dwaroj 58

‫دوخی قەیرانە‬

‫تێکۆشانی‬

‫هەنووکەییەکانی‬

‫ئافرەتان بۆ‬

‫جیهان‬

‫هاوسەنگی‪..‬‬

‫با بزه‌که‌ی‬ ‫ره‌حمان ل ‌ه یاد‬

‫‪》6-7‬‬

‫‪》5‬‬

‫‪》4‬‬

‫نه‌که‌ین‬

‫تایبەت بە رۆژی ‪٨‬ی‬

‫‪》9-8‬‬

‫مارس‪ ،‬رۆژی جیهانیی ژن‬

‫ئۆباما ته‌ئكید ‌ی كرده‌و‌ه‬ ‫ل ‌ه دژ ‌ی ئێران هێز ب ‌ه كار ده‌هێنێت‬

‫سەروتار‬

‫کورد‌و‬ ‫ئۆپۆزیسیۆنی‬ ‫ئێرانی‬ ‫عومەر ئێلخانیزادە‬

‫یەکێ���ک لە مەس���ەلە گرینگەکان���ی جێگای‬ ‫مش���تومڕ‪ ،‬چۆنیەتی پێوەندی���ی بزوتنەوەی‬ ‫کوردس���تان لەگەڵ ئۆپۆزیس���ێۆنی ئێرانی‌و‬ ‫چۆنیەتی هەڵس���وکەوتی هێزە سیاسیەکانی‬ ‫کوردستانە لەوبوارەدا‪ .‬بێگومان کوردستان‌و‬ ‫هێزە سیاس���یەکانی دەبێ چۆنیەتی رەوتی‬ ‫سیاس���ەت‌و هەموو ئاڵوگۆڕەکانی گۆڕەپانی‬ ‫سیاس���ی ئێران بەالیانەوە گرینگ‌و بایەخدار‬ ‫بێت‌و چاالکانە بەشداریی تێدا بکەن‌و‪ ،‬خۆیان‬ ‫بە الی���ەن‌و ئاکتەر لە پانتای سیاس���ەت لە‬ ‫ئێران بزانن‪ .‬هەموومان دەزانین چارەنووسی‬ ‫سیاسی ئێران راستەوخۆ لەسەر بزوتنەوەی‬ ‫رزگاریخوازی کوردس���تان کاریگەریی هەیە‌و‬ ‫دەیبێ‪ ،‬پێچەوانەکەش���ی راستە‪ .‬پێوەندی‌و‬ ‫دیال���ۆگ لەگ���ەڵ ئۆپۆزیس���یۆنی ئێران���ی‌و‬ ‫دۆس���تایەتیش لەگەڵی���ان ئەرکێکی گرینگی‬ ‫ئۆپۆزیسیۆنی کوردە ‪.‬‬ ‫گەل���ی ک���ورد‌و بزوتنەوەی کوردس���تان لە‬ ‫بڕگ���ە زەمانیی جیاوازدا هەتا ئێس���تا‪ ،‬هەم‬ ‫پاڵپش���تی ئ���ازادی‌و دێمۆکراس���ی‌و‪ ،‬ه���ەم‬ ‫داڵ���دەدەری ئۆپۆزیس���یۆنی ئێران���ی دژ بە‬ ‫دیکتاتۆریی ب���وون‌و‪ ،‬گەرمترین پێوەندییان‬ ‫لەگ���ەڵ پێکهێن���اون‪ .‬بە تایبەتی لەم س���ێ‬ ‫دەیە‌و ب���ڕەی حوکمی کۆماری ئیس�ل�امیدا‪،‬‬ ‫خەڵکی کوردس���تان لە پێشەوەی خەبات بۆ‬ ‫دێمۆکراس���ی بوون‌و نیشنیاندا کە سەرکوت‌و‬ ‫کوش���تار ناتوان���ێ ئی���رادەی یەکگرتوویان‬ ‫تێکبش���کێنێ‪ .‬ن���ەک هەر چۆکی���ان دانەدا‪،‬‬ ‫وش���یاریی سیاس���ی خۆیان گەش���ە پێدا‌و‬ ‫پانتای���ی بزاوت���ی نەتەوەییش ب���ۆ رزگاریی‬ ‫پەرەسەندوتر بوو‪ .‬تا هات کوردستان بوو بە‬ ‫هێمای خۆراگریی لە ناو خەڵک‌و باقی گەالنی‬ ‫ئێراندا‪ .‬ئەو راس���تیە لە الیەک ش���وێنەواری‬ ‫خستە سەر زەینی فەرهەنگی‌و رووناکبیریی‌و‪،‬‬ ‫دیالۆگێک���ی چڕوپ���ڕی لە ن���او ئێرانیەکان‬ ‫س���ەبارەت بە نەتەوە‪ ،‬مافەکان���ی نەتەوە‌و‬ ‫پێکهاتەی کۆمەڵگا‌و چۆنیەتی پێکەوە ژیانی‬ ‫گەالن���ی ئێرانی‪ ،‬خۆڵقاند‪ .‬لە الیەکی دیکەوە‬ ‫خەباتی خەڵکی کوردستان بوو بە پاڵپشتی‬ ‫گوتاری دێمۆکراسیخوازیی‌و سێکۆالریسم لە‬ ‫بەرانبەر گوتاری ئیس�ل�امیدا‪ .‬رۆش���نتر بڵێم‬ ‫بزوتنەوەی کوردس���تان جۆرێک ئاڵترناتیوی‬ ‫بەرانبەر کۆماری ئیسالمی هێنایە مەیدان‪.‬‬ ‫دەتوانم بڵێم وردە وردە ژمارەی ئەو کەس‌و‬ ‫الیەنانە زیادیان کرد کە بڕوامەند بوون بەوەی‬ ‫کە ئێرانی فرە نەتەوەی���ی‌و فرە کولتوریی‪،‬‬ ‫بە بێ چارەس���ەری پرس���ی نەت���ەوەکان‪،‬‬ ‫ناتوانێ رووی ئاسایش‌و دێمۆکراسی ببینێ‪.‬‬ ‫پێچەوانەکەش���ی‪ ،‬بە بێ بەهێزکردنی بزاوتی‬ ‫دێمۆکراسی‪ ،‬نەتەوەکانی ناو ئێران ناتوانن لە‬ ‫س���ایەی دەسەاڵتی دیکتاتۆریدا هیچ بەشێک‬ ‫لە مافەکانیان وەدەست بێنن‪.‬‬

‫‪...‬بۆ ل‪٣‬‬

‫باراك ئۆباما رۆژی شه‌ممه‌ی رابردوو‬ ‫له‌ چه‌ند وته‌یه‌كدا ل ‌ه كۆبوونه‌وه‌ی‬ ‫كۆمیته‌ی په‌یوه‌ندیی ‌ه گشتییه‌كنی‬ ‫ئه‌مریكا‌و ئیسراییل (ئایپه‌ك) هۆشداری‬ ‫دای ‌ه ده‌سه‌اڵتدارانی كۆماری ئیسالمی‬ ‫كه‌ «هه‌ركات بۆ به‌رگری له‌ ئه‌مریكا‌و‬ ‫به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی بزانێت ك ‌ه به‌كارهێنانی‬ ‫زه‌بر‌و زه‌نگ پێویست ده‌كات‪ ،‬ب ‌ه بێ هیچ‬ ‫دوودڵیه‌ك ئه‌و كاره‌ ده‌كات‪.‬‬ ‫ئۆباما چه‌ند رۆژ پێش ئه‌وه‌ش ل ‌ه‬ ‫لێدوانێك بۆ گۆڤاری ئاتالنتیك وتبووی‬ ‫ك ‌ه بژارده‌ی هێرشی سه‌ربازیی بۆ سه‌ر‬ ‫دامه‌زراوه‌ ئه‌تۆمییه‌كانی ئێران جیدیه‌‌و‬ ‫بلۆف نیه‌‪ .‬هه‌روه‌ها هۆشداری ئه‌وه‌شی‬ ‫دای ‌ه ئیسراییل ك ‌ه به‌رده‌وام هه‌ڕه‌شه‌ی‬ ‫هێرشی سه‌ربازی له‌ ئێران نه‌كات چونك ‌ه‬ ‫نابێت رێگه‌ ب ‌ه كۆماری ئیسالمی بده‌ن‬ ‫رۆڵی قوربانی بگێڕێت‪.‬‬ ‫ئۆباما ب ‌ه ئاماژ‌ه به‌و ده‌نگۆیان ‌ه كه‌ گوای ‌ه‬ ‫ئه‌مریكا رازی بوو‌ه ئێران ببێت ‌ه واڵتێكی‬ ‫ئه‌تۆمی بۆ پێكهێنانی هاوسه‌نگی ل ‌ه‬ ‫ناوچه‌كه‌ش واڵتانی درواسێی ئێران‬ ‫پڕچه‌ك ده‌كات وتی «ده‌سه‌اڵتدارانی‬ ‫ئێران ده‌بێت بزانن كه‌ ئه‌و‌ه سیاسه‌تی‬ ‫من نیه‌‪ ،‬سیاسه‌تی من رێگریی ‌ه له‌وه‌ی‬ ‫ئێران ده‌ستی به‌ چه‌كی ئه‌تۆمی بگات»‪.‬‬ ‫دوێنێ دووشه‌ممه‌ش ئه‌نجومه‌نی‬ ‫حوكامی ئاژانسی نێوده‌وڵه‌تی وزه‌ی‬ ‫ئه‌تۆم سه‌باره‌ت ب ‌ه به‌رنام ‌ه ناوه‌كییه‌كانی‬ ‫ئێران كۆبوونه‌وه‌‪ .‬له‌و كۆبوونه‌وه‌یه‌دا‬ ‫یوكیا ئامانۆ‪ ،‬سكرتێری گشتی ئاژانس‬ ‫رایگه‌یاند تا ئێستاش نیگه‌رانییه‌كان‬ ‫ده‌رباره‌ی ره‌هه‌ندی سه‌ربازیی به‌رنام ‌ه‬ ‫ناوه‌كیه‌كانی ئێران به‌رده‌وامه‌‌و توانای‬ ‫پیتاندنی ئۆرانیۆم تا سێ به‌رابه‌ر‬ ‫زیادی كردوه‌‪ .‬ئامانۆ رایگه‌یاند ئێران تا‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫دوو هه‌فته‌نامه‌یه‌كی سیاسی گشتییه‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬ ‫ده‌ریده‌كات‬ ‫ژمار‌ه (‪ )58‬دەوری دووەم‪ ،‬ساڵی پێنجەم‪،‬‬ ‫‪16 - 201٢/3/6‬ی رەشەممەی ‪1390‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬

‫سەرۆکی ئاژانسی‬ ‫نێودەوڵەتی وزەی‬ ‫ئەتۆم‪:‬‬ ‫توانای پیتاندنی‬ ‫ئۆرانیۆم تا سێ به‌رابه‌ر‬ ‫زیادی كردوه‬ ‫ئێستا رێگریی له‌ دوو وه‌فدی ئاژانس‬ ‫گرتووه‌ تا لێكۆڵینه‌وه‌ له‌سه‌ر به‌رنام ‌ه‬ ‫ئه‌تۆمییه‌كانی ئێران بكه‌ن‪.‬‬ ‫ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نی حوكامی ئاژانس‬ ‫له‌كۆبوونه‌وه‌ی دوێنێ دا هه‌وڵ بۆ‬ ‫یه‌كده‌نگی سه‌رجه‌م ئه‌ندامانی ئاژانس‬ ‫ده‌ده‌ن تا بۆ جارێكی دیكه‌ به‌ بڕیارێك‬ ‫گوشار بخه‌نه‌ سه‌ر ئێران تا كۆتایی به‌‬ ‫پیتاندنی ئۆرانیۆم بێنن‪.‬‬ ‫گوشاره‌ ده‌ره‌كییه‌كان به‌ هۆی به‌رنامه‌‬ ‫به‌رده‌وامه‌‌و‬ ‫ئێران‬ ‫ناوه‌كییه‌كانی‬ ‫له‌الیه‌كی تره‌وه‌ پێشێلكارییه‌كانی مافی‬ ‫مرۆڤ له‌ ناوخۆی ئێران‪ ،‬گوشاره‌‌و‬ ‫سه‌ركوتی بزوتنه‌وه‌كانی كرێكاران‪،‬‬ ‫خوێندكاران‌و ژنان له‌الیه‌ن رێكخراوه‌‬ ‫نێوده‌وڵه‌تییه‌كانی مافی مرۆڤ به‌رده‌وام‬ ‫ئیدانه‌ ده‌كرێت‪.‬‬

‫‪...‬بۆ ل ‪3‬‬

‫بەشداری ئۆباما لە کۆبوونەوەی (‪)AIPAC‬‬

‫نه‌خۆشی ئایدز له‌ زیندانه‌كانی‬ ‫عه‌بدولفه‌تاح سوڵتانی‬ ‫به‌ ‪ 18‬ساڵ زیندان مه‌حكومكرا ئێران په‌ره‌ده‌ستێنێت‬

‫پارێزه‌ری كورد‪ ،‬عه‌بدولفه‌تاح سوڵتانی‬ ‫له‌الیه‌ن دادگای شۆرشی تاران به‌ ‪18‬‬ ‫ساڵ زیندان‌و دوور خستنه‌وه‌ بۆ شاری‬ ‫بورازجان‪ ،‬هه‌روه‌ها ‪ 20‬ساڵ بێ به‌شكردن‬ ‫له‌ پیشه‌ی پارێزه‌ریی مه‌حكوم كرا‪.‬‬ ‫هاوسه‌ری سوڵتانی له‌ لێدوانێك بۆ‬ ‫رادیۆ فه‌ردا رایگه‌یاند ئه‌م حوكمه‌ له‌‬ ‫الیه‌ن قازی پیر عه‌باسی‪ ،‬قازی لقی‬ ‫‪26‬ی دادگای شۆڕشی تاران‪ ،‬به‌تۆمه‌تی‬ ‫پرۆپاگه‌نده‌ دژی رژیم‪ ،‬پێكهێنانی ناوه‌ندی‬ ‫داكۆكیكارانی مافه‌كانی مرۆڤ‌و هه‌وڵدان‬ ‫دژی رژیمی ئێران به‌سه‌ر هاوسه‌ره‌كه‌یدا‬

‫سه‌پێنراوه‌‪ .‬عه‌بدولفه‌تاح سوڵتانی‬ ‫هاوینی ئه‌مساڵ ده‌ستگیركراو له‌و كاته‌وه‌‬ ‫له‌ به‌ندی ‪209‬ی زیندانی ئێڤین له‌تاران‬ ‫به‌سه‌رده‌بات‪ .‬بڕیاره‌ پارێزه‌رانی ناوبراو‬ ‫ئیعتراز به‌و حوكمه‌ بكه‌ن چونكه‌ به‌‬ ‫پێی وته‌ی هاوسه‌ره‌كه‌ی له‌ كۆبوونه‌وه‌ی‬ ‫دادگادا سوڵتانی به‌رگری له‌خۆی‬ ‫نه‌كردوه‌‪ ،‬چونكه‌ پێیوابوو ئه‌و دادگایه‌‬ ‫سه‌اڵحیه‌تی ئه‌وه‌ی نییه‌ له‌و تۆمه‌تانه‌‬ ‫بكۆڵێته‌وه‌ له‌ ناوبراو دراوه‌‪ .‬به‌پێی‬ ‫راپۆرته‌كان پارێزه‌ر سوڵتانی بارودۆخی‬ ‫ته‌ندروستی خراپه‌‌و له‌ناو زیندان كه‌مترین‬ ‫چاره‌سه‌ری پزیشكی بۆ ده‌كرێت‪.‬‬ ‫عه‌بدولفه‌تاح سوڵتانی‪ ،‬براوه‌ی خه‌اڵتی‬ ‫مافه‌كانی مرۆڤ له‌ نۆرنبێرگ بوو كه‌‬ ‫له‌الیه‌ن سه‌رۆكی شاره‌وانی شاری‬ ‫نۆرنبرگ به‌ هه‌ڵسوڕاوانی مافه‌كانی مرۆڤ‬ ‫پێشكه‌ش ده‌كرێت‪ .‬سوڵتانی پێشترش له‌‬ ‫ساڵی ‪ 1384‬بۆ ماوه‌ی ‪ 219‬رۆژ له‌ ژووری‬ ‫تاكه‌كه‌سی له‌ زیندانی ئێڤین به‌ندكرابوو‪.‬‬

‫وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی ئێران سه‌باره‌ت‬ ‫به‌ په‌ره‌سه‌ندنی نه‌خۆشی ئایدز ل ‌ه‬ ‫نێوزیندانه‌كانی كۆماری ئیسالمی‬ ‫نیگه‌رانی خۆی راگه‌یاند‪.‬‬ ‫به‌پێی راپۆرته‌كان وه‌زیری ته‌ندروستی‬ ‫ئێران به‌ ره‌خنه‌گرتن له‌ به‌رنامه‌كانی‬ ‫ده‌وڵه‌ت بۆ به‌رگری له‌ په‌ره‌ئه‌ستاندنی‬

‫نه‌خۆشی ئایدز رایگه‌یاند ئه‌م نه‌خۆشی ‌ه‬ ‫له‌ رێگه‌ی كه‌سانی توشبوون به‌‬ ‫ماده‌سڕكه‌ره‌كان‌و به‌كارهێنانی چه‌ندباره‌ی‬ ‫سوره‌نگ له‌ ناو زیندان‌و په‌یوه‌ندی‬ ‫سێكسی ته‌شه‌نه‌ی سه‌ندوه‌‌و له‌ ئێستادا‬ ‫ئه‌م نه‌خۆشییه‌ كوشنده‌ له‌ناو زیندانه‌كان‬ ‫وه‌ك په‌تایه‌كی كوشنده‌ی لێهاتووه‌‪.‬‬ ‫پێشتریش وه‌زیری ته‌ندروستی ئێران‬ ‫نیگه‌رانی خۆی له‌ ته‌شه‌نه‌سه‌ندنی‬ ‫نه‌خۆشی ئایدز له‌نێو ژنانی زیندانی‬ ‫له‌ زیندانه‌كانی ئێران راگه‌یاندبوو وه‌ك‬ ‫«زه‌نگێكی مه‌ترسیدار» ناوی لێبردبوو‌و‬ ‫داوای له‌ وه‌زاره‌ته‌كانی په‌روه‌رده‌‌و رادیۆ‌و‬ ‫ته‌له‌فزیۆنی ئێران‌و مانگی سور كردبوو‬ ‫بۆ پێشگرتن له‌ په‌ره‌ئه‌ستاندنی ئه‌و‬ ‫نه‌خۆشییه‌ هه‌وڵه‌كانیان بخه‌نه‌گه‌ڕ‪.‬‬ ‫به‌پێی ئاماره‌ ره‌سمییه‌كانی ئێران‪ ،‬له‌‬ ‫ماوه‌ی ‪ 25‬ساڵی رابردوو ‪ 13‬هه‌زار‌و ‪702‬‬ ‫كه‌س له‌ ئێران توشی نه‌خۆشی ئایدز‬ ‫بوون‪.‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )٥8‬ساڵی پێنجەم‪201٢/3/6 ،‬‬

‫ئێران‬

‫گوشار‌ه ده‌ره‌كی‌و ناوه‌كییه‌كان‬ ‫بۆ سه‌ر ئێران رووی ل ‌ه زیادبوونه‌‬

‫کۆبوونەوەی رۆژی دووشەممەی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم سەبارەت بە بەرنامە ناوەکییەکانی ئێران‬ ‫ئا‪ :‬دوارۆژ‬

‫ئۆباما‪ :‬سیاسه‌تی من‬ ‫رێگرییه‌ له‌وه‌ی ئێران‬ ‫ده‌ستی ب ‌ه چه‌كی‬ ‫ئه‌تۆمی بگات‬

‫سه‌رۆك كۆماری ئه‌مریكا بۆ جاری دووه‌م ل ‌ه‬ ‫ماوه‌ی چه‌ند رۆژی رابردودا هه‌ڕه‌شه‌ی ئه‌وه‌یكرد‬ ‫كه‌ بۆ رێگه‌گرتن له‌ ده‌ستڕاگه‌یشتنی كۆماری‬ ‫ئیسالمی به‌ چه‌كی ناوه‌كی‪ ،‬له‌هێرشكردنه‌سه‌ر‬ ‫ئێران دوودڵی ناكات‪.‬‬ ‫باراك ئۆباما رۆژی شه‌ممه‌ی رابردوو له‌ چه‌ند‬ ‫وته‌یه‌كدا له‌ كۆبوونه‌وه‌ی كۆمیته‌ی په‌یوه‌ندییه‌‬ ‫گشتییه‌كانی ئه‌مریكا‌و ئیسراییل (ئایپه‌ك)‬ ‫هۆشداری دایه‌ ده‌سه‌اڵتدارانی كۆماری‬ ‫ئیسالمی كه‌ «هه‌ركات بۆ به‌رگری له‌ ئه‌مریكا‌و‬ ‫به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی بزانێت كه‌ به‌كارهێنانی‬ ‫زه‌بر‌و زه‌نگ پێویست ده‌كات‪ ،‬به‌ بێ هیچ‬ ‫ئه‌تۆمی دروست ده‌كات‪ ،‬به‌اڵم ئێران به‌رده‌وام‬ ‫دوودڵیه‌ك ئه‌و كاره‌ ده‌كات‪.‬‬ ‫ئایپه‌ك به‌هێزترین لۆبی یه‌هودیه‌كانی ره‌تیده‌كاته‌وه‌ كه‌ به‌رنامه‌یه‌كی بۆ دروستكردنی‬ ‫الیه‌نگری ئیسراییله‌ له‌ ئه‌مریكا‌و كاریگه‌رییه‌كی بۆمبی ئه‌تۆمی هه‌بێت‪ .‬به‌دوای باڵوبوونه‌وه‌ی‬ ‫زۆری له‌سه‌ر سه‌رۆك كۆماره‌كانی ئه‌مریكا‌و چه‌ندین راپۆرت ده‌رباره‌ی ئه‌وه‌ی كه‌ ئیسراییل‬ ‫به‌نیازه‌ به‌هاری داهاتوو هێرشبكاته‌ سه‌ر‬ ‫سیاسه‌تمه‌دارانی ئه‌و واڵته‌دا هه‌یه‌‪.‬‬ ‫ئۆباما چه‌ند رۆژ پێش ئه‌وه‌ش له‌ لێدوانێك بۆ ئێران‪ ،‬چه‌ندین واڵت وه‌ك فه‌رانسه‌‌و روسیا‌و‬ ‫گۆڤاری ئاتالنتیك وتبووی كه‌ بژارده‌ی هێرشی توركیا نیگه‌رانن‌و ئه‌وه‌ش به‌ مه‌ترسییه‌ك‬ ‫سه‌ربازیی بۆ سه‌ر دامه‌زراوه‌ ئه‌تۆمییه‌كانی بۆ سه‌ر ناوچه‌كه‌‌و جیهان ناولێده‌بن‪.‬‬ ‫ئێران جیدیه‌‌و بلۆف نیه‌‪ .‬هه‌روه‌ها هۆشداری ده‌سه‌اڵتدارانی كۆماری ئیسالمی رایده‌گه‌یه‌نن‬ ‫ئه‌وه‌شی دایه‌ ئیسراییل كه‌ به‌رده‌وام هه‌ڕه‌شه‌ی ئه‌گه‌ر هێرشی سه‌ربازیی بكرێته‌سه‌ر ئێران‪،‬‬ ‫هێرشی سه‌ربازی له‌ ئێران نه‌كات چونكه‌ جوغرافیای شه‌ڕ بۆ ده‌ره‌وه‌ی رۆژهه‌اڵتی‬ ‫نابێت رێگه‌ به‌ كۆماری ئیسالمی بده‌ن رۆڵی ناوه‌ڕاست په‌ره‌پێده‌د‌هن‌و به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی‬ ‫ئه‌مریكا له‌جیهان ده‌كه‌نه‌ ئامانج‪ .‬مه‌حمود ره‌زا‬ ‫قوربانی بگێڕێت‪.‬‬ ‫سه‌رۆك كۆماری ئه‌مریكا له‌وته‌كانی رۆژی سه‌جادی باڵوێزی ئێران له‌ سوریا له‌مباره‌یه‌وه‌‬ ‫شه‌ممه‌ی رابردوو له‌ ئایپ ‌هك‌و به‌به‌شداری ده‌ڵێت‪ :‬له‌ئه‌گه‌ری هێرشی سه‌ربازی ئه‌مریكا‬ ‫شیمۆن پریز‪ ،‬سه‌رۆك كۆماری ئیسراییل بۆ سه‌ر ئێران‪ ،‬تاران لیستی چه‌ندین شوێنی‬ ‫جه‌ختی له‌سه‌ر ئه‌وه‌ كرده‌وه‌ كه‌ سیاسه‌تی هه‌یه‌ كه‌ هێرش ده‌كاته‌ سه‌ریان‌و ویالیه‌ته‌‬ ‫حكومه‌ته‌كه‌ی پێشگرتنه‌ له‌وه‌ی ئێران ببێته‌ یه‌كگرتوه‌كان گورزێكی گه‌وره‌ی لێده‌كه‌وێت‪.‬‬ ‫هێزێكی ئه‌تۆمی له‌ ناوچه‌كه‌‌و له‌به‌رامبه‌ر له‌ماوه‌ی سااڵنی رابردوو و به‌هۆی به‌رده‌وام‬ ‫هه‌موو هه‌ڕه‌شه‌كانی به‌رگری له‌ ئیسراییل بوونی ئێران له‌سه‌ر به‌رنامه‌ ناوكییه‌كه‌ی‬ ‫تائێستا شه‌ش بڕیارنامه‌ له‌ ئه‌نجومه‌نی‬ ‫ده‌كات‪.‬‬ ‫سه‌رۆك كۆماری ئه‌مریكا به‌ ره‌خنه‌گرتن ئاسایشی رێكخراوی نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتوه‌كان دژی‬ ‫له‌ مه‌حمودی ئه‌حمه‌دی نژاد سه‌باره‌ت به‌ ئێران په‌سه‌ند كراوه‌ كه‌ كۆمه‌ڵكێك سزای‬ ‫ره‌تكردنه‌وه‌ی كاره‌ساتی هۆلۆكۆست وتی ئابوری به‌سه‌ر ئێراندا سه‌پاندوه‌‪ .‬به‌پێی ئه‌و‬ ‫«هیچ حكومه‌تێك له‌ ئیسراییل توانای بڕیارنامانه‌ تا ئێستا ‪ 75‬رێكخراو‪ ،‬كۆمپانیا‬ ‫ناوه‌كی‌و سه‌ربازیی له‌ ده‌ستی حكومه‌تێك یان دامه‌زراوه‌‌و ‪ 41‬كه‌سایه‌تی په‌یوه‌ندیدار به‌‬ ‫له‌ ئێران قبوڵ ناكات كه‌ حاشا له‌كاره‌ساتی به‌رنامه‌ ئه‌تۆمی‌و موشه‌كیه‌كانی ئێران توشی‬ ‫سزا‌و ئابلۆقه‌ بوونه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫هۆلۆكاست ده‌كات»‪.‬‬ ‫ئۆباما به‌ ئاماژه‌ به‌و ده‌نگۆیانه‌ كه‌ گوایه‌ دوێنێ دووشه‌ممه‌ش ئه‌نجومه‌نی حوكامی‬ ‫ئه‌مریكا رازی بووه‌ ئێران ببێته‌ واڵتێكی ئاژانسی نێوده‌وڵه‌تی وزه‌ی ئه‌تۆم سه‌باره‌ت به‌‬ ‫ئه‌تۆمی بۆ پێكهێنانی هاوسه‌نگی له‌ به‌رنامه‌ ناوه‌كییه‌كانی ئێران كۆبوونه‌وه‌‪ .‬له‌و‬ ‫ناوچه‌كه‌ش واڵتانی درواسێی ئێران پڕچه‌ك كۆبوونه‌وه‌یه‌دا یوكیا ئامانۆ‪ ،‬سكرتێری گشتی‬ ‫ده‌كات وتی «ده‌سه‌اڵتدارانی ئێران ده‌بێت ئاژانس رایگه‌یاند تا ئێستاش نیگه‌رانییه‌كان‬ ‫بزانن كه‌ ئه‌وه‌ سیاسه‌تی من نیه‌‪ ،‬سیاسه‌تی ده‌رباره‌ی ره‌هه‌ندی سه‌ربازیی به‌رنامه‌‬ ‫من رێگرییه‌ له‌وه‌ی ئێران ده‌ستی به‌ چه‌كی ناوه‌كیه‌كانی ئێران به‌رده‌وامه‌‌و توانای پیتاندنی‬ ‫ئۆرانیۆم تا سێ به‌رابه‌ر زیادی كردوه‌‪ .‬ئامانۆ‬ ‫ئه‌تۆمی بگات»‪.‬‬ ‫وته‌كانی رۆژی شه‌ممه‌ی ئۆباما له‌كاتێكدایه‌ رایگه‌یاند ئێران تا ئێستا رێگریی له‌ دوو‬ ‫كه‌ رۆژانی رابردوو ژماره‌یه‌ك له‌ كاربه‌ده‌ستانی وه‌فدی ئاژانس گرتووه‌ تا لێكۆڵینه‌وه‌ له‌سه‌ر‬ ‫حكومه‌تی ئه‌مریكا‪ ،‬به‌رده‌وام بوونی گوشاره‌كان به‌رنامه‌ ئه‌تۆمییه‌كانی ئێران بكه‌ن‪.‬‬ ‫بۆ سه‌ر ئێران به‌ باشترین بژارده‌ ده‌زانن تا له‌و ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نی حوكامی ئاژانس‬ ‫رێگه‌یه‌وه‌ ئێران پرۆسه‌ی پیتاندنی ئۆرانیۆم له‌كۆبوونه‌وه‌ی دوێنێ دا هه‌وڵ بۆ یه‌كده‌نگی‬ ‫رابگرێت‪ .‬چه‌ند رۆژ له‌وپێشیش فه‌رمانده‌ی سه‌رجه‌م ئه‌ندامانی ئاژانس ده‌ده‌ن تا بۆ‬ ‫هێزه‌ ئاسمانییه‌كانی ئه‌مریكا ئاماده‌یی خۆی جارێكی دیكه‌ به‌ بڕیارێك گوشار بخه‌نه‌ سه‌ر‬ ‫بۆ هه‌رچه‌شنه‌ هێرشكردنێك بۆ سه‌ر ئێران ئێران تا كۆتایی به‌ پیتاندنی ئۆرانیۆم بێنن‪.‬‬ ‫گوشاره‌ ده‌ره‌كییه‌كان به‌ هۆی به‌رنامه‌‬ ‫راگه‌یاند‪.‬‬ ‫له‌الیه‌كی تره‌وه‌ به‌رپرسانی ئیسراییل ده‌ڵێن ناوه‌كییه‌كانی ئێران به‌رده‌وامه‌‌و له‌الیه‌كی تره‌وه‌‬ ‫كه‌ ئێران تا ساڵی داهاتوو‪ ،‬ئێران بۆمبی پێشێلكارییه‌كانی مافی مرۆڤ له‌ ناوخۆی‬

‫ئێران‪ ،‬گوشاره‌‌و سه‌ركوتی بزوتنه‌وه‌كانی‬ ‫كرێكاران‪ ،‬خوێندكاران‌و ژنان له‌الیه‌ن رێكخراوه‌‬ ‫نێوده‌وڵه‌تییه‌كانی مافی مرۆڤ به‌رده‌وام ئیدانه‌‬ ‫ده‌كرێت‪.‬‬ ‫له‌رۆژانی رابردوودا دوو رێكخراوی نێوده‌وڵه‌تی‬ ‫داكۆكیكاری مافی رۆژنامه‌نوسان به‌‬ ‫باڵوكردنه‌وه‌ی دوو راپۆرتی جیاجیا‪ ،‬سه‌باره‌ت‬ ‫به‌ بارودۆخی رۆژنامه‌نوسان‌و وێبالگنوسانی‬ ‫ئێران له‌ماوه‌ی دووساڵی پاش هه‌ڵبژاردنه‌كانی‬ ‫سه‌رۆك كۆماری ئێران له‌ ساڵی ‪1388‬‬ ‫نیگه‌رانی خۆیان راگه‌یاند‪.‬‬ ‫رێكخراوی رۆژنامه‌نوسانی بێسنور‪ ،‬له‌‬ ‫راپۆرتێكدا نیگه‌رانی قوڵی خۆی له‌ بارودۆخی‬ ‫رۆژنامه‌نوسان‌و وێبالگنوسان له‌ ئێران‬ ‫راده‌گه‌یه‌نێت‌و به‌ ئاماژه‌ به‌ناوی كه‌سانی وه‌ك‬ ‫سه‌عید مه‌ده‌نی‪ ،‬مه‌حمه‌د سلێمانی نیا‪ ،‬ئێحسان‬ ‫هوشمه‌ند‪ ،‬سه‌هامه‌دین بورقانی‪ ،‬په‌رستو‬ ‫دوكوهكی‌و مه‌رزیه‌ ره‌سوڵی رایده‌گه‌یه‌نێت به‌‬ ‫له‌به‌رچاوگرتنی حوكمی له‌سێداره‌دانی سه‌عید‬ ‫مه‌لكپور له‌وانه‌یه‌ له‌ رۆژانی داهاتوو ئه‌م‬ ‫حوكمه‌ جێبه‌جێ بكرێت‪ ،‬هه‌روه‌ها ده‌نوسێت‬ ‫دوو وێبالگنوس به‌ ناوه‌كانی وه‌حید ئه‌سغه‌ری‌و‬ ‫ئه‌حمه‌د هاشمپور حوكمی ئێعدامیان به‌سه‌ردا‬ ‫سه‌پاوه‌ حوكمه‌كانیان له‌الیه‌ن دیوانی بااڵی‬ ‫كۆماری ئیسالمییه‌وه‌ پشتڕاست كراوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌الیه‌كی تره‌وه‌ كۆمیته‌ی به‌رگری له‌‬ ‫نامه‌نوسان (‪ )CPJ‬له‌ راپۆرتی‬ ‫رۆژ ‬ ‫سااڵنه‌ی خۆیدا كۆماری ئیسالمی به‌ خراپترین‬ ‫زیندانی رۆژنامه‌نوسان یه‌كێك له‌ ده‌ واڵتانی‬ ‫سه‌ركوتگه‌ری ئینتێرنێت ناولێده‌بات‪ .‬ئه‌م‬ ‫رێكخراوه‌ جه‌خت له‌سه‌ر ئه‌وه‌ ده‌كاته‌وه‌ كه‌ دوو‬ ‫ساڵ پاش ده‌یه‌مین هه‌ڵبژاردنه‌كانی سه‌رۆك‬ ‫كۆماری ئێران هه‌روا له‌سه‌ركوتی رۆژنامه‌نوسان‬ ‫به‌رده‌وامه‌‌و رێگه‌ له‌ باڵوبوونه‌وه‌ی ئازادانه‌ی‬ ‫هه‌واڵ‌و زانیاری ده‌گرێت‪.‬‬ ‫له‌به‌شێكی راپۆرته‌كه‌ی كۆمیته‌ی به‌رگری‬ ‫له‌ رۆژنامه‌نوسان هاتووه‌ كه‌ تا سه‌ره‌تای‬ ‫دێسامبری ‪ 2011‬النیكه‌م ‪ 42‬رۆژنامه‌نوس له‌‬ ‫ئێران له‌ زینداندا به‌سه‌رده‌بن كه‌ له‌چاو ساڵی‬ ‫‪‌2008‬و پێش هه‌ڵبژاردنه‌كانی سه‌رۆك كۆماری‬ ‫‪ 37‬كه‌س زیادی كردوه‌‪ .‬هه‌روها ‪ 12‬كه‌س‬ ‫له‌م رۆژنامه‌نوسانه‌ بارودۆخی جه‌سته‌ییان‬ ‫باش نییه‌‌و ‪ 14‬كه‌سیشیان به‌ شێوازی جیاجیا‬ ‫توشی ئازار‌و ئه‌شكه‌نجه‌بوون‪.‬‬ ‫به‌پێی ئه‌و راپۆرته‌ سه‌باره‌ت به‌ به‌كارهێنانی‬ ‫ئینتێرنێت له‌ ئێران ده‌نوسێت به‌پێی‬ ‫راپۆرتێكی بانكی جیهانی له‌ ئێراندا نزیكه‌ ‪28‬‬ ‫ملیۆن كه‌س ئینتێرنێت بكار دێنن‪ .‬حكومه‌تی‬ ‫ئێران یه‌كێك له‌و واڵتانه‌ی سانسۆر له‌سه‌ر‬ ‫ئینتێرنێت داده‌نێت‌و به‌ملیۆن سایت له‌ ئێران‬ ‫فیلتێر كراون كه‌ چه‌ندین كه‌ناڵی خه‌به‌ری‌و‬ ‫تۆڕی كۆمه‌اڵیه‌تی فه‌یسبوك له‌وانه‌ن‪.‬‬ ‫له‌ماوه‌ی مانگی رابردووشدا كۆماری ئیسالمی‬ ‫له‌سه‌روبه‌ندی ساڵیادی شۆڕشی ‪‌57‬و‬ ‫شانۆگه‌ری هه‌ڵبژاردنه‌كانی مه‌جلیس خێرایی‬ ‫ئینتێرنێتی له‌ ئێران بۆ رێژه‌یه‌كی یه‌كجار زۆر‬ ‫كه‌م كرده‌وه‌‌و ژماره‌یه‌كی زۆر له‌ خه‌ڵكی ئێران‬ ‫له‌ ئینتێرنێت بێ به‌ش بوون‪ .‬كۆماری ئیسالمی‬ ‫به‌م كاره‌ به‌نیاز بوو رێگه‌ له‌ دزه‌كردنی‬ ‫هه‌واڵ‌و زانیارییه‌كانی ئێران به‌تایبه‌ت له‌ كاتی‬ ‫هه‌ڵبژاردنه‌كانی‌و بایكۆتكردنی له‌الیه‌ن خه‌ڵك‬ ‫بۆ ده‌ره‌وه‌ بگرێت‪.‬‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫سەرەتا‬ ‫ ‬

‫‪3‬‬

‫ ‪...‬پاشماوە‬

‫ئەوە پێشوەچونێکی گەورە‌و دەسکەوتێکی دیاری بزوتنەوەی کوردستان بوو‬ ‫‌و کاریگەریی خس���تە سەر هێز‌و الیەنی سیاس���ی غەیرە کوردیش لە ناو باقی‬ ‫گەالنی ئێرانی‪ .‬بە جۆرێک کە لە دیالۆگ لەگەڵ نەتەوەی باندەس���ت ئیتر بڤە‬ ‫نەبوو باس لە مافی نەتەوەیی بکرێ‪ ،‬پێچەوانە چەش���نێک لە س���ەلماندن بۆ‬ ‫فێدرالیسم‌و ئیدارەی هەرێمی لە الیەن نەتەوەکانەوە‪ ،‬لە ناو زۆرێک لە نوخبەی‬ ‫سیاس���ی ئێران���ی قبول کرابوو یان ب���ۆی نەرم دەبوون‪ .‬ئ���ەوەش ئۆتۆریتە‌و‬ ‫ئیعتیبارێک���ی گەورەی ب���ۆ بزوتنەوەی رەوای خەڵکی کورد دەس���تەبەر کرد‌و‬ ‫قورسایی سیاسی کوردستان‌و بزوتنەوەکەی لە ناو ئێراندا پێ زیاد بوو‪ .‬لەسەر‬ ‫ئەو ئەساس���ەش دیالۆگ‌و لێتێگەیشتن لەمەڕ پرسی نەتەوەیی مەودای زۆرتری‬ ‫بۆ رەخساوە کە ئێستاش دەکرێ کەڵکی باشی لێوەربگیرێ‪.‬‬ ‫ئەوەی جێگای س���ەرنجە هەوڵێکی بەردەوام لە ناو بەشێک لە ئۆپۆزیسیۆنی‬ ‫ئێرانی لە ئارادا بووە‌و هەیە تا ئەو هێژمۆنییەی بە خەباتی بزوتنەوەی کورد‌و‬ ‫هێزە دیمۆکراتەکان پێکهاتووە‪ ،‬پاشەکش���ەی پێبکرێ‌و دەسکەوتەکانی بزاوتی‬ ‫کوردی���ی کەمبکرێتەوە‪ .‬ل���ە دوای هاتنە مەیدانی بزوتن���ەوەی ریفۆرمخوازانی‬ ‫ئیسالمی بۆ چاکس���ازی لە کۆماری ئیسالمیدا‪ ،‬دەورەیەکی نوێ لە پێوەندیی‬ ‫ئۆپۆزیسیۆنی کورد‌و ئێرانی دەستی پێکرد‪ .‬بەشێک کەوتنە ئەو داوە کە گۆیا‬ ‫ئیس�ل�احخوازان دەبنە ئاکتەری سەرەکی گۆڕان‌و‪ ،‬ئیسالحی کۆماری ئیسالمی‬ ‫ئەگەرێکی بەهێزە‌و «دەورەی شۆڕش نەماوە»‪(.‬هەرچەند راپەڕین لە واڵتانی‬ ‫عەرەبی پێچەوانەکەی نیشاندا‌و شکستی ئیسالحخوازانیش سەلماندی کۆماری‬ ‫ئیس�ل�امی‌و هیچ رژێمێکی دیکتاتۆر هەڵگری رێفۆرم نییە) ئەم بۆچوونە وایکرد‬ ‫تا بەش���ێک لە ئۆپۆزیسیۆنی کورد پێش���وازی بکات لە هەندێک دروشمی بێ‬ ‫ناوەرۆکی ئیس�ل�احخوازانی ئیسالمی‪ ،‬بەو بیانوە کە دەکرێ ئەوەندەش بکرێتە‬ ‫پردەباز بۆ وەەس���تهێنانی دەسکەوتی پتر‪ .‬ئەوە لە الیەک هەم دووفاقەییەکی‬ ‫خس���تە ناو بزوتنەوەی کوردیی و‪ ،‬هەم س���یگناڵێک بوو بۆ بەشێکی دیکە لە‬ ‫ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی کە دەکرێ کورد بە کەمتر رازی بکرێ یان النیکەم دیتیان‬ ‫کەلەبەرێک لە نێوان کوردان هەیە‌و تەنانەت کەسیان تێدا هەیە کە رازی دەبێ‬ ‫لە جیاتی وش���ەی نەتەوە بڵێ قەوم‪ .‬الیەنی دیکەش هەبوو لە ناو بزوتنەوەی‬ ‫کوردیدا کە هەڵوێستی هەبوو بەرانبەر ئیسالحخوازان‪ ،‬بەاڵم کەوتە داوی الیەنی‬ ‫دیکەی تەواویەتخوازی ئێرانی یان جۆرێک لە کێبەرکێ لە ناو ئۆپۆزیس���یۆنی‬ ‫کوردیدا هاتە ئاراوە‌و کایەی ئاڵترناتیوسازی وەتەماعی خستن‌و وەپەلە کەوتن‬ ‫کە نەکا بەجێبمێنن‪ .‬دیتمان لە کۆنفەرانسی پاریس چۆن سرودی ئەی ئێرانیان‬ ‫پێ خوێندن بێ ئەوە هیچ ش���تێکی روونیان لەس���ەر مافی نەتەوەکان گوتبێ‪.‬‬ ‫یان لە کۆنفەرانس‌و کۆبوونەوەکاندا دەبینین کە ئۆپۆزیس���یۆنی تەواویەتخواز‬ ‫بە چ سەرسەختییەک لە بەرانبەر مافی نەتەوەیی گەالن رادەوەستن‪ .‬دەبینین‬ ‫کە چۆن کەس‌و الیەنگەلێکی کوردی دەکێش���نە ژوری داخراو بۆ ئەوە دوور لە‬ ‫چاوی خەڵک قس���ەیان لەگەڵ بکەن‌و لە بەشێکی دیکەی کورد دایانببڕن‌و بە‬ ‫کەم رازییان بکەن‌و لە کۆتاییدا کەمەکەشیان لێببڕن‪ .‬هەموومان بیستومانە لە‬ ‫کۆنفەرانس���ی ستۆکهۆڵم هوش���داری دراوە کە نەک هەر باسی مەسەلەی کورد‬ ‫نابێ بکرێ‪ ،‬هیچ هەاڵواردنێکیش نابێ باس بکرێ‪ ،‬با کێشەی لێ دروست نەبێ‪.‬‬ ‫ئایا حەق وایە ئ���ەو الیەنە کوردییانەی لەوێ بوون بێدەنگەی لێ راکەن؟ ئایا‬ ‫هەم بە حوکمی خەبات بۆ دێمۆکراس���ی‌و هەم بە حوکمی کورد بوون نەدەبوو‬ ‫لە ساڵۆنی کۆنفەرانسەکە بێنە دەرێ؟ ئەگەر نەهاتنە دەرێ‪ ،‬دواتر بۆ ئیعتیراز‬ ‫ناکەن‪ .‬چی رویداوە کە هەرچەند بزوتنەوەی کوردیی لە ناوچەکەدا قورس���ایی‬ ‫زیادی کردوە‌و لە ئێراندا توانیویەتی ببێتە پێشەنگی گوتاری چارەسەری پرسی‬ ‫نەتەوەکان‪ ،‬بەاڵم کردەوە‌و دەنگی بەش���ێک لە اڵیەنە ئۆپۆزیسیۆنە کوردەکان‬ ‫ئاوها الواز بووە‌و دەنگی تەواویەتخوازە ئێرانیەکان بەرزتر بۆتەوە دژ بە مافی‬ ‫نەتەوەی���ی گەالنی ئێرانی؟ ئایا ئەو قس���انەی لە کۆبوونەوەکان بیس���تومانە‌و‬ ‫ئەو س���یگنااڵنەی دیتومانە‪ ،‬نابێ بمانخات���ە بیری ئەوەی بۆ لە کورد وەتەماع‬ ‫کەوتون؟ بە بڕوای من دوو فاکتۆڕ دەوریان هەیە‌و بوویانە لەم دۆخەدا‪:‬‬ ‫یەک���ەم‪ :‬نالێک���ی هەڵوێس���تی ئۆپۆزیس���یۆنی ک���ورد لەم���ەڕ بزوتن���ەوەی‬ ‫ئیس�ل�احخوازانی ئیسالمی‌و‪ ،‬دواتر کەوتنە کێبەركێ لەگەڵ یەکتر بۆ پێوەندیی‬ ‫لەگەڵ ئۆپۆزیس���یۆنی راس���ت‌و تەواویەتخ���واز‪ .‬هەروەتر کەوتن���ە ناو کایەی‬ ‫ئاڵترناتیوس���ازی نهێنی‌و بێ بنەمای روون‌و کەمبایەخکردنی پێداگریی لە سەر‬ ‫مافە دێمۆکراتیکەکان‌و بزوتنەوەی جەماوەریی‪.‬‬ ‫دووهەم‪ :‬حەولی بەرچاوی بەش���ێک لە ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی بە ئیسالحخوازی‬ ‫ئیسالمی‌و س���ێکۆالری تەواویەتخوازەوە بۆ ئەوەی پێش هەر گۆڕانکارییەک لە‬ ‫ئێراندا‪ ،‬پاشەکش���ە بکەن بە مافخوازیی نەتەوەیی‪ .‬بۆ ئەو مەبەس���تەش با لە‬ ‫رواڵەتدا رێز لە کورد بگرن‌و لە ناوەرۆکدا بە کەم رازی بکەن‪ .‬ئەوانە هەستیان‬ ‫بە کەلەبەرەکانی ناو ئۆپۆزیسیۆنی کوردی کردوە‪.‬‬ ‫بۆیە زۆر پێویستە‌و سەرەڕای بوونی کەلەبەر‌و نالێکی ناومان‪ ،‬هەندێک ئەسڵ‌و‬ ‫پرەنسیپ دووبارە لە ناو بزوتنەوەی کوردیدا پێداگریی لەسەر بکەین‌و سەرەڕای‬ ‫ئیختیالفاتی ناوخۆمان‪ ،‬وەک بەرژەوەندیی گشتیی پێی پابەند بین‪ .‬جیا لەوە‬ ‫با کارکردن بۆ هاوهەڵوێستی‌و دروستکردنی میکانیزمێک بۆ هاوکاریی‪ ،‬جیددیتر‬ ‫لە هەمیش���ە بۆی وەگەڕ کەوین‪ .‬ئەو خااڵن���ەی خوارەوە دەتوانن هەندێک لەو‬ ‫پرەنس���یپانە بن کە تا ئێس���تا زۆر جاران لە الیەن هەموان���ەوە «ئا»یان بۆ‬ ‫وتراوە‌و دڵنیاشم دەکرێ بە هیمەتی هەموان رێکوپێکتر‌و پڕ ناوەرۆکتر بکرێ‪.‬‬ ‫الف‪ :‬با بە دەنگی بەرز بیڵێین‌و بیسەلمێنین کە هیچ هێزیکی سیاسی کوردی‬ ‫ناچیتە ناو هیج هاوپەیمانی‌و هاوکاریەکەوە لە س���ەتحی سەراس���ەیی ئێرانی‪،‬‬ ‫مەگەر مافی نەتەوەیی کورد تێیدا بە رۆشنی قبوڵ کرابێ‪.‬‬ ‫ب‪ :‬با هیچ الیەنێک بۆی نەبێ بچێتە هیچ کۆبوونەوەیەکی نهێنی‌و داخراو کە‬ ‫لەوێدا‌و دوور لە چاوی خەڵک قس���ە لە سەر چارەنووسیان بکرێ‪ .‬با بەرنامەی‬ ‫هەر کۆبوونەوە‌و کۆنفەرانسێک بە رۆژەڤی دیاریکراو بێت‌و هەڵوێست‌و نەتیجەش‬ ‫بخرێتە بەر دیدە‌و نەزەری رای گشتیی‪.‬‬ ‫ج‪ :‬هێ���چ الیەنێک یان دوو‌و س���ێ الیەنێک بە تەنی���ا نوێنەری هەموو گەلی‬ ‫کورد نییە‌و ناتوانێ بەو ئیعتیبارە هەڵسوکەوت یان تەوافوق بکات‪ .‬ئەو جۆرە‬ ‫هەڵسوکەوتە تەنیا کەلەبەری ناو بزوتنەوەی کوردستان پەرە پێدەدات‪ .‬دیارە‬ ‫دیالۆگ لەگەڵ هەر کەس‌و الیەنێک مافی هەموانە‪.‬‬ ‫د‪ :‬با ببێتە تەوافوقی هەموو الیەک کە کەس بۆی نییە لە النیکەمی ئەس���ڵی‬ ‫فیدڕالی کە تا ئێس���تا پەسەندی هەموو الیەکە‪ ،‬البدات‌و داخوازیەکانی خەڵکی‬ ‫کورد دابشکێنێ‪.‬‬ ‫ه‪ :‬با هەمومان بیسەلمێنین کە لە هەموو دانیشتن‌و کۆبوونەوەیەکدا پارێزەری‬ ‫ئازادیە سیاس���ی‌و دێمۆکراتیکە ناس���راوەکان دەبین‪ .‬بە راشکاوی بڵێین هەر‬ ‫هاوپەیمانیەک کە ئازادیە سیاس���یە گشتیەکانی بە مافی یەکسانی ژنانەوە تا‬ ‫جیای���ی دین لە دەوڵ���ەت و‪ ،...‬وەک بنەما قبوڵ نەکردبێ ناتوانین کاری تێدا‬ ‫بکەین‌و لەگەڵی بین‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )٥8‬ساڵی پێنجەم‪201٢/3/6 ،‬‬

‫راپۆرتەهەواڵ‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫دیداری نێوان كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان‌و‬ ‫حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران‬

‫سەر لە بەیانی رۆژی شەمە ‪-2-25‬‬ ‫‪ 2012‬وەڤدێكی سەركردایەتی كۆمەڵەی‬ ‫زەحمەتكێشانی كوردستان سەردانی‬ ‫حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێرانیان‬ ‫كرد‪ .‬ئەو وەڤدە كە بریتی بوون لە‬ ‫هاوڕێیان‪ :‬عومەر ئیلخانیزادە سكرتێری‬ ‫كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان‪،‬‬ ‫جەلیل ئازادیخواز‪ ،‬سادق زەندی‪ ،‬فەریبا‬ ‫محەمەدی‪ ،‬بیژەن قوبادی‪ ،‬محەمەد‬ ‫فەرهادزادە‌و ئارام مودەڕسی ئەندامانی‬ ‫كومیتەی ناوەندیی كۆمەڵە لە الیەن‬ ‫بەڕێزان‪ ،‬حەسەن شەرەفی جێگری‬ ‫سكرتێری گشتی حیزبی دیموكراتی‬ ‫كوردستانی ئێران‌و تەیمور مستەفایی‌و‬ ‫رۆستەم جەهانگیری ئەندامانی دەفتەری‬ ‫سیاسی‌و عومەر غواڵم عەلی‌و محەمەد‬ ‫ساحێبی ئەندامانی كومیتەی ناوەندیی‬ ‫حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێرانەوە بە ئەگەری رووخانی دەسەاڵتی دڕندەی ئەو‬ ‫گەرمی پێشوازیان لێكرا‪ .‬لەم چاوپێكەوتن‌و واڵتە‌و تێكشكانی سەنگەرێكی هەستیاری‬ ‫دانیشتنەدا هەل‌ومەرجی ئاڵۆزو روو لە كۆماری ئیسالمی‌و هەڵوێست‌و پراتیكی‬ ‫ئاڵ‌وگۆڕی ناوچە بە گشتی‌و هەل‌ومەرجی ئێران لە ئەگەری وەها روودانێك‌و‬ ‫ئێران‌و كوردستان بە تایبەتی درانە بەر ماجەراجوویی ئەو رژیمە لە ناوەندی‬ ‫باس‌و لێكۆڵینەوە‪ .‬بەلەبەرچاوگرتنی كێشە‌و بشێوی لە ناوچەكە‪ ،‬بەشێك لەو‬ ‫ئەگەری هەر ئاڵ‌وگۆڕێك لەناوچە‌و دۆخی باسانە بوو‪.‬‬ ‫تایبەتی ئێران‌و سەرنج بە نزیكبوونەوە لە ئاست ئێرانیش بەلەبەرچاو گرتنی ئەم‬ ‫بە بەناو هەڵبژاردنەكانی خولی نۆهەمی قۆناغەی دەسەاڵت پێویسته هەوڵێكی‬ ‫مەجلیسی شورای ئیسالمی لە ئێران لە چڕوپڕ لە سەر بایكوتی هەڵبژاردنی ‪12‬ی‬ ‫الیەك‌و مەترسی دەسەاڵتی لەرزۆكی رەشەمە لە ئێران‌و گرینگایەتی ئەو پرسە‬ ‫كۆماری ئیسالمی بۆ سەر ناوچەكە بە بدرێ‪ ،‬بە سەرنج بە بانگەشەی بەرینی‬ ‫تایبەتی‌و كۆمەڵێك بابەتی پێوەندیدار بایكوت لە كوردستانیش بابەتێكی بەرچاو‬ ‫درانە بەر باس‌و لێدوان‪ .‬قەیرانی سوریە‌و كە پێویستە وەكوو ئاوڕدانەوەیەكی‬

‫به‌ بایکۆتی “هه‌ڵبژاردن”‪ ،‬هه‌ڵوێستی نه‌ته‌وه‌یی خۆتان نیشان بده‌ن‬

‫هەستیار چاوی لێ بكرێت‪ ،‬كەمترخەمی‬ ‫الیەنە كوردیەكان لە ئاست دانیشتن لەگەڵ‬ ‫بەشێك لە كۆڕو كۆمەڵەكانی ئێرانی‌و‬ ‫الوازی هەڵوێستی هەندێك الیەنی كوردی‌و‬ ‫كەمدەنگی الیەنە كوردیەكانی دیكە درایە‬ ‫بەر باس‌و زیانەكانی ناڕوونی لە هەڵوێست‬ ‫قسەی لێكرا‪ .‬هەروەها پەیوەندی نێوان‬ ‫دوو الیەن‌و پێویستی هاوكاری نێوان‬ ‫هێزەكانی كوردستانی ئێران تاوتوێ كرا‪.‬‬ ‫لە كۆتایی ئەم چاوپێكەوتنەدا وەڤدی‬ ‫كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان‬ ‫لەیەن هەیئەتی سەركردایەتی حیزبی‬ ‫دیموكراتی كوردستانی ئێران بە گەرمی‬ ‫بەڕێكران‪.‬‬

‫وه‌فدی‌ كۆمه‌ڵه‌ سه‌ردانی‌ په‌رله‌مان ‌ی كوردستان ‌ی كرد‬ ‫وه‌فدێكی‌ سه‌ركردایه‌تیی‌ كۆمه‌ڵه‌‪ ،‬رۆژی‌‬ ‫سێ‌شه‌ممه‌ ‪9‬ی‌ ره‌شه‌مه‌‪ ،‬سه‌ردان ‌ی‬ ‫په‌رله‌مانی‌ كوردستانیان كرد و له‌الیه‌ن‬ ‫سه‌رۆك و جێگری‌ سه‌رۆكی‌ په‌رله‌مان‬ ‫پێشوازییان لێكرا‪.‬‬ ‫له‌م دیداره‌دا وه‌فدی‌ كۆمه‌ڵه‌ پیرۆزبایی‌ له‌‬ ‫سه‌رۆك و جێگری‌ سه‌رۆكی‌ نوێی‌ په‌رله‌مان‬

‫كرد به‌بۆنه‌ی‌ هه‌ڵبژاردنیان بۆ سه‌رۆكایه‌تیی‌ سه‌ردانه‌دا پێكهاتبوو له‌ هاوڕێیان عومه‌ر‬ ‫په‌رله‌مان‪ .‬هه‌ر له‌م دیداره‌دا ته‌ئكید ئێلخانیزاده‌ سكرتێری‌ گشتیی‌ كۆمه‌ڵه‌‪،‬‬ ‫له‌سه‌ر ئه‌ركه‌ هه‌نووكه‌ییه‌كانی‌ په‌رله‌مانی‌ جه‌لیل ئازادیخواز ئه‌ندامی‌ كۆمیته‌ی‌‬ ‫كوردستان له‌م قۆناغه‌ی‌ ئێستای‌ هه‌رێم ناوه‌ندی‌ و به‌رپرسی‌ په‌یوه‌ندییه‌كانی‌‬ ‫و ناوچه‌كه‌دا كرایه‌وه‌ و وه‌فدی‌ كۆمه‌ڵه‌ كۆمه‌ڵه‌ له‌ سلێمانی‌ و ئارام موده‌ڕسی‌‬ ‫هیوای‌ سه‌ركه‌وتنیان بۆ سه‌رۆكایه‌تیی‌ نوێی‌ ئه‌ندامی‌ كۆمیته‌ی‌ ناوه‌ندی‌ و به‌رپرسی‌‬ ‫په‌رله‌مان خواست‪ .‬وه‌فدی‌ كۆمه‌ڵه‌ له‌م په‌یوه‌ندییه‌كانی‌ كۆمه‌ڵه‌ له‌ هه‌ولێر‪.‬‬

‫سمینارێک بۆ هاوڕێ رەزا کەعبی لەواڵتی نۆروێژ‬ ‫بە بۆنەی ‪ ٢٦‬رێبەندان رۆژی کۆمەڵە‪،‬‬ ‫سمینارێکی سیاسی لە الیەن کومیتەی‬ ‫کۆمەڵەی زەحمەتکیشانی کوردستان لە‬ ‫واڵتی نۆروێژ بەڕێوچوو‪.‬‬ ‫هاورێ رەزا کەعبی جێگری سکرتێری گشتی‬ ‫کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان‪،‬‬ ‫لەو سمینارەدا کە ژمارەیەکی بەرچاو لە‬ ‫ئەندامان و الیەنگرانی کۆمەڵە ئمدەی بوون‬

‫سەبارەت بەرۆژی کۆمەڵەو دەورو نەقشی‬ ‫کۆمەڵە لە شۆرشی کوردستان چەند‬ ‫وتەیەکی پێشکەش کرد‬ ‫لە درێژەی بەرنامەکاندا دەرفەتی دیالۆگ‬ ‫و پرسیار بۆ هەمووان سەبارەت بە‬ ‫هەلومەرجی سیاسی کوردستان‌و دەوری‬ ‫رێکخراوە سیاسیەکان‌و هەلومەرجی ئێران‬ ‫رێکخرا‪.‬‬

‫دوایین رووداوەکانی ئێران‌و کوردستان‬ ‫لەدیدارێکدا لەگەڵ دادگای ئیستینافی نۆروێژ تاوتوێ کرا‬ ‫رێكەوتی ‪20‬ی مانگی فێوریەی ‪ 2012‬هاوڕێ‬ ‫رەزا كەعبی جێگری سكرتێری گشتیی‬ ‫كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان‬ ‫چاوپێكەوتنی لەگەڵ دادگای ئێستیناف‌و‬ ‫ناوەندی زانیاریی نۆروێژ هەبوو‪ .‬دادگای‬ ‫ئێستیناف‌و ناوندی زانیاریی نۆروێژ دوو‬ ‫لە سێی دائیرە سەرەكیەكانی وەزارەتی‬ ‫دەرەوەی واڵتی نۆروێژ پێكدێنن‪ .‬لەو‬ ‫چاوپێكەوتنەدا لێژنەی دەوڵەت‪ ،‬بریتین‬ ‫بوون لە خاتوو سیسێل فیبۆرگ ئاری‬ ‫هۆودەناك‌و رۆلف تۆماسن‪ ،‬كە ئەو دیدارە‬ ‫دوو كاتژمێریی خایاند‪.‬‬ ‫باسەكان بریتین بوون لە‪ :‬دوایین رووداوەكانی‬ ‫ئێران‌و كوردستان‪ ،‬هەڵوێستەكانی كۆمەڵە‬ ‫لەمەڕ مەسەلە جۆراوجۆرەكان‪ ،‬پێوەندی‬ ‫لەگەڵ الیەنەكانی دیكەی كوردستانی‌و‬ ‫ئێرانی‌و دۆخی داواكارانی پەنابەرانی كورد‬ ‫لە نۆروێژ بوون‪ .‬لە الیەن لێژنەكانی بااڵی‬ ‫دادگای ئێستیناف‌و ناوەندی زانیاری نۆروێژ‬ ‫كۆمەڵێك پرسیار ئاراستەی هاوڕێ رەزا‬ ‫كەعبی كران كە ئەویش بە وردی واڵمی‬ ‫پرسیارەكانی دایەوە‪ .‬هاوڕێ رەزا لە‬

‫بەشێكی دیكەی قسەكانی ئاماژەی بەم‬ ‫خااڵنە كرد‪:‬‬ ‫دۆخی تایبەتی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‬ ‫بەردەوام لە گۆڕانكاریدایە‪ .‬كێشەی كورد‬ ‫لە زۆربوواندان‪ ،‬بە تابیەت لە بواری‬ ‫نێونەتەوەیی هەتا ئێستا پێشكەوتنی باشی‬ ‫هەبووە‪ ،‬بەاڵم بێ چارەسەریی دێموكراتیكی‬ ‫كێشەی كورد‌و دابینكردنی مافە رەواكانی‬ ‫گەلی كورد‪ ،‬رۆژهەاڵتی ناوەڕاست ناتوانێت‬ ‫ئارامیی‌و ئاسوودەیی درێژماوە بە خۆیەوە‬ ‫ببینێت‪ .‬واڵمی خەڵكی ئێران بە فێڵەكانی‬ ‫هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماری ئێران لە ساڵی‬ ‫‪‌2009‬و خۆپیشاندانەكان‌و مانگرتنی گشتی‬ ‫لە كوردستان بۆ ناڕەزایەتی دەربڕین بە لە‬ ‫سێدارەدانی فەرزاد كەمانگەر‪ ،‬شیرین عەلەم‬ ‫هولی‪ ،‬فەرهاد وەكیلی‪ ،‬عەلی حەیدەریان‌و‬ ‫مێهدی ئیسالمیان‪ ،‬نموونەیەكی زیندوو لەو‬ ‫زنجیرە ناڕەزایەتیانە بوون كە لە ماوەی ‪32‬‬ ‫ساڵی دەسەاڵتداریەتی كۆماری ئیسالمی لە‬ ‫كوردستان‌و خۆڕاگری خەڵكی كوردستان‬ ‫كاریگەریی گەورەو بەرچاوی بووە لە‬ ‫زیندووراگرتنی ناڕەزایەتی جەماوەری لە‬

‫به‌یاننامه‌ی هاوبه‌شی ‪ 4‬حیزب و‬ ‫رێکخراوی رۆژهەاڵتی کوردستان‬ ‫خه‌ڵکی خه‌باتگێڕی کوردستان!‬ ‫کۆمه‌اڵنی وه‌زاڵه‌هاتوو له‌ دیکتاتۆری و بێ مافی!‬ ‫ده‌سه‌اڵتدارانی ‌رێژیمی ئێران له‌ هه‌لومه‌رجێکدا به‌ ناو هه‌ڵبژاردنی مه‌جلیسی نۆیه‌م‬ ‫له‌ رۆژی ‪12‬ی ره‌شه‌مه‌ی ئه‌مساڵ دا به‌ڕێوه‌ ده‌به‌ن که‌ پێشوازی‌ له‌م شانۆسازییه‌ له‌‬ ‫کوردستان و سه‌رانسه‌ری ئێران له‌وپه‌ڕی ساردی و سڕی دایه‌‪.‬‬ ‫ئه‌زموونی تاڵی خه‌ڵکی ئێران له‌ ئاکامی هه‌ڵبژاردنه‌کانی پێشوو به‌ تایبه‌تی ده‌یه‌مین‬ ‫ده‌وره‌ی سه‌رۆک کۆماری که‌ ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنی ده‌نگه‌کانی خه‌ڵک و ده‌رهێنانی‬ ‫ئه‌حمه‌دینژاد له‌ سندووقه‌کانی ده‌نگدان له‌ الیه‌ن رێبه‌ری نیزام و سوپای پاسدارانی‬ ‫لێکه‌وته‌وه‌‪ ،‬بێ متمانه‌یی خه‌ڵک به‌و رێژیمه‌ و به‌تایبه‌تی داموده‌زگاکانی پێوه‌ندیدار به‌‬ ‫هه‌ڵبژاردنی گه‌یاندۆته‌ ئه‌وپه‌ڕی خۆی‪ .‬له‌ الیه‌کی دیکه‌وه‌ ده‌سه‌اڵتد‌ارانی رێژیمی ئێران له‬ ‫‌ره‌وتی ته‌ئییدی سه‌الحییه‌تی کاندیداکان دا‪ ،‬ئه‌ڵقه‌ی “خۆیی”یه‌کانیان ئه‌وه‌نده‌ ‌ ته‌نگ‬ ‫کردۆته‌وه‌ که‌ ته‌نانه‌ت زۆر له‌ مۆره‌کانی پێشووی ئه‌و رێژیمه‌ لێی ده‌رباز نه‌بوون و‬ ‫سه‌الحییه‌تیان ره‌ت کراوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫بێبه‌شبوونی پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردن له‌ هه‌موو پێوه‌ره‌کانی هه‌ڵبژاردنێکی ئازاد و‬ ‫دێموکراتیک‪ ،‬بێ متمانه‌یی له‌ چاره‌نووسی ده‌نگه‌کان و ئه‌و راستییه‌ که‌ مه‌جلیس و هه‌ر‬ ‫دامه‌زراوێکی هه‌ڵبژێردراو‌‪ ،‬ناتوانن له‌ ئه‌مر و ئیراده‌ی خامه‌نه‌یی و نه‌هاده‌ خۆسه‌پێنه‌کان‬ ‫ده‌رچن‪ ،‬هه‌ر له‌ ئێستاوه‌ ئاسۆی تاریکی هه‌ڵبژاردنی ئه‌مجاره‌شیان ده‌رخستوه‌‪.‬‬ ‫به‌م هۆیانه‌وه‌ هه‌ڵبژاردنی نۆیه‌مین ده‌وره‌ی مه‌جلیسی شووڕای ئیسالمی به‌ خۆشییه‌وه‌‬ ‫له‌گه‌ڵ ته‌حریمی گشتیی هێز و رێکخراوه‌ سیاسییه‌کانی رۆژهه‌اڵتی کوردستان‬ ‫به‌ره‌وڕوو بووه‌‪ .‬له‌ ئاستی ئێرانیش دا‪ ،‬ئه‌م هه‌ڵبژاردنه‌ به‌ شێوه‌یه‌کی به‌رین له‌ الیه‌ن‬ ‫ئۆپۆزیسیۆنی ئه‌م رێژیمه‌ و ره‌وته‌ ریفۆرمخوازه‌کان بایکۆت کراوه‌‪ .‬هه‌ڵوێستی ته‌حریم‬ ‫واڵمێکی راشکاوانه‌ی به‌ جێیه‌ به‌ رێژیمێک که‌ سه‌ره‌ڕای به‌رده‌وامبوون له‌ سه‌ر سه‌رکوت و‬ ‫و ملهوڕی و پێشێلکردن و زه‌وتکردنی مافی نه‌ته‌وه‌کان‪ ،‬کپکردنی ده‌نگی چاالکانی بواری‬ ‫مافی مرۆڤ‪ ،‬په‌ره‌پێدانی دیکتاتۆری و پشتگیریی تیرۆریزم و هه‌وڵی به‌ ده‌ستهێنانی‬ ‫چه‌کی ئه‌تۆمی‪ ،‬ده‌یه‌وێ خه‌ڵک بێنێته‌ سه‌ر سندووقه‌کانی ده‌نگدان‪ .‬خامه‌نه‌یی په‌یتا‬ ‫په‌یتا له‌ “حه‌ماسه‌ی‌ حوزوور” و پێویستیی به‌شداریی هه‌راوی خه‌ڵک له‌ ده‌نگدان دا‬ ‫ده‌دوێ و ده‌یه‌وێ وه‌ک به‌ڵگه‌ی ره‌وایی رێژیمه‌که‌ی له‌ رووبه‌ڕوو بوونه‌وه‌ له‌گه‌ڵ ته‌حریم‬ ‫و گوشاره‌ نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کان دا‪ ،‬که‌لکیان لێوه‌ربگرێ‪ .‬هه‌ربۆیه‌ ده‌سه‌اڵتدارانی ئه‌و رێژیمه‌‪،‬‬ ‫له‌ رێگای په‌ره‌پێدانی ملبه‌مله‌ی نه‌ته‌وه‌یی‪ ،‬ئایینی‪ ،‬تایفه‌یی‪ -‬به‌ گوێره‌ی سروشتی هه‌ر‬ ‫ناوچه‌یه‌ک‪ ، -‬به‌ گه‌رمکردنی رقه‌به‌رایه‌تیی نێوان ته‌یفه‌ جۆراوجۆره‌کانی ئوسوولگه‌راکان‪،‬‬ ‫به‌ به‌ڵێن و هه‌ڕه‌شه‌ و شێوازی دیکه‌‪ ،‬ده‌یانه‌وێ زۆرترین خه‌ڵک له‌ ‪12‬ی ره‌شه‌مه‌دا بێننه‌‬ ‫سه‌ر سندووقه‌کانی ده‌نگدان‪.‬‬ ‫خه‌ڵکی ئازادیخوازی کوردستان!‬ ‫رێژیمی ئێران له‌ نێوخۆی واڵت دا له‌گه‌ڵ زۆرترین ناڕه‌زایه‌تی و بێزاریی خه‌ڵک و ل ‌ه‬ ‫ئاستی نێونه‌ته‌وه‌ییشدا سه‌باره‌ت به‌ پشتگوێخستنی په‌سندکراو و بڕیار و راسپارده‬ ‫نێوده‌وله‌تییه‌کان له‌ بواره‌کانی چاالکیی ئه‌تۆمی‪ ،‬مافی مرۆڤ وپشتیوانی له‌ هێزه‌‬ ‫تیرۆریستی و توندڕه‌وه‌کان‌له‌گه‌ڵ گوشارێکی که‌م وێنه‌ به‌ره‌وڕوویه‌‪ .‬له‌ هه‌لومه‌رجێکی‬ ‫ئه‌وتۆدا‪ ،‬ئێوه‌ که‌ هه‌ر کات بۆتان ره‌خساوه‌‪“ ،‬نا”تان به‌و رێژیمه‌ دیکتاتۆره‌ وتوه‌‪،‬‬ ‫جارێکی دیکه‌ ئه‌م هه‌له‌ی به‌رده‌متان بقۆزنه‌وه ‌و‌ هه‌ڵوێستی نه‌ته‌وه‌یی وخه‌باتگێڕانه‌ی‬ ‫خۆتان به‌رامبه‌ر به‌و رێژیمه‌ دووپات بکه‌نه‌وه‌‪ .‬ئێمه وه‌ک واڵمدانه‌وه‌یه‌ک به‌ په‌یامی‬ ‫یه‌کیه‌تیخوازانه‌ی ئێوه‌ که‌ به‌ حه‌ق هه‌میشه‌ داوای یه‌کیه‌تی و هاوخه‌باتیی هێزه‌‬ ‫سیاسییه‌کانی خۆتان کردوه‌‪ ،‬هه‌ڵوێستی خۆمان و ده‌نگی خۆمان کردوه‌ به‌ یه‌ک‪.‬‬ ‫ئێمه‌ یه‌کده‌نگ و یه‌ک هه‌ڵوێست رووی قسه‌مان ده‌که‌ینه‌وه‌ ئێوه‌ و ئه‌مجاره‌ پێکه‌وه‌‬ ‫داواتان لێده‌که‌ین به‌ ته‌حریمی به‌ناو هه‌ڵبژاردنی ‪12‬ی ره‌شه‌مه‌‪ ،‬هه‌ڵوێستی نه‌ته‌وه‌یی و‬ ‫ئازادیخوازانه‌تان به‌رامبه‌ر به‌و رێژیمه‌‪ ،‬راشکاوانه‌تر له‌ هه‌میشه‌ نیشان بده‌نه‌وه‌‪.‬‬ ‫داوامان له‌سه‌رجه‌م چین و توێژه‌کانی خه‌ڵکی رۆژهه‌اڵتی کوردستان به‌تایبه‌تی‬ ‫رووناکبیران‪ ،‬الوان ‪ ،‬ژنان‪ ،‬چاالکانی سیاسی ‪ ،‬مامۆستایانی ئایینی‪ ،‬خه‌باتگێڕانی‬ ‫کۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی و چاالکانی بواره‌ جۆراوجۆره‌کانی ژیانی کۆمه‌اڵیه‌تی ئه‌وه‌یه‌ له‌‬ ‫ئێستاوه‌ تا رۆژی هه‌ڵبژاردن‪ ،‬له‌ رێگای رایه‌ڵکه‌ کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کانه‌وه‌ و له‌ هه‌ر رێگایه‌ک‬ ‫بۆیان ده‌کرێ‪ ،‬کاری چڕو پڕ له‌سه‌ر هه‌ڵوێستی ته‌حریم بکه‌ن‪ .‬بۆ ئه‌وه‌ی بایکۆتی‬ ‫هه‌ڵبژاردن له‌ کوردستان‪ ،‬باشترین ره‌نگدانه‌وه‌ وده‌نگدانه‌وه‌ی هه‌بێ‪ ،‬داوا ده‌که‌ین‬ ‫رۆژی ‪12‬ی ڕه‌شه‌ممه‌ خه‌ڵک له‌ماڵه‌کانی خۆیان دا بمێننه‌وه‌ تا بنکه‌کانی ده‌نگدان‪،‬‬ ‫شه‌قامه‌کان و شوینه‌ گشتییه‌کان چۆڵ بن و ته‌نیا هێزه‌ سه‌رکوتکه‌ره‌کان و ده‌ست و‬ ‫پێوه‌نده‌کانی کۆماری ئیسالمییان لێ ببینرێ‪ .‬هه‌ر له‌و کاته‌دا‪ ،‬به‌ وشیارییه‌وه‌ جموجۆڵ‬ ‫و کرده‌وه‌ی دام و ده‌زگا و هێزه‌کانی رێژیم بگرنه‌ ژێر چاوه‌دێری‪،‬بۆ ئه‌وه‌ی له‌ به‌رامبه‌ر‬ ‫هه‌ر پیالنگێڕییه‌ک دا بتوانن به‌وه‌خت دژکرده‌وه‌ له‌ خۆتان نیشان بده‌ن‪.‬‬

‫پارتی ئازادیی کوردستان‬ ‫حیزبی دیموکراتی کوردستان‬ ‫سازمانی خه‌باتی کوردستانی ئێران‬ ‫ئاستی سەرتاسەریی‪ .‬لە سااڵنی رابردوو کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬ ‫زۆر شێوەی دیكەی خەباتی مەدەنی‌و ‪1390/12/1‬‬ ‫جەماوەری تاقیكراوەتەوە‌و لە یەك شێوە ‪2012/2/20‬‬ ‫لە خەباتی مێژوویی گەیاندویەتە ئاستی‬ ‫دەیان شێوەی دیكە لەخەباتی مەدەنی‌و‬ ‫چاالكانی‬ ‫رۆشنبیران‪،‬‬ ‫جەماوەریی‪.‬‬ ‫مەدەنی بوارە جۆراوجۆرەكان‪ ،‬سونەتێكی‬ ‫نوێیان لە خەباتی ئەمڕۆیی پەرەپێداوە‪.‬‬ ‫ئاستی خوێندەواری‪ ،‬وریایی جەماوەریی‪،‬‬ ‫هاتنە مەیدانی ژنان لە ئاستێكی بەرین‌و‬ ‫بەرەبەكانێ لەگەڵ دواكەوتوویی ئایینی‪،‬‬ ‫گۆڕانی گەورەی لە سترۆكتۆری كۆمەڵگای پاش باڵوکردنەوەی راگەیاندنی هاوبەشی‬ ‫كوردستاندا پێكهێناوە‪ .‬كۆمەڵە خۆی وەك هەرچوار حیزبی رۆژهەاڵتی سەبارەت‬ ‫هەڵبژاردنەکانی‬ ‫بایکۆتکردنی‬ ‫بەشێك لەم رەوتە نوێیە پێناسە دەكات‌و بە‬ ‫هەموو ئیمكانات‌و تواناییەكانی هۆی بۆ گەشە مەجلیسی شۆرای ئیسالمی‪ ،‬رۆژی‌‬ ‫پێدان بە خەباتی جەماوەریی‌و دابینكردنی سێشه‌مه‌(‪ )2012\2\28‬هه‌ر چوار‬ ‫دەسەاڵتێكی گەلیی تەرخانكردووە‪.‬‬ ‫كوردستان‬ ‫رۆژهه‌اڵتی‌‬ ‫حیزبه‌كه‌ی‌‬ ‫لە كۆتایی باسەكان‪ ،‬هاوڕێ رەزا كەعبی كۆمه‌ڵه‌ی‌ زه‌حمه‌تكێشانی کوردستان‪،‬‬ ‫بانگهێشتی دادگای ئێستیناف‌و ناوەندی حیزبی دیموکراتی کوردستان‪ ،‬سازمانی‌‬ ‫زانیاری نۆروێژی كرد بۆ سەردانی خه‌باتی کوردستانی ئێران‌و پارتی‬ ‫ناوەندەكانی كۆمەڵە لە كوردستان كە ئەم ئازادی کوردستان له‌ شاری‌ سلێمانی‬ ‫داواكاریە بە گەرمی پێشوازی لێكرا‪.‬‬ ‫كۆنگره‌یه‌كی رۆژنامه‌وانییان سازدا كه‌‬

‫کۆنگرەیەکی رۆژنامەنوسی بۆ‬ ‫چوارحیزبی رۆژهەاڵتی بەڕێوەچوو‬ ‫تێیدا هه‌ریه‌ك له‌ جه‌لیل ئازادیخواز له‌‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ی‌ زه‌حمه‌تكێشان‪ ،‬كه‌مال كه‌ریم ‌‬ ‫ی‬ ‫له‌ حدك‪ ،‬شه‌مال پیران له‌ پاك‌و بیهروز‬ ‫ئه‌رده‌الن له‌ سازمانی‌ خه‌بات وه‌اڵمی‬ ‫رۆژنامه‌نوسانیان دایه‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌كۆنگره‌ رۆژنامه‌وانیه‌كه‌ به‌شێكی به‌رچاو‬ ‫له‌ میدیاكانی باشوری كوردستان‌و كه‌ناڵه‌‬ ‫بیانییه‌كانی تێیدا به‌شداربوون كه‌ چه‌ندین‬ ‫پرسیاریان سه‌باره‌ت به‌ هه‌ڵبژاردنه‌كانی‬ ‫ئێران ئاراسته‌ی نوێنه‌ر هه‌رچوار حیزب‬ ‫كرد كه‌ وه‌اڵمدرانه‌وه‌‪.‬‬

‫کۆمەڵگا‬

‫ژمار‌ه (‪ )٥8‬ساڵی پێنجەم‪201٢/3/6 ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫تێکۆشانی ئافرەتان بۆ هاوسەنگی تەرازووی ژیان‬

‫مەهاباد قەرەداغی‬ ‫هەندێ لە تیۆری‌و ئەزموونەکانی‬ ‫حەقیقەتەیان‬ ‫ئەم‬ ‫دەروونناسی‪،‬‬ ‫سەلماندووە کە هەردووکیان نائاسایین‪،‬‬ ‫هەم چەوسێنەر‌و هەمیش چەوساوە‪.‬‬ ‫لە خێزان‌و لە کۆمەڵکەشدادۆخی دەروونیی‬ ‫هەردووکیان ناجێگیرە‪ ،‬هەم ئەو کەسەی‬ ‫توندوتیژی دەنوێنێت‪ ،‬هەمیش ئەو کەسەی‬ ‫ڕووبەڕووی توندوتیژی دەکرێتەوە‪.‬‬ ‫جیهان بە نادادپەروەریی جۆراوجۆر‬ ‫کە‬ ‫بەڵگەنەویستە‬ ‫بارگاوییە‪.‬‬ ‫نادادپەروەری ستەمە‌و بەرهەمهێنەری‬ ‫ڕاستەقینەی زەبروزەنگیشە‪ .‬زەبرەکان‬ ‫سازکەری کێشەکانن‪ .‬ئەوە کێشەکانن‬ ‫وا دەکەن مرۆڤەکان لە هاوکێشەکان تێ‬ ‫نەگەن‪.‬‬ ‫تێنەگەییشتنیش لە هاوکێشەکان دەبنە‬ ‫سۆنگەی ڕەچاونەکردنی السەنگییەکان‌و‬ ‫لە ئاکامیشدا نەزانین‌و نەتوانینی‬ ‫هاوسەنگکردنەوەی هاوکێشەکان‪.‬‬ ‫گەردوون بە کۆمەڵێک یاسای سرووشتی‬ ‫بەڕێوە دەچێت کە یاساگەلێکن لەسەر‬ ‫بنچینەی دادپەروەری‌و هاوسەنگی‬ ‫بنیاتنراون‪ .‬مەرجی بنچینەیی ئاسوودەیی‬ ‫لەم گەردوونەدا بۆ هەموو تاکێک‌و بۆ‬ ‫هەموو کۆمەڵگەیەک‪:‬‬ ‫یەکەم‪ :‬ناسینی ئەو یاسایانەیە کە‬ ‫گەردوون‌و بوونەوەرەکانی نێو گەردوون‬ ‫بە ڕێوە دەبات‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬زانیاری دەربارەی پێوەندیی نێوان‬ ‫ئەو یاسایانە‌و هاوکێشەکانی نێوانیانە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی لە ژیانی رۆژانەدا پەیرەوی بکرێن‪.‬‬

‫ئەو هۆکارەی‬ ‫رۆژی ‪٨‬ی مارسی‬ ‫دروست کردووە‪،‬‬ ‫هەبوونی کێشەیەکی‬ ‫جیهانییە کە بە تەواوی‬ ‫مرۆڤایەتییەوە‬ ‫پەیوەستە‬ ‫سێیەم‪ :‬ڕێگەنەدان بە السەنگیی نێوان‬ ‫ئەو هاوکێشانەیە‪ ،‬چۆنکە السەنگییان‬ ‫کارەسات‌و رووداوگەلێکی لێدەکەوێتەوە‬ ‫کە دەروون‌و گەردوون دەشێوێنن‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬زانیاریی تەواو دەربارەی‬ ‫هاوسەنگکردنەوەی ئەو هاوکێشانە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫بە هەر هۆیەکەوە پێوەندییان تێک چوو‪،‬‬ ‫یان السەنگ بوون‪.‬‬ ‫یاسایەکی سەرەکیی گەردوون ئەو‬ ‫حەقیقەتەیە کە زۆربەمان لێی بێئاگاین‪،‬‬ ‫یان ئەگەر لێیشی بەئاگا بین فەرامۆشمان‬ ‫کردووە‪ ،‬ئەویش ئەو ڕاستییەیە کە‬ ‫گەردوون بە هەموو پێکهاتەکانی ناویەوە‪،‬‬ ‫بە ئێمەی مرۆڤیشەوە بریتییە لە وزە‌و‬ ‫هەموویشیان بە یەکەوە پابەند‌و پێوەستن‪.‬‬ ‫پێکهاتەی جەستەمان‪ ،‬ژن بین یان پیاو‪،‬‬ ‫‪%٩٨‬ـی وزەیە‪ .‬ئەم وزانە لەگەڵ وزەکانی‬ ‫تری نێو گەردووندا کارلێک دەکەن‌و‬ ‫بارگاویمان دەکەن‌و ئەو بارگانەن کە‬ ‫دەروونمان دروست دەکەن‪ .‬بەڵێ لە نێو‬ ‫مرۆڤدا دەستگەیەکی زۆر هەستیار‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نادیار هەیە‪ ،‬ئەویش ئەو دەروونەیە کە‬ ‫کارلیکی پەیوەندییەکانی نێوان مرۆڤ‌و‬ ‫خۆی‪ ،‬مرۆڤ‌و هاومرۆڤەکانی تر‌و مرۆڤ‌و‬

‫دیاردەکانی نێو ژینگەکەی دەوروبەری‌و‬ ‫ژینگەی تەواوی گەردوون‪ ،‬بارگاوی‬ ‫دەکەن‪.‬‬ ‫کە سەرپێیی بڕوانینە دیاردەی توندوتیژی‬ ‫لە جیهاندا‪ ،‬سەرەداوە گرنگەکانمان لێ‬ ‫ون دەبن‪ ،‬وەلێ کە بە چاوی ناوەکیمان‬ ‫لەم دیاردەیە‌و هاوشێوەکانی ورد ببینەوە‌و‬ ‫بە لۆژێکی عەقڵی ناوەکیمان کێشەکان‬ ‫هاوسەنگکردنەوەی‬ ‫هەڵسەنگێنین‪،‬‬ ‫هاوکێشەکان‪ ،‬ساناتر دەبنەوە‪.‬‬ ‫توندوتیژی وزەیەکی کوشندەیە‌و تەواو‬ ‫وەک شێرپەنجە وایە‪ ،‬مەخابن ئەم‬ ‫شێرپەنجەیە لە ڕووبەری جەستەی مرۆڤی‬ ‫نەداوە‪ ،‬بەڵکە لە بیری مرۆڤدا دروست‬ ‫بووە‌و لە کرۆکی عەقڵی ناوەکیی مرۆڤدا‬ ‫ڕەگی خۆی توند داکوتاوە‌و لە دەستگەی‬ ‫دەروونیشیدا ڕۆژانە گەشە دەکات‌و لە‬ ‫ڕەفتار‌و گفتاریدا دەنگ‌و ڕەنگ دەداتەوە‪.‬‬ ‫بێهودەیە بە بێ تێگەییشتن لە یاسای‬ ‫وزەی گەردوون‌و پێوەندییان بە دەستگەی‬ ‫دەروونمانەوە‪ ،‬چارەی بنەڕەتیی هیچ‬ ‫کێشەیەک بدۆزینەوە‪ .‬چارەی هەر‬ ‫کێشەیەک‪ ،‬جا سیاسی بێت‪ ،‬یان‬ ‫کۆمەاڵیەتی‪ ،‬یانیش کولتووری‪ ،‬ئەگەر‬ ‫لەسەر بنەمای ئەو هاوسەنگییە نەبێت‪،‬‬ ‫چارەیەکی کاتییە‌و لێرە‌و لەوێ‪ ،‬سبەی‬ ‫یان درەنگتر سەر هەڵدەداتەوە‪.‬‬ ‫هەشتی مارسی هەموو ساڵێک لە تەواوی‬ ‫جیهاندا یادی تێکۆشانی ئافرەتان‬ ‫دەکرێتەوە‪ .‬ئەو هۆکارەی ئەم رۆژە‬ ‫جیهانییەی دروست کردووە‪ ،‬هەبوونی‬ ‫کێشەیەکی جیهانییە کە بە تەواوی‬ ‫مرۆڤایەتییەوە پەیوەستە‪ .‬ئەو کێشەیە‬ ‫لە ئەنجامی تێکچوونی هاوسەنگی‬ ‫وزەکان‌و السەنگبوونەوەی تەرازووی‬ ‫گەردوونەوە دروست بووە‪ ،‬بۆیە تەنها‬ ‫هاوسەنگکردنەوە دەتوانێ چارەی بکات‪.‬‬ ‫لە غیابی دادپەروەریدا هاوسەنگی دەبێتە‬ ‫مەحاڵ‪ ،‬بۆیە کارکردن بۆ دادپەروەری‬ ‫دەبێتە ئامانجی ئەو تێکۆشانەی کە‬ ‫پیویستە پیاوان پێش ژنان بیانەوێت‪،‬‬ ‫ئەگەر خوازیاری بەختەوەرین‪.‬‬ ‫السەنگی ئەو تەرازووە تۆوی ئەو‬ ‫نابەختەوەرییەیە کە هەردوو تووخمەکەی‬

‫مرۆڤ‪ ،‬واتە نێر‌و مێ پێوەی دەناڵێنن‪،‬‬ ‫چونکە سروشتی پەیوەندییەکان وایە‌و‬ ‫لە رەهەندێکی گەردوونیدا هێزێکی بااڵ‬ ‫ئاوای داناوە کە پێویستە یەکسان بن تا‬ ‫هاوسەنگی خێزان‌و کۆمەڵگە‌و گەردوون‬ ‫رابگرن‪.‬‬ ‫ئەگەر هۆشیار بین بە یاساکانی‬ ‫گەردوون‪،‬حەقیقەتی ئەم دیاردەمان لە‬ ‫بچوکترین جوڵە‌و پەیوەنییەکانی ژیانی‬ ‫رۆژانەدا بۆ دەردەکەوێت‪ .‬دەبینین پیاو‌و‬ ‫ژن‪ ،‬دوو بوونەوەرن نە بێ یەکتری‬ ‫هەڵدەکەن‪ ،‬نە پێکەوەیش ئاسوودەن‪.‬‬ ‫هۆکارەکەیشی ئەوەیە کە هەزاران‬ ‫ساڵە یاسایەکی بنچینەیی گەردوون کە‬ ‫هاوسەنگیی نێوان ئەم دوو توخمەیە‪،‬‬ ‫پێشێل دەکرێت‪ .‬مرۆڤ بە هەردوو‬ ‫توخمەکەیەوە‪ ،‬ژنیش‌و پیاویش‪ ،‬ناتوانن‬ ‫ئاسوودە بن تا السەنگی ئەو هاوکێشەیە‬ ‫بەردەوام بێت‌و تا ڕۆڵی چەوساوە‌و‬ ‫چەوسێنەر نوماییش بکرێت‌و ببنە‬ ‫دەمامک‌و ڕووی ڕاستەقینە‌و مرۆڤانەی‬ ‫ژن‌و پیاو بشارنەوە‪.‬‬ ‫ئەی چارە چییە؟ هاوسەنگی چۆن‬ ‫بگەڕێنینەوە بۆ پەیوەندییەکانمان؟!‬

‫خەباتی ئافرەتان لە‬ ‫کوردستاندا پێویستە بۆ‬ ‫هاوسەنگی بێت‪ ،‬بۆ ئەم‬ ‫هاوسەنگییە هەر دەبێ‬ ‫پیاوان هاوخەباتی بن‬

‫‪5‬‬

‫یەکەم‌و دوا هەنگاو چارەسەری عە‌قڵییە‪،‬‬ ‫واتە گۆرینی بیرکردنەوەمان‪.‬‬ ‫ئەو عەقڵەی کە بەرهەمهێنەری بیرە‬ ‫پیویستی بە گۆڕانە‪ .‬بیرکردنەوە‬ ‫لە هەموو سەرکەوتنەکان‌و لە‬ ‫هەموو شکستەکانیش بەرپرسیارە‪.‬‬ ‫ئاڕاستەکاری مرۆڤە بەرەو چاکەخوازی‌و‬ ‫دادپەروەری‪ ،‬یان بەرەو خراپەخوازی‌و‬ ‫نێوان‬ ‫نایەکسانیی‬ ‫نادادگەری‪.‬‬ ‫توخمەکان‪ ،‬ڕەگەزەکان‪ ،‬چین‌و توێژە‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکان‪ ،‬کە ئایدۆلۆژی‌و باوەڕە‬ ‫جیاوازەکان پاڵپشتییان لێ کردووە‪،‬‬ ‫بوونەتە هۆی دروستبوونی وزەیەکی‬ ‫خراپ کە مرۆڤ ئاراستەی خراپکاری‬ ‫دەکەن‪.‬‬ ‫لە کوردستاندا السەنگی تەرازووەکە‬ ‫بە جۆرێکە کە سەنگ دێنێتە دەنگ‪.‬‬ ‫پەیوەندی نێوان نێر‌و مێ وای لێهاتووە‬ ‫بووەتەپەیوەندی نێوان بەهێز‌و بێهێز‪.‬‬ ‫ناهاوسەنگی هێز بووەتە هۆی ئەوەی‬ ‫کە تیۆرییەکەی دارعۆن سەبارەت بە‬ ‫بنەچەی جۆرەکان کە دەڵێت»مانەوە بۆ‬ ‫بەهێزەکانە» پەیڕەوی بکرێت‪ .‬پەروەردە‬ ‫لە خێزان‌و لە قوتابخانە زانکۆکاندا دا‬ ‫رۆڵی کاریگەر دەبینن لە بێهێزکردنی‬ ‫ئافرەتدا‌و هیزێکی ساختە‌و ناسروشتیش‬ ‫دامودەزگا‬ ‫پیاوان‪.‬‬ ‫دەبەخشنە‬ ‫سیاسی‌و کۆمەاڵیەتی‌و فەرهەنگی‌و‬ ‫یاسایی‌و ئایینییەکانیش کاریان بۆ‬ ‫هاوسەنگکردنەوەی تەرازووی السەنگی‬ ‫ژیان لەم واڵتە لە ئاستی پیویستدا‪،‬‬ ‫نەکردووە‪ .‬مەخابن دەبینین تووندوتیژی‬ ‫پەرەی سەندووە‌و هەڵوەشاندنەوەی‬ ‫خێزان زۆر بووە‌و خۆشەویستی مرۆڤانە‬ ‫بەرەو نەمان دەچێ‪.‬‬ ‫خەباتی ئافرەتان لە کوردستاندا‬ ‫پێویستە بۆ هاوسەنگی بێت‪ .‬بۆ ئەم‬ ‫هاوسەنگییە هەر دەبێ پیاوان هاوخەباتی‬ ‫بن‪ .‬رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی‪،‬‬ ‫هاوشانی دەزگاکانی تری نێو کۆمەڵگە‬ ‫پێویستە هاوسەنگکردنەوە بکەنە ئامانج‬ ‫ئەگەر ئەنجامی خوازراو مەبەست بێت‪.‬‬ ‫بیرمان نەچێت تەنها دادپەروەری‬ ‫بەرهەمهێنەری هاوسەنگییە‪.‬‬

‫دەورو ده‌سکه‌وتەکانی ژنان ل ‌ه ماوه‌ی ‪8‬ی مارسی ساڵی رابردووەوە تا به‌ هه‌نووکه‌‬

‫حەبیبە عەبدواڵیی‬ ‫رۆژی جیهانیی ژن له‌ زۆرێک ل ‌ه واڵتانی‬ ‫جیهان‌و ل ‌ه ‪8‬ی مارسدا به‌ڕێو‌ه ده‌چێ‪.‬‬ ‫ل ‌ه ‪8‬ی مارسی ساڵی ‪1857‬ی زایینی‪،‬‬ ‫ژنانی کرێکاری کارخانه‌کانی رستن‌و‬ ‫چنینی نیویۆرک‪ ،‬رژان ‌ه سه‌ر شه‌قامه‌کان‌و‬ ‫خوازیاری زیادکردنی مووچه‌‪ ،‬که‌م‬ ‫کردنه‌وه‌ی کاتژمێری کارو باشترکردنی‬ ‫بارودۆخی ناله‌باریان له‌ شوێنی‬ ‫کاره‌کانیان بوون‪.‬‬ ‫ئه‌م خۆپێشاندان ‌ه تێکهه‌ڵچوونی توندی‬ ‫نێوان خۆپیشانده‌ران‌و پۆلیسی ئه‌م‬ ‫واڵته‌ی لێکه‌وته‌وه‌‪ .‬له‌ دووتویی ئه‌م‬ ‫بابه‌ته‌دا ده‌مانهه‌وێ ئاوڕێکی هه‌رچه‌ند‬ ‫کورت ب ‌ه سه‌ر ده‌سکه‌وته‌کانی ژنان ل ‌ه‬ ‫ماوه‌ی ‪8‬ی مارسی ساڵی رابردوو تا‬ ‫‪8‬ی مارسی ئه‌مساڵ بده‌ینه‌وه‌‪ .‬ژنان‬ ‫له‌و ماوەیەدا رۆڵی گرینگ‌و سه‌ره‌کییان‬ ‫ل ‌ه راپه‌ڕینه‌ کۆمه‌الیه‌تی‌و سیاسیه‌کان‬ ‫له‌ جیهاندا گێڕاوه‌‪ .‬ژنان به‌ رێکخستن‪،‬‬ ‫وێبالگ نووسین‌و مانگرتن توانیان ره‌وتی‬

‫رووداوه‌کانی جیهان له‌و ماوه‌دا تا راده‌یه‌ک‬ ‫ب ‌ه پێێ خواست‌و ویسته‌کانیان بگۆڕن‌و‬ ‫سه‌نگ‌و پێگه‌ی خۆیان له‌ ڕاپه‌ڕینه‌کانی‬ ‫جیهاندا نیشان بده‌ن‪.‬‬ ‫لێره‌دا ده‌توانین ئاماژه‌ به‌ به‌شداری‬ ‫به‌رچاوی ژنان له‌ خۆپیشاندانی‬ ‫پێته‌خته‌کانی باکووری ئه‌فریقاو نیمچ ‌ه‬ ‫دوورگه‌ی عه‌ره‌ب بکەین‪ .‬ژنان رۆلێ‬ ‫سه‌ره‌کییان ل ‌ه رێکخستن‌و به‌شداری‬ ‫کردن له‌ خۆپیشاندانه‌کانی ئه‌م ناوچانه‌دا‬ ‫هه‌بووه‌‪ .‬له‌و ماوه‌یەدا له‌ واڵتی یه‌مه‌ن‬ ‫بۆ یه‌که‌م جار بااڵنسی ژنان له‌ کابینه‌ی‬ ‫وه‌زیران چوو‌ه سه‌رو ‪ 3‬وه‌زیری ژن توانیان‬ ‫بچن ‌ه نێو کابینه‌ی ده‌وڵه‌ته‌وه‌‪ ،‬له‌وان ‌ه‬ ‫(الزراق حه‌د) ئه‌ندامی حیزبی کۆنگره‌ی‬ ‫خه‌ڵکی ده‌سه‌اڵتدار له‌م واڵت ‌ه بۆ پۆستی‬ ‫وه‌زیری کاروباری کۆمه‌اڵیه‌تی‪ ،‬حووری ‌ه‬ ‫مه‌شهوور له‌ هێز‌ه شۆڕشگێره‌کان‌و ل ‌ه‬ ‫به‌ره‌ی نه‌یارانی رژێمی ساڵەح‪ ،‬وه‌ک‬ ‫وه‌زیری مافی مرۆڤ‌و جوهره‌ حه‌موود ک ‌ه‬ ‫پێشتر سکرتێری حیزبی سوسیالیستی‬ ‫دژبه‌ری ساڵەح بوو‪ ،‬بۆ پۆستی وه‌زیری‬ ‫راوێژکار ده‌نگیان بۆ خۆیان ده‌سته‌به‌ر‬ ‫کرد‪ .‬له‌و ماوه‌دا پاشای عه‌ره‌بستان‬ ‫رایگه‌یاند‪ ،‬ژنانی ئه‌م واڵت ‌ه له‌ ساڵی‬ ‫‪ 2015‬ەوە مافی هه‌ڵبژێران‌و خۆپااڵوتنیان‬ ‫هه‌یه‌‪ .‬له‌م نێوه‌دا ده‌بێ ئاماژه‌ به‌ به‌هاری‬ ‫عه‌ره‌بی‌و به‌شداری به‌رینی ژنان له‌و‬ ‫خۆپێشاندان‌و ناڕه‌زایه‌تیان ‌ه بکه‌ین‪.‬‬ ‫ژنانی واڵتانی عه‌ره‌ب بۆ ده‌سته‌به‌ریی‬ ‫ده‌سه‌اڵت ‌ه‬ ‫رووخانی‬ ‫دیموکراسی‌و‬ ‫دیکتاتۆره‌کانی واڵتانی عه‌ره‌ب ل ‌ه شۆڕش‌و‬ ‫گۆڕه‌پانی به‌رخۆدانە جۆراوجۆرەکاند‌ا‬

‫ئاماده‌ بوون‌و وه‌ک بزووتنه‌وه‌یه‌کی به‌هێزو‬ ‫به‌ بڕشت خۆیان ده‌رخست‪ ،‬به‌اڵم له‌گه‌ڵ‬ ‫سه‌رکه‌وتنی بزووتنه‌وه‌ی دیموکراسیخوازی‬ ‫به‌ سه‌ر دیکتاتۆریدا ژنان به‌ره‌وڕووی‬ ‫خه‌باتێکی‌تر بوونه‌وه‌و ناچار کران وزه‌و‬ ‫توانایه‌کی زیاتر بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌و‌ه‬ ‫له‌گه‌ڵ ئه‌و ده‌سه‌اڵتان ‌ه ب ‌ه کاربێنن‬ ‫که‌ دروشمی دیموکراسی بۆ رووخانی‬ ‫دیکتاتۆریی هه‌ڵگرتبوو‪ .‬وه‌ک هه‌موو‬ ‫ی‬ ‫ئه‌زموونه‌کانی شۆڕشە جۆراوجۆرەکان ‌‬ ‫جیهان‪ ،‬به‌ داخه‌و‌ه پاش به‌ ئاکام‬ ‫گه‌یشتنی بزووتنه‌وه‌ی ناره‌زایه‌تیی ل ‌ه‬ ‫دژی دیکتاتۆری‌و دامه‌زرانی ده‌سه‌اڵتی‬ ‫تازه‌‪ ،‬به‌اڵم دیسان ژنان ناچار کران‬ ‫بۆ ده‌سته‌به‌ریی خه‌باتیان له‌گه‌ڵ ئه‌و‬ ‫ده‌سه‌اڵته‌ نوێیانه‌ش به‌ربه‌ره‌کانێ بکه‌ن‪،‬‬ ‫که‌ ل ‌ه هه‌وڵی پێشێلکردنی مافه‌کانیاندایه‌‪.‬‬ ‫له‌و ماوه‌دا سێ ژنی رچه‌شکێن خه‌اڵتی‬ ‫ئاشتیی نۆبێلیان بۆ خۆیان تۆمار کرد‪.‬‬ ‫دوو ژنی لیبریایی ب ‌ه ناوه‌کانی ئالێن‬ ‫جانسۆن سیرلیف یه‌که‌م سه‌رکۆماری ژنی‬ ‫ئەفریقاو لیما گبووی ک ‌ه هه‌ر دووکیان‬ ‫چاالکی مافی مرۆڤ بوون‪.‬‬ ‫کومیته‌ی خه‌اڵتی نۆبێل له‌ کاتی دانی‬ ‫خه‌اڵتی ئه‌م ژن ‌ه رچەشکێنانه‌دا رایگه‌یاند‪،‬‬ ‫ئه‌م خه‌اڵته‌ به هۆی ڕۆڵی گرنگیان ل ‌ه‬ ‫کۆتایی هێنان ب ‌ه شه‌ڕی ناوخۆیی ‪13‬‬ ‫ساڵ ‌ه له‌ لیبریاو هه‌روه‌ها هه‌وڵ‌و ماندوو‬ ‫بوونی زۆریان بۆ هێنان ‌ه ئارای ئاشتی‌و‬ ‫ئارامی‌و چاالکیان له‌ په‌یوه‌ندیی له‌گه‌ڵ‬ ‫مافی ژنان به‌م که‌سانه‌ به‌خشرا‪ .‬له‌و‬ ‫ماوه‌دا به‌ په‌یوه‌ست بوونی دیلما روسپفی‬ ‫برزیلی ب ‌ه باشگای رێبه‌رانی سیاسی‬

‫جیهان‪ ،‬رێژه‌ی ژنانی سه‌رکۆمار ل ‌ه‬ ‫ئاستی جیهان ل ‌ه ساڵی ‪ 2011‬گه‌یشته‌ ‪10‬‬ ‫که‌س‪ .‬هه‌نووکه‌ پۆستی سه‌رۆک کۆماریی‬ ‫واڵتانی کاستاریکا‪ ،‬ئیرله‌ند‪ ،‬لیتوانی ‪،‬‬ ‫سویس ‪ ،‬هیند ‪ ،‬قرقیزستان‪ ،‬لیبریا‪،‬‬ ‫برزیل‪ ،‬ئارژانتین‌و فەنالند ب ‌ه ده‌ست‬ ‫ژنانه‌وه‌یه‌‪ .‬هه‌ڵبژێرانی دیلما روسۆفی‬ ‫سوسیال دیموکرات بۆ پۆستی سه‌رۆک‬ ‫کۆماری برزیل ک ‌ه وه‌ک گرینگترین واڵتی‬ ‫ئه‌مریکای التین به‌ ئه‌ژمار دێ‪ ،‬رووداوێکی‬ ‫گرینگ‌و به‌رچاو بۆ ژنانی جیهان دێت ‌ه‬ ‫ئه‌ژمار‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها روسۆف یه‌که‌م ژن له‌ مێژووی‬ ‫رێکخراوی نه‌ته‌وه‌ یه‌کگرتووه‌کانه‌ ک ‌ه‬ ‫ل ‌ه ‪21‬ی سێپتامبری ‪ 2011‬کۆبوونه‌وه‌ی‬ ‫گشتیی رێکخراوی نه‌ته‌وه‌ یه‌کگرتووه‌کانی‬ ‫کرده‌وه‌‪ .‬ناوبراو له وتارەکەیدا وتی‪ :‬ئه‌م‬ ‫سه‌ده‌ سه‌ده‌ی ژنانی جیهانه‌‪ .‬ناوبراو‬ ‫که‌سایه‌تی‌یه‌کی چه‌په‌ ک ‌ه خه‌ڵکی‬ ‫برزیل نازناوی خاتوونی ئاسنینیان پێ‬ ‫به‌خشیوه‌‪ .‬ل ‌ه مانگی مارسی ‪ 2011‬بۆ‬ ‫یه‌که‌م جار له‌ مێژووی واڵتی مالی ژنێک‬ ‫بۆ پۆستی سه‌رۆک وه‌زیران هه‌ڵبژێردرا‪.‬‬ ‫هه‌ر له‌ ئوتی ئه‌م ساڵه‌دا خاتوو شیناواترا‬ ‫وه‌ک سه‌رۆک وه‌زیری تایله‌ند ده‌ست‬ ‫نیشان کرا‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها له‌ واڵتی پاکستان حه‌نا ره‌بانی‬ ‫که‌هری وه‌ک وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌م‬ ‫واڵته‌ هه‌ڵبژێردرا‪ .‬هه‌روه‌ها له‌و ماوه‌دا‬ ‫گۆڤاری فۆربس‪ ،‬ئانگێال مێرکێلی وه‌ک‬ ‫به‌ هێزترین ژنی جیهان له‌ ساڵی ‪2011‬‬ ‫ناساند‪ .‬هه‌روه‌ها هێالری کلینتۆن وه‌زیری‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریکاو دیلما روسۆف سه‌رۆک‬

‫وه‌زیرانی برزیل پله‌ی دووهه‌م‌و سێهه‌میان‬ ‫له‌م رێزبه‌ندی‌یه‌دا بۆ خۆیان تۆمار کرد‪.‬‬ ‫ماریا به‌شیر دادستانی ویالیه‌تی هه‌رات‬ ‫لە‌و ماوه‌یەدا له‌الیان گۆڤاری ئه‌مریکایی‬ ‫فاربن پالیسیەوە ل ‌ه پێڕستی سه‌د‬ ‫بیرمه‌ندی هه‌ڵکه‌وتووی جیهاندا جێی‬ ‫گرت‪ .‬ناوبراو یەکەم ژنی ئەفغانییە‬ ‫کە وه‌ک سه‌رۆکی دادستانی ویالیه‌تیی‬ ‫دانراوو پێشتریش لە ساڵی ‪ 2010‬یەکێک‬ ‫لە ‪ 10‬ژنێک بووە کە خەاڵتی تایبەتی‬ ‫ژنی ئازا‪ ،‬لە الیەن وەزارتی دەرەوەی‬ ‫ئەمریکای پێ بەخشراوە‪ .‬به‌شیر دوای‬ ‫لەناوچوونی تاڵیبان‌و لە ساڵی ‪ 2006‬ئەم‬ ‫پۆستەی وەرگرت‪.‬‬ ‫بە پێی گۆڤاری فاربن پالیسی‪ ،‬ماریا‬ ‫بەشیر لە ساڵی ‪ ،2010‬توانی ‪ 87‬دۆسیەی‬ ‫توندوتیژیی دژی ژنان‌و هاوسەرگیری‬ ‫کچان لە تەمەنی کەمدا بخاتە پرۆسەی‬ ‫پێڕاگەیشتن‌و جێ‌بەجێ کردن‪ .‬ئه‌م ‌ه‬ ‫به‌شێکی بچووک له‌ ده‌سکه‌وته‌کانی‬ ‫ژنانی جیهان ل ‌ه ماوەی ‪8‬ی مارسی‬ ‫ساڵی رابردووەوە تا ‪8‬ی مارسی ئه‌مساڵ‬ ‫بوو‪ .‬به‌و هیوایه‌ی رۆژێک دابێ مرۆڤ‬ ‫ته‌وه‌ری ل ‌ه کۆمه‌ڵگادا حاکم بێ‌و ئیتر‬ ‫‪8‬ی مارس وه‌ک رۆژی ژن یادی لێ‬ ‫نه‌کرێته‌وه‌‪ ،‬به‌ڵکوو وه‌ک رۆژی شۆڕشی‬ ‫ژنانی ڕچه‌شکێن بۆ وه‌ده‌ست هێنانی‬ ‫مافه‌ پێخوست کراوه‌کانیان رێزی لێ‬ ‫بگیرێ‌و ئه‌و شۆڕشه‌ ببێت ‌ه ئه‌زموونێکی‬ ‫گرینگ تاکوو ژنان به‌و ئاکامه‌ بگه‌ن ک ‌ه‬ ‫به‌ هه‌وڵ‌و هیمه‌تیان ده‌توانن چۆک ب ‌ه‬ ‫زۆرداری دابده‌ن‌و ل ‌ه ره‌وتی رووداوه‌کانی‬ ‫مێژوودا ڕۆڵی ئه‌کتیڤ‌و کارامه‌ بگێڕن‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )٥8‬ساڵی پێنجەم‪201٢/3/6 ،‬‬

‫جیهان‬ ‫تایبەت‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫ئێران له‌ رێگه‌ی‬ ‫عێراقه‌وه‌ یارمه‌تی‬ ‫به‌شار ئه‌سه‌د‬ ‫ده‌كات‬ ‫یه‌كێك له‌ ئه‌ندامانی لیستی ئه‌لعێراقیه‌‬ ‫له‌ په‌رله‌مانی عێراق ئاشكرای ده‌كات‬ ‫كه‌ كۆماری ئیسالمی ئێران سه‌ره‌ڕای‬ ‫ده‌ستوه‌ردان له‌ كاروباری عێراق له‌ رێگه‌ی‬ ‫حكومه‌تی نوری مالیكییه‌وه‌ یارمه‌تی‬ ‫به‌شار ئه‌سه‌د سه‌رۆك كۆماری سوریا‬ ‫ده‌دات بۆ سه‌ركه‌وتی خه‌ڵكی راپه‌ڕیوی‬ ‫ئه‌و واڵته‌‪.‬‬ ‫ئه‌حمه‌د ئه‌لوانی‪ ،‬ئه‌ندامی لیستی عێراقییه‌‬ ‫له‌ ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق له‌‬ ‫چاوپێكه‌تنێكدا له‌گه‌ڵ ماڵپه‌ری دۆیچه‌وله‌‪،‬‬ ‫رژیمی ئێران‌و شیعه‌كان به‌ به‌رپرسی‬ ‫قه‌یرانی ئێستای عێراق ناولێده‌بات‌و‬ ‫حكومه‌تی نوری مالیكی سه‌رۆك وه‌زیرانی‬ ‫عێراق‪ ،‬كه‌ سه‌ر به‌ ئێرانه‌‪ ،‬به‌وه‌ تۆمه‌تبار‬ ‫ده‌كات به‌ ناردنی چه‌كدار‌و پاره‌ بۆ سوریا‪،‬‬ ‫له‌سه‌ركوتی نه‌یارانی یارمه‌تی رژیمه‌كه‌ی‬ ‫ئه‌سه‌د ده‌كات‪.‬‬ ‫ئه‌لوانی سه‌باره‌ت به‌ پێشێلكردنی مافه‌ی‬ ‫سوننه‌ له‌عێراق ده‌ڵێت‪ :‬له‌كاتی هێرشی‬ ‫سه‌ربازی ئه‌مریكا بۆ سه‌ر عێراق له‌‬ ‫ساڵی ‪ 2003‬تا ئێستا مافی سوننه‌ی‬ ‫عێراق له‌الیه‌ن شیعه‌كانه‌وه‌ كه‌ تارانیش‬ ‫تێیدا به‌شداره‌ به‌رده‌وام پێشێل ده‌كرێت‪.‬‬ ‫ناوبراو ده‌ڵێت‪ ،‬پاش ساڵی ‪،2003‬‬ ‫ئێران هه‌وڵێكی زۆری داوه‌ كه‌ له‌رێگه‌ی‬ ‫گه‌یاندنی یارمه‌تی دارایی به‌ میلیشیاكانی‬ ‫عێراق له‌وانه‌ ئه‌لقاعیده‌‪ ،‬عێراق به‌ره‌و‬ ‫ئاژاوه‌‌و قه‌یرانی زیاتر ببات‌و به‌بڕوای‬ ‫ئه‌و ئێران‌و شیعه‌كان به‌رپرسی سه‌ره‌كی‬ ‫قه‌یرانی ئێستای عێراقن‪.‬‬ ‫ئه‌و ئه‌ندامه‌ی لیستی عێراقییه‌ سه‌باره‌ت به‌‬ ‫په‌یوه‌ندی نێوان ئه‌لقاعیده‌و ئێران ده‌ڵێت‪،‬‬ ‫به‌ پێچه‌وانه‌ی بۆچوونه‌كانی ئه‌مریكا كه‌‬ ‫هه‌موو كرده‌وه‌ تیرۆریستییه‌كانی پارێزگای‬ ‫ئه‌بنار بۆ ئه‌لقاعیده‌ ده‌گه‌رێنێته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫زۆرێك له‌و هێرشانه‌ له‌الیه‌ن میلیشیا‬ ‫شیعه‌كانی سه‌ر به‌ ئێران به‌ڕێوه‌ده‌چێت‪.‬‬ ‫ناوبراو سه‌باره‌ت به‌ سوریا ده‌ڵێت‪،‬‬ ‫حكومه‌تی سوریا گه‌وره‌ترین هاوپه‌یمانی‬ ‫ئێران‪ ،‬هه‌ربۆیه‌ ده‌سه‌اڵتدارانی ئێران بۆ‬ ‫مانه‌وه‌ی به‌شار ئه‌سه‌د له‌ ده‌سه‌اڵت به‌‬ ‫هه‌موو شێوازێك هه‌وڵه‌كانی خستۆته‌گه‌ڕ‪.‬‬ ‫ئاماژه‌ به‌وه‌شده‌كات كه‌ زانیاری ئه‌وه‌یان‬ ‫له‌به‌رده‌ستدایه‌ كه‌ میلیشیاكانی سوپای‬ ‫مه‌هدی به‌ سه‌رۆكایه‌تی موقته‌دا سه‌در‬ ‫كه‌ له‌الیه‌ن ئێرانه‌وه‌ پشتگیری ده‌كرێن‪،‬‬ ‫چه‌كداره‌كانی خۆی به‌ نهێنی ده‌نێرێته‌‬ ‫سوریا تا نه‌یارانی حكومه‌تی سوریا‬ ‫سه‌ركوت بكه‌ن‪ .‬ماوه‌یه‌ك له‌وه‌پێش‬ ‫پۆلیسی عێراق چه‌ندین چه‌كداری سوپای‬ ‫مه‌هدی كه‌ چه‌ك‌و ته‌قه‌مه‌نی‌و پۆڵیان بۆ‬ ‫سوریا بردبوو‪ ،‬ده‌ستگیركران‪ .‬ئه‌لوانی‬ ‫هه‌روه‌ها ده‌ڵێت زانیارییه‌كان باس‬ ‫له‌وه‌ده‌كه‌ن حكومه‌تی عێراق به‌ هاوكاری‬ ‫ئێران پشتگیری حكومه‌تی به‌شار ئه‌سه‌د‬ ‫ده‌كات‌و هێز بۆ سه‌ركوتی خه‌ڵكی‬ ‫راپه‌ڕیوی سوریا ده‌نێرێت‪.‬‬ ‫هاوكات رۆژنامه‌ی واشنتۆن پۆست‬ ‫له‌ راپۆرتێكدا زۆربوونی پشتگیرییه‌‬ ‫سه‌ربازیی‌و زانیارییه‌كانی ئێران له‌‬ ‫سوریا ئاشكرا ده‌كات‪ .‬ئه‌م رۆژنامه‌یه‌ له‌‬ ‫زاری سێ به‌رپرسی ئه‌مریكایی ئاماژه‌‬ ‫به‌وه‌ده‌كات كه‌ ئێران له‌كاتێكدا ناردنی‬ ‫چه‌ك‌و چۆڵی بۆ سوریا زیاد كردوه‌ كه‌‬ ‫به‌شار ئه‌سه‌د سه‌ركوتی نه‌یارانی خۆی‬ ‫توندتر كردوه‌‪.‬‬ ‫واشنتۆن پۆست له‌زاری یه‌كێك له‌ رابه‌رانی‬ ‫نه‌یاری حكومه‌تی سوریا كه‌ به‌رپرسێكی‬ ‫بااڵی پێشووی سوپا بوووه‌ ده‌نوسێت‬ ‫ئێران سه‌دان راوێژكار‌و به‌رپرسی ئه‌منی‌و‬ ‫ماموری ئیتالعاتی خۆی له‌گه‌ڵ چه‌ك‌و‬ ‫چۆڵ‌و پۆڵ‌و ئامێری ئێلێكترۆنی سیخوری‬ ‫ره‌وانه‌ی سوریا كردوه‌‪.‬‬ ‫ده‌سه‌اڵتدارانی ئێران به‌رده‌وام ئه‌و‬ ‫تۆمه‌تانه‌ ره‌تده‌كه‌نه‌وه‌ كه‌ بۆ سه‌ركوتی‬ ‫نه‌یارانی سوری‪ ،‬یارمه‌تی حكومه‌تی‬ ‫به‌شار ئه‌سه‌د بده‌ن‪.‬‬

‫دوخی قەیرانە هەنووکەییەکانی جیهان‬ ‫ئا‪ :‬فیروز مامۆیی‬ ‫واڵتە جۆراوجۆرەکانی جیهان لە ماوەی‬ ‫یەک دوو ساڵی ڕابردوودا گۆڕانکاریگەلێکی‬ ‫جار جار بنەڕەتی و بنچینەیی‪ ،‬هەندێ‬ ‫جاریش بەسەرهاتی تاک‌و ترووکی‬ ‫لێکەوتەوەو بە گشتی لەگەڵ قەیران‌و‬ ‫قۆرتی جۆربەجۆردا بەرەوڕوو بوونەتەوە‪.‬‬ ‫ناوچەی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست وەرزێکی‬ ‫نوێی بە خۆیەوە بینی‌و ئاڵوگۆڕێکی تا‬ ‫ڕادەیەک بەرفراوانی لێ هەڵوەشایەوەو‬ ‫هەنووکەش گێرەو کێشەکان لەم ناوچەیە‬ ‫کە پێگەیەکی گرنگی جیهانی هەیە‪ ،‬تا‬ ‫ڕادەیەک بەردەوامەو هەر بەرەو الیەن‌و‬ ‫واڵت‌و تاک‌و ڕەوتێک لە ڕوانگەی خۆیەوە‬ ‫لێکدانەوەی لە سەر ئەم ناوچەیە هەیەو‬ ‫یەکێک بە بەهارو ئەویتر بە خەزانی‬ ‫دەزانێت‌و الیەنێک بە دەسکەوت‌و الیەنێک‬ ‫بە پاشەکشێ دەزانێت‌و یەکێکی‌دیکەش‬ ‫بەرژەوەندییەکانی خۆی تێدا ڕەچاو‬ ‫دەکات‌و لە هەوڵی دەورگێڕان لە‬ ‫ئاڵۆزییەکاندایە‪.‬‬ ‫تا ڕادەیەک لە هەندێ لەو واڵتە عەرەبیانەی‬ ‫کە تووشی وەرچەرخانی سیاسی‌و‬ ‫ئیدئۆلۆژیک هاتن لەوانە‪ ،‬تونێس‪ ،‬میسرو‬ ‫یەمەن‪ ،‬تا ڕادەیەک سەقامگیریان بە‬ ‫خۆیانەوە بینیوەو سەرەڕای کەمو کۆڕی‌و‬ ‫کێشەو ناکۆکیەکان‌و هەندێ جار الدان‬ ‫لەسەر ئەو بنەمایەی کە‪ ،‬جەماوەر بە‬ ‫هۆیەوە بەرانبەر بە دەسەاڵتدارانی‬ ‫واڵتەکەیان ڕاپەڕی بوون‪ ،‬خەریکی‬ ‫سەر لە نوێ دامەرزاندنەوەی پێکهاتەی‬ ‫کۆمەاڵیەتی‌و سیاسی خۆیانن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هێشتاکە داهاتووی بڕێک لە واڵتان لە‬ ‫نموونەی سووریە نادیارەو ڕەوتی مشت‌و‬ ‫مڕی نەیاران‌و هێزە حکومەتیەکان‌و‬ ‫کوشت‌و بڕەکان‌و هەڵوێست‌و بڕیارو‬ ‫ڕاوێژی الیەنە دەرەکییەکان بەردەوامەو‬ ‫هەمووان چاوەڕوانی گۆڕان‌و هەڵدێرێکی‬ ‫یەکجاریی لەم واڵتەدان‌و چاودێرانی‬ ‫یەکیەتی عەرەب بەردەوام سەردانی‬ ‫سووریە دەکەن‌و لە هەمان کاتدا ڕژێمی‬ ‫بەشار ئەسەد سەرەڕای ئەوەی‌کە‬ ‫ڕێفراندۆمێکی فۆرمالیتەو فەرمایشی‬ ‫بۆ گۆڕینی یاسای بنەڕەتی سووریە‬ ‫بەڕێوە برد‪ ،‬بەاڵم هێشتاکە واز لە‬ ‫قەتڵ‌و عام‌و کوشتاری خەڵکی مەدەنی‌و‬ ‫ناڕازیان ناهێنێت‌و پێ دەچێ ئەم ڕەوتە‬ ‫بەم زووانە کۆتایی پێ نەیت‌و هەر بەم‬ ‫هۆیەشەوە‪ ،‬نەتەوە یەکگرتووەکان‬ ‫جارێکی دیکە ئابلۆقە نوێیەکانی خۆی‬ ‫دژ بە سووریە خستە دەنگدانەوەو وەکوو‬ ‫هەمیشە لەگەڵ دەنگی نەرێنی ڕووسیەو‬ ‫چین بەرەوڕوو بووەوە‪.‬‬ ‫لە الیەکی‌دیکەشەوە کێشەی ڕەوت‌و‬ ‫الیەنە سیاسیەکان لە عێراق دەنگۆیەکی‬ ‫زۆری نییەو لەم پەیوەندەدا تۆزێک‬ ‫داساکانی بە خۆیەوە بینیوە‪ ،‬ئەمما‬ ‫جەرەیانی تەقینەوەکان لە بەغدادو‬ ‫چەند شارێکی‌دیکەی عێراق بەردەوام لە‬ ‫حاڵی قوربانی گرتن‌و خەسار لێداندایەو‬ ‫الیەنەکان بۆ لە نێو بردنی یەکتر‪،‬‬ ‫لە هیچ هەوڵێک تەنانەت کردەوەی‬ ‫تێرۆریستی‌و بەکوشت‌دانی خەڵکیش‬ ‫واز ناهێنن‪ .‬هەروەها واڵتی ئەفغانستان‬ ‫جارێکی‌دیکە ئاڵۆزییەکانی تەشەنەدار‬ ‫بووەتەوەو هۆکارەکەشی دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫سووتاندنی قورئان لە بنکەی ناتۆ لە ئەو‬ ‫واڵتەو هەر ئەمەش ناڕەزایەتی‌و دەنگ‬ ‫هەڵبڕینی خەڵکانێک بە پشتیوانی تاقم‌و‬ ‫الیەنە ڕادیکاڵ‌و توندڕەوەکان‌و واڵتانی‬ ‫دەستێوەردەرو ئاژاوەگێڕی بەدواوەیەو‬ ‫دژایەتی لەگەڵ بوونی هێزە دەرەکییەکان‬ ‫لەم واڵتە گەیشتووەتە ئەوپەڕی خۆی‪،‬‬ ‫تا ڕادەیەک کە حامد کەرزای سەرۆک‬ ‫کۆمارو باقی کاربەدەستانی دەوڵەتی ئەو‬ ‫واڵتە‪ ،‬بەردەوام لە حاڵی ڕاگرتنی ئارامی‌و‬ ‫لە هەوڵی هێور کردنەوەی دۆخەکەدان‌و‬ ‫حەرەکەتی‬ ‫تەقینەوەو‬ ‫هەروەها‪،‬‬ ‫خۆکوژی‌و ئینتحاریی بەردەوام گیانی‬ ‫خەڵکی مەدەنی‌و بێتاوان دەگرێت‪ ،‬لە‬ ‫هەمان کاتیشدا مەیلی کۆتایی‌پێهێنان‬ ‫بەم دۆخە نییەو کەش‌و هەوای سیاسی‬ ‫ئەفغانستان لەگەڵ کۆست‌و تەگەرەیەکی‬

‫راپەڕینی خەڵکی سوریا دژی رژیمی ئەسەد بەردەوامە‬ ‫جیدی بە سەرهەڵدانەوەیەکی نوێیەوە‬ ‫بەرەوڕوویەو چاوەڕوان دەکرێت ئەم‬ ‫بەزمە بۆ ماوەیەکی نادیار بەردەوام‬ ‫بێت‌و تەنانەت پشتیوانی ئیسالمییە‬ ‫ڕادیکاڵەکانی باقی ناوچەکانی‌دیکەی‬ ‫جیهانیش بۆ الی خۆی ڕاکێشێت‌و‬ ‫ئیسالمی سیاسی بە کەڵک وەرگرتن لەم‬ ‫هەلە کە بۆی ڕەخساوە‪ ،‬لە گۆڕەپانی‬ ‫ئاڵۆزییەکانی ئەفغانستان‪ ،‬دەورو نەقش‬ ‫بگێڕێت‌و بە کردنە لەمپەری هەست‌و‬ ‫سۆزی ئایینی خەڵک‪ ،‬تەقاالی جێگیر‬ ‫کردنەوەی پێگەی خۆی لە ئەفغانستان‌و‬ ‫لە باقی واڵتانی‌دیکەی ناوچەکەدا بێت‪.‬‬ ‫هەڕەشەو گوڕەشەکانی نێوان ڕژێمی‬ ‫ئیسالمی‌و ئیسرائیل بەردەوامەو بەتایبەت‬ ‫دوای تەقاندنەوەی سێ باڵوێزخانەی‬ ‫ئێسرائیل لە واڵتانی تایلەند‪ ،‬هێندو‬ ‫گورجستان‌و پەیوەندیدار بوونی ئەم‬ ‫ڕووداوانە لەگەڵ ڕژێمی ئیسالمی‪ ،‬تا‬ ‫ڕادەیەکی بەرچاو دژایەتییەکانی نێوان‬ ‫ئەم دوو واڵتەی بەرینتر کردەوە‪ ،‬بە‬ ‫چەشنێک کە‪ ،‬خەڵکانێک ڕایان لەسەر‬ ‫ئەوەیە کە‪ ،‬ئەگەری ئەوە هەیە لە‬ ‫ماوەیەکی زۆر نزیکدا ئیسرائیل هێرش‬ ‫دەکاتە سەر ئێران‪ .‬گەرچی مەسەلەی‬ ‫ئەتۆمی‌و باقی مەسەلەکانی دیکەش‬ ‫لەم نێوەدا دەور دەگێڕن‌و هەڵوێست‌و‬ ‫ئابڵۆقەو گوشارە نێونەتەوەییەکان‌و‬ ‫بەتایبەت گوشارەکانی ئەمریکاو یەکیەتی‬ ‫ئورووپا بۆ سەر ڕژێمی ئێران ڕۆژ لەگەڵ‬ ‫ڕۆژ پەرە پێدەدەن‌و بێ ئاکام مانەوەی‬ ‫سەردانی پشکێنەرانی ئاژانسی وزەی‬ ‫ئەتۆمی لە ناوەندە ئەتۆمیەکانی ئێران‌و‬ ‫ئەمەش خۆی لە خۆیدا بۆشایەکانی نێوان‬ ‫ڕژێمی ئیسالمی‌و کۆمەڵگای جیهانی‬ ‫بەردەوام زیاد دەکاتەوە‪ .‬هەروەها لە‬ ‫گرنگترین ڕووداوەکانی ناوچەی ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست‪ ،‬درێژەی شەڕو ناکۆکیەکانی‬ ‫نێوان ئیسرائیل‌و فەلەستین‌و هەڕەشەو‬ ‫گوڕەشەکانی ئەم دوو الیەنە بەردەوامەو‬ ‫هەر بۆیەش ناکۆکیەکان بە شێوەی‬ ‫بەردەوام‌و ڕۆژانە قوربانی لێدەکەوێتەوە‪.‬‬ ‫قەیرانی ماڵی‌و ئابووریی جیهان‌و‬ ‫بەتایبەت ئورووپا هێشتاکە گۆچان‬ ‫لە بن باڵەو بە شەلە شەل لە هەوڵی‬ ‫خۆڕاگرتن‌و خۆساغ کردنەوەدایە‪ ،‬لە‬ ‫هەمان کاتدا ناڕەزایەتیەکان لە هەندێ لە‬ ‫واڵتان‌و بەتایبەت لە یۆنان دوای پەسەند‬ ‫کرانی بەرنامەی ڕیازەتی ئابووریی‪،‬‬ ‫جارێکی‌دیکە‌و لە شەپۆلێکی نوێدا دەستی‬ ‫پێکردو خەڵکی یۆنانی هێنایە سەر‬ ‫شەقامەکانی ئەو واڵتەو دژایەتیەکانی‬ ‫خۆیان بەرانبەر بە سیاسەتە ئابووریی‌و‬ ‫ماڵییەکان پیشانداو بەردەوام یەکیەتی‬ ‫ئورووپاو سندووقی دراوی نێونەتەوەیی‬ ‫لە هەوڵ دۆزینەوەی ڕێگاچارەیەکی‬ ‫گونجاو بۆ کۆتایی‌هێنان بەم دۆخەن‌‪.‬‬ ‫هەروەها لە هەندێ لە واڵتان ڕەوتی‬ ‫مانگرتنەکان هەر بە هۆی کێشە‬

‫ئابووریەکانەوە بەردەوامەو بێکاریی‬ ‫بەرۆکی بە هەندێ واڵتی وەکوو ئێسپانیا‬ ‫گرتووەو ڕادەی بێکاریی لەم واڵتە‬ ‫سنووری ‪ 5‬میلیۆن کەسی تێپەڕان‌و‬ ‫ئەم کۆمەڵە کێشە‌و قەیرانە ئابوورییە‬ ‫یەکیەتی ئورووپاو کاربەدەستانی واڵتانی‬ ‫ئەو ناوچەیە ناچار کرد کە جارێکی‌دیکە‬ ‫پەنا بۆ چین بەرن‌و خوازیاری یارمەتی‬ ‫ماڵی لەو واڵتە بن‌و بە چەشنێک تۆزێک لە‬ ‫خەسارەکان چارەسەر بکەن‌و گوشارەکان‬ ‫دابەزێنن‌و بتوانن تا ڕادەیەک پێگەی یۆرۆ‬ ‫لە بەرانبەر دۆالردا قورس‌و قایم ڕابگرن‌و‬ ‫دەکرێ بڵێین بابەتی ئابووریی ئورووپا تا‬ ‫ڕادەیەک لە خەزاندا بەسەر دەبات‪.‬‬ ‫یەکێک لە ئاڵۆزترین واڵتانی ئورووپایی‬ ‫لە بواری سیاسیەوە‪ ،‬واڵتی ڕووسیەیە‬ ‫کە دوای هەڵبژاردنەکانی ماوەیەک‬ ‫لەوەپێش‪ ،‬دژایەتییەکان بەرانبەر بە‬ ‫ویالدیمیر پووتین سەرۆک وەزیران زیادی‬ ‫کردووەو ڕەوتی خۆپیشاندانەکان دژ بە‬ ‫ناوبراو لە بەرەبەری هەڵبژاردنەکانی‬ ‫سەرۆک کۆماریی ئەم واڵتە درێژەی‬ ‫هەیە‪ .‬شاری مسکۆو هەندێکی‌دیکە‬ ‫لە شارەکانی ئەم واڵتە ڕۆژانە بینەری‬ ‫کۆبوونەوەی هەزاران کەس لە خەڵکی‬ ‫ناڕازیی ئەم واڵتەن‌و لە بەرانبەریشدا‬ ‫پووتین بەردەوام پێداگری لەسەر سالم‬ ‫بوونی هەڵبژاردنەکان دەکات‌و ئامادەی‬ ‫پاشەکشێ لە هەڵوێستەکانی خۆی‬ ‫نییەو ملکەچی ناڕازیان نابێت‪ ،‬هەروەها‬ ‫لە الیەکی‌دیکەوە کاناڵی تەلەفیزیۆنی‬ ‫ڕووسیە لە ماوەی چەند ڕۆژی ڕابردوودا‬ ‫هەوڵی تیرۆری ویالدیمیر پووتینی‬ ‫باڵوو ئاشکرا کردو ڕایگەیاند‪ .‬ئەمەش‬ ‫پێ دەچی کێشەو ملمالنێیەکانی واڵتی‬ ‫ڕووسیە بەرەو قۆناغێکی‌دیکە هان بدات‪.‬‬ ‫بەاڵم دۆخی بزووتنەوەی دژە واڵستریت‌و‬ ‫شەپۆلی ناڕەزایەتییە جەماوەریی‌و‬ ‫خەڵکییەکانی ئەمریکا لە بەرانبەر‬ ‫سیاسەتی دزێوو بۆشایی خولقێنی(لە‬ ‫بواری ئابوورییەوە) کاربەدەستان‌و‬ ‫سەرمایەدارە زل‌و زەبەالحەکانی ئەم واڵتە‬ ‫تا ڕادەیەک سەرکوت کراو دەنگی نەیاران‬ ‫کپ کرایەوەو ماوەیەکە کەمێ بێدەنگی‬ ‫بەسەر کەش‌و هەوای سیاسی‌و کۆمەاڵیەتی‬ ‫ناوخۆی ئەمریکا دانراوە‪ ،‬گەرچی ئەمەش‬ ‫حاشا هەڵگر نییە کە گڕکانی ئەم ئاگرە‬ ‫هێشتاکە نەکوژاوەتەوەو مانگرتن‌و‬ ‫هەوڵدان بۆ ڕاگرتنی رەوتی ئاسایی‬ ‫کەنارە ئاوییەکانی ئەمریکا هێشتاکە لە‬ ‫گەڕدایەو هەر ماوەیەک لەوەپێش بوو کە‬ ‫الیەنگرانی بزووتنەوەی ‪ 99‬لەسەدیەکان‬ ‫بە دەرکردنی ڕاگەیەندراوێک‪ ،‬دەسبەسەر‬ ‫کردن‌و ڕاگرتنی خەڵکی ناڕازیی لە‬ ‫زیندانەکانی ئەمریکایان بە توندی‬ ‫مەحکووم کردو خوازیاری وەاڵمدانەوەو‬ ‫پێ ڕاگەیشتنی کاربەدەستانی ئەو واڵتە‬ ‫بە خواست‌و داواکارییەکانیان بوون‌و‬ ‫بەردەوام لە هەوڵی ئەوەشدان کە بە‬

‫جۆرێک لە جۆرەکان‪ ،‬دەسپێکی سەر لە‬ ‫نوێی ئەم ناڕەزایەتییانەو دژایەتی لەگەڵ‬ ‫هەاڵواردنی چینایەتی زۆرو بێ وێنە لە‬ ‫ئەو واڵتەدا بوون‌و بەردەوام هەڕەشە‬ ‫دەکەن‌و پێداگری لەسەر ئەوە دەکەنەوە‬ ‫کە گەرچی ئەم ناڕەزایەتییانە ماوەیەکە‬ ‫ڕاگیراوەو تووشی هەورازو نشێو هاتووە‪،‬‬ ‫بەاڵم لە بن نەهاتووەو هەر دەم‬ ‫ئەگەری سەر هەڵدانەوەو هەڵقوڵینی‬ ‫هەیەو تا جێگیر نەبوونی دادپەروەریی‬ ‫پێنەهاتنی‬ ‫کۆتایی‬ ‫کۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫دەسەاڵتی کەمینە بەسەر زۆرینەدا لە‬ ‫ڕەهەندێکی نوێدا درێژەی هەیە‪.‬‬ ‫باس کردن لە دۆخی ناوخۆیی‌و دەرەکی‬ ‫واڵتان‌و ناوچە جۆراوجۆرەکانی جیهان‌و‬ ‫هێنانە بەر باسی ئاڵۆزی‌و کێشەو‬ ‫بارگرژییەکانی ئەم واڵتانە‪ ،‬ئەوە‬ ‫دەسەلمێنێت کە هێشتاکە سەقامگیریی‬ ‫لە زۆرێک لە واڵتانی جیهان چ لە‬ ‫بواری ناوخۆو سیاسەت کردن بەسەر‬ ‫کۆمەڵگاو خەڵکی خۆیانداو چ لە بوارە‬ ‫دەرەکییەکاندا‪ ،‬هێشتاکە ڕووی ئارامی‬ ‫بەخۆیە نەگرتووەو سەقامگیریی لە‬ ‫بڕێک لە ناوچەکان‌و بەتایبەت واڵتانی‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست لەگەڵ گرفتی‬ ‫جیدی بەرەوڕوویەو چارەسەر کردنی‬ ‫ئەم گرفتانەش زۆر جار لە الیەن ناوەندو‬ ‫ڕێکخراوە جیهانی‌و نێونەتەوەییەکانیشەوە‬ ‫بێ‌ئاکام دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫شەڕو ئاڵۆزییەکانی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست‬ ‫کە بە هاتنی ئەمریکا بۆ ناوچەکە تا‬ ‫ڕادەیەک پانتاییەکی زۆرتری بەخۆیەوە‬ ‫بینی‪ ،‬ئارام کردنەوەی دژواری‌و‬ ‫سەخڵەتی زۆری بەدواوەیەو هەروەها‬ ‫دۆخی ئابووریی‌و قەیرانە ماڵییەکانیش‬ ‫کە زۆر جار وەکوو گەمەیەکی سیاسی‬ ‫کەڵکی لێ وەردەگرن‪ ،‬چاوەڕوانی‬ ‫چارەسەرییەکی بنەڕەتییە‪ .‬شەڕو‬ ‫پێکدادانەکان کە بە درێژای مێژووو‬ ‫بە پێی ئەزموونی ‪ 2‬شەڕی گەورەی‬ ‫جیهانیی‪ ،‬هەمیشە سەلمێنەری ئەو‬ ‫ڕاستیەیە کە بە گژ یەکدا چوونەوەو قبوڵ‬ ‫نەکردنی یەکتر‪ ،‬تەنیاو تەنیا بنەماو‬ ‫بنچینەکانی پێناسەی مرۆڤایەتی دەبەنە‬ ‫ژێر پرسیارو ئەوانەی کە ئەیانەوێ بە‬ ‫ماسی لە ئاوی لێڵ گرتن خۆیان تێر‬ ‫بکەن‪ ،‬لە هیچ کردەوەیەکی نادروست‌و‬ ‫دژە مرۆیی خۆیان ناپارێزن‌و کاتێک‬ ‫کە خۆیان بە دەسەاڵتێکداو پێگەیەکی‬ ‫تایبەتدا هەڵئەواسن‪ ،‬حازر بە دابەزین‬ ‫نین‌و بۆ ئەوەی ‌کە زنجیرەی دەسەاڵتی‬ ‫خۆیان پتەوتر بکەن‌و پانتاییەکی زۆرتر‬ ‫بە هەرێمی دەسەاڵتی خۆیان ببەخشن‪،‬‬ ‫لە هیچ کردەوەیەکی قیزەون ناپارێزن‪.‬‬ ‫جا تەنانەت ئەگەر پێویستیان بەوە بێت‬ ‫کە مانەوەی خۆیان بە ڕژاندنی خوێنی‬ ‫خەڵکانێکی بێ تاوان بپارێزن‪ ،‬بە بێ‬ ‫شەرمی تەواو‪ ،‬خۆ لە هیچ کردەوەیەک‬ ‫النادەن‪.‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )٥8‬ساڵی پێنجەم‪201٢/3/6 ،‬‬

‫تایبەت‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫‪7‬‬

‫راگه‌یاندنی سکرتاریه‌تی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان به‌ بۆنه‌ی مه‌رگی هاوڕێ ره‌حمان شافیعی‬ ‫به‌ داخێکی زۆره‌وه‌ دوێنێ دووشه‌مم ‌ه رێکه‌وتی ‪ 2012/2/20‬هه‌واڵی مه‌رگی نا به‌ وه‌ختی ئه‌ندام و کادری ب ‌ه زه‌حمه‌تکێشدا بوو‪ ،‬ئه‌و هه‌میش ‌ه بۆ هه‌موو ده‌ور و به‌ری وره‌به‌خش و هانده‌ری چاکه‌ بوو‪.‬‬ ‫توانا و پێشمه‌رگه‌ی دێرینی کۆمه‌ڵه‌ هاوڕێ ره‌حمان شافیعی مان پێ گه‌یشت‪ ،‬که‌ دڵی هه‌موو دۆستان و هاو به‌م بۆنه‌و‌ه له‌الیه‌ن هه‌مووکادر و ئه‌ندام و پێشمه‌رگه‌کانی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستانه‌وه‌ سه‌ره‌خۆشی‬ ‫خۆمان ئاراسته‌ی بنه‌ماڵه‌ی سه‌ر به‌رزی هاوڕێ ره‌حمان و هه‌موو دۆستان و هاوسه‌نگه‌ران و خه‌ڵکی شاری‬ ‫سه‌نگه‌رانی هه‌ژاند‪.‬‬ ‫هاوڕێ ره‌حمان یه‌کێك له‌و کادر و ئه‌ندام ‌ه تێکۆشه‌رانه‌ بوو که‌ ده‌ورێکی چاالک و سه‌میمانه‌ی بوو چ له‌ ناو سه‌رده‌شت و ده‌وروبه‌ری ئه‌که‌ین و خۆمان ب ‌ه شه‌ریکی خه‌میان ئه‌زانین‪.‬‬ ‫ریزه‌کانی کۆمه‌ڵ ‌ه و چ ل ‌ه ناو خه‌ڵکی ناوچه‌ی سه‌رده‌شت‪ .‬هاوڕێ ره‌حمان سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ ک ‌ه ل ‌ه بۆمباران‬ ‫سکرتاریه‌تی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬ ‫و به‌ره‌نگار بوونه‌و‌ه له‌ گه‌ڵ داگیرکه‌رانی کوردستان ده‌ست و قاچێکی له‌ده‌ست دا‪ ،‬به‌اڵم ته‌نانه‌ت بۆ چرک ‌ه‬ ‫‪2012/2/21‬‬ ‫ساتێک وره‌ی دانه‌به‌زیی و تا دواساته‌کانی ژیانیشی ب ‌ه کاری هونه‌ری له‌خزمه‌ت گه‌لی کورد و چینی کرێکار و‬ ‫گواڵڵه‌ی بووی‪.‬ژیانت کورت و پر له‌ جوانی‬ ‫بوو‪ .‬وه‌ک گوڵ له‌ ناو بیره‌کانمان ده‌مێنی‬ ‫‪.‬قه‌ت فه‌رامۆشت ناکه‌م‪ .‬یادت به‌رز و‬ ‫خاتره‌کانت هه‌میش ‌ه زیندوو راده‌گرم‪.‬‬

‫کاری هاوڕێ رەحمان شافێعی‬ ‫رۆژی ‪ 27.02.2012‬ته‌رمی هاوڕێ رەحمان‬ ‫شافێعی بە بەشداری نزیکەی ‪ ٦٠٠‬کەس‬ ‫لە هاوسەنگەرو هاوڕێیان و بنەماڵەکەی‬ ‫لە ستۆکیۆڵمی پایتەختی سوید‬ ‫ئەسپەردەکرا‪ .‬هاوڕێ رەحمان سالی ‪1365‬‬ ‫هه‌تاوی بە هۆی تۆپبارانکردنی ئۆردوگای‬ ‫کۆمەڵە کەمئەندام بوو و لەو روداوەشدا‬ ‫هاوسەرەکەی و خۆشکەکەی گیانیان‬ ‫لەدەستدا‪.‬‬ ‫هاوڕێ ره‌حمان یه‌کێك له‌و کادر و ئه‌ندام ‌ه‬ ‫تێکۆشه‌ران ‌ه بوو که‌ ده‌ورێکی چاالک و‬ ‫سه‌میمانه‌ی بوو چ ل ‌ه ناو ریزه‌کانی کۆمه‌ڵ ‌ه‬ ‫و چ ل ‌ه ناو خه‌ڵکی ناوچه‌ی سه‌رده‌شت‪.‬‬ ‫هاوڕێ ره‌حمان سه‌ره‌ڕای ئه‌و‌ه که‌ ل ‌ه‬ ‫بۆمباران و به‌ره‌نگار بوونه‌و‌ه ل ‌ه گه‌ڵ‬ ‫داگیرکه‌رانی کوردستان ده‌ست و قاچێکی‬ ‫له‌ده‌ست دا‪ ،‬به‌اڵم ته‌نانه‌ت بۆ چرک ‌ه‬ ‫ساتێک وره‌ی دانه‌به‌زیی و تا دواساته‌کانی‬ ‫ژیانیشی ب ‌ه کاری هونه‌ری له‌خزمه‌ت گه‌لی‬ ‫کورد و چینی کرێکار و زه‌حمه‌تکێشدا‬ ‫بوو‪ ،‬ئه‌و هه‌میش ‌ه بۆ هه‌موو ده‌ور و به‌ری‬ ‫وره‌به‌خش و هانده‌ری چاکه‌ بوو‪.‬‬ ‫له‌ گه‌ڵ باڵو وونه‌وه‌ی هه‌واڵی ماڵئاوایی‬ ‫ره‌حمان سه‌دان دۆست و هاورێ له‌ سه‌ر‬ ‫فه‌یسبووک سه‌رەخۆشیان ل ‌ه خۆیان و ل ‌ه‬ ‫خانه‌واده‌ و که‌س و کاری ره‌حمان کرد‌‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ی خواره‌و‌ه چه‌ند نموونه‌یه‌کن‪:‬‬ ‫سه‌عید بورهان‪ :‬ئه‌و ئیواره‌ شووم ‌ه هه‌رگیز‬ ‫له‌بیر ناکه‌م‪ .‬تاریکایی خه‌ریک بۆ بالی ب ‌ه‬ ‫سه‌ر ئوردوگای مالوم ‌ه دا ده‌کێشا‪ .‬ئاخرین‬ ‫رۆژه‌کانی هاوینی سالی ‪ 1365‬هه‌تاوی‪،‬‬ ‫‪ 1986‬زاینی بۆ‪ .‬له‌ به‌ر ده‌رکی هۆده‌یه‌ک ب ‌ه‬ ‫نیگابانی راوه‌ستابووم که‌ سکرتێری کۆمه‌ڵ ‌ه‬ ‫له‌وێ خه‌ریکی نووسین بوو‪ .‬له‌وبه‌ری‬ ‫ته‌پۆڵکه‌کانی ئوردووگاوه‌ پێشمه‌رگ ‌ه‬ ‫قاره‌مانه‌کانی یه‌کێتی نیشتمانی‪ ،‬بۆ‬ ‫به‌ره‌نگاری دژی هێرشی عه‌سکه‌ری دره‌ندی‬ ‫عیراق سه‌نگه‌ریان گرتبوو‪ .‬ژماره‌یه‌ک ل ‌ه‬ ‫پێشمه‌رگه‌کانی کۆمه‌ڵ ‌ه خه‌ریکی خواردنی‬ ‫جه‌می ئێوار‌ه بوون‪ .‬ل ‌ه ناکاو گولله‌ تۆپێک‬ ‫که‌وت ‌ه ناو ئوردووگا‪ .‬پریشکێک له‌ نێو‬ ‫په‌نجه‌ره‌ی ئه‌و هۆده‌و‌ه ره‌د بوو و که‌وت ‌ه‬ ‫به‌رده‌م کاک سه‌ید برایم‪ .‬بۆ پاراستنی‬ ‫ب ‌ه په‌ل ‌ه له‌گه‌ڵ چه‌ند هاورێیه‌ک بردمان ‌ه‬ ‫پشت که‌لێنه‌ به‌ردێکه‌وه‌‪ .‬دواتر زانیمان ک ‌ه‬ ‫ره‌حمان شافعی الوی هونه‌رمه‌ندی شار‌ه‬ ‫جوانه‌که‌ی سه‌رده‌شت‪ ،‬هاوسه‌ره‌که‌ی و‬ ‫خوشکه‌که‌ی و ده‌ست و القێکی خۆیشی ل ‌ه‬ ‫ده‌س داوه‌‪ ‌ .‬ئیستاش به‌داخه‌وه‌ خۆی‌شی‬ ‫ل ‌ه ناکاو ماڵئاوایی لێکردین‪ .‬سه‌ره‌‌خۆشیتان‬ ‫لێده‌که‌م یادی به‌رز و به‌رێز بێت‪.‬‬

‫کورتەوە ئەو هەموو ڕەنجەت کێشا‪ ،‬ئەو‬ ‫هەموو خەبات و تێکۆشانەت‪ ،‬هونەرەکەت‬ ‫و خۆشەویستیت بۆ جوانی و سروشت و‬ ‫بۆ مرۆڤایەتی کێ باوه‌ر ده‌کا ئاوا کوت و‬ ‫پر ژیانت کۆتایی پێ بێ‪ ...‬تۆ هێشتا زۆر‬ ‫گه‌نج بووی! به‌اڵم ره‌حمان گیان بێگومان شه‌هال حه‌یده‌ری‪ .‬ره حمان گیان خو ئیمه‬ ‫یادی ئازیزت له‌ بیر ناچێت‪ .‬ل ‌ه نزیک و تازه تومان به توانائیه بی وینه کانته و په‬ ‫دووره‌وه‌ که‌سانێکی زۆر به‌ داخه‌وه‌ن بۆ یدا کردبووه وه و هه موومانت به وه بیر‬ ‫هینانه وه ی ژیانی پر له شانازی خوت و‬ ‫مه‌رگی ناوه‌ختی تۆ‪...‬‬ ‫هه مومان دلخوش کردبوو‪ ....‬ئه و کو چه‬ ‫‪ :Yahya Davandari‬به داخ و په ژاره نا وه خته چی بوو؟؟؟‬ ‫یکی زوره وه وادیاره هه والی مه رگی‬ ‫کوتوپر و له ناکاوی کاک ره حمانی شافعی ره‌زا که‌عبی‪ .‬خه‌به‌رێکی زۆر ناخۆش و‬ ‫راست بیت ‪ ،‬هه ر چه ند قبولی بو هه دڵته‌زێن بوو‪.‬‬ ‫موان یه کجار سه خت و دلته زینه ‪.‬کاک‬ ‫ره حمان له چه ند روژی رابوردو هاته نیو سارا عزیزی‪ .‬ئاخ ره‌حمان گیان نازانی‬ ‫فیس بووک و زوریک وینه ی قه دیمی ئه‌ورۆ ل ‌ه سه‌ر په‌یجی تۆ چی غه‌وغایه‌ک ‌ه‬ ‫ده ورانی پیشمه رگایه تی دانا و زور که ئازیز‪ ،‬تۆ له‌ کوێی‪ ،‬هه‌ست ‌ه وه‌ر‌ه و بلێ ئه‌و‬ ‫س ده ست خوشیان لی کرد ‪ .‬ئه لی پی هه‌وال ‌ه دل ته‌زێن ‌ه راست نیه‌‪ ،‬هه‌سته‌ گیانی‬ ‫خوش بووه به م جوره و له م ریگاوه له خۆت وه‌ره‌‪.‬‬ ‫هاورریانی دیرینی ویرای شکاندنی تاسه ی‬ ‫دوری‪ ،‬مالئاوایش بکات ‪ .‬کاک ره حمان حه‌مید شه‌ریفی‪ .‬هەرگیز لە بیرم ناچێتەوە‬ ‫گیان فیداکاری و تیکوشانت له هه مو کە چەن جوانمێرانە لە بەرانبەر ناجوانمێری‬ ‫دورانیکی ژیانت هه میشه جیگای ریز و ئەم ژیانەدا ڕاوستای و پێکەنیت و‬ ‫سه ر به رزی بوو ‪.‬یادت هه تا هه تایه له خۆڵقاندت ‪ ...‬گریام بۆت ‪ ...‬زۆر ‪ ...‬ماڵ‬ ‫دلی هه مو ئه و که سانه وا تویان ئه ناسی ئاوا ‪.‬‬ ‫و هاوریی و هاو خه باتت بوون زیندووه ‪.‬‬ ‫گه‌الوێژ رۆستمی‪ .‬بدرود رفیق انقالبی‪،‬‬ ‫ره‌حمان بێساران‪ :‬ھەر کاتێک وێنەکانی رحمان جان‬ ‫ڕەحمان چاو لیئەکەم تەزوێک ئەنیشتە در برابر اراده و اهداف و فداکاریها و‬ ‫جەرگمەوە‪ .‬ڕەحمان ھاوسەری ژیانی پیکارهای انقالبیت سر تعظیم فرودمیآورم‬ ‫لە ناو کۆمەڵەدا لەدەستدا بە اڵم قەت ‪ .‬و ب ‌ه خاطر شیو‌ه زندگی ومبارز‌ه شگفت‬ ‫لە ڕۆخساریدا نەمدەدیەوە چەندە بەم انگیزت ک ‌ه آگاهان ‌ه و انتخابی ب ‌ه جنگ‬ ‫ئازارەوە دەتلێتەوە‪ .‬لە ئازاری جەستەێ سیاهی رفتی و حتی جسم و جان خود را‬ ‫خوەێ قەت باسی بۆ نەدەکردم ھەر دەیوت وثیق ‌ه دنیایی روشن و زی‪...‬‬ ‫بەرەو باشی دەرۆم‪ .‬یارانی کۆمه‌ڵ ‌ه یه‌کێک‬ ‫ل ‌ه پربایخترین ته‌راحانی خۆیان ل ‌ه ده‌س ‪ .KomalaSocialist‬در نهایت تاسف‪ ،‬خبر‬ ‫دا‪ .‬ره‌حمان هه‌تاهه‌تای ‌ه له‌ بزووتنه‌وه‌ی درگذشت رفیق رحمان شافعی را شنیدیم‪.‬‬ ‫ئازادیخوازی و دژی شه‌ردا ب ‌ه یادگار مرگ نا بهنگام و غیر منتظره رفیق مبارز‬ ‫ئه‌مێنێته‌وه‌‪ .‬ره‌حمان‪ ،‬ره‌حمانی هه‌موومان رحمان شافعی عزیز را به خانواده این رفیق‬ ‫بوو هه‌ر بۆیه‌ نازانم سه‌ره‌خۆشی له‌ کێ عزیز مخصوصا کاک قادر وتمامی دوستان‬ ‫تسلیت گفته وخود را در غمشان شریک‬ ‫بکه‌م‪.‬‬ ‫شه‌هین حه‌یده‌ری‪ .‬به داخیکی گرانه وه می دانیم‪.‬‬ ‫‪،‬وایه و هه‌مو هاوریانی به ناباورییه وه یادش همیشه گرامی باد‪.‬‬ ‫چاو به گریانن دل پر له خه‌م وپه ژاره‌ن‪.‬‬ ‫ره‌حمان نموونه‌یه‌ک بوو له وره‌ی به‌رزی سەباح مرادی‪ .‬كاكه‌ ره‌حمان‪ ،‬به‌داخه‌و‌ه‬ ‫شورشگیریکی ماندوو نه ناس‪.‬ره‌حمان زور ك ‌ه هێشتا نه‌مناسیبوویت و وه‌ك هه‌موو‬ ‫سه ختی ته حه مل کرد‪.‬به رز و به ریز پێشمه‌رگه‌كانی كۆمه‌ڵه‌ كه‌ له‌ناسینیان‬ ‫خۆشحاڵ ئه‌بم‪ ،‬تامه‌زرۆی ناسینی تۆشبووم‬ ‫بی یادی ئازیزی‪.‬‬ ‫له‌نزیكه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم به‌داخه‌و‌ه و سه‌د حه‌یف‬ ‫عبدالل ‌ه حدیسی‪ .‬ره‌حمان گیان‪ ،‬سالیانی ك ‌ه ژیان ئه‌وه‌نده‌ كورته‌‪ ،‬یادی ئازیزت‬ ‫سال‪ ،‬ل ‌ه سه‌ر یه‌ک پێ راوه‌ستای‪،‬ب ‌ه هه‌میش ‌ه له‌دڵماندا زیندووه‌‪.‬‬ ‫یه‌ک ده‌ست به‌ره‌نگاریت کرد‪،‬ب ‌ه دڵێکی‬ ‫پر له‌ژان و بریندار به‌ هۆی ل ‌ه ده‌ست فایز‌ه سەالحی‪ .‬ڕحمان گیان ! ئاگات لێ‬ ‫چوونی خۆشه‌ویستانت ب ‌ه پێکه‌نینه‌و‌ه نییه چ رۆژێکی دڵته نگه ئه مڕۆ‪.‬‬ ‫ژیای‪.‬ب ‌ه هۆنه‌رت‪،‬به‌ کردارت‪ ،‬ره‌وتی ژیانت‬ ‫فێر کردین‪.‬تۆ وێنه‌ی په‌یکه‌رێکی زیندووی مرتضی پرویزی‪ .‬از تو نوشتن میان واژه ها‬ ‫ئازادی و ئینسانیت بووی‪.‬پڕ ب ‌ه دڵ بیرت برایم دشوار است‪.‬تو در میان واژه ها نمی‬ ‫گنجی اينجا ژرفنای روشنايی بخش حضور‬ ‫ده‌که‌م‪.‬‬ ‫عزيزت هميشگی است ‪.‬‬ ‫خالد رحیمی‪ .‬ره‌حمان گیان تۆ وه‌ک بدرود رفیق بزرگوار‬

‫ئه‌حمه‌د ئه‌سکه‌ندری ڕەحمان گیان باوەڕ‬ ‫ناکەم‪ ،‬شیرکۆ بێکەس گوتەنی «هێشتا‬ ‫زوو بوو‪ ،‬ئاخ زوو بوو‪ ،‬وادەی ئەم کۆچە‬ ‫کوا هەبوو‪ " . .‬تۆ یەک بەو تەمەنە رێوڕەسمی ناشتنی تەرمی هاوڕێ رەحمان شافێعی‬

‫ئــه‌شقێــکی گــــه‌وره‌ ‬

‫کاری هونه‌رمه‌ند رزگار عه‌لی په‌نا ‪22.02.2012‬‬ ‫شیعری رزگار علی‌پناه‬ ‫‌ ل ‌ه یادی ره‌حمان شافعی‬

‫ئه‌وده‌م تفه‌نگێک بووم ب ‌ه شانه‌وه‌‬ ‫ئێست ‌ه شانێکم به‌ هه‌زاران تفه‌نگه‌وه‪‌.‬‬ ‫ئه‌وده‌م هیوایه‌ک بووم بۆ خه‌ڵک‬ ‫ئێسته‌ ئه‌و خه‌ڵک ‌ه هیوای منه‌‪.‬‬ ‫ئه‌وده‌م که‌سێک بووم ب ‌ه که‌ژ و کێوه‌وه‌‬ ‫ئێسته‌ کێوێکم ب ‌ه یادی هه‌زاران که‌سه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ده‌م ئه‌ستێره‌یه‌ک بووم ب ‌ه ئاسمانه‌وه‌‬ ‫ئیست ‌ه ئاسمانێکی پر له‌ ئه‌ستێره‌م‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ده‌م هه‌زاران بووین و قیبله‌یه‌ک‬ ‫ئێست ‌ه منم و هه‌زاران قیبله‌‪.‬‬ ‫ئه‌وده‌م گه‌وره‌ بووم و ئاواته‌کانم چکۆل ‌ه‬ ‫ئێست ‌ه من چکۆله‌م و ئاواته‌کانم گه‌وره‌‪.‬‬ ‫ئه‌وده‌م فره‌ بووین و ته‌نیا بووم‬ ‫ئێسته‌ بـــه‌ ته‌نیــــایی فــــــــــره‌م‪.‬‬ ‫ئه‌وده‌م زۆر شتم ئه‌کوشت‬ ‫ئێسته‌ کوشته‌ی زۆر شتم‪.‬‬ ‫ئه‌وده‌م ده‌ریای پر ل ‌ه ئاوات بووم‬ ‫ئێسته‌ هه‌ر ئاواتێکم ده‌ریایه‌که‌‪.‬‬ ‫ئه‌وده‌م هیوایه‌ک بووم بۆ دایلێک‬ ‫ئێست ‌ه دایکێک هیوای منه‌‪.‬‬ ‫ئه‌وده‌م مناڵێک ئاواتی من بوو‪.‬‬ ‫ئێست ‌ه من ئاواتی مناڵێکم‪.‬‬ ‫ئه‌وده‌م مناڵی باوکێک بووم‪.‬‬ ‫ئێست ‌ه باوکی مناڵێکم‪.‬‬ ‫ئه‌وده‌م ئه‌شقێکی گه‌وره‌ ل ‌ه دڵما بوو‬ ‫ئێست ‌ه من ئه‌شقم ل ‌ه دڵی هه‌زاران گه‌وره‌‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )٥8‬ساڵی پێنجەم‪201٢/3/6 ،‬‬

‫تایبەت‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫ڕەحمان وێنەکەی بۆ نــــەناردم‬ ‫ئەمڕۆ‪ ،‬ئێوارێ کە لە بەرنامەیەکی‬ ‫ڕاستەوخۆ هاتمە دەر‪ ،‬خەبەریان پێدام‬ ‫ڕەحمان مااڵوایی لە ژیان کردووە‪ .‬ئەم‬ ‫ڕۆژانە زۆرمان پێکەوە قسەکردبوو‪ .‬زۆر‬ ‫جار نیوەشەو‪ ،‬یان درەنگتریش تەلەفۆنی‬ ‫دەکرد و دوور و درێژ قسەمان دەکرد‪.‬‬ ‫ئەم نووسراوە کورتەم نووسیبوو‪ .‬کوتم‬ ‫ڕەحمان پێش ئەوەی باڵوی بکەمەوە‪،‬‬ ‫خۆت چاوی لێ بکە بزانە هیچم لە بیر‬ ‫نەچووە‪ .‬کە تەلەفۆنی کرد‪ ،‬کوتی‪:‬‬ ‫نا هیچت لە بیر نەچووە‪ ،‬بەاڵم من بۆ‬ ‫وەبیر دێنییەوە؟دوایە کوتی‪ ،‬ڕاوەستە‬ ‫وێنەیەکت بۆ دەنێرم‪ ،‬وێنەی ئەوکاتی‬ ‫هەردووکمان‪ ،‬لە گەڵ نووسراوەکە باڵوی‬ ‫بکەوە‪ .‬ڕەحمان‪ ،‬مااڵوایی کرد و وێنەکەی‬ ‫بۆ نـــەناردم‪ .‬ئەوە نووسراوەکە بە بێ ئەو‬ ‫وێنەیە باڵو دەکەمەوە‪:‬‬ ‫لە مالوومە‪ ،‬کەپرێکی حەسیری گەورە‬ ‫ساز کرابوو بۆ نانخواردن‪ .‬لەبەر ئەوەی‬ ‫خەڵکەکە زۆر بوون‪ ،‬هەموومان بە جارێک‬ ‫جێگەمان نەدەبووەوە‪ .‬بە سێ نۆرە‪،‬‬ ‫هەر جارەی ‪ ٣٠٠-٢٠٠‬کەس دەچووین بۆ‬ ‫نانخواردن‪ .‬هەر ڕۆژەی دە کەسیشمان‪،‬‬

‫بـــز‌ه جوانه‌که‌ی ره‌حمان‬ ‫حسەین شەبەق‬ ‫دوای ئه‌وه‌ی ئه‌و شته‌‌ی کاک ناسرم‬ ‫له‌ فه‌یس‌بووک خوێنده‌وه‌‪ ،‬یادداشتێکم‬ ‫به‌ مایل بۆ نارد و داوام لێکرد ئه‌گه‌ر‬ ‫ئیشکالی نه‌بێ‪ ‌،‬ل ‌ه دوارۆژ باڵو که‌ینه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ی خواره‌وه‌ یادداشته‌که‌ی منه‌ ب ‌ه‬ ‫تۆزێک ده‌ستکارییه‌وه‌‪.‬‬ ‫کاک ناسر گیان ساڵو ‬ ‫به‌ بۆنه‌ی کۆچی دوایی هاورێی‬ ‫شافعی‬ ‫ره‌حمان‬ ‫خۆشه‌ویستمان‬ ‫سه‌ره‌خۆشی‌تان لێ ده‌که‌م‪ .‬به‌راستی ک ‌ه‬ ‫هه‌واڵێکی جه‌رگ‌بر بوو بۆ من‪ .‬هه‌موومانی‬ ‫شۆکه‌ کرد‪ .‬حه‌یف بوو که‌ ره‌حمان پێش‬ ‫ئازادی ل ‌ه نێومان رۆیی‪ .‬من نازانم ئه‌و‬ ‫به‌اڵیه‌‌ چی بوو‪ .‬هه‌ر زۆر کوت و پـڕ رووی‬ ‫دا‪.‬‬ ‫شته‌که‌ی تۆم ل ‌ه فه‌یس بووک خوێنده‌وه‌‪،‬‬ ‫هێنده‌ی‌تر دڵم پر بوو‪ .‬ره‌حمان له‌ هه‌موو‬ ‫ژیانی‌دا ساتێ به‌ ئاسووده‌یی خۆشی ل ‌ه‬ ‫ژیان نه‌دی‪ .‬که‌چی هه‌میش ‌ه جه‌سوور و‬ ‫نه‌به‌ز و رووخۆش و کراوه و خوێن شیرین‬ ‫بوو‪ .‬هه‌میشه‌ بزه‌یه‌کی گه‌شی ل ‌ه سه‌ر لێو‬ ‫بوو‪ .‬هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ به‌س بوو که‌سێک جارێک‬ ‫بیبینێ تازه‌ قه‌ت له‌ بیری نه‌ده‌چووه‌وه‌‪.‬‬ ‫ده‌ستت خۆش بێ زۆر جوانت نووسیبوو‪.‬من‬ ‫به‌ر له‌وه‌ی پرس ب ‌ه تۆ بکه‌م ب ‌ه هاورێیانی‬ ‫دوارۆژ م وت ک ‌ه جێگایه‌ک بۆ ئه‌و شت ‌ه‬ ‫جوانه‌ی تۆ و یادی ئازیزی ره‌حمان دانێن‪.‬‬ ‫جا نازانم خۆت ده‌ڵێی چی؟‬ ‫چه‌ند شه‌و له‌و‌ه پێش ماوه‌ی سه‌عاتێک‬ ‫زیاتر ب ‌ه ته‌له‌فون له‌ گه‌ڵ رەحمان قسه‌م‬ ‫کرد‪ .‬ئه‌و زه‌نگی لێدا‪ .‬کاتێک وێنه‌کانی‬ ‫خۆی له‌ فه‌یس بووک دا باڵو کردبووه‌و‌ه‬ ‫من شیعرێکی کورتم بۆ نووسیبوو‪:‬‬ ‫له‌ به‌ربه‌یان تا خۆرئاوا‬ ‫ل ‌ه رۆژهه‌اڵت تا رۆژئاوا‬ ‫ل ‌ه چیا و چۆڵ‪ ،‬ل ‌ه ناو مااڵن‬ ‫ل ‌ه کۆری گه‌رمی هاڤااڵن‬ ‫که‌سه‌کانت‪ ،‬وێنه‌کانت‬ ‫خۆشه‌ویست و هاورێکانت‬ ‫وته‌کانت‪ ،‬تاپۆکانت‬ ‫ره‌نگی تابلۆ و ئیده‌کانت‬ ‫هه‌موویان جوان و دڵگرن‬ ‫به‌اڵم هیچیان هێنده‌ی‬ ‫بزه‌ جوانه‌که‌ت خۆت‬ ‫هێنده‌ی دڵه‌ جوانه‌که‌ی خۆت‬ ‫دڵی سووتاوی من ناگرن‪.‬‬ ‫ئه‌و‌ه بوو که‌ خۆی پێ رانه‌گیرابوو و‬ ‫زه‌نگی لێدا‪ .‬دروست وه‌ک ئه‌وه‌ی ک ‌ه ئاخر‬ ‫قسه‌ و ئاخر دیدارمان بێت زۆر ب ‌ه تاسه‌و‌ه‬ ‫قسه‌ی ده‌کرد‪ .‬له‌ پشت ته‌له‌فوونه‌که‌شه‌و‌ه‬ ‫هه‌ستم ب ‌ه بز‌ه جوانه‌که‌ی سه‌ر لێوی‬ ‫ده‌کرد‪ .‬زۆر یادی کۆنمان تاز‌ه کرده‌وه‌‪.‬‬

‫له‌ سه‌ر دوێنێ و ئه‌مرۆ و داهاتوو قسه‌مان‬ ‫کرد‪ .‬زۆر ل ‌ه جاران ب ‌ه تواناتر و پوخته‌تر‬ ‫له‌ سه‌ر هونه‌ری ئه‌مرۆ قسه‌ی ده‌کرد‪ .‬وه‌ک‬ ‫خۆشت باست کردوو‌ه ره‌نگه‌کان بۆ ئه‌و‬ ‫مانای تایبه‌تیان هه‌بوو‪ .‬ره‌نگی ئاسمانی‬ ‫و وه‌نه‌وشه‌یی و ره‌نگی گه‌رم و شاد ل ‌ه‬ ‫زۆرێک ل ‌ه کاره‌کانی‌دا ب ‌ه ته‌واوی زاڵه‌‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ش نیشانه‌ی دڵگه‌رمی‪ ،‬مهره‌بانی‪ ،‬سۆز‬ ‫و خۆشه‌ویستی‌ی ‌ه ک ‌ه له‌ قس ‌ه و ره‌فتاری‬ ‫رۆژانه‌ی ره‌حمانیش دا هه‌ر هه‌میش ‌ه دیار‬ ‫بوو‪ .‬له‌ گه‌ڵ ئه‌وه‌ش دا ل ‌ه هێندێک کاری‬ ‫ره‌حمان ره‌نگی ره‌ش و زه‌رد و خۆڵه‌مێشی‬ ‫زاڵ بووه‌ که‌ ئه‌وه‌ش ده‌توانێ ره‌وایه‌ت ل ‌ه‬ ‫تۆز و گه‌ردی رووداو‌ه گه‌وره‌که‌ی ژیانی‬ ‫و غه‌ریبی و ته‌نیایی ئێستای بکا‪ .‬جاری‬ ‫واشه‌ ده‌بینین وێنه‌یه‌کی غه‌رقی هه‌وری‬ ‫ره‌شی ناهومێدی‌ی ‌ه ک ‌ه به‌داخه‌وه‌ لێر‌ه‬ ‫(له‌ سکاندیناوی) به‌شێکی جیانه‌کراو‌ه ل ‌ه‬ ‫ژیانی ئێم ‌ه هه‌ر هه‌موومانه بێ په‌سا دڵمان‬ ‫ده‌گوشێ و ده‌مانبات ‌ه دیاری خه‌م‪.‬‬ ‫له‌ نێو قسه‌کانمان دا ل ‌ه گه‌ڵ ره‌حمان‬ ‫نازانم چ بوو په‌رینه سه‌ر باسێکی فه‌لسه‌فی‪.‬‬ ‫قسه‌ی زۆرتازه‌ی پێ بوو که‌ ئێستاش هه‌ر‬ ‫بیریان لێده‌که‌مه‌وه‌‪ .‬وتی «ئێستا زۆرکه‌س‬ ‫له‌ باسی گرفت ‌ه کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کاندا «ماکس‬ ‫وبر» و «دورک هایم» دێننه‌ پێشێ‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ی په‌رده‌یه‌ک به‌سه‌‌ر مارکس‌دا‬ ‫بکێشن‪ .‬مارکس به‌ر له‌وه‌ی شۆرشگێر‬ ‫بێ‪ ،‬ئینساندۆستێکی گه‌وره‌ بووه‌‪ .‬ئه‌وه‌ی‬ ‫وا ل ‌ه مارکس ده‌کا که‌ دنیا ته‌بیین بکا‬ ‫وه‌ک هێندیك خه‌ڵکی‌تر حه‌زی ناو و‬ ‫کورسی زانکۆ و کاری ئاکادمیک نه‌بوو‌ه‬ ‫به‌ڵکوو ده‌قیه‌قه‌ن و ل ‌ه یه‌ک که‌لیمه‌دا‬ ‫رێز و خۆشه‌ویستیی مارکس‌‌ه بۆ ئینسان‬ ‫و داهاتووه‌که‌ی‪ ».‬دواتر باسی ئیریش‬ ‫فرۆم‌ی کرد و پاشانیش کارل پۆپر‪.‬‬ ‫وه‌ک بۆ خۆت ده‌زانی باس کردن له‌وان ‌ه‬ ‫حه‌وزه‌ی مه‌علوماتێکی زۆر به‌رینی ده‌وێ‬

‫و کاری هه‌ر که‌س نیه‌‪ .‬دیار بوو ره‌حمان‬ ‫له هه‌موو ئه‌‌و ماوه‌یه‌‌دا به‌رده‌وام شتی‬ ‫قورسی خوێندبووه‌وه‌‪ .‬ره‌حمان وتی‪:‬‬ ‫«من هه‌موو شته‌کانی «دورک هایم‌»م‬ ‫خوێندوه‌ته‌وه‌‪ ».‬لێر‌ه له‌ گه‌ڵ قسه‌کانی‌دا‬ ‫تــۆنی ده‌نگی ده‌گۆرا‪ .‬ئه‌و شته‌ منی‬ ‫خسته‌ بیرێکی قووڵه‌و‌ه و ئێستاش ئازارم‬ ‫ده‌دا‪ .‬خویندنه‌وه‌ی هێندێک ل ‌ه شته‌کانی‬ ‫دورک هایم خاڵی له‌ خه‌ته‌ر نی ‌ه ئه‌ویش ب ‌ه‬ ‫تایبه‌ت بۆ که‌سێکی وه‌ک ره‌حمان‪.‬‬ ‫‌ چه‌ند ده‌فته‌ری یادداشتم ساڵه‌ها بوو‬ ‫به‌ ئه‌مانه‌ت الی ئه‌و دانابوو‪ .‬ده‌یزانی ک ‌ه‬ ‫ئه‌و ده‌فته‌رانه‌ بۆ من زۆر گرینگن‪( .‬ل ‌ه‬ ‫ده‌ورانی پێشمه‌رگایه‌تی دا من ماوه‌ی ‪3‬‬ ‫ساڵ ته‌قریبه‌ن هه‌موو رۆژێ‪ ،‬ل ‌ه ژیانی‬ ‫رۆژانه‌ی خۆمان له‌ ناوچ ‌ه و له‌ جه‌نگه‌ی‬ ‫شه‌ره‌کانیش دا یادداشتم هه‌ڵده‌گرت‪.‬‬ ‫ته‌نانه‌ت ل ‌ه بیرم ‌ه جارێک ل ‌ه پشت «که‌مه‌ر‌ه‬ ‫سیاو» له‌ ناوچه‌ی سه‌قز کاتێک له‌ گه‌ڵ‬ ‫رژیم ده‌رگیر بووین و من خه‌ریکی نووسین‬ ‫بووم خومپاره‌یه‌ک دوور و نزیک‪ ،‬له‌ الی‬ ‫من و چه‌ند هاورێی‌تر وه‌عه‌رزی که‌وت‪.‬‬ ‫پریشکێکی چکۆڵه‌ی ئه‌م خۆمپاره‌ی ‌ه‬ ‫هات و راست وه‌ ده‌فته‌ره‌که‌ی من که‌وت‪.‬‬ ‫ئه‌م نیشانه‌ی ‌ه هێشتاش ب ‌ه یه‌کێک ل ‌ه‬ ‫ده‌فته‌ره‌کانمه‌و‌ه دیاره‌‪ .‬دامناو‌ه رۆژێک‬ ‫ئه‌گه‌ر عومر باقی بوو بیانکه‌مه‌ چیرۆک‬ ‫یان ب ‌ه کاریان بێنم بۆ سناریوی فیلمێکی‬ ‫راسته‌قینه‌‪ .‬وه‌ختی خۆی له‌ نه‌وه‌ده‌کاندا‬ ‫کاتێک ره‌حمان ب ‌ه سه‌ردان هاتبووه‌و‌ه‬ ‫زه‌رگوێز‪ ،‬ئه‌و ده‌فته‌رانه‌م دایه‌ تا بۆم‬ ‫هه‌ڵگرێ و الی خۆم تێدانه‌چن‪ ).‬ده‌یگوت‬ ‫ئه‌گه‌ر هه‌ر ئه‌و حه‌فته‌یه‌ی نه‌یه‌ی بۆ الم‬ ‫ده‌فته‌ره‌کانت ناده‌مه‌و‌ه‪ ‌.‬بەاڵیه‌کیان ب ‌ه سه‌ر‬ ‫دێنم هه‌ر مه‌پرسه‌‪ .‬ب ‌ه ئه‌ستۆی شکاوم من‬ ‫کۆا ده‌مزانی ک ‌ه ره‌حمان چه‌ند به‌ تاسه‌ی‬ ‫دیداری هاورێیانی خۆیه‌تی‪ .‬وتم ئێستا‬ ‫ناتوانم‪ .‬وتی من دێم‪ .‬من ب ‌ه ماشێنی خۆم‬ ‫هه‌موو ئوروپا گه‌ڕاوم‪ .‬هه‌موومان ده‌زانین‬ ‫ره‌حمان چه‌ند ب ‌ه هیممه‌ت بوو‪ .‬وتم نا و‬ ‫قه‌ولی یه‌قینم پێدا که‌ ئه‌م هاوین ‌ه ده‌چم‬ ‫بۆ الی‪ .‬ئه‌و جار تۆزێک سارد بووه‌وه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه بیرمه‌ پاره‌که‌ش قه‌ولم پێدا و نه‌چووم‪.‬‬ ‫ئه‌وان ‌ه له‌ دڵمدا بوونه‌ گرێ‪ .‬گه‌روییان پر‬ ‫کردووم ل ‌ه شتێک ک ‌ه نه‌ ده‌بێ ب ‌ه قس ‌ه و‬ ‫نه‌ دێته‌ده‌ر‪.‬‬ ‫ره‌حمانمان ل ‌ه ده‌س دا کاکه‌ گیان‪ .‬ن ‌ه‬ ‫خۆمان دیتمانه‌وه‌ و ن ‌ه چاوپێکه‌وتنێکمان‬ ‫له‌ گه‌ڵ پێک هێناو نه‌ پێشانگایه‌کمان بۆ‬ ‫کاره‌ جوانه‌کانی دا‌نا‪ .‬زۆر بێ که‌سی‌ی ‌ه‬ ‫لێمان‪ .‬زۆر پرش و باڵوین‪ .‬ئه‌و غه‌ریبی ‌ه‬ ‫ل ‌ه هه‌نده‌ران وه‌ک ژاری مار ب ‌ه ده‌روونماندا‬ ‫رۆچۆته‌ خوار‪ .‬من نازانم تاکه‌ی ئێم ‌ه ده‌بێ‬ ‫ئاوا مارانگازی ئه‌و ده‌رد‌ه بین؟ که‌ی کۆ‬ ‫ده‌بینه‌وه‌؟‪...‬‬ ‫برات ح‪ .‬شه‌به‌ق‪22.2.2012‬‬

‫یر‬

‫ەح‬ ‫بە یاد‬

‫ناسری حسامی‬

‫لەوێ کارمان دەکرد‪ .‬چێشت لێنان لە‬ ‫مەنجەڵی گەورەدا‪ ،‬چا سازکردن لە‬ ‫سەماوەر و قۆریی ‪ ٧٠-٦٠‬لیتریدا و‪ ،‬سینی‬ ‫پاککردنەوە و‪ ،‬دوایەش خاوینکردنەوەی‬ ‫ئەو کەپرە زلە حەسیرە بە نایلۆن‬ ‫داپۆشراوە کە هەمیشە هەڵمی کردبوو‪.‬‬ ‫پێمان دەگوت سێلف سرویس‪.‬‬ ‫ئەو ڕۆژە نۆرە کاری من بوو‪ .‬خەڵک‪ ،‬لە‬ ‫نۆرەی کۆتاییدا‪ ،‬خەریک بوو دەڕۆیشتن‪.‬‬ ‫سینییەکانم پاک دەکردەوە‪ .‬ڕەحمان‬ ‫هات‪ .‬بڕێکمان قسە کرد‪ .‬باسی کانوونی‬ ‫هونەر‪ .‬باسەکە لەوێ نەدەکرا‪ .‬ڕەحمان‬ ‫کوتی ئەگەر لێرە تەواو بووی وەرە ماڵێ‬ ‫قسە دەکەین‪.‬‬ ‫تاوێک دواتر‪ ،‬بەرەو ماڵی ڕەحمان وەڕی‬ ‫کەوتم‪ .‬ماڵەکەیان‪ ،‬خێوەتێکی بچووک‬ ‫بوو‪ ،‬لە سەر گردێکی نەک زۆر بەرز و‬ ‫لە نێو پۆلێک داربەڕوودا‪ ،‬الی ڕۆژئاوای‬ ‫ئۆردووگاکە‪ .‬ئێزگەش‪ ،‬هەر لە سەر ئەو‬ ‫گردە بوو‪ .‬هەڵکشام‪ ،‬تەنیا دوو سێ‬ ‫خێوەت مابوو‪ ،‬بگەمە الی ڕەحمان‪ ،‬وەبیرم‬ ‫هاتەوە کۆبوونەوەیەک هەیە و دەبێ‬ ‫بچم‪ .‬وام لە بیرە قەرار بوو کاک برایمی‬ ‫عەلیزادە‪ ،‬لە گەڵ ”دەبیرانی حەوزە“ یان‬ ‫بەرپرسی ئۆرگانەکان کۆبوونەوە بگرێ‪ .‬لە‬

‫داگەڕاندا‪ ،‬هێشتا نەگەیشتبوومە دامێنی‬ ‫تەپۆڵکەکە‪ ،‬دوو سێ گرمە بە دووی یەکدا‬ ‫هاتن‪ .‬ڕۆژی دواتر دەرکەوت کێ شەهید‬ ‫بووە و کێ بریندار‪ .‬ڕەحمان بریندار‬ ‫ببوو‪ .‬ویدای هاوسەری ڕەحمان و کەژاڵی‬ ‫خوشکی ویدا‪ ،‬شەهید ببوون‪.‬‬ ‫هەتا ماوەیەکی درێژ ڕەحمانم نەدیتەوە‪.‬‬ ‫ناردیان بۆ الی دوکتور‪.‬‬ ‫ئەم ڕۆژانە وێنەیەکی ئەو سەردەمەم‬ ‫دیتەوە‪ .‬من و ڕەحمان‪ ،‬لە پەنا یەک‬ ‫راوەستابووین‪ .‬وێنەکەم بۆ ڕەحمان نارد‪.‬‬ ‫نووسیبووی ”وێنەکەم دەسکاری کردووە‪.‬‬ ‫ئەوەی تۆ ناردووتە خراپ چاپ کراوە“‪.‬‬ ‫هەر وابوو‪ .‬وێنەکە هەومووی سوورباو دیار‬ ‫بوو‪ .‬ڕەحمان چاکی کرد‪ .‬ئەو وێنەیەی‬ ‫رەحمان دەستی لێدابوو‪ ،‬ئاسمانەکەی‬ ‫چووبووەوە سەر ڕەنگێکی شین شین‪.‬‬ ‫ئەو مەزرایەی لێشی ڕاوەستابووین‪ ،‬سەوز‬ ‫هەڵگەڕابووەوە‪.‬‬ ‫بۆ ڕەحمانم نووسی‪ :‬خۆزگە توانیبات قژی‬ ‫منیش بەرییەوە سەر ڕەنگی ئەو کات‪.‬‬ ‫نووسیبووی‪” ،‬ئەوە ئاسانە‪ ،‬بەاڵم دەست‬ ‫و قاچی من‪“...‬‬ ‫ئەو ڕۆژەبوو‪ ،‬ئەم شیعرەم نووسی و لێرە‬ ‫باڵوم کردەوە‪:‬‬

‫انی‬ ‫م‬

‫ش افع ی‬

‫نە سەوزایی لە دیدەمدا‪،‬‬ ‫وەکوو جاران گەش و ڕووناک‬ ‫نە‪ ،‬هەنگاوم پەلەی ماوە‬ ‫بەرەو هەر ژوانگەیەک بێباک‪.‬‬

‫نە دەنگم‪ ،‬دەنگی جارانە‬ ‫نە شووشەی لێوەکانم‪ ،‬پاک‬ ‫لە سەر لێو نەخشی سەد حەسرەت‬ ‫لە ماچی بێ بزە و‪ ،‬غەمناک‪.‬‬ ‫منم ئێستا و‪ ،‬هەموو هیوا‬ ‫من و ئەژنۆیەکی هیالک‬ ‫من و‪ ،‬هەر ئەو جلوبەرگە‬ ‫کە بۆنی تۆی نەما‪ ،‬ئەی خاک!‬ ‫ئەم ڕۆژانە کە قسەم لە گەڵ ڕەحمان کرد‪،‬‬ ‫دەنگی‪ ،‬دەنگی پیاوێکی کامڵی تەواو بوو‪.‬‬ ‫بەاڵم ڕاوێژی‪ ،‬هەر ڕاوێژی ئەو کوڕە چاوڕەشە‬ ‫ڕەزاسووکەیە‪ ،‬کە بیست و پێنج ساڵ‬ ‫لەوەپێش‪ ،‬لە مالوومە دەمدیت‪ .‬لە چاپخانە‬ ‫کاری دەکرد‪ .‬شەوانە هەتا بەیانی بە دیار‬ ‫خۆشنووسییەوە‪ ،‬یان بە دیار پۆستەرێکەوە‬ ‫دادەنیشت‪ .‬بەیانان وەک منداڵی نازداری‬ ‫ماڵێ‪ ،‬درەنگ هەڵدەستا‪ .‬ئەگەر پەنیرێک‬ ‫لە سەر سینییەکە مابا‪ ،‬لەتە نانێکی لە‬

‫تەشتەکە دەردێنا و لە گەڵ چایەکی شیرین‪،‬‬ ‫دەیهێنا سەر مێزە بچووکەکەی بەردەمی کە‬ ‫هەمیشە پر بوو لە وردەکاغەز‪ .‬ئەو کاتانەی‬ ‫هێشتا خەو بەری نەدابوو‪ .‬هەندێک مۆن دیار‬ ‫بوو‪ .‬هەمووان خۆشیان دەویست‪ .‬نموونەی‬ ‫ئینسانیکی بە جەوهەر بوو‪ .‬خۆشنووس‪،‬‬ ‫نیگارکێش‪ ،‬وردبین و‪ ،‬لە قسەکردندا ئارام و‬ ‫لەسەرخۆ و‪ ،‬بەڕێز‪.‬‬ ‫ئێستا لە سوێد دەژی‪ .‬وەک هەزاران‬ ‫برینداری دیکەی شۆڕشی کوردستان‪،‬‬ ‫لە سەر لێواری لەبیرچوونەوە‪ .‬ڕەحمان‬ ‫هەڵبەت‪ ،‬بە ئیرادەیەکی قایم هەموو ئەم‬ ‫سااڵنەی بە پڕی بەڕێ کرد‪ .‬بەاڵم دڵنیام‬ ‫ئەو ڕەنگە شین و مۆر و سوورانەی دێنە‬ ‫سەر تابلۆکانی‪ ،‬ڕەنگێکی تەپوتۆزی ئەو‬ ‫ئێوارەیە و‪ ،‬ژانی شەوانی زام و تەنیایی‬ ‫دوای ئەوەیان لە خۆیاندا هەڵگرتووە‪.‬‬

‫با بزه‌که‌ی ره‌حمان ل ‌ه یاد نه‌که‌ین‬ ‫ح‪.‬شه‌به‌ق‬ ‫ره‌حمان ئینسانێکی مێهره‌بان بوو‪ ،‬که‌چی هه‌موو ژیانی نامێهره‌بانی و دڵ‌ره‌قی بینی‪.‬‬ ‫ره‌حمان ئینسانێکی گه‌رم و گوڕ بوو‪ ،‬که‌چی هه‌موو ژیانی سارد و سڕی و سه‌ختی‬ ‫بینی‪.‬‬ ‫ره‌حمان ئینسانێکی ئازادیخواز بوو‪ ،‬که‌چی هه‌موو ژیانی کۆت و به‌ند و په‌ند و ده‌ردی‬ ‫ئه‌سیری بینی‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ره‌حمان ئینسانێکی سوسیال و تێکه‌اڵو بوو‪ ،‬که‌چی هه‌موو ژیانی ته‌نیایی و دوور ‌‬ ‫و ده‌ردی غه‌ریبی بینی‪.‬‬ ‫ره‌حمان ئینسانێکی دژی شه‌ڕ بوو‪ ،‬که‌چی هه‌موو ژیانی شه‌ڕ و ئاژاو‌ه و ئاواره‌گی و‬ ‫ماڵ ب ‌ه کۆڵی بینی‪.‬‬ ‫ره‌حمان دژی تووندوتیژی بوو‪ ،‬که‌چی هه‌موو ژیانی بێ‌ره‌حمی و هه‌را و ئاژاوه‌ و زۆر‬ ‫وێژی بینی‪.‬‬ ‫ره‌حمان کانگای ره‌حم و خۆشه‌ویستی بوو‪ ،‬که‌چی هه‌موو ژیانی غه‌در و جه‌ور و‬ ‫جه‌فا و بێ وه‌فایی بینی‪.‬‬ ‫ره‌حمان دژی بێ عه‌داڵه‌تی بوو‪ ،‬که‌چی هه‌موو ژیانی جه‌ور و سته‌م و بێ عه‌داله‌تی‬ ‫بینی‪.‬‬ ‫ره‌حمان دژی سه‌رمایه‌داری بوو‪ ،‬سه‌رمایه‌ی ئه‌و ته‌نیا دڵ و هونه‌ر و هیوای‌ئازادی‬ ‫بوو‬ ‫ره‌حمان هه‌میشه‌ بزه‌یه‌کی گه‌شی ل ‌ه سه‌ر لێو بوو‪ ،‬که‌چی ده‌روونی پر ل ‌ه برین و‬ ‫ناسۆر و ته‌نیایی بوو‪.‬‬ ‫ره‌حمان سیمبولی نه‌به‌زی و نه‌سره‌وتن بوو‪ ،‬که‌چی ژیانی هه‌رده‌م تووشی کێشه‌‌و‬ ‫گرفت و ناهه‌مواری بوو‪.‬‬ ‫ره‌حمان دژی سووکایه‌تی به‌ ئینسان بوو‪ ،‬که‌چی تا نه‌رۆیی ئه‌و رێزه‌ی ک ‌ه ده‌بوو‬ ‫لێی‌بگیرێ لێمان نه‌گرت‪.‬‬ ‫ره‌حمان هه‌موو ژیانی هونه‌رمه‌ندانه‌ ژیا‪ ،‬ماڵــئـاوایی ره‌حمانیش ناوه‌خت و کوت وپر‬ ‫و هونه‌رمه‌ندان ‌ه بوو‪.‬‬ ‫ره‌حمان رۆیی‪ .‬ئێستا ئێمه‌ ماوینه‌وه‌ و یادی ئه‌و‪ .‬هه‌موومان و هه‌ر کامه‌مان ب ‌ه‬ ‫نه‌وعێک (له‌ دانیشتنی‪ ،‬له‌ قس ‌ه و بزه‌ و وێن ‌ه و کار‌ه هونه‌رییه‌کانی‪ ).‬مێهره‌بانی‬ ‫و سۆز و رێز و خۆشه‌ویستمان بینیوه‌‪ .‬با یادی ره‌حمان بکه‌ین ب ‌ه بۆنه‌یه‌ک بۆ‬ ‫وه‌فاداربوون به‌و خوسوسییات و تایبه‌تمه‌ندییانه‌ی ک ‌ه ره‌حمان بۆیان تێکۆشا و تا‬ ‫ئاخر ساته‌کانی ژیانی پێیان وه‌فادار بوو‪.‬‬ ‫با بزه‌که‌ی ره‌حمان له‌ یاد نه‌که‌ین‪.‬‬

‫دوو نمونە لەکارە هونەرییەکانی هاوڕێ‬ ‫رەحمان شافێعی‬

‫ژمار‌ه (‪ )٥8‬ساڵی پێنجەم‪201٢/3/6 ،‬‬

‫تایبەت‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫پیرۆز بێت ‪8‬ی مارس رۆژی جیهانیی ژن‬ ‫راگه‌یاندنی كۆمه‌ڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان‌‬

‫‪9‬‬

‫سیانز‌ه ساڵ پاش‬ ‫كوشتاری سێی‬ ‫ره‌شه‌ممه‌ی سنه‌‬ ‫وریا محه‌مه‌دی‬

‫له‌ماوه‌ی سه‌ده‌ی رابردوودا چه‌ندین رۆژی له‌بیرنه‌كراو‬ ‫بوونیان هه‌یه‌ كه‌ به‌هۆی گرنگییان رێزیان لێده‌گیرێت‪،‬‬ ‫له‌وانه‌ هه‌شتی مارس‪ ،‬رۆژی جیهانیی ژن‪ .‬هه‌شتی‬ ‫مارس زیاتر له‌جاران گرنگیی جیهانیی به‌ده‌ستهێناوه‌‌و‬ ‫بووه‌ته‌ رۆژ‌و مێژوویه‌كی گرنگ بۆ ژنان‌و خه‌باتیان دژی‬ ‫بی مافی‌و نایه‌كسانی له‌سه‌رتاسه‌ری جیهان‪ .‬خه‌باتی‬ ‫ژنان له‌دژی سته‌م‌و هه‌اڵواردن هه‌میشه‌ بوونی هه‌بووه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم گرنگی هه‌شتی مارس له‌به‌رده‌وامیی خه‌باتی‬ ‫ژنان‌و پیاوانی یه‌كسانیخواز‌و به‌جیهانی بوونیه‌تی بۆ‬ ‫نه‌هێشتنی هه‌رچه‌شنه‌ نابه‌رابه‌رییه‌ك‪.‬‬ ‫‪8‬ی مارس رۆژی جیهانیی ژن‪ ،‬نمونه‌‌و سیمبوله‌‌و‬ ‫لێوانلێوه‌ له‌ خه‌باتی زیاتر له‌ سه‌ده‌یه‌كی ژنان‌و‬ ‫پیاوانی ئازادیخواز‌و یه‌كسانیخواز له‌هه‌موو بواره‌كانی‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تی‌و كلتوری‌و سیاسی‌و مافه‌كانی تاك‪.‬‬ ‫بزوتنه‌وه‌ی ژنان بۆ رزگاریی‌و یه‌كسانی‪ ،‬نه‌ك ته‌نها‬ ‫بووه‌ته‌ بزوتنه‌وه‌یه‌كی به‌هێز بۆ نه‌هێشتنی هه‌اڵواردنی‬ ‫ره‌گه‌زیی‌و خۆی سه‌لماندوه‌‪ ،‬به‌ڵكو به‌شێكی گرنگ له‌‬ ‫خه‌باتی كۆمه‌ڵگا مرۆییه‌كان بۆ دیموكراسی‌و عه‌داڵه‌تی‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تی له‌خۆ ده‌گرێت‪8 .‬ی مارس زیاتر له‌هه‌ركاتێك‬ ‫وه‌ك ئۆركێستر‌و مارشێكی جیهانی لێهاتووه‌ كه‌ ملمالنێ‬ ‫له‌گه‌ڵ نابه‌رابه‌ری‌و سته‌م‌و هه‌اڵواردندا ده‌كات‪.‬‬ ‫له‌یه‌ك ساڵی رابردوودا راپه‌ڕین‌و ناڕه‌زاییه‌كانی واڵتانی‬ ‫عه‌ره‌بی كه‌ روخانی چه‌ندین دیكتاتۆری ده‌یان ساڵه‌ی‬ ‫لێكه‌وته‌وه‌‪ ،‬مێژوویه‌كی نوێی له‌خه‌باتی ژنانی ئه‌م‬ ‫واڵتانه‌‌و به‌شێكی به‌رینی جیهان تۆماركرد‪ .‬به‌شداریی‬ ‫به‌رباڵوو چاالكی ئه‌وان له‌ ناڕه‌زایی‌و راپه‌ڕینه‌كان‬ ‫به‌دژی دیكتاتۆری‪ ،‬ئه‌م راستییه‌ی جارێكی دیكه‌‬ ‫ئاشكراكرد كه‌ ژنان نه‌ك ته‌نها بۆ ئازادی‌و دابینكردنی‬ ‫خواست‌و مافه‌كانی خۆیان‪ ،‬به‌ڵكو بۆ رزگاربوون له‌‬ ‫ده‌ستی دیكتاتۆری له‌ ریزی یه‌كه‌می خه‌باتدان‪.‬‬ ‫هێزه‌ دواكه‌وتووه‌كانیش كه‌ له‌گرنگیی به‌شداری ژنان‬ ‫گه‌یشتوون‪ ،‬له‌هه‌وڵی ئاراسته‌كردنی خه‌باتی ره‌سه‌نی‬ ‫ئه‌وان به‌ رێره‌وی ئامانج‌و پیالنه‌ شومه‌كانی خۆیانن‬ ‫كه‌ دواتر بینیمان كه‌ پاش روخانی دیكتاتۆرییه‌كان‬ ‫هێرشكردنه‌سه‌ر ده‌سكه‌وته‌كانی ژنان یه‌كه‌مین ئامانجی‬ ‫ده‌سه‌اڵتدارانی نوێ بوو‪ .‬سه‌ره‌ڕای ئه‌مه‌ به‌شداری هێزی‬ ‫گه‌وره‌ی ژنان له‌ بزوتنه‌وه‌ عه‌ره‌بییه‌كان‪ ،‬گۆڕانكاری‬ ‫به‌سه‌ر پێگه‌‌و قورسایی‌و خه‌باتی ژنانی له‌و واڵتانه‌دا‬ ‫هێناوه‌و زه‌وتكردنی ده‌ستكه‌وته‌كانی ژنان‪ ،‬هیچ له‌‬ ‫گرنگی مێژوویی به‌شدارییان له‌ڕاپه‌ڕین كه‌م ناكاته‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌ ئێران سه‌ره‌ڕای سێ ده‌یه‌ ده‌سه‌اڵتی كۆماری‬ ‫ئیسالمی بۆ به‌دامه‌زراوه‌كردنی سیستمی پیاوساالری‌و‬ ‫كلتوری سه‌ده‌كانی ناوه‌ڕاست‪ ،‬شاهیدی ئه‌وه‌ بووین‬ ‫كه‌ ژنان به‌ به‌رخۆدان‌و خۆڕاگری‌و فیداكاری خۆیان‪،‬‬ ‫له‌به‌رده‌م هاتنه‌دی ئامانجه‌كانی كاربه‌ده‌ستانی ئه‌م‬ ‫رژیمه‌ له‌مپه‌ر‌و رێگربوون‪.‬‬ ‫بۆ ژنانی ئێران‪ ،‬هه‌شتی مارس‪ ،‬هێمای زیاتر له‌ سێ‬ ‫ده‌یه‌ خه‌بات له‌گه‌ڵ رژیمی دژه‌ژن‌و تۆتالیتێرییه‌ كه‌‬ ‫به‌ پێشێلكردنی مافه‌كانی ژنان‪ ،‬بنه‌ماكانی ده‌سه‌اڵتی‬

‫روانگەی کۆمەاڵیەتی‌و ‪..‬‬ ‫پاشماوە‬ ‫جۆرێک لە توندو تیژین‌و کۆمەڵگا‬ ‫پێویستیەتی کە بۆ کۆنترۆڵی ئەم‬ ‫دیاردەیە لە شێوەهایەکی تایبەتی‌تر‬ ‫کەڵک وەربگرێ‪ .‬لەم سااڵنەی دواییدا‪،‬‬ ‫گاڵڵەگەلێک بۆ کۆنترۆڵی ئەم دیاردەیە‬

‫به‌هێزكردوه‌‌و له‌ یه‌كه‌مین رۆژه‌كانی به‌ده‌سه‌اڵت سه‌ركاری ئه‌م رژیمه‌ بوون‌و له‌ سه‌نگه‌ره‌كانی خۆڕاگری‬ ‫گه‌یشتنی‪ ،‬به‌ هێرشكردنه‌سه‌ر مافه‌كانی ژنان‌و گه‌لی كورد له‌ زیندانه‌كان‌و له‌ خه‌باتی چه‌كداران ‌ه‬ ‫په‌سه‌ندكردنی یاسا دژه‌ ژن‌و دواكه‌وتووه‌كانی‪ ،‬سیمای چه‌ندین حه‌ماسه‌یان خولقاند‌و قاره‌مانانه‌ فیداكارییان‬ ‫دزێوی خۆی ئاشكراكرد‪ .‬به‌ردی بناغه‌ی رژیمی ئیسالمی كردوه‌‪ .‬به‌شداری ژنانی كورد له‌ بزوتنه‌وه‌ی سه‌راسه‌ری‬ ‫له‌ ئێران به‌ په‌سه‌ندكردنی یاساكانی هه‌اڵواردن دانراوه‌‪ .‬ژنانی ئێران به‌رچاوتربووه‌‌و له‌خه‌بات دژی دیكتاتۆری‬ ‫ژنان به‌رده‌وام قوربانیانی سه‌ره‌كی هه‌ژاریی‪ ،‬بێكاریی‪ ،‬ئه‌م رژیم له‌ ریزی پێشه‌وه‌بوون‪.‬‬ ‫له‌شفرۆشی‪ ،‬هه‌اڵوسان‌و گرانی‪ ،‬ئێعتیاد‌و باقی كێشه‌ له‌ماوه‌ی سێ ده‌یه‌ی رابردوودا‪ ،‬فیداكاری‪ ،‬خۆڕاگری‌و‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانن له‌ ئێراندا‌و ئێستاش به‌ په‌راوێزكه‌وتنی خه‌باتی نه‌وه‌یه‌ك له‌ ژنانی خه‌باتكار‪ ،‬له‌ پێشیشیانه‌وه‌‬ ‫زیاتر رژیمی ئیسالمی له‌ ئاستی نێوده‌وڵه‌تی‌و ئابلۆقه‌ ژنانی چ ‌هپ‌و سوسیالیست به‌سه‌ر نێوچاوانی بزوتنه‌وه‌ی‬ ‫به‌رباڵوه‌كان دژی به‌رنامه‌ ئه‌تۆمییه‌كه‌ی ئه‌م رژیمه‌‪ ،‬ئازادیخوازانه‌ی كوردستان ده‌دره‌وشێته‌وه‌‪.‬‬ ‫قه‌یرانی ئابوریی زیاتر له‌هه‌ركاتێك كاریگه‌ری له‌سه‌ر كۆمه‌ڵه‌ وه‌ك حیزبی چ ‌هپ‌و سوسیالیست له‌كوردستان‪،‬‬ ‫ژیانی خه‌ڵك به‌تایبه‌ت ژنان داناوه‌‌و‪ ،‬ئه‌وانی كردوه‌ته‌ به‌رده‌وام پشتیوان‌و به‌رگریكاری مافه‌كانی ژنان بووه‌‌و‬ ‫بێبه‌شترین توێژی كۆمه‌ڵگا‪ .‬ئێرانی ئیسالمی بۆ ژنان به‌ رێكخستنیان له‌ نێو ریزه‌كانی خۆی‌و له‌ ریزكانی‬ ‫زیندانێكی گه‌وره‌یه‌ كه‌ دیواره‌كانی به‌ رزیوترین یاساكانی سه‌ره‌تایی خه‌باتی ئازادیخوازی‪ ،‬هه‌نگاوێكی گرنگی بۆ‬ ‫كۆیله‌تی قایمكراوه‌‪ .‬سه‌ره‌ڕای ئه‌مه‌ بزوتنه‌وه‌ی ژنان له‌ گه‌یشتن به‌ ئازادی‌و یه‌كسانی هه‌ڵگرتووه‌‪ .‬خه‌بات بۆ‬ ‫ماوه‌ی ده‌سه‌اڵتی ئه‌م رژیمه‌‪ ،‬بزوتنه‌وه‌یه‌كی خۆڕسك‌و ئازادی ژنان له‌كوردستان له‌گه‌ڵ ناوی كۆمه‌ڵه‌ ئاوێته‌‬ ‫چاالك‌و خۆڕاگر بووه‌‌و له‌ هه‌موو ناڕه‌زاییه‌كان دژی یه‌كتر بووه‌‪ .‬له‌ ریزه‌كانی كۆمه‌ڵه‌دا بێشومار ژنان‌و‬ ‫كۆماری ئیسالمی چاالكانه‌ به‌شداربوون‌و پاڵپشتێكی پیاوانی خه‌باتكار بۆ رزگاری له‌ ست ‌هم‌و ناعه‌داڵه‌تی‬ ‫گرنگ بۆ باقی بزوتنه‌وه‌ كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانی ئێران بوون‌و گیانی خۆیان فیدا كردوه‌‌و سوننه‌تێكیان له‌ كوردستاندا‬ ‫دامه‌رزاندوه‌ كه‌ ئیلهام به‌خشی نه‌وه‌ی نوێی ژنانی‬ ‫هه‌ن‪.‬‬ ‫ئێستا بۆ هه‌موو جیهان ئاشكرابووه‌ كه‌ له‌ودیو خه‌باتكاره‌‪.‬‬ ‫دڕنده‌یی رژیمی ئیسالمی دژی ژنان‪ ،‬چ خه‌باتێكی ئێستا بزوتنه‌وه‌ی كۆمه‌اڵیه‌تی ژنان له‌ ناخی‬ ‫به‌تین له‌الیه‌ن ژنان‌و پیاوانی ئازادیخواز له‌ئارادایه‌‌و بزوتنه‌وه‌ی ئازادیخوازی كوردستان توانیویه‌تی زیاتر‬ ‫سه‌ره‌ڕای سیستمی دژه‌ ژنی كۆماری ئیسالمی‪ ،‬ژنان له‌جاران خۆی نیشان بدات‌و خۆی رێكبخات‪ .‬ژنانی‬ ‫له‌هه‌موو گۆڕه‌پان‌و بواره‌كانی ژیانی كۆمه‌اڵیه‌تی‌و كوردستان‌و بزوتنه‌وه‌كه‌یان‪ ،‬په‌ره‌پێده‌ر‌و هه‌ڵسوڕاوی‬ ‫سیاسی پێگه‌یه‌كی گرنگیان به‌ده‌ستهێناوه‌‪ .‬بزوتنه‌وه‌ی به‌رابه‌ریخوازی‌و‪ ،‬خه‌باتكاری رزگاریی له‌ ست ‌هم‌و‬ ‫ژنان له‌ ئێرانی ئیسالمی بووه‌ته‌ یه‌كێك له‌ به‌هێزترین هه‌اڵواردنن‪ .‬به‌ڕێوه‌چوونی كۆنفرانسی سه‌راسه‌ری ژنانی‬ ‫بزوتنه‌وه‌ كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان‪ ،‬بوونی ده‌یان كه‌س له‌ كوردستان له‌ به‌هاری رابردوو‪ ،‬نمونه‌ی ئه‌و هه‌واڵنه‌ن‬ ‫ژنانی خه‌باتكار‪ ،‬له‌ پارێزه‌ر‌و رۆژنامه‌نوس تا خوێندكار‌و كه‌ به‌ ئاراسته‌ی یه‌كگرتووكردنی بزوتنه‌وه‌‌و هێزی ژنانی‬ ‫هه‌ڵسوڕاوی كرێكاریی له‌ زیندانه‌كان‪ ،‬نیشانه‌ی به‌شداری كوردستان هه‌نگاو ده‌نێت كه‌ له‌چه‌ند ده‌یه‌ی رابردوودا‬ ‫به‌رباڵوی ژنان له‌ خه‌باتی ئه‌مرۆ‌و سبه‌ینێی كۆمه‌ڵگای به‌ڕاستی خه‌باتكاری سه‌ره‌كی بزوتنه‌وه‌ بوون‪.‬‬ ‫ژنانی كوردیش چ له‌گه‌ڵ ژنانی ئێران‌و چ وه‌ك ژنی‬ ‫ئێرانه‌‪.‬‬ ‫بزوتنه‌وه‌ كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانی ژنان سه‌ره‌ڕای ده‌سه‌اڵتی كورد ده‌بێت مانیفێستی خۆیان بنوسنه‌وه‌ تا له‌‬ ‫رژیمی ئیسالمی‪ ،‬به‌ خه‌باتی خۆی بناغه‌یه‌كی پته‌وی گۆڕانكارییه‌كانی داهاتوودا نه‌ك ته‌نها په‌راوێز نه‌كه‌ون‪،‬‬ ‫دروستكردوه‌ كه‌ هه‌موو ئاماژه‌كان ده‌رخه‌ری ئه‌و به‌ڵكو له‌ داڕشتنی بنه‌ماكانی دیموكراتیكه‌كان‌و مافی‬ ‫راستییه‌ن كه‌ له‌گۆڕانكارییه‌كانی داهاتووی ئێراندا یه‌كسان ده‌ورو نه‌قشیان هه‌بێت‪.‬‬ ‫ده‌بێته‌ به‌هێزترین بزوتنه‌وه‌ی سیاسی‌و‪ ،‬كاریگه‌رییه‌كانی جارێكی دیكه‌‌و له‌سه‌روبه‌ندی ‪8‬ی مارس‪ ،‬رێز له‌هه‌موو‬ ‫ژنانی ئازاده‌‌و یه‌كسانیخواز له‌ ئێران‌و كوردستان ده‌گرین‬ ‫تا ئه‌و دیو سنوره‌كان ده‌ڕوات‪.‬‬ ‫له‌كوردستانیشدا‪ ،‬ژنان له‌ چه‌ند ده‌یه‌ی رابردوو كه‌ گیانی خۆیان له‌م رێگه‌یه‌ له‌ده‌ستداوه‌‪.‬‬ ‫به‌شدارییه‌كی به‌رینیان له‌ هه‌موو بواره‌كانی كۆمه‌اڵیه‌تی‪ ،‬كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشانی كوردستان‪ ،‬پیرۆزبایی ‪8‬ی‬ ‫كلتوری‪ ،‬سیاسی‌و خه‌باتدا بووه‌‌و پێگه‌یه‌كی دیاریان مارس رۆژی جیهانی ژن‪ ،‬له‌ هه‌موو ژنانی كوردستان‌و‬ ‫ده‌سته‌به‌ركردوه‌‪ .‬به‌شداری به‌رباڵوی ژنان ل ‌ه ئێران ده‌كات‌و به‌رده‌وام خۆی به‌ به‌رگریكار‌و پشتیوانی‬ ‫بزوتنه‌وه‌ی شۆڕشگێڕانه‌ی كوردستان له‌زیاتر له‌ سێ بزوتنه‌وه‌ رزگاریبه‌خشه‌كه‌یان ده‌زانێت‪.‬‬ ‫ده‌یه‌ی رابردوو و فیداكاری‌و له‌خۆبردوویی‌و به‌رخۆدانی‬ ‫ئه‌وان له‌ سه‌نگه‌ری خه‌بات‪ ،‬یارمه‌تیده‌ریان بووه‌ تا پیرۆز بێت ‪8‬ی مارس رۆژی جیهانیی ژن‬ ‫ئه‌زمونگه‌لێكی پڕبه‌ها به‌ده‌ستبێنن‌و به‌ بێ هیچ دوو بژی ئازادی‌و به‌رابه‌ری‬ ‫دڵییه‌ك‌و ماندونه‌ناسانه‌ دژی رژیمی ئیسالمی خه‌بات‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشانی كوردستان‬ ‫بكه‌ن‪ .‬ژنانی كوردستان له‌یه‌كه‌مین قوربانیانی زیندان‪،‬‬ ‫‪14‬ی ره‌شه‌ممه‌ی ‪ _1390‬چواری مارسی ‪2012‬‬ ‫ئیعدام‪ ،‬ئه‌شكه‌نجه‌‌و ده‌ستدرێژی له‌ سه‌ره‌تای هاتنه‌‬

‫لە ئارادا بووەو لەوانە «خانەهای‬ ‫سالمت» کە سەنتەری راگرتن‌و بەخێو‬ ‫کردنی ژنانی سەرشەقام‌و کچانی‬ ‫هەڵهاتووە کە هێشتاکە نەکووتوونە‬ ‫بازنەی فەسادەوە‪ .‬هەروەها کانوونی‬ ‫هەروەها‬ ‫تەربییەت‌و‬ ‫ئیسالح‌و‬ ‫پەرەپێدانی هاوسەرگیری کاتی لە‬ ‫کۆمەڵگا‪ ،‬لە پێشنیارەکانی‌ترە‪.‬‬ ‫ئەوەی دیارە هیچ کام لەم سزاو‬ ‫رێکارانە ئەنجامێکی کاریگەریان‬ ‫نەبووەو بەس بە شێوەیەک هەوڵ‬

‫دراوە بابەتەکە بسڕدرێتەوە‪.‬‬ ‫مۆرک لێدان لە الیەن بەرپرسە‬ ‫قەزایی‌و ئەمنییەتیەکان بەو ژنانەی‬ ‫کە بە شێوەیەک تووشی ئەم بابەتە‬ ‫هاتوون‪ ،‬بۆ خۆی دەتوانێ کۆنتڕۆڵی‬ ‫بابەتەکە تووشی کێشە بکات‪ ،‬بۆیە‬ ‫پێویستە بەرپرسان‪ ،‬مودیریەتی‬ ‫ئینسانی‌و شیاویان هەبێ لە ئاست‬ ‫ئەم بابەتە‪.‬‬ ‫لەم سااڵنەی دواییدا لە الیەن‬ ‫بەرپرسانەوە سەرنج دراوەتە ئەم‬

‫بابەتە‪ ،‬کە هاوسەرگیری کاتی‬ ‫رێکارێکە بۆ بەرەو روو بوونەوە لە گەڵ‬ ‫دیاردەی ژنانی سەرشەقام‪ .‬بێ گومان‬ ‫هان دان‌و پەرەپێدانی هاوسەرگیری‬ ‫کاتی هیچ یارمەتییەک بە ساڵمەتی‬ ‫کۆمەڵگا ناکات‪ .‬لە بەر ئەوەی لە‬ ‫کۆمەڵگای ئێراندا‪ ،‬بنەماڵە خاون‬ ‫چەمک‌و مانای تایبەتی خۆیەتی‪ ،‬ئێمە‬ ‫ئەگەر ئەم رێکارەمان لە بەرچاو بێت‪،‬‬ ‫لە راستیدا رەسمییەتمان داوە بەم‬ ‫بابەتە لە شکڵ‌و قەوارەی نوێدا‪.‬‬

‫سیانز‌ه ساڵ له‌وه‌پێش‌و له‌ رۆژی ‪3‬ی‬ ‫ره‌شه‌ممه‌ی ‪ ،1377‬ناڕه‌زایی هێمنانه‌ی خه‌ڵكی‬ ‫شاری سن ‌ه بۆ مه‌حكومكردنی ده‌ستگیركردنی‬ ‫عه‌بدواڵ ئۆجه‌الن (سه‌رۆكی په‌كه‌كه‌) كه‌ ل ‌ه‬ ‫‪26‬ی ره‌شه‌مم ‌ه ده‌ستگیركرا‌و هه‌واڵه‌كه‌ی‬ ‫له‌الیه‌ن بوڵنت ئێجویت‪،‬سه‌رۆك كۆماری ئه‌و‬ ‫كاتی توركیا راگه‌یه‌نرا‪ ،‬له‌الیه‌ن كۆماری‬ ‫ئیسالمییه‌و‌ه خه‌ڵتانی خوێن كرا‪ .‬له‌ماوه‌ی‬ ‫كه‌متر له‌سێ كاتژمێر هێز‌ه سه‌ركوتگه‌ره‌كانی‬ ‫كۆماری ئیسالمی شاری سنه‌یان ب ‌ه ته‌واوی‬ ‫میلیتاریز‌ه كرد‌و خۆپیشاندانی مه‌ده‌نی‬ ‫خه‌ڵكیان دڕندان ‌ه سه‌ركوت كرد‪ .‬له‌و ماو‌ه‬ ‫كورته‌دا‪ ،‬سینگی زیاتر ل ‌ه ‪ 50‬كه‌س ب ‌ه گولله‌ی‬ ‫به‌كرێگیراوان پێكرا‪ .‬له‌نێوان ئه‌م ‪ 50‬كه‌سه‌دا‬ ‫ته‌نانه‌ت مندااڵنی ‪ 8‬تا ‪ 12‬ساڵیش ده‌بینرا‪،‬‬ ‫سه‌ره‌ڕای كوشتاری خوێناوی‌و ئه‌م تاوان ‌ه‬ ‫دڕندانه‌یه‌‪ ،‬زیاتر ل ‌ه هه‌زار كه‌سیش ل ‌ه ‪24‬‬ ‫كاتژمێری سه‌ره‌تا‌و نزیكه‌ی ‪ 5‬هه‌زار كه‌سیش‬ ‫ل ‌ه دوو هه‌فته‌ی دواتردا ده‌ستگیركران‪.‬‬ ‫ئه‌وانه‌ی ئه‌و رۆژه‌یان ل ‌ه بیره‌وه‌ریدا ماوه‌ ده‌زانن‬ ‫ك ‌ه هێرشی دڕندانه‌ی هێز‌ه ئه‌منییه‌كانی رژیم‌و‬ ‫لیباس شه‌خسییه‌كان بۆ سه‌ر ماڵی خه‌ڵك‬ ‫وه‌ك بابه‌تێكی ئاسایی لێهاتبوو‪ .‬هه‌رساته‌و‌ه‬ ‫ده‌رگای یه‌كێك له‌ماڵه‌كان ب ‌ه قۆناغ ‌ه تفه‌نگ‌و‬ ‫شه‌ق ده‌شكا‌و سه‌ربازانی ئیمامی زه‌مان به‌ بێ‬ ‫هیچ رێگه‌پێدراوێك‪ ،‬ده‌چوونه‌ ناو ماڵی خه‌ڵك‬ ‫تا ب ‌ه وته‌ی خۆیان یه‌كێك له‌كه‌سانی (چد‬ ‫انقالب) ده‌ستگیربكه‌ن‪ .‬به‌هۆی ناڕه‌زاییه‌كی‬ ‫ته‌واو هێمنانه‌ ك ‌ه ته‌نانه‌ت پێشتریش‬ ‫به‌رپرسانی ده‌وڵه‌تی له‌ پارێزگای سنه‌ی‬ ‫لێئاگادار كرابوو‪ ،‬كوشتارێكیان وه‌ڕێخست ك ‌ه‬ ‫له‌بیرناچێته‌وه‌‪.‬‬ ‫كۆماری ئیسالمی ‪ 50‬بنه‌ماڵه‌ی له‌ چه‌ند‬ ‫رۆژی نزیك ب ‌ه نه‌ورۆز عه‌زادار كرد‌و وێنه‌ی‬ ‫كوڕه‌ كوژراوه‌كانیان وه‌ك دیاری نه‌ورۆز‬ ‫بۆ هێنان‪ .‬ته‌رمی كوژراوه‌كان نه‌درایه‌و‌ه‬ ‫به‌ بنه‌ماڵه‌كانیان‌و هه‌رچه‌شن ‌ه رێوڕه‌سمی‬ ‫ماته‌مین قه‌ده‌غه‌كرا‌و شه‌وان ‌ه ته‌رمی ئه‌و‬ ‫قوربانیان ‌ه به‌ ئاماده‌بوونی هێزه‌كانی ئیتالعات‬ ‫به‌خاك سپێردران‪.‬‬ ‫ده‌ستگیركراوانی ئه‌م رووداوه‌‪ ،‬چه‌ندین مانگ‬ ‫له‌ ئه‌شكه‌نجه‌گاكانی وه‌زاره‌تی ئیتالعاتی‬ ‫سنه‌‪ ،‬گرتووخانه‌كانی سپا‌و زیندانه‌‬ ‫شاراوه‌كانی كۆماری ئیسالمی له‌كوردستان‬ ‫ئه‌شكه‌نجه‌كران‪ .‬ئێستا‌و پاش ‪ 13‬ساڵ‬ ‫كه‌سانێك هه‌ن كه‌ به‌ تاوانی به‌شداری له‌و‬ ‫ناڕه‌زاییه‌ مه‌ده‌نییه‌ تا ئێستاش له‌زینداندا‬ ‫به‌سه‌رده‌به‌ن‪.‬‬ ‫به‌اڵم رووداوه‌كه‌ی ره‌شه‌ممه‌ی ساڵی ‪،1377‬‬ ‫یه‌كه‌مین سه‌ركوتی رۆژه‌كانی نه‌ورۆز بۆ‬ ‫خه‌ڵكی كورد نه‌بوو‪ ،‬چونكه‌ ‪ 19‬ساڵ‬ ‫پێش له‌وه‌‌و له‌ نه‌ورۆزی ‪ 1358‬جارێكی‬ ‫دیكه‌ كۆماری ئیسالمی شاری سنه‌ی دایه‌‬ ‫به‌ر تۆپباران به‌ فه‌رمانی خومه‌ینی‌و به‌‬ ‫به‌ڕێوه‌به‌رێتی (به‌نی سه‌در) كوشتارێكی‬ ‫دیكه‌ خه‌ڵك رێكخرا‪.‬‬ ‫له‌ماوه‌ی ‪ 33‬ساڵ ده‌سه‌اڵتی كۆماری‬ ‫ئیسالمی‪ ،‬كوردستان هه‌رگیز وه‌ك به‌شێك‬ ‫له‌ ئێران سه‌یر نه‌كراوه‌‪ .‬كوردستان له‌ماوه‌ی‬ ‫ئه‌م سێ ده‌یه‌دا ناوچه‌یه‌كی داگیركراو‬ ‫بووه‌ كه‌ به‌رده‌وام رژیم ژماره‌یه‌ك خه‌ڵكی‬ ‫بێگانه‌ی بۆسه‌ركوت‌و رێگه‌گرتن له‌ راپه‌ڕێن‬ ‫ره‌وانه‌ی ناوچه‌كه‌ كردوه‌‪ .‬كوردستان‬ ‫به‌رده‌وام سه‌ربازگه‌یه‌كی گه‌وره‌‌و زیندانێك‬ ‫له‌سنوره‌كانی رۆژئاوای ئێران بووه‌‪.‬‬ ‫هه‌ربینه‌رێكی بیانی‪ ،‬له‌ یه‌كه‌م روانیندا‬ ‫تێده‌گات كه‌ به‌تێپه‌ڕبوون له‌ بازگه‌ی‬ ‫شاره‌كان‌و هاتنه‌ ناو بازنه‌ی جوگرافیای‬ ‫كوردستان‪ ،‬سێبه‌ری حكومه‌تێكی سه‌ربازیی‬ ‫به‌سه‌ر هه‌موو الیه‌كدا زاڵه‌‪ .‬كۆماری ئیسالمی‪،‬‬ ‫نه‌ك ته‌نها كوردستان به‌ به‌شێك له‌ خاكی‬ ‫ئێران نازانێت‪ ،‬به‌ڵكو وه‌ك ناوچه‌یه‌كی‬ ‫دیاریكراو كه‌ ئه‌گه‌ری هه‌ركات ئازادبوونی‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا ده‌كات‪.‬‬ ‫له‌ سیانزه‌مین ساڵیادی ئه‌م تراژدیا‬ ‫ئینسانییه‌‪ ،‬یادی هه‌موو گیانبه‌ختكردوانی‬ ‫ئه‌م رووداوه‌ به‌رز‌و به‌ڕێز راده‌گرین‪ ،‬به‌و‬ ‫هیوایه‌ی رۆژێك له‌ دادگایه‌كی خه‌ڵكییدا‬ ‫ئه‌م بكوژانی مرۆڤ‌و مرۆڤایه‌تییه‌‪ ،‬تاوانی‬ ‫كاره‌كانیان بده‌نه‌وه‌‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )٥8‬ساڵی پێنجەم‪201٢/3/6 ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫تایبەت‬

‫روانگەی کۆمەاڵیەتی‌و کێشەکانی لەشفرۆشی لە ئێران‬ ‫ن‪ .‬پەریسا توربەتی‪ /‬دەروونناس‬

‫و‪ :‬بێهروز مەلەکشا‬ ‫بە پێی مێژوو‪ ،‬لەشفرۆشی خاون پێشینەیەکی‬ ‫کۆنە لەنێو کۆمەڵگەی مرۆڤایەتیداو‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ دەسپێکی شارنشینی‌و‬ ‫شارستانی‌یەت‪ .‬ئەم دیاردەیە کەم‌و زۆرو‬ ‫سەرەڕای کەندو کۆسپە کۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫ئایینیەکان‪ ،‬لە سەرجەم واڵتەکانی جیهان‬ ‫لە ئارادا بووەو هەیە‪ .‬لە زۆربەی واڵتە‬ ‫کۆنەکانی دنیاو لەوانە فینیقیەو بابل‌و‬ ‫هیند‪ ،‬لەشفرۆشی لە چوارچێوەی ئاییندا‬ ‫پاساو دەکرا‪ .‬بەم واتایە کە لەشفرۆشی‬ ‫بەشێک لە رێ‌و ڕەسمی ئایینی ئەم نەتەوانە‬ ‫بووە‪ .‬بۆ نموونە ئەرکی سەرجەم کچەکانی‬ ‫پەرستگەکانی بابل بووە کە النی کەم‬ ‫جارێک بەر لە هاوسەرگیری‪ ،‬لەشفرۆشی‬ ‫بکەن‪ .‬بە وتەی مێژوونووسان کچەکان لە‬ ‫بابلدا‪ ،‬بە داهاتێک کە لەم رێگاوە دەستیان‬ ‫دەکەوت‪ ،‬جەهازیان دەکڕی‪.‬‬ ‫لەو باسانەدا کە پەیوەندیی بە کۆمەڵناسیی‬ ‫الدانەکانەوە هەیە‪ ،‬لەشفرۆشی بە‬ ‫کردەوەیەکی جینسی دەگوترێت کە‬ ‫تەنیا ئامانجەکەی بە دەستهێنانی داهاتی‬ ‫مادییەو چێژە جینسییەکەی یەک الیەنەیە‪.‬‬ ‫کۆمەڵناسان‪ ،‬هەژاری‌و برسێتی‪ ،‬بارهێنانی‬ ‫هەڵەی بنەماڵە‪ ،‬بێکاری‪ ،‬هەلومەرجی‬ ‫ئابووری‪ ،‬کۆچ‪ ،‬نەخوێندەاری‪ ،‬تووشبوون‬ ‫بە مادە سڕکەرەکان‪ ،‬تەاڵق‌و کێشەکانی‬ ‫بنەماڵە‪ ،‬بە هۆکارەکانی لەشفرۆشی دەزانن‪.‬‬ ‫دەروونناسانیش هۆکاری لەشفرۆشی تەنیا‬ ‫بە کێشە کۆمەاڵیەتییەکانەوە نابەستنەوەو‬ ‫هۆکارە دەروونییەکان‌و لەوانە فرە خوازی‪،‬‬ ‫الواز بوونی شوناسی ئەخالقی‌و کێشەی‬ ‫شوناس‌ لەم کارەدا بە گرنگ دەزانن‪.‬‬ ‫پێویستە لە نێوان لەشفرۆشی‌و باسی « بێ‬ ‫موباالتی جینسی»دا جیاوازییەک دابنرێت‪.‬‬ ‫بێ موباالتی جینسی چەشنێک لە کردەوەی‬ ‫جینسی‌یە کە باوە کۆمەاڵیەتییەکان‌‪ ،‬داب‌و‬ ‫نەریتەکان‌و بایەخە پەیوەندیدارەکانی‪،‬‬ ‫دیاری نەکرا بێت‪ .‬دوو چەمکی‬ ‫«لەشفرۆشی» و «بێ موباالتی جینسی»‬ ‫خاون هۆکاری جیاوازن‪.‬‬ ‫لەشفرۆشی زۆرتر لە « هەژاریی مادی»ەوە‬ ‫سەرچاوە دەگرێ‪ .‬واتە ئەو ژنانەی کە بۆ‬ ‫دابین کردنی بژیوی ژیانیان تووشی کێشە‬ ‫هاتوون‪ ،‬بە ناچارو بۆ دابین کردنی بژیوی‬ ‫ژیان‌و بە شێوەی «نەخوازراو» و «بە‬ ‫ناچار» تووشی ئەم الدانە دەبن‪ .‬بەاڵم‬

‫بێ موباالتی جینسی زۆرتر لە «هەژاریی‬ ‫مەعنەوی» یەوە سەرچاوە دەگرێ‪ ،‬لەم‬ ‫حاڵەتەدا داب‌و نەریتە کۆمەاڵیەتییەکان‬ ‫لەالی کەسی الدەر بێ بایەخەو لە سەر‬ ‫ئەساسی تایبەتمەندی‌یە چێژخوازانەکان‪،‬‬ ‫تەنیا بە دووی چێژی جینسیدایە‪.‬‬ ‫هۆکارگەلێکی دیکەو لەوانە قبووڵ نەکردنی‬ ‫کۆمەڵگەو کێشە دەروونی‌یەکانیش لەم‬ ‫بوارەدا گرینگن‪.‬‬ ‫هەرچەند کە هەژاریی فەرهەنگیش دەورو‬ ‫کاریگەری هەیە لە سەرهەڵدانی دیاردەی‬ ‫لەشفرۆشی‪ ،‬بەاڵم کۆمەڵناسان زۆرتر لە‬ ‫هەژاریی ئابووریدا بە دووی هۆکارەکەیدا‬ ‫دەگەڕێن‪ .‬پسپۆڕان‌و کارناسانی ئەم‬ ‫بوارە لەو باوەڕەدان کە هەژاری گرنگترین‬ ‫هۆکاری سەرهەڵدانی ئەم بازرگانی‌یەیە لە‬ ‫دنیا‪ .‬ئامارەکان دەریدەخەن کە زیاتر لە ‪٧٠‬‬ ‫لە سەدی خەڵکی هەژاری دنیا ژنان‌و کچانن‬ ‫کە زۆرتریان لە واڵتانی روو لە گەشەدا‬ ‫دەژین‪ .‬هەندێ لە کچانی سەر شەقامیش‬ ‫لە بەر هۆکاری تایبەت‌و لەوانە تۆڵە‬ ‫سەندنەوە لە کۆمەڵگا لەشفرۆشی دەکەن‪.‬‬ ‫تووشبوونی ژنانیش بە مادە سڕکەرەکان‬ ‫کە لەم سااڵنەی دواییدا زۆر باوەو پەرەی‬ ‫سەندووە‪ ،‬لە سەرەکیترین هۆکارەکانی‬ ‫لەشفرۆشی ژنانە‪ .‬سازمانی تەندروستی‬ ‫ئێران بە پێی لێکۆڵینەوەیەک رایگەیاندووە‬ ‫کە ‪ ٧٠‬لە سەدی ژنانی خەسار دیتوو کە لە‬ ‫ناوەندەکانی بازپەروەریدا بە سەر دەبەن‪،‬‬ ‫بە هۆی کێشەو گرفتی خێزانی‌یەوە تووشی‬ ‫الدان هاتوون‪ .‬بە پێی ئەم ئامارە ‪ ٥٠‬لە‬ ‫سەدی ژنانی سەرشەقام تووشی کێشەی‬ ‫دەروونین کە بە دەرمان چارەسەر دەکرێ‌و‬ ‫نزیک بە ‪ ١٠‬لە سەدیان تووشبووی مادە‬ ‫سڕکەرەکانن‌و کەمتر لە ‪ ٥‬لە سەدیان‬ ‫تووشبووی ‪ hiv‬ین‌و هەندێکیشیان‬ ‫هێپاتیتیان هەیە‪.‬‬ ‫روانگەی کۆمەاڵیەتی سەبارەت بە‬ ‫لەشفرۆشی لە کۆمەڵگای ئێراندا‬ ‫سەرجەم خەڵکی ئێران روانگەیەکی باشیان‬ ‫نییە لە ئاست کەسانێک کە لەشفرۆشیان‬ ‫پێ دەگوترێت‪ .‬خەڵک بە گشتی لەم‬ ‫کەسانە دوورەپەرێزی دەکەن‌و لە ئەگەری‬ ‫نیشتەجێ بوونی ژنێکی لەشفرۆش لە نزیک‬ ‫ماڵەکانیان‪ ،‬بە خێرایی ناڕەزایی خۆیان‬ ‫دەردەبڕن‌و بە کۆ کردنەوەی شایەتی‬ ‫گەڕەک خوازیاری دەرکردنی ئەم کەسانەن‬ ‫لە شوێنی نیشتەجێ بوونیان‪ .‬هەر بەو‬ ‫جۆرە کە ئاماژەمان پێ دا یەکێک لەو‬

‫گرفتانەش کە ژنانی سەرشەقام لەگەڵی‬ ‫دەستەوئێخەن روانگەی خراپ‌و ناعاداڵنەی‬ ‫کۆمەڵگایە لە ئاست ئەم دیاردەیە‪.‬‬ ‫ئەگەر دەبینین کە لەشفرۆشی لە کۆمەڵگەی‬ ‫ئێمە لە ئارادایە‪ ،‬دەبێ بزانین کە هیچ کەس‬ ‫بێجگە خۆمان تاوانبار نییە‪ .‬ئێمەین کە بە‬ ‫خوڵقاندنی کۆمەڵگەیەکی شەهوەت ڕان‌و‬ ‫هەوەسباز وەها گرفت‌و چەرمەسەری‌یەکمان‬ ‫بۆ خۆمان‌و هاوواڵتیان پێکهێناوە‪.‬‬ ‫بۆ ساتێک بیر کەینەوەو وای دابنین کە‬ ‫خۆشەویستترین کەسەکانمان لە ڕیزی ئەم‬ ‫کەسانەدا بن‪ .‬لەم جیهانە پڕ رەمزو رازەدا‬ ‫هیچ شتێک بێ ئەگەر نییە‪ .‬ئەگەر ئەمڕۆ لە‬ ‫ماڵ دانیشتووین‌و هیچ کات گرفتێک وەکوو‬ ‫لەشفرۆشی بەربینگی پێ نەگرتووین‌و‬ ‫هەڕەشەی لە کەش‌و هەوای گەرمی‬ ‫خێزانیی نەکردووین‪ ،‬هیچ دوور نییە کە‬ ‫سبەی سووڕی گەردوون خۆشەویستترین‬ ‫کەسەکانمان تووشی لەشفرۆشی بکات‪.‬‬ ‫ئەوەندە کورت بین نەبین‪ .‬نابێ لە بیری‬ ‫کەین کە کاتێک کە فەسادو گەندەڵی‬ ‫دزە دەکاتە کۆمەڵگایەک‪ ،‬زۆر بە خێرایی‬ ‫گشت گیر دەبێتەوەو ئەو کاتەیە کە هیچ‬ ‫کەس لە هەڕەشەو خەسارەکانی بەدوور‬ ‫نییە‪ .‬مەگەر ئەوانەی کە پێشتر راستی‌یە‬ ‫تاڵەکانیان ناسیوەو خۆیان بۆ بەرەنگاری‌و‬ ‫بەرەوڕووبوونەوە لەگەڵیان تەیار کردووە‪.‬‬ ‫دوو راستی دانەپۆشراو سەبارەت بە‬ ‫لەشفرۆشی بوونی هەیە‪ .‬یەکەم ئەوەی‬ ‫کە لەشفرۆشی هۆکارێکی رووخێنەرو‬ ‫تێکدەرەو دەبێ شەڕی لەگەڵ بکرێ‪.‬‬ ‫لەشفرۆشی نەتەنیا زوڵم‌و ئازارە لە ئاست‬ ‫ژن‪ ،‬بەڵکوو دیاردەیەکە دژ بە پەسەندە‬ ‫کۆمەاڵیەتی‌یەکان‌و کارناسان بۆ ڕاگەیشتن‬ ‫بە هەلومەرج‌و بارودۆخی ئەم کەسانە‪،‬‬ ‫بە هۆی یاسا جۆراوجۆرەکان‌و روانگە‬ ‫سوننەتی‌یەکان لە ئاست ئەم دیاردەو‬ ‫کەسانە‪ ،‬بەرەوڕووی کیشەو گرفتن‪ .‬هەندێ‬ ‫لە کارناسان لەو باوەڕەدان کە دەبێ ئەم‬ ‫ژنانە یارمەتی بدرێن تاکوو بە شێوەیەک‬ ‫بەر بە پەرەسەندنی ئەم دیاردەیە بگیرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم هاوکات هەندێ تریش لەو باوەڕەدان‬ ‫کە هەر چەشنە یارمەتی‌یەک بەم کەسانە‪،‬‬ ‫هاندەرێکە بۆ درێژەدان بە کارو هەڵسووڕانی‬ ‫ئەم کەسانە‪.‬‬ ‫دووهەم ئەوەی کە حسێبی ژنانی لەشفرۆش‬ ‫بە تەواوی جیا لە باقی تاوانبارانە‪ ،‬لە بەر‬ ‫ئەوەی کە مەبەستیان چێژ وەرگرتن لەم‬ ‫کارە نییە‪ ،‬بەڵکوو بە ناچار روویان هێناوەتە‬ ‫ئەم تاوانەو بەم بۆنەوە تاوانبارێکی بە‬

‫جەماوەر‪ ،‬دەسەاڵت‪ ،‬دەوڵەت‬ ‫بیژەن قوبادی‬ ‫لە بەراوردو هەڵسانگاندنی شێوەی‬ ‫دەسەاڵت دارێتی‪ ،‬حکومەت و دەوڵەت‬ ‫لە ناوچەو بەشە جیاوازەکانی سەر گۆی‬ ‫زەوی‌و بە پێی رێژەی بەرزبوونی ئاستی‬ ‫وشیاریی جەماوەری ئەو کۆمەڵگایانە‪،‬‬ ‫جیاوازیی زۆر بەرچاو دەکەوێت‌و کاتێک‬ ‫بە پێی دابەش کردنی پێوەری» باکوور‪-‬‬ ‫باشوور» هەڵ بسەنگێنرێت‪ ،‬ئەو جیاوازییە‬ ‫زۆر زەقترە‪.‬‬ ‫بۆ ناسینی باشترو لێکدانەوەی واقیع‬ ‫بینانەی ئەو بابەتە‪ ،‬پێویستە ئاخێزگەو‬ ‫بنەماکانی ئەو پرسە بدەینە بەر لێکدانەوەو‬ ‫بە بڕوای من‪ ،‬چەند بابەتی دیاری کراو لەم‬ ‫بوارەدا دەور دەگێڕن‌و هۆکاری سەرەتایی‌و‬ ‫سەرەکی ئەو جیاوازییە قووڵەن‪.‬‬ ‫هەر وەک پێشتر ئاماژەمان پێ کرد‪،‬‬ ‫بنەمایی ترین هۆکار لەم پێوەندەدا‪،‬‬ ‫گرێدراوی رادەی وشیاریی دانێشتووان‌و‬ ‫جەماوەری ئەو ناوچەو واڵتانەیە‪ .‬بە‬ ‫واتایەکی تر‪،‬لە هەموو کۆمەڵگاکاندا‬ ‫رادەی رەها بوون‌و سنوورەکانی دەسەاڵت‬ ‫پێوەندیی راستەوخۆی هەیە بە رادەی‬ ‫وشیاری گشتیی دانیشتوان‌و ناسینی مافە‬ ‫سەرەتایی‪ ،‬ئاسایی و رەواکانی خۆیان‪.‬‬ ‫لە کۆمەڵگا داخراوەکاندا سەرەڕای‬ ‫هەبوونی یاساو کۆمەڵێک بابەتی بریقەدار‪،‬‬ ‫بەداخەو سەرەڕای تێپەڕبوونی ساڵیانێکی‬

‫زۆرو تەنانەت گۆڕینی دەسەاڵتەکانیش‪،‬‬ ‫ئەو بابەت‌و خاڵە پەسەند کراوانە تەنیا‬ ‫لە ناو الپەڕەی پەرتووک‌و نووسراوەکاندا‬ ‫دەمێننەوەو لە الی داڕێژەران‌و‬ ‫پەسەندکەرەکانیش لە بیر چوونەتەوە‪.‬‬ ‫ئەو بابەتە تەنیا پێوەندی بە ملهوڕی‌و‬ ‫سەرەڕۆیی دەسەاڵتدارانەوە نییە‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫بەستینی بۆ رەخساوە کە ئاخێزگەیەک بۆ‬ ‫خۆی دەستەبەر بکات‌و خۆی سەقامگیرو‬ ‫پتەو بکاتەوە‪ .‬ئەم شیوازە بەرە بەرە‬ ‫وەکوو نەریتێک و راشکاوانەتر بڵێین‪،‬‬ ‫وەکوو»بایەخێکی پیرۆز»ی نێردراو لە‬ ‫الیەن» زاتێکی نەناسراو و تایبەتەوە»‬ ‫ئەرکی «بەخێو کردنی ئەو خەڵکە بە‬ ‫تاقمی دەسەاڵت دار سپێردراوە»‪.‬‬ ‫لەو واڵتانەی کە لە دابەشکردنە‬ ‫ئەمڕۆییەکاندا بە واڵتانی»باشوور»‬ ‫ناویان لێ دەبرێت‪ ،‬لە الیەک بە هۆی‬ ‫وشیاریی جەماوەر لە ئاست مافە ئاسایی‌و‬ ‫یاسایییەکانی خۆیان‌و لە الیەکی تر لە‬ ‫بەر دەست پێڕا گەیشتن‌و کەڵک وەرگرتن‬ ‫لە هەموو سەرچاوەکانی داهات‪ ،‬سامانە‬ ‫گشتی‌و سروشتیەکان‌و هەروەها هەموو‬ ‫کەرەسە ناسراوو نەناسراوو مەشرووع‌و‬ ‫نامەشرووعەکان‪ ،‬دەسەاڵتیان بە دەستەوە‬ ‫گرتووەو هەموو هێزو توانای خۆشیان‬ ‫خستۆەتەگەڕ لە پێناو سەقەتکردن‪ ،‬لە بار‬ ‫بردن‌و خنکاندی هەر مەجال‌و دەرفەتێک‬ ‫کە پێوەندیی بە بەرز کردنەوەی ئاستی‬ ‫وشیاریی گشتیی‌و گەشەی کۆمەڵگاوە‬

‫بووبێت‌و لە راستیدا لەمپەری قورس‌و‬ ‫قایمی هەر چەشنە بەرەو پێشچوونی‬ ‫جەماوەرن‪.‬‬ ‫ئەو چەشنە دەسەاڵتانە لە بەر ئەوی‬ ‫دەسەاڵتیان بە دەستەوەیەو هەر وەها‬ ‫هەموو سەرچاوە ماڵی‌و داهاتەکان‪ ،‬بۆیە‬ ‫خۆیان لە ئاست کۆمەڵگاکانیان لە هەموو‬ ‫بوارەکاندا بە بێ نیاز ئەزانن‌و جیا لە بڕێک‬ ‫جار بە مەبەستی دیاری کراوو تایبەت‪ ،‬ناوە‬ ‫ناوە باسێک لە خەڵک‌و جەماوەرو کۆمەڵگا‬ ‫دەکەن‌و ژێستێکی دیموکراتانەی پێوە‬ ‫دەگرن‪ .‬بەاڵم لە بەر دۆخی ئەو واڵتانەی‬ ‫کە تێیدا دەسەاڵتیان بە دەستەوەیە‪،‬‬ ‫زۆر جار خۆیان بڕوا بەوە دەکەن‌و بە‬ ‫کەڵک وەرگرتن لەو ئامرازانەی کە لە‬ ‫بەردەستیان دایە‪ ،‬دەست‌و پێوەندەکانیان‪،‬‬ ‫زەبرو زەنگ‌و بابەتی لەو چەشنانە‪ ،‬ئەوە‬ ‫بسەلمێنن کە ئەوان نێردراوی خودان‌و بۆ‬ ‫بەخێوکردنی خەڵک‪ ،‬ئەرکی پێسپێردراوی‬ ‫تایبەتیان لە سەر شانە‪.‬‬ ‫لە وەها هەل و مەرجێکدا ویستی خەڵک‪،‬‬ ‫مافی خەڵک‪ ،‬بەرژەوەندیی گشتی‌و هەر‬ ‫بابەت‌و بوارێک کە پێوەندیی بە کۆمەڵگاوە‬ ‫بێت‪ ،‬ئەو شتانەیە کە لە پێناو بەرژەوەندیی‬ ‫دەسەاڵتدا بێت‌و ئەوە دەسەاڵت‌و تاقمی‬ ‫دەسەاڵت دارن کە بەرژەوەندیی کۆمەڵگا‬ ‫دەست نیشان‌و دیاری دەکەن‪ .‬لە بڕێک‬ ‫لە واڵتان ئەو دیاردەیە ئەوەندە زەق‌و‬ ‫بەرچاوە کە تەنانەت خواردن‪ ،‬خەوتن‪،‬‬ ‫جل‌و بەرگ‌و تەنانەت سەرەتایی ترین‌و‬

‫بێ ئەنقەست دێنە ئەژمار‪ .‬هەروەها نابێ‬ ‫ئەم ڕاستی‌یەش لە بەرچاو نەگیرێ کە‬ ‫تاوانباری سەرەکی لە ئاست ڕاکشانی‬ ‫کەسەکان بەرەو لەشفرۆشی‪ ،‬کۆمەڵگایە کە‬ ‫بە هەلومەرجی نالەباری خۆی ژنان‌و کچان‬ ‫بەرەو لەشفرۆشی هان دەدات‪.‬‬ ‫بەم پێیە ڕێگا چارەیەکی دروست‌و‬ ‫ژیربێژانەو گونجاو بۆ خەبات لەگەڵ‬ ‫دیاردەی لەشفرۆشی‪ ،‬گۆڕینی روانگەیە لە‬ ‫ئاست ئەم دیاردەیە‪ .‬پێویستە کە تاک بە‬ ‫تاکی ئێمە بە گشتی پێداچوونەوەمان بێت‬ ‫بە روانگەکانمان لە ئاست ئەم دیاردەیەو‬ ‫کەسانی لەشفرۆش بە کەسانێک نەزانین‬ ‫کە لە دەست دەرچوون‪ ،‬بەڵکوو بەو‬ ‫جۆرە سەیریان بکەین کە هێشتا دەتوانن‬ ‫چەشنێکی دیکە بن‌و جۆرێکی دیکە بژین‪.‬‬ ‫ئەو کێشانەی لە مەڕ بابەتی لەشفرۆشی‬ ‫لە ئارادان‪:‬‬ ‫کێشەی نەبوونی تیۆری جینسی لە ئێران‬ ‫نەبوونی باسی جیدی‌ کارناسانە‪ ،‬نەگەڕان بە‬ ‫دووی هۆکارە بنەڕەتی‌‌و خەسارناسانەکانی‬ ‫ئەم دیاردەیە‪ ،‬بە هۆی فەرهەنگ‌و داب‌و‬ ‫نەریتەکان‌و روانگەی گشتیی کۆمەڵگاو‬ ‫هەروەها ئایین‪ ،‬لەو هۆکارانەن کە بەر‬ ‫بە خستنە بەر باسی ئەم چەشنە باسانە‬ ‫دەگرن‪.‬‬

‫روانگەی یاسادانەر لە ئێران بۆ ئەم‬ ‫دیاردەیە روانگەی تاوانبارانەیە‪ .‬کردەوەی‬ ‫بەرانبەر ئەوەش بێ تاوانی‌و سڕینەوەی‬ ‫تاوانە‪ ،‬بەم واتایە کە لە هەندێک لە واڵتاندا‬ ‫تاوان نییە‪ .‬کردەوەیەکی مام ناوەندیش لە‬ ‫ئارادا نییە کە هاوکات لەگەڵ تاوان بوون‬ ‫بارودۆخێک پێک بێنێت تاکوو وەزعی‬ ‫ئەم ژنانەو موشتەرییەکانیان دۆخێکی‬ ‫مەترسیدار نەبێت‪.‬‬ ‫ئەو واڵتانەی کە لەشفرۆشی بە تاوان‬ ‫نازانن‪ ،‬لەو باوەڕەدان کە تا کاتێک کێشە‬ ‫ئابووری‌و کۆمەاڵیەتییەکان لە واڵتەکاندا‬ ‫بوونیان هەیەو ئەم خواستە لە ئارادایە‪،‬‬ ‫بە تاوان زانینی ئەم بابەتە ئەبێ بە هۆی‬ ‫ئەوەی کە لەشفرۆشی بکێشرێتە شوێنە‬ ‫گشتییەکان‌و بەم جۆرە ئەمنییەتی ژنان‌و‬ ‫پیاوان بکەوێتە مەترسییەوە‪ .‬زۆربەی‬ ‫واڵتان لەگەڵ بەفەرمی ناسینی لەشفرۆشی‪،‬‬ ‫شوێن‌و کات‌‌و یاسای تایبەتی بۆ دیاری‬ ‫دەکەن‌و لەشفرۆشی لە شوێنە گشتییەکاندا‬ ‫بە تاوان دادەنێن‪.‬‬ ‫لەشفرۆشی‌و بۆشایی یاسایی‬ ‫بە لێکدانەوەی بەندەکانی یاسای سزا‬ ‫گشتییەکان‌و یاسای سزا ئیسالمییەکان‬ ‫دەردەکەوێ کە دەزگای یاسادانەر لە یاسای‬ ‫سزا گشتییەکاندا‪ ،‬بە لە بەرچاوگرتنی‬ ‫بابەتی لەشفرۆشی‌و بۆچییەتی بە سزادانانی‬ ‫ئەم کردارە‪ ،‬دەستی داوەتە سڕینەوەی‬ ‫تاوان لەم بابەتە‪ .‬بەاڵم یاسادانەر لە یاسای‬ ‫سزا ئیسالمییەکاندا‪ ،‬یان بە گشتی ئەم‬ ‫بابەتەی لە بیر کردووەو لە کاتی پەسەندی‬ ‫یاسادا ئەم بابەتەی لە بەر چاو نەگرتووە‪،‬‬ ‫یان بیریان کردووتەوە کە بە هەبوونی‬ ‫سزاکانی حەدو هەروەها سزاکانی بەشی‬ ‫هەژدەهەم لە کتێبی پەنجەمی یاسای سزا‬ ‫ئیسالمییەکان‪ ،‬ئیترپێویست ناکات بەسزا‬ ‫زانینی سەربەخۆ لەم بارەوە ئەنجام بدرێت‌و‬ ‫هەموو چەمک‌ الیەنەکانی لەشفرۆشی ئەچنە‬ ‫خانەی ئەم دوو دەستە یاسایە‪ .‬هەر ئەم‬ ‫لێکدانەوە هەڵەیە بۆتە هۆی پێکهێنانی‬ ‫بۆشایی یاسایی لەم بابەتەدا‪.‬‬ ‫لە ئیراندا‪ ،‬ئەو سزایانەی لەئاست ئەم ژنانە‬ ‫بە کار ئەهێنرێ بریتین لە‪ .١ :‬جێ‌بە جێ‬ ‫کردنی حەد کە بریتییە لە سەد قامچی‪،‬‬ ‫‪ .٢‬بەردباران کردن لە بابەتی تایبەتەدا‪.‬‬ ‫بێ گومان هیچ کام لەم سزایانە شێوەی‬ ‫مەدەنی‌و ئینسانیان نییەو لە روانگەی‬ ‫مافەکانی مرۆڤەوە‪،‬‬

‫کێشەی تر جینسی‌یەتی کردنەوەی‬ ‫مەسەلە جینسی‌یەکان لە ئێران‬ ‫لە باسی الدانەکاندا تەنیا لە سەر کچان‬ ‫دەدوین‌و باسی کوڕان‌و پیاوان ناکەین کە‬ ‫ئەوانیش دەتوانن هۆکاری زۆربەی الدانەکان‬ ‫بن‪.‬‬ ‫کێشەی تابۆ کردنی بابەتە جینسیەکان‌و‬ ‫فێرکارییەکان لەو بابەتەوە‪:‬‬ ‫ئەنجامەکان دەریان خستووە کە منداڵ‬ ‫لە تەمەنی سێ تا شەش سااڵندا‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫دیاردەی کونجکۆڵی جینسی بەرەوڕوو‬ ‫ئەبێتەوە‪ ،‬بەاڵم لەبەر ئەوەی کە هێنانە‬ ‫ئاراو باس کردنی دروست لە مەڕ بابەتە‬ ‫جینسییەکان لە واڵتی ئێمەدا تابۆیەو‬ ‫زانیاری دروست لەم بارەوە بە منداڵ نادرێت‌‪،‬‬ ‫منداڵ لە تەمەنی مێرمنداڵیدا زانیاریەکانی‬ ‫لەم بابەتەوە لە سەرچاوەکانی‌ترەو دەست‬ ‫ئەخات‪ .‬لێکۆڵینەوەکان دەریان خستووە‬ ‫کە گرتنی زانیاری لەم رێگاوە واتە‬ ‫سەرچاوەکانی‌تر‪ ،‬کەسەکان زیاتر ئەخاتە‬ ‫مەترسی الدان‪.‬‬ ‫روانگەی یاسادانەر لە ئێران بۆ ئەم دیاردەیە‬ ‫روانگەی تاوانبارانەیە‬

‫‪...‬بۆ ل ‪9‬‬

‫تایبەتیترین کارو ئەرکی هەر تاکێکی‬ ‫کۆمەڵگا لە الیەن دەسەاڵتەوە دیاری‬ ‫دەکرێت‪ .‬هێندە سەیرو سەمەرە نییەو‬ ‫ئەگەر چاوخشاندنێک کورتمان هەبێت‬ ‫بە سەر مێژووی دەسەاڵت‌و دەسەاڵتدارە‬ ‫سەرەڕۆکانی سەدەی هاوچەرخدا‪ ،‬بە‬ ‫دەیان نموونەی زەق و بەرچاو خۆ‬ ‫دەنوێنن‪.‬‬ ‫دەسەاڵت هەموو بووارەکانی بەدەستەوەیە‪،‬‬ ‫داهات‌و سەرچاوەکانی‌و هەروەها هێزیشی‬ ‫بەدەستەوەیە‪ ،‬بۆیە بە کەڵک وەرگرتن‬ ‫لەو هەلومەرجانە سیستەمێکی خۆخۆاز‬ ‫بە ناوی «دەوڵەت» (کە لە راستیدا‬ ‫فەرمانبەری جەماوەرەو پێویستە کۆمەڵگا‬ ‫وەها بیناسێت‌و چاوی لێ بکات)‪ ،‬دیاری‬ ‫دەکات‌و هەموو مەبەستەکانی خۆی لە‬ ‫کاناڵی دەوڵەتەوە بەرەو پێش دەبات‪ .‬لە‬ ‫ئەگەری هەر پرس‌و تەنگ‌و چەڵەمەیەکدا‬ ‫لە بەر پاراستنی دەسەاڵت‪ ،‬ئەوە تاکەکانی‬ ‫سەر بە دەوڵەت‌و دانراوی دەوڵەتن کە‬ ‫دەبنە «قووچی قوربانی» و کەسێکی تر‬ ‫بۆ ماوەیەکی تر دادەنرێت‌و تا دیسانەوە‬ ‫دەسووتێت‪.‬‬ ‫وەکوو پێشتر باسمان کرد لەو واڵتانەی کە‬ ‫سەرچاوەی داهات‪ ،‬سەرچاوەیەکی دیاری‬ ‫کراوەو بە دەستی دەسەاڵتیشەوەیە‪ ،‬وەکوو‬ ‫نەوت‌و بەرهەمە کانزاییەکان‪ ،‬دەسەاڵت خۆ‬ ‫بە بێ نیاز لە جەماوەر دەزانێت‌و هەست‬ ‫بە دەڵەمەند بوون دەکات‪ ،‬بۆیە ویست‌و‬ ‫داخوازی خەڵک بە قەولی مامۆستا قانع‬ ‫الی»کاوبایە»!‬ ‫بەاڵم لەو کۆمەڵگایانەی کە ئاستی‬ ‫وشیاریی جەماوەر لە سەرەوەترە‪ ،‬دۆخەکە‬ ‫بە شێوازێکی ترە‪ .‬بۆ وێنە لە واڵتانی‬ ‫ئورووپایی داهات‌و سەرچاوەی ئابووری‬

‫سێ بوواری دیارو ئاشکران کە بریتین لە‪:‬‬ ‫ وەرگرتنی ماڵیات لە هەموو چین‌و‬‫توێژەکانی کۆمەڵگا بە گوێرەی داهاتیان‪.‬‬ ‫ بەرهەمهێنان‌و فرۆشتنی کەلو پەل‌و‬‫شتومەکە پیشەییەکان‪.‬‬ ‫ داهات لە هاتو چووە سەیرو‬‫سیاحەتیەکان‌و تووریسم‪.‬‬ ‫بۆیە لە هەر بوارێکدا جەماوەر دەور‬ ‫دەگێڕێت‌و خۆی بە خاوەن ماڵ دەزانێت‌و‬ ‫دەسەاڵتیش ئەو قەناعەتەی هێناوە کە‬ ‫جیا لە راسپاردەیەک‌و فەرمانبەرێک لە‬ ‫الیەن خەڵکەوە‪ ،‬هیچی تر نییە‪ .‬ئەوەیە‬ ‫کە لە وەها کۆمەڵگایەکدا لە ئەگەری‬ ‫رووداوێکی نەخوازراوی هاتو چوو یان‬ ‫بوومەلەرزەیەکدا‪ ،‬بەرپرسانی پێوەندی‬ ‫دار خویان بە بەرپرس‌و تاوانبار ئەزانن‌و‬ ‫زۆر جار دەست لە کار ئەکێشنەوە‪ .‬بەاڵم‬ ‫لە واڵتانی باشووردا هەر رووداوێکی بە‬ ‫ئەنقەستیش بە قەزاو قەدەر دەناسێنرێت‪.‬‬ ‫من لە سەر ئەو بڕوایەم کە دەسەاڵت‬ ‫زەمینەو بەستێنی گەندەڵی لە ئاستێکی‬ ‫بەرزو بەرباڵودا هەیەو هەر ساتەو ئەگەری‬ ‫ئەوەی هەیە کە تێیدا نوقم بێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوە هەبوونی میکانیزمێکی ئەوڕۆیی‌و‬ ‫مودیڕنە کە لەمپەری تێوە گالنی دەسەاڵت‬ ‫لە گەندەڵییە‪.‬‬ ‫بەرز بوونەوەی رادەی وشیاریی گشتیی‬ ‫کۆمەڵگا‪ ،‬هەست بە خاوەندارێتی کردن لە‬ ‫ئاست ژیانی خۆی‌و دەوروبەری لە الیەن‬ ‫هەر تاکێکی کۆمەڵگاوە‪ ،‬فرە چەشنی‬ ‫سیاسی بە پرۆگرامی روون‌و شەفافەوە‬ ‫بۆ ئەوەی لە الیەک وەکوو چاودێر‪،‬‬ ‫دۆخ‌و هەلومەرجیان لە بەرچاو بێت‌و لە‬ ‫الیەکی‌تریشەوە خەڵک دەرەتان‌و دەرفەت‌و‬ ‫مەجالی هەڵبژاردنیان هەبێت‬

‫ژمار‌ه (‪ )٥8‬ساڵی پێنجەم‪201٢/3/6 ،‬‬

‫تایبەت بە رۆژی زمانی دایک‬

‫باسێک لە سەر زمان ‌ی زگماکی‌‬ ‫رەزا ئەمینی‬

‫‪1‬‬

‫گرینگی‌ زمان بۆ مرۆڤ‌و پێشکەوتنەکانی‌‬ ‫زمان بڕبڕەی‌ پشتی‌ نەتەوەکانە‪.‬‬ ‫«ئۆرگانیسکی‌« بۆ پێناسەکردنی‌ نەتەوە‪،‬‬ ‫زمان بە کۆڵەکەی‌ هەر ناسیۆنێک دێنێتە‬ ‫ئەژمار‪.‬‬ ‫وەک دەڵێن‪ :‬لەناوچوونی‌ هەر زمانێک‪ ،‬بە‬ ‫واتای‌ تێداچوونی‌ بەشێک لە فەرهەنگی‌‬ ‫مرۆڤایەتییە‪.‬‬ ‫خاتوو د‪« :‬سەدیقە عەداڵەتی‌« مامۆستای‌‬ ‫زانکۆی‌ هامبوورگ‪ ،‬لە وتارێکدا لە ژێر‬ ‫ناوی زمانی‌ زگماکی‌ چییە‌و خاوەن کام‬ ‫گرینگییە؟ دەڵێ‌‪:‬‬ ‫«کاتێ‌ بە زمانی‌ زگماکی‌ دەئاخڤین‪ ،‬لە‬ ‫راستیدا لە نێوان دڵ‌و هزر‌و زمانمان‪،‬‬ ‫پێوەندی‌ چڕ‌و پڕ پێک‌دێ‌‪ .‬چونکە ئەم‬ ‫قسانە ساتەکانی‌ ژیان‌و ئەزموونەکانی‌‬ ‫رابردوومان بیر دەخەنەوە‌و لە هزر‌و‬ ‫دەروونماندا چەکەرە دەکەن‪ .‬بە هەر‬ ‫وشەیەک هەستمان دەردەبڕین‪ .‬کەیف‬ ‫خۆش‌و تەمبار دەبین‌و چاوەڕوان دەمێنین‪.‬‬ ‫بە زیندوو بوونەوەی‌ رەستەگەلێک کە لە‬ ‫هزرماندا قەوارەیان گرتووە‪ ،‬شاراوەکانی‌‬ ‫دەروونمان گیانیان وەبەردادێ‌‪ .‬لە رێگەی‌‬ ‫زمانەوە گشت هەست‌و ئەندێشەکانمان‬ ‫دەدرکێن‌و دەور‌وبەرمانی‌ لێتێدەگەیەنین‪».‬‬ ‫مافی‌ زمانی‌ زگماکی‌‪ ،‬یەکێ لەو‬ ‫چەمکانەیە‪ ،‬کە بە هۆی‌ سیستەمی‌‬ ‫دەسەاڵتە دیکتاتۆرەکان لە نەتەوە بێ‬ ‫دەسەاڵتەکان زەوت کراوە‪ .‬بکوژانی‌‬ ‫فەرهەنگ‪ ،‬زمانی‌ زگماکی‌‌و ئەندێشەی‌‬ ‫گەالن بۆ هەرچی‌ سانترالیزەتر کردنەوەی‌‬ ‫دەسەاڵت‪ ،‬لە بنەماڕا دەستیان داوەتە‬ ‫قۆرغکردنی‌ کەلتوورە جیاوازەکان‌و‬ ‫بەردەوام‪ ،‬لە پرۆسێسی فەرهەنگی‌‬ ‫هێرشبەرانەدا لە هەوڵی‌ ئاسمیلە کردنی‌‬ ‫نەتەوەکانی‌ داکۆکیکاری‌ مافی‌ فەرهەنگیدا‬ ‫بوون‪ .‬ئەم رەوشە نادادپەروەرانەیە بۆتە‬ ‫هۆی‌ بەربەست‌و لە ناو چوونی‌ جییاوازییە‬ ‫کەلتووری‌‌و رۆشنبیرییەکان‌و کۆمەڵگای‌‬ ‫مرۆڤایەتی‌ تووشی‌ خەساری قەرەبوو‬ ‫نەکراو کردووە‪.‬‬ ‫لێکۆڵینەوەی‌ شارەزایانی‌ ئەم بوارە دەری‬ ‫دەخەن کە لە نزیک بە (‪ )7000‬زمانی‌‬ ‫دونیا‪ ،‬نیوەیان واتا پتر لە (‪ )3000‬زمان‬ ‫لە گەڵ مەترسی‌ فەوتان‌و لەناوچوون‬ ‫بەرەوروون‪ ،‬چونکە زۆربەی ئەو زمانانە‬ ‫کەمتر لە (‪)100000‬کەس‌و تەنانەت بگرە‬ ‫کەمتر لە (‪ )1000‬کەس قسەیان پێدەکەن‪.‬‬ ‫لە ئەتڵەسی‌ ئەو زمانانەدا کە مەترسی‌‬ ‫لەناوچوونیان لە سەرە‪ ،‬یونیسکۆ‬ ‫راگەیاندووە کە لە الکۆناس لە واڵتی‌‬ ‫پرۆ (‪ )8‬کەس بە زمانی‌ چامیکۆرۆ قسە‬ ‫دەکەن‌و « ناتالیا» ژنە بە سااڵچووی‌ ئەم‬ ‫هەرێمە لە هەڵبەستێکدا‪ ،‬بە هۆی‌ لە ناو‬ ‫چوونی‌ زمانەکەی‌ هەستی‌ ماتەمینی‌ خۆی‌‬ ‫بەو شێوەیە دەردەبڕێ‌‪:‬‬ ‫«ئەمن بە زمانی‌ چامیکۆرۆ خەون دەبینم‬ ‫بەاڵم ناتوانم خەونەکانم بۆ کەس بدرکێنم‬ ‫چونکە ئیتر کەس نەماوە‬ ‫کەسێک شک نابەم بە زمانی‌ چامیکۆرۆ‬ ‫قسە بکا»‬ ‫«کوئیچیرۆ ماتسورا» سەرۆکی‌ پێشووی‌‬ ‫رێکخراوی‌ یۆنیسکۆ دەڵێ‪:‬‬ ‫« تا چەند بەرەی‌ داهاتوو وێدەچێ لەو‬ ‫(‪ )7000‬زمانە نیوەیان لە ناو بچن‪ .‬کەمتر‬ ‫لە یەک لە چواری‌ ئەم زمانانە لە شوێنە‬ ‫پەروەردەییەکان دەرسیان پێدەخوێندرێ‌‌و‬ ‫لە ئینترنێت‌و راگەیاندراوە گشتییەکاندا‬ ‫کەڵکیان لێوەردەگیرێ‌‪ .‬سەدان زمان‬ ‫هەن کە تەنیا لە سەر زمانی‌ خەڵکەوەن‌و‬ ‫لە هیچ شوێنێکی‌ پەروەردە‌و راهینان‬ ‫یا راگەیەنەرە گشتی‌و ئەلکترۆنییەکان‬ ‫کەڵکیان لێوەرناگیردرێ‌! ئەو هەروەها‬ ‫لە ساڵی‌ ‪ 2008‬لە دەوڵەتەکانی‌ جیهانی‌‬ ‫ویست لە سیستەمی‌ پەروەردە‌و بارهێنانی‌‬ ‫فەرمی‌‌و نافەرمی‌‌و کار‌و بارە ئیجراییەکانیان‬ ‫بەرنامەگەلێک بگونجێنن کە پێکەوە ژیانی‌‬ ‫بە ئاشتی‌ گەالن مسۆگەر بکات‌و هەموو لە‬ ‫مافی‌ یەکسان لەو بارەوە بەهرەمەند بن‪،‬‬ ‫تا مافی‌ هاوواڵتیان دابین بکرێ‌«‪.‬‬ ‫بۆ چارەسەری‌ ئەم ئاریشە نێونەتەوەییە‪،‬‬ ‫ساڵی‌ ‪1999‬ی‌ زایینی‌ واڵتی‌ بەنگالدش‬ ‫کە خەساری‌ بەرچاوی‌ دیبوو بە هۆی‌‬ ‫نەبوونی‌ مافی‌ زگماکی‌و بە خوێن دان لە‬

‫سالی‌ ‪ 1971‬توانی‌ بە سەربەخۆیی بگا‌و‬ ‫زمانەکەی‌ لە مەترسی‌ مەرگ نەجات بدا‪،‬‬ ‫پێشنیاری‌ بە لقی‌ فەرهەنگی‌ رێکخراوی‌‬ ‫نەتەوە یەکگرتووەکان واتە یۆنیسکۆ کرد‬ ‫کە رۆژی‌ ‪2‬ی‌ رەشەمە(‪21‬فیوریە) بە رۆژی‌‬ ‫نێونەتەوەیی زمانی‌ زگماکی‌ دیاری‌ بکرێ‌‪.‬‬ ‫لە درێژەی‌ ئەم هەواڵنەدا بوو کە ساڵی‌‬ ‫‪ 2008‬وەک ساڵی‌ زمانی‌ زگماکی‌ لە الیەن‬ ‫یۆنیسکۆوە دیاری‌ کرا‌و هەر ئەو رێکخراوە‬ ‫بە ئامانجی‌ پێکهێنانی‌ کەشێکی‌ شیاو‬ ‫بۆ هەموو زمانەکانی‌ جیهان سیستەمی‌‬ ‫پەروەردە‌و بارهێنانی‌ فرە زمانی‌ بە واڵتانی‌‬ ‫فرە نەتەوەی‌ دونیا پێشنیار کرد‌و واڵتانی‌‬ ‫ئەمریکا‪ ،‬هیند‪ ،‬کانادا‪ ،‬سویس‪ ،‬نۆروێژ‪،‬‬ ‫هولەند بە زوویی‌ بەرە‌و پیری‌ پرۆژەکەوە‬ ‫چوون‌و گرینگیان بە پرسەکە دا‪.‬‬ ‫بەم چەشنە پاراستنی‌ زمانە هەرێمیەکان‪،‬‬ ‫کەوتۆتە خانەی‌ مافپەروەرانە‪ .‬هەنووکە‬ ‫ئەو نەتەوانەی‌ زمانیان لە مەترسی‌ لە ناو‬ ‫چووندایە دەتوانن بۆ وەدەست خستنەوەی‌‬ ‫ئەم مافە کە کۆمەڵگای‌ نێونەتەوەیی‌‌و‬ ‫رێکخراوی‌ یۆنیسکۆ داکۆکیکارێتی‌‪ ،‬سکااڵ‬ ‫بە دژی‌ پێشێلکەرانی‌ مافە رەواکەیان‬ ‫بکەن‌و بەر بە توانەوەی‌ نەتەوەیی خۆیان‬ ‫بگرن‪.‬‬ ‫لەو واڵتانەی‌ لە دەسەاڵتی‌ پلۆراڵ‬ ‫– دیموکراتیک بەهرەمەندن‌و نەتەوە‬ ‫جۆراوجۆرەکان لە قەوارەی‌ سیاسی‌‬ ‫فیدراڵ بە تەبایی‌ ژیان دەکەن‌و تێلۆرانس‌و‬ ‫وێکهەڵکردن رەوشیانە‪ ،‬لە پەنا زمانی‌‬ ‫فەرمی‌ واڵتەکە زمانە ناوچەی‌یەکان‬ ‫فەرمین‌و لە قوتابخانەکان‌و سیستەمی‌‬ ‫پەروەردەی‌ دەوڵەتدا بە تەواوی‌ کەڵک‬ ‫لە زمانی‌ زگماکی‌ هەر ناوچەیەک‬ ‫وەردەگیردرێ‪ .‬باڵڤۆک‌و رۆژنامە‌و میدیاکان‬ ‫بە زمانی‌ ناوچەی‌ خۆیان‌و لە سەر‬ ‫بوودجەی‌ گشتی‌ واڵت بەڕێوە دەچن‌و‬ ‫چەشنێک پلۆرالیزمی‌ فەرهەنگی‌ لە‬ ‫پراکتیکدا بەڕێوە دەچێ‌‪ .‬ئەوەش واتای‌‬ ‫کۆلکە زێڕینەی‌ کەلتووری‌‌و فەرهەنگی‌ بەو‬ ‫واڵتانە بەخشیوە‌و پێشکەوتنی‌ بەرچاوی‌‬ ‫هەمە جۆریشی‌ بۆ بە دیاری‌ هێناون‪.‬‬ ‫مافی‌ خوێندن بە زمانی‌ زگماکی‌ لە واڵتانی‌‬ ‫ئیسکاندیناوی‌ بە تایبەتی‌ نۆروێژ‌و سوئێد‬ ‫بە تەواوی‌ یاسایی‌ کراوەو کەمترین رێژەی‌‬ ‫حەشیمەتی‌ هەر نەتەوەیەک دەتوانن کەڵک‬ ‫لەو مافە مرۆڤ تەوەرانەیە وەربگرن‌و‬ ‫دەسەاڵتیش وەک ناوەندێکی‌ خزمەتگوزاری‌‬ ‫هاوواڵتیان لە بەڕێوە بردنی‌ یاساکەدا هەر‬ ‫ئاسانکاری‌یەک وەڕێ دەخا‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ی یەک زمان‌و‬ ‫ئێران واڵتی‌ فرە نەتەوەی ‌‬ ‫یەک نەتەوەیە‬ ‫واڵتی‌ ئێران خاوەن پێکهاتەگەلی‌ نەتەوەیی‪،‬‬ ‫ی‬ ‫ئەتنیکی‌‪ ،‬زمانی‌‪ ،‬کەلتووری‌‌و ئایین ‌‬ ‫ی‬ ‫رەنگاڵەیە‌و زۆرتر لە واڵتانی‌ رۆژهەاڵت ‌‬ ‫ی‬ ‫نێوەڕاست پێویستی‌ بە گرینگیدانی‌ پرس ‌‬ ‫چەشنا‌وچەشنی‌ زمانییە‪.‬‬ ‫لە گەڵ ئەوەی‌دا نەتەوەگەلی‌ تورک‪ ،‬کورد‪،‬‬ ‫بەلووچ‪ ،‬لوڕ‪ ،‬عەرەب‪ ،‬فارس‌و کەمینە‬ ‫ئیتنیکییەکانی‌ مەسیحی‌‪ ،‬ئاشووری‌‪،‬‬ ‫ئەرمەنی‌‌و‪ ...‬پێکهاتەی‌ نەتەوەیی –‬ ‫ئیتنیکی‌ ئێران پێکدێنن‪ .‬دەسەاڵتە‬ ‫ی‬ ‫خۆسەپێنەکانی‌ ئێران لە سەد ساڵ ‌‬ ‫رابردوودا تەنیا زمانی‌ فارسییان بە سەر‬ ‫نەتەوەکانی‌ ئێراندا سەپاندووە‌و بەشی‌‬ ‫هەرکام لە نەتەوە غەیرە فارسەکان لە‬ ‫بواری‌ فەرهەنگێوە (‪ )0‬بووە‪.‬‬ ‫سیستەمی‌ دەسەاڵتدارەتی‌ ناوەندگەرا‬ ‫کە لە سەرچاوەی‌ لیخنی‌ سیاسەتی‌‬ ‫شوینیزمی‌ نەتەوەی‌ بااڵدەستی‌ فارسەوە‌و‬ ‫لە پەراوێز خستنی‌ نەتەوەکانی‌تر پاراو‬ ‫کراوە دەرەتانی‌ هەڵدان‌و بااڵکردنی‌‬ ‫فەرهەنگە چەشناو چەشنەکانی‌ ئێرانی‌‬ ‫بەربەست کردووە‪ .‬دیکتاتۆرەکانی‌ ئێران‬ ‫ی‬ ‫بە بڕ‌وبیانووی‌ پاراستنی‌ تەواوەتی‌ خاک ‌‬ ‫ئێران خۆیان لە قەرەی‌ گەنجینەی‌ پڕ پیت‌و‬ ‫بەرەکەتی‌ فەرهەنگی‌ ئەو واڵتە نەداوەو‬ ‫بەوەندەش نەوەستاون‪ ،‬بەڵکوو بنەمای‌‬ ‫فەرهەنگ‌و رۆشنبیری‌ گەالنی‌ بندەستی‌‬ ‫ئێرانیان خاپوور کردووە‪.‬‬ ‫رەزا خان ئەو ناسیۆنالیستە شووینیستە‬ ‫فارسە بوو کە ئامانجەکانی‌ شۆڕشی‌‬ ‫مەشرووتەخوازی‌ (‪ 1906‬ز) کە لە گەڵ‬ ‫خۆیدا دیسکۆرسی‌ فرە فەرهەنگ‌گەرایی‬ ‫هێنابوو‪ ،‬لە ناو برد‪ .‬لە گەڵ هاتنی‌ رەزا‬ ‫خان قەوارەی‌ سیستەمی‌ کۆمەڵگای‌ ئێران‬ ‫کە چەشنێک فیدرالیزمی‌ نەریتی‌ بوو لە‬

‫بەر یەک هەڵوەشا‌و ژێستی‌ ئاریائیزمی‌‬ ‫رەزا خانی‌ میر پەنج‪ ،‬بەرهەمەکە ‌‬ ‫ی‬ ‫دامەزراندنی‌ واڵتی ناوەندگەرای‌ ئێران‌و‬ ‫زەمینە خۆشبوون بۆ دروشمی‌ یەک واڵت‬ ‫یەک نەتەوە کە ئااڵ هەڵگرەکەی‌ هەر ئەو‬ ‫بوو بە ئەنجام گەیشت‪.‬‬ ‫ئەم دروشمە ئێران وێرانکەرە دەستی‌‬ ‫هێرشکارانەی‌ بۆ سەر نەتەوە غەیرە‬ ‫فارسەکان ئاوەاڵکرد‌و بەم جۆرە ئیرادەی‌‬ ‫راسیستی‌ بە سەر جیاوازی‌ خوازی‌‬ ‫فەرهەنگیدا زاڵ بوو‌و ئەمەش بە سەرتایەکی‌‬ ‫نوێ لە دەسپێکی‌ رەوشی‌ ژینۆسایدی‌‬ ‫سپی‌ دێتە ئەژمار‪ ،‬کە دیکتاتۆری‌ دوای‌‬ ‫رەزاخان واتە محەمەد رەزاش درێژە‬ ‫پێدەر‌و پەرەپێدەری‌ سیاسەتی‌ زاڵکردنی‌‬ ‫نەتەوەی‌ بااڵدەستی‌ فارس بوو‪.‬‬ ‫کۆماری‌ ئیسالمی‌ لە گەڵ بە دەسەاڵت‬ ‫گەیشتنی‌‪ ،‬پتر لە هەر دوو دیکتاتۆر هەوڵی‌‬ ‫سڕینەوەی‌ زمانی‌ نەتەوەکانی‌ ئێرانی‌ دا‌و‬ ‫ئەم دەسەاڵتە بەهێنانی‌ ئایدیۆلۆژیای‌‬ ‫پان ئیسالمیزم کە لە بنەمادا دژایەتی‌‬ ‫لە گەڵ هەر زمان‌و فەرهەنگێکی‌ترە‪،‬‬ ‫بیرۆکەی‌ «امت واحد اسالمی‌« کردە‬ ‫گۆپاڵی‌ سەرکوتی‌ فەرهەنگی بیرجیاوازی‪.‬‬ ‫تێکەڵ‌کردنی‌ دین‌و دەوڵەت‌و بەکردەوە‬ ‫دەرهێنانی‌و ئامانجی‌ هەناردنی‌ شۆڕشی‌‬ ‫ئیساڵمی‌ بۆ دەرەوەی‌ سنوورەکانی‌‬ ‫ئێران لە راستی‌دا بە مەبەستی کپکردنی‌‬ ‫دەنگ‌و رەنگ‌و زمانەکانی‌ نافارسی‌ بوو‪.‬‬ ‫ئەم دۆخە نالەبارە دەرگای‌ نیوە کراوەی‌‬ ‫پەرەگرتوویی فەرهەنگی‌ گەالنی‌ ئێران کە‬ ‫بە هۆی‌ خەباتی‌ دەیان ساڵەی‌ ئەوانەوە‌و‬ ‫لە شۆڕشی‌ مەشرووتەوە دەستی‌ پێکردبوو‬ ‫و لە بەرانبەر دوو سیستەمی‌ پەهلەوی‌دا‬ ‫بەربەرەکانی‌ نواندبوو‪‌ ،‬و لەگەڵ شۆڕشی‌‬ ‫گەالنی‌ ئێران لە سالی‌ ‪1357‬ی هەتاوی‬ ‫دەالقەی‌ روو لە رزگاری‌ بە سەردا کرا بۆوە‪،‬‬ ‫بە هاتنی‌ کۆماری‌ ئیسالمی‌ زمانی‌ زگماکی‌‬ ‫دەرگای‌ لە سەر گاڵە درا‪ .‬تایبەتمەندیی‌‬ ‫مەترسیدار لەو بارەوە ئەوەبوو کە بە‬ ‫ناوی‌ ئیسالم‌و ئایینەوە ئەم جیاوازییانە‬ ‫دەرەتانی‌ خاپوور بوونیان بە یاسایی کرا‪.‬‬ ‫لە دەسەاڵتی‌ ئایینی‌ تاراندا دوو بەندی‌‬ ‫‪‌15‬و‪ 19‬لە یاسای‌ بنەڕەتی‌ ئێراندا‬ ‫گونجێندران‪ ،‬ئەویش تەنیا لە چوارچێوەی‌‬ ‫دروشمداو ئەم دەسکەوتەش بەرهەمی‌‬ ‫خەباتی‌ گەالنی‌ بندەست لە ساڵەکانی‌‬ ‫‪57‬و‪ 58‬بوو ‌و کۆماری‌ ئیسالمی‌ ویستی‌‬ ‫لەم رێگەوە خۆ لە چەنگ ئەو قەیرانە‬ ‫دەرباز بکا‪ .‬بەڵگەی‌ سەلمێنەری‌ ئەم‬ ‫ئیدعایەش جێ‌بەجێ نەبوونی‌ ئەم دوو‬ ‫بەندە لە یاسای‌ بنەڕەتی‌ ئێرانە‪ ،‬چونکە‬ ‫پێیان وابووە جێ‌خستنی‌ ئەو بەندانە‬ ‫زیان بە لەبەریەک هەڵوەشانەوەی‌‬ ‫ئیمپراتۆرییەکەیان دەگەیەنێ‌‪.‬‬ ‫هەنووکە لە گەڵ ئەوەی‌ زۆر نەتەوەی‌تر‬ ‫لە ئیراندان‌و غەیرە فارسن‪ ،‬بەاڵم زمانی‌‬ ‫فەرمی‌ ئەو واڵتە فارسییە‌و لە ناوچە‬ ‫جیاوازەکاندا مافی‌ خوێندن‌و نووسین بە‬ ‫زمانی‌ زگماکی‌ لە سیستەمی‌ پەروەردە‌و‬ ‫بارهێناندا یاساغە‪.‬‬ ‫ئاکامی‌ سیاسەتی‌ رەگەزیی‌ یەک زمان‪ ،‬یەک‬ ‫نەتەوە‪ ،‬یەک واڵتی‌ ناوەندگەرا لە درێژەی‌‬ ‫ئەم نزیک بە هەشتا ساڵەدا بۆتە هۆکاری‌‬ ‫کێشە‌و گرفت‌گەلی‌ نەتەوەیی‌و کۆمەاڵیەتی‌‬ ‫بەرین کە زیانەکانی‌ بە ئاسانی‌ قەرەبوو‬ ‫ناکرێتەوە‌و ئەم دۆخە ناڕێک‌وپێک بوونی‌‬ ‫هەڵدانی‌ ئابووری‌‪ ،‬سیاسی‌‪ ،‬کۆمەاڵیەتی‌‪،‬‬ ‫ناعەداڵەتی‌‬ ‫فەرهەنگی‌‌و‪...‬پێکهێناوە‌و‬ ‫بەرچاو بە کۆمەڵگای‌ ئێرانەوە دیارە‪.‬‬ ‫مندااڵنی‌ غەیرە فارسی‌ ئێرانی‌ لە رۆژی‌‬ ‫یەکەمی‌ خوێندنیانەوە لە زمانی‌زگماکی‌‬ ‫بێ بەرین‌و ناچارن بە زمانی‌ بێگانە‬ ‫دەرس بخوێنن‪ .‬ئەوەش بۆتە هۆی‌‬ ‫لێئەستاندنەوەی‌ شوناس‌و کەسایەتیان‌و‬ ‫لە کۆمەڵگا‌و نەتەوەی‌ خۆیان دادەبڕێن‪.‬‬ ‫گرفتەکانی‌ پێوەندیدار بەو کەشە ناسالمە‪،‬‬ ‫گەلێک زۆرن بە چەشنێ کە ئەو مندااڵنە‬ ‫ناتوانن ئۆگری بنەماییان بە فێربوونی‌‬ ‫زانست هەبێ‪ .‬بۆیە ئاستی‌ رۆشنبیرییان‬ ‫الواز دەبێ‪ .‬ئەم وەزعە ناتەندروستە‬ ‫فەرهەنگییە النی‌ کەم تا بڕینی‌ قۆناغی‌‬ ‫سەرەتایی خوێندن بەردەوامەو لە‬ ‫ئاستەکانی‌ سەرەوەتریش شوێندانەری‌‬ ‫نەرێنی‌ خۆی‌ هەر دادەنێ‌‪ .‬مامۆستا‌و‬ ‫قوتابیانی‌ غەیرە فارس بە تامەزرۆێوە لە‬ ‫پۆلەکاندا ناتوانن ئاڵ‌و وێڕی‌ زانست بکەن‬ ‫چونکە متمانەیان بە زمانی‌ بێگانە نییە‪.‬‬ ‫تەنیا رێکاری‌ دەرباز بوون لەو قەیرانە‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫گشتییە ئیرادەی‌ هەموو نەتەوەکان بۆ‬ ‫چەسپاندنی‌ مافی‌ زمانی‌ زگماکیە‪ .‬بە‬ ‫فەرمی‌ بوونی‌ ئەم گرینگیە بەرژەوەندی‌‬ ‫هەموو گەالنی‌ ئێران بۆ ژیانی‌ بە‬ ‫ئاسوودەیی‌و بە دوور لە چەوسانەوەی‌‬ ‫فەرهەنگی مسۆگەر دەکا‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫کورد‌وکێشەی‌ زمانی‌ دایک ‌‬ ‫ی‬ ‫زمانی‌ کوردی‌ شێوازی‌ ئاخافتنی‌ گەلێکی‌‬ ‫پتر لە( ‪)40000000‬میلیۆن کەسە‪ ،‬کە لە‬ ‫ئاستی‌ نێونەتەوەییدا هیچ زمانێکی‌تر‬ ‫بەو حەشیمەتە زۆرەوە نەکەوتۆتە بەر‬ ‫پەالماری‌ لە ناو چوون‪ .‬سامانداریی‌ ئەو‬ ‫زمانە لە شێوەی‌ دیالکتیکی‌ جۆرا‌وجۆر‬ ‫دایە‪ ،‬کە لە بەر نەبوونی‌ دەسەاڵتی‌‬ ‫نەتەوەیی خۆی‌‪ ،‬بە هەژاری‌ ماوەتەوە‌و‬ ‫بە دەگمەن بەهرە هزری‌‌و ئەدەبیەکانی‌ بۆ‬ ‫زمانی‌تر وەرگێردراونەتەوە‪.‬‬ ‫گوشاری‌ بەرباڵوی‌ داگیرکەرانی‌ کوردستان‬ ‫بۆ تێک‌و پێک دانی‌ ئەم گەنجینە‬ ‫کەلتوورییە‪ ،‬تراژیدیای‌ نەتەوەیی‌ کوردی‌‬ ‫قووڵتر کردۆتەوە‪.‬‬ ‫بە فەرمی‌ کردنی‌ ئەو زمانە‪ ،‬خەونی لە‬ ‫مێژینەی‌ کورد بووە‌و دەریایەکی‌ خوێن‌و‬ ‫خەبات بۆ وەڕێخراوە‪.‬‬ ‫لە چوارچێوەی‌ دەسەاڵتی‌ واڵتانی‌ ئێران‪،‬‬ ‫تورکیە‪ ،‬عێراق‌و سووریە کە کوردیان بە‬ ‫سەردا کەرت کراوە‪ ،‬بە توندی‌ پەالماری‌‬ ‫زمانی‌ کوردی‌ دراوە‪.‬‬ ‫رەوتی‌ سڕینەوەی‌ لەو بابەتە‪ ،‬مێژووی‌‬ ‫دوور‌و درێژی‌ هەیە‪ .‬بەو پێیەش مێژووی‌‬ ‫پان‌و پۆڕ لە خەبات بۆ پارێزگاری‌ کردنی‌ لە‬ ‫ئارادا بووە‪ .‬بە فرت‌و فێڵی‌ جۆرا‌و جۆر‪ ،‬بۆ‬ ‫داپڵۆسین‌و فەوتانی شوناس‌و زمانی‌ کورد‪،‬‬ ‫لە شێوازگەلی‌ جیاواز کەڵک وەرگیراوە‌و‬ ‫گەلەکۆمەی‌ لێکراوە‪ ،‬تا کۆڵەکەی‌ زمانیمان‬ ‫بە سەرماندا بڕووخێنن‪.‬‬ ‫هەنووکە ئەم پرسە هەم بۆ کوردو هەم‬ ‫بۆ بکوژانی‌ ئەو نەتەوەیە بۆتە بابەتی‬ ‫سیاسی‌‪ ،‬چونکە رەوشی‌ سڕینەوەی‌‬ ‫سیستماتیکی‌ ئەم زمانە بە توندی‌ لە‬ ‫ئاردایە‪ .‬کورد ناچار بووە لەو بارەوە‬ ‫خوێنی‌ زۆر بدا‪.‬‬ ‫لە تورکیە رەوتی ئاسمیلەکردن‌و قەالچۆی‌‬ ‫کورد‪ ،‬بە هێرش بۆ سەر زمانی‌ کوردی‌ لە‬ ‫الیەن «کەمال ئاتاتورک»وە دەستپێدەکاو‬ ‫قۆناغی‌ مەترسیدار دەبڕێ‌‪ .‬لە ساڵی‌ ‪2009‬‬ ‫کە کوردەکان دەسەاڵتی‌ ئەو واڵتە ناچار‬ ‫بە پاشەکشەی‌ ئیستراتیژیک دەکەن‌و‬ ‫وازی‌ پێ لە ئیدعای‌ بێ بنەمای‌ «کورد‬ ‫بە تورکی‌ کێوی‌ دانان» دێنن‪ ،‬ملیان‬ ‫پێ بە رێفۆرمێکی‌ رووکەش دەدەن‌و‬ ‫بڕێ مافی‌ فەرهەنگیان لێدەستێننەوە‪.‬‬ ‫هەرچەند دەسکەوتەکان زۆر بنەمایی‌‬ ‫نابن‌و ناتوانن‪،‬یارمەتی شیاو بە مافی‌‬ ‫فەرهەنگیی‌ کورد بکەن‪ .‬بەاڵم لە جێی‌‬ ‫خۆی‌دا ستۆپێکی‌ دەمکوت بۆ بەر گرتن‬ ‫بە ژینۆسایدی‌ سپی‌ دەخەنە بەر دەم‬ ‫دەسەاڵتەوە‪.‬‬ ‫ی جیهانی‌ زمانی‌‬ ‫ساڵی‌ ‪‌2009‬و لە رۆژ ‌‬ ‫زگماکی‌دا‪ »،‬ئەحمەد تورک» سەرۆکی‌‬ ‫کۆمەڵێ‬ ‫بەرانبەر‬ ‫پارتی‌«‪» DTP‬‬ ‫رەگەزپەرستی‌ ناو پەرڵەمانی‌ تورکیە‪،‬‬ ‫بە زمانی‌ کوردی‌ هاتە قسە‌و تابۆی‌‬ ‫قەدەغەبوونی‌ زمانی‌ کوردی‌ لە پەرڵەماندا‌و‬ ‫بۆ دووهەم جار شکاند‪ .‬تابۆیەک کە‬ ‫پێشووتر «لەیال زانا» شکاندبووی‌‌و تەنیا‬ ‫بە تاوانی‌ کوردی‌ قسەکردن ‪15‬ساڵ بەندی‌‬ ‫بەسەردا سەپابوو‪.‬‬ ‫لەگەڵ هەمووی‌ ئەوانە‪ ،‬هەنووکە مافی‌‬ ‫خوێندن‌و نووسین بە کوردی‌‪ ،‬لە سیستەمی‌‬ ‫پەروەردە‌و بارهێنانی‌ ئەو واڵتە یاساغە‪.‬‬ ‫رۆژهەاڵتی‌ کوردستان بە هۆی‌ سەپاندنی‌‬ ‫سیستەمی‌ ئیدئۆلۆژیک – توتالیتری‌‬ ‫دەسەاڵتەوە‪ ،‬بە توندی‌ لەگەڵ مەترسی‌‬ ‫لەناوچوونی‌ زمانی‌ کوردی‌ بەرەوڕوویە‪.‬‬ ‫دوو جەمسەری‌ هێرشبەری‌‪ ،‬ئایدئۆلۆژی‌‬ ‫ئایینی‌‌و شوینیزمی‌ فارس‪ ،‬کوردی‌ لە بەر‬ ‫دەم کێشەی‌ دوو قات‌ داناوە‪.‬‬ ‫مندااڵنی‌ رۆژهەاڵتی‌ کوردستان لە مافی‌‬ ‫خوێندن بە زمانی‌ زگماکی‌ بەش بڕاون‪.‬‬ ‫مامۆستا‌و پسپۆڕانی‌ ناوەندە پەروەردەیی‌و‬ ‫بارهێنەرانەکان‪ ،‬دەبێ بە زمانی‌ نەتەوەی‌‬ ‫بااڵدەستی‌ فارس وانە بڵێنەوە‪.‬‬ ‫سەرنج راکێش ئەوەیە! کۆمەڵێ‌ شوینیست‬ ‫– راسیست‪ ،‬زمانی‌ کوردیی‌ بە بن زاراوەی‌‬ ‫زمانی‌ فارسی‌ کە پرە لە وشەی‌ عەرەبی‌‬ ‫دێننە ئەژمار!‪...‬‬ ‫کاریگەری‌ سیاسەتی‌ سەقەتی‌ فەرهەنگی‌‬ ‫دەسەاڵت لە ئێراندا‪ ،‬شێوەی‌ ئاخافتنی‌‬ ‫کۆمەاڵنی‌ خەڵکی‌ کوردستانی‌ گۆڕیوە‪.‬‬ ‫لە شارەکانی‌ رۆژهەاڵتی‌ کوردستان‪،‬‬

‫‪11‬‬

‫زمانی‌ کوردی‌ تام‌و بۆنی‌ کوردانەی‌ کەم‬ ‫پێوە ماوە‪ .‬بە وتەی‌ هەندێکان» کالس ‌‬ ‫ی‬ ‫دابەزیوە»‬ ‫ئەگەر زمانی‌ کوردی‌ نیوەگیانێکی‌‬ ‫وەبەرماوە‪ ،‬بە هۆی‌ پاراستنی‌ لە ناوچە‬ ‫الدێیەکان‌و خەباتی‌ حیزب‌و رێکخراوەکانی‌‬ ‫تاراوگە‌و کۆڕ‌و کۆمەڵە ئەدەبی‌‌و فەرهەنگی‌‌و‬ ‫رۆشنبیرییەکانی‌ ناوەندی‌ شارەکانە‪ ،‬کە‬ ‫کۆماری‌ ئیسالمی‌ بە بەردەوامی‌ لە هەوڵی‌‬ ‫کۆیرکردنەوەی‌ ئەم دەروویەشدا بووە‌و‬ ‫ویستوویەتی‌ ئیرادەی‌ ئایینی‌ نووسین‌و‬ ‫لە راستیدا تێکدانی دروست نووسینی‬ ‫کوردیی‪ ،‬بە سەر رۆژنامەڤانان‌و نووسەرانی‌‬ ‫رۆژهەاڵتی‌ کوردستاندا بسەپێنێ‌‪.‬‬ ‫زۆر گۆڤار‌و باڵڤکی‌ کوردی‌‪ ،‬کە پڕن لە‬ ‫ئەدەبیاتی‌ پڕ‌و پووچی‌ ئایینی‌‌و وشەی‌‬ ‫ناڕەسەن‌و زۆڵی‌ کوردیی‪ ،‬ئیزنی‌ باڵو‬ ‫کردنەوەی‌ بە تیراژی‌ زۆر‌و بوودجەی‌‬ ‫بۆریان پێدەدرێ‌‪ ،‬تا زمانی‌ کوردیی‌ پێ‬ ‫بشێوێندرێ‌‪.‬‬ ‫دەنگ‌و رەنگی‌ کۆماری‌ ئیسالمی‌ بە زمانی‌‬ ‫کوردیی‌‪ ،‬زۆرترین پیالنی‌ بۆ تێکدانی‌‬ ‫زمانی‌ کوردیی‌ تێدا بە کار دەبرێ‌‪ .‬ناوی‌‬ ‫هەموو ئەو غەدرانەش بە خزمەتکردن‬ ‫دەنرخێندرێ‌!‬ ‫جێگای‌ کەیف خۆشییە‪ ،‬لەگەڵ هەموو ئەو‬ ‫پیالنانە کە کۆماری‌ ئیسالمی‌ بەڕێوەیان‬ ‫دەبا‪ .‬دەرەتانێک بۆ رزگاری‌ زمانی‌‬ ‫کوردیی‌ لە ژێر ستەمی‌ ئەدەبیاتی‌ ئایینی‌‌و‬ ‫شوینیزمی‌ فارسی‌ هەرماوە‌و رێبواران‌و‬ ‫سوارچاکانی‌ ئەم گۆڕەپانەی‌ خەبات شل‌و‬ ‫شەکەت نایەنە بەرچاو‪.‬‬ ‫لە سوورییەش دۆخەکە بەو تراژیدیایە‬ ‫بەڕێوە دەچێ‌و دەسەاڵتی‌ ئەو واڵتە بە‬ ‫چڕ‌وپڕی‌‪ ،‬سەرقاڵی‌ سڕینەوەی‌ ئاسەواری‌‬ ‫کورد‌و زمانەکەیەتی‌‪.‬‬ ‫گەلی‌ کورد لە عێراق لە الیەن‬ ‫دیکتاتۆرەکانەوە‪ ،‬بە تەواویی‌ هەوڵی‌ لە ناو‬ ‫بردنی‌ دراو لە گەڵ بە دەسەاڵت گەیشتن‌و‬ ‫خاوەندارێتی‌ سەروەریی نەتەوەییان لە‬ ‫ساڵی‌ ‪ 1991‬مافی‌ پاراستنی‌ فەرهەنگ‌و‬ ‫زمانیان کە پێشووتر لێ زەوت کرابوو‌‪،‬‬ ‫بە هۆی‌ دەسەاڵتی‌ کوردیی‌ لە باشووری‌‬ ‫کوردستان وەدەست خستەوە‪ .‬بەر لەوە‬ ‫لە مافی‌ زمانی‌ زگماکی‌ بێ بەش بوون‪.‬‬ ‫هەنووکە لە قوتابخانەکاندا بە زمانی‌‬ ‫کوردیی‌ دەرس دەخوێندرێ‌‌و لە سیستەمی‌‬ ‫پەروەردە‌و بارهێنانی‌ عێراقی‌ فیدراڵدا‬ ‫مافی‌ خوێندن بە زمانی‌ زگماکی‌ بۆ کورد‬ ‫بە فەرمی‌ ناسراوە‌و یەکێ لە دوو زمانە‬ ‫فەرمییەکەی‌ ئەو واڵتەیە‪ .‬بەم جۆرە بەر‬ ‫بە توانەوەی‌ نەتەوەیی گیراوە‌و بەشێ‌ لەو‬ ‫خەسارانەی‌ رەوتی‌ لە ناو چوونی‌ ئەدەب‪،‬‬ ‫کەلتوور‪ ،‬فەرهەنگ‌و زمانی‌ کوردیی‌‬ ‫قەرەبوو کراونەتەوە‪.‬‬ ‫‪2‬ی‌ رەشەممە‪ ،‬دەرەتانی لەباری‌‬ ‫خۆڕێکخستنەوەی‌ کورد‌و وەگەڕخستنەوەی‌‬ ‫هەوڵی‌ هەموو الیەنەیەتی‌‪ .‬تا ئاریشەی‌‬ ‫زمانی‌ کوردیی‌ بەرێتە نێو کۆڕ‌و کۆمەڵە‬ ‫نێو نەتەوەییەکان‌و رێکخراوی‌ یۆنیسکۆ‬ ‫لەو مەترسییانە ئاگادار کاتەوە کە بە‬ ‫هۆی‌ سیاسەتی‌ شوینیستی‌ داگیرکەرانی‌‬ ‫کوردستان‪ ،‬مەترسی‌ لە ناو چوونی‌ ئەدەب‌و‬ ‫کەلتوور‌و زمانی‌ کوردیی‌ لە ئارادایە‪.‬‬ ‫پترین ئەرک لەو بارەوە دەکەوێتە‬ ‫سەرشانی‌ حکومەتی‌ هەرێمی‌ کوردستان‌و‬ ‫رێکخراوە مەدەنییەکانی‌ کورد لە هەموو‬ ‫پارچەکاندا‪.‬‬ ‫رێکخراو‌و الیەنەکانی‌ بەرهەڵستکاری‌‬ ‫دەسەاڵتە دیکتاتۆرەکانی‌ داگیرکەری‌‬ ‫کوردستان‪ ،‬پێویستە بە پالتفۆرمی‬ ‫هاوبەش بێنە ئەو گۆڕەپانە لە خەبات‌و‬ ‫داکۆکیکاری‌ بەرگرتن بە فەوتانی‌ زمانی‌‬ ‫کوردیی‌ بن ‪.‬‬ ‫کوردستانییەکان دەتوانن‪ .‬ئاکسیۆن‌و‬ ‫کەمپەینی‌ میلیۆنی‌ وەڕێخەن‌و کێشەکەیان‬ ‫لە بەردەم کۆمەڵگای‌ نێونەتەوەیی دابنێن‪.‬‬ ‫رووناکبیران‌و دڵسۆزانی‌ فەرهەنگ‌و ئۆگرانی‌‬ ‫زمانی‌ زگماکی‌‪ ،‬ئەرکیانە کۆمەاڵنی‌ خەڵک‬ ‫بە دژی‌ هێرشی‌ فەرهەنگی‌ ئامادە بکەن‪.‬‬ ‫ژێدەر‪:‬‬ ‫ جریانهای‌ قومی‌ در ایران ریشەدار هستند‬‫‪ .‬یوسف عزیزی‌ بی‌ گرف در گفتگو با‬ ‫هفتە نامە عێر کارون‬ ‫ کودک و زبان مادری سەدیقه عدالتی‬‫ ئامارەکان لە ئینترنیت وەرگیراوە‬‫ لە رۆژی جیهانی زمانی زگماکیدا زمانی‬‫کوردی پەرلەمانی تورکیای هەژاند ماد‬ ‫نیوز‬ ‫ روز جهانی زبان مادری«مقاله»‬‫ دویچه وله زبان مادری‪ ،‬روز جهانی زبان‬‫مادری‪ ،‬تنگناها و دستاوردها به قلم بیژن‬ ‫برهمندی‬

‫‪10‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )٥8‬ساڵی پێنجەم‪201٢/3/6 ،‬‬ ‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫ئەندێشە‬

‫ئینسانی راسته‌قین ‌ه کێ یه‌؟!‬ ‫ح‪ .‬شه‌به‌ق‬ ‫به‌شی چوارەم‬ ‫سه‌ده‌ی رۆشنگه‌ری ‬ ‫پاش ئه‌وه‌ی ئایین به‌ هه‌موو هێز و ده‌سه‌اڵتی‬ ‫بێ وێنه‌ی خۆی له‌ به‌رامبه‌ر زانست و‬ ‫پێشکه‌وتن و تێگه‌یشتن و چاو نه‌ترسی‬ ‫ئینسان‌دا راوه‌ستاوه‌ و سه‌راسه‌ری ئوروپا‬ ‫و رۆژهه‌اڵتی ناوه‌راستی کرده‌ گۆمی خوێن‪،‬‬ ‫ته‌نیا ئه‌و کات به‌راستی بۆ زاناکانی سه‌رده‌م‬ ‫ده‌رکه‌وت که دیدی «خوداسه‌نته‌ری»‬ ‫نه‌هایه‌ته‌ن دژی خۆ ناسینه‌وه‌ی ئینسان‪،‬‬ ‫دژی ئازادی را ده‌ربڕین و دژی ئاڵ و گۆری‬ ‫کۆمه‌اڵیه‌تی ده‌وه‌ستێته‌وه‌ و مایه‌ی ئینفعال‬ ‫و سرانه‌وه‌ی که‌سایه‌تی و له‌ یه‌ک که‌الم‌دا‬ ‫دژی هه‌موو ماف و خۆزگه‌ و پێشکه‌وتنێکی‬ ‫ئینسانه‌‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر الیه‌نگرانی درۆ و خورافه‌ نه‌کرا گالیله‌‬ ‫بسووتێنن‪ ،‬به‌اڵم خۆ توانیان «ژاندارک»‌ی‬ ‫ئازادیخواز به‌ زیندی سه‌ر له سه‌ر‌ ئاگر‬ ‫هه‌ڵقر‌چێنن‪ .‬توانیان له‌ سه‌ر دوو قسه‌ی‬ ‫مارتین لوتر که‌ ده‌‌ی گوت (با ئینجیل به‌‬ ‫زمانه‌کانی‌تری دنیاش ته‌رجمه‌ بکرێته‌وه‌ و‬ ‫پاپ و کلیسا ده‌سه‌التی مه‌عنویان هه‌بێ‬ ‫نه‌ک ده‌سه‌اڵتی ماددی)‪ ،‬گه‌و‌ره‌ترین شه‌ری‬ ‫نێوخۆیی له ئوروپا سازکه‌ن ‪ .‬توانیان‬ ‫میلیونان خه‌ڵکی ئاسایی و بێ تاوان‬ ‫خه‌ڵتانی خوێن که‌ن‪ .‬کاره‌ساتێک که‌‬ ‫به‌ریناییه‌که‌ی چی‌وا له‌ شه‌ره ‌سه‌لیبیه‌کان‬ ‫که‌متر نه‌بوو‪.‬‬ ‫زانا و گه‌ریده‌ و هونه‌رمه‌ندانی ده‌وره‌ی‬ ‫رنسانس به‌ سه‌لماندنی خر بوونی‬ ‫زه‌وی و به‌ زیندوو کردنه‌وه‌ی زانست و‬ ‫ئه‌ده‌بیاتی کالسیکی یونان‪ ،‬به‌ پێ‌داگرتن‬ ‫له‌ سه‌ر واقع بینی و دوور که‌وتنه‌وه‌ له‌‬ ‫دووگماتیسمی ئایین و ئیده‌ئۆلۆژی‪،‬‬ ‫توانیان گه‌وره‌ترین زه‌ربه‌ی تاریخی له‌‬ ‫بیری»خوداسه‌نته‌ری»ده‌ن‪.‬‬ ‫په‌یکه‌ری‬ ‫(خوداسه‌نته‌رییه‌ک که‌ هه‌میشه‌ مرۆڤ خۆی‬ ‫تێدا قوربانی سه‌ره‌کی بووه‌)‪ .‬زۆری پێ‌چوو‬ ‫تا مرۆڤ هۆشی هاته‌وه‌ به‌رخۆی و زانی به‌‬ ‫الرێ‌دا براوه‌‪ .‬زۆری پێ‌چوو تا مرۆڤ زانی‬ ‫فێلی لێ‌کراوه‌ و به‌ره‌و هه‌ڵدێری مه‌رگ و‬ ‫جه‌هه‌ننه‌می راسته‌قینه‌ پاڵ پێوه‌ نراوه‪‌.‬‬ ‫رۆشنگه‌ری چه‌مکێکه‌ که‌ له‌ به‌رابه‌ر‬ ‫تاریک‌بینی‌دا مانا په‌یدا ده‌کات‪ .‬سه‌ده‌کانی‬ ‫ناوه‌راست و رۆشنگه‌ری وه‌ک ره‌ش و سپی‬ ‫کۆنتراستی یه‌کترن‪ .‬تاریک و روونن‪ .‬هه‌ر‬ ‫کامه‌یان په‌یوه‌ندی به‌ قۆناخێکی دیاریکراو‬ ‫له‌ مێژوودا هه‌یه‌‪ .‬تاریک‌بینی له‌ راستی‌دا‬ ‫نا‌بینایی‌یه‌‪ .‬نه‌بینینی ئینسانه‌‪ .‬به‌ که‌م گرتن‬ ‫و بێ‌رێزیه‌ به‌ تاکه‌ تاکه‌ی ئه‌ندامانی کۆمه‌ڵ‪.‬‬ ‫خوداسه‌نته‌ری خۆ حه‌زف‌کردنه‌‪ ‌.‬عه‌بد و‬ ‫به‌نده‌‌گی‌یه‌‪ ‌.‬بوون به‌ پاشه‌رۆک و کۆیله‌ی‬ ‫پاپ و مه‌الکانه‌‪ .‬رۆشنگه‌ری هه‌ڵکردنی‬ ‫گوڵۆپی سه‌ره‌‪ .‬وه‌خۆ هاتنه‌وه‌‌ی مرۆڤه‌‪ .‬رێز‬ ‫به‌خشینه‌وه‌ی مرۆڤه‌ به‌ خۆی‪ .‬باوه‌رهێنانه‌‬ ‫به‌ خۆ و ده‌س هه‌ڵگرتنه‌ له عبودیه‌ت و‬ ‫به‌نده‌گی‌‪‌.‬‬ ‫له‌ سه‌رده‌می رۆشنگه‌ری‌دا مرۆڤ ئه‌قلی‬ ‫خۆی ده‌‌‌کاته‌ قازی و له‌ به‌رده‌می ئه‌ودا‬ ‫ئیعتراف به‌ هه‌ڵه‌ و په‌ڵه‌کانی ژیانی‌ خۆی‬ ‫ده‌کا نه‌ک له‌به‌رده‌م شێخ و مه‌ال ریاکار و‬ ‫ده‌سبره‌کان‪ .‬له‌ به‌رده‌می ئه‌قڵ دا خۆی‬ ‫ده‌داته‌‌‌ به‌ر گازی ره‌خنه‌ و بۆ چاکسازی بیر‬ ‫و ژیانی خۆی تێده‌کۆشێ‪.‬‬ ‫عه‌سری رۆشنگه‌ری له‌مێژوودا زیاتر به‌‬ ‫سه‌ده‌ی هه‌ژده‌ ده‌ناسرێته‌وه‌‪ .‬واته‌ له‌ ‪1700‬‬ ‫تا ‪1800‬زایینی‪ .‬سێ رووداوی گه‌لێک گرینگ‬ ‫ل ‌هم‌ سه‌‌ده‌یه‌‌دا‌ رووده‌دات‪ .‬زۆر نیه‌‌ ئه‌گه‌ر‬ ‫بڵێن گه‌وره‌ترین رووداوه‌کانی هه‌موو مێژووی‬ ‫مرۆڤایه‌تی واته‌ شۆرشی کۆمه‌اڵیه‌تی له‌‬

‫فه‌رانسه‌‪ ،‬شۆرشی سه‌نعه‌تی ل ‌ه ئینگلیس‬ ‫و سه‌ربه‌خویی سه‌رمایه‌داری له‌ ئه‌مریکا‪.‬‬

‫مه‌یدانی رۆشنگه‌ری ئه‌گه‌رچی ده‌گات ‌ه‬ ‫ئه‌مریکای تازه‌ بونیادنراو‪ ،‬به‌الم به‌ مانای‬ ‫واقعی ئه‌و مه‌یدانه‌ ئوروپای مه‌رکه‌زی‌یه‪‌.‬‬ ‫ناوه‌ندی رۆشنگه‌ری زۆرتر‌ ئاڵمان و ئیتالیا‬ ‫و فه‌رانسه‌ن‪.‬‬ ‫سالی ‪ 1783‬رۆژێک قه‌شه‌یه‌ک له‌ برلین‬ ‫له‌ سه‌ر مه‌سه‌له‌یه‌کی شه‌رعی تووره‌ ده‌بێ‬ ‫و رووده‌کاته‌ خۆی و ده‌پرسێ رۆشنگه‌ری‬ ‫چیه‌؟ ئه‌و ئه‌و پرسیاره‌ی خۆی له‌‬ ‫نامیلکه‌یه‌ک‌دا باڵو ده‌کاته‌وه‌‪ .‬زۆری پێ‬ ‫ناچێ چه‌ند که‌س واڵمی ده‌ده‌نه‌وه‌‪ .‬یه‌کیک‬

‫رۆشنگه‌ری باڵغ بوونی ئینسانه‪.‬‬ ‫ی ب ‌ه خۆی و‬ ‫باوه‌ر کردنه‌وه‌یه‌ت ‌‬ ‫توانایه‌کانی‬

‫هه‌ڵکه‌وتووه‌ کاتێک تێپه‌ری له‌ پاش خۆی به‌ته‌نیا خۆیه‌تی‪ .‬بێ ترس‪ .‬بێ خودا‪ .‬بێ‬ ‫هه‌ر رووناکی به‌ جێ دێڵێ و ئیتر وه‌ک هیچ هانده‌ر و پاڵ‌پشتێکی ده‌ره‌کی‪ .‬هه‌ر‬ ‫چراکانی‌تر نیه‌ که‌ دوای تێپه‌رینی تاریکی خۆی و چاوی چراکه‌ی و به‌س‪.‬‬

‫دابێته‌وه‌‪ .‬زه‌وی خره‌‪ .‬ئه‌م راستی‌یه‌ تازه‌‬ ‫به‌ هیچ ره‌ش ناکرێته‌وه‌‪ .‬ئه‌م قسه‌یه‌ چه‌ند‬ ‫کۆن بێ‪ ،‬رووناکی‌یه‌که‌ی هه‌ر وه‌ک خۆیه‌تی‪‌.‬‬ ‫له‌ ماڵێ رۆشنگه‌ری‪ ،‬له‌ ژووری سه‌ده‌ی ‪‌17‬دا‬ ‫«ئــه‌قــڵ» چرای بانی سه‌ری ئینسانه‌‪.‬‬ ‫له‌‌به‌ر رووناکی‌یه‌که‌ی دانیشتووه‌‪ .‬ده‌چینه‌ی‬ ‫الی‪ .‬ئه‌وه‌تا وه‌ک گولـێکی نه‌فره‌ت لێکراو‬ ‫وه‌ک ئه‌وانه‌ی له‌ «پاپیون‌«دا ده‌یبینین‪،‬‬ ‫ناحه‌ز وه‌کوو سوقرات‪ ،‬ماندوو و وه‌ره‌ز وه‌ک‬ ‫فه‌ال له‌ ساڵی بێ بارانی‌دا‪ ،‬برسی و هیالک‬ ‫وه‌کوو ئولیور تویست‪ ،‬ره‌نجاو و بێ ئومێد‬ ‫وه‌ک هراکلیت له‌ که‌ناری مێژووی خۆی‬ ‫دانیشتووه‌‪ .‬هه‌ناسه‌‌سارد له‌ ئاوێنه‌ی زه‌مان‬ ‫دا چاو له‌ خۆی ده‌کا‪ .‬رێک وه‌ک سوقرات‬ ‫به‌ خۆی‪ ،‬به‌ مرۆڤه‌ ساکاره‌ ته‌ماحکاره‌کان‬ ‫و به‌ ده‌سه‌اڵتداره‌ ریاکاره‌کان پێده‌که‌نێ‪.‬‬ ‫ده‌روانێته‌ سه‌ر و پۆتراکی خۆی و شه‌رم‬ ‫و نفره‌ت له‌ سه‌ر لێوی ده‌بن به‌ پێکه‌نین‪.‬‬ ‫پێکه‌نینێکی تاڵ و ژاراوی‪ .‬له‌ ئاوێنه‌که‌دا‬ ‫چاره‌نووسی خۆیه‌تی به‌ به‌ر ده‌می‌دا تێپه‌ر‬ ‫ده‌بێ‪ .‬سال به‌ سال‪ ،‬ده‌وره‌ ده‌وره‌ و قۆناخ‬ ‫قۆناخ خۆی ده‌بینێ چۆن دێ و ده‌چێ‪،‬‬ ‫چۆن ده‌خوا و ده‌خه‌وێ‪ ،‬چۆن هه‌ڵده‌سوورێ‬ ‫و کار ده‌کا‪ ،‬چۆن خوداکان دێنی و ده‌با‪،‬‬ ‫چۆن راده‌سێ و تووره‌ ده‌بێ‪،‬چۆن ده‌جه‌نگێ‬ ‫و قوربانی ده‌دا‪ ،‬چۆن له‌ به‌ر باره‌گای خوای‬ ‫تاقانه‌ کرنوش ده‌با‌‪ ،‬چۆن خۆی به‌ ده‌ستی‬ ‫خۆی‪ ،‬خۆی له‌ قه‌فه‌س ده‌کا‌‪ ،‬چۆن له‌‬ ‫سه‌ر ته‌ختی شکنجه‌ الشه‌ی شه‌که‌تی خۆی‬ ‫راده‌کێشێ و چۆن ئاقیبه‌ت له‌و کابووسه‌‬ ‫سامناکه‌ وه‌خه‌به‌ر دێ و بۆ ره‌ها بوون‬ ‫له‌ ترس و تاریکی‪ ،‬فتیله‌ی چراکه‌ی‬ ‫هه‌ڵده‌کێشێ‪.‬‬ ‫به‌ هیالکی به‌اڵم به‌ وشیاری سه‌ده‌ی ‪ ‌17‬جێ‬ ‫دێڵێ‪ .‬له‌ ژووری نیوه‌ رووناکی سه‌ده‌ی ‪‌18‬دا‬ ‫مرۆڤ باڵغ ده‌بێ‌‪ .‬لێره‌یه‌ هه‌ست به‌ له‌ززه‌تی‬ ‫خۆ ناسینه‌وه‌ و گه‌وج بوونی پێشووی خۆی‬ ‫ده‌کا‪ .‬به‌ ده‌ورانی مناڵی خۆی پێده‌که‌نێ‪ .‬به‌‬ ‫چاره‌نووسی تراژدیکی خۆی‪ ،‬به‌ سه‌ربرینی‬ ‫خۆی به‌ ده‌ستی خۆی پێده‌که‌نێ‪ .‬هه‌موو‬ ‫ده‌ور و به‌ری وه‌ک موعجیزه‌ به‌ شاکار و‬ ‫ده‌سکردی نه‌خشینی خۆی رازاوه‌ته‌وه‌‪،‬‬ ‫بااڵی ده‌سکرده‌کانی‪« ،‬شاکاره‌کانی»‬ ‫هه‌زاران قات له‌ خۆی به‌رزترن‪ .‬وته‌کانی‪،‬‬ ‫بوته‌کانی‪ ،‬به‌ر ده‌رگا و بانی قه‌اڵی مزگه‌وت‬ ‫و کلیساکانی‪ ،‬له‌ خۆی گه‌لێک به‌رزتر و‬ ‫به‌رێزتر و به‌ هێزترن‪ .‬که‌چی هه‌تا ئێستاش‬ ‫خۆی هیج نیه‌‪ .‬هه‌ر هیــــــچ‪ .‬بوونه‌وه‌رێکی‬ ‫بێ‌رێز و سووک‌! کراوه‌ته‌ سواڵکه‌ری سووکی‬ ‫به‌رده‌رگای مزگه‌وت‪ .‬ئه‌گه‌ر خودی عیساش‬ ‫زیندوو بێته‌وه‌ و به‌و‌ به‌رگ و لیباسه‌وه‌‬ ‫بێته‌ به‌ر ده‌رکی کلیسای «سن پیر»‪ ،‬به‌‬ ‫دڵنیایی ریگای ناده‌ن بچته‌ ژوور‪ .‬قه‌ت‬ ‫ناگاته‌ ئه‌و جێ‌یه‌‌ چاوی به‌ پاپ بکه‌وێ‪.‬‬ ‫ریا سه‌راسه‌ری مێژووی کلیسای داپۆشیوه‌‪.‬‬ ‫بێگومان دیسان هه‌وڵی گرتنی عیسا ده‌درێ‬ ‫تا سه‌رله‌نوێ به‌ تاوانی یاغیگه‌ری له‌ خاچ‬ ‫بدرێته‌وه‌‪.‬‬

‫له‌وانه‌ «ئیمانوئل کانت»ی کوری کابرایه‌کی‬ ‫تووندره‌وی مه‌سیحی‌یه‌ که‌ خۆیشی ئینجیلی‬ ‫خه‌تم کردووه‌‪ .‬کانت ده‌ڵێ‪‌« :‬رۆشنگه‌ری‬ ‫باڵغ بوونی ئینسانه‪ .‬هاتنه‌ده‌ری ئینسانه‌‬ ‫له‌ ناباڵغێ‪ .‬ناباڵغێ چیه‌؟ ناباڵغی‪ ،‬بێ‬ ‫باوه‌ری ئینسانه‌ به‌ خۆی و به‌ توانایه‌کانی‪.‬‬ ‫واته‌ نابالغی‪ ،‬بێ‌توانایی ئینسانه‌ له‌ به‌کار‬ ‫بردنی ئه‌قلی خۆی به‌ بێ یارمه‌تی که‌س‬ ‫یان که‌سانی‌تر‪ ».‬زۆری پێ‌ناچێ که‌ هه‌موو‬ ‫زانایانی جیهان به‌ بوومه‌له‌رزه‌ی به‌‌هێزی‬ ‫ئه‌م وته‌یه‌ راده‌چڵه‌کێن‪.‬‬ ‫ئێمه‌ لێره‌دا مه‌ودا و پانتایی‌یه‌کی‬ ‫به‌رینترمان ده‌بێ ئه‌گه‌ر‌ ده‌سته‌ واژه‌ی‬ ‫«مودرنیته‌« به‌کار برین و خۆمان ته‌نیا‬ ‫له‌ سه‌ده‌ی ‪18‬دا قه‌تیس نه‌که‌ینه‌وه‌‪ .‬به‌‬ ‫کار هێنانی چه‌مکی موده‌رنیته‌ ریگامان‬ ‫بۆ ئاوه‌اڵ ده‌کا تا جواڵنه‌وه‌که‌ له‌ سه‌ده‌ی‬ ‫حه‌ڤده‌ را تا کۆتایی سه‌ده‌ی نۆزده‌ بێنین‪.‬‬ ‫«مودرنیته‌« له‌ سه‌ده‌ی حه‌ڤده‌وه‌ ده‌س‬ ‫پێده‌کا و له‌ سه‌ده‌ی نۆزده‌ دا به‌ ئه‌وج‬ ‫و که‌ماڵی خۆی ده‌گا‪ .‬نزیک به‌ ‪ 300‬ساڵ‬ ‫ده‌خایه‌نێ‪ .‬له‌‌و سه‌رده‌مه‌دا ئێمه‌ تووشی زۆر‬ ‫زانا و بیلمه‌تی گه‌وره‌ و هه‌ڵکه‌وته‌‌ ده‌بین‪.‬‬ ‫بۆ نموونه‌ له‌ فیزیک و شیمی و ماتماتیک‌دا‪:‬‬ ‫(نیۆتۆن‪ ،‬پاسکال‪ ،‬جیمس وات‪ ،‬ئو‌تو‪،‬‬ ‫گراهام بل‪ ،‬مندلیف‪ ،‬ئیدیسون‪ ،‬گاوس‪،‬‬ ‫‪ )...‬له‌ ئه‌ده‌بییات دا‪( :‬دیکنز‪ ،‬شیلێر‪،‬‬ ‫مولێر‪ ،‬نیچه‪ ،‬ژول ورن‪ ،‬ویکتور هوگو‪،‬‬ ‫تولستوی‪ ،‬داستاویسکی‪ ،‬چخۆف‪ ،‬بالزاک‪،‬‬ ‫مارک تواین‪ )...‬له‌ فه‌لسه‌فه‌ و ئابووری و‬ ‫کۆمه‌ڵناسی‌دا‪( :‬هیوم‪ ،‬کانت‌‪ ،‬الیب نیتس‪،‬‬ ‫ژان ژاک روسۆ‪ ،‬مونتسکیو‪ ،‬ولتر‪ ،‬جان‬ ‫الک‪ ،‬گوته‌‪،‬ریکاردۆ‪ ،‬دیدرۆ‪ ،‬ئادام ئسمیت‪،‬‬ ‫داروین‪ ،‬فیخته‌‪ ،‬نیچه‪ ،‬کنت‪ ‌ ،‬فویرباخ‪،‬‬ ‫هگل‪ ... ،‬و سه‌ره‌نجام مارکس و ئینگلس‪).‬‬ ‫من کێم؟ سروشت و زه‌وی و کائینات له‌ چی‬ ‫پێک هاتوون؟ جیاوازی نێوان واقع و خه‌یاڵ‬ ‫چیه‌؟ هێزه دیار و‌ نادیاره‌کانی سه‌ر زه‌وی‬ ‫و نا کۆمه‌ڵگا چن و چۆن ده‌ور ده‌بینن؟‬ ‫پێناسه‌ی مادده و ‌‌هێز چیه‌؟ ژیان بۆ ئاوا‬ ‫ئاڵۆز و ناعاداڵنه‌یه‌؟ حیزب چیه‌ و بۆ ده‌بێ‬ ‫هه‌بێ؟ مانای ئازادی تاک چیه‌؟ بۆ قانوون‬ ‫هه‌یه‌ و ‪...‬‬ ‫زانا و بیردۆزه‌کانی مودرنیته‌ ئه‌و پرسیارانه‌‬ ‫له‌ خۆیان و له‌ خه‌لکی دیکه‌ ده‌که‌ن و ده‌که‌ونه‌‬ ‫گه‌ران و لێکۆلینه‌وه‌‪ ،‬سه‌ر به‌ ژووری هه‌موو‬ ‫کتێبێکی فرامۆشکراودا ده‌که‌ن‪ .‬له‌ هه‌موو‬ ‫بوونه‌وه‌رێك‪ ،‬له‌ وردترین زه‌رره‌ی زه‌ویش‬ ‫ورد ده‌بنه‌وه‌‪ .‬هه‌موو شتێکی به‌رواله‌ت‬ ‫بێ‌بایخیش تاقی ده‌که‌نه‌وه‪ ‌.‬به‌ هه‌موو‬ ‫توانایی دیدی مرۆڤه‌وه‌ له‌ هه‌موو زاویه‌کانی‬ ‫بینینه‌وه‪ ‌،‬پێکهاته‌ی سروشت و ناخی‬ ‫کۆمه‌ڵگا و کاکلی ئایینه‌کان قاش قاش و‬ ‫توێ توێ ده‌که‌ن‪ .‬چرای هه‌ڵکراوی ئه‌قل‌یان‬ ‫ده‌که‌نه‌ تار‌یکستانی سه‌ده‌کانی ناوه‌راست‪،‬‬ ‫‌ری‬ ‫ته‌نانه‌ت گه‌لێک دوورتریش به‌ڵکوو گه‬ ‫ی ب ‌ه بیری‬ ‫‌وههه‌وه‌‪ .‬چرای رۆشنگه‌ر ‌‬ ‫ون بووی خۆشبه‌ختی مرۆڤ بدۆززن‬ ‫روو ده‌که‌نه‌وه‌ سه‌رده‌می خۆیان و دار و سوقرات و بزه‌ی مونالیزا و ب ‌ه‬ ‫به‌رد و ئه‌زرد و بۆی دنیاکه‌یان ده‌ده‌نه‌ به‌ر مۆخی ئێسکه‌ ون بووه‌کانی نیۆتون‬ ‫گازی تووندی ره‌خنه‌ و هه‌زاران جار سه‌ر کار ده‌کا‬ ‫و بن و تۆزته‌کێنی ده‌که‌ن‪ .‬هه‌زاران شتی‬ ‫نوێ ده‌بیننه‌وه‌ یان ده‌یخولقێنن‪ .‬به‌وه‌ش‬ ‫ئۆخنایان نایه‌ و زه‌ره‌بین و تلسکۆپه‌کانیان چراکه‌ی زیاتر هه‌ڵده‌کێشێ و زیاتر له‌ بیره‌وه‌‬ ‫له‌ سه‌ر داهاتووی نادیاری به‌شه‌ر فکوس ده‌چێ‪ .‬شۆرشه‌کانی‪ ،‬تووره‌یه‌ مێژووییه‌کانی‬ ‫ده‌که‌ن‪ .‬جوابی پرسیاره‌کانیان به‌ بیر دێنێته‌وه‌ به‌رچاو‪ ‌.‬هه‌ر کامه‌یان ده‌س بۆ‬ ‫و پراکتیکی خۆیان ده‌ده‌نه‌وه‌‪ .‬ئه‌م بردنی دڵی هه‌زاران شێری ده‌ویست‪ ،‬که‌چی‬ ‫هه‌ڵس‌و‌که‌وته‌ ده‌ریده‌خا که‌‌ ‌مرۆڤ پشتی ئه‌و هه‌ر کردی‪ .‬جه‌نگا و کۆڵنه‌ده‌رانه‌ هه‌ر‬ ‫له‌ خورافه‌ و رووی له‌ راسته‌قینه‌ی خۆی هاته‌ پێش‪ .‬دوای هه‌ر مه‌رگ و کاره‌ساتێک‬ ‫کرووه‌‪ .‬ئاقڵ بووه‌‪ .‬با بزانین ئه‌و خالقه‌ هه‌میسان گیانی نوێی هاته‌وه‌ به‌ر و سه‌ر له‌‬ ‫بێ هاوتایه‌ ‌ له‌ ژووری سه‌ده‌ی ‪17‬دا چۆن نوێ ژیانی ده‌سپێکرده‌وه‌‪ .‬ئێستاش ئه‌وتا‬ ‫ئه‌وه‌ خۆیه‌تی گوڵ و ریسوا و کایه‌ پێکراو‬ ‫ده‌ژی‪.‬‬ ‫رووح و له‌شێکی تێکشکاو و ئازاردیتوو‪ ،‬و دۆراو‪ ،‬شه‌که‌ت و برسی و میکرۆباوی‬ ‫جل و به‌رگ خۆاڵوی و تیتۆڵ تیتۆڵ لێره‌ له‌ په‌سیوێک که‌وتووه‌‪ .‬فرێ‌دراوه‌‪.‬‬ ‫‪،‬برسی و خوێناوی‪ ،‬سێنگ و به‌رۆک جلێکی کۆن و پیسی له‌به‌ر دا‪ ،‬به‌اڵم ئه‌م‬ ‫ئاوااڵ و په‌راسووده‌رپه‌ریو‪ ،‬ئه‌وه‌تا! ئه‌وه‌ جاره‌‌یان چرایه‌کی‌ تیشک گه‌شی به‌دسته‌وه‪.‬‬ ‫«ئه‌و»وه‌! چرایه‌کی رووناکی به‌ده‌سته‌وه‌‪ .‬ئه‌و چرایه‌ به‌ بیری سوقرات و بزه‌ی‬ ‫ئه‌و بوونه‌وه‌ره‌ سه‌یره‌‪ ،‬به‌ئاسپایی له‌ مونالیزا و به‌ مۆخی ئێسکه‌ ون بووه‌کانی‬ ‫ژوورێکی تاریک‌تاریک دێته‌ده‌ر‪ .‬خۆیه‌تی‪ .‬نیۆتون کار ده‌کا‪ ‌‌.‬سووته‌مه‌نی ئه‌م چرایه‌‬ ‫راسته‌‪ .‬ئه‌وه‌ «رۆشنگه‌ری»‌یه‌‪ .‬گویا ده‌ڵێن غیره‌ت و به‌رخۆدانی شؤرشه‌کانی خۆیه‌تی‪.‬‬ ‫چراکه‌ی ده‌ستی جادوویێ‌یه‌‪ .‬ئه‌و چرایه‌ وا له‌ ژووری سه‌ده‌ی هه‌ژده‌‌دا «ئینسان»‬

‫پێکه‌نینێکی ژه‌‌هراوی که‌ له‌ قوواڵیی‬ ‫مێژووی چاره‌ره‌شی و ناکامی خۆیه‌وه‌‬ ‫سه‌رچاوه‌ ده‌گرێ روخساره‌ په‌شێو و تێک‬ ‫چرژاوه‌که‌ی له‌به‌ریه‌ک ده‌کێشێته‌وه‌‪ .‬ئه‌م‬ ‫نوێنه‌ری سه‌ده‌ی هه‌ژده‌ و سه‌رده‌می شۆرش‬ ‫و هه‌ژانه‌ ‌دیسان وه‌ک ره‌نه‌ دکارت ئه‌مجار‬ ‫له‌ ناو پاستی ‌ڵه‌وه‌ به‌ ئاسپایی له‌ خۆی‬ ‫ده‌پرسێته‌وه‌‪ :‬به‌راستی من کێم؟ ئینسان‬

‫بوون یانی چی؟ باشه‌ به‌راستی ئه‌وه‌ چ ژیان‬ ‫و چاره‌نووسێکه‌ من هه‌مه‌؟ ئایا من هه‌ر شایانی‬ ‫ئه‌م ژان و ژار و کۆیله‌تیه‌م؟ تاکه‌ی ده‌بێ وا‬ ‫بم؟ بۆ مه‌گه‌ر ئێمه‌ی مرۆڤ به‌ ئازادی له‌ دایک‬ ‫نابین؟‪ .‬ئه‌ی بۆ که‌ گه‌وره‌ بووین هه‌زاران‬ ‫به‌ند و باو و زنجیری نادیار ده‌ست و پێ‬ ‫و هه‌ست و هۆشمان ده‌به‌سنه‌وه‌؟ ئێمه‌ کراوین‬ ‫به‌ کۆیله‌یه‌کی نزم‌تر له‌ ده‌ورانی کۆیله‌داری‪.‬‬ ‫من حازرم گیانم بده‌م تا دوژمنه‌که‌م بتوانێ‬

‫ل ‌ه ماڵێ رۆشنگه‌ری‌دا «ئــه‌قــڵ»‬ ‫چرای بانی سه‌ری ئینسانه‌‪ .‬به‌ر‬ ‫ده‌می رووناک ده‌کاته‌وه‬ ‫قسه‌ی خۆی بکات‪ .‬به‌اڵم بۆچی ئه‌وان ریگه‌مان‬ ‫ناده‌ن قسه‌ی خۆمان بکه‌ین؟ بۆ؟ بۆ؟ بۆ؟ ‪...‬‬

‫ئاپووره‌ی هه‌زاران پرسیاری هه‌راسانکه‌ر‬ ‫ده‌وری سه‌روچاو و به‌ر رووناکایی چرای‬ ‫ده‌گرن‪ .‬ئه‌وه‌ ولتره‪ ‌.‬به‌ شه‌و ژانی ده‌بێ‬ ‫به‌ ئاوی پیواز و ده‌ت‌کێته‌ سه‌ر کاغه‌ز‬ ‫و به‌ دزی ل ‌ه قه‌اڵی پاستیل ده‌شته‌ده‌ر‪.‬‬ ‫ده‌سته‌کانی ئه‌قلی راوه‌شێنێ و دێته‌‬ ‫مه‌یدانی شه‌ری مان‌ونه‌مان‪ .‬کێ ده‌یزانی ئه‌م‬ ‫نه‌وه‌ی سوقراته‌‪ ‌،‬ئه‌م جندۆکه‌ی پرسیاره‌‪،‬‬ ‫هه‌موو رۆژئاوا‌ ده‌کاته‌ گۆره‌پانی گه‌وره‌ترین‬ ‫شۆرشه‌کانی هه‌موو مێژووی جیهان‪.‬‬

‫سێ‌گۆشه‌ی قایمی‬ ‫شۆرشه‌کانی جیهانی نوێ!‬ ‫ئه‌گه‌ر ئه‌مرۆ پیتاگۆراس مابا و ئه‌م نه‌وعه‌ له‌‬ ‫سێ‌گۆشه‌ی (وه‌ستاو) قایمی دیبا‪ ،‬بێگومان‬ ‫له‌ مثلث‌ی دینی گۆنگی « خودا‪ ،‬ره‌قه‌م‪،‬‬ ‫ئینسان «‌ وه‌رده‌گه‌را‪ .‬ئیمانی دێناوه‌ ‌ به‌‬ ‫ئینسان که خۆی قایمترین و وه‌ستاوترین‬ ‫مه‌جزووری مره‌به‌عاتی دوو الیه‌نه‌که‌ی‌ترێتی‌‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر عیسا له‌ گه‌شتی ئاسمان گه‌ر‌اباوه‪‌،‬‬ ‫ئه‌مجار به‌ ئاشکرا مه‌سه‌له‌ی «تثلیث»ی‬ ‫خۆی راده‌گه‌یاند و ده‌ی وت‪« :‬خودا‪ ،‬کوری‬ ‫خودا و رووحی پیرۆز» له‌ ی ‌هک‌کاتا هه‌ر‬ ‫خۆمم‪ .‬خودا منم‪ ‌ .‬منی ئینسانی «بیردۆزی‪،‬‬ ‫وشیاری‪ ،‬ئازادیخواز»‪.‬‬

‫والمی پرسیاره‌کانی مرۆڤ‪ ،‬هه‌میشه‌ له‌ گه‌ڵ‬ ‫خۆی‌دا ئاڵ و گۆری به‌دواوه‌‪ .‬هه‌رچه‌ندی‬

‫به‌ر به‌ دۆزینه‌وه‌ی واڵمه‌کان بگیرێ‪ ،‬زاتی‬ ‫غایه‌‌خوازی مرۆڤ یاغی‌ترده‌بێ‪ .‬له‌ کۆتایی‬ ‫هه‌موو دیکتاتورێک و پاش به‌کار بردنی‬ ‫هه‌موو شێوه‌ فیزیکیه‌کان له‌ دژی تێگه‌یشتن‪،‬‬ ‫سه‌رنجام دره‌نگ یان زوو شۆرش دێته‌‬ ‫ئاراوه‌‪ .‬وڵتــر ‪ 700‬ساڵ پیر بوو‪ .‬بوربۆنه‌کان‬ ‫له‌ فه‌رانسه‪ ‌،‬ده‌س له‌ ده‌ستی کلیسا ‪700‬‬ ‫ساڵ مێشک و پرسیاره‌کانی ئه‌ویان ئاخینیه‌‬ ‫کونی تاریکی پاستیل‌ه‌وه‌‪ 700 .‬ساڵ به‌ریان‬ ‫به‌ دۆزینه‌وه‌ی واڵمی پرسیاره‌ ساده‌کانی‬ ‫گرت‪ .‬به‌راستی که‌ دره‌نگیش بوو بۆ شۆرش‬ ‫کردن‪ .‬ئینسان ‌ به‌ر له‌‌وه‌ی ده‌نگی ده‌ن‪:‬‬ ‫«ئه‌وه‌نیه‌ گیا له‌ ده‌شتان شین بوون‌‪ ،‬برۆن‬ ‫بڵه‌وه‌رێن»! ده‌بوایه‌ له‌ دژی زوڵم و زۆر و‬ ‫بێدادی راپه‌ری‌با‪.‬‬ ‫سه‌ده‌ی هه‌ژده‌‪ ،‬سه‌ره‌ی هه‌ژانی مێژووه‌‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر جاران سروشت ده‌هه‌ژا و به‌شه‌ر له‌‬ ‫ترسان زه‌نده‌قی ده‌چوو‪ ،‬ئه‌مجار کۆمه‌ڵگایه‌‬ ‫ده‌‌هه‌ژێ و کۆنه‌په‌ره‌ست و ریاکار و‬ ‫ساخته‌چیه‌کان ‌زه‌نده‌قیان ده‌چێ‪ ‌.‬گـڕکانی‬ ‫پونگ خواردووی ‪ 2000‬ساڵ بێ واڵمی و‬ ‫جه‌ور و سته‌می شا و ئایین و خودا‪ ،‬له‌‬ ‫سه‌ده‌ی ‪18‬دا ده‌ته‌قێ‪ .‬بناغه‌ و بنجینه‌ی‬ ‫هه‌موو کۆمه‌ڵگاکانی سه‌رزه‌وی شه‌‌ق‌ ده‌با‪.‬‬ ‫دنیای کۆن به‌ یه‌کجاری ده‌روخێ‪.‬‬ ‫شۆرشی کۆمه‌اڵیه‌تی له‌ فه‌رانسه‌ له‌ نیوان‬ ‫ساڵه‌کانی (‪ 1789‬بۆ ‪ ،)1799‬شۆرشی‬ ‫سه‌نعه‌تی له ساڵی ‪ ‌1779‬به‌ دیتنه‌وی‬ ‫هێزی هه‌ڵم و خولقانی ماشێن و به‌ وه‌رێ‬ ‫که‌وتنی یه‌کم قه‌تار و یه‌که‌م کارگای رستن‬

‫و چنین له‌‌ ئینگلستان ده‌س پێ ده‌کا و له‌‬ ‫ماوه‌ی پتر له‌ ‪ 100‬ساڵ‌دا هه‌موو ئوروپا‬ ‫و ئه‌مریکا ده‌گرێته‌وه‌‪ .‬ئه‌م دوو شۆرشه‌ به‌‬ ‫سه‌رهه‌ڵدان و سه‌ربه‌خۆ بوونی ئه‌یاله‌ته‌‬ ‫یه‌کگرتوه‌کانی ئه‌مریکا له‌ ساڵی ‪،1776‬‬ ‫یه‌کانگیربوونی دنیای نوێی سه‌رمایه‌داری‌ و‬ ‫له‌ دایک بوونی دوو چینی تازه‌ی کۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫به‌ ته‌واوی مسۆگه‌ر ده‌که‌ن‌‪ .‬جیهان ‪180‬‬ ‫ده‌ره‌جه‌ ده‌سوور‌ێ‪ .‬هیچ شتێک له‌ جێی‬ ‫خۆی نامێنێ‪.‬‬ ‫دنیای نوێ هه‌ڵقواڵوی دیدی رۆشنگه‌ری‌یه‌‪.‬‬ ‫رۆشنگه‌ری رنسانس خولقاندویه‌تی‪ .‬رنسانس‬ ‫به‌ هۆی «ئینسان سه‌نته‌ری»‌یه‌وه‌ په‌یدا بوو‪.‬‬ ‫ئینسان‌سه‌نته‌ری باوه‌رکردنه‌وه‌ی ئینسانه‌ به‌‬ ‫خۆی‪ .‬که‌وایه‌ کۆمه‌ڵگای نوێ ره‌نگدانه‌وه‌ی‬ ‫لێهاتوویی ئه‌و مرۆڤه‌ کز و برسی و وریا و‬ ‫کۆڵنه‌ده‌رانه‌یه‌ که‌ بریار ده‌ده‌ن خۆیان والمی‬ ‫پرسیاره‌کانی خۆیان بده‌نه‌وه‌‪ .‬ئاکامی کاری‬ ‫فکری و ره‌نج و زه‌حمه‌تی ئه‌و بوێرانه‌یه‌‌‌‌‬ ‫که‌ بریار ده‌ده‌ن چی‌تر چاره‌نووسیان‬ ‫نه‌ده‌نه‌ ده‌س ئایین و شیخ و مه‌ال‌ و خورافه‌‬ ‫‌‌په‌ره‌ستی‪ .‬سه‌ده‌ی هه‌ژده‌ سه‌رگوزه‌شتی‬ ‫ئه‌و مرۆڤه‌ باڵغ بووه‌یه‌‌ که‌ بریار ده‌دا کۆتایی‬ ‫به‌ پاسیفیسمی بیر و مێشک و هه‌ست‬ ‫و هێزی خۆی بێنێ‪ .‬سه‌ده‌ی ‪ 18‬له‌ دایک‬ ‫بوونی تاک (‪ )Individ‬و مافه‌کانیه‌تی‪.‬‬ ‫له شۆرشی فه‌رانسه‌‪ ،‬ئینسان پاستیله‌کانی‬ ‫سه‌ر زه‌وی و زیندانه تاریکه‌کانی بیر‬ ‫و لێکدانه‌وه‌ی خۆی تێکده‌شکێنێ‪ .‬له‌‬ ‫شۆرشی ئینگلستان که‌رسته‌ی کارو ژیانی‬ ‫له‌ بنه‌ره‌ت‌دا ده‌گۆرێ و یه‌که‌م نه‌سلی‬ ‫ماشێنه‌کان ده‌خوڵقێنێ‪ .‬له‌ سێهه‌میان‬ ‫دا لێهاتووترین ده‌سه‌اڵتی سه‌رمایه‌داری‬ ‫سه‌رزه‌وی داده‌مه‌زرێنێ‪.‬‬ ‫له‌و سێ رووداوه‌ دووهه‌میان له‌ هه‌موویان‬ ‫گرینگتره‌‪ .‬له‌‌به‌ر ئه‌وه‌ی له‌ شۆرشی‬ ‫سه‌نعه‌تی‌دا مرۆڤ‪ ،‬هه‌ر ئه‌و مرۆڤه‌ کز و‬ ‫الوازه‌‌‪ ،‬شاکاره‌ هه‌ره‌ گه‌وره‌که‌ی خۆی واته‌‬ ‫«مـاشێن» ده‌خۆڵقێنێ‪ .‬به‌وه‌ش گه‌وره‌ترین‬ ‫وه‌رچه‌رخانی ئابووری له‌ سه‌راسه‌ری مێژووی‬ ‫مرۆڤایه‌تی دا رووده‌دا‪.‬‬ ‫شۆرشی سه‌نعه‌تی‪ ،‬شێوه‌ی به‌رهه‌مهێنان و‬ ‫نه‌زمی ئابووری کۆمه‌ڵگا به‌ ته‌واوی ژێر و‬ ‫ژوور ده‌کا‪ .‬دوو جۆر ئینسان له‌ ناو ده‌با و‬ ‫دوو جۆر مرۆڤی‌تر له‌ سه‌ر زه‌وی خه‌لق ده‌کا‪.‬‬ ‫به‌ر له‌ شۆرشی سه‌نعه‌تی نیزامی ئابووری‬ ‫کۆمه‌ڵگا له‌ سه‌ر کشت و کاڵ و ئاژه‌ڵداری‬ ‫دامه‌زابوو‪ .‬هێزه‌ ره‌سه‌نه‌ کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کان‬ ‫ئه‌رباب و ره‌عیه‌ت واته‌ جووتیار و مالک‬ ‫بوون‪ .‬شۆرشی سه‌نعه‌تی به‌ ئاسپایی و به‌‬ ‫به‌رده‌وامی‪ ،‬نه‌هایه‌ته‌ن دوو جۆر ئینسانی‬ ‫تازه‌‪ ،‬دوو هێزی ره‌سه‌نی نوێی کۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫له‌ سه‌ر هه‌موو گۆی زه‌وی ده‌خوڵقێنێ‪:‬‬ ‫کرێکار و سه‌رمایه‌دار‪.‬‬ ‫له‌ شۆرشی کۆمه‌اڵیه‌تی فه‌رانسه‌دا‪ ،‬ئێمه‌‬ ‫کلپه‌ و نه‌هره‌ته‌ و هاوار و هه‌ژانێکی بێ‬ ‫راده‌ ده‌بینین‪ .‬ئه‌وه‌ ژیانه‌ ده‌هه‌ژێ و‬ ‫شه‌پۆل شه‌پوڵ تۆفانی ده‌ریای کۆمه‌ڵ‌ه‬ ‫که‌‌‌ هه‌ڵده‌ستێ و هه‌موو به‌ربه‌سته‌کانی‬ ‫سه‌ر رێگای خۆی وه‌ک قالبه‌ شه‌مچه‌ ورد‬ ‫و خاش ده‌کا و تێکه‌وه‌ده‌پێچێ‪ .‬مرۆڤی‬ ‫وه‌گیان هاتوو له‌ درۆ و ده‌له‌سه‌کانی کلیسا‪،‬‬ ‫له‌ کۆیله‌تی و له‌ فریو و سووکایه‌تی‪،‬‬ ‫زنجیره‌کانی ده‌س و پێی خۆی ده‌پسێنێ و‬ ‫وه‌ک شێرێکی یاخی له‌ قه‌فه‌س ده‌رباز ده‌بێ‪.‬‬ ‫بانگی ئازادییه‌که‌ی‪ ،‬یه‌که‌م «جاڕی جیهانی‬ ‫مافی مرۆڤ» ده‌گه‌یه‌نێته‌ گوێی هه‌موو دنیا‬ ‫که‌ ده‌ڵێ‪« :‬ئازادی مافی سروشتی هه‌موو‬ ‫که‌سه‪ ‌.‬هه‌مووان به‌ ئازادی له‌ دایک ده‌بن‪.‬‬ ‫هه‌مووان له‌ به‌رابه‌ر قانوون‌دا به‌رابه‌رن‪».‬‬ ‫کورتی ده‌که‌ینه‌وه‪ ‌.‬رۆشنگه‌ری ده‌بێته‌ هۆی‪:‬‬ ‫‪ .1‬سێ شۆرش‪ .‬مه‌زنترین شۆرشه‌کانی‬ ‫جیهان‌‪.‬‬ ‫‪ .2‬سه‌قامگیر بوونی سه‌رمایه‌داری‪.‬‬ ‫‪ .3‬خۆ‌ناسێته‌وه‌ تاک و به‌ ره‌سمی‌ناسرانی‬ ‫مافه‌کانی‪.‬‬ ‫‪ .4‬کۆمه‌اڵیه‌تی بوونه‌وه‌ی چه‌مکی‬ ‫شۆرشگیری و ئازادی را ده‌ربرین‪.‬‬ ‫‪ .5‬ناسرانی «جودایی دین له‌ ده‌وڵه‌ت»‬ ‫وه‌ک درۆشمێکی سه‌ره‌کی کۆمه‌ڵگا‪.‬‬ ‫‪ .6‬په‌یدابوونی به‌ڵگه‌ حاشاهه‌ڵنه‌گری‬ ‫زانستی بۆ ره‌دکردنه‌وه‌ی خورافه‌ و‬ ‫کۆنه‌په‌ره‌ستی‪.‬‬ ‫له‌ به‌شی پێنجه‌م ده‌چینه‌ سه‌ر ئاڵ و‬ ‫گۆره‌کانی کۆتایی موده‌رنیته‌‪.‬‬ ‫درێژه‌ی هه‌یه‬

‫‪HOTBIRD11604 MHZ Horizontal‬‬ ‫‪Symbol 27500‬‬ ‫‪FES: 5\6‬‬

‫‪contact:‬‬ ‫‪info@asosat.tv - nwes@asosat.tv‬‬

‫بۆ خوێندنه‌وه‌ی دواڕۆژ له‌سه‌ر تۆڕی ئینتێرنێت‬ ‫سه‌ردانی ‪ www.komala.com‬بکه‌ ‌ن‬

‫‪dwaroj@komala.net‬‬

‫که‌ناڵی ئاسمانی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬

‫سه‌رنوسه‌ر‪ :‬عه‌تا ناسرسه‌قزی‬ ‫جێگری سه‌رنوسه‌ر‪ :‬بێهروز مەلەکشا‬ ‫به‌ڕێوه‌به‌ری نوسین‪ :‬کاوە کەریمی‬ ‫نه‌خشه‌ساز‪ :‬هه‌ژیر‬

‫به‌یاننامه‌ی هاوبه‌ش ‪ ...‬رێز و پێزانین بۆ ئیراده‌ی خه‌باتگێڕانه‌ی خه‌ڵکی کوردستان‬ ‫خه‌ڵکی ئازادیخوازی کوردستان!‬ ‫رۆژی ‪12‬ی ره‌شه‌مه‌ی ئه‌مساڵ‪،‬جارێکی‬ ‫دیکه‌ ده‌رفه‌تێک بۆ ده‌رکه‌وتنه‌وه‌ی‬ ‫ئیراده‌ی نه‌ته‌وه‌یی‪ ،‬ئازادیخوازانه‌ و‬ ‫خه‌باتگێڕانه‌ی ئێوه‌ وبڕیاری یه‌کالیه‌نه‌ی‬ ‫رێژیمی دیکتاتۆر و کۆنه‌په‌ر‌ستی‬ ‫کۆماری ئیسالمیی ئێران بۆ وه‌ڕێخستنی‬ ‫شانۆگه‌ریی هه‌ڵبژاردن خوڵقا‌یه‌وه‌‬ ‫ئاشکرایه‌ بڕیاری رێژیم‪ ،‬هێز و ده‌زگای‬ ‫نیزامی و سه‌رکوتکه‌ر ‪،‬راگه‌یه‌ن و دام‬ ‫و ده‌زگا ته‌بلیغاتییه حکوومه‌تییه‌کان‬ ‫و سه‌روه‌ت و سامانی گشتیی‬ ‫ده‌ستبه‌سه‌رداگیراوی خه‌ڵکی ئیران و‬ ‫ئیمکاناتی به‌رفرا‌وانی ده‌وڵه‌تیی له‌ پشت‬ ‫بوو‪ ،‬به‌اڵم ئێوه له‌ حاڵێکدا‌ له‌ ئازادیی‬ ‫ده‌ربڕینی هه‌لوێستی خۆتان و ریکخستنی‬ ‫ناره‌زایه‌تی بێبه‌ش بوون‪ ،‬که‌مترین‬ ‫ئیمکانتان بۆ پیوه‌ندی پێکه‌وه‌گرتن و‬ ‫داکۆکی له‌ ویست و داخواز و مافه‌کانتان‬ ‫به‌ ده‌سته‌وه‌ بوو‪ .‬هه‌ر بۆیه‌ هه‌ڵوێستی‬ ‫خۆڕاگرانه‌ و راوه‌ستانتان له‌ به‌رانبه‌ر‬ ‫ویستی دیکتاتۆرانه‌ی کۆماری ئیسالمیدا‬ ‫جێگای پێزانین و ڕێزلێگرتنه‌‪.‬‬ ‫ئامانجی کۆماری ئیسالمی له‌ وه‌ڕێخستنی‬ ‫ئه‌م به‌ ناو هه‌ڵبژاردنه‌ له‌ که‌س شاراوه‌‬ ‫نه‌بوو‪ :‬به‌ڕێوه‌بردنی هه‌ڵبژاردنێک که‌‬ ‫خۆپااڵوتن و ملبه‌مله‌ی به‌ ده‌ستهێنانی‬ ‫ده‌نگ‪ ،‬ته‌نیا و ته‌نیا له‌ پاوانی که‌سانی‬ ‫جێی متمانه‌ی داموده‌زگاکانی ئه‌و رێژیمه‌‬ ‫دابێ‪ ،‬و هاوکات راکێشانی زۆرترین خه‌ڵک‬ ‫به‌ هه‌ر فێڵ و به‌ڵێن و هه‌ڕه‌شه‌ی ‌هک‌ بۆ‌‬ ‫بنکه‌کانی ده‌نگدان! به‌ر له‌ به‌ڕێوه‌چوونی‬ ‫ئه‌و»هه‌ڵبژاردنه‌‪« ،‬رێبه‌ری نیزام» ‪،‬‬ ‫گه‌وره‌ کاربه‌ده‌ستانی رێژیم و داموده‌زگا‬ ‫ته‌بلیغاتییه‌کانی کۆماری ئیسالمی‪،‬‬ ‫ده‌ریان خستبوو که‌نیازیان نیشاندانی‬ ‫به‌شدارییه‌کی سه‌رووی ‪%60‬یی خه‌ڵک له‌و‬ ‫هه‌ڵبژاردنه‌ دایه‌‪ .‬به‌اڵم دیتمان سه‌ره‌ڕای‬

‫هه‌موو هه‌وڵه‌کانی کاربه‌ده‌ستانی رێژیم‪،‬‬ ‫هه‌ڵبژاردنی نۆیه‌مین خولی مه‌جلیسی‬ ‫شووڕای ئیسالمی له‌ ئێران به‌ گشتی و له‌‬ ‫کوردستان به‌ تایبه‌تی‪،‬له‌ به‌شێکی زۆری‬ ‫شار و ناوچه‌کان و بنکه‌کانی ده‌نگداندا‪ ،‬له‌‬ ‫گه‌ڵ ته‌حریمێکی به‌رچاو و هه‌ستپێکراودا‬ ‫به‌ره‌وڕوو بوو‪.‬‬ ‫مانه‌وه‌ی خه‌ڵک له‌ ماڵه‌کانیان و‬ ‫خۆبواردنیان له‌ چوون بۆ بنکه‌کانی‬ ‫ده‌نگدان له‌ پێشنیوه‌ڕۆی هه‌ینی ‪12‬ی‬ ‫ڕه‌شه‌مه‌ له‌ زۆربه‌ی شار و ناوچه‌کانی‬ ‫رۆژهه‌اڵتی کوردستاندا ئه‌وه‌نده‌ به‌رچاو‬ ‫بوو که‌ دامه‌زراوه‌ و هێز و ده‌زگا‬ ‫سه‌رکو‌تکه‌ره‌کان‪ ،‬ناچار بوون بۆ‌‬ ‫تیکشکاندنی ئیراده‌ی ته‌حریم له‌ نێو‬ ‫خه‌ڵکدا‪ ،‬به‌ هه‌موو تواناوه‌ وه‌خۆ که‌ون‬ ‫و به‌ هه‌ڕه‌شه‌ کردن له‌‌ رێگای ته‌له‌فۆن‪،‬‬ ‫به‌ ناردنی هێزه‌کانیان به‌ شوێن خه‌ڵکدا‪،‬‬ ‫وەڕێخستنی سندووقی گەڕۆک و چوونە‬ ‫بەر دەرگای مااڵن و له‌ رێگای جۆراوجۆری‬ ‫دیکه‌وه‌‪ ،‬خه‌ڵک ناچار به‌ ده‌نگدان بکه‌ن‪.‬‬

‫زۆرترین ئاماری خۆکوژی‬ ‫لە ئیالم و كرماشان دایە‬

‫بەپێی لێكۆڵینەوە و ئامارەكان لە ساڵی‬ ‫‪ 2001‬هەتا ‪ 2010‬پارێزگا كوردنشینەكانی‬ ‫رۆژئاوای ئێران زیاترین رێژەی «مەرگی‬ ‫گومان بە خۆكوژی»یان لە سەرانسەری‬ ‫ئێران بۆ خۆیان تەرخان كردووە‪.‬‬ ‫سەرانسەریی‬ ‫«كۆبوونەوەی‬ ‫لە‬ ‫خۆكوژی» كە رێكەوتی ‪ 10‬هەتا ‪12‬ی‬ ‫رەشەممە لە شاری زەنجان بەڕێوە چوو‪،‬‬ ‫پزیشكی قانوونیی ئێران لە لێدوانێكدا‬ ‫ئاماری خۆكوژیی ژنان و پیاوانی لە‬ ‫هێندێ‌پارێزگاكانی ئێران خستە روو‪.‬‬ ‫هەواڵدەریی ئیسنا لەزاری «سەعدوڵاڵ‬ ‫مورادی»یەوە باڵوی كردەوە‪ :‬لە زستانی‬ ‫‪88‬ەوە هەتا پاییزی ‪ 89‬دوای تاران‪،‬‬ ‫كرماشان بە ‪ 247‬كەس‪ ،‬لوڕستان‬ ‫‪228‬كەس‪ ،‬بە نیسبەت حەشیمەت‬ ‫زیاترین رێژەی مەرگی گومان بە‬ ‫خۆكوژی تێیاندا رووی داوە‪.‬‬ ‫ئەو بەرپرسە حكوومەتیە لە درێژەدا‬ ‫بە ئاماژە بەوەی كەلە هەر سەد هەزار‬ ‫كەس حەشیمەتی ئێران نزیك بە‬ ‫‪ 4/7‬كەس بەهۆی مەرگی ئاساییەوە‬ ‫نەمردون‪ ،‬رایگەیاند‪ :‬زیاترین رێژەی‬ ‫مەرگی گوماناوی لە پارێزگای ئیالم بووە‬ ‫و پارێزگاكانی لوڕستان و كرماشانیش‬ ‫هەركام بە ‪ 13‬كەس لە بەرامبەر سەد‬ ‫هەزار كەس حەشیمەت‪ ،‬پلەی دووەم و‬ ‫سێیەمی خۆكوژییان لە ئاستی ئێراندا‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫مورادی كە ئەو ئامارانەی لە‬ ‫توێژینەوەیەكدا لە كۆبوونەوەی زەنجان‬ ‫خستبووە روو‪ ،‬باسی لە رێژەی ‪2/4‬ی‬ ‫خۆكوژیی پیاوان بە نیسبەت ژنان لە‬

‫سەرانسەر ئێران كرد و وتی‪ :‬زیاترین‬ ‫ئاماری خۆكوژیی ژنان بە نیسبەت‬ ‫پیاوان لە پارێزگای ئیالم دایە بە ‪25/1‬‬ ‫كەس و هەروەها پارێزگای لوڕستانیش‬ ‫بە ‪ 12/4‬كەس لە پلەی دووەم دایە‪.‬‬ ‫ناوبراو رێژەی ئەو دۆسیە لەمێژینانەی‬ ‫كە پێوەندیان بە مەرگی گوماناوییەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬بە ‪ 350‬هەزار دۆسیە لە قەڵەم دا‪.‬‬ ‫پزیشكی‬ ‫لێكۆڵینەوەی‬ ‫جێگری‬ ‫قانوونیی ئێران لە هۆكاری زیاد بوونی‬ ‫خۆكوژییەكانی لە رۆژئاوای ئێران خۆی‬ ‫بواردووە و تەنیا ئاماژەی بەو مەسەلەیە‬ ‫كرد و رایگەیاندووە‪ ،‬دەبێ‌«روانینێكی‬ ‫ناوچەیی بۆ ئەم بابەتە» و‬ ‫«پەرەوەردەی پسپۆڕانی دەروونناسی»‬ ‫و هەناردنیان بۆ ئەو ناچایەمان هەبێت‪.‬‬ ‫كارناسان تەندروستیی‪ ،‬دەروون و‬ ‫كۆمەڵ‪ ،‬خەمۆكی‪ ،‬هەژار و دەستەنگی‬ ‫و بێكاری و هەروەها هەوڵدانی‬ ‫دەوڵەت لە راستای هەرچی بەرتەسك‬ ‫كردنەوەی بەستێنی الوان بە گرینگترین‬ ‫هۆكارەكانی خۆكوژی لە ئێران لە قەڵەم‬ ‫دەدەن‪.‬‬ ‫بەرپرسانی دەوڵەتی رادەگەیەنن كە‬ ‫نرخی بێكاری و هەژاری و دەستەنگیی‬ ‫كۆمەاڵیەتی لە پارێزگاكانی ئیالم و‬ ‫كرماشان لە ریزی پێشەوەی پارێزگاكانی‬ ‫ئێرانەوەن‪.‬‬ ‫بەپێی راپۆرتی دامەزراوە دەوڵەتییەكان‬ ‫تەمەنی خۆكوژی لە ئێران ‪ 24-15‬ساڵە‬ ‫كە لەناو خوێندكارانی ئێرانی پاش‬ ‫رووداوی هاتوچۆ‪ ،‬خۆكوژی دووەمین‬ ‫هۆكاری مەرگە‪.‬‬

‫به‌اڵم که‌ دڵنیا بوون ناتوانن رێژه‌یه‌کی‬ ‫به‌رچاوی خه‌ڵک له‌ ماڵه‌کانیان بێننه‌ ده‌ر‪،‬‬ ‫هه‌وڵیان دا به‌ خستنه‌وه‌ سه‌ر یه‌کی ئه‌و‬ ‫رێژه‌ که‌مه‌ی ده‌نگده‌ران و هێشتنه‌وه‌ی‬ ‫زۆره‌ملییان له‌ بنکه‌کانی ده‌نگدان‪ ،‬به‌شی‬ ‫فیلم لێهه‌ڵگرتن و ته‌بلیغات پێوه‌کردن‬ ‫قه‌ره‌باڵغییه‌ک له هێندێک ناوه‌نده‌کانی‬ ‫ده‌نگدان‌ ساز بکه‌ن‪ .‬سه‌یر ئه‌وه‌ بوو‬ ‫که‌ ماوه‌ی ده‌نگدانیان درێژ کرده‌وه‌ بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی وا بنوێنن که‌ به‌شداریی خه‌ڵک‬ ‫ئه‌وه‌نده‌ گه‌رموگوڕه‌‪ ،‬زۆریان فریای‬ ‫ده‌نگدان نه‌که‌وتوون! ئاماده‌ش نه‌بوون‬ ‫رێگه‌ به‌ میدیای ئازاد و هه‌واڵنێرانی‬ ‫ده‌ره‌وه‌ بده‌ن که‌ بچنه‌ نێوخه‌ڵک و الی‬ ‫بنکه‌کانی ده‌نگدان تا راپۆرتی واقیعی‬ ‫له‌ باره‌ی به‌شداریی خه‌ڵک له‌ ده‌نگداندا‬ ‫باڵو بکه‌نه‌وه‌ و ناراستبوونی بانگه‌شه‌ و‬ ‫ئیددیعاکانیان له‌قاو بده‌ن‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌ که‌ به‌شێکی که‌می خه‌ڵک له‌ ژێر‬ ‫هه‌ره‌شه‌ و گوشاردا به‌ تایبه‌تی له‌ نێو‬ ‫کارمه‌ندانی حکوومه‌تیدا ناچار بوون‬

‫ده‌نگ بده‌ن‌‪،‬یا له‌ چه‌ند شار و ناوچه‌یه‌ک‪،‬‬ ‫و له‌ هێندێک بنکه‌ی ده‌نگداندا‪ ،‬به‌ هه‌ر‬ ‫هۆیه‌ک بووبێ‌ رێژه‌یه‌ک له‌ خه‌ڵك چوونه‌‬ ‫سه‌ر سندووقه‌کانی ده‌نگدان ‪ ،‬هیچ له‌و‬ ‫راستییه‌ ناگۆڕێ که‌ ئه‌م به‌ ناو هه‌ڵبژاردنه‌‬ ‫ل ‌ه زۆربه‌ی شار و ناوچه‌کانی کوردستان‬ ‫له‌ گه‌ڵ که‌مترین پێشوازی به‌ره‌وڕوو بوو‪.‬‬ ‫ئه‌و ئامارانه‌ی کۆماری ئیسالمی له‌ باره‌ی‬ ‫ده‌نگی هه‌ر کاندیدایه‌ک و راده‌ی به‌شداریی‬ ‫خه‌ڵکی هه‌ر شار و ناوچه‌یه‌کی کوردستان‬ ‫باڵوی کردوونه‌وه‪،‬نه‌ک هه‌ر ناتوانن به‌ڵگه‌ی‬ ‫به‌شداریی هه‌راوی خه‌ڵک له‌ ده‌نگداندا‬ ‫بن‪ ،‬به‌ پێچه‌وانه‌وه‌‌‪ ،‬راست نیشانه‌ی له‌‬ ‫ژێر پرسیاردابوونی پڕۆسه‌ی ده‌نگدان و‬ ‫بژاردنی ده‌نگه‌کانن‪ .‬کۆماری ئیسالمی‬ ‫ته‌نانه‌ت ئه‌و کاتانه‌ که‌ ده‌ره‌تانیکیش بۆ‬ ‫جۆرێک حوزوور و چاوه‌دێریی خه‌ڵک له‌‬ ‫ره‌وتی ده‌نگوه‌رگرتن و ژماردنی ده‌نگه‌کان‬ ‫دا هه‌بووه‌‪ ،‬له‌ هه‌ر جێیه‌ک که‌ پێویست‬ ‫بووه‌ له‌ پڕکردنی سندووق ‌ له‌ ده‌نگی‬ ‫ساخته‌‌‪ ،‬له سه‌رخستنی کاندیدای دڵخواز‬ ‫و راگه‌یاندنی ئاکامی موهه‌ندیسیکراو‬ ‫غافڵ نه‌بووه‌‪ ،‬هه‌ر بۆیه‌ شتێکی‬ ‫زۆرچاوه‌ڕوانکراوه‌ که‌ ئه‌مجار به‌ راده‌یه‌کی‬ ‫زیاتر ئه‌م کارانه‌ی دووپات بکاته‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌ هه‌ڵسه‌نگاندنی ئێمه‌‪،‬خه‌ڵکی کوردستان‬ ‫سه‌ره‌رای هه‌موو ئه‌و کوسپ و گوشارانه‌ی‬ ‫له‌ سه‌ریان بوو‪ ،‬ئه‌وه‌نده‌ی ئیمکان هه‌بوو‬ ‫وشیاریی سیاسی و‌ نه‌ته‌وه‌یی خۆیان له‌‬ ‫رووبه‌روو بوونه‌وه‌ له گه‌ڵ‌ رێژیمی کۆماری‬ ‫ئیسالمیدا جارێکی دیکه‌ نیشان دایه‌‌وه‌‪.‬‬ ‫رۆڵه‌کانی نه‌ته‌وه‌ی کورد له‌ رۆژهه‌اڵتی‬ ‫کوردستان له‌ هه‌ر جێیه‌ک بۆیان کرا‬ ‫سه‌لماندیان له‌ هه‌ڵبژاردنێک دا که‌ نه‌توانن‬ ‫ئازادانه‌ ده‌نگ بده‌ن ‪ ،‬نه‌توانن نوێنه‌ری‬ ‫راسته‌قینه‌ی خۆیان هه‌ڵبژێرن و ته‌نیا‬ ‫وه‌ک ئاپۆرایه‌ک بۆ ده‌رخستنی پێگه‌ی‬ ‫جه‌ماوه‌ریی رێژیمێکی دیکتاتۆر که‌لکیان‬ ‫لێ وه‌ربگرن‪،‬به‌شدار نابن‪ .‬ئه‌گه‌ر له‌ چه‌ند‬

‫شوێنێکیش رێژه‌یه‌ک له‌ خه‌ڵک ده‌نگیان‬ ‫داوه‌‪ ،‬هۆیه‌که‌ی نه‌ک متمانه‌ و بڕواهه‌بوون‬ ‫به‌ کۆماری ئیسالمی‪ ،‬به‌ڵکوو هه‌ڕه‌شه‌ و‬ ‫زه‌بر و زه‌نگی داموده‌زگا سه‌رکو‌تکه‌ره‌کان‬ ‫له‌ الیه‌ک و هێندێک ملمالنێی خۆجێیی‬ ‫ورووژێنراو له‌ الیه‌کی ده‌که‌وه‌ بووه‌‪.‬‬ ‫ئێمه ‪ 4‬حیزب و سازمانی رۆژهه‌اڵتی‬ ‫کوردستان کە پێکەوە و یەکگرتووانە‬ ‫داوای تەحریمی ئەو به‌ ناو هه‌ڵبژاردنه‌مان‬ ‫لە نەتەوەکەمان کرد‪ ،‬به‌ بۆنه‌ی به‌شداری‬ ‫نه‌کردنی به‌رینی ‌ خه‌ڵکی خه‌باتگێڕ‬ ‫و وشیاری کوردستان له‌ ده‌نگدان و‬ ‫ره‌وتی ئه‌و شانۆگه‌رییه‌‌دا و سه‌باره‌ت‬ ‫به‌ نوێترین نموونه‌ی خۆراگری و «نا»‬ ‫وتنیان به‌ دیکتاتۆری و کۆنه‌په‌ر‌ستیی‬ ‫ده‌سه‌اڵتدار‪ ،‬پیرۆزبایییان لێده‌که‌ین و‬ ‫سوپاس و پێزانینی گه‌رمی خۆمانیان‬ ‫پێڕاده‌گه‌یه‌نین‪.‬‬ ‫به‌ باوه‌ڕی ئێمه‌‪ ،‬هه‌ڵوێستی ئه‌مجاره‌ و‬ ‫ئه‌زموونی نوێترین سه‌رکه‌وتنی خه‌ڵکی‬ ‫کوردستان له‌ به‌رامبه‌ر رێژیمی کۆماری‬ ‫ئیسالمیدا‪ ،‬پێویسته‌ بکرێته‌ ده‌سمایه‌ی‬ ‫خه‌باتی مه‌ده‌نی و جه‌ماوه‌ریی له‌مه‌ودوا‬ ‫لگه‌ڵ ئه‌و رێژیمه‌‪ .‬دەبا بە یەکگرتن و‬ ‫یەکهەڵوێستیی هێز و الیەنە سیاسیەکانی‬ ‫کوردستان و یەکێتیی نەتەوەیی ریزەکانی‬ ‫گەلەکەمان‪ ،‬بە شێوەیەکی کاریگەرتر‬ ‫خەباتی رەوامان دژ بە بێمافی ‪ ،‬بندەستی‬ ‫‪ ،‬داگیرکەری و دیکتاتۆری‪ ،‬لە پێناو‬ ‫ئازادی‪ ،‬دێموکراسی و مافی دیاریکردنی‬ ‫چارەنووسدا‪ ،‬بەرەو پێش ببەین‪.‬‬ ‫سازمانی خه‌باتی کوردستان‬ ‫پارتی ئازادیی کوردستان‬ ‫کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬ ‫حیزبی دیموکراتی کوردستان‬ ‫‪14‬ی ره‌شه‌مه‌ی ‪1390‬‬ ‫‪4‬ی مارسی ‪2012‬‬