه‌ره‌بیه‌وه (سعودیهو خلیج‌و میسر) فه‌رامۆش ده‌كرا .به‌اڵم له‌دوای ڕوخانی به‌عس‌و سه‌دام‌و هاتنی ئه‌مه‌ریكای راسته‌وخۆ بۆ عێراق ،بێگومان ره‌وشه‌كه به‌ره‌و گۆڕان ده‌چێت .به بڕوای من ناوه‌نده‌كانی ده‌سه‌اڵتی ناسیۆنالیزم‌و ئیسالمیزمی عه‌ره‌بی یه‌كه‌مین كاریان ئهوه ده‌بێت ،كه ده‌ورو كاریگه‌ری هێزو ئه‌حزابی ئیسالمی له عێراق‌و كوردستان به‌ره‌و هاوكاری‌‌و كارایی زیاتر به‌رن .ده‌بێت ئهوه له‌به‌ر چاوبگیرێت كه‌له‌مه‌ودوا عێراق وده‌وڵه‌تی عێراقی ناچاره به‌ره‌و ئاراسته‌ی هه‌ڵبژاردن وگه‌مه‌ی دیموكراسی له ده‌سه‌اڵتدا بچێت‌و هه‌ر بۆیه‌ش ناتوانێ ڕاسته‌وخۆ دژی ئهمهریكاو ڕۆژئاوا بێت .ئه‌م ره‌وشه وا ده‌كات كه هه‌ردوو به‌ره‌ی ئیسالمیزم (شیعه)و ناسیۆنالیزمی عه‌ره‌بی (سوننه) له‌الیه‌ن ناوه‌ندو ده‌وڵه‌ته عه‌ره‌بیه‌كانه‌وه كۆمه‌ك‌و هاوكاری بكرێن .به بوونی هه‌لومه‌رجێكی ئاوه‌ها ته‌نها هێزی الیه‌نگر‌و پارێزه‌ری دیموكراسی‌‌و دۆستایه‌تی له‌گه‌ڵ ئهمهریكاو رۆژئاوا به ناچاری هه‌ر كوردو ئه‌حزابی نیشتمانیی وعه‌لمانی كوردستان ده‌بێت .ئه‌مه‌ش وا ده‌كات كه هاوپه‌یمانی كوردو ئهمهریكاو رۆژئاوا به‌ره‌و گوڕ‌و تینی
7
باشتر بڕوات. ئێران ده‌وڵه‌تێكی بونیادگه‌ری ئیسالمی شیع ه مه‌زهه‌بی ئێرانی‌‌و دژ به ئهمهریكاو هه‌رچه‌نده دیموكراسی. رۆژئاواو سه‌رهه‌ڵدانی ئیسالمی له ئێران هاوڕێ‌‌و گونجاو نییه له‌گه‌ڵ سه‌رهه‌ڵدانی ئیسالمی سوننی – عه‌ره‌بی ،به‌اڵم له‌و جێگایه‌دا كه دژی ئهمهریكاو رۆژئاوایه (به تایبه‌تی له دوای ڕووخانی تالیبان‌و سه‌دام) ده‌چێته پاڵ ئه‌و به‌ره‌یه‌وه ،ئه‌گه‌ر چی بۆ ماوه‌یه‌كی كاتیش بێت .به بڕوای من یه‌كێك له‌و ده‌وڵه‌تانه‌ی كه زۆر زیان له ره‌وشی سه‌رهه‌ڵدان‌و به‌هێزی ئیسالمی سوننی – عه‌ره‌بی ده‌كات ،ئێرانه‌‌و له‌به‌ر ئه‌م هۆیانه: یه‌كه‌م :هه‌رچوار ده‌وری ئێران ئیسالمی سوننه‌یه‌و خۆی له ناوه‌ڕاست (له‌گه‌ڵ شیعه‌ی عێراق) شیعه‌یه . دووه‌م :له كاتی سه‌ركه‌وتن‌و هێرشی به‌ره‌ی ئیسالمی (كه زۆر دوور‌و مه‌حاڵه)و شكستی ئهمهریكاو رۆژئاوا له ناوچه‌كه‌دا، یه‌كه‌م واڵت له دوای كوردستان ،ئێران ده‌بێت كه ده‌كه‌وێته ژێر به‌زه‌یی هێرشی هه‌ژموونی عهرهبییهوه .هه‌رئه‌مه‌ش حاڵه‌تی گومان‌و ئیحتیاتی ئێران به‌رامبه‌ر ب ه هه‌ردوو به‌ره‌كه ده‌رده‌خات. سێیه‌م :سه‌ركه‌وتنی به‌ره‌ی ئهمهریكاو رۆژئاوا (كه زۆربه‌ی ئاماژه‌كان به‌ره‌و ئهوه ده‌چن) هێرش بۆ سه‌ر ئێران له‌الیه‌ن سیاسه‌تی ئهمهریكاو رۆژئاواوه، ده‌بێته نزیكترین ئه‌گه‌ره‌كان‌و هه‌رئێستاش سه‌ره‌تای كۆتایی ڕژێمی ئێران له سیاسه‌تی ئه‌مه‌ریكادا ده‌ستیپێكردووه. ئه‌فغانستان پێش ڕوخانی تاڵیبان له الیه‌ن هێز ی هاوپه‌یمانی باكوورو ئهمهریكاو رۆژئاوا، به ته‌واوی له‌الیه‌ن به‌ره‌ی سوننی عهرهبییهوه كۆنترۆڵكرابوو .تالیبان‌و قاعده‌و ئوسامه به‌ره‌ی ئیسالمی هێرشبه‌ر بوون كه به‌هۆی شه‌ڕكه‌ری تالیبان‌و پاره‌ی سعودییه‌و ئه‌زهه‌رو چاوپۆشی پاكستان ئه‌و واڵته كرابووه شوێنی باڵوبوونه‌وه‌ی پان ئیسالمیزم‌و پان عه‌ره‌بیزم .به‌اڵم پاش ڕووخانی تاڵیبان‌و بونیاتنانه‌وه‌ی ده‌وڵه‌تێكی نیشتمانیی (به‌رگریكه‌ر له ناسنامه‌ی ئه‌فغانی) نه‌ك هێرشبه‌ر (به‌هۆی ناسنامه‌ی ئیسالمی) له‌و نێوانه‌داو له شوێنێكی گرنگدا دابڕان‌و پچڕاندنی له پیالنی ئیسالمی بۆ ناوچه‌ی ئاسیای ناوه‌ڕاست‌و پاكستان‌و هندستان‌و ئیسالمیه‌كانی چینی به‌دی هێنا .واته پایگایه‌كی گرنگ‌و ستراتیژی ئیسالمی له ناوچه‌كه‌دا كۆتایی پێهات كه پێنج هێزی گرنگ‌و كاریگه‌ری دنیا مه‌به‌ستیان بوو ئه‌و كاره به ئه‌نجام بگات ،ئه‌و هێزانه‌ش ئهمهریكاو بهریتانیاو روسیاو چین‌و هیندستان بوون. پاكستان واڵتێكی پڕ دانیشتوانی سوننی ئیسالمیو خاوه‌نی چه‌كی ئه‌تۆمی‌‌و مێژووییه‌كی سه‌رتاپا پشێویی‌‌و كوده‌تای سه‌ربازی. ده‌وڵه‌تی پاكستان هه‌ر له سه‌ره‌تای دروست بوونییه‌وه له ساڵی ()1947 ئه‌مه‌ریكی به‌ریتانی‌‌و پارێزراوێكی بووه ،به‌اڵم ئیسالم به‌شێكه له ماكی بوون‌و ناسنامه‌ی جیاوازیان له‌به‌رامبه‌ر هیندستانی هاونه‌ژادی ئوردووی خۆیان. به‌پێی هه‌مان لۆژیكی سه‌رهه‌ڵدانی بزووتنه‌وه‌ی سوننه‌ی ئیسالمی دژی ئهمهریكاو رۆژئاوا ،پاكستان خاوه‌نی بونیادی‌‌و به‌هێزی بزووتنه‌وه‌یه‌كی ئیسالمییه كه ده‌توانێ جهماوهرو شه‌قامی پاكستان له دژی ئهمهریكاو سیاسه‌ته‌كانی هان بدات .هه‌رچه‌نده ئێستا سیاسه‌تی ده‌وڵه‌تی پاكستان‌و سووپاكه‌ی به‌شێكه له سیاسه‌تی ئه‌مه‌ریكی له ناوچه‌كه‌دا ،به‌اڵم خه‌ڵكی پاكستان زۆر دژی ئه‌مه‌ریكان. سیاسه‌تی ئیسالمی له پاكستان كه زۆر ده‌مێكه له‌الیه‌ن سعودیهو میسرو عێراق‌و سه‌ره‌نجام قاعیده‌و ئوسامه‌وه بونیاد ده‌نرێت ،مرخیان له‌و واڵته خۆش كردبوو.
...بۆ ل 8
6
ژماره ( )64ساڵی شه‌شه‌م2013/2/6 ، dwaroj@komala.net
ئه‌كره‌می میهرداد پێشینه‌ی مێژوویی له دوای شكست وهه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی خه‌الفه‌تی ئیسالمی عوسمانی ،پاش جه‌نگی جیهانیی یه‌كه‌م‌و دابه‌شكردنی واڵتانی ژێرده‌ستی عوسمانی له‌نێوان ئیمپریا لیزمی بهریتانیاو فه‌ره‌نسا كاردانه‌وه‌یه‌كی وای له‌الی خه‌مخۆران‌و هه‌ڵسوراوانی ئیسالمی دروستكرد ،كه له‌وكاته‌وه هه‌تا ئێستا له هه‌وڵی ئه‌وه‌دابن به هه‌ر جۆرێك كه بۆیان ده‌كرێت ،ئه‌م ڕابردوو، شانازی‌و نه‌مرییه (له‌الی ئیسالمیزم!) زیندوو بكه‌نه‌وه .پێداویستی سیاسه‌ت وبه‌رژه‌وه‌ندی ئه‌و كات ه (سه‌رده‌می شه‌ڕی یه‌كه‌می جیهانی) وایده‌خواست كه ڕاپه‌ڕین‌و شۆڕشی عه‌ره‌بی ،یان به گوته‌ی ناسیۆنالیستانی عه‌ره‌بی ،كه پێیان ده‌گوت (شۆڕشی عه‌ره‌بی گهوره) به سه‌ركردایه‌تی حسێن شه‌ریفی مه‌ككه، ببنه یه‌ده‌ك‌و هاوپه‌یمانی به‌ریتانیای مه‌زن له دژی ده‌سه‌اڵت‌و ئیمپراتۆری پیاوه (ئیمپراتۆریای‌عوسمانی). نه‌خۆشه‌كه قه‌ده‌ر وایده‌خواست كه هێزیكی عه‌ره‌بی ئیسالمی بێته هاوكارو جێ به‌جێكار ناوچه‌یی بۆ هێزو ئیمپراتۆریایه‌كی جیهانی نائیسالمی له دژی هێزێكی دیكه‌ی ئیسالمی .لۆجیكی ئه‌وكاته‌ی به‌ریتانیا له ناوچه‌ی ڕۆژهه‌اڵتی عه‌ره‌بی یارمه‌تی دانی ناسیۆنیالیزمی عه‌ره‌بی بوو له دژی ده‌سه‌اڵتی ئیسالمی عوسمانی .سیاسه‌تی به‌ریتانیا ،له شوێنه‌كانی دیكه‌ی ڕۆژهه‌اڵت به تایبه‌تی له نیمچه كیشوه‌ری هیندستان هه‌ربه‌و جۆره بوو .له كاتێكدا كه ئه‌و واڵته گرنگ وگه‌وره‌یه ،كۆڵۆنی به‌ریتانیا بوو ،به‌رگری‌و به‌رهه‌ڵستی هینده‌كان له دژی به‌ریتانیا هه‌میشه له‌كایه‌دا بووه ،به‌ریتانیا یه‌كێك له كاره‌كانی بۆ به‌رپه‌چدانه‌وه‌ی داكۆكی هینده‌كان هه‌ستا به به‌هێزكردنی سیك وئیسالمییه‌كانی ناو هیندستان‌و به‌پێی سیاسه‌تی (په‌رتكه‌و زاڵ به) پشتی سیك‌و ئیسالمییه‌كانی گرت له‌ژی هینده‌كان وته‌نانه‌ت دامه‌زراندنی یه‌كه‌م حزبی ئیسالمی له جیهاندا له‌سه‌ر ده‌ست‌و یارمهتیو هاندانی به‌ریتانیای مه‌زن له هیندستان پێكهات .موسلیم لیگ یان رابیته‌ی ئیسالمی له ساڵی 1906 به سه‌ركردایه‌تی محمد عه‌لی جه‌ناح‌و له ژێر كاریگه‌ری بیروڕاكانی (ئه‌بو عه‌الی مه‌ودودی) به پاره‌و یارمهتیو چه‌كی به‌ریتانیا پێكهات. ئه‌و حزبه‌و ئیسالمییه‌كانی هیندستان ،كه پاكستان‌و به‌نگالدیش به‌شێك بوون له هیندستان له‌و كاته‌دا ،بوونه دارده‌ستی به‌ریتانیا له‌ناو واڵتدا وبه‌كرێگیراوی داگیركاران له دژی خه‌بات‌و نیشتمان. ته‌نانه‌ت سوپای هیندی به‌ریتانی یان سوپای (به‌ریتانیای ڕۆژهه‌اڵتی) له خودی ئه‌و سیك‌و ئیسالمییانه‌ی هیندستان پێكهاتبوو ،كه به‌شێكی زۆری واڵتانی ڕۆژهه‌اڵتی داگیركردو تا ئێستاش یاده‌وه‌ری ئه‌و داگیركارانه له واڵتانی ڕۆژهه‌اڵت‌و له‌الی ئێمه‌ش هه‌ر ماوه ،بۆ نموونه ناوهێنانی پاره به (رووپیه) كه پاره‌یه‌كی هیندییه .به‌مجۆره له دوای شكستی عوسمانی سه‌نگه‌ری بهریتانیاو سه‌نگه‌ری خه‌باتی ئیسالمیو (به‌تایبه‌تی عه‌ره‌بی ) بوونه یه‌ك سه‌نگه‌رو عه‌ره‌به‌كانیش گه‌لێك سوودی گه‌وره‌یان له‌وهاوپه‌یمانییه بینی .دامه‌زراندنی واڵتانی ده‌ستكردی عه‌ره‌بی وه‌كو عێراق ،ئوردن ،سوریا كه له‌الیه‌ن خودی به‌ریتانیاوه پشتیوانیكران .دروستكردنی به زۆری پاكستان‌و به‌نگالدیش له‌الیه‌ن به‌ریتانیا ،وه‌كو مه‌رجێكی ئه‌و ئیمپراتۆره گه‌وره‌یه بۆكشانه‌وه له هیندستان .واته به‌ریتانیا ده‌یخواست كاتێك هیندستان به‌جێ بهێڵێت ،كه ئه‌و ناوچانه‌ی زۆربه‌ی دانیشتوانیان ئیسالمن وه‌كو (به‌نگال)و (په‌نجاب ،سه‌رحه‌د (ئه‌و كاته ناوی ئه‌فغانستان بوو ) كشمیر، سه‌ندو بلوچستان) (ده‌وڵه‌تێكی ئیسالمی وابه‌سته به‌خۆی) له ژێر ده‌سه‌اڵتی موسلیم لیگ كه پێشتر له الیه‌ن خۆیه‌وه دامه‌زرابوو ،دروست بكات .به‌و شێوه‌یه پاكستان به‌سه‌ر هه‌ردوو به‌شی رۆژهه‌اڵت
ئه‌ندێشه
پان ئیسالمیزم ،پان عه‌ر‌ه سه‌رهه‌ڵدانه‌وه‌ی دیارده‌ی ئیسالمیزم ل ه له ئه‌نجامی ركابه‌ری تووندی ساڵی 1979به دواوه ڕه‌وش‌و سه‌رده‌مێكی نوێ له‌م ناوچه‌یه‌دا (رۆژهه‌اڵتی سۆڤیه‌ت‌و ئه‌مه‌ریكا له ساڵی ناوه‌ڕاست) په‌یدا ده‌بێت‌و دوو كێشه‌ی زۆر گرنگ‌و كاریگه‌ر زۆربه‌ی واڵتانی ناوچه‌كه‌ی 1979به دواوه‌و له دوای له ده‌وری ئیسالم‌و له ده‌وری یه‌كه‌مین زلهێزی رۆژئاوا (ئه‌مه‌ریكا) له دژی داگیركردنی ئه‌فغانستان سۆڤیه‌ت كۆده‌كاته‌وه .شۆڕشی ئیسالمی ئێران ،یه‌كێك له گه‌وره‌ترین‌و كاریگه‌رترین له‌الیه‌ن سۆڤیه‌ت ،شۆڕشی ڕوداوه‌كانی جیهان‌و ناوچه‌كه ،كه ئه‌ویش دوو ڕه‌وش‌و ئه‌نجامی گرنگی لێ په‌یدا ئیسالمی ئێرانو جه‌نگی بوو .یه‌كه‌م ،له دوای هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی خه‌الفه‌تی ئیسالمی یه‌كه‌مین ده‌وڵه‌تی عێراق – ئێران ،ئه‌م ناوچه‌یه ئیسالمی دژ به رۆژئاوا هاته كایه‌وه (ئه‌گه‌ر ئهوه له‌به‌رچاوبگرین كه دوو ده‌وڵه‌تی بووه ناوچه‌یه‌كی پڕ چه‌ك‌و ئیسالمی سعودیهو پاكستان ڕاسته‌وخۆ هاوپه‌یمان‌و وابه‌سته‌ی ئهمهریكاو رۆژئاوا گڕگرتوو بوون) .دووه‌م ،جارێكی تر گه‌ڕانه‌وه بۆ بونیاتگه‌رایی ئیسالمیو ئیسالمی سیاسی (به‌نگالدیشی ئێستا كه له ساڵی 1971له له‌سه‌ر ده‌ستی ده‌وڵه‌تێكی بههێزو پاكستان جیا بۆو‌ه)و رۆژئاوا (پاكستانی كاریگه‌ری وه‌كو ئێران بۆ دامه‌زراندنی ئێستا) بووه ده‌وڵه‌تێكی سه‌ربه‌خۆ له ده‌وڵ هت‌و به‌ڕێوه‌بردنی كۆمه‌ڵگه به‌پێی ساڵی .1947به‌م جۆره ئیمپریالیزمی ئیسالم‌و شه‌ریعه‌تی ئیسالمی ،هێزو به‌ریتانیا واڵتێكی كرد به سێ به‌شه‌وه‌و شایسته‌یی بۆ ئیسالم وه‌كو مۆدیلێكی له‌سه‌ر بناغه‌ی دینی‌‌و به زۆر ده‌وڵه‌تێكی سیاسی په‌یدا كرده‌وه .له‌م سه‌رده‌مه به ئیسالمی (وابه‌سته به خۆی) له هیندستان دواوه ئیسالمی سیاسیو بونیاتگه‌رایی ئیسالمی نه‌فره‌تێكی تووندی له رۆژئاواو جیا كرده‌وه ()1 سیاسه‌تی ئه‌و كاته‌ی به‌ریتانیا له واڵتانی بڕیارێكی په‌یگیری بۆ زیندوو كردنه‌وه‌ی ئاسیای ناوه‌ڕاستدا هه‌ر به‌و جۆره بوو ،شارستانی ئیسالمی له خۆی نیشاندا، هه‌وڵی به‌ریتانیا بۆ بنیاتنان‌و به‌هێزكردنی له ڕێگه‌ی زیندوكردنه‌وه‌ی ڕابردوویان. یه‌كه‌م ڕێكخراوی نێوده‌وڵه‌تی ئیسالمی به مه‌به‌ستی ئه‌وان به‌دیهێنانی ده‌سه‌اڵتی ناوی (الجامعه االسالمیه) له دژی یه‌كێتی شه‌ریعه‌ته ،واته كۆمه‌ڵێك یاسا كه پایه‌كه‌ی سۆڤی هت‌و توركیای علمانی ،هه‌ر به‌ڵگه‌ی له قورئاندایه ،قورئان كه دین‌و ده‌وڵه‌ت ئه‌وه‌ن كه ده‌یویست له‌و ناوچانه‌شدا له‌یه‌ك جیاناكاته‌وه ،ئه‌وان ڕابردوویان هاوكارو هاوپه‌یمانی خه‌باتی ئیسالمی كردۆته ڕێنمایی ئاینده‌یان ،ئه‌وان بێت له‌دژی سۆڤی هت‌و توركیا .سه‌ره‌نجام شۆڕشگێڕن نه‌ك كۆنه پارێز ،ده‌یانه‌وێت به‌ریتانیا له واڵتانی رۆژهه‌اڵتی عه‌ره‌بیدا پێش بونیادنانی دنیای نوێ ،دنیای كۆن چه‌ند قه‌واره‌و ده‌وڵه‌تی ده‌ستكردی نابوود بكه‌ن .داگیركردنی ئه‌فغانستان وابه‌سته به‌خۆی دروست كرد .به‌زۆر له‌الیه‌ن سۆڤیه‌ته‌وه كاردانه‌وه‌یه‌كی زۆر واڵتی پاكستانی ئیسالمی له هیندستان به‌هێزی له‌الیه‌ن ده‌وڵه‌تانی ئیسالمییه‌وه‌و جیاكرده‌وه‌‌و كردییه وابه‌سته‌ی خۆی ،به هاوكاری ئهمهریكاو رۆژئاوا له دژی واڵتی ئه‌فغانستانی له چه‌ند پارچه‌یه‌ك سۆڤیه‌ت به‌دی هێنا .ڕه‌وشی یه‌كه‌م ،واته ی ده‌ستكرد دروست كرد ،شۆڕشی ئیسالمی له ئێران سیاسه‌تێكی به شێوه‌یه‌ك به‌شێكی له هیندستان ،به‌شێكی له ئیسالمی له دژی ئهمهریكاو رۆژئاوا ئێرانو به‌شه‌كه‌ی دیكه‌ی له ئۆزباكستان به‌دی هێنا ،له كاتێكدا ره‌وشی دووه‌م داگیر كردو كردی به واڵتێكی سه‌ربه‌خۆ‌و سیاسه‌تێكی ئیسالمی هاوپه‌یمانی له‌گه‌ڵ پاشكۆی خۆی وه‌كو ڕێگرێك بۆ گه‌یشتنی ئهمهریكاو له ڕاستیدا له كه‌ناری ئه‌مه‌ریكا روسیا (پاشان سۆڤیه‌ت) به ئاوی گه‌رم‌و له دژی سۆڤیه‌ت به‌دی هێنا .هه‌ردوو به پاكستان .هه‌وڵی به‌ریتانیا بۆ ئهوه ره‌وشه‌كه ،هه‌ردوو سیاسه‌ته‌كه‌‌و هه‌ردوو بوو كه ناوچه‌ی نێوان هیندستان هه‌تا به‌ره‌كه یارمهتیو هێزی له ڕاده به‌ده‌ری ده‌ریای ناوه‌ڕاست بخاته ژێر وابه‌سته‌ی بۆ سیاسه‌تی ئیسالمی په‌یدا كرد . خۆیه‌وه .پاكستان ،ئه‌فغانستان ،ئێران ،ئه‌مه‌ریكا له دژی سۆڤیه‌ت یارمه‌تی عێراق ،ئوردن‌و فه‌ڵه‌ستین هه‌موو ئه‌م پاكستان‌و موجاهدینی ئه‌فغانی ده‌دا، واڵتانه جگه له ئێران هه‌مووی به زۆری سۆڤیه‌ت‌و چین له دژی ئه‌مه‌ریكا یارمه‌تی به‌ریتانیا دروست كران‌و ئێرانیش ناچار ئێرانیان ده‌دا .له‌بیرمان نه‌چێت كه كێشه‌ی كه‌وته بازنه‌ی بهریتانیاو وابه‌سته‌یی فه‌ڵه‌ستین‌و ئیسرائیل یه‌كێك بوو له‌و ئه‌و ئیمپراتۆریا گه‌وره‌یه .یه‌كێك له زه‌مینانه‌ی كه زۆر به تووندی بووه هۆی كاره سه‌رنج ڕاكێشه‌كانی به‌ریتانیا ره‌وشی ئیسالمی له‌و واڵته‌دا كه تا ئێستا له‌م ناوچه‌یه‌دا (رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست‌و ئاكامه‌كه‌ی هه‌ر ماوه .به‌م شێوه‌یه ساڵی پاكستان) به‌رده‌وام له هه‌وڵی ئه‌وه‌دا بوو 1979وه‌رچه‌رخانێكی گرنگ‌و كاریگه‌ری كه په‌یمانی ناوچه‌یی له به‌رژه‌وه‌ندی خۆی‌‌و بۆ سیاسه‌تی ئیسالمی هێنایه دی‌‌و ئه‌م ئه‌و واڵتانه‌دا به‌دی بهێنێ .په‌یمانی سه‌عد سه‌رده‌مه به‌رده‌وام ده‌بێت تا سه‌ره‌تای ئاباد ( )1937له نێوان (توركیا ،عێراق ،ساڵی ،1991واته ئه‌و كاته‌ی كه ئه‌مه‌ریكا ئێران ،ئه‌فغانستان)و به سه‌رپه‌رشتی راسته‌وخۆ هێزه‌كانی هێنایه ناوچه‌ی به‌ریتانیا به ناوی ئه‌و كۆشكه‌وه ناونرا كه‌نداو له دوای داگیركردنی كوه‌یت له (سه‌عد ئاباد) كه له تاران په‌یمانه‌كه‌یان الیه‌ن عێراقه‌وه .شه‌ڕی ئێرانو عێراق تیا ئیمزا كرد .ئه‌م په‌یمانه سیاسه‌ت‌و له سااڵنی ( )1988-1980به جۆرێك ی ناوچه‌یی به‌ریتانیا بوو له ناوچه‌كه‌ی پڕ چه‌ك كردبوو ،كه ته‌نها ڕێكخستن دژی كۆمۆنیزم‌و ده‌سه‌اڵتی سۆڤیه‌ت‌و ئه‌و ده‌وڵه‌تانه سوودیان ده‌بینی له دژی چاالكییه‌كانی له ناوچه‌كه‌دا .مادده‌ی خه‌ڵكی بێچه‌ك‌و بێتاوانی واڵته‌كانیان. ژماره ( )7ی ئه‌م په‌یمانه ڕێگه‌ی ده‌دا ئهمهریكاو رۆژئاوا ئه‌وپه‌ری یارمه‌تی ی كه‌نداویان ده‌دا له دژی به ده‌وڵه‌تانی عێراق ،توركیاو ئێران كه عێراق‌و واڵتان هاوبه‌شبن له به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی خه‌باتی ئێرانو به‌شێوه‌یه‌كی زۆر ترسناك ناوچه‌كه كوردان .په‌یمانی به‌غدا له ساڵی 1955له میلیتاریزه‌كراو ئه‌مانه‌ش سه‌ره‌ڕای نێوان (توركیا ،عێراق ،ئێران ،ئه‌فغانستان ،پڕچه‌ككردنی ئه‌فغانستان‌و پاكستان ئهمهریكاو به‌ریتانیا)و ئه‌م په‌یمانه به‌شێك له دژی سۆڤیه‌ت .ده‌وڵه‌تانی عه‌ره‌بی، بوو له په‌یمانی ناتۆ‌و تا ساڵی 1979ی زۆرترین سوودیان له‌و هه‌لومه‌رجه‌ی خه‌یاند .له‌م ساڵه‌دا له ئێران شۆڕشی دوای 1979وه‌رگرت‌و به‌رده‌وام ئه‌م ئیسالمی كراو كۆماری ئیسالمی ئێران ده‌وڵه‌تانه له‌الیه‌ن ئهمهریكاو رۆژئاواوه له په‌یمانه‌كه هاته ده‌ر .هه‌ر له ساڵی یارمه‌تی ده‌دران ،یان له‌الیه‌ن سۆڤیه‌ته‌وه 1979سۆڤیه‌ت ئه‌فغانستانی داگیر كردو هاوكارییان ده‌كرا وه‌كو واڵتانی (سوریا، ئه‌ویش له په‌یمانه‌كه‌دا نه‌ماو به‌م جۆره لیبیا ،یه‌مه‌ن‌و ته‌نانه‌ت عێراقیش) له دژی ته‌نها دوو واڵتی ناوچه‌كه (توركیاو ئه‌مه‌ریكا. پاكستان)و ئهمهریكاو به‌ریتانیا مانه‌وه‌‌و ده‌ه هی سااڵنی 1990ده‌بێته سه‌رده‌مێكی نوێ له ژیانی پان عه‌ره‌بیزم‌و پان ناچار په‌یمانه‌كه‌یان هه‌ڵوه‌شانده‌وه. سه‌رده‌مێكی نوێ له هاوسه‌نگی‌‌و ئیسالمیزم‌و به‌م جۆره پیالنێكی نوێ،
رێكخستنێكی نوێو سیاسه‌تی تازه سه‌باره‌ت به‌و دیارده‌یه ده‌ست پێده‌كات: واڵتانی عه‌ره‌بی په‌یڕه‌وی ئهمهریكاو رۆژئاوا ،واته :میسر ،ئوردن ،تونس، سعودیاو واڵتانی كه‌نداو ،مه‌غریب زۆرترین سوودیان له‌و به‌ره‌یه وه‌رگرتووه .واڵتانی ناسیۆنالیستی عه‌ره‌بی كه به ئاشكرا له دژی ئه‌مه‌ریكا كارو راگه‌یاندن ده‌كه‌ن (عێراق ،سوریا ،لیبیا ،سۆدان ،یه‌مه‌ن) گه‌لێك یارمه‌تییان له‌الیه‌ن روسیاو جار جاره‌ش له‌الیه‌ن (فه‌ره‌نسا!) وه له دژی ئه‌مه‌ریكا وه‌رگرتووه .ئه‌م ده‌وڵه‌تانه‌ی جۆری دووه‌م ،واته ناسیۆنالیسته ئاشكراكان‌و یارمه‌تی ده‌رانی تیرۆری نێوده‌وڵه‌تی ئیسالمی ،له‌به‌ر ئهوهی ده‌وڵ هت‌و جه‌ماوه‌ریان راسته‌وخۆ خستۆته دژی ئهمهریكاو رۆژئاواو ئیسرائیل، بۆیه ته‌ماشاده‌كه‌ین به هیچ جۆرێك ڕێگایان به بزوتنه‌وه‌ی ئیسالمی دژی ئه‌مه‌ریكا نه‌داوه ،چونكه راسته‌وخۆ خۆیان ئه‌و كاره‌یان كردووه .به‌اڵم له واڵتانی په‌یڕه‌وی ئه‌مه‌ریكادا دیارده‌ی سه‌رهه‌ڵدان‌و به‌هێزبوونی ئیسالمی سیاسیو چه‌كدار ده‌بینین .كه ئه‌وان یه‌كێك له كاره گرنگه‌كانیان دژایه‌تی ئهمهریكاو رۆژئاواو ئیسرائیل بووه .له‌به‌ر ئهوهی ئه‌م ده‌وڵه‌تانه په‌یڕه‌وی رۆژئاوان‌و گه‌لێك سوودیان له ئه‌مه‌ریكا بینیوه، بۆیه كاری دژایه‌تی ئه‌وانیان داوه به بزوتنه‌وه‌ی ئیسالمییه‌كان .واته ئیسالمی سیاسی له جیاتی ده‌وڵه‌ته‌كانی عه‌ره‌بی، شه‌قام‌و جهماوهرو میدیای عه‌ره‌بی له دژی ئه‌مه‌ریكا هانده‌دات‌و ئه‌وان شه‌ڕێك ده‌كه‌ن كه خودی ده‌وڵه‌ته‌كان له‌به‌ر به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان بۆیان ناكرێت ،وات ه په‌یڕه‌وكردنی سیاسه‌تی دابه‌شكردنی ده‌وره‌كان (توزیع االدوار) .ئه‌م ده‌وڵه‌تانه به‌ناوی دیموكراسی‌‌و سیاسه‌تی په‌رله‌مانییه‌وه (كه زۆر كه‌م دیموكراسی‌‌و ئازادی له واڵتانی عه‌ره‌بی هه‌یه ،مه‌گه‌ر به ڕه‌زامه‌ندی‌‌و مۆڵه‌تی ده‌وڵه‌ت ،هه‌روه‌كو چۆن بۆ مه‌به‌ستی خۆیان رێگایان به ئیسالمی سیاسی داوه) ده‌ستی بزوتنه‌وه ئیسالمییه‌كان ئازاد كردووه ،كه سیاسه‌تی دژی ئه‌مریكایی‌‌و دژی ئیسرائیلی پیاده بكه‌ن .ته‌نانه‌ت واڵتانی توركیاو پاكستانیش هه‌ر به‌و شێوه‌یه ڕه‌فتار ده‌كه‌ن ،له كاتێكدا خۆیان سوودمه‌ندن له ئهمهریكاو رۆژئاوا، به‌اڵم دژایه‌تی ئه‌وانیان داوه به بزوتنه‌وه ئیسالمییه‌كان . عه‌ره‌به‌كان له دوای سااڵنی ()1990 بهدواوه ده‌یانه‌وێت جۆرێك له پان عه‌ره‌بیزم‌و پان ئیسالمیزم (كه هه‌ردوكیان یه‌ك ناوه‌ڕۆكیان هه‌یه) به‌دی بهێنن‌و له‌و ڕێگه‌یه‌وه جێگای خۆیان له جیهان په‌یدا بكه‌ن .هه‌ندێك له چاودێران‌و كارناسان هۆشداری ئه‌وه‌یان داوه كه ئیسالم هه‌وڵده‌دات ببێته هێزێكی جیۆپۆلتیكی‌‌و ئایدیۆلۆژی یه‌ك پارچه‌‌و چه‌كدار. دانیشتوانی زۆرو زه‌وه‌ندی عهرهبیو ئیسالمی ،هێزی ماڵی به‌تایبه‌تی سامانی نه‌وتی یارمه‌تی ئاڕاسته‌ی ترسناكی ئه‌وان ده‌دات به رۆژئاوا كه ده‌بێت بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی ئه‌م جیهانه ئاڵۆزو هێرشبه‌ره‌ی ئیسالم له‌گه‌ڵ مۆسكۆ‌و (چین‌و هیندستان) په‌یمانی نوێو یه‌كێتی تایبه‌تی به‌دی بهێنێت( .)2خاوه‌نی ئه‌م
ده‌هه‌ی سااڵنی 1990 ده‌بێته سه‌رده‌مێكی نوێ له ژیانی پان عه‌ره‌بیزم‌و پان ئیسالمیزم‌و به‌م جۆره پیالنێكی نوێ ،رێكخستنێكی نوێو سیاسه‌تی تازه سه‌باره‌ت به‌و دیارده‌یه ده‌ست پێده‌كات
بۆچونانه له‌و باوه‌ڕه‌دایه ،كه له سه‌ده ی نوێدا ئیسالم‌و رۆژئاوا (یان دیموكراسی) ده‌كه‌ونه به‌رانبه‌رو دژی یه‌كدی .ئهوهی وا ده‌كات كه خه‌ڵك له ده‌وری بونیاد گه‌رایی ئیسالمی سیاسی كۆببێته‌وه له خودی بیروباوه‌ڕی ئه‌واندا نییه ،به‌ڵكو به هۆی ئه‌و شتانه‌وه‌یه كه ئه‌وان له دژی كار ده‌كه‌ن :واته ئه‌وان دوورنمایه‌كیان بۆ ئازادی‌‌و به‌هره‌مه‌ندبوونی مرۆڤ نییه له ژیانێكی باشتر ،به‌ڵكو هه‌وڵی ئه‌وان بۆ زیندوكردنه‌وه‌ی نه‌مری‌‌و شایسته‌یی ده‌سه‌اڵته كۆنه‌كانه(.)3 شكست‌و هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی یه‌كێتی سۆڤی هت‌و هاتنی راسته‌وخۆی هێزه گه‌وره‌كانی دنیا (ئهمهریكاو به‌ریتانیا ) بۆ ناوچه‌ی هه‌ره گرنگی رۆژهه‌اڵتی ناوین‌و نه‌مانی مه‌ترسی هه‌ژموونی سۆڤیه‌تی له‌م ناوچهیهداو هێزی سه‌ره‌كی پاوه‌نكه‌ری ناوچه‌كه ده‌بێته ئه‌مه‌ریكا .بۆ زیاتر شاره‌زابوون له‌سه‌ر ئه‌م ناوچه‌یه‌‌و له‌و سه‌رده‌مه‌دا ،وا پێویست ده‌كات كه ره‌وشی رۆژهه‌اڵتی ناوین‌و جیهانی عه‌ره‌ب له چه‌ند خاڵێكدا باس بكه‌م: یه‌كه‌م :له ئه‌نجامی ركابه‌ری تووندی سۆڤی هت‌و ئه‌مه‌ریكا له ساڵی 1979به دواوه‌و له دوای داگیركردنی ئه‌فغانستان له‌الیه‌ن سۆڤیه‌ت ،شۆڕشی ئیسالمی ئێرانو جه‌نگی عێراق – ئێران ،ئه‌م ناوچه‌یه بووه ناوچه‌یه‌كی پڕ چه‌ك‌و گڕگرتوو .جێگای یه‌كالیی كردنه‌وه‌ی ناكۆكیه‌كان‌و ڕودانی كاره‌ساته گه‌وره‌كانی جه‌نگ‌و داگیر كردن. ریكه‌وتنی سه‌رهه‌ڵدانی ئیسالمیو عه‌ره‌بی له‌گه‌ڵ ئهمهریكاو له دژی هه‌ژموون‌و په‌الماری سۆڤیه‌تی ،ره‌وشه‌كه‌ی به قازانجی ده‌وڵه‌تانی ناوچه‌كه گۆڕی‌‌و یارمهتیو هاوكاری له ئه‌ندازه به‌ده‌ر بۆ رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست‌و عه‌ره‌ب له‌الیه‌ن ئه‌مه‌ریكاوه پێشكه‌ش كراو سه‌ره‌نجام له‌م سه‌رده‌مه‌دا ( )1991-1979زۆرترین ده‌ستكه‌وت به‌ر ده‌وڵه‌تانی ناوچه‌كه كه‌وت ،به‌اڵم پاش نه‌مانی مه‌ترسی سۆڤی هت‌و هاتنی راسته‌وخۆی هێزی ئهمهریكاو به‌ریتانیا بۆ كه‌نداو ،توركیاش دێته ناو به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌م ناوچه‌یه .ئه‌م ره‌وشه بووه سه‌رچاوه‌و زه‌مینه‌یه‌ك بۆ كاردانه‌وه‌یه‌ك به‌رامبه‌ر هاتنی ئه‌مه‌ریكا، به‌اڵم چونكه خۆیان نه‌یانده‌توانی ئه‌و كاره بكه‌ن ،بۆیه ئه‌م ئه‌ركه‌یان سپارد به بزووتنه‌وه ئیسالمییه‌كان‌و ده‌ستیان كرد به یارمه‌تی دانی بزووتنه‌وه ئیسالمیه‌كان‌و (ته‌نانه‌ت چه‌كدار كردنیان !) بۆ پڕكردنه‌وه‌‌و بونیادنانی سیاسه‌تی دژی ئیسرائیلی‌‌و ئه‌مه‌ریكی‌‌و به‌ریتانی. كاتێك ئه‌و ده‌وڵه‌تانه خۆیان ئه‌و كاره‌یان پێنه‌كرا ،بزووتنه‌وه ئیسالمییه‌كان به ریكه‌وتنی شاراوه‌‌و ناراسته‌وخۆ هه‌ستان به هاندانی جهماوهرو شه‌قامی عه‌ره‌بی له دژی ئهمهریكاو ئیسرائیل .ئه‌گه‌ر ئهوه بزانین كه له ساڵی 1991به دواوه گفتوگۆی عه‌ره‌بی ئیسرائیلی به چاودێری ئه‌مه‌ریكا به‌ره‌و پێشه‌وه ده‌چوو ،كه پاشان له ساڵی 1993دا رێكه‌وتنی (ئۆسلۆ) ی لێ په‌یدا بوو .ده‌وڵه‌ته عه‌ره‌بییه‌كانی به‌شدار‌و الیه‌نگری گفتوگۆ له‌گه‌ڵ به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌مه‌ریكی‌‌و رۆژئاوایی خۆیان به ئاشكرا سیاسه‌تی الیه‌نگرییان له‌و ره‌وشه هه‌بوو ،به‌اڵم له ڕێگه‌ی بزووتنه‌وه ئیسالمییه‌كانه‌وه ناڕاسته‌وخۆ دژایه‌تیبوونی ئه‌مه‌ریكایان له ناوچه‌كه دهكردو هه‌ڕه‌شه‌یان له به‌رده‌وام بوون‌و مانه‌وه‌ی ئیسرائیلیش ده‌كرد .ئه‌مه وێرای دژایه‌تی ئاشكرای ده‌وڵه‌تانی ناسیۆنالیستی عهرهبیو نه‌یار له به‌رامبه‌ر ئه‌مه‌ریكا كه ئه‌وانیش (عێراق ،لیبیا، یه‌مه‌ن ،سوریا ،سودان). به‌مشێوه‌یه له‌الیه‌ن هه‌موو ده‌وڵه‌تانی ئیسالمی ،چ عه‌ره‌ب یان نا عه‌ره‌بی، هێزێكی یه‌ده‌كی ئیسالمیو عه‌ره‌بی هه‌ڵگری بیروباوه‌ڕی ناسیۆنالیستی عهرهبیو ئیسالمی سیاسی سازو به‌هێز كرا بۆ دژایه‌تیكردنی ئهمهریكاو رۆژئاواو ئیسرائیل .به بڕوای من ئه‌مه یه‌كه‌مجاره ،له دوای هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی خه‌الفه‌تی عه‌باسی ،گوتاری ئیسالمی عه‌ره‌بی (سوننی)و پان عه‌ره‌بیزم‌و به‌و هێزو به‌ریناییه بێته مه‌یدان‌و یه‌كبگرێت
ژماره ( )64ساڵی شه‌شه‌م2013/2/6 ،
ئه‌ندێشه
dwaroj@komala.net
ته‌نیا رێگای رزگاریی هێزی جه‌ماوه‌ره
9
قه‌یرانی ئابوریی و ژیانی کرێکاران عه‌تا ناسرسه‌قزی
میدیا مارابی رژیمی كۆماری ئیسالمی كاری گه‌یشتۆت ه جێگایه‌ك كه ته‌نانه‌ت ل ه سێبه‌ره‌كه‌ی خۆشی سڵ دهكاتهوه و وه‌حشه‌تی هه‌یه. ئه‌م رژیم ه ل ه سه‌ر ته‌ختی ده‌سه‌اڵتێك دانیشتو‌ه ك ه ناڕه‌زایه‌تییه‌كان له ئاستید‌ا وه‌كوو ده‌ریا شه‌پۆالن ده‌ده‌ن .چین و توێژی كۆمه‌ڵگای ئێران شك نابه‌یت ك ه ب ه جۆرێك له جۆره‌كان نه‌كه‌وتبێت ب ه سه‌ركوت و په‌الماری رژیم .چینی كرێكاری ئێران له‌و په‌ڕی ناله‌باریدا ژیان به‌سه‌ر ده‌بن .رژیم ب ه هه‌موو جۆریك له‌گه‌ڵ پێكهاتنی سه‌ندیكای سه‌ربه‌خۆی كرێكاری تا بتوانێ به‌رگری بكات ل ه كرێكاران و مافه‌كانیان ،دژایه‌تی ده‌كات. ژنان له سه‌ره‌تایی ترین مافه‌كانیان بێبه‌ش كراون .رژیم و ده‌ست و پێوه‌نده‌كانی وه‌كوو پێشینیانی خۆیان به‌شێك زۆر له هێز و بیركردنه‌وه‌یان ته‌رخانكردو‌ه بۆ دژایه‌تی كردنی ژن و ئهوهنده ده‌سه‌اڵته‌كه‌یان الواز‌ه ك ه كه‌وتن ه خواره‌وه‌ی حیجابی ژن ب ه مانای هه‌ڵته‌كاندنی بناغه‌ی ده‌سه‌اڵتی ئه‌وانه. رژیم و هاوكاتیش به‌شێك له پاوانخوازی ئوپۆزیسیونیش به هه‌موو توانایانه‌و‌ه دژایه‌تی نهتهوه بنده‌سته‌كان ئێران ده‌كه‌ن بۆ گه‌یشتن به مافی دیاریكردنی چاره‌نووس .رژیم له خروشانی چینی بێبه‌ش و به‌شمه‌ینه‌تی كۆمه‌ڵگا كه له‌و جه‌هه‌نم ه رژیم بۆی خولقاندون وه‌زال ه هاتوون ،ترساوه و دژایه‌تیان ئه‌كات .ل ه درێژی په‌الماره‌كانی رژیم بۆ سه‌ر چین و توێژ‌ه جیاجیاكان دانیشتووی ئێران، له رۆژانی رابردوودا شاهید ده‌ستبه‌سه‌ر كردنی به كۆمه‌ڵی رۆژنامه‌نووسان بووین. به كورتی ناره‌زایه‌تییه‌ك ب ه پانتایی ئێران له به‌رامبه‌ر رژیم ل ه ئارادایه. هه‌روه‌ك بینیمان له به‌ناو هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆك كۆماری پێشووی رژیم ،كاتێك ك ه به‌شێك ل ه باڵه‌كانی رژیم ك ه ب ه رێفورمخواز ناسراون ،هه‌ستیان بهوه كرد كه رژیمه‌كه‌یان له مه‌ترسیدایه ،هاتن و كوره‌ی هه‌ڵبژاردنیان بۆ رژیم گه‌رم كرد. كاتێك كه خه‌ڵك رژانه سه‌رشه‌قامه‌كان و ئێعترازیان كرد ب ه ئاكامی هه‌ڵبژاردن، رێبه‌رانی ئه‌و حه‌ره‌كه‌ته كه دواتر ب ه بزوتنه‌وه‌ی سه‌وز ناوبانگی ده‌ركرد هه‌ر ك ه زانیان ناڕه‌زایه‌تییه‌كانی سه‌رتاپای رژیمی گرتۆتهوه و دروشمه‌كان رادیكاڵتر بونه‌ته‌وه ،پشتیان ل ه خه‌ڵك و ته‌نانه‌ت الیه‌نگرانی خۆشیان كرد .هه‌ر ئه‌و كات موسه‌وی رایگه‌یاند ك ه ئێم ه كار ده‌كه‌ین بۆ گه‌رانه‌وه‌یه سه‌رده‌می رێڕینی خومه‌ینی. ئێستاش له ده‌ره‌وه‌ی واڵت الیه‌نگرانی
بزوتنه‌وه‌ی سه‌وز كه‌وتونه‌ت ه جم و جۆڵ بۆ ئهوهی بتوانن دیسان خه‌ڵك بكێشن ه پای سندوقه‌كانی ده‌نگدان .ئه‌م هه‌واڵن ه بۆ له‌بار بردنی بزوتنه‌وه‌ی رادیكاڵتر خه‌ڵكی ئێران ه ك ه خوازیاری روخانی كۆماری ئیسالمییه .كه‌سانێك دنه‌ده‌ری ئه‌م جۆره جم و جۆاڵنه‌ن كه روخانی كۆماری ئیسالمی به مه‌ترسی ده‌زانن بۆ خۆیان و باوه‌ڕه‌كانیان. ئه‌مه راستی دۆخی كۆمه‌ڵگای ئێرانی ئێستایه. له حاست دنیای ده‌ره‌وه‌شدا ل ه الیه‌كه‌و‌ه كێشه‌ی ناوكی ئێران سێبه‌ری خستۆت ه سه‌ر هه‌موو وه‌حشیگه‌رییه‌كانی رژیم كه خه‌ڵكی ئێران پێوه‌ی ده‌ناڵێنن، له الیه‌كی دیكه‌شه‌و‌ه قه‌یرانی ئابووری به‌شێكی زۆر له واڵتانی سه‌رمایه‌داری رۆژئاوایی له‌وانه ئه‌مریكاشی گرتۆتهوه و ئه‌وانیش زۆرترین هێز و وزه‌ی خۆیان بۆ چاره‌سه‌ر كردنی ئه‌م قه‌یران ه ته‌رخان كردوه .رۆژان ه ده‌یان و سه‌دان كاره‌ساتی مرۆیی له واڵتانی دیكتاتۆر لێدراودا ل ه به‌رچاوی ئهمانهوه رو ئه‌ده‌ن و ئه‌وانیش گوێی خۆیان لێ خه‌واندو‌ه و چاویان ل ه حاست ئه‌م جینایه‌تانه قوچاندووه. وته‌كانی بارام ئوباما سه‌رۆك كۆماری ئه‌مریكا ل ه ئاهه‌نگی سوێند خواردن بۆ ده‌ست پێكردنی خولی دوهه‌می سه‌رۆك كۆماری ب ه ئاشكرا راده‌ی په‌رۆشی ئه‌وانی بۆ خه‌ڵكی مافخوار و زوڵم لێكراو ل ه واڵتانی دیك ه به باشی ده‌رخست. ناوبراو له وته‌كانی خۆیدا كه‌مترین ئاماژه‌ی به سیاسه‌تی دهرهوه كرد .ئه‌و به‌شی هه‌رزۆری وته‌كانی خۆی ته‌رخان كرد بۆ پرسی ئابووری و قه‌یرانی ئابووری و چۆنیه‌تی رزگار بوون له‌م دۆخه .ئه‌م وتانه‌ی باراك ئوباما ئاوی رۆشنی كرد ده‌ستی ئه‌وانه‌ی كه دڵی خۆیان بۆ هێرشی ئه‌مریكا بۆ سه‌ر ئێران خۆش كردوه .واڵتانی سه‌رمایه‌داری و ل ه سهرویانهوه ئه‌مریكا سه‌دباره و هه‌زار‌ه باره نیشانیان داوه ك ه ل ه كوێ به‌رژه‌وه‌ندییان بخوازێت ئه‌وان له‌وێ ئاماده ده‌بن و حازرن هه‌موو شتێكیش بكه‌نه قوربانی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی خۆیان. هیوادارم ئه‌م الیه‌نانه ب ه خۆیاندا بچنه‌و‌ه و ره‌خن ه ل ه خۆیان بگرن و جارێكی دیك ه كار بكه‌ن بۆ وه‌گه‌ڕ خستنه‌وه‌ی هێزی جه‌ماوه‌ر. دو نموونه به‌رچاومان ه و ده‌بێ ده‌رسیان لێوه‌ربگرین ل ه ئاست دنیای ده‌ره‌وه‌دا: یه‌كه‌م سوریه‌یه .له سوری ه و له ماوه‌ی 2ساڵی رابردوودا زیاتر ل ه 60هه‌زار مرۆڤ بونه‌ته قوربانی و به‌سه‌دان هه‌زار كه‌س ئاواره بوون و ماڵ و حاڵی خۆیان به جێ هێشتوه .ئه‌م جینایه‌ت ه ل ه
به‌رچاوی واڵتانی موده‌عی مافی مرۆڤ و دێمۆكراسییه‌و‌ه رو ده‌ده‌ن .هه‌تا ئێستاش به‌رژه‌وه‌ندی مادی چ ل ه ئێستا و چ ل ه داهاتوو كه واڵتانی زلهێز ده‌یانه‌وێ ل ه نێوان خۆیاندا دابه‌شی بكه‌ن ،گه‌وره‌ترین مه‌شغه‌ڵه‌یه ئه‌وانه ،به‌جۆریك ده‌ڵێی هیچ شتێك نه‌قه‌وما .بهداخهوه رۆژان ه ب ه ئاماری ئه‌م قوربانیان زیاد ده‌بێت. نمونه‌ی دوهه‌م میسره .ده‌بینین ك ه روداوه‌كانی به‌هاری عه‌ره‌بی واڵتانی رۆژئاوایی و له‌وانه‌ش ئه‌مریكا توشی شۆك كرد و ئه‌وان خۆیان بۆ روداوی له‌م چه‌شنه ئاماده نه‌كرد بوو .هه‌روه‌ك سیاسه‌تی هه‌میشه‌یی خۆیان ئه‌وان رژیمێكیان ده‌وێ كه بتوانێ زۆرترین به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌وان مسۆگه‌ر بكات. ده‌بینین ك ه شۆڕش میسر درێژه‌ی هه‌ی ه و رۆژانه به‌ره‌ی چه‌پ و لیبراڵ ب ه دژی مورسی و ئیخوان خۆپیشاندان ده‌كه‌ن و خوازیار ده‌سه‌اڵتێكن كه بتوانێ به‌رژه‌وه‌ندی زۆرینه‌ی كۆمه‌ڵگا دابین بكات ،كه‌چی نابینی ن واڵتانی رۆژئاوایی و ل ه سهرویانهوه ئه‌مریكا كه‌مترین پشتیوانی له‌م خۆپیشانده‌ران بكه‌ن. ئێستا و ل ه ئێران و له سه‌روبه‌ندی به‌ناو هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆك كۆماری رژیم جم و جۆڵه‌كان بۆ كۆنترۆڵكردنی حه‌ره‌كه‌تی راده‌یكاڵ خه‌ڵك ده‌ستی پێكردوه. رژیم دیهه‌وێ هه‌موو ناڕه‌زایه‌تییه‌ك سه‌ركوت بكات و رێفورمخوازان ناو‌ه و ده‌ره‌وه‌ی واڵتیش ده‌یانه‌وێ به‌جۆرێكی دیك ه كۆنترۆڵ دۆخه بكه‌ن و حه‌ره‌كه‌تی رادیكاڵ و پێشكه‌وتنخوازی خه‌ڵك له‌بار به‌رن. به‌خۆشییه‌وه ئهوهی تا ئێستا ده‌بیندرێ ئه‌وه‌یه كه خه‌ڵك به ده‌رس وه‌رگرتن له رووداوه‌كانی ساڵی 88و ده‌خاله‌تی ئه‌مریكا له عێراق و ئه‌فغانستان و روداوه‌كانی به‌هاری عه‌ره‌بی زۆر زیاتر له جاران بڕوایان به هێزی خۆیان هه‌یه و ته‌نیا خۆیان به رزگاركه‌ری خۆیان ده‌زانن .خه‌ڵك ته‌نیا روخانی رژیمی له‌به‌رچاو نییه و بیر له دوارۆژی دوای روخانی كۆماری ئێسالمیش دهكاتهوه و ده‌زانن كه ته‌نیا خۆیان ده‌توانن به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی خۆیان دابین بكه‌ن و زۆر باش له‌وه‌ش تێگه‌یشتوون كه به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌وان له‌گه‌ڵ دنیای سه‌رمایه‌داری یه‌ك ناگرێته‌وه. لێره ده‌مه‌وێ باسی چه‌ند نمونه بكه‌م كه له رۆژانی رابردوو له كوردستانی هه‌میشه پێشه‌نگ و رادیكاڵدا رویان دا ،كه ده‌كرێ ببنه بنه‌ما و به‌رفراوانتر بكرێته‌وه: هه‌روه‌ك ده‌زانین كه كوردستان هه‌تا ئێستاش وه‌كوو سه‌نگه‌ری خۆراگری له
به‌رامبه‌ر كۆماری ئیسالمیدا ماوه‌ته‌وه و له ماوه‌یه ده‌سه‌اڵتداری كۆماری ئیسالمیدا گه‌ڵێك ئه‌زموونی به‌نرخی به ده‌ست هێناوه .ئه‌م ئه‌زموونانه بۆته پێشه‌نگی خه‌باتی رزگاریخوازی بۆ خه‌ڵكی به‌شه‌كانی دیكه‌ی ئێرانیش. خه‌ڵكی كوردستان له دوای روداوه‌كانی هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆك كۆماری 88 به‌شداری خۆپیشاندانه‌كان ینه‌كرد یان ئه‌گه‌ریش كردبێت زۆر زۆر كه‌م بوو. ئه‌مه به‌مانای ئهوه نییه كه خه‌ڵكی كوردستان ناڕازی نین ،به‌ڵكو خه‌ڵكی كوردستان به‌به‌شداریان كردنیان هه‌ستیان بهوه ده‌كرد كه ئه‌مه به‌مانای كه‌م كردنه‌وه سه‌نگ و هێزی ئه‌وان و كاڵ بوونه‌وه‌ی رادیكالیزمی بزوتنه‌وه‌ی كوردستان. ئێستا و نمونه‌كان كه پێویسته ئاماژه‌یان پێ بكه‌ین: رۆژی سێ شه‌ممه 3ی رێبه‌ندان كۆماری ئێسالمی به نیاز بوو الوێك به ناوی عومه‌ر شه‌هبازی له سنه له سێداره بدات .خه‌ڵكی خۆراگر و هه‌میشه سه‌ربه‌رزی سنه به پێچه‌وانه‌ی شاره‌كانی دیكه‌ی ئێران كه بهداخهوه ده‌بنه تماشاچی ئێعدامه‌كان ،به كوبونه‌وه‌ی ناڕه‌زایه‌تی ،ئیجازه‌یان به رژیم نه‌دا ئه‌م الوه له سێداره بدات. هه‌روه‌ها له رۆژی 27ی سه‌رماوه‌زیش هێزه سه‌ركوتگه‌ره‌كانی رژیم به مه‌به‌ستی مسادره‌ی كه‌ل و په‌لی كۆڵبه‌ران رژانه ئاوایی نستان له ناوچه‌ی سه‌رده‌شت .لێره‌ش خه‌ڵكی قاره‌مانی ئه‌و ئاواییه به هانای ئه‌و كۆڵبه‌رانه‌وه هاتن و له‌گه‌ڵ هێزه‌كانی رژیم ده‌رگیر بوون و له ئاكامدا 4به‌كرێگیراوی رژیم و كه‌سێك له خه‌ڵكی ئاوایی نستان بریندار بوون ،به‌اڵم له ئاكامدا خه‌ڵك ئیجازه‌یان به رژیم نه‌دا كه‌ل و په‌لی ئه‌و كۆڵبه‌ران مسادره بكات. ئه‌م دوو روداوه ره‌نگه له رواڵه‌تدا ساده بنوێنن ،به‌اڵم پڕن له‌ئه‌زموون بۆ ده‌رس لێوه‌رگرتن .ئه‌م جۆره حه‌ره‌كه‌تانه نمایشی هێزی جه‌ماوه‌ره كه بێته مه‌یدان هیچ هێزێك نییه كه له به‌رامبه‌ریدا خۆڕاگیری بكات و ده‌توانێ دڕنده‌ترین دیكتاتۆره‌كانیش به چۆكدا بێنێت. ئێستا ئه‌ركی هه‌ر هێزێكی خه‌ڵكی و خه‌باتگێره كه هه‌وڵ بدات بۆ هاوئاهه‌نگی و هاوده‌نگی له نێوان به‌ره‌ی چه‌پ و رادیكاڵ بۆ ئهوهی ئه‌م روباره ناڕازیانه یه‌ك بگرن و ده‌ریاك پێك بێنن كه پایه‌كانی ئه‌م رژیمه له بناغه‌وه هه‌ڵته‌كه‌نێنن و دنیایه‌كی ئازاد و به‌خته‌وه‌ری له سه‌ر بنیاد بنێن.
گۆڕانکارییه‌کانی بازاڕ دراوو هه‌ڵکشانی رۆژانه‌ی نرخی کااڵ سه‌ره‌کییان له‌ئێران هه‌واڵی رۆژانه‌ی میدیاکانی ناوخۆو ده‌ره‌وه‌ی ئێرانه .له‌م رۆژانه‌دا له‌كاتێكدا نرخی هه‌ر دۆالرێكی ئه‌مریكا له‌ئێران گه‌یشتووه‌ت ه سه‌رو 4هه‌زار تمه‌ن‌و پێشهاته‌كانی ئه‌م هه‌ڵچوونی نرخه‌‌و دابه‌زینی نرخی تمه‌ن بووه‌ت ه قه‌یرانێكی سه‌ره‌كی ،بانكی ناوه‌ندیی ئێران نرخی هه‌اڵوسانی له‌مانگی به‌فرانبار ته‌نها ب ه %28.7به‌راورد كرد .ئه‌مه‌ش له‌كاتێكدای ه كه به‌پێی بۆچوونی شاره‌زایان‌و به‌پێی ئه‌زمونی رۆژانه‌ی خه‌ڵكی ئێران ،هه‌ڵكشانی نرخه‌كان‌و هه‌اڵوسان له‌سه‌رو %100ه‌وه‌یه‌‌و نرخی كااڵ سه‌ره‌كییه‌كان ،شوێنی نیشته‌جێبوون‌و هاتوچۆو زۆربه‌ی شته‌كان له‌ماوه‌ی دوو مانگی رابردوودا النیكه‌م 2تا 5به‌رابه‌ر زیادی كردوه. ئهوهی ئاشکرای ه باری قورسی گرانی‌و هه‌اڵوسانی ئابوری ده‌كه‌وێت ه سه‌رشانی خه‌ڵك‌و بێگومان كرێكاران‌و خه‌ڵكی كه‌مدهات زه‌ره‌مه‌ندی سه‌ره‌كین .كرێكاران سه‌ره‌ڕای به‌ره‌وڕووبونه‌و‌ه له‌گه‌ڵ گرانی‌و دابینكردنی بژیوی ژیان ،له‌سااڵنی رابردوودا قه‌یرانی بێكاری‌و داخستنی كارگه‌‌و كارخانه‌كانیش یه‌خه‌ی پێگرتوون .به‌پێی ئاماره ده‌وڵه‌تییه‌كان له‌سه‌ره‌تای ئهمساڵهوه، به‌سه‌دان كارگه‌‌و كارخان ه به‌هۆی قه‌یرانی ئابوریی داخراون‌و له‌ئه‌نجامدا به‌هه‌زاران كرێكار ب ه ده‌ریای بێكارانی ئیران زیادیكردوه .هه‌ر له‌م هه‌فته‌یه‌دا میدیاكانی ئێران به‌ئاماژه به‌وه‌ی توانای دابینكردنی بژیوی ژیانی كرێكاران ب ه رێژه‌ی %75كه‌میكردوه ،رایانگه‌یاند دیاریكردنی النیكه‌م حه‌قده‌ست له‌ساڵ داهاتووی هه‌تاویی ،بۆ نزیكه‌ی 12ملیۆن كرێكار‌و ئه‌وانه‌ی قانونی كار ده‌یانگرێته‌وه ،به‌شێوه‌ی راسته‌وخۆ كاریگه‌ری له‌سه‌ر ژیانی 35ملیۆن كه‌س له‌كۆمه‌ڵگای ئێران داده‌نێت ك ه بریتین ل ه بنه‌ماڵه‌ی كرێكاران .داخستنی كارخانه‌كان‌و بێكاربوونی كرێكاران به‌شێوه‌ی مه‌ترسیدار له‌ئێران په‌ره‌ی سه‌ندوه‌‌و هه‌ر رۆژ كارخانه‌یه‌ك یان كارگه‌یه‌ك له سوچێكی ئێران به‌هۆی قه‌یرانی دارایی‌و سیاسه‌تی هه‌ڵه‌ی ئابوریی رژیم داده‌خرێت‌و سه‌دان كرێكاران بێكارده‌بن .میدیاكانی رژیم له‌ترسی ئاگادارنه‌بوونی رای گشتی ئێران ل ه ره‌هه‌نده‌كانی ئه‌م كاره‌ساته ،به‌شێكی گه‌وره‌ی رووداوه كرێكارییه‌كان باڵوناكه‌نه‌وه. له‌الیه‌کی ترهوه هه‌تا ئێستاش به‌هۆی نه‌بوونی رێكخراوێکی كرێكاریی سه‌ربه‌خۆ ،هیچ ئامارێكی ورد ل ه داخستنی كارخانه‌كان‌و بێكاریی كرێكاران له‌ئێران له‌به‌رده‌ستدا نیه. كرێكارانی كوردستانیش به‌دوور نین له‌و قه‌یرانه ئابورییه‌‌و بگر‌ه به‌هۆی سیاسه‌تی هه‌اڵواردنی کۆماری ئیسالمی له‌کوردستان ،کرێکارانی کوردستان له‌دۆخێکی دشوارتردا به‌سه‌رده‌به‌ن. به‌پێی راپۆرته‌كان له‌سه‌رتای ئهمساڵهوه زیاتر له‌نیوه‌ی كارخانه‌‌و كارگ ه پیشه‌سازییه‌كانی كوردستان داخراون .به‌وته‌ی خودی به‌رپرسانی رژیم ،سه‌ره‌ڕای زه‌رفیه‌تی بااڵی ئه‌م ناوچه‌ی ه له‌بواره‌كانی كشتوكاڵ‌و كانزاكان‌و گه‌شتیاریی‌و بازرگانی ،زیاتر ل ه %50ی یه‌ك ه پیشه‌ییه‌كانی ئه‌م پارێزگای داخراون‌و نیوه‌كه‌ی تریشی نیوه‌ناچڵ كارده‌كه‌ن .به‌پێی ئاماره فه‌رمییه‌کان پارێزگای كوردستان له‌رووی دۆخی ئابوریی له‌نێو 31پارێزگای ئێران ،پله‌ی 29ی هه‌یه‌‌و له‌پله‌كانی كۆتاییدایه. رژیم ئیسالمی سه‌ره‌ڕای پێكهێنانی دۆخی ئابوریی ناله‌بار‌و په‌ره‌پێدانی هه‌ژاریی‌و ده‌یان دیارده‌ی دزێوی كۆمه‌اڵیه‌تی ،بۆ پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كان‌و كپكردنی هه‌ر ده‌نگێكی ناڕه‌زایی ،به‌رده‌وام گوشاری خستوه‌ته سه‌ر هه‌ڵسوڕاوانی كرێكاریی‌و به‌گرتن‌و هه‌ڕه‌شه‌كردن هه‌وڵیداوه كرێكاران چاوترسێن بكات .له‌ماوه‌ی رابردوو ده‌یان چاالكی كرێكاریی به تۆمه‌تی ناڕه‌وا ده‌ستگیر‌و ره‌وانه‌ی زیندانه‌كان كراون‌و گوشاره‌كان بۆ سه‌ر هه‌ڵسوڕاوانی كرێكاریی به‌رده‌وامه. پڕئاشکرایه ئه‌م دۆخه‌ی ئابوریی ئێران به‌هۆی به‌رده‌وامبوونی گوشاره نێوده‌وڵه‌تییه‌کان ،بۆ کۆتاییهێنان ب ه به‌رنام ه ئه‌تۆمییه‌که‌ی رژیم ،روو له‌خراپی زیاتر ده‌کات .ده‌سه‌اڵتدارانی رژیمیش به‌درێژه‌دان به‌سیاسه‌ته‌کانیان ل ه پێناو پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی رژیم ،برسیه‌تی‌و گرانی زیاتر بۆ کرێکاران‌و زه‌حمه‌تکێشانی ئێران به دیاری دێنن.
8
ژماره ( )64ساڵی شه‌شه‌م2013/2/6 ، dwaroj@komala.net
سعودیهو میسرو ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ كه ئه‌م سیاسه‌ته چه‌ند ئامانجێكی
مێژووی ده‌ستێوه‌ردان ی عێراق له پاكستان سه‌ره‌تای سااڵنی 1960 تا ئێستا بهردهوامهو هه‌یه: یه‌كه‌م :ده‌ست گه‌یشتن به جه‌ماوه‌رێكی زۆرو زه‌وه‌ندی برسی‌‌و شه‌ڕكه‌رو به‌ناسنامه‌‌و بونیاد ئیسالمی . دووه‌م :ده‌ست كه‌وتنی چه‌كی ئه‌تۆمی پاكستان . ئهوهنده نه‌مابوو پان ئیسالمیزم له ڕێگه‌ی (جه‌معیه‌تی عوله‌مای پاكستان)و به پاره‌ی زۆری سعودیهو بوونی یه‌ك ملیۆن فه‌قێی دینی (تاڵیبان) كه سااڵنه له‌الیه‌ن سعودیه‌وه به‌خێو ده‌كران ،ته‌واوی پاكستان داگیربكه‌ن .بێگومان به یارمه‌تی ئه‌حزابی ئیسالمی پاكستان‌و حكومه‌تی تاڵیبانی ئه‌فغان‌و عه‌ره‌بی ئه‌فغان‌و ئوسامهو قاعیده. به‌م شێوه‌یه په‌یدابوونی به‌ره‌یه‌كی ئیسالمیو سوننی‌‌و عه‌ره‌بی (ڕانه‌گه‌یه‌نراو!) به‌هێز ،پڕ چه‌ك ،خاوه‌نی دانیشتوانی زۆر، پاره‌دارو خودان له جێگه‌یه‌كی ستراتیژی وه‌كو دورگه‌ی عهرهبو میسر ،عێراق‌و واڵتانی شام ،هاوپه‌یمانی ئیسالمی ناعه‌ره‌بی (توركیا ،هێزه ئیسالمییه‌كانی كوردستان ،ئێران ،ئه‌فغانستان ،پاكستان‌و ته‌نانه‌ت ئهندهنوسیاو مالیزیاش) ده‌توانێ مه‌ترسی گهوره له‌سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندی ته‌واوی دنیا دروست بكات .مه‌ترسیه‌كان كه ئه‌و به‌ره ئیسالمی – سوننی – عه‌ره‌بیه دروستی ده‌كه‌ن ،ئه‌مانه‌ن: -1هه‌ڕه‌شه له دژی ئیسرائیل له‌الیه‌ن باڵه تووندڕه‌وه‌كانی (حه‌ماس‌و جیهاد‌و حزبوڵاڵ)و به پاره‌و یارمه‌تی عهرهبیو ئێرانی .هه‌ڕه‌شه له كوردستانو هه‌وڵدان بۆ كردنه سه‌ره ڕێگه‌ی كوردستان بۆ به‌ستنه‌وه‌ی ئیسالمی عهرهبیو توركی‌‌و ئێرانی‌‌و سوود وه‌رگرتن له بۆشایی ده‌ره‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتی كوردستانو فشار خستنه سه‌ر ئه‌و ده‌سه‌اڵته له ڕێگه‌ی گروپه ئیسالمییه‌كانه‌وه. -2هه‌ڕه‌شه له كۆماره‌كانی ئاسیای ناوه‌ڕاست (له ڕێگه‌ی ئه‌فغانستان‌و پاكستان)و دژایه‌تی هه‌ژموونی روسیا له‌و ناوچهیهداو به سوود وه‌رگرتن له زه‌مینه‌ی ئیسالم بوون‌و دژایه‌تی خه‌ڵكی ئه‌و واڵتانه بۆ ده‌سه‌اڵتی ڕووسی. -3هه‌ڕه‌شه له هیندستان به هاندانی ئیسالمه‌كانی هیندستان كه زیاتر له 150 ملیۆن كه‌س ده‌بن .هاندانی ئیسالمی كشمیر ،هه‌ڕه‌شه له چین به هاندانی ی ئه‌و واڵته. ئیسالمه‌كان -4ته‌ماعی پان ئیسالمیزم‌و پان عه‌ره‌بیزم له جهماوهرو ده‌وڵه‌تی ئهندهنوسیاو مالیزیا كه دوو واڵتی ئیسالمیو سوننه‌ی پڕ دانیشتوانن‌و له جێگایه‌كی گرنگ‌و ستراتیژی له نێوان هه‌ردوو ئۆقیانوسی هیندی‌‌و ئارامدا‌و سه‌ره‌نجام ئوسترالیاو فلیپین‌و ژاپۆنیش ده‌كه‌وێته بازنه‌ی مه‌ترسییه‌وه . -5گریمان هه‌موو ئه‌م مه‌ترسییانه نایه‌نه دی یان كه‌م دهبنهوه (وه‌كو ئێستای دوای 11ی سێپتێمبه‌رو ڕووخانی تاڵیبان‌و به‌عس) به‌اڵم ئایا ئه‌م سیاس هت‌و ته‌رتیبه بۆخۆی خاوه‌نی تواناو ئه‌قڵ‌و مناوه‌ره‌ی وا نابێت كه بتوانێت جێگاو ڕێگای تایبه‌ت به خۆی له سیاسه‌تی جیهاندا په‌یدا بكات ؟ مه‌به‌ستم ئه‌وه‌یه كه ده‌بێ سیاسه‌تی جیهانی هه‌موو ئه‌و بۆشایی یان زه‌مینانه‌ی ده‌ره‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتی خۆی له ناوچه‌ی عهرهبو ئیسالمدا بۆ سیاسه‌تی ئیسالمیو تیرۆریزمی ئیسالمی به‌جێ نه‌هێڵێت . جیهانی پاش 11ی سێپتێمبه‌ر له‌الیه‌ن ئه‌فغانستان داگیركردنی ئوسامه بن الدن‌و قاعیده‌وه له ڕێگه‌ی تاڵیبانه‌وه ،به سه‌ره‌تای سه‌رده‌مێكی نوێو رێكخستنێكی نوێ داده‌نرێت له‌الیه‌ن به‌ره‌ی پان ئیسالمیزم‌و پان عه‌ره‌بیزمه‌وه. بێگومان پاش ئهوهی كه له سااڵنی رابردوو ( 1979تا 11ی سێپتێمبه‌ر) له هه‌موو ئاراسته‌كانی جیهانی عهرهبیو ئیسالمیدا ،هێزه‌كانی یه‌ده‌كی ئیسالمیو جه‌ماوه‌ری دێته كایه‌وه‌و ده‌توانێ شه‌قام‌و جه‌ماوه‌ری ئیسالمیو عه‌ره‌بی له دژی به‌ره‌ی رۆژئاوا بخاته كار .هه‌ڕه‌شه‌ی
تیرۆر هه‌ڕه‌شه‌ی ه به‌به‌كارهێنانی هێز یان هۆكاره‌كانی توندوتیژی به مه‌به‌ستی گه‌یشتن به داسه‌پاندنی چه‌مكێكی سیاسی دیاریكراو‌و پیاده‌كردنی كاریگه‌ری سایكۆلۆژی نه‌ك ته‌نها له‌سه‌ر ئه‌و كه‌سانه‌ی كه دژن ،به‌ڵكو بۆ باڵوكردنهوهی فه‌زای ترس‌و تۆقاندن له‌نێو كۆمه‌اڵنێكی فراوانتردا ئیسالمی به‌هێزی پاكستان له ئاسایشی هیند‌و چین هه‌ڕه‌شه‌ی ئیسالمی پاكستان له ئهندهنوسیاو مالیزیا ،هه‌ڕه‌شه‌ی تاڵیبان‌و عه‌ره‌بی ئه‌فغان له كۆماره‌كانی ئاسیای ناوه‌ندو هه‌ڕه‌شه‌ی پان ئیسالم‌و پان عه‌ره‌بیزم له‌سه‌ر خودی ئاسایشی جیهانی‌‌و ئه‌مه‌ریكا هه‌روه‌كو له هێرشه‌كانی ئه‌م سااڵنه‌ی دواییدا بینیمان كه له ( )2001/9/11كاره‌ساتی گه‌وره‌ی جیهانییان خوڵقاند‌و تا ئێستاش ئه‌و هێرشانه به‌رده‌وامه. بۆ وه‌اڵمدانه‌وه به‌م هه‌ڕه‌شه‌و به‌ره‌یه‌‌و به‌م تیرۆریزمه ،پێویست به بوونی به‌ره‌یه‌كی دیكه‌ی جیهانی هه‌یه به سه‌رۆكایه‌تی ئهمهریكاو هێزه سه‌ره‌كییه‌كانی ئه‌م واڵتانه‌ن :ئه‌وروپا ،روسیا (كۆماره‌كانی ئاسیای ناوه‌ڕاست) ،چین ،هیندستان‌و ته‌نانه‌ت ئوسترالیاو ژاپۆنیش .له‌م شه‌ڕه‌دا كه سه‌ره‌تاكه‌ی له ئه‌فغانستاندا بوو، به‌ره‌ی سوننی – عه‌ره‌بی گه‌وره‌ترین مه‌یدان‌و زۆرترین شه‌ڕكه‌رانی له‌ده‌ست دا .دووهه‌مین شهڕو مه‌یدانی یه‌كالكردنه‌وه‌و بێهێزكردنی تیرۆریزمی ئیسالمیو عه‌ره‌بی، له‌ناوبردنی ده‌سه‌اڵتی به‌عس‌و سه‌دام بوو له‌الیه‌ن ئه‌مریكا له عێراق .ئه‌م شهڕه تا ئێستا به شێوه‌ی دیكه به‌رده‌وامه له نێوان ئهمریكاو حكومه‌تی تازه‌ی عێراق له الیه‌كه‌وه‌و تیرۆریستانی ئیسالمیو عه‌ره‌بی داڵده‌دراو‌و یارمه‌تیدراو له‌الیه‌ن ئێران، سوریاو هه‌ندێ واڵتی دیكه‌ی عهرهبییهوه . شه‌ڕی دوای 11ی سێپته‌مبه‌ر‌و هاوپه‌یمانی جیهانی ئه‌مریكا بۆ نه‌هێشتنی ده‌سه‌اڵتی تاڵیبان ،راستیه‌كی زۆر گه‌وره‌ی سه‌لماند ،كه ئه‌ویش ئه‌وه‌بوو هیچكام له ده‌وڵه‌تانی ئیسالمی جگه له پاكستان‌و ده‌وڵه‌تانی ئاسیای ناوه‌ڕاست نه‌بێت له شه‌ڕی دژی ئوسامهو تاڵیباندا به‌شدارییان نه‌كرد .له كاتێكدا زۆربه‌ی هه‌ره زۆریان (به واڵتانی عه‌ره‌بیشه‌وه) له جه‌نگی كوه‌یت له دژی سه‌دام به‌شداربوون. سه‌ره‌ڕای یارمه‌تی نه‌دان‌و به‌شدارنه‌بوونیان له شه‌ڕی دژی ئوسامهو تالیبان .هه‌ستان به هاندان‌و جۆشدانی شه‌قام‌و میدیای عهرهبیو ئیسالمی له دژی ئه‌مریكا بۆ ڕووخانی تالیبان .كار گه‌یشته راده‌یه‌ك كه شێخی ئه‌زهه‌ر راسته‌وخۆ فه‌توای دژی شه‌ڕی ئه‌مریكای له ئه‌فغانستان داو له پێشه‌وه‌ی خۆپیشانده‌رانه‌وه‌بوو له قاهیره. پان ئیسالمیزم‌و پان عه‌ره‌بیزم له دوای ڕووخانی به‌عس‌و سه‌دام بێگومان ده‌سه‌اڵتی به‌عس‌و سه‌دام هه‌میشه پێگه‌یه‌كی به‌هێزی پان ئیسالمیزم‌و پان عه‌ره‌بیزم بووه ،ته‌نانه‌ت كه له‌و كاتانه‌ش دژایه‌تی واڵتانی عهرهبیو خه‌لیجی كردووه (وه‌كو سه‌رده‌می داگیر كردنی كوه‌یت) هێشتا وه‌كو بنكه‌یه‌كی به‌هێزی ئه‌و سیاسه‌ته چاوی لێكراوه .عێراق هه‌میشه یه‌كێك بووه كه زۆر چاالكانه یارمه‌تی موجاهیدی ئه‌فغان‌و تاڵیبان‌و قاعیده‌ی داوه‌‌و به‌رده‌وام یه‌كێك له سهرچاوه
ئه‌ندێشه
گرنگه‌كانی یارمه‌تی ئه‌وان ،ده‌سه‌اڵتی به‌عس بووه له عێراق .هه‌ڵبژاردنی عێراق له‌الیه‌ن ئه‌مریكاوه بۆ له‌ناوبردنی دوای ده‌سه‌اڵتی تاڵیبان ،به یه‌كێك له سیاسه‌ته گرنگه‌كانی ئه‌مریكا ده‌ژمێردرێ بۆ دژایه‌تی كردنی به‌ره‌ی ئیسالم‌و عه‌ره‌بیزم‌و به‌مشێوه‌یه به‌هێزترین‌و پڕ چه‌كترین‌و دڕنده‌ترین هێزی ئه‌و به‌ره‌یه له‌الیه‌ن ئهمریكاو هاوپه‌یمانانه‌وه له‌ناو ده‌برێت. له‌ناوبردنی عێراق ده‌بێت وه‌كو له‌ناوبردنی گه‌وره‌ترین پێگه‌و یارمه‌تیده‌ری تیرۆریزمی ئیسالمی حیسابی بۆ بكرێت كه بێگومان دوو واڵتی دیكه‌ی (سوریاو ئێران) ئێستا كه‌وتوونه‌ته بازنه‌ی سیاسه‌تی دژایه‌تی ئهمریكاو هاوپه‌یمانانه‌وه . سیاسه‌تی ئه‌مریكا بۆ له‌ناوبردنی دوو جه‌مسه‌ری ئیسالمیو عهرهبیو دوو ده‌وڵه‌تی دامه‌زراو له‌سه‌ر هێرشی ئیسالمی (ئه‌فغانستان)و هێرشی عه‌ره‌بی (عێراق) به سه‌ره‌تای یه‌كالییكردنه‌وه‌و نه‌هێشتنی سیاسه‌تی پان ئیسالمیزم‌و پان عه‌ره‌بیزم داده‌نرێت . ئێستا له‌دوای نه‌هێشتنی هه‌ردوو ده‌سه‌اڵتی تاڵیبان‌و به‌عس ،ده‌رده‌كه‌وێت كه ئه‌م دوو پێگه‌یه چه‌ند بههێزو كاریگه‌ر بوون له په‌یڕه‌وی سیاسه‌تی تیرۆریزمی ئیسالمیو عه‌ره‌بی له پانتایی جیهاندا .له دوای ڕووخانی عێراق ده‌رده‌كه‌وێت كه هێزی تیرۆریزمی ئیسالمیو عه‌ره‌بی ته‌نانه‌ت له عێراقی پاش سه‌دام حسێندا هه‌ر به‌هێزه‌و زۆرجار ئاسته‌نگ‌و گورزی كاریگه‌ر له حكومه‌تی تازه‌ی عێراق‌و سوپای ئه‌مریكاش ده‌ده‌ن .له دوای ڕووخانی ده‌سه‌اڵتی سه‌دام‌و به‌عس ،توندڕه‌وی‌‌و دڕنده‌یی تیرۆریزمی ئیسالمیو عه‌ره‌بی ده‌گاته ئه‌وپه‌ڕی هێزو توانای خۆی‌‌و نامرۆڤانه‌ترین شێوه‌ی كوشتن‌و سه‌ربڕینی بێتاوانانیش له خۆیان نیشان ده‌ده‌ن. بوونی هه‌موو ئه‌و گرووپه تیرۆریستیانه، ئهوه نیشان ده‌دات كه ده‌سه‌اڵتی به‌عس‌و سه‌دام چه‌ند كاریگه‌رو كارامه بووه له بونیاتنان‌و یارمه‌تیدانی ئه‌مجۆره له تیرۆریزم ،له كاتێكدا كه هه‌ر بۆ خۆشی ده‌وڵه‌ت‌و دامه‌زراوه‌یه‌كی تیرۆریستی بووه .هه‌موو ئه‌مانه له‌پاڵ یارمهتیو هاوكاری ئاشكرای (سوریاو ئێران) بۆ ئه‌و گروپه تیرۆریستیانه له پاڵ یارمهتیو هاوكاری نهێنی‌‌و ناڕاسته‌وخۆی زۆرێك له ده‌وڵه‌تانی عهرهبیو ئیسالمیو هه‌رێمایه‌تی بۆ كۆمه‌كی تیرۆریزمی ئیسالمیو عه‌ره‌بی له عێراقدا له دژی ده‌سه‌اڵتی ئهمریكاو سه‌ره‌تاكانی دیموكراسی‌‌و هێزو كاریگه‌ری كوردی له عێراق . له عێراق دوای به‌عس‌و سه‌دام ،هه‌موو هێزو جه‌مسه‌ره‌كانی پان ئیسالمیزم‌و پان عه‌ره‌بیزم(ده‌وڵه‌ته‌كان – عهرهبیو ناعه‌ره‌بی ،بزووتنه‌وه‌كان – عهرهبیو ناعه‌ره‌بی) ئێستا كه له عێراق هاوكارن بۆ دژایه‌تیكردنی ئهمریكاو سه‌ره‌تاكانی دیموكراسی‌‌و جێگهو پێگه‌ی كورد .هیچ كاتێك سوریاو ئێران ئه‌وه‌نده‌ی ئێستا هاوكارو یارمه‌تیده‌ری سیاسه‌تی ئیسالمیو عه‌ره‌بی نه‌بوون ،كه وه‌كو ئێستا له عێراقدا ده‌بینرێت .به بڕوای من هه‌موو هێزه‌كانی تیرۆریزمی ئیسالمی عێراقیان كردۆته مه‌یدانی سه‌ره‌كی خۆیان بۆ دژایه‌تی كردنی ئهمریكاو هاوپه‌یمانانی، هه‌روه‌كو چۆن ئهمریكاو هاوپه‌یمانانی نیازو به‌رنامه‌ی ئه‌وه‌یان هه‌یه له دوای كۆتایی هێنان به تیرۆریزمی ناو عێراق، ده‌وڵه‌تانی دراوسێی یارمه‌تیده‌ری ئه‌و تیرۆریزمه بخه‌نه به‌رنامه‌ی په‌المارو له‌ناوبردنه‌وه. ی پان ئیسالمیزم‌و تیرۆریزمی نێوده‌وڵه‌ت ی دیاریكراو ی پێناسه‌یه‌ك دیاریكردن یان بڕیار له‌سه‌ر دراو له‌الیه‌ن هه‌موو هێزو‌و ده‌وڵه‌ت‌و بیرو باوه‌ڕه‌كانه‌وه بۆ ی ی كارێك ی كۆمه‌اڵیه‌تی‌‌و سیاس دیارده‌كان ی زۆر ئه‌سته‌مه .تیرۆریزم دیارده‌یه‌ك سیاسیو نێوده‌وڵه‌تییه‌‌و هه‌ر به‌و پێیه‌ش ی ی گشت زۆر زه‌حمه‌ت ه كه تاك ه پێناسه‌یه‌ك بۆ بكرێت ،به‌اڵم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا زۆر ی هه‌وڵدراو‌ه ك ه تا ڕاده‌یه‌ك پێناسه‌یه‌ك نزیك ل ه ڕاستینه‌ی ئه‌و دیارده‌یه ئاشكرا ی بكرێت .به بڕوای من ئه‌م پێناسانه خواره‌و‌ه له‌و دیدگایانه‌ن كه تا ڕاده‌یه‌ك
نزیك دهبنهوه ل ه ڕاستین هی ئه‌و دیارد‌ه ی ترسناك‌و جیهانییه ،ك ه بۆت ه سه‌ره‌تا ی هه‌واڵی هه‌موو میدیاكان‌و گرنگایه‌ت ی ده‌زگاو دامهزراوه سیاسیو زۆربه ستراتیژییه‌كان . یاساناسی پۆڵۆنی (گێرزی فاسیۆرسكی) ی ی سیاس به‌م شێوه‌یه پێناس هی ئیرهاب ده‌كات: ی تاوانكارانه‌یه كه به‌هۆیه‌و‌ه ڕێبازێك ی (بكه‌ره‌كه‌ی) ده‌یه‌وێت خاوه‌نه‌كه ی به‌سه‌ر كۆمه‌ڵگاو ده‌وڵه‌تدا ده‌سه‌اڵتی خۆ بسه‌پێنێت)4( . به‌اڵم ویالیه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا ی خۆی بۆ ئیرهاب به‌م شێوه‌ی ه ڕوانگ ه ده‌ربڕیوه: ی هێز یان تیرۆر هه‌ڕه‌شه‌ی ه به‌به‌كارهێنان ی ی به مه‌به‌ست هۆكاره‌كانی توندوتیژ ی ی چه‌مكێك گه‌یشتن به داسه‌پاندن ی سیاسی دیاریكراو‌و پیاده‌كردنی كاریگه‌ر سایكۆلۆژی نه‌ك ته‌نها له‌سه‌ر ئه‌و ی كه‌سانه‌ی كه دژن ،به‌ڵكو بۆ باڵوكردنه‌و‌ه ی ی ترس‌و تۆقاندن له‌نێو كۆمه‌اڵنێك فه‌زا فراوانتردا )5(. ی ئیسرائیل له به‌رامبه‌ر ئیرهاب ،ك ه دیدگا ی ی تیرۆریزم واڵتێك ه زۆر ناخۆشی ب ه ده‌ست ئیسالمیو عهرهبییهوه چه‌شتووه ،له‌الیه‌ن (بنیامین ناتانیاهۆ) وه به‌م شێوه‌ی ه پێناس هی ئیرهابی كردووه: ی ئیرهاب كوشتن‌و ی ئاشكرا هۆكار قوربانیی ه جه‌ست هی ناشرینكردنی ی ی سه‌ربڕین‌و پارچ ه پارچ ه كردن (نمونه ی قوربانییه‌كان به ئاشكرا له‌به‌ر له‌ش ی ی كامێراو ئینته‌رنێت) به شێوه‌یه‌ك چاو ی له‌وه‌و پێش به‌رنام ه ڕێژكراو به مه‌به‌ست باڵوكردنهوهی كه‌شی ترس‌و تۆقاندن ل ه ناو خه‌ڵكیدا )6(. پاش ئهوهی ك ه تیرۆریزمی ئیسالمیو عه‌ره‌بی ده‌یه‌ها جارو سه‌دان جار به‌و ی شێوه‌یه‌ی سهرهوه كارنامه‌و به‌رنام ه ی ی ل ه ڕێگ ه ی خۆ سیاسیو عه‌قائیدی ی ئیرهابه‌و‌ه ڕاگه‌یاندووه ،ئیتر لێره‌و‌ه كارێك ئه‌سته‌م نابێت ،ئه‌گه‌ر بمانه‌وێت ئه‌و دیارد‌ه عهرهبیو ئیسالمییه بناسینه‌وه .به‌اڵم ی ئیسالمیو ی ئه‌و كاران ه تیرۆریزم سه‌ره‌ڕا (عه‌ره‌بی!) چه‌ند پالن‌و كارنامه‌یه‌كی له‌م ی خۆیدا( 1979تا ئێستا) ماوه‌یه‌ی كار چه‌ندان جارو به چه‌ندین شێوه‌‌و ڕوخسار به‌یان كردووه: ی گروپ ه ئیسالمییه‌كان‌و ل ه -1ته‌واو ناویشیاندا دیدگاكانی جیهادی‌‌و ته‌كفیری، ی ی ڕاست بڕوایان وای ه ك ه ئه‌وان هه‌ڵگر ی ڕه‌هاو په‌یامی خودان‌و خوا ل ه ڕێگ ه ئه‌وانه‌وه ئیماره‌تی (یان ئیماراته‌كانی) االمر بالمعروف‌و النهی عن المنكر ده‌هێنێت ه دی. ی ئیسالم ئه‌وان بڕوایان وایه ك ه شه‌ریعه‌ت (قورئان‌و سوننه) ده‌بێت حوكم بكات‌و به‌م ی شێوه‌یه به‌رنامه‌ی ته‌واوی ئیسالمییه‌كان ئه‌م سه‌رده‌مه (الحكم بامر الله) یه. ی بێگومان ل ه رێگ هی خۆیان‌و به‌رنامه‌و كار خۆیانه‌وه .ئه‌م دیدگای ه دووالیه‌نی گرنگ‌و كاریگه‌ری تێدای ه :یه‌كه‌میان ك ه ئه‌وان ی په‌یامی خودان‌و دووه‌میش ك ه هه‌ڵگر ی ئه‌وانه ده‌كه‌ن ك ه وه‌كو ی ته‌واو ته‌كفیر ی بیروڕای جیاوازن، خۆیان نین یان هه‌ڵگر ی ئه‌و په‌ڕی خۆ خۆیان ده‌كه‌نه سهرچاوه ی الی هن‌و به ڕاست زانین‌و كوشتن‌و له‌ناوبردن ی جیاواز یان ناكۆك ب ه خۆیان. كه‌سان ی مه‌ترسی ئه‌م سیاسه‌ت‌و ڕێباز‌ه سه‌ره‌ڕا
ئێستا له‌دوای نه‌هێشتن ی هه‌ردوو ده‌سه‌اڵتی تاڵیبان‌و به‌عس ،ده‌رده‌كه‌وێت كه ئه‌م دوو پێگه‌یه چه‌ند بههێزو كاریگه‌ر بوون له په‌یڕه‌وی سیاسه‌تی تیرۆریزمی ئیسالمیو عه‌ره‌بی له پانتایی جیهاندا
ی ی كه‌سان ی توندوتیژی‌‌و ته‌كفیركردن نواندن ی دیكه ،ئه‌وه‌یه ك ه ئه‌م كاره ب ه ناو ی خوداو دادپه‌روه‌رییه‌وه ده‌كات ،ك ه پیرۆز ی تاك ه ڕوانگه‌ی پیرۆزو له‌الی خاوه‌نه‌كان به‌رحه‌قه. ی -2وه‌رگێڕانی جیاوازی‌‌و ناكۆك ی ی بۆ ملمالنییه‌ك كۆمه‌اڵیه‌تی‌‌و سیاس تیرۆر‌و ترس‌و تۆقاندن )7(. ی ی نهێن ی ده‌زگاكان -3كارو چاالك ی ی هه‌ندێك ل ه ده‌وڵه‌تان موخابه‌رات ی ته‌نها ب ه هاوكاری‌‌و ئیسالمیو عه‌ره‌ب ی باندو رێكخراوه بونیادگه‌را‌و هاندان تیرۆریسته‌كان نه‌وه‌ستاوه ،به‌ڵكو گه‌یشتۆت ه ی نزیك‌و ئۆرگانیك له نێوان ڕاده‌ی په‌یوه‌ند ئه‌و دامهزراوه موخابه‌راتی‌‌و رێكخراوه تیرۆریستیانه‌دا ب ه شێوه‌یه‌ك كه زۆرێك ی گهورهو كاربه‌ده‌ستی پۆلیس‌و ل ه پیاوان ده‌زگا ئه‌منیه‌كان خراونه‌ته ناو رێكخراوه ی ئیسالمیو عه‌ره‌بیه‌كانه‌وه .مه‌به‌ست ی سه‌ره‌كی له‌م كاره ئهوهی ه كه په‌یوه‌ند ی ی موخابه‌رات به‌رده‌وامی نێوان ده‌زگاكان (ئیسالمیو عه‌ره‌بی) له‌گه‌ڵ رێكخراوه ی گه‌ره‌نتی كراوو تیرۆریسته‌كاندا ل ه ئاست ی كۆنترۆڵكراودا بێت‌و پاشان پێكه‌وه‌به‌ستن ی كاری تاوانكاری‌‌و وێرانكردنی پرۆس ه ی ئێران ،سوریاو سیاسی .ده‌وڵه‌ته‌كان ی ژێر ده‌ستی سه‌دام‌و به‌عس باشترین عێراق نمونه‌ن بۆ ئه‌م تیرۆریزمه. -4توندوتیژی‌‌و ترس‌و تۆقاندن‌و كوشتن‌و ی قوربانیان بڕین‌و شێواندنی جه‌سته ی ی سه‌ره‌كی‌‌و به‌رنامه ده‌كرێته هۆكار ی ئه‌و ی دهرهوه ی بۆ سیاسه‌ت بنه‌ڕه‌ت حكوم هت‌و رێكخراوان ه . ی ی ئیسالمیو عه‌ره‌ب -5تیرۆریزم (ده‌وڵه‌ت‌و رێكخراوه‌كان) بڕوایان وای ه ك ه ئامانجه‌كه‌یان هه‌موو هۆكارو رێگاكان ی ی خه‌ڵك حه‌اڵڵ ده‌كات ،ته‌نانه‌ت كوشتن مه‌ده‌نی‌‌و بێتاوانیش .ته‌نانه‌ت ئه‌وان ی نێوان رێكخراوه په‌یوه‌ندی‌‌و نزیكایه‌ت ی ی كار تیرۆریستیه‌كان‌و رێگه‌و شوێنه‌كان ی ی ده‌گه‌یه‌نن ه ئاستێك ی نێوده‌وڵه‌ت مافیا ی موخه‌دیرو ی مه‌واد باوه‌ڕپێنه‌كراو .بازرگان ی ی نامه‌شروع‌و سپیكردنه‌وه ی سێكس كار ی رێكخراوه‌كانیان نمونه‌یه‌كن له‌و پاره ی رێكخراوو ده‌وڵه‌ت ه ی كه ته‌واو كاران ه ی دواییدا كاریان ئیرهابییه‌كان له‌م سااڵنه ی دیك ه ده‌توانین پێكردووه .ب ه شێوه‌یه‌ك ی ڕێبازی تیرۆریزم بڵێین ك ه نزیكایه‌ت ی نێوده‌وڵه‌تیدا له‌گه‌ڵ چاالكییه‌كانی مافیا ی نێوان ی به‌هێزبوونی په‌یوه‌ندییه‌كان ئاوێنه ئیرهاب‌و شێوه‌كانی تاوانی رێكخراوه. په‌راوێزه‌كان: ی پاكستان -1ڕه‌نگ ه هه‌ندێك بڵێن وشه له‌گه‌ڵ وشه‌ی هیندستان له یه‌ك ناچن‌و ی ئه‌م ناو‌ه بۆ ئه‌و واڵته سه‌ربه‌خۆی ه ئ ه ی ی وشه‌كان چۆن په‌یدا بوو ،ئه‌گه‌ر ته‌ماشا په‌نجاب ،ئه‌فغانستان ،كشمیر ،سه‌ندو بلوجستان بكه‌ین ،تێده‌گه‌ین بۆ ئه‌و ناو‌ه ی هاتووه ،ل ه وش هی په‌نجاب (پ) ،له وش ه ی ئه‌فغانستان (أ) ل ه وشه‌ی كشمیر پیت ی ی (س)و له وش ه (ك) له سه‌ند پیت ی (تان) یان وه‌رگرتوو بلوجستان پاشگر به‌م شێوه‌یه‌ی لێهات: پ+أ+ك+س+تان=پاكستان كرای ه ناوێك بۆ ئه‌و واڵته ئیسالمیی ه ب ه زۆر دروستكراوه‌و ی خودی ئه‌م ناوه‌ش ل ه الیه‌ن محمد عل جه‌ناح‌و مسلم لیگه‌و‌ه پێشنیازكراو ی كرد .هه‌ر به‌ریتانیای ئاغاشیان په‌سه‌ند ی ی ك ه سیاسه‌ت رابیته‌ی ئیسالمیو ئه‌وانه ئیسالمیان له كه‌ناری به‌ریتانیا گرت ه به‌ر ده‌ڵێن ،بۆی ه ئه‌و ناوه‌مان هه‌ڵبژارد بۆ ی كه بڵێن مادام ئێم ه ئیسالمین بۆی ه ئهوه ی (پاكین).بڕوان ه :پاكستان در جستجو هویت مفقود .تهران .1361 -2ریچارد نیكسون ،فرصت دریابیم ،ترجم ه ی نژاد ،تهران ،1371ل.246 حسین وفس -3ریچارد نیكسون ،هه‌مان سهرچاوه ل . 238 -4ادونیس العكره ،االهاب السیاسی ،دار الگلیع ه للطباعه‌‌و النشر ص . 90 -5هه‌مان سهرچاوه . -6نعوم تشومسكی ،القراصنه‌‌و االباطره، قسم الدراسات‌و الترجم ه حوران للنشر ،ص.58 -7غراتشوف ،تحت فوه ه االرهاب ،دار التقدم ،موسكو ،ص. 99
ژماره ( )64ساڵی شه‌شه‌م2013/2/6 ،
ئه‌ده‌ب
ه چیرۆک دوو کورت چیرۆکێکی ئەخالقی
چیرۆکێکی چینییه کراوه ب ه کوردی
شازادەیەک بە هیوا بوو ژن بهێنێ .دووسەد و پەنجا ساڵ پێش لە زایین؛ لە واڵتی چین هەموو کچە تازەپێگەیشتووەکانی بڕیاری دا لە گەڵ پێاوێکی زۆر ژێر کەوتە راوێژ و اندا یەکێ هەڵبژێرێ بۆ هاوسەرێتی ەت بکات تاکوو لە ناو کچەک ڵتەنگ و شڵەژاو بوو باش دەیزانی دەوروبەر دەعو ارە پیرەکەی کۆشک بەمەی زانی د کاتێک خزمەتک عاشقی شازادە بوو. کچەکەی ئەویش دەڕوات و بەشداری دەکات،چوون،نە دەوڵەمەنی و نە زۆریش جوان.. دایکی بە کچەکەی گووت:تۆ هیچ شانسێکت نییە رێ بەاڵم ئەمە مەجالێک باش دەبێ وە ،دەزانم کە شازادە من هەڵنابژێ واڵمی دایە کچ بۆ یەکجار لە پێشەو شازادە ببینم شازادە رووی لە کچەکان کرد و کە نی شازادە لە گەڵ کچەکاندا هات. ەس لە ئێوە بتوانێ لە ماوەی شەش رۆژی چاوپێکەوت ەرک گووتی:بە هەر کام لە ئێوە توویەک ئەدەم ،ه سەری ژیانی خۆمی هەڵی دەبژێرم مانگدا جوانترین گوڵی لێ بەرهەم بێنێ ،بۆ هاو تووی شازادە بەرهەم بهێنن ،کچی هەموو کچەکان توویان وەرگرت و رۆیشتن تا گوڵ لە هەوڵی دا نەیتوانی لە «تووە»کە پیرەژن هاتەوە گوڵی لە ئینجانە ناشت بەاڵم هەرچی و دەشتەوان و کەسی شارەزا لە گوڵ بەرهەم بهێنێ ،لە ناچاریدا رووی لە زۆر فەال بەاڵم هەرچی دەکرد بێ سوود بوو زەراعەتدا کرد تا بەڵکو ئەوان بتوانن یارمەتی بدەن،جانەی بێ گوڵەوە گەڕایەوە بەردەم شەش مانگ تەواو بوو و کچەی خزمەتکار بە ئین جوان و رەنگاورەنگ و نەخشینیان شازادە کە سەیری کرد کچەکانی تر هەموویان گوڵیشازادە دەستی کچی خزمەتکارەکەی لە گەڵ خۆیان هێنابوو .کاتی هەڵبژاردن هات و هەموو کچەکان دەنگیان هەڵبڕی ئەم خانمە هاوسەری داهاتووی منە اوە ئەی چۆن دەبێ ئەو دەبێت بە گرت و گووتی ،کچە هیچ گوڵێکی بەرهەم نەهێن و گووتیان ،ئەم «راستی «و سەداقەتی پەروەردە خێزانت؟ ...شازادە گووتی:ئەم کچە تەنیا کچێکە کە گوڵی ئەو «تووە»کە من بە هەمووتانم بوون بە خێزانی منی هەیە،چوون کردوە و شەرەفی دا هیچی لێ بەرهەم نەدەهات
dwaroj@komala.net
11
نوسینی :ئااڵ هوشیاری
رکەو دوو سەردەم
یەک چ کی بۆ دەگێڕامەوە :لەو شەڕانەی یتێ حکا و شەو قوڕەکان ،کە ئیستە بەس هەر وو - ،بەاڵم هیچ کات خۆی نەئەدا ەوە بۆ کۆاڵنە ئاشنایمان دەگەڕای ینا وتەالر و قەسر و قوسوور.... کە بەشداری تیدا کردب دەمگووت:سەلیم ئەی تۆ لە کوێی بە ب جێگەی خۆیداوە زی خواردنەوە؛ قاپێک عارەقم لە پێش لە وەسفکردنی خۆی -پێکەنینەوە دەیگووت:هەتیو من ئێوارەیەک بە نیا ،بە یت بوو یەکم پیاڵە کە تێم شەڕەکەدا سەرچۆمێک خەریکی داشۆردنی خۆم دانا و ئەگەر هەڵە نەبم هەر لە ،لە بوو کرد س نیودان خۆم پی راست ناکات،بەس ئیتر تەبێعەتی کرد موبایلەکەم جەرەسی لێدا ،بە بۆڵە بۆڵ و جلەفوون ...خۆم بووم.دەمزانی ۆبایلەکەم :ئاخۆ کێیە بەم ئێوارە تە ۆیدا نەدەهات. دەستم دایە م وابوو بە شان و باڵی خ لە سەر دوو بەرد هەڵدەکورماێین و تین ؟ ات ۆیش بۆ من دەک دەر ەمێش ،هەر بۆیە لە بە شەودا ردەوام لە دووتوێی پەڕۆیەکدا بوو رەق ەت ەنان ت وو، نەب بە کە سەر ەی وی لە ڵەک ەی تەواو بێ ،ئاخر و شمشا دەکرد بە شمشاڵ لێدان.ئەو کاتەی نا شی خۆمدانا بۆ ئەوەی مێلۆدیەک تی ەس د و ێنا مشاڵە بە سۆزەکەی دەریدەه پێ شی دەگریا ،من پێکەنیم دەهاتێ، کەم دەنگی ش مێلۆدی مۆبایلەن»بوو ،هەڵبەت لە راستیدا ئەو دەنگی کە شمشاڵی لێئەدا خۆیبەو رۆژگارە پێدەکەنێ ،کەچی لە و دەمگووت :ئەو کەرە «سەلیم چاوشی شمشاڵە هی سەلیم نەبوو-بەاڵم من خۆم گێل دەکردێ -کاتی شمشاڵ لێداندا دەگری نگە لە شمشاڵی سەلیمەوە دەرچ دە حەزم دەکرد ئەو بیرەوەری لە زەڕینی کەر هەبێ لە الی :پەیکێکی ترم تێکرد و دانەیەکم هەڵگرت ،مرۆڤ کە ەکە بۆ نمونە مرۆڤ تون زەی دایە ئیتر مرۆڤە چ دەلێت دەستم سەرنج ئەدات ،سەرنجی بچووکترین رە! شت خۆ پان شۆ زۆر لە مۆسیقای ەبێ د ۆش سەرخ یقابوو ،ئەها بیرم هاتەوە ،ئەو کچە دوە وار خ مان خاو فل ری مێ شی کە :هەموومان ەکە تون ترم بۆ خۆم تێکرد و بە شت ،زی کە یەکمان دەبینی چەن زەیتوونی کی یکێ .پە ن.. شی ارە چاو ەرج ئاخ سەلیم ه ەرە ئەو سەلێم چاوشینە ،قژ لەس دەیگووت :دەبێ هەر لە پێش چاو ەوە ردم خوا ەوە ماڵ و شە ێنا نەی دەه خۆشی ش ۆی زاناییدا ،بە پێچەوانە لە گەڵ خ وان دەکات ،دەمگووت :کچەتیو بۆ ری با بە نە ەت ەڵب ج ه تت وو، ێس ب پ زۆر خۆی ت، لە دڵم رۆچووبوو ،من بیخۆی ە؟دەیگووت :نە ،بەس حەز دەکەم ندە ەوە ئ ەس ب دا، رین انی شی نەز نا ستم باری دەرنەدەهات ،سەرو رەنگی پێ زەیتون لە دەمت بێ! رۆژیک کە بە نوێیڵ و قەڵەم و چەکوشیش ۆنی ب کەم دە چت بە ێک چاوی شینی جوان ،کە ما نین زۆر چاوەڕێم کرد نەهات ،دواتر سە بوو ،جوت سمێلی نەبوو ،کۆ وی ئەو کەرە هێندە دڵتەڕە هەر بۆیە بە هیوا بووین یەک بی دی کردبوو .زەیتونەکەم توڕفڕێدا خودا بۆ خۆی زانیب ەواڵیان پێدام مێر بە کۆسەی هێشتبوویەوە ،گاڵتەی بە رۆژگاران دەهات کە هاڵەکەم بە خەستی نا بە سەرەوە. ەن ساڵتە؟دەیگووت :دە و پی کەر ئەوە چ دەمگووت:سەلیمە تیو من ساڵم لە دەس خوا بڕییوە چڵتە چڵت مەکە هە
ی ته‌له‌فونێكی ناوه‌خت زه‌نگ به‌یانیه‌ك به‌ر له‌كازیوه له‌خه‌وێكی زۆر قوڵدا بووم له‌پڕ *زۆر سه‌یره؟؟؟ كارت چییه. زه‌نگی ته‌له‌فونه‌كه‌م به‌ئاگای هێنام‌و رای په‌ڕاندم- ..كارم گه‌ڕانه به‌دوای حه‌قیقه‌تدا. به‌زه‌حمه‌ت توانيم به‌تانیه‌كه له‌سه‌ر خۆم البه‌رم و *لهوه ده‌چێ من به‌هه‌ڵه‌دا چوبم‌و ژمارهی ته‌له‌فونه‌كه‌تم به‌هه‌ڵه لێدابێت ژمارهی ته‌له‌فونه‌كه‌ی تۆ چه‌نده. ته‌له‌فونه‌كه‌م هه‌ڵگرت. كاتێك مایكی ته‌له‌فونه‌كه‌م به‌گوێمه‌وه نا ..به‌ده‌نگێكی -یه‌كه‌مین ژمارهی ,خاڵی ده‌ستپێكردنی ژیان..و دواین هێمن‌و خه‌واڵووه‌وه وه‌ك ئهوهی تازه له‌مه‌یخانه ژمارهی مێژوو! *تۆ وه‌اڵمی هیچ له‌پرسیاره‌كانی منت نه‌دایه‌وه پێم بڵێ گه‌ڕابمه‌وه ووتم.. تۆ كێیت‌و ناوت چییه؟ به‌ڵێ چاوه‌كه‌م فه‌رموو.. ده‌نگێكی زۆر ناسك هه‌موو هه‌ستی هه‌ژاندم‌و ته‌واو -ئه‌و ئومێده‌ی تۆ ناتوانیت هیچ ئومێدێكی پێ هێنامیه‌وه دۆخی ئاسایی خۆم لهوه ده‌چوو هه‌ر ببه‌خشیت‌و خودی ئومێدیشی لێ زه‌وت ده‌كه‌یت. *مه‌به‌ستت ئه‌وه‌یه تۆ ئومێدێكی تریت. نه‌نوستبم ,یه‌كسه‌ر خۆم راستكرده‌وه‌و دانیشتم. پێده‌چوو كچێكی ته‌مه‌ن منداڵ بێت سه‌یر بوو به‌المه‌وه -به‌ڵێ ئه‌وه‌و زۆر شتی تریش ..به‌اڵم به‌س مه‌به‌ستم چونكه ئهوه بۆیه‌كه‌مین جاربوو ئابه‌و شێوه‌یه‌و به‌و ناوه‌كه‌م نییه؟ *باشه ..ببوره من به‌هه‌ڵه‌دا چوو بووم‌و به‌هه‌ڵه به‌یانیه زووه كچێك ته‌له‌فوونم بۆ بكات.. ژمارهی ته‌له‌فونه‌كه‌تم لێ دابوو ببوره له‌خه‌وم كردی *كاك ئومێد به‌یانیت باش ببوره له‌خه‌وم كردی.. خوات له‌گه‌ڵ. ناچاوه‌كه‌م ده‌مێكه خه‌وم لێزڕاوه ژیانت باش..*بۆ!!!!!!! كاك ئومێدخۆ خوانه خواسته هیچ خه‌ونێكی پێش ئهوهی ته‌له‌فونه‌كه دابخاته‌وه خێرا وتم.. بۆسته كچێ ئه‌و ته‌له‌فونه دامه‌خه ته‌مه‌نت چه‌نده.ترسناك ئازاری نه‌داوی.. دوور نیه چونكه خه‌ڵكانی وه‌كو ئێمه هه‌میشه ژیانیان *( )23ساڵ.قوتابیت.پڕه له‌ترسوو گومان! *به‌ڵێ قوتابی زانكۆم قۆناغی چواره‌می كۆلێژی *تێناگه‌م مه‌به‌ستت چییه؟ پزیشكی. گه‌ر گوێم لێبگری باشتر تێده‌گه‌یت..باشه سه‌ركه‌وتوو بیت ,ئه‌ی ناوت چییه؟*ده‌مه‌وێ زیاتر بۆم روون بكه‌یته‌وه. *كاكه من لهوه زیاتر ناتوانم قسه‌ت له‌گه‌ڵدا بكه‌م من زۆر به‌ڕونی قسه ده‌كه‌م به‌اڵم تۆ تێناگه‌یت.*بۆچی تێناگه‌م خۆ به‌زمانێكی تر قسه‌م له‌گه‌ڵ چونكه‌من تۆ ناناسم‌و نازانم تۆ كێیت. گرنگ نیه بزانیت من كێم ..من مرۆڤێكی نهخوێندهواریناكهیت. نه‌خێر هه‌ر به‌هه‌مان زمانی تۆ قسه ده‌كه‌م به‌اڵم هه‌ژارم‌و تۆ زۆر باش ده‌ناسم.ماناكانی زمانی من جیاوازه‌و قوتابخانه‌یه‌كی تایبه‌ت *له‌كوێ منت بینیوهو ده‌مناسیت له‌زانكۆ له‌گه‌ڵماندایت یاخود دراوسێمانیت. فێری ئه‌م زمانه‌یان كردم. *سه‌یره ئهوه یه‌كه‌مین جاره گوێم له‌م وشانه‌بێت‌و -پێم راگه‌یاندی من نه‌خوێنده‌وارم‌و هاوسێشتان نیم ته‌نانه‌ت نه‌شم بینیویت. قوتابخانه‌ی تایبه‌تیشم نه‌بیستووه.. منیش له‌ئێستاوه مه‌به‌ستمه ناوی ئه‌و قوتابخانه‌یه‌ت *ئه‌ی ئه‌گه‌ر منت نه‌بینیوه چۆن من ده‌ناسیت.بۆ تۆ پێت وایه گه‌ر به‌سیما مرۆڤێك نه‌بینیت ئیدیپێڕا بگه‌یه‌نم.. *كاك ئومێد هیچ كاتێك گوێم له‌م وشانه‌ت نه‌بووه‌و نای ناسیت من له‌ڕێگه‌ی وشه‌كانته ئێستا زۆر باش تۆ به‌م شێوه‌یه‌ش قسه‌ت له‌گه‌ڵدا نه‌كردووم ..به‌ڕاستی تۆ ده‌ناسم ..ته‌نانه‌ت ده‌شزانم چۆن‌و به‌شێوه‌یه‌ك كااڵكانت له‌به‌ر ده‌كه‌یت‌و چۆن ده‌یان گۆڕی هه‌موو ئه‌مانه‌و كاك ئومێدی؟ ئه‌ونیم به‌اڵم ده‌مه‌وێ ئومێدێكی نوێت بۆ دروست بكه‌م .چه‌ندین شتی تریش قوتابخانه تایبه‌ته‌كه‌م فێریان كردم.*باشه ئه‌و قوتابخانه تایبه‌ته‌ی تۆ باسی ده‌كه‌یت *ئهوه ده‌ڵێی چی گاڵته‌به‌قسه‌كانم ده‌كه‌یت. به‌پێچه‌وانه‌وه من گاڵته به‌كه‌س ناكه‌م به‌اڵم زۆر وشیار وانه‌ی چی تێدا ده‌خوێنی.وانه‌ی ئازار.نه‌بم ده‌بینه گاڵته‌جاڕی ژیان. ی چی‌‌و ژیانی چی كێ گاڵته‌ی به‌تۆ كردووه من *ناوی قوتابخانه‌كه‌ت چییه‌و له‌كوێیه؟ *وشیار قوتابخانه‌ی (سه‌ره‌تایی ژیانی تێكه‌اڵو) به‌اڵم شوێنیئهم ناوانه ناناسم. نا هاوڕێ زۆر باش ده‌یان ناسیت‌و لێت ون بوون‌و قوتابخانه‌كه‌مان دیاریكراو نیه‌و زۆرجار له‌هه‌موو كوچهوكۆاڵنێكی ئه‌م دنیایه‌دا بوونی هه‌یه. نه‌تتوانیوه به‌دیداریان شادبیت. *من له‌تۆ ناگه‌م ..تۆ ئه‌و كه‌سه‌نیت كه‌من ده‌مه‌وێ *به‌ڕاستی من له‌تۆ تێناگه‌م پێده‌چێت به‌م به‌یانیه زووه شێت بووبیت. قسه‌ی له‌گه‌ڵدا بكه‌م پێم بڵێ تۆ كێیت؟ خاتون دور نییه من شێتبم به‌اڵم شێتێك ده‌توانێ-جه‌نگاوه‌رێكی ماندووی پیر؟
ك ام هر
ان ره‌زا
ته‌فسیری یاساكانی ژیان بكات؟ شێت ئه‌و بونه‌وه‌ره‌ی ه ی ده‌توانێ ده‌سته‌ویه‌خ ه له‌گه‌ڵ ژیاندا بچێته سه‌نگه‌ره‌كان ی ژیانه‌وه سهرچاوه ی له‌خود جه‌نگه‌و‌ه ئه‌و جه‌نگه ی ێ ترس‌و بویرانه به‌ره‌نگار ده‌گرێ زۆرجاریش به‌ب ێ خاتوون مه‌رگیش دهبێتهوه تاكو دواین پشوو به‌ڵ ی عیشق له‌گ ه ڵ گشت شێت ئه‌و بونه‌وه‌ره‌یه شۆڕش ی مرۆڤایه‌تی‌‌و سروشتدا به‌رپا ده‌كات.. یاساكانی ژیان ی ی به‌سۆزوو عاتیف ه ئه‌وه‌شت له‌یاد نه‌چێت ئه‌و پێویست ی ێ جار سۆزو عاتیفه‌ی ئێمه‌ش ئه من‌وتۆ نییه ..هه‌ند ی بێ ئاگایمان ئازادییه‌كانی بریندار سوتێنێ‌‌و گه‌ڵبه ی ێ هیچ كه‌س هه‌وڵ ی لێ ده‌چۆڕ ده‌كات‌و تك تك خوێن ی نادات ئێستا ساڕێژ كردن‌و تیماركردنی برینه‌كان تێگه‌یشتیت خاتوون شێت چۆن بوونه‌وه‌رێكه ..ئه‌گه‌ر ی پێوه ده‌كه‌م به‌اڵم ئه‌و شێت ه من شێت بم شانازی بااڵ نا؟ كه‌سانی وه‌كو ئێو‌ه ناوی لێده‌نێن. *له‌وه‌ده‌چێت تۆ نیازت باش نه‌بێت هیچ تێناگه‌م سۆزو عیشق‌و عاتیفه‌و……؟چی ,ببوره له‌وه‌زیاتر ناتوانم گوێت لێبگرم خوات له‌گه‌ڵ. ی ئهوه دواین وشه‌ی ئه‌و كچه بوو ته‌له‌فونه‌ك ه به‌سه‌ردا داخستمه‌وه؟من دركم به‌وه‌كردئه‌و پێچه‌وان ه ێ گه‌یشتبوو ,ئه‌و واتێگه‌یشتوو‌ه من له‌وشه‌كانم ت ده‌مه‌وێ بڵێم ….....؟! به‌ڕاستی ئه‌و جۆره مرۆڤان ه
شایه‌نی به‌زه‌یین كاتێك له‌گه‌ڵ به‌رامبه‌ره‌كه‌یاندا ده‌كه‌ونه گفتوگۆ به‌تایبه‌ت ره‌گه‌زی به‌رامبه‌ریان هیچ ی ئه‌و وشه‌یه‌ی مه‌به‌ستیان ه سه‌رقاڵ‌‌و شتێك ئهوهنده شپرزه‌یان ناكات. ی دوارۆژن‌و هه‌ر ئه‌مانه‌ش ی خودایه!! ...ئه‌مان ه نه‌وه ئا دواڕۆژمان بهڕێوه ده‌به‌ن ,ده‌بێت مێژوو نوسان چۆن‌و ی ی ته‌له‌فون به‌چ شێوه‌یه‌ك باس له‌هه‌زاره‌ها زه‌نگ ی ناوه‌ختی وه‌ك ئهوهی ئێمه بكه‌ن‌و چی ده‌رباره رابردوومان بنوسن. ی ی زه‌نگ ێ بیست ی مێژوو نوسان گو باشه تۆ بڵێ ته‌لوفونه‌كه‌ی من‌و ئه‌و كچه‌ش بووبن ,خۆ ئه‌گه‌ر ی ی خۆمانوودوا ێ دڵنیام ده‌بینه گاڵته‌چی نه‌وه‌كان واب ی به‌شێكن له‌ئێم ه به‌اڵم ..ئێمه‌و خۆشمان ئه‌و نه‌وان ه زۆربه‌ی سنوره‌كانی ئێمه‌ش تێك ده‌شكێنن. ی گه‌وره‌یه له‌گ ه ڵ خودایه!! ...چه‌ند شه‌رمه‌زارییه‌ك ی بونه‌وه‌رێكدا بچیت ه جه‌نگه‌و‌ه هیچ جۆره چه‌كێك ی ی پێ نه‌بێت ,ته‌نانه‌ت توانا به‌ره‌نگار بوونه‌و‌ه ی جه‌نگیشی نه‌بێت له‌دووره‌وه. بینین ی كردوو له‌پڕ بریسكه‌یه‌ك به‌گشت ده‌ماره‌كانمدا گوزه‌ر ی ی بچڕاند ته‌واو هه‌ستم به‌نائارامی‌‌و قورس ئه‌ندێشه‌كه‌م جه‌سته‌م ده‌كرد ,هه‌ناسه‌یه‌كی قوڵم هه‌ڵكێشاو ی راكشامه‌وه‌و چاوم لێك نا. به‌هێمن
10
ژماره ( )64ساڵی شه‌شه‌م2013/2/6 ، dwaroj@komala.net
تایبه‌ت
ڕاگەیاندنی کۆمیتەی ناوەندیی کۆمەڵە
سەبارەت بێ ئاکامیی هەوڵەکانی ئاڵترناتیوسازیی لە یەکساڵی ڕابردوودا پاش شکستی رێفۆرمخوازانی ئیسالمیی،لە ماوەی یەکساڵی رابردوودا و بەتایبەت دوای سەرکوت و داڕمانی بزوتنەوەی سەوز،کۆمەڵێک تاک و کەسایەتیی و تەیفێک لە ئۆپۆزسیۆنی ئێرانیی ،دەستیان کردوە بە شێوەیەک لە جمو جۆڵ و چاالکیی و بەخەیاڵی خۆیان ،دنەدانی بیرۆکەی سازدان و بناغەدارشتنی بەدیل و ئاڵترناتیوی دەسەاڵتی سیاسیی بۆ سبەی رۆژی ئێران .تا ئێستا وهەر بەم مەبەستە ،سێ کۆنفرانس لە شار و پێتەختە ئوروپاییەکان ساز دراوە و کۆمەڵێک باس و دیالۆگ لەم بارەیەوە هاتوەتە ئاراوە. لە الیەکی تریشەوە و هاوکات ،زۆربەمان ئاگاداری رێژەیەکی بەرچاو باس و لێدوان و هەڵسەنگاندنی رەخنەگرانە هەر لەم پێوەندییەدا بووین .کێشە ناوخۆییەکانی ناو دەسەاڵتدارانی رژیمی ئێسالمیی، هاندەرێکی بەهێزی دامەزرێنەرانی ئەم کۆنفرانسانە بووە و کەلێنی پێک هاتوو لەم هەل ومەرجە ،بە دەرفەتێکی لەبار و گونجاو بۆ ئەم مەبەستەی خۆیان ئەبینن .ئاستی تێگەیشتن و بیرمەندیی ئەم کۆنفرانسگەلە و هۆگرانی ئەم گردبوونەوانە بە ڕادەیەک و بەچەشنێک بووە کە پێی وایە ،رێفۆرم و چاکسازیی لە ناو خۆی سیستمی دەسەاڵتداریی ئێراندا، ئەتوانێ زات و ناوەرۆکی رژیمی ئیسالمیی بەرەو ئاڵوگۆڕ ببات و لە ئاکامدا ،شێوە دەسەاڵتێکی سەربەست و دێموکراتیک بۆ خەڵکی ئێران بەدیاری بێنێت .لە ڕوانگەی ئەم کەسانەوە ،ڕێفراندۆم و گەڕانەوە بۆ دەنگ و ئیرادەی خەڵک ،لە چوارچێوەی ئەم ڕژیمەدا خواستێکی چاوەروانکراوە و رژیمی ئیسالمیی ئێران لە نیهایەتدا، گوێبیستی ویستی خەڵک ئەبێت و مل بۆ داخوازیەکانیان شل ئەکات.خۆ لە بیر ناکرێت کە هەر ئەم ڕوانگەیە پێشتریش و بەتایبەتی لە سەردەمی جوواڵنەوە و ئێعترازە جەماوەریەکانی ئەمدواییانەشدا، نەک لە درێژەی داخوازییەکانی خەڵک و داکۆکیی مافەکانیان ،بەڵکە لە پێناو پاراستن و درێژکردنەوەی تەمەنی رژیمدا هەوڵی دەدا .لێرەدا جێی ئاماژەیە کە مەبەست سەرجەم بەشداربووانی ئەم کۆنفرانسگەلە نییە و ئێمە جیاواز بیرانی ناکۆک لەگەڵ بەڕێوەبەران و کارگێڕانی ئەم ڕێچکە سواو و بێ سەرئەنجامەش ئەبینین .لە دەرەوەی دیوارەکانی ئەم کۆنفرانسە نەشاردرایەوە کە چەنێ هەوڵی شاردنەوەی راستیەکانی ناو کۆمەڵگای فرەنەتەوەی ئێران درا ،بە چ شێوازگەلێک سەرنجی بەشداربووان لە مەڕ ستەمی نەتەوایەتیو کێشەگەلی هاوچەشن بەالرێدا برا .ئەنجام و پەسندکراوەکانی کۆتایی کۆنفرانسانەش،دەستنیشانکردنی ئەم کوێرە ڕێیەک بوو کە جێگە و پێگەیەکی بۆ خەباتی نەتەوەکانی ئێران بۆ گەیشتن
ئاستی تێگەیشتن و بیرمەندیی ئەم کۆنفرانسگەلە و هۆگرانی ئەم گردبوونەوانە بە ڕادەیەک و بەچەشنێک بووە کە پێی وایە ، رێفۆرم و چاکسازیی لە ناو خۆی سیستمی دەسەاڵتداریی ئێراندا، ئەتوانێ زات و ناوەرۆکی رژیمی ئیسالمیی بەرەو ئاڵوگۆڕ ببات و لە ئاکامدا ،شێوە دەسەاڵتێکی سەربەست و دێموکراتیک بۆ خەڵکی ئێران بەدیاری بێنێت
بە مافە ڕەواکانیان نەهێشتەوە . شکان و فەشەل هێنانی رێفۆرمخوازانی ناو حکومەت و دابڕان و تەریک کەوتنەوەی هەرچی زیاتریان لەخەڵک و هاوکات دژایەتی کردنی دروشم و خواستی راستەقینەی گەالنی ئێران ،بەتایبەتی لە ماوەی ناڕەزایەتی و خۆپێشاندانەکانی سێ ساڵ لەمەوبەر ،بەشێک لە دەسەاڵتدارانی ناوخۆ و دەست وپێوەندەکانیان لە دەرەوەی ناچار کرد بەر لەوەی کار لە کار بترازێت ،رێگا چارەیەک بدۆزنەوە تا بەڵکوو بتوانن لەم قەیرانە خۆ دەرباز بکەن .سەرو بنی روانگەی ئەمانەش، دیسانەوە هەمان رەچەڵەک پارێزیی وداکۆکی و پشتراست کردنەوەی بیرۆکەی رێفۆرم و چاکسازیی لە ناو خۆی ڕژیمدا و هاوکات ،دژایەتیکردنی خوازیارانی رووخانی سیستەم و نیزامی ئیسالمی بوو. واتا ئەمانە هێز و دەسەاڵتی خۆیان لە دژی هەموو ئەوکەسانە خستە گەڕ کە هەر لە بنەڕەتەوە هیچ بڕوایەکیان بە گۆڕان وچاک بوونی ئەم ڕژیمە نەبوو و تەنیا رێگای چارەسەری کێشەکانی کۆمەڵگای ئێرانیان بە نەمان و هەڵوەشاندنەوەی سەرجەم یاسا ورێساوکۆی ئەم نیزامە ،پێناسە دەکرد. هاتنەئارا و درێژەی ئەم پرۆژەیە شتێک نەبوو جگە لە هێنانەوە کایەی دووبارەی رێفۆرمخوازانی ئیسالمی بۆ ناو گۆڕەپانی سیاسی لە سەر هەمان ناوەرۆک .بەاڵم ئەمجارەیان بە ڕەنگ و ڕواڵەتێکی نوێ وتا ڕادەیەک جیاواز لەپێشوو .ئەم پرۆسەیە بە خستنە بەر باسی هێندێک چەمک و بابەتی رێفۆرمخوازانە و دان پێاهێنان بە کۆمەڵێک رێفۆرمی رووکەشیی و رواڵەتی ،هێنانە کایە و گەورەکردنەوەی چەند خەڵکێکی رێفۆرمخواز و سێکۆالرو باسکردنی چەمکی وەک ڕێفراندۆم و کۆمەڵێک پالن و تەرحی تری لەمجۆرە ،دەستی پیکرد و ئامانجیشی نواندنی شێوازە دەسەاڵتێکی سیاسی بوو کە النیکەم بتوانی جێی پەسەند و سەرنجی واڵتانی ڕۆژئاوا بێت و ئەوەندەی بۆی بکرێت ،دڵیان بەدەست بێنێت .داهێنەرانەی ئەم ڕوانگەیە شێمانەی کەڵک وەرگرتن لەو کەلێنەیان دەەکرد کە لە ئاکامی گرژییەکانی نێوان حکومەتی ئێران و واڵتانی رۆژئاوا ڕوو لە بەرینبوونەوە بوو .بە داخەوە بەشێک لە حیزبە کوردیەکان و کۆمەڵێک کەسایەتی و بەشێک لە ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی هەرچەند هاودەنگی و هاوبیرییەکی ئەوتۆیان لەگەڵ ئەمانە نەبوو ،کەوتنە داویانەوە و بە دەوری ئەم پرۆژەیەوە کۆبوونەوە .بەاڵم لە وەها بار و دۆخێکدا و تەنانەت لە ناو ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانیشدا ،کەم نەبوون ئەو کەس و الیەنانەی کە هەر لە سەرەتاوە زۆر ووشیارانە هەستیان بە ناڕاست و ناڕەوا بوونی ئەم سیاسەتە کرد و بە دانانی سنوور نەکەوتنە ناو ئەم داوە و زۆر بە ڕاشکاوی روانگەی جیاوازی خۆیان لەمبارەیەوە دەربڕی و هەر زوو و لە سەروبەندی یەکەم کۆنفرانسی ئەم پرۆژەیە ،نادێموکراتیک بوونی بەڕیوەبەردن و ناوەرۆک و ئەنجامەکانی ئەم کۆنفرانسەیان لە قاودا . ئێستا ئیتر الی هەموان ئاشکرایە کە ئامانجی سەرەکیی دامەزرێنەران و بەڕێوەبەرانی ئەمجۆرە دانیشتن و گردبوونەوانە ،نەک ڕێگا چارەیەک بۆ یەکڕیزی و هاودەنگی ناو ئێرانییەکان ،بەڵکە پێالنێکی پێشتر داڕێژراو بوو بۆ لەناوبردن و پشت گوێ خستنی جیاوازبیران ،بۆ چاندنی تۆوی دووبەرەکی لە ناو ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی،بۆ شاردنەوە و سەرپۆشدانانە لە سەر قەیرانەکانی ناو کۆمەڵگای ئێران ،نکووڵی کردنی خەباتی نەتەوایەتیی گەالنی ئێران و زیاتر گەشاندنەوەی هەستی شوڤێنیستی و ڕەگەزپەرستانە و هەر بە گشتیی ،الواز کردنی ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی و زیندوو کردنەوە و جێی پەسند ڕاگرتنی ئەم
لەم کۆنفرانسانەدا ،تەنیا بەشێک لە حیزبە سیاسیە کوردییەکان و هەر کامەشیان بە مەبەست و تایبەتمەندیی خۆیانەوە بەشدار بوون و ،زۆر الیەن و حیزبە سیاسیەکان بەشدارییان نەکردوە .هەر بەم پێیەش ،ئەم بەشە لە بەشداربووان ،بە هیچ شێوەیەک ناتوانن نوێنەرایەتی خەڵکی کوردستان بگرنە ئەستۆ یان ئیدیعای ئەوە بکەن بیرۆکە مایەپووچە کە کۆماری ئیسالمی مەرج و تایبەتمەندیی گۆڕان و چاکسازیی تێدایە و بۆ چارەسەریی کێشەکانی نەتەوەکانی ئێران ،پێویست بە ڕووخاندن و ئاوات بەمەرگی خواستن نیە .تەقاالیەک کە هەوڵی سەلماندن و سەپاندنی ئەم ڕوانگەیە ئەدات کە هەر ئەوەندەی بتوانین لە ڕێگایەکی ئاشتیخوازانە و بە شێوازێکی مەدەنی بەشێک لە دەسەاڵتدارانی رژیمی ئیسالمیی بخەینە ژێر ئەو کاریگەرییە کە مل بە کۆمەڵێک گۆڕان و چاکسازیی بدەن ،ئیتر تەواوە و کێشەکان چارەسەرکراون .ئەمە لە راستیدا هەوڵێکە بۆ خۆ دزینەوە لە چارەسەریی کێشە سەرەکیی و بنچینەییەکانی کۆمەڵگای ئێران .ئەمە راست هاوکاتە لەگەل هەل و مەرجێکی لەبار کە بۆ ها تنەبەرباسی ڕوانگە نادێموکراتیکەکانی رێفۆرمخوازانی ئیسالمیی ئەڕەخسێندرێ و بە هەموو شێوازێک دەربڕین و وەگەڕکەوتنی ئیرادە و خواست و ویستی پێشکەوتنخوازانە و دیموکراتیک بەربەست ئەکرێت . گومان لەوەدانیە کە ئەمە بیر و بۆچوون و خواستی هەموو بەشداربووانی ئەم کۆنفرانسانە نەبووە و نییە .بەالم هەر وەک دەبیندرێ ،تا دێت دەنگ و رەنگی ئەم جۆرە کەسانە الوازتر و کەمڕەنگتر ئەبێت ولە بەرانبەردا ،هێژمۆنی ڕوانگەیەکی ناڕەوا و بەتەواوی نادێموکراتیک زاڵ دەبێ. هەوڵێکی ڕاشکاو و سەپێندراو بۆ نکووڵی کردنی دۆخی پڕ لە بێمافیی کرێکاران و زەحمەتکێشان ،پشتگوێ خستنی کێشەی ژنان و چین و توێژە جیا جیاکانی ناو کۆمەڵگا ،لە ئارادا بووە و هەیە .پرسی ئازادی مەزهەب و جیایی دین لە دەوڵەت و خواست و ویستی نەتەوە جیاجیاکان، سەرپۆش نراوە و زۆر جاریش دژایەتی کراون .ئەم پرسانە و بابەتی تری لەم جۆرە بە چەمکی جێی ناکۆکیی کۆنفرانس ناودێر کراون و هەر بۆیەشە لە باس کردن و دیالۆگ لەم بارەیەوە ،خۆیان پاراستووە .ئەمانە لە راستیدا باسگەلێکن کە هەر کۆنفرانسێک کە ئیدیعای دیالۆگی ئازاد و راستگۆیانە سەبارەت بە کێشەکانی کۆمەڵگایەک بکات ،ناتوانێ خۆیان لێ ببوێرێت .کەچی دەبینن لەم کۆنفرانسانەدا، بەتەواوی دەخرێنە پشت گوێ. ئێمە پێشتریش ،لە ڕێگای دەزگای ڕاگەیاندنی خۆمانەوە ،لە باڵوکراوە و نووسینەکانمان و کەناڵی تلویزیۆنی ئاسۆسات ،زۆر بە ڕاشکاوی ڕوانگەی خۆمان لەم بارەیەوەە باس کردوە و بە تایبەت لە مەڕ پرسی پێوەندیی حیزبە کوردیەکان و ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانیی، ڕاوبوۆچوونی خۆمان بۆ هەمووان ڕوون کردوەتەوە و هۆشداریمان داوە کە :هەوڵێکی ئاشکرا بۆ بەالرێدابردنی بزوتنەوەی دێموکراسیخوازیی لە ئێران لە ئارا دایە .جیا لەمانە ،لە دانیشتنەکانمان لە گەڵ الیەنە سیاسیە کانی تر و بەتایبەت حیزبە سیاسیە کوردیەکان ،بیرو بۆچوون و نیگەرانیی و سەرنجەکانی خۆمان لەم
بارەیەوە ،بەتایبەتیی دەربڕیوە و بۆچوونی خۆمان بە تێر و تەسەلی ئاراستە کردون. پێداگریمان لەسەر ئەم تێگەیشتنەی خۆمان بووە کە هەوڵی کۆنفرانسگەلی لەم چەشنە و بەتایبەتی پالن و پرۆژەی رێفۆرمخوازانی ئیسالمی ،جگە لە خزمەت بە پاراستن و درێژکردنەوەی تەمەنی کۆماری ئیسالمی و نانەوەی کەش و هەوای ئاژاوە و دووبەرەکی لەناو ریزەکانی ئۆپۆزیسیۆن ،ئامانجێکی تری نییە .بۆ هەموو کەس روونە کە هەر جۆرە هاوپەیمانی و کۆدەنگییەک ،مادام کە ئامانجی ڕووخانی رژیمی ئیسالمیی و سەقامگیر کردنی سیستەمێکی ئازاد و دێموکراتیک نەپێکێ ،هیچ خزمەتێک بە گەالنی بندەستی ئێران ناکات و زۆریش بە زیانە .ئێستاکەش لە سەروبەندی رۆژانی سەرەتایی پاش کۆتاییە بێ سەرئەنجامەکەی کۆنفرانسی پراگ بەو جۆرەی کە چاوەروان دەکرا ،ئاماژە پێکردنەوە و بە ئاگاداری گەیاندنەوەی چەند خاڵێک بە پێویست ئەزانین : .١دەبێ ووشیار بین و نابێ ڕێ بدەین کە پرۆژەی پووشاڵی و شکست خواردووی رێفورمیستە حکومییەکان بۆ ئالترناتیوسازی ،خواست و ئیرادەی الیەنە سیاسیەکان بۆ دیالۆگ و هاوکاری لە پێناو وەدیهاتنی کۆمەڵگایەکی ئازاد و دێموکرات، الواز بکات.نابێ دەرفەت بە پیالنگێڕان بدرێت کە تۆوی ئاڵۆزی و دووبەرەکی لە نێوانمان بچێنن و بۆ ئەم مەبەستەش، خۆپاراستن لە هەر چەشنە کۆبوونەوەیەکی دەستبژێرکراو و بێ ناوەرۆکی لەم چەشنە ،بکەین بە پرنسیبێکی نەگۆڕ .لە بەرانبەردا ،پێویستە هەوڵی نێزیکبوونەوە و هاوپەیمانی لە گەڵ کەس و الیەنی دێموکرات و پێشکەوتنخواز ،بەرین بکرێتەوە .ئەشێ بۆ جارێک و بۆ هەمیشە و ڕاشکاوانە ڕابگەیندرێت و بسەلمێندرێت کە لە بەرانبەر رێفۆرمخوازانی دەوڵەتیی پارێزەری کۆماری ئیسالمی و دەست و پێوەندەکانیان ،بەرەیەکی بەهێز و بەرین و یەکگرتوو ،لەو کەس و الیەن و حیزبە سیاسیانە کە بێ ڕارایی خوازیاری ڕووخانی کۆماری ئێسالمین و هیچ دڵخۆشییەکیان بە هەوڵگەلی لەم چەشنە نییە ،قورس و قایم و لەسەر پێیە و بوونی هەیە .ڕووخانی کۆماری ئیسالمی تەنیا رێگای گەیشتن بە دێموکراسیی راستەقینەیە. .٢ئەمڕۆ پتر لە سێ دەیە لە یەکەم دیالۆگی هەر ئەم رژیمی ئیسالمییەی ئێستا لەگەڵ وەفدی نوێنەرایەتیی کوردەکان سەبارەت بە کێشە نەتەوایەتیی تێدەپەڕێت .ئەوڕۆکە لە عێڕاقی دراوسێی ئێران ،پرسی نەتەوایەتی بە بەربالوترین شێوە باسی لێوە کراوە و کورد و عەرەب و تورکمان وەک نەتەوەکانی نیشتەجێی ئەم واڵتە قەبووڵ کراون .یان لە کاتێکا تەنانەت لە مەنشووری شۆڕشی مەشروتە شدا،ددان بە فرە نەتەوەبوونی کۆمەڵگای ئێران نراوە و ئەمڕۆکەش دەبینین کە بیر و ڕای گشتیی جیهان قسە لە نەتەوە جیاجیاکانی ناو ئێران دەکەن ،مشتومڕ کردن بۆ سەلماندنی فرەنەتەوەیی بوونی ئێران ،باسێکی نابەجێ و وەخت گر و ناپێویستە .دیارە زۆر پێویستە کە لە پێناو بەکردەوە دەرهێنان و وەدیهێنانی مافە نەتەوەییەکان و بینینەوەی ڕێگا چارەی گونجاو ،سەرجەم بیر و ڕاوێژ و هەوڵەکان بخرێنە گەڕ ،بەالم دانوستان و هاوپەیمانیی لەگەڵ هەموو ئەو کەس و تاقمانەی حاشا و نکووڵی لە بوونی نەتەوە جیاجیاکان و لیرەشدا نەتەوەی کورد دەکەن ،ناڕەوا و ناپێویستە .مافی نەتەوەکانی ئێران و بە فەرمیی باس لێوەکردنی ،لە هەموو بواریکەوە ،تەبایە لەگەڵ سەرجەم بناغەکانی دێموکراسیی لە ئێران و جاڕنامامەی جیهانیی مافی مرۆڤ .بە پێچەوانەوە ،خۆدزینەوە و
نکووڵی لەم مافە سەرەتاییە ،هۆکارێکی گرنگی بەربەست کردن و بنکۆڵکردنی دێموکراسیی و سەرهەڵدانەوەی دوبارەی سەرەرۆیی و دیکتاتۆرییە. .٣لەم جۆرە کۆنفرانسانەی کە لەم ڕاگەیەندراوەدا بە ڕاشکاوی باسمان لە بێ ناوەرۆکی و بێ دەسکەوت و بێ ئاکام بوونیان کرد ،ناوی کۆمەڵەش هاتوەتە ئاراوە و کەڵکی خراپ لەم ناوە وەرگیراوە. لێرەدا و بۆ ئەوەی رێ لە هەر چەشنە گومان و خراپ تێگەیشتنێک بگرین، رایدەگەیەنین ئەم الیەنە کە بە ناوی کۆمەڵە لەم کۆنفرانسانەدا بەشدار بووە و تەنانەت بەشێک بووە لە رێکخەرانی، بە هیچ شێوەیەک نوێنەرایەتی روانگە و سیاسەتەکانی کۆمەڵە ناکات .هەر بەم پێیەش ،کۆمەڵە هیچ چەشنە بەرپرسایەتییەک سەبارەت بەقەول و بەڵێنیەکانی ئەم الیەنە ناگرێتە ئەستۆ .هاوکات رایدەگەیەنن کە لەم کۆنفرانسانەدا ،تەنیا بەشێک لە حیزبە سیاسیە کوردییەکان و هەر کامەشیان بە مەبەست و تایبەتمەندیی خۆیانەوە بەشدار بوون و ،زۆر الیەن و حیزبە سیاسیەکان بەشدارییان نەکردوە .هەر بەم پێیەش ،ئەم بەشە لە بەشداربووان ،بە هیچ شێوەیەک ناتوانن نوێنەرایەتی خەڵکی کوردستان بگرنە ئەستۆ یان ئیدیعای ئەوە بکەن. .٤هەر لێرەدا ڕایدەگەیەنین کە ئێمە خوازیاری دانوستان و دیالۆگ لە ناو سەرجەم ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانین .تەنیا دەستنیشان کردن و رێککەوتن سەبارەت بە بوارە جیاجیاکانی خەبات و تێگەیشتنی هاوبەش ،هەستی هاوپشتیی و متمانەی نێوانمان بۆ خەباتێکی جیددی و گشتگیر بەهێز ئەکات ودەتوانێ ڕێگا خۆشکەری دامەزراندنی دێموکراسی بێت .هەر بۆیەیە لە سەر ئەو بڕوایەین کە پێویستە حیزبە سیاسییە کوردییەکان لە کۆمەڵێک بواری دیاریی کراو و لە سەر هێندێک پرسی ڕوون و کۆنکرێت ،هاوکاریی خۆیان لەگەڵ ئۆپۆزیسیۆنی پێشکەوتوو و دێموکراسیخوازی ئێرانی ،پەرە پێبدەن. ئێمە بە ڕاشکاوی ڕایدەگەیەنین کە ناچینە ناو هیچ ئێئتالف و هاوپەیمانییەک ئەگەر بڕوای بە فرەنەتەوەبوونی ئێران و نەتەوە بوونی کورد ،نەبێت .تەنیا سەلماندن و دان پیدانان بەم یاسا و بنەمایەیە کە، دەرفەتی باس و دیالۆگ سەبارەت بە دێموکراسی و مافی نەتەوەکان و لەوانەش، نەتەوەی کورد ئەڕەخسێنێت و بەستێنی یەکڕیزیی و یەکگرتوویی دەخوڵقێنێت . کۆمیتەی ناوەندیی کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان 25.11.2012بەرانبەر بە ٥ی خەزەڵوەری 1391
ئامانجی سەرەکیی دامەزرێنەران و بەڕێوەبەرانی ئەمجۆرە دانیشتن و گردبوونەوانە ،نەک ڕێگا چارەیەک بۆ یەکڕیزی و هاودەنگی ناو ئێرانییەکان، بەڵکە پێالنێکی پێشتر داڕێژراو بوو بۆ لەناوبردن و پشت گوێ خستنی جیاوازبیران ،بۆ چاندنی تۆوی دووبەرەکی لە ناو ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی،بۆ شاردنەوە و سەرپۆشدانانە لە سەر قەیرانەکانی ناو کۆمەڵگای ئێران و نکووڵی کردنی خەباتی نەتەوایەتیی گەالنی ئێران
HOTBIRD11740 VER Symbol 27500 FES: 5\6
contact: info@asosat.tv - nwes@asosat.tv
بۆ خوێندنه‌وه‌ی دواڕۆژ له‌سه‌ر تۆڕی ئینتێرنێت سه‌ردانی www.komala.comبکه ن
dwaroj.komala@gmail.com
که‌ناڵی ئاسمانی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان
سه‌رنوسه‌ر:
عه‌تا ناسرسه‌قزی جێگری سه‌رنوسه‌ر:
بێهروز مەلەکشا
نه‌خشه‌ساز:
هه‌ژیر
پشتگیری رۆژنامەنووسانی کورد‌و ئێرانی له‌هاوپیشە به‌ندکراوه‌کانیان
ژماره‌یه‌ک لە رۆژنامەنووسانی کورد‌و ئێرانی ،لە دوو بەیاننامەی جیاوازدا، پشتیوانی خۆیان بۆ رۆژنامەنووسانی قۆڵبەستکراو دەربڕی‌و هاوکات داوایان لە ئێران کرد ئەو کەسانە ئازاد بکات. ژماره‌یه‌ک لە رۆژنامەنووسانی کورد لە بەیاننامەیەکدا ،ده‌ستگیرکردنی سەرەڕۆیانەی «سیستماتیک‌و رۆژنامەنووسان بە هۆکاری سیاسی»یان مەحکووم کردو نیگەرانی خۆشیان لەمەڕ پیالنگێڕی ناوەندە ئەمنیەتییەکان دژ بەو کەسانە دەربڕی .لە بەیاننامەی رۆژنامەنووسانی کورددا ،رەخنەی زۆر لە کۆماری ئیسالمی ئێران گیراوە بەم هۆیە کە هەوڵی تۆمەتبارکردنی رۆژنامەنووسە گیراوەکان بە هاوکاری مێدیاکانی دەرەوی واڵت دەدەن‌و وەزارەتی ئیتالعات هەڕەشەی گرتن‌و راوەدوونانی هەژمارێکی زیاتر لە رۆژنامەنووسان دەکات .
واژۆکەرانی بەیاننامەکە ،داوا لە کۆماری ئیسالمی ئێران دەکەن کە رۆژنامەنووسە دەستبەسەرکراوەکان هەرچی زووتر ئازاد بکات‌و بەم شێوە کەش‌و هەوایەکی لەبار‌و ئازاد بۆ گەشەکردنی مێدیا پێک بهێنێ. لە الیەکی تریشەوە ،نزیک بە ٢٠٠ رۆژنامەنووسی ئێرانیش لە بەیاننامەیەکی نووسراوی هاوبەشدا ،نیگەرانی خۆیان لەمەڕ دەستبەسەرکردنی هاوپیشەکانیان دەربڕیوە‌و دەشڵێن کە قۆڵبەستکردنی ئه‌م ژمارهی ه له رۆژنامه‌نووسان «به مه‌به‌ستی سیاسیو بۆ ئامانجێك جگه له دادپه‌روه‌ری» ئەنجام دراوە. رۆژنامەنووسانی ئێرانی ناڕەزایەتی خۆیان لە بەرانبەر بە ده‌زگای دادی کۆماری ئیسالمی ئێران دەربڕیوە‌و داویان کردووە کە «بە خێرایی ،ده‌ستبه‌سه‌ركراوان ئازاد بكه‌ن‌و به‌م شێوه‌یه بیسه‌لمێنێن كه رێز له یاسا ده‌گرن» .شایانی
باسە کە لە چەند هێرشی هاوکات‌و جیا جیا بۆ سەر نووسینگەی چوار رۆژنامە‌و هەفتەنامەیەکی چاپی تاران، لە رۆژانی یەکشەممە‌و دووشەممەی هەفتەی رابردوودا ،هەریکەم ١٤ رۆژنامەنووس قۆڵبەست کران کە دوو کەسیان بە ناوەکانی «سولەیمان موحەممەدی‌و کەیوان مێهرگان» کوردن. رێکخراوی هەواڵنێرانی بێ سنووریش کە ناوەندەکەی لە پاریسی پایتەختی فەڕەنسایە ،رۆژی دووشەممە (٢٨ی ژانویە) وێڕای مەحکوومکردنی گرتنی ئەو رۆژنامەنووسانە ،رۆژی قۆڵبەستکردنی ئەو کەسانەی بە «یەکشەممەی رەش» ناودێرکردبوو‌و جەختیشی کردۆتەوە رابەری ئێران عەلی خامنەیی پەرەی بە شەڕ دژی رۆژنامەنووسان داوە‌و هاوکات داوای ئازادکردنی هەرچی زووتری قۆڵبەستکراوانی کردبوو.
په‌یوه‌ست بوونی پۆلێك ل ه الوانی تێكۆشه‌ری كوردستان ب ه ریزه‌كانی كۆمه‌ڵه رێكه‌وتی 28ی ژانویه‌ی 2013ی زایینی ،به‌رانبه‌ر ب ه 9ی رێبه‌ندانی 1391ی هه‌تایی، ل ه فێرگه‌ی سیاسی و نیزامی كۆمه‌ڵه پۆلێك له الوانی تێكه‌شه‌ری كوردستان له رێوڕه‌سمێكی به‌شكۆ ب ه به‌شداری كۆمه‌ڵێك له میوانان ،الیه‌نگران ،پێشمه‌رگه ،كادر و ئه‌ندامانی رێبه‌ری كۆمه‌ڵه به شێوه‌ی ره‌سمی به ریزه‌كانی كۆمهڵهوه په‌یوه‌ست بوون. سه‌ره‌تای رێوره‌سمه‌ك ه به سروودی بانگه‌واز سروودی ره‌سمی كۆمه‌ڵه ده‌ستی پێكرد، پاشان به‌شداربووان بۆ رێزگرتن ل ه هه‌موو گیانبه‌خت كردووانی كۆمه‌ڵه و سه‌رجه‌م بزووتنه‌وه‌ی رزگاریخوازانه‌ی كوردستان هه‌مووان چه‌ند ساتێك بێ ده‌نگیان راگرت و ب ه پێوه راوستان .دواتر په‌یامی نوێنه‌ری كۆمیسیۆنی سیاسی و نیزامی كۆمه‌ڵه، له الیه‌ن هاوڕێ وه‌لی روسته‌می ئه‌ندامی كۆمیته‌ی ناوه‌ندیی كۆمهڵهوه پێشكه‌شی به‌شداربووان كرا .دوای وته‌كانی هاوڕێ وه‌لێ رۆسته‌می ،هاوڕێیانی تازه پێشمه‌رگه، كارت و چه‌كه‌كانیان له الیه‌ن هاوڕێ سۆران عه‌بدی به‌رپرسی فێرگه‌ی سیاسی و نیزامی كۆمهڵهوه وه‌رگرت و دوای وتنه‌وه‌ی دورشمی «بژی سوسیالیزم_بژی كۆمه‌ڵه» سروودێكیان پێشكه‌شی ئاماده بووانی ڕێوڕه‌سمه‌كه كرد .له به‌شێكی دیكه‌ی مه‌راسمه‌كه‌دا ،په‌یامی په‌لی ئامووزش له الیه‌ن هاوڕێ هه‌ڵۆ موسته‌فازاده یه‌كێك له هاوڕێیانی تازه پێشمه‌رگه‌وه پێشكه‌ش كرا .دواتر هاوڕێ مێهدی حوسێن ئابادی یه‌كێكی دیك ه ل ه هاوڕێیانی تازه پێشمه‌رگه ،په‌یامێكی ب ه زمانی فارسی خوێنده‌وه .ل ه به‌شێكی دیكه‌ی رێوڕه‌سمه‌كه‌دا ،هاوڕێ ئیدریس پیری ،په‌یامی هاوبه‌شی «ناوه‌ندی الوانی پێشڕه‌و و رێكخراوی خوێندكارانی پێشڕه‌وی كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشانی كوردستان» ئاراسته‌ی به‌شداربووان كرا .له دوایین ڕه‌سته‌ی رێوڕه‌سمه‌كه‌دا ،هاوڕێ كاو‌ه ساعد په‌نا یه‌كێكی دیك ه له هاوڕێانی تازه پێشمه‌رگ ه پارچه شێعرێكی شۆڕشگێرانه‌ی خوێنده‌وه. ناو‌ه ناو‌ه چه‌ندین كورته شێعری شۆڕشگێڕانه‌و سروود ل ه الیه‌ن كۆمیته‌ی به‌ڕێوبه‌ری رێوڕه‌سمه‌كه ،باڵو كرایه‌وه .دوای خوێندنه‌وه‌ی شێعره‌كه ،به‌شی یه‌كه‌می مه‌راسمه‌كه كۆتایی پێهات و پاش پیرۆزبایی له الوانی په‌یوه‌ست بوو ب ه ریزه‌كانی كۆمه‌ڵه ،به‌شی دووهه‌می رێوڕه‌سمه‌كه به په‌زیرایی و شایی و هه‌ڵپه‌ڕكێ كۆتایی پێهات.