دروشمی دێموکراسی
کاریگەریی
به‌هاری عه‌ره‌بی
بۆ ئێران و مافی
ئابلۆق ه
یان خه‌زانی
چارەی خۆنووسین
نێوده‌وڵه‌تییه‌كان
هیواكانی ژنان
》5
》11
》6
شەڕخوازیی چارەیەک بۆ قەیران کۆم���اری ئیس�ل�امی ئێ���ران دژوارتری���ن‌و تاڵترین قەیرانی ناوخۆی���ی‌و دەرەکی لە ماوەی ت���ەواوی دەس���ەاڵتدارێتی خ���ۆی تێپ���ەڕدەکا .ل���ە پێش���چاوی میدیاکانی جیهانی کاربەدەستانی گەورە‌و بچووکی رژیم���ی ئیس�ل�امی ناتوان���ن ره‌زا که‌عبی ناکۆکیەکانی خۆیان بشارنەوە. قەیران���ی ناوخۆی���ی کۆماری ئیس�ل�امی وەها تەقیوەتەوە کە کێشەی سەرۆک کۆماری���ی‌و ویالیەتی فەقیە کە لە تەواوی ماوەی دەس���ەاڵتی کۆماری ئیس�ل�امی بێوێنەیە‌و بوەتە بابەت���ی هەموو میدیاکان���ی ناوخۆیی‌و دەرەکی‌و قس���ەی س���ەرزاری هەموان .ئەحمەدی نژاد ١١ رۆژ ماندەگرێت‌و ئامادە نیە بچێتە شوێنی کاری خ���ۆی .الیەنگرانی خامنەیی‌و ویالیەتی فەقیە لە چەند مانگی رابردوودا بێ حەس���انەوە هێرشیان کردوەتە سەر سەرۆک کۆماری‌و ئەحمەدینژادیش تەنی���ا باس لە "بێدەنگ���ی یەکێتیخواز" دەکات‌و لە دوا قس���ەی خۆی باس ل���ەوە دەکا کە ئەگەر تەنی���ا نیو کاتژمێر رێگا بە دەوڵەت بدرێ (واتە ئەحمەدینژاد) کونه مش���ک قیمەتی زۆر دەچێتە س���ەرێ .س���ه‌یر نییه له واڵتێکدا سه‌رۆک کۆمار ناتۆانێ له تەلویزیونه‌وه راسته‌وخۆ قسه بکات؟ بەاڵم خامنەیی تەنیا هێرشی الیەنگرانی بۆ سەر ئەحمەدین���ژاد بە پێویس���ت نازان���ی‌و ئەگەرچی خامنەیی پاش هەڵبژاردنی س���ەرۆک کۆماری لە س���اڵی )٢٠٠٩( ١٣٨٨هەموو دەس���ەاڵت‌و هێزو ئێعتباری خۆی رژانە پای ئەحمەدینژاد‌و تەنانەت لە یەکێک لە یەکەمین نوێژەکانی جومعه‌ی پاش هەڵبژاردن لە کاتێکدا کە شۆڕش���ی سەرشەقام زۆر گ���ەرم بوو ،خامنەی���ی تەنانەت لە دیفاع لە س���ەرۆک کۆماری لە دژی رەفس���ەنجانی قسەی کرد ،بەاڵم ئێس���تا ئەحمەدین���ژاد خۆی بێمنەت دەزانێ‌و لە دوو ساڵی رابردوو زۆر هه‌ڵسوکه‌وتی ب���ووه که له گ���ه‌ڵ هیوا‌و س���تراتێژی خامنه‌یی که‌مت���ر یەکیان گرتوەتەوە .خامنەیی کێش���ە لە گەڵ سەرۆک کۆماری بە بەشێکی بچووکی هەوڵی خۆی بۆ دواڕۆژی کۆماری ئیس�ل�امی‌و تێپەڕبوون ل���ە قەیرانێکی ب���ێ وێنە لە کۆماری ئیس�ل�امی دەزان���ی‌و که بە قوواڵی���ی ئەم رژیم���ە چوەتە خوارێ .خامنەیی الدانی ئەحمەدینژادی زۆر پێ گران نیە‌و هەموان باس لەوە دەکەن کە ویس���تی خامنەیی ئەوەیە کە دەورەی س���ەرۆک کۆماری ئەحمەدینژاد بە بێدەنگی کۆتایی پێبێت. ب���ەاڵم خامنەیی بیر ل���ە چارەس���ەری قەیرانی قووڵی کۆماری ئیسالمی دەکاتەوە .چارەسەرێک کە هەر ئێس���تا دیارە کۆماری ئیس�ل�امی بەرەو والیەتی فەقیەکی داخراوت���ر‌و یەکالیانە دەبات. ئەگ���ەر ه���ەر ل���ە س���ەرەتای هەڵبژاردنی وەک رابەری نیزامی ئیسالمی پاش مەرگی خومەینی، خامنەیی بە هێزی س���وپا‌و ئیتالعات‌و سەرکوتی بێرەحمان���ەی نەیارانی خۆی کە یارانی وەفاداری کۆماری ئیسالمیش بوون ،توانی خۆی بپارێزێت، ئێس���تا زیاتر لە هەر کاتێ���ک مانەوەی خۆی لە بێ دەس���تکردنی هەموو ئورگان‌و دامەزراوەیەک دەبین���ێ کە کۆم���اری ئیسالمیش���یان راگرتوە. ت���ا هاتوە رۆڵی ش���ورای نگەهب���ان ،مەجمەعی تەشخیسی مەسڵەحەتی نیزام ،مەجلیسی شۆرای ئیسالمیو سەرۆک کۆماری کەم‌و کەمتربوەتەوە. خامنەیی تەنیا وتەبێژی کۆماری ئیسالمییە ،هیچ سیاس���ەتێکی رژیمە نیە لە زار کەسان‌و ئورگانی دیکەوە بێت���ەدەرو ،هیچ کەس قس���ەو لێدوانی غەیری خامنەیی به‌هه‌ند وەرناگرێ .خامنەیی بیر ل���ە دوارۆژی خۆیو نیزامه‌که‌ی دەکاتەوە .بیر لە هەڵوەشاندنەوی سەرۆک کۆماری دەکات.
...بۆ ل 3
"ئێران بۆمبی ناوكی دروست دەکات"
dwaroj@komala.net
دوو هه‌فته‌نامه‌یه‌كی سیاسی گشتییه كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان ده‌ریده‌كات ژمار‌ه ( )52دەوری دووەم ،ساڵی چوارەم، 24 - 201١/١١/15ی خەزەڵوەری 1390 نرخ 500 :دینار
راپۆرته‌كه‌ی ئاژانس ئه‌گه‌ری لێدانی گورزی سه‌ربازیی لەئێران زیاتر دەکات به‌دوای باڵوبوونه‌وه‌ی راپۆرتی ئاژانسی نێوده‌وڵه‌تی وزه‌ی ئه‌تۆم له‌سه‌ر به‌رنامه ناوه‌كیه‌كانی كۆماری ئیسالمی، ئه‌مریكا‌و واڵتانی ئه‌وروپایی سه‌ره‌ڕای ناڕه‌زایی چین‌و روسیا جه‌خت له‌سه‌ر سه‌پاندنی ئابلۆقه‌ی زیاتر به‌سه‌ر ئێران ده‌كه‌نه‌وه .هاوكات بۆ جارێكی تر قسه‌وباسی ئه‌گه‌ری هێرشی سه‌ربازیی ئه‌مریكا‌و ئیسرائیل بۆ سه‌ر دامهزراوه ئه‌تۆمییه‌كانی ئێران سه‌رهه‌ڵده‌اته‌وه. له‌ماوه‌ی ده‌ساڵی رابردوو و له‌كاتی ده‌ستپێكردنی موناقه‌شه‌كان له‌سه‌ربه‌رنامه ناوكییه‌كانی ئێران ،ك ه تا ئێستا ئه‌نجومه‌نی ئاسایش چوار بڕیارنامه‌ی دژ به‌و چاالكییه‌ی ئێران ده‌كردوه‌‌و داوای له‌تاران كردوه تا پرۆسه‌ی پیتاندنی ئۆرانیۆم رابگرێت، به‌اڵم تا ئێستا كۆماری ئیسالمی سه‌رپێچی كردوه‌‌و پیتاندنی ئۆرانیۆم ب ه "مافی ره‌وا"ی خۆی ده‌زانێت. ل ه راپۆرته نوێكه‌ی ئاژانسی نێوده‌وڵه‌تی وزه‌ی ئه‌تۆم ،نه‌ك ته‌نها ئاماژه ب ه هه‌وڵدان بۆ پیتاندانی ئۆرانیۆم‌و به‌رهه‌مهێنانی چاشنی ته‌قینه‌وه‌ی ناوكی كراوه ،به‌ڵكو باس له به‌رنامه‌ی موشه‌كی ئێران بۆ دروستكردنی موشكی هه‌ڵگری كاڵوه‌ی ناوكی كراوه. به‌دوای باڵوبوونه‌وه‌ی راپۆرته‌كه‌ی ئاژانسی نێوده‌وڵه‌تی وه‌زی ئه‌تۆم‌و جه‌ختكردنه‌وه‌ی له‌سه‌ر ئه‌گه‌ری بوونی ئامانجی سه‌ربازیی له به‌رنامه‌ناوكیه‌كانی تاران ،مشتومڕه‌كان له‌سه‌رئه‌گه‌ری
کۆبوونەوەی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی هێرشی سه‌ربازیی بۆ سه‌ر ئێران رووی له زیادبوون كردوه. هاوكات ژماره‌یه‌ك له‌هه‌ڵسوڕاونی سیاسی ،مه‌ده‌نی ،خوێندكاران‌و رۆژنامه‌نوسانی ئێرانی بۆ دژایه‌تیكردن له‌گه‌ڵ ش هڕ‌و راگرتنی كاتیی‌ومه‌رجداری داخستنی ئۆرانیۆم‌و پیتاندنی سه‌رجه‌م به‌رنامه ناوه‌كییه‌كانی ئێران بیاننامه‌یه‌كیان باڵوكرده‌وه. واژۆكارانی به‌یاننامه‌كه به ئاماژه به‌وه‌ی ك ه داكۆكی ل ه پشتیوانی كۆمه‌ڵگه‌ی جیهانی له‌داخوازیی دیموكراسیخوازان ه
له‌ئێران ده‌كه‌ن رایانگه‌یاند "كۆمه‌ڵگه‌ی جیهانی ده‌بێت ئاگادار بێت ك ه هه‌رچه‌شن ه هه‌وڵێك ك ه پێشێلكردنی سه‌روه‌ری خاك‌و به‌رژه‌وه‌ندی نه‌ته‌وه‌ی خه‌ڵكی ئێرانی لێبكه‌وێته‌وه ،ده‌بێت ه هۆی چوونه‌سه‌ره‌وه‌ی مه‌شروعیه‌تی سه‌ركوتی هێزه ئازدیخوازه‌كان ل ه ئێران‌و گوتاری ئاشتیخواز الواز ده‌كات". ده‌سه‌اڵتدارانی ئێران ته‌نانه‌ت پێش ل ه باڵوبوونه‌وه‌ی راپۆرته‌ی ئاژانس وتیان ك ه ئه‌و راپۆرت ه ره‌هه‌ندی سیاسی هه‌یه ئامانجه‌ك ه خۆشكردنی رێگای ه بۆ
هێرشی سه‌ربازی ئیسرائیل بۆ سه‌ر ئێران. سه‌ربازی هێرشی هه‌ڕه‌شه‌ی ئیسرائیل بۆ سه‌ر ئێران كاردانه‌وه‌ی توندی كۆماری ئیسالمی لێكه‌وته‌وه‌‌و رایانگه‌یاند له‌ئه‌گه‌ری هه‌رچه‌شن ه هێرشێكی سه‌ربازیی "كاردانه‌وه‌یه‌كی توند" نیشان ده‌ده‌ن. لەمبارەیەوە راپۆرتێک
له الپه‌ڕه 4دا بخوێنه‌ره‌وه.
راگه‌یاندنی كۆمیته‌ی ناوه‌ندی كۆمه‌ڵه سه‌باره‌ت به سیناریۆی حیزبی كۆمه‌ڵه‌ی كوردستانی ئێران بۆ یه‌كگرتنه‌وه!! پاش ئه‌وه‌ی رۆژانی رابردوو له‌الیه‌ن حیزبی كۆمه‌ڵه‌ی كوردستانی ئێران ب ه سه‌ركردایه‌تی عه‌بدواڵ موهته‌دی هه‌اڵیه‌كی ته‌بلیغی رێكخرا كه گوایه ژماره‌یه‌ك كه‌س به‌ناوی زۆرینه‌ی كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشانی كوردستان به‌وان په‌یوه‌ستبوون ،كۆمیته‌ی ناوه‌ندی كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشان راگه‌یه‌نراوێكی باڵوكرده‌وه. له‌و راگه‌یه‌نراوه‌دا به‌ئاماژه به راگه‌یاندنی یه‌كی ئۆكتۆبری ئه‌مساڵ كه‌له‌الیه‌ن كۆمیته‌ی ناوه‌ندی كۆمه‌ڵه‌باڵوكرایه‌وه كه باس له "پیالنگێڕی عه‌بدواڵ موهته‌دی‌و حیزبه‌كه‌ی له‌دژی كۆمه‌ڵه" ده‌كات ده‌نوسێت "لە راستییدا کۆی ئەم رووداوانە لە ڕوانگەی ئێمەوە بابەتگەلێکی کۆن‌و لەبیر کراون. رووداوگەڵێک کە لە نیهایەت دا بە تەریک مانەوە‌و دوورکەوتنەوەی تاقمێک کە مل کەچی هیچ پرەنسیب‌و بڕیارێکی حیزبیی‌و تەشکیالتیی نەبوون ،کۆتایی پێهات .ئەمەش خۆی لە خۆیدا هۆیەکانی هەرچی برینتر بوونەوەی گٶڕەپانی خەبات‌و چاالکیەکانی کۆمەڵەی هێنایە ئاراوە .نەتەنیا هیچ بۆشاییەک هەست پێ نەکرا ،بەڵکووگوڕ
وتینێکی نوێی خستە گیانی رەوتی بەرەوپێش چوونی گەشەی کۆمەڵە". له‌به‌شێكی دیكه راگه‌یاندنه‌كه‌دا هاتووه "دووکەس لە کادرەکانی پێشوومان کە زیاترلە ساڵێک لەمەوبەر بە هۆی کۆمەڵێک هەڵەی تەشکیالتیی‌و کردەوەی ناشایست‌و کەڵک وه‌رگرتنی نابەجێ لە پلە‌و پایەی تەشکیالتیی‌و حیزبییان کەوتبوونە بەر ڕەخنەی تووندی ناوخوی تەشکیالت ،لە نیهایەتدا بەرەورووی ڕەخنەی جیددی‌و سەرکۆنە‌و سزای حیزبیی لە الیەن کۆمیتە ناوەندیی کۆمەڵە بوونەوە .ئەنجامی کۆی
ئەمانەش هۆیەکانی هەرچی زیاتر تەریک کەوتنەوەی ئەم کەسانەی بەدواوە بوو. پلیۆنیۆمی پێنجەم ئەو دەرفەتە گونجاوه بوو کە کۆمیتەی ناوەندیی کۆمەڵە زۆر وشیارانە قۆستییهوه بۆ پێداگریی زیاتر‌و جیددیتر سەبارەت نەزم‌و نەسەقی حیزبیی‌و پێشگیریی لە سەرەڕۆیی تەشکیالتی. رەوتی بەرەوپێش چوونی ئەم رووداوانە هەل‌و مەرجێکی هێنایە ئاراوە کە ئەم جۆرە کەسانە لە ڕێر فشاری ڕخنەی تەشکیالت لە هەڵە‌و سەرەرۆییەکانیان ،یان بە بڕیاری حیزبیی ،پلە‌و پایە تەشکیالتیەکانیان لێ بستێندرێتەوە ،یان ئەوە کە خۆیان نەتوانن ئەم ناره‌زاییه‌تیه گشتیی‌و تەشکیالتیە تەحەموول بکەن‌و جگە لە دەست لە کار کێشانەوە چارەیەک بەدی نەکەن .لێرەدا بوو کە ئەم کەسانە ،پێوەندیە نەهێنی‌و ژێربەژێرەکانیان لە تەک گروپی عەبدوڵالی موهتەدی چڕ‌و پڕتر کرد‌و سەرەتا هەوڵیان دا چەشنی ئەهەرۆم‌و گروپێکی گوشار لە ناوخۆی کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان هەڵس‌و کەوت بکەن تا بەڵکو بتوانن لەم ڕێگایەوە ئیمتیاز‌و باجی سیاسیی لە تەشکیالت وەرگرن‌و دیسانەوە بە پلە وپایە
تەشکیالتیەکانیان کە پێشتر لەدەستیان دابوو ،بگەنەوە .بەاڵم هەرکە ئەم شێوازانە مەبەستی دیارییکراویانی نەپێکا ،بگرە دەرئەنجامی پێچەوانەشی بەدواوە بوو‌و تووشی تەریک مانەوە‌و ئینزوای هەرچی زیاتری کردن ،ئەمجارەیان لە ژێر پشتگریی خۆی عەبدوڵالی موهتەدی‌و حیزبەکەی، وەسوەسەی داڕشتنی پیالنێکی پڕاو پڕ لە دژی کۆمەڵە هانیدان". هاتووه راگه‌یه‌نراوه‌كه‌دا له‌درێژه‌ی "سیاسەتەکانی ئەم جەریانە لەم چەند ساڵەی ڕابردوودا بە روونی دەری خست کە لە روانگەی ئەوانەوە کۆمەاڵنی خەڵک هیچ جێگەو پێگە‌و دەسەاڵتێکیان لە گۆڕەپانی سیاسیدا نیە .لە ڕوانگەی ئەم کەسانەوە سات‌و سەودای نزمی سیاسیی دەور‌و نەخشی سەرەکیی هەیەو قسەی یەکەم ئەکات .ئەمە بەالرێداچوون‌و هەڵگەرانەوەیەکی ئاشکرا‌و پڕاوپڕە لە ئامانج‌و سیاسەتە مێژوییەکانی کۆمەڵە". ده‌قی ته‌واوی راگه‌یاندنه‌ك ه له الپه‌ڕه 2دا بخوێنه‌ره‌وه.
تایبەت
ژمار‌ه ( )52ساڵی چوارەم201١/11/15 ، dwaroj@komala.net
3
یادی هەڵۆ خۆبەخشەكەی بێستوون
شەڕخوازیی چارەیەک ...پاشماو‌ه
رەزا ئەمینی دیاربەكر ،قامیشلو‌و سولەیمانی دەچڕن .ئەمشەو هەموو كوردستانم لە تاسەی داكشانی ئەستێرەی ئیحسانم دڵی ژاكاوە‌و هەستی چرژاوە. ئێرە كرماشانە كەژاوەی ئەوینی نیشتمانە. كوندە بەبووی شووم هەر هەڕەشەی مردنیان هەڵۆ‌و تەوارەكانی ئێرەم لە پەڕاو‌و تاقوەسان كردە خۆرەی ترس‌و لە گیانی ئەویان ئاخنی .هەر نەحەسانەوە فێر بوون‌و لە دمی خامەكەی تۆوی دوودڵی‌و دڵەڕاوكیان لە سینگی دا چاند تا ئەشرەف دەرویشانەوە درەوشاونەوە .ئەرێ بەڵێنی لە دڵەوەی ئەم هەڵۆسوور‌و سەربزێوەی دەزانن فەرهادەكانی تیمچە ،چەنانی‌و وەكیل كۆمەڵە داڕوخێنن .بەاڵم ئەو تا دوا پشووی ژیانی ئاغام چەندە بێ فڕ‌و فیزن؟ دەزانن پاڵەوانانی، سەید فاتمە ،سەرتەپۆڵە‌و ناوچەكانی كرماشانم هەر وتی سەر دادەنێم بەاڵم سەر دانانەوێنم. گەلێك سەربەرزن‌وزۆر نەبەز؟ دەزانن بە لە ساتێكدا سێدارەیان بۆ هەیبەتی كەڵەگەتی ئیحسان داخست ئەو سەری بە تۆفان‌و ترس‌و پانتایی مێژوو لێرە هیچ زاڵمێك لە بەرانبەر تەناف‌و بەندیوان داخست . ئیرادەی كرماشانییەكاندا خۆی نەگرتووە؟ لە ئیحسان بەردەوام وتی :من لە هەواری پڕ هەر سووچێكی ئەم زێدە ،پێشمەرگەی كۆمەڵە بەهاری ئەندێشەی شێ شۆڕشگێڕانی ئەو هەرێمە بزەی هەرمانیان بە شیرینی یار ،نیشتمان بەخشیوە‌و لە شنەی شیعری ئاهەنگەرنەژادەوە بەهشتییە بە پەیژەی پەیڤی فوئادەوە هەڵگەڕام. بە رەوەزە پڕ لە رەمز‌و رازەكانی خولیای شەفیعی ئاهەنگی شۆڕشیان بە دەنگی نازری‌و جەزایری هەڵورووسكام‌و لە رەشبەڵەكی بەزمی زەماوەندی بۆ دونیا چڕیوە .لە كۆشی بێستوونمدا كەم نین بیری كەمانگەر هەڵقواڵم‌و ئەگەر داگیركەران‌و ئەوپاڵەوانانەی وانەی مەرگ‌و ژیانیان هەتاوە‌و كاولكەرانی كوردستان بە هەڵە پەلەیانە گیانی لە ئاسمانی شەوەزەنگی بێدادیدا رووناك رووناك دادەگیرساون‌و بوونە دەغڵ‌و دانی سەوز‌و لە سەر كیانیم بسڕنەوە تا هاو كێشە‌و هاو خەمەكانم چاوترسین‌و زراو بردوو بكەن كە نەكەن الی خاكی پاكی كوردستان سوور سوور رواون .گۆڕە هەست‌و هەڵوێستیان لە كێشەی كورد بكەنەوە، پاندارانی خەباتی ئێرە لەوە ئازاترن کە ئازایەتی بتوانێ بە بااڵیاندا هەڵچێ .لەوە بە جەرگترن خامە ئەیژم ئەمە خەیاڵێكی بۆش‌وشێواوە ،نە مردنی تەون‌و كەونی ،خەونی خەنەییان بكاتە تان‌و پۆی من‌و نە مردنی هەزاران هاو زنجیری لە وێنەی من ،ناتوانێ لەمپەر‌و بەرگری هەڵویستی ستەم خەیاڵی نووسینی جەنگاورنامەی كۆمەڵە .شەن‌و نەویستیمان بێ‌و تەنانەت ئاگری دۆزی رەوامان كەو كردنی تێكۆشانی شۆڕەسوارانی مەتەرێزی لە گەڵ بەخشینی هەر چۆڕە خوێنێك گەلێك شەرەف‌و شانازی ئێرە ئەستەمە‌و ئەستەم . ئاخر لێرە پێشمەرگەی شەهیدی لە وێنەی یاسین بڵێسەدارتركلپە دەستێنێ‌و ماڵ‌و حاڵی داگیر كەر دەسووتێنێ. ئیراندووست‌و جەلیل‌و محەممەد عەلی حیدەری‌و ئیحسان فەتاحیان گەلێك لەوە كەڵەگەتترن بە ئیحسان لە وێنەی هەموو ئااڵهەڵگرانی گڕی گەرم‌و گوڕی خەباتی نەتەوایەتی كوردستان پەیژەی ملی كەڵیاندا بتوانی هەڵگەرێت . ژیانێكی ئازایانە‌و مردنێكی سەربەرزانەی هەڵبژارد‌و ئەمشەو شاهۆ دەست لە ملی دااڵهۆ سەریان فەلسەفەی نەژیان بۆ مردن ،مردن بۆ ژیانی، لە هەش ناوە .تاقوەسان لە باوەشی بێستوندا خەویان لە چاوان تۆراوە .بە هەنیسكی قەندیلەوە نۆژەن كردەوە‌و بە پێشكەش كردنی گیانی بەرزەفڕی ،كوورەی خەباتی كوردی بە تاو‌و تینتر هەموو لووتكەكان دڵیان داخورپاوە‌و هۆرەی نێڵ دایەوە. حەماسەی ئیحسان بۆ سنەو ساباڵغ ،ماردین‌و
بیر لەوە دەکات���ەوە کە چلۆن هەڵبژاردن لە کۆماری ئیس�ل�امی بە ئاقاریکی مەترس���یدار تینەپەرێ ،خامنەیی راشکاوانە باسی لەوە کرد «کە لە هەر هەڵبژاردنێک ئاسایش‌و ئەمنیەتی کۆماری ئیسالمی دەکەوێتە مەترسیەوە». خامنەی���ی دەزانێ کە فەس���اد‌و دزی میلیارد دۆالری کاربەدەستان‌و س���ەربازانی ئیسالمی داگرتوە‌و هەر چەند ویس���تی فەس���اد‌و دزی ٣میلی���اد دۆالری پەردەپۆش���بکات ،ب���ەاڵم نەیتوان���ی‌و بااڵتری���ن ئورگانەکانی حکومەتی ئیسالمی روبەڕووی ئیتهام‌و پرسیار بونەتەوە. خامنەیی دەزانێ کە هەر لە کوڕەکەی خۆیەوە تا دوا س���ەربازی ئیس�ل�ام بیر لە داهاتووی خۆیان پ���اش کۆماری ئیس�ل�امی دەکەنەوە. بانک���ە جیهانیەکان پڕن لە پ���ارەی زۆربەی س���ەرانی حکومەت���ی ئیس�ل�امی .س���ەرۆکی بانک���ی مەرکەزی ئێران بە ئاس���انی‌ئێران بە جێدەهێڵێ‌و لە کانەدا لە ویالی س���ی ملیۆن دۆالری نیشتەجێ دەبێ. خامنەیی دەبێ باش بزانێ بێدەنگی کۆمەڵگای ئێ���ران پ���اش بەهێزتری���ن‌و جەماوەریترین‌و سیاس���یترین ش���ۆڕش‌و راپەڕی���ن ل���ە پاش مەشرووتەوە لە ١٠٠ساڵی رابردوو ،بە تەئکید کاتییه‌و هەم���وان چاوەڕوانی س���ەرهەڵدانی بەهێزت���ر‌و گەورەتری ش���ەپۆلی جەماوەرین. لە کاتێکدا ژی���ان‌و گوزەرانی رۆژانە بۆ دەیان ملیۆن بنەماڵە لە ئێران هەر ساتێکی مەرگە‌و، مندااڵنی سەرشەقام ،ژنانی لەشفرۆش‌و دەیان‌و س���ەدان هەزار موعتاد‌و ده‌ی���ان ملیۆن بێکار کۆمەڵگای ئێرانی کە سەروەت‌و سامانێک کە لە فرۆش���ی نەوت لە ماوەی 5س���اڵی رابردوو ب���ە دەس���تیهێناوە ،لە گەڵ هەم���وو داهاتی ٣٢س���اڵەی کۆم���اری ئیس�ل�امی بەرامبەرکێ دەکا ،ژێرخان���ی ئاب���ووری بە ت���ەواوی تێک چووە .لەبەر ئەوەی کە فەرماندەهانی ئیسالم و نوێنەرانی مەجلیس‌و هەموو کاربەدەستانی رژیم سااڵنە دەیان ملیارد دۆالر شت‌و مەک لە س���نوورەکانەوە دەڕژێنە بازاڕەکانی ئێران بە بێ ئەوەی کە گومرک بتوانێ لێپرس���ینەوەیان لێ بکات. داهاتووی کۆماری ئیس�ل�امی لە پێش چاوی خامنەیی لێڵ‌و مەترسیدارە .تا دەێت ئاڵقەی باوەرپێکراوان‌و خودیەکانی نیزام بەرتەس���ک دەبێت���ەوە .هەرچەند رەوتی ئیس�ل�احخوازی ئیس�ل�امی شکس���تی هێناوە ،بەاڵم خامنەیی نەتەنی���ا رێگا نادات جارێک���ی دیکە کۆماری ئیس�ل�امی لە بەردەم وەه���ا تاقیکردنەوەیەک ق���ەرار بگرێ کە لە نێ���و الیەنگرانی والیەتی فەقیە قوڵتری���ن قەیران‌و گەورەترین ناکۆکی‌و کەم وێنەترین دوژمنی س���از بووە .ئایا جگە ل���ەوە کە هیچیان باوەریان بە داهاتووی نیزام نیە‌و خەریکن هەرکەس‌و الیەنێک بەشی خۆی لێبکاتەوە. بۆ خامنەی���ی کە وەک هەم���وو دیکتاتۆرێک دواس���اتەکانی دەس���ەاڵتی خۆی ئەبینێ‌و له بەرچاوی خۆی���ەوە لێکترازان���ی حکوومەتی ئیسالم بوه‌ته ئه‌مری واقێع ،کوتان بە دەهۆڵی شەڕ‌و هەوڵدان بۆ کێشانی ئێران بۆ شەرێکی گەورە‌و خۆشکردنی ئاگری شەڕ ،تەنیا رێگای نەجاتی کۆماری ئیسالمی لە قەیرانێکە کە ئەم رژیمەی بە تەواوی گۆج کردووە .کاربەدەستانی کۆماری ئیسالمی هەرچی زووتر بە داهاتووی خۆیان بێ هیوا دەبن ،شەڕخوازی‌و بانگەشەی شەڕ‌و هەڕەشە لە ناوبردنی ئیسراییل‌و حوزوور لە کەن���ارە ئاوییەکانی ئامری���کا رادەگەێنن‌و حیزبواڵی لوبنان باس لەوە دەکات کە به هەر گورزێکی ئامریکا ،کۆماری ئیسالمی دوو گورز دەوەشێنی. خامنەی���ی‌و هەم���وو کۆم���اری ئیس�ل�امی بە باش���ی دەزانن کە هەڕەشە‌و شەڕخوازی تەنیا مەسرەفی ناوخۆیی هەیە .نابێ رژیمێک کە 32 ساڵە لە س���ەر کارە نەزانێ کە گەمە بە شەڕ لە ناوچەیەکی زۆر ئاڵۆز کە بەش���ی گەورەی ئابووری جیهانی لەخۆگرتووە‌و لە یەک ساڵی رابردوو بزووتنەوە جەماوەریەکان‌و رووخاندنی یەک ل���ە دوای یەک���ی دیکتاتۆریەکانی تێدا هاتووەتە ئاراوە ،پێش ه���ەر ئەگەرێک ئەمە کۆماری ئیس�ل�امیە دەکەوێتە مەترس���یه‌وە، بەاڵم بۆ رژیمێک کە زۆربەی زۆری الیەنگران‌و کاربەدەستان‌و دامەزرێنەرانی دوور خراونەتەوە یا لە زیندانەکاندا بەس���ەردەبەن‌و جەماوەری ملیۆنێش بۆ هەلێک وەستاون کە وەک هاوین‌و پایزی 1388کۆماری ئیسالمی بەرنە کۆماوە، شەڕخوازی بۆ داپۆشینی قەیرانی رژیم ،پێش ئەوەی هەڕەش���ەیەکی جی���ددی بۆ الیەنێکی دیکە بێ ،خزم���ەت بە داڕزینی زووتری خۆی دەکا.
هەڵۆ لەلوتکەدا نەبێ نامرێ بۆ یادی ئێحسان فەتاحیان دوایین تیشکی هەتاوی ئێواران ئاماژە بەو رێگایە دەکات کە دەمەوێت بینووسم. خشەخشی گەاڵکان لە ژێر هەنگاوەکانمدا دەڵێن ،لێگەڕێ با بکەوێتە خوارەوە، ئەوە ئەو کاتەیە کە رێگای ئازادی دەدۆزمەوە .قەت لە مردن نەترساوم، تەنانەت ئێستاش کە لە نزیکمەوەیەء زۆر بە گەرمی هەستی پێ دەکەم ،بۆنی دەکەمء دەیناسمەوە ،چونکە ئاشنای دێرینی منە. لە شاری کرماشان ژیانم دەسپێکرد ،ئەو شوێنەی کە بە گەورەیی لەسەر زمانی هاونیشتمانەکانمە ،ئەو شوێنەی کە النکەی شارستانیەتە ،لەوێدا هەستم بە ستەم لە بەرانبەر منی تاکء کۆمەڵگای مرۆڤایەتیدا کرد .بۆ بەرپرچدانەوە بەو ستەمانە هەزاران رێچکە بە بیرمدا هات، بەاڵم ئەوندە رەوشەکەیان ئاستەنگ کردبوو بۆ دۆزینەوەی شۆناسی خۆم کە لێی بێبەری کرابووم ،منی بۆ دەرەوەی سنوورە دەستکردەکان راکێشاو بووم بە پێشمەرگەی کۆمەڵە.
هاوڕێ ئێحسان فەتاحیان ساڵی 1361ی هەتاوی لە کۆشی بنەماڵەیەکی مامناوەندی لە شاری کرماشان لە دایک بوو .دەورەی خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی هەر لەو شارە تەواو کردوو توانی تا دووهەمی دەبیرستان درێژە بە خوێندن بدا .بەاڵم هاوڕێ ئێحسان لەوە زیاتر نەیتوانی درێژە بو خوێندن بداتء بۆ ماوەیەک بوو بە شوفێر و خەریکی کارکردن بوو .هاوڕێ ئێحسان فەتاحیان سەر بەو نەسڵە لە تێکۆشەرانء خەباتکارانی الوی کوردستان بوو کە هەستی بە کێشەو ناعەداڵەتیەکانی کۆمەڵگا کردبوو وە بەردەوام بیری لە چارەسەر کردنی ئەو کێشانە دەکردەوە، کە هۆکارەکەشی بە کردەوەی نادرووستی رژیمی کۆماری ئیسالمی دەزانی .هەر بۆیە بۆ درێژەدان بە خەباتی نەپساوەی گەلی کوردء بەشداری لە بزوتنەوەی شۆڕشگێڕانەی کوردستانء هەر وەها بۆ بەرپرچدانەوەی سیاسەتە دژە ئینسانیەکانی رژیمی کۆماری ئیسالمی رێبازی کۆمەڵەی هەڵبژاردوو هەموو ئاواتء هیواکانی بە کۆمەڵەوە گرێدا. هاوڕێ ئێحسان لە 26ی رێبەندانی ساڵی 1385ی هەتاوی دوای تێپەڕکردنی سەرکەوتووانەی دەورەی سیاسی نیزامی فێرگەی پێشمەرگایەتی کۆمەڵە رەسمەن بە ریزەکانی کۆمەڵە پەیوەست بوو. ئەم هاوڕێ خۆشەویستەمان تەمەنێکی کەمی پێشمەرگایەتی پڕ لە ئەزموونی تێپەڕکردوو لەو ماوەیەدا سیمایەکی خۆشەویستء لەبەرداڵن بوو .هاوڕێیەکی خۆشەویست بوو کە بە هۆی ورەی بەرزو هەڵسووکەوتی شۆڕشگێڕانەیەوە ،لە ناو دڵی هاوڕێیانیدا جێگەی رێز بوو. هاوڕێ ئێحسان لە ژیاننامەکەیدا کە بۆ هاوڕێیانی کۆمەڵە نوسیبووی ،راشکاوانە رایگەیاندبوو کە بڕوای قووڵی بە خەبات هەیە ،بۆیە دەیەوێت لە رێگەی تێکۆشان لە ریزەکانی کۆمەڵەدا ،خزمەتێک بە هەژارانی کوردستانء نەتەوەی کورد بکات .بەڵێ ئەمە هەستء بڕوای
الوێکی تازە پێگەیشتووی کوردستان لە کرماشانە ،کە بڕیاریدا بە ئەو پەڕی فیداکاریەوە بۆ بەرگری لە مافەکانی خەڵکی کوردستان بەرانبەر زوڵمء زۆرداری رژیمی دژە ئازادی کۆماری ئیسالمی رابوەستێت .هاوڕێ ئێحسانی فەتاحیان کە لە الیەن کۆمەڵەوە بۆ مەئمووریەتێکی تەشکیالتی نێردراو بووەوە لە رێکەوتی 25ی پووشپەڕی ساڵی 1387ی هەتاوی لە شاری کامیاران لە الیەن هێزەکانی ئیتالعاتی رژیم دەستبەسەر کراو روانەی زیندانی ئەو شارە کرا .ئێحسان سەرەتا بۆ ماوەی سێ مانگ لە ژێر سەختترین ئەشکەنجەی هێزەکانی رژیم لە ژووری تاکەکەسیدا راگیرا ،بەاڵم بەکرێگیراوانی رژیمی کۆماری ئیسالمی نەیانتوانی ورەی خەباتکارانەی ئەو هاوڕێ تیکۆشەرء خۆڕاگرە بە چۆک دابدەن .سەرەتا لە الیەن لقی یەکی دادگای ئینقالبی شاری سنە بە سەرۆکایەتی بابایی بە 10ساڵ زیندانء دوورخستنەوە بۆ زیندانی شاری رامهۆرمۆز لە ئۆستانی خوزستان ،مەحکووم کرا .رژیمی کۆماری ئیسالمی نیگەرانء سەرشۆڕ لەوەیکە هاوڕێ ئێحسان نهێنیەکانی تەشکیالتی کۆمەڵەی نەدرکاند ،ئەمجارەیان کەوتنە خۆ تا بەهەر شێوەیەک بووە تۆڵەی رقءقینی خۆیان لەم تێکۆشەرەی رێبازی کۆمەڵەء بزوتنەوەی شۆڕشگێڕانەی کوردستان بکەنەوە .دیسانەوە گوشارو ئەشکەنجە بۆ سەر هاوڕێ ئێحسان لە زیندان دەستی پێکردەوەو جەالدانی رژیم هەموو هەوڵەکانی خۆیان بۆ بە چۆک دادانی هاوڕێ ئێحسان خستە گەڕ، بەاڵم ئەم هەواڵنە بێ ئاکام مایەوەو دیسانەوە ئێحسانی خۆڕاگرء قاییم وەک قەاڵی راوەستاء بە ورەی بەرزی خۆی وەک هەموو مەیدانەکانی دیکەی خەبات دژی سەرەڕۆییء دیکتاتۆری، پاشەکشەی بە هێزەکانی رژیم کرد. بەاڵم دەزگای قەزایی رژیم بە بێ لە بەرچاو گرتنی یاسا ئینسانیەکانء بە لە ژێر پێ خستنی هەموو بنەماکانی
رێزگرتن لە مرۆڤ ،هاوڕێ ئێحسانی بە ئێعدام مەحکووم کرد .زیندان بۆ هاوڕێ ئێحسان ئەو مەیدانە بووکە ئەم هاوڕێ تێکۆشەرەمان زۆر بە خێراییء بە ئەوپەڕی بڕوا بە خۆبوونء بڕوا بە رزگاری بەشمەینەتانء سەرکەوتنی بزوتنەوەی رزگاریخوازانەی کوردستان توانی ورەی خەباتکارانە خۆی ،بەسەر دوژمندا بسەپێنێت .هاوڕێ ئێحسان پێش ئێعدامکردنی نامەیەکی نووسی کە لەوێدا باس لەوە دەکات کە ،ئەگەر دەسەاڵتداران و زۆروێژان پێیان وایە بە لە سێدارەدانم دەتوانن پرسی کورد بسڕنەوە دەبێ بڵێم خەیاڵتان خاوە. نە مەرگی من نە هەزاران وەک من ئەم برینەتان ساڕێژ ناکات و دڵنیا بن ئەم ئاگرە ،بڵێسەدارتر دەبێت .راستە دەڵێن هەر مردنێک ئاماژەیە بۆ ژیانێکی دیکە. مەرگی ئیحسانیش ژیانێکی تازەی بە بزاڤی گەلەکەمان بەخشی .بە داخەوە سەرلە بەیانی رۆژی چوارشەممە 20ی خەزەڵوەری ساڵی 1388ی هەتاوی، زیندانی ناوەندی شاری سنە بوو بە شاهێدی جینایەتێکی گەورەء دژە مرۆیی لە الیەن رژیمی کۆماری ئیسالمیء خوڵقاندنی حەماسەیەکی گەورە لە الیەن سیمای خۆڕاگرو پێشمەرگەی فیداکارء جەسووری کۆمەڵە .ئیحسان فەتاحیان مێژوویەکی پڕشنگداری بۆ خۆیء بۆ کۆمەڵەء هەر وەها بزوتنەوەی رزگاریخوازانەی کوردستان تۆمار کردوو بە مەرگی سوورو سەربەرزانە ،سەری بزوتنەوەی شۆڕشگێڕانەی کوردستان بەرز راگرت .رژیمی کۆماری ئیسالمی توانی ئەو هاوڕێ خۆشەویستء تێکۆشەرە لە ئێمەء بنەماڵەکەیء هەموو خەڵکی کوردستان بسێنێتەوە ،بەاڵم بۆ جارێکی دیکە ئەو ئاواتەی لە گۆڕنا کە تەسلیم بوونء سەردانەواندن لە سیمای پێشمەرگەی کۆمەڵەدا ببینێتەوە. بە درێژەدان بە رێگای هاوڕێ ئێحسانی فەتاحیان رێز لە یادی ئازیزء هەمیشە زیندووی دەگرێن
2
ژمار‌ه ( )52ساڵی چوارەم201١/11/15 ، dwaroj@komala.net
تایبەت
شکست‌و ریسوایی پیالنێک یان یەکگرتنەوەی کۆمەڵە
ڕاگەیاندنی کۆمیتەی ناوەندیی کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان لەم ڕۆژانەی دواییدا ،کۆمیتەی ناوەندیی جەریانێک کە خۆی بە حیزبی کۆمەڵەی کوردستانی ئێران ناوزەد ئەکا‌و کەسایەتیی سیاسەتەکانی ئەم یەکەمی ئەم حیزبە ،عەبدواڵی موهتەدی، لە راگەیاندنێکدا ،ئیدیعای پەیوەست جەریانە لەم چەند بوونی زۆرینەی کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستانیان بە حیزبەکەیانەوە کردوە. ئێمە هاوکات لە گەڵ وەدرۆ خستنەوەی ساڵەی ڕابردوودا بە ئەم هەواڵە‌و ئیدانە کردنی ئەم شێوازە تەبلیغی یە گۆبلێزی‌و چەواشەکارانەیە ،بە روونی دەری خست کە پێویستمان زانی کە ئاماژەیەک بکەین بە راگەیاندنی یەکی ئۆکتۆبر ،رێکەوتی ٩ی لە روانگەی ئەوانەوە مانگی ره‌زبه‌ری١٣٩٠ی کۆمیتەی ناوەندیی کۆمەڵە کە تێیدا باسمان لە پیالنگێڕیی کۆمەاڵنی خەڵک عەبدوڵالی موهتەدی‌و حیزبەکەی لە دژی کۆمەڵە‌و دەرئەنجام‌و ئاکامی شکستخواردووی ئەم جەریانە کردبوو .لە هیچ جێگەو پێگە‌و راستییدا کۆی ئەم رووداوانە لە ڕوانگەی ئێمەوە بابەتگەلێکی کۆن‌و لەبیر کراون .دەسەاڵتێکیان لە رووداوگەڵێک کە لە نیهایەت دا بە تەریک مانەوە‌و دوورکەوتنەوەی تاقمێک کە مل گۆڕەپانی سیاسیدا نیە کەچی هیچ پرەنسیب‌و بڕیارێکی حیزبیی‌و تەشکیالتیی نەبوون ،کۆتایی پێهات. ئەمەش خۆی لە خۆیدا هۆیەکانی هەرچی برینتر بوونەوەی گٶڕەپانی خەبات‌و ئەمە دوایین پەلەقاژە‌و هەوڵێکی بێسەمەر چاالکیەکانی کۆمەڵەی هێنایە ئاراوە .بوو کە لە گەڵ یەکەم بەرەوروو بوونەوەی نەتەنیا هیچ بۆشاییەک هەست پێ نەکرا ،لە گەڵ وشیاریی تەشکیالت‌و سەرکردایەتی بەڵکووگوڕ وتینێکی نوێی خستە گیانی کۆمەڵە ،فەشەلی هێنا .لەم ناوەدا، رەوتی بەرەوپێش چوونی گەشەی کۆمەڵە .نەتەنیا هیچ گۆشەیەک لە کارو چاالکیی بەم هۆیانەی سەرەوە‌و زۆی هۆی تر ،تەشکیالتیی‌و ئۆرگانەکانی کەمەڵە تووشی دووپات کردنەوەی ئەم بەسەرهات‌و شکستە خەسارو وەستان نەبوو ،بەڵکوو بە فەشەل بە پێویست نازانین .بەاڵم بۆ ئەو کەسانەی هێنانی ئەم پیالنە‌و دەرکران‌و پەرەوازە کە بە هۆکاری جۆربەجۆر خوازیاری بوونی پیالنداڕێژەران‌و سەرکردەکانی، زانیاریی زیاترن ،وەبیر هێنانەوەی‌هێندێک ئەم جم وجۆڵە ناڕەسەنە کۆتایی پێهات. ئەم کەسانە نەتەنیا نەیانتوانی هیچ خاڵ ده‌توانێ بەسوود بێت. جێگەو پێگەیەکی سیاسیی لە دەرەوەی دووکەس لە کادرەکانی پێشوومان کە کۆمەڵە بۆ خۆیان دەستەبەر کەن ،بگرە زیاترلە ساڵێک لەمەوبەر بە هۆی کۆمەڵێک لە ناو کۆڕو کۆمەڵ‌و حیزبە سیاسیەکانیش هەڵەی تەشکیالتیی‌و کردەوەی ناشایست‌و هەرچی زیاتر کەم مایە‌و بێ ئعتبار بوون. کەڵک وه‌رگرتنی نابەجێ لە پلە‌و پایەی تەنیا دەسکەوتی ئەم تاقمە ،ڕاگەیاندنێکی تەشکیالتیی‌و حیزبییان کەوتبوونە بەر پڕ لە سووکایەتی‌و بەکەمزانین بوو کە روو ڕەخنەی تووندی ناوخوی تەشکیالت ،لە لە بیر‌و ڕای گشتیی لە الیەن عەبدوڵالی نیهایەتدا بەرەورووی ڕەخنەی جیددی‌و موهتەدی‌و حیزبەکەیەوە بۆیانکرا بەدیاریی‌و سەرکۆنە‌و سزای حیزبیی لە الیەن کۆمیتە لە کۆتاییشدا ،لە کەش‌و هەوایەکی پڕ لە ناوەندیی کۆمەڵە بوونەوە .ئەنجامی کۆی گومان‌و دڕدۆنگی‌و بێمتمانەیی‌و نوقم بوون ئەمانەش هۆیەکانی هەرچی زیاتر تەریک لە ئاسۆ‌و داهاتوویەکی لێڵ‌و نادیاردا، کەوتنەوەی ئەم کەسانەی بەدواوە بوو .چوونە ڕیزی هاو حیزبیە نوێیەکانیان. پلیۆنیۆمی پێنجەم ئەو دەرفەتە گونجاوه بوو کە کۆمیتەی ناوەندیی کۆمەڵە زۆر ئەوەی لێرەدا ئەتوانێ جێی سەرنج‌و وشیارانە قۆستییهوه بۆ پێداگریی زیاتر‌و تێڕامانی گشتیی بێ ،ئەو هەڵالو بەزم‌و جیددیتر سەبارەت نەزم‌و نەسەقی حیزبیی‌و پرۆپاگەندە نزم‌و ساویلکانەیە کە کەسی پێشگیریی لە سەرەڕۆیی تەشکیالتی .دیاریی کراو‌و خەڵکانێک کە خۆیان بە رەوتی بەرەوپێش چوونی ئەم رووداوانە حیزبی سیاسییش ناوزەد ئەکەن ،رێیان هەل‌و مەرجێکی هێنایە ئاراوە کە ئەم جۆرە خستوە .تەسویر‌و قەوارەیەک کە لەم کەسانە لە ڕێر فشاری ڕخنەی تەشکیالت جەماعەتە بەدی ئەکرێت ،لە راستییدا لە هەڵە‌و سەرەرۆییەکانیان ،یان بە بڕیاری وەبیرهێنەرەوەی لەشکرێکی شکستخواردوە حیزبیی ،پلە‌و پایە تەشکیالتیەکانیان لێ کە لە گۆیا لە شەڕی دوژمنێکی بەهێز‌و بستێندرێتەوە ،یان ئەوە کە خۆیان نەتوانن سەرسەخت گەرابێتنەوە‌و لە هەمان کاتدا ئەم ناره‌زاییه‌تیه گشتیی‌و تەشکیالتیە هەلهەلەی جەشن‌و شایی‌و شادمانیان تەحەموول بکەن‌و جگە لە دەست لە کار لە دوورەوە ئەبیسترێ .هاوکات لەگەڵ کێشانەوە چارەیەک بەدی نەکەن .لێرەدا هەمووی ئەمانە ،سەرجەم حیزب‌و الیەنە بوو کە ئەم کەسانە ،پێوەندیە نەهێنی‌و سیاسیەکانی کوردستان ،هەڵوێستی ژێربەژێرەکانیان لە تەک گروپی عەبدوڵالی کۆمەڵە‌و کۆمیتەی ناوەندیی کۆمەڵەیان موهتەدی چڕ‌و پڕتر کرد‌و سەرەتا هەوڵیان بە شیاو‌و ڕەوا زانیوە‌و بە دەرکەوتنی دا چەشنی ئەهەرۆم‌و گروپێکی گوشار ڕاستیەکان‌و ئاگاداریی پڕاوپڕی هەموان واقعی رووداوەکان ،هۆیەکانی لە ناوخۆی کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی لە کوردستان هەڵس‌و کەوت بکەن تا بەڵکو تەئیید‌و پەسندی سیاسەتەکانی کۆمەڵە بتوانن لەم ڕێگایەوە ئیمتیاز‌و باجی لە بەرەنگاربوونەوەی وەها جم‌و جۆڵ‌و سیاسیی لە تەشکیالت وەرگرن‌و دیسانەوە گەرایشێکی ناسیاسیی الیان پێک هێناوە. بە پلە وپایە تەشکیالتیەکانیان کە پێشتر داخ‌و مەخابن کە جەریانی بە ناو کۆمەڵەی لەدەستیان دابوو ،بگەنەوە .بەاڵم هەرکە کوردستانی ئێران‌و لە سەرووی هەموانەوە .٣ئیتربۆ هەموو تەیفی کۆمەڵە روون‌و ئەم شێوازانە مەبەستی دیارییکراویانی خۆی کەسی یەکەمی ئەم حیزبە تا ئەو ئاشکرایە کە مەبەست‌و سیاسەتی ئەم نەپێکا ،بگرە دەرئەنجامی پێچەوانەشی جیگایە دابەزیون کە دوژمنایەتیی لە گەڵ جەریانە نەک هەوڵ‌و تێکۆشان لە پێناو بەدواوە بوو‌و تووشی تەریک مانەوە‌و کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستانیان بەیەکەوە ژیان‌و سازدانی نێزیکایەتیی‌و ئینزوای هەرچی زیاتری کردن ،ئەمجارەیان تا ئاستی پیالنگێڕیی‌و ڕێبەریی کردنی هاوکاریی لە ناو بنه‌ماڵه‌ی کۆمەڵە‌و لە ژێر پشتگریی خۆی عەبدوڵالی گەرایشێکی ناسیاسیی‌و کودەتایەکی داکۆکیی پرۆسەی سازدانەوەی یەکگرتوویی موهتەدی‌و حیزبەکەی ،وەسوەسەی نیزامیی بەرەوپێش برد‌و دواتریش شکستی ناو تەیفی کۆمەڵە ،بەڵکوو لە راستییدا، داڕشتنی پیالنێکی پڕاو پڕ لە دژی نیهایی خۆیان بە ناوی هەوڵ‌و تێکۆشان کەند‌و کۆسپ سازکردن لە سەر رێگای کۆمەڵە هانیدان .هەر بۆیە ،دەستیان دایە بۆ یەکگرتنەوەی کۆمەڵە ناوزەد کرد .یەکگرتنەوەیەکی واقیعیی‌و سیاسییە .ئەم جم‌و جۆڵێکی چه‌کدارانه لە ناو ئۆردوگا‌و ئەم چەواشەکارییە ئاشکرایەش کۆمەڵێک جەماعەتە ،هاوکات لە گەڵ دژایەتیەکی بارەگاکانی کۆمەڵە‌و هەوڵێکی ساویلکانە‌و هۆکاری دیاریی کراوی هەیە کە ئەتوانین کوێر‌و هەمەالیەنە لە گەڵ گشت الیەنەکانی بێهودەیان بە مەبەستی ئاژاوە نانەوە‌و لە ڕاو بۆچوونی خۆمان لەم بارەیەوە بەم کۆمەڵە‌و حیزبە سیاسیە کوردیەکانی نیهایەت دا کودەتایەکی نیزامیی‌و داگیر شێوەی خوارەوە دیاریی بکەین : تر ،مەبەستیانە کە بە خۆهەڵواسین‌و ئیئتالف لە گەڵ راستترین جەریاناتی کردنی بارەگاکانی کۆمەڵە ڕەچاو کرد.
سیاسیی ،هاورێ‌و هاوسەنگەرانی پێشووی خۆیان الوازو ئیزۆلە کەن .بەاڵم هەر وەک هەموومان ئەبینین ،ئەم سیاسەتەیان، دەرئەنجامێکی جیا لە تەریک‌و ئیزۆلەبوونی هەرچی زیاتری خۆیان لە ناو تەیفی کۆمەڵە‌و چەپی کوردستاندا نەبووە .دەنگی ئیعتراز‌و ناڕازیی بوون لەم سیاسەتانەیان تەنانەت لە ناو حیزبەکەی خۆیان‌و ئەندامەکانیشیان بۆ هەموان بیستراوە .سیاسەت‌و پیشەی بەنرخی رۆژ نان خواردن ئیتر هیچ ئیعتبار‌و پێگەیەکی لە ناو تەیفی کۆمەڵە بۆ نەهێشتوون‌و خۆیان باش لەوە ئاگادارن کە لە کۆمەڵەیەکی بەرین‌و یەکگرتوودا جێگایەک بۆ وەها سیاسەتێک نیە‌و هەر ئەوەش سەرتاپای وجوودیانی پڕ کردوە لە ترس‌و نیگەرانی .ئەوان تەحەموولی هیچ شەریک‌و هاوبەشێکی سیاسییان نیە‌و دەرگایان تەنیا‌و تەنیا بەرووی خەڵکانی گوێ لەمست‌و بێ وورە‌و شکست خواردوو کراوەیە .ئیتر بۆ هەموان روون‌و ئاشکرایە کە قیل‌و قاو‌و دەنگی زڕاوی شەیپووری پڕوپاگەندەیان لە مەڕ ته‌ریک که‌وته‌‌و ڕاونراوانێک کە لە ڕێزەکانی کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان دەر کران، هەوڵێکە لە پێناو سەرپۆش نانە سەر کێشە ناوخۆییەکانیان‌و کپ کردنی دەنگی هەموو ئەو کەسانەی کە لە ناو خۆی حیزبەکانیان ئیدانەی سیاسەتەکانیان ئەکەن.
.١هەموان شاهیدن کە جەنابی موهتەدی‌و بەشێک لە ڕێبەریی حیزبەکەی ،بە هیچ شێوە پێشوازییان لە بانگەوازی ئێمە‌و کەسانی تر بۆ دیالۆگ‌و تێکۆشان لە مەڕ پرسی کۆمەڵەیەکی گەورە‌و بەرین‌و یەکگرتوو نەکرد‌و بە پێچەوانەوە لە هیچ هەوڵ‌و تەقاالیەک بۆ دژایەتی کردنی ئەم بانگێشتە درێغییان نەکرد .داواکاریی ئێمە بۆ دیالۆگ‌و دانوستانی ئاشکرا‌و سیاسیی لە گەڵ تەبعی ئەوان هاوتەراز نەبوو. هەر بۆیە ناچار بوون کە لە دنیای وەهم‌و خەیاڵی خۆیاندا ،گەرای شکست‌و حەزفی گشت الیەنەکانی کۆمەڵە پەروەردە کەن. بە پێێ هەڵسەنگاندنەکاینان ،یەکەم الیەن کە بیریان لە الوازکردن‌و شکست پێهێنانی کردبۆوە ،کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان بوو .ئێمە پاش چەندین کۆبوونەوە‌و دانووستان کە بە بەشداریی الیەنێکی سێهەم بەڕێوە چوو ،زۆر زوو بۆمان دەرکەوت کە مەبەستی ئەوان جگە لە ریاکاریی‌و فریودان شتێکی تر نیە‌و ئەوان لە چواچێوەی سیاسەتێکی ساویلکانە، جگە لە سازکردنی کەلێن‌و دووبەرەکیی لە ڕیزەکانماندا هیچ مەبەستێکی تریان نیە .هەر ئەوکاتیش ئێمە بە راشکاوی بە الیەنی سێهەممان ڕاگەیاند کە هیچ راستگۆییەک لە نییەتی ئەواندا بەدی ناکرێ وسەجەمی پێوەندیی ناسالم‌و ژێر بەژێری موهتەدی لەگەڵ کەسانێک لە ناو کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان ئەم .٤سیاسەتەکانی ئەم جەریانە لەم چەند راستیە‌و ئەم ڕوانگەیەی ئێمەی بە باشی ساڵەی ڕابردوودا بە روونی دەری خست کە لە روانگەی ئەوانەوە کۆمەاڵنی خەڵک هیچ سەلماند. جێگەو پێگە‌و دەسەاڵتێکیان لە گۆڕەپانی .٢لە ڕونگەی ئێمە هەوڵ‌و کۆششی سیاسیدا نیە .لە ڕوانگەی ئەم کەسانەوە الیەنێکی سیاسیی بۆ الواز کردنی الیەنی سات‌و سەودای نزمی سیاسیی دەور‌و نەخشی رکەبەر‌و بەرانبەر‌و دزەکردنە ناو ڕیزەکانیان سەرەکیی هەیەو قسەی یەکەم ئەکات. بە مەبەستی تەبلیغی سیاسەتەکانی خۆی ،ئەمە بەالرێداچوون‌و هەڵگەرانەوەیەکی قەدەغە‌و بڤە نیە .ئەوەی کە الی ئێمە قابیلی ئاشکرا‌و پڕاوپڕە لە ئامانج‌و سیاسەتە ئیدانە کردنە ،ئەو دیاردە دزێوە ناسالمەیە مێژوییەکانی کۆمەڵە .ئەمانە فێرن کە دەستی پیالنگێریی‌و دەستێوەردانی کە ئەگەر قازانج‌و بەرژەوندیەکانیان ناسالم‌و دوور لە هەر چەشنە پرنسیبێکی بخوازێ ،لە چەپی چەپەوە بەرەو راستی سیاسیی‌و بەڕێوەبەریی بۆ شکل دان بە راست هەڵگەڕێنەوە‌و ئەگەر رۆژگارێک کودەتای نیزامیی‌و پەرەدان بە فەزای ئیدیعای داکۆکییکردنی بزوتنەوەی ترس‌و ئاژاوە‌و جۆرێک لە لۆمپەنیزم ( لەم نەتەوایەتیی خەڵکی کوردستانیان ئەکرد، دەورەیەدا شاهیدی نموونەیەکی بەرچاوی ئەمجارە تەنیا‌و تەنیا بۆ ئەوەی مەجالی بووین) .سیمای بێڕەنگ‌و ترساوی ئەم خۆدەرخستن لە جەریدە وگۆڤارێکیان پێ تاقمە لە بەرەورووبوونەوەیان لە گەڵ بدرێ ،نکوڵی لە نەتەوەبوونی گەلەکەیان دیالۆگێکی سالمی سیاسیی لە ماوەی بکەن‌و تا ئاستی قەوم‌و قەبیلەیەک دووساڵی ڕابردوودا الی هەموو کەس کە لە الیەن نەیارانی گەلی کوردەوە ناسراوە .خۆدزینەەوی ئەم جەماعەتە بەکارئەهێندرێ ،نزمی کەنەوە .ئێمە لە لە وە ئەستۆ گرتنی بەرپرسایەتیی‌و هەر دەرفەتێک‌و لە ئاسۆسات‌و ووت‌و وێژی دەرئەنجامی سیاسەتەکانیان ،ئەمری جیا جیا دا ئەم سیاسەتەمان داوەتە بەر واقیع‌و راستییەکی حاشاهەڵنەگرە .ڕخنە‌و گازندەی زۆر جیددی‌و هەوڵمان شەفافییەت‌و راستگۆیی کۆمەڵە لە داوە لە پێناو سەلماندنی ئەم راستییە کە هەمبەر خەڵکی کوردستان سوننەتێکی جیاوازیی سیاسیی لە بەینی الیەنەکانی هەمیشەیی‌و نەگۆڕ بووە کە ئەم جۆرە کۆمەڵە راستییەکی حاشا هەڵنەگرە‌و خۆ کەسانە لێی بێبەریی بوون .ئەوان ئامادەی گێل کردن لەم بابەتە ،دوورکەوتنەوەیە هاوکاریی لە گەڵ هیچ کام لە الیەنەکانی لە سەرچاوەی واقیعی کێشەکان‌و گرنگیی کۆمەڵە نین‌و لە بەر ئەوەی پێیان وایە تەوەرەی باسەکان. لە کۆمەڵەیەکی یەکگرتوو‌و بەهێزدا جێگەو پێگەیەکیان نابێ‌و بە هۆی هەڵس‌و کەوت‌و تێروانییان ئەکەونە پەڕاوێزەوە .ئەوان لە ماوەی ئەم دووساڵەی ڕابردوودا ،سیاسەتی تەزویر‌و فریودان‌و دیپلۆماسیی ناسالمیان بۆ هەموو تەیفی کردە بنەما‌و بنچینەی تەرح‌و پالنەکیان‌و کاتێکیش لێیان ئاشکرا بوو‌و ئامانجی کۆمەڵە روون‌و سەرەکیی سیاسەتەکانیان لە قاو درا، ئەمجار بەکردوە دەستیان دایە سرینه‌وه‌ی ئاشکرایە کە مەبەست‌و فیزیکیی هاوسەنگەرانیان.
سیاسەتی ئەم جەریانە لە راستییدا ،کەند‌و کۆسپ سازکردن لە سەر رێگای یەکگرتنەوەیەکی واقیعیی‌و سیاسییە
.٥عەبدوڵالی موهتەدی‌و حیزبەکەی بە شێوەیەکی دیاریکراو‌و تایبەتیی ،پاش ئەو جیاییەی کە ساڵی ٢٠٠٧بە سەرکۆمەڵەدا سەپێندرا ،هەر کە مەیدانیان چۆڵ بینی‌و هەلیان بۆ رەخسا ،بە هەموو توانایانەوە ئەسپی خۆیان لنگدا‌و رێگایکیان گرتە بەر کە بەتەواویی جیاواز بوو لەو رێگایەی کۆمەڵە تا ئێستا خەباتی بۆ کردبوو. زۆر ساویلکانەی پێوابوو کە بۆ بەدەست هێنانی وەجهە‌و هێژمۆنی لە ناو کۆمەڵە، باشترین‌و تەنیا ڕێگای مومکین ،پڕکردنی دەستەکانیان‌و کۆ کردنەوەی ئیمکانات بە هەر قیمەتێک‌و لە هەر ڕێگایەکەوە وخۆهەڵواسین بەخەڵکانێک کە الی ئەوان بەکەسانی گەورە‌و بااڵدەست لە قەڵەم ئەدران .دواتریش‌و لە کاتی پەرەسەندن و بەرینتر بوونەوەی بزوتنەوەی ئیعترازیی نەتەوەکانی ئێران‌و هاوکات ،سەرهەڵدانی رەوتی ئیسالحخوازی سەوزی ئیسالمیی لە ئێران ،ئەو ترسەیان لێ نیشت کە نەکا لە قافڵە بەجێ بمێنن‌و هەر ئەو تێگەیشتنە نادروستە کە گۆیا ئێران لەژێر رکێف‌و دەسەاڵتی ئیسالحخوازانی ئیسالمیی دایە، هەرچی زیاتر بەرەو ئەم رێگایە پاڵی تێوە نان .لەمەودوا بوونە سەوز پۆشانی دوو ئاتشە‌و ئۆلگوو‌و ئارمانەکانی بزوتنەوی سەوزی ئیسالمیی‌و رێبەرەکانیان کرد ناوەرۆک‌و هەوییەتی خۆیان .تەنانەت پاش ناهومێدبوون‌و شکستی سیاسیی لەم بوارەشدا ،بە جێی ئەوەی بیرێک لە سیاسەتەکانی تا ئێستایان بکەنەوە ،لە بەرنامەو پالنی سیاسییاندا ،وەرچەرخانێکی لە جاران زیاتریان رەچاو کرد‌و لە ناو خۆی تەشکیالتەکەشیان ،بە جێی تەفهیم‌و جێ خستنی چەمکی حیزبییەت ،هەوڵێکی زیاتر لە هەمیشەیان بۆ سازکردنی کاریزماکان‌و کیشی شەخسییەت‌و برەوپێدان بە تاک پەرەستی دەست پێکرد .هاوکات لە گەڵ ئەم پاشگەزبوونە‌و زیگزاگە سیاسییە کە ئیتر بەشێکێ جیانەکراوە لە هەوییەتی ئەم کەس‌و حیزبەی پێک ئەهێنا ،تۆوی رق‌و قینیان لە دژی تەیفی کۆمەڵە بە گشتیی‌و کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان، بەتایبەتی ،زیاتر لە ناخیاندا چەکەرەی ئەکرد‌و گەورەتر ئەبوو .کێ هەیە ئەو راستییە نەسەلمێنێ کە پێگه‌ی جه‌ماوه‌ریی کۆمەڵە لە ناو خەڵکی کوردستان کە رۆژ بەرۆژ روو لە پەرەسەندن‌و زیادبوون بوو، یەکێکە لە هۆ سەرەکیەکانی ئەم رق‌و قینە بێسنوورەی ئەم جەریانە بەرامبه‌رب ه کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان لەناخیا پەروەردەی ئەکرد. .6بە بروای ئێمە ،ئەم جۆرە سیاسەت کردنە‌و رێگرێکی جیددی‌و گەورە‌و گرانە کە پێش بە تەبایی‌و هاوکاریی نێوان الیەنەکانی کۆمەڵەیە‌و تا ئێستاش خەساری گەورەی لە رەوتی بەرەوپێشچوونی دیالۆگ‌و لێکنێزیکبوونەوە داوە .دیالۆگێکی جیددیی سیاسیی‌و هەوڵدان بۆ هاوکاریی‌و هاوئاهەنگیی لە ناو تەیفی کۆمەڵە ،بە بێ سەلماندنی سەداقەت‌و نیازپاکیی خۆ پاراستن لە سیاسەتی فریو‌و پیالنگێڕێی مومکین نابێ .کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان هەر لە سەرەتاوە تا ئێستا، لە هیچ هەوڵ‌و کۆششێک بۆ هاوکاریی‌و تەبایی‌و سازدانی فەزایکی سالم بۆ رەخساندنی دەرفەتەکانی دیالۆگێکی سالم‌و هاوڕێیانە ،درێغی نەکردوە‌و لە داهاتووشدا درێژە بەم هەواڵنەی‌و هێنانە ئارای بیر‌و بۆچوونی ڕەخنەگرانە ئەدات‌و هیچ گومانێکمان لەوەدا نیە کە بەو ڕێژەیەی کە شێوازی ناردروست‌و چەواشە، زیان ئەگەیەنیەتە هەموو الیەک ،هەر بەم ڕێژەیەش ،نیازپاکیی‌و ملدان بە دیالۆگی عەلەنیی‌و ئاشکرا ،رێگای بەرەوپێشچوون‌و بە ئەنجام گەیشتنی هەوڵەکانمان لەم پێناوەدا ،مومکین‌و ئاسانتر ئەکات. کۆمیتەی ناوەندیی کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان ٢٠١١/١١/١١
ژمار‌ه ( )52ساڵی چوارەم201١/11/15 ،
کۆمەڵگا
dwaroj@komala.net
به‌هاری عه‌ره‌بی یان خه‌زانی هیواكانی ژنان فه‌ریبا محه‌مه‌دی بێ گومان شۆرش و راپه‌ڕین بۆ گورینی بارودۆخی سیاسی و كۆمه‌اڵیه‌تیه و ئه‌و كه‌سانه‌ی به‌شداری له شۆرش ده‌كه‌ن ده‌یانهه‌وێت گورانكاری به سه‌ر ژیانی خۆیان و كۆمه‌ڵگاكه‌یان بهێنن .شۆرش و راپه‌رینه‌كانی واڵتانی عه‌ره‌بی كه به به‌هاری عه‌ره‌بی ناسراوه ،ساڵی 2011ی كرد به ساڵی گۆرانكاری و خۆرئاوا بوونی دیكتاتۆره‌كانی ئهم واڵتانه و بۆ ماوه‌ی چه‌ندین مانگ سه‌رنجی هه‌موو میدیا و راگه‌یاندنه‌كانی جیهانی بۆ الی خۆی راكێشا .له‌م نێوه‌دا رۆڵ و ده‌وری ژنان له راپه‌رین و خۆپیشاندانه‌كان زۆر به‌رچاو و حاشاهه‌ڵنه‌گر بوو به جۆرێك كه ژنان هێزی سه‌ره‌كی زۆربه‌ی ناره‌زایی ده‌ربڕینه‌كان بوون و ته‌نانه‌ت خه‌اڵتی ئاشتی نوبێلیش ئه‌مساڵ به‌خشرا به سێ ژن كه یه‌ك له‌و ژنانه ته‌وه‌كول كرمان خه‌ڵكی واڵتی یه‌مه‌ن بوو كه له ناره‌زایه‌تیه‌كانی خه‌ڵك دژی ده‌وڵه‌تی ئه‌و واڵته رۆڵی سه‌ره‌كی گێرابوو .ئه‌مه پێشه‌كییه‌ك بوو بۆ ئه‌وه‌ی تیشك بخه‌ینه سه‌ر ئه‌و بابه‌ته گرنگه‌ی كه بزوتنه‌وه‌ی ژنانی تووشی شۆك كرد. ئه‌ویش هێنانه ئارای یاسای فره‌ژنی له لیبی بوو ،چون له كاتی رێوه‌رسمی ئازادی لیبی مسته‌فا عه‌بدولجه‌لیل به‌رپرسی شوورای ئینتقالی لیبی له شاری بنغازی رایگه‌یاند كه شه‌ریعه‌تی ئیسالمی ده‌بێ به بنه‌ما و یاسای بنه‌ڕه‌تی له لیبی و هه‌ر به‌م بۆنه‌وه یاسای فره ژنی كه تا ئه‌و كات قه‌ده‌غه كرابوو ،وه‌گه‌ڕ خرایه‌وه كه ئه‌مه‌ش گه‌رانه‌وه و الدان له بنه‌ما مرۆییه‌كانه كه سااڵنێكه چ ژنانی لیبی و چ ژنانی واڵتانی ئیسالمی دیكه خه‌باتیان بۆ كردووه و گه‌لێك چه‌رمه‌سه‌ری و ئازاریان چێشتووه .ئهم كاره وه‌بیرهێنه‌ره‌وه‌ی راپه‌رینی ساڵی 57له
ئێران بوو كه دوای هاتنه سه‌ركاری كۆماری ئیسالمی و زه‌وت كردنی ده‌سكه‌وته ب ه نرخه‌كانی خه‌ڵكی راپه‌ریو له الیه‌ن خومینی و الیه‌نگرانیه‌وه ،مافه‌كانی خه‌ڵكی به گشتی و ژنان به تایبه‌تی پێشێل كرا و جارێكی دیك ه به بیانووی ئیسالم و شه‌ریعه‌ت ،یاسای فره‌ژنی و حیجابی زۆره‌ملی و زۆر یاسای دژه ژنی دیكه په‌سند كران و پاشه‌كشه‌یان به ره‌وتی سێكوالر و پێشكه‌وتنخوازی كۆمه‌ڵگه‌ی ئێران كرد .ژنانی ئێرانیش كه له راپه‌رین و شۆرشی ساڵی 57ده‌ور و رۆڵی كاریگه‌ریان هه‌بوو ،به هاتنه سه‌ركاری كۆماری ئیسالمی له سه‌ره‌تاییترین مافه‌كانیان بێبه‌ش كران و بوون به یه‌كه‌م قوربانیانی سیستمی دواكه‌وتوو .هه‌موو ئه‌و ده‌سكه‌وتانه‌ی كه به درێژایی چه‌ندین ساڵ خه‌بات و تێكۆشانی ژنان له ئێران به دی هاتبوو ،له یه‌ك سات و كاتدا خرانه په‌راوێز و دواكه‌وتووترین یاساكان دژی ژنان و خێزان په‌سند كران .هه‌نووكه‌ش ژنانی لیبی دوای هیوایه‌كی زۆر به ئازادی و رزگاری له دیكتاتۆری ،خۆیان بوون به ئامانجی یه‌كه‌م یاسای دوای دیكتاتۆری و خه‌ونی رزگاریان بوو به مۆته‌كه‌یه‌ك به سه‌ریانه‌وه .وێكچوونی دوو شۆرشی لیبی و
شورشی ساڵی 57ی ئێران له مه‌ڕ پرسی ژنان ،سه‌لمێنه‌ری ئه‌و راستیه‌یه كه شۆرش و راپه‌رینه‌كان له رۆژهه‌اڵتی ناوه‌راست به بێ گرنگیدان به پرسی ژن ناتوانێت هه‌نگاو به‌ره‌و دێمۆكراسی و رزگاری له دیكتاتۆری هه‌ڵبگرێت و به‌هاری عه‌ره‌بیش ته‌نیا به‌هاری پیاوانه و ژنان له‌م واڵتانه هیچ گۆرانكاریه‌ك له بارودۆخی سیاسی و كۆمه‌اڵیه‌تیان به دی نه‌هاتووه‌و هێشتاكه یه‌خسیری یاسای ئیسالمی و دابونه‌ریتی كۆن و پیاومه‌زنین .ئه‌زموونی ئهم شۆرش و راپه‌رینانه ئه‌وه‌مان پێ ده‌ڵێت كه ژنان وه‌ك نیوه‌ی هه‌ر كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك ده‌بێ پێداگری له سه‌ر ماف و پرسی یه‌كسانیخوازی بكه‌ن و به هیچ شێوه‌یه‌ك ئهم مه‌سه‌له نه‌خه‌نه په‌راوێزی مه‌سه‌له‌كانی دیكه .چونكه هه‌میشه له شۆرشه‌كاندا به ژنان ده‌ڵێن كه زۆر مه‌سه‌له‌ی گرنگتر له مه‌سه‌له‌ی ژنان هه‌یه و ئهم پرسه وه‌دوا بخه‌ن ،هه‌ر ئه‌مه‌ش واده‌كات كه پرسی یه‌كسانی و مافی ژنان بخرێته په‌راوێزی هه‌موو پرسه سیاسی و كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كانی دیكه و له ئاكامیشدا هه‌روه‌ك بینیمان ده‌بنه قوربانی .شۆرش و راپه‌رینی جه‌ماوه‌ری له هه‌ر واڵتێك هه‌موو چین و توێژه‌كان تا راده‌یه‌ك ده‌گرێته
به‌ر و به شێوه‌یه‌ك هه‌ر كه‌سێك ده‌یهه‌وێت به‌شدار بێت و له‌م نێوه‌دا ژنان زیاترین خه‌ساریان به‌رده‌كه‌وێت ،كه‌چی دواتر ژماره‌یه‌كی كه‌م یان مه‌حفلێكی بچووك ده‌سه‌اڵت به ده‌سته‌وه ده‌گرن و به مه‌یلی خۆیان بریارده‌دن و چاره‌نووسی زۆرینه‌ی خه‌ڵك دیاری ده‌كه‌ن كه هه‌موو جارێكیش له‌م نێوه‌دا ژنان كه‌مترین پشكیان به‌ر ده‌كه‌وێت .به داخه‌وه شۆرشی واڵتانی عه‌ره‌بیش له‌م دواییانه له ژێر كاریگه‌ری و هێژمونی ئیسالمیه‌كاندایه و له تونێس الیه‌نه‌ی ئیسالمی له هه‌ڵبژاردنه‌كانی دوای ئازادی ئهم واڵته زۆرینه‌ی ده‌نگ به ده‌ست دێن و له مێسریش ئه‌خوان لموسلمین زیاترین كاریگه‌ریان هه‌یه و هه‌روه‌ك بینمان له لیبیش هه‌ر له یه‌كه‌م رۆژی ئازادیدا فره‌ژنی ئازاد ده‌كرێت و ئیسالم و شه‌ریعه‌تی ده‌كرێته سه‌رچاوه و بنه‌مای هه‌موو یاسایه‌ك .ئه‌مانه خۆی زه‌نگێكی مه‌ترسیداره كه به هۆی خه‌فه‌قان و زاڵبوونی دیكتاتۆری له‌م واڵتانه هیچ گرنگییه‌ك به مافی مرۆڤ و به تایبه‌ت مافی ژنان نادرێت و ئه‌وان ده‌خرێنه په‌راوێزه‌وه‌و به‌هاری عه‌ره‌بی له راستیدا ده‌بێت به خه‌زانی هیواكانی ژنان.
دەستدرێژی سێكس ی مه‌ترسیدارترین ئازاری مرۆییه حه‌بیبه عه‌بدواڵهی ره‌هه‌نده جیاوازو هه‌مه چه‌شنه‌كانی توندو تیژی دژ به ژنان‌و منااڵن ،گه‌لێك بوار‌و شێواز له خۆی ده‌گرێت‌و هه‌ركام له روو‌و الیه‌نه‌كانی ئهم ره‌وشه پێناسه‌‌و شرۆڤه‌ی تایبه‌ت له خۆی ده‌گرێت‌و پێویستی به خوێندنهوهو شیكردنه‌وه‌ی ئاكادمیكتر هه‌یه. یه‌كێك له‌و الیه‌نه هه‌ستیارانه‌ی توندو تیژی به‌رانبه‌ری دوو ره‌گه‌زی ئاماژه‌بۆكراو كه كه‌متر شیكراوه‌ته‌وه‌‌و به به‌رباڵوی ئاوری لێنه‌دراوه‌ته‌وه یا خود پاساوی بۆ وه‌رێخراوه پرسی توندو تیژی له چوارچێوه‌ی ده‌سدرێژی سیكسی دایه، كه له به‌راوه‌رد له ته‌ك چه‌شنه‌كانی تری توندو تیژی پێناسه‌كردنی به هۆی جۆرا‌و جۆر ،شێواوه‌‌و ئه‌نگوست نه‌خراوه‌ته سه‌ر بنه‌ماكانی ره‌چاو كردنی ئهم چه‌شنه له زێده‌خوازی ره‌گه‌زی‌‌و الیه‌نه پاڵپشته‌كانی ئابووری ،كۆمه‌اڵیه‌تی ،سیاسیو فه‌رهه‌نگی ئهم ره‌وشه ،شیكاری به‌رفراوانی زانستی بۆ نه‌كراوه .یان النی كه‌م له واڵتانی له پاشكه‌وتوویی راگیراو یا خود له ناو
هه‌ناوی كه‌لتووره نه‌ریتخوازه‌كاندا ئیزنی پشكنینی ئاكادمیكی پێنه‌دراوه. به كااڵیكردنی ئه‌و به‌شه له جه‌سته‌ی مرۆڤ ره‌نگه له پێناسه‌ی توندو تیژیدا ته‌نیا تایبه‌ت به به‌شی سیكسی ژن نه‌بێ‌و كۆمه‌لێك كه‌ره‌سه‌‌و ئه‌مرازی پاڵپشتكردنی به‌شی فیزیكی سیكسش بكه‌وێته خانه‌ی پێناسه‌كردنی توندو تیژی سیكسیه‌وه. كه‌ڵك لێوه‌رگرتنی سیكسی ژن وه‌ك ئامرازی دامركاندنه‌وه‌ی هه‌ستی سێكسی ره‌گه‌زی نێرساالر مه‌ترسیدارترین ئازاری جه‌سته‌یی بۆ ژن‌و منداڵه‌‌و پاساوی هه‌ڵسه‌نگاندنی ئهم هه‌ڵس‌و كه‌وته‌‌و به بازاری كردنی یان وه‌ك پیشه‌یی ناوبردنی بۆ كه‌س یان كه‌سانی قوربانی ئهم ئازاره، شێوازی توندو تیژییه‌كه ،مه‌ترسیدارتر ده‌كا.كه‌لتووری نێرساالر بۆ ره‌وایی كردنی ئهم ئازاره له هه‌وڵی گۆڕانی شێوه روانینیك دا بوون تا ئهم به پیشه‌یی كردنه‌ی سیكس وه‌ك مافی ئازادی تاك بنرخێنن‌و به‌م چه‌شنه خۆیان له تاوانێكی مرۆڤی‌‌و ده‌سدرێژیكارانه بۆ سه‌ر كه‌رامه‌تی مرۆڤ بێبه‌ری بكه‌ن.به گشتی هه‌ر جۆره ئاكار‌و روانینێك له ده‌ره‌وه‌ی بازنه‌ی هه‌ڵوێستی سایكۆلۆژیكی ژن‌و كه‌ڵك وه‌گرتن له پێگه ده‌سكردییه‌كانی ره‌گه‌زی پاوانخواز بۆ پاوانكردنی ده‌سه‌اڵتی سێكسی تاك به سه‌ر خۆیدا، وه‌ك بنه‌ماییترین پارامتری پێناسه‌ی سێكسی دێته نرخاندن‌و په‌یوه‌ست به شێوه روانینی هه‌ر كه‌لتوور‌و روانینێكی كۆمه‌اڵیه‌تی تایبه‌ت ئهم پێناسه‌یه
هه‌مدیس خوێندنه‌وه‌ی تر وه‌ده‌ست ده‌دا. بۆ نموونه له كۆمه‌ڵگایه‌كی ئایینساالر شێوه‌ی روانینی ره‌گه‌زی نێر بۆ جه‌سته‌ی سیكسی ژن به پالپشتی گرێبه‌سته ئایینیه‌كان‌و فه‌رهه‌نگی زاڵ ،توندو تیژی شرۆڤه‌ی تایبه‌ت هه‌ڵده‌گریت‌و له كۆمه‌ڵگایه‌كی پیشه‌یی‌و كراوه‌شدا توندو تیژی لێكدانه‌وه‌ی تایبه‌ت به خۆی هه‌ڵده‌گرێ .بۆ نموو ژنانی فمینستی واڵتانی پیشه‌یی كه‌ڵك وه‌رگرتن له هێما‌و روخسار‌و هه‌یكه‌لی فیزیكی ژن له سه‌ر شت‌و م هك‌و كااڵ مه‌سره‌فیه‌كانی بازار به چه‌شنێك له توندو تیژی سیكسی ده‌نرخێنن یا خود كه‌ڵكوه‌رگرتن له پێگه‌‌و رۆڵه‌كانی تاك‌و كۆمه‌ڵ بۆ به ژێر چۆكداهێنانی ره‌گه‌زی ژن وه‌ك توندو تیژی سه‌یر ده‌كه‌ن‌و له هه‌موو كۆمه‌ڵگاكاندا رۆژانه ئهم هه‌ڵس‌و كه‌وتانه به شێوه‌ی جوَراوجۆر چه‌ند پات ده‌بێته‌وه له ناو كوچه‌‌و كۆالنه‌كاندا ،له سه‌ر شه‌قام‌و فرۆشگاكاندا ،له ناو شوێنه گشتیو پیشه‌ییه‌كاندا ...به به‌رچاوی كۆمه‌ڵگای توندو تیژی سیكسی به‌رانبه‌ر ژنان‌و مندااڵن به‌رێوه ده‌چێ‌و رێژه‌ی میلیۆنی قوربانیانی ئهم كاره‌ساته مرۆڤیه به‌ره‌به‌ره له زیادبوون دایه ئاماره فه‌رمییه‌كان له‌و بواره‌وه ده‌رخه‌ری كۆمه‌ڵێك راستی تاڵن .به پێی راپۆرتی رێكخراوی نێونه‌ته‌وه‌یی ته‌ندروستی ،له یه‌كه‌مین خوێندنه‌وه‌ی به‌رفراوانیدا له‌و بواره‌وه له ساڵی 2002دا 150000000كچ‌و 73000000میلیۆن كوری ژێر 18ساڵی له دونیا دا راگه‌یاندووه كه كه‌وتوونه‌ته
به‌ر هه‌ره‌شه‌‌و ئازاری سێكسییه‌وه. له ناو ئهم واڵتانه‌ی پێكهاته‌ی سیاسیو كۆمه‌اڵیه‌تیان الوازه توندو تیژی سیكسی به‌رفراوانتره‌‌و رێژه‌كه‌شی له بواری چه‌ندی و چۆنایه‌تییه‌وه مه‌ترسیدارتره. واڵتی ئێران به هۆی گه‌ندڵی سیاسیو چه‌شنی ده‌سه‌اڵته‌كه‌ی یه‌كێك له‌و واڵتانه‌یه كه له سااڵنی رابردوودا رێژه‌‌و شێوازی ئهم هه‌ره‌شه سیكسیانه‌ی له به‌راوه‌رد له گه‌ڵ كۆمه‌ڵگاكانی شه‌رمه‌زاری جێگه‌ی هاوچه‌شنیدا ده‌سه‌اڵتدارانه .بۆ نموونه له رووداوی كاشمه‌ر كه له بانه‌مه‌ری ئه‌مساڵدا رووی دا 50پیاو له گوندێك ده‌سدرێژییان كرده سه ر ژنێك كه ته‌نانه‌ت ده‌سگای به ناو دادوه‌ری كۆماری ئیسالمی هه‌ڵویستی لێبراوی له به‌رانبه‌ر ئهم تاوانه مرۆڤیه‌دا نه‌گرت .یان له رووداوی ده‌سدرێژی به كۆمه‌ڵی 12كه‌س بۆ سه‌ر چه‌ند بنه‌ماڵه له سه‌یرانگایه‌كی خومه‌ینی شاردا به‌رێوه‌به‌رانی ده‌سه‌اڵت هه‌ڵوێستیه‌كیان نه‌نواند. راستیه‌كه‌ی ئه‌وه‌یه ده‌سدرێژی بۆ سه‌ر ژنان‌و مندااڵن كه له هه‌موو گۆشه‌‌و كه‌نارێكی دونیا به‌رێوه ده‌چێ ناتوانێ هیچ پاساوێك هه‌ڵگرێ‌و هۆكارێكی لۆژیكی له‌و بواره‌وه ناتوانی زانستی بێ‌و ده‌كرێ ده‌سدرێژی سیكسی به هه‌موو شیواز‌و قه‌واره‌كانی وه‌ك تاوانێكی مرۆڤی بێته ئه‌ژمار‌و خه‌باتی كۆمه‌اڵیه‌تی‌‌و نێو نه‌ته‌وه‌ییی بۆ وه‌رێخرێ. تێبینی: ئاماره‌كان له ئینترنیت وه‌رگیراون
5
ئێران ل ه بواری یه‌كسانی ره‌گه‌زی ل ه پله‌ی 125 دایه راپۆرتی دامه‌زراوه‌ی ئابووریی رایگهیاندووه ؛ ئێران ل ه په‌یوه‌ندیی له گه‌ڵ یه‌كسانی ره‌گه‌زی ل ه نێوان خراپترین و دواكه‌وتووترین واڵتانی جیهان جێی گرتووه ،دامه‌زراوه‌ی ئابووریی جیهانی رۆژی سێ شه‌مم ه 1نوامبر رایگهیاندووه؛ شه‌شه‌مین راپۆرتی سااڵنه‌ی كۆبونه‌وه‌ی جیهانی ره‌گه‌زی خۆی بۆ لێكۆلینه‌و‌ه ل ه یه‌كسانی ره‌گه‌زی ل ه 135واڵت كه ل ه سه‌دا 93حه‌شیمه‌تی جیهانیان تێدا ده‌ژی باڵو كردۆته‌وه ،له‌م لێكۆڵینهوه دا ئێران دوای توركیه ،میسر وسوری ه ل ه پله‌ی 125دا جێی گرتووه .ئهم دامهزراوه ل ه لێكۆڵینه‌وه‌كانی خۆی دا بۆ دانانی باشترین و خراپترین واڵته‌كان ل ه بواری یه‌كسانی ره‌گه‌زی14پێوه‌ری ل ه چوار ده‌ست ه له‌وانه؛ ساڵمه‌ت و ته‌ندروستی،هیوای ژنان ب ه ژیان ،یه‌كسانی هه‌له‌كانی ئابووری ،راده‌ی به‌شداری له كار وپیشه ،به‌شدار بوون ل ه سیاسه‌تی له به‌ر چاو گرتووه .هه‌ر ب ه پێی ئهم راپۆرت ه ئێران ل ه بواری ته‌ندروستی و هیوا به ژیانی ژنان ل ه پێرستی 85 و ل ه بواری خوێندنی ژنان پله‌ی 105 ی هه‌یه ،به‌اڵم له بواری به‌شداری له كاروباری ئابوری له پله‌ی 125 و له بواری سیاسی ل ه پله‌ی 130 ئهم پێڕسته دا جێی گرتووه .ئهم دامهزراوه هه‌روه‌ها له راپۆرته‌كه‌ی خۆی دا واڵتی یه‌مه‌نی وه‌كوو خراپترین واڵت بۆ یه‌كسانی ره‌گه‌زی ناساندوو‌ه و دوای یه‌مه‌ن واڵتانی چاد ،پاكستان ،مالی و عه‌ره‌بستانی سعودی خراپترین واڵتانی جیهانن له‌م بوار‌ه دا .لێكۆڵینه‌وه‌كان ده‌ری ده‌خه‌ن كه ئهم واڵتانه‌و واڵتانێكی ك ه ل ه كۆتایی پێڕست دا جێیان گرتووه، هیچ سه‌رمایه‌گوزاریه‌ك بۆ حه‌شیمه‌تی ژنان ناكه‌ن.هه‌ر به پێی راپۆرتی فوربوس ،ئه‌گه‌ر چی عه‌ره‌بستان ل ه دوایی ئهم پێڕست ه دا جێی گرتووه، به‌اڵم له ساڵه‌كانی رابردوو دا ب ه دوو هۆكاری وه‌ك دانی مافی ده‌نگدان ب ه ژنان و خه‌بات بۆ ئیزنی شوفیری ژنان ،نیشان ده‌دات كه ژنان تا چ راده‌یه‌ك ده‌توانن پێگه‌یه‌كی ب ه هێزیان هه‌بێ له بواری به‌ره‌و پێش چوونی كۆمه‌ڵگا دا .هه‌ر به پێی ئهم راپۆرت ه واڵتانی ئیسكاندیناوی باشترین واڵتان بۆ یه‌كسانی ره‌گه‌زی به ئه‌ژمار دێن. له‌م راپۆرت ه دا والتانی ئیسكاندیناوی له ره‌ده‌ی سه‌ره‌وه‌ی ئهم پێڕست ه دان و واڵتی ئیسله‌ند وه‌ك یه‌كه‌م والت بۆ یه‌كسانی ره‌گه‌زی له‌م پێڕسته دا جێی گرتووه .به پێی ئاماری ساڵی رابردووی وه‌زاره‌تی كار له ئێران، ته‌نیا له سه‌دا 13ی ژنان مژوڵی كارن به‌اڵم راپۆرته‌كان باس لهوه ده‌كه‌ن كه ئهم ئاماره راست نی ه به‌ڵكوو رێژه‌ی ژنانی كار ل ه ئێران زۆر لهوه كه‌متره كه بالو بۆته‌وه.
4
ژمار‌ه ( )52ساڵی چوارەم201١/11/15 ، dwaroj@komala.net
ئێران تایبەت
چاره‌سه‌ری ئێرانی ئه‌تۆمی؛ هێرشی سه‌ربازیی یان ئابلۆقه‌ی زیاتر؟ ئا :دوارۆژ به‌دوای باڵوبوونه‌وه‌ی راپۆرتی ئاژانسی نێوده‌وڵه‌تی وزه‌ی ئه‌تۆم له‌سه‌ر به‌رنامه ناوه‌كیه‌كانی كۆماری ئیسالمی ،ئه‌مریكا‌و فهرانسهو بریتانیا جه‌خت له‌سه‌ر سه‌پاندنی ئابلۆقه‌ی زیاتر به‌سه‌ر ئێران ده‌كه‌نه‌وه ،له‌به‌رامبه‌ردا روسیا‌و چین دژی ئه‌و بڕیاره‌ن‌و پێیانوایه ئه‌و جۆره سزا‌و ئابلۆقانه ته‌نها به مه‌به‌ستی گۆڕینی رژیمی ئێرانه‌‌و ئه‌وان پشتگیری ناكه‌ن. هاوكات بۆ جارێكی تر قسه‌وباسی ئه‌گه‌ری هێرشی سه‌ربازیی ئه‌مریكا‌و ئیسرائیل بۆ سه‌ر دامهزراوه ئه‌تۆمییه‌كانی ئێران له ئارادایه. رۆژی 17ی خه‌زه‌ڵوه‌ر ()2011/11/8 ئاژانسی نێوده‌وڵه‌تی وزه‌ی ئه‌تۆم نوێترین راپۆرتی خۆی له‌سه‌ر به‌رنامه ئه‌تۆمیه‌كه‌ی ئێران ئاراسته‌ی واڵتانی ئه‌ندامی ئه‌و ئاژانسه كرد كه تێیدا ئاماژه به‌وه‌كراوه كه ئێران چه‌ندین تاقیكردنه‌وه‌ی ئه‌نجام داوه كه په‌یوه‌ندییان به دروستكردنی بۆمبی ناوكییه‌وه هه‌یه. مارك تونێر ،وته‌بێژی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكا رۆژێك پاش باڵوكردنه‌وه‌ی راپۆرته‌كه‌ی ئاژانسی ئه‌تۆمی رایگه‌یاند ده‌وڵه‌تی باراك ئۆباما سه‌رقاڵی راگۆڕینه‌وه له‌گه‌ڵ واڵتانی دیكه‌یه بۆ ئهوه گوشاری زیاتر بخرێته‌سه‌ر ئێران .تونێر وتی «ئه‌و تۆمه‌تانه‌ی كه خراوته پاڵ ئێران جیدین‌و ده‌بێت ئێران به شێوه‌ی شه‌فاف له‌گه‌ڵ ئاژانسی نێوده‌وڵه‌تی وزه‌ی ئه‌تۆم بێته‌سه‌ر مێزی گفتوگۆو نیگه‌رانییه‌كان بڕه‌وێنێته‌وه«. بریتانیا‌و فه‌رانسه‌ش به باڵوكردنه‌وه به‌یاننامه‌یه‌كی هاوبه‌ش جه‌ختیان كرده‌وه كه ئه‌گه‌ر ئێران له‌هاوكاریكردن له‌گه‌ڵ ئاژانس خۆی به‌دوور بگرێت ،خوازیاری سه‌پاندن سزای زیاتر به‌سه‌ر ئێراندا ده‌بن ،هاوكات ئه‌ڵمانیش پشتگیری ئه‌و داخوازییه ده‌كات. هیالری كلینتۆن وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكا له‌كۆبوونه‌وه رابه‌رانی ئاسیا- ئۆقیانوسیه به ئاماژه به‌وه‌ی كه ئه‌مریكا‌و هاوپه‌یمانه‌كانی گوشاره‌كانیان بۆ سه‌ر ئێران زیاتر ده‌كه‌ن داوای له ئێران كرد له رۆژانی داهاتوودا وه‌اڵمی ئه‌و پرسیاره
جیدییانه بداته‌وه ك ه له‌راپۆرته‌كه‌ی ئاژانسی ئه‌تۆمیدا هاتوه. پاش باڵوبوونه‌وه‌ی راپۆرته‌كه‌ی ئاژانس، مه‌حمودی ئه‌حمه‌دی نژاد له‌لێدوانێكدا روو له ئه‌مه‌ریكا‌و واڵتانی رۆژئاوا ریگه‌یاند «ئه‌گه‌ر ئهم خه‌ڵكه بیه‌وێت بۆمب دروست بكات ،له ئێوه‌ناترسێت‌و ئێوه‌ش به ئینسان نازانێت ،ئهم خه‌ڵكه پێویستیان به بۆمب نییه‌‌و به فه‌رهه‌نگ‌و لۆژیك‌و عه‌داڵه‌تخوازی رۆژگارتان ره‌ش ده‌كه‌ن». هه‌رچه‌ند ئێران راپۆرته‌كه‌ی ئاژانس سه‌باره‌ت به به‌رنامه ناوه‌كییه‌كانی ئه‌و واڵته‌ی به درۆو ناڕاست وه‌سفكرد‌و ئه‌وه‌ی وه‌ك سه‌ره‌تایه‌ك بۆ هێرشی سه‌ربازیی بۆ سه‌ر ئێران لێكدایه‌وه ،به‌اڵم ژماره‌یه‌ك له شاره‌زایان ده‌ڵێن ئه‌و زانیارییه زۆره‌ی له راپۆرته‌كه‌ی ئاژانسی ئه‌تۆمیدا هاتووه، هه‌وڵه‌كانی ئێران بۆ ئاشتیخوازانه نیشاندانی به‌رنامه ناوه‌كییه‌كان به‌شێوه‌ی جیدی ده‌خاته ژێر پرسیاره‌وه. شاره‌زایانی سیاسی پێیانوایه كه گرنگی ئهم راپۆرته‌ی ئاژانسی ئه‌تۆمی له‌سه‌ربه‌رنامه ناوه‌كیه‌كانی ئێران به راده‌یه‌كه كه ته‌نانه‌ت ره‌نگه گۆڕانكاری له‌هه‌ڵویسته‌كانی روسیا‌و چین به‌رامبه‌ر به ئێران بكات كه له‌سااڵنی رابردوودا ئه‌وروپادا، ئه‌مریكا‌و له‌به‌رامبه‌ر پشتیوانییان له ئێران كردوه ،ئه‌گه‌رچی له‌بارودۆخی ئێستادا ئه‌و ئه‌گه‌ره دووره كه ئه‌و دوو واڵته له‌گه‌ڵ هێرشی سه‌ربازیی بۆ سه‌ر ئێران بۆ راگرتنی پرۆسه‌ی پیتاندنی ئۆرانیۆم ره‌زامه‌ندی نیشان بده‌ن. له‌م په‌یوه‌نده‌دا ئه‌مریكا له‌هه‌وڵدایه تا حكومه‌تی چین گوشاره‌كانی خۆی بۆسه‌ر ئێران زیاد بكات .به‌رپرسێكی ده‌وڵه‌تی ئه‌مریكا كه ناوی ئاشكرا نه‌كراوه به ئاژانسی فرانس پرێسی راگه‌یاند كه هیالری كلینتۆن ،وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و واڵته له دیدارێك له‌گه‌ڵ یانگ جیشی، هاوتا چینییه‌كه‌ی خۆی ،سه‌باره‌ت به به‌رنامه ناوه‌كییه‌كی ئێران‌و هه‌ڵویستی چین له‌وباره‌یه‌وه گفتوگۆیان كردوه‌‌و كلینتۆن داواكاربووه تا چین به شێوه ئاشكرا‌و تایبه‌ت تاران ئاگادار بكاته‌وه كه رێگه‌یه‌كی پڕمه‌ترسیداری هه‌ڵبژاردوه. چین‌و روسیا كه دوو واڵتی ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی رێكخراوی نه‌ته‌وه
یه‌كگرتوه‌كان‌و مافی ڤێتۆیان هه‌یه، گه‌وره‌ترین پشتیوانی كۆماری ئیسالمین‌و به‌رده‌وام ناڕه‌زایی خۆیان له هه‌ڵوێستی یه‌كالیه‌نه دژی ئێران له‌الیه‌ن ئه‌مریكا‌و یه‌كێتی ئوروپا نیشان داوه. دوو رۆژ پاش باڵوبوونه‌وه‌ی راپۆرته‌كه‌ی ئاژانسی ئه‌تۆمی ،وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی چین رایگه‌یاند كه ئابلۆقه‌كان به‌شێوه‌ی بنه‌ڕه‌تی ناتوانن له‌چاره‌سه‌ری قه‌یرانی ناوكی ئێران رێگاچاره‌یه‌كی گونجابن. چین سه‌ره‌ڕای په‌ره‌پێدانی چه‌كی ناوكی له جیهان‌و رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست ده‌ڵێت تاران ده‌بێت شه‌فافیه‌تی زیاتر له‌به‌رامبه‌ر ئاژانسی نێوده‌وڵه‌تی وه‌زی ئه‌تۆم نیشان بدات .هاوكات حكومه‌تی روسیا ره‌تیده‌كاته‌وه كه پشتگیری ئه‌و داخوازییه‌ی ئه‌مریكا‌و ئوروپا بكات تا گوشاری زیاتر بخرێته‌سه‌ر ئێران .گنادی گاتیلۆ ،جێگری وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی روسیا له لێدوانێكی بۆ ئاژانسی ئینتێرفاكس ده‌ڵێت كه سه‌پاندنی ئابلۆقه‌ی زیاتر به‌سه‌ر ئێران ،ده‌توانێت وه‌ك رێگایه‌ك بۆ گۆڕینی رژیم له‌م واڵته مانا بكرێت ،ئهم شێوازه‌ش بۆ ئێمه قبوڵ ناكرێت‌و روسیا پشتگیری ئه‌و هه‌وڵه‌ی ئه‌مریكا‌و واڵتانی رۆژئاوا ناكات. ده‌سه‌اڵتدارانی ئێران ته‌نانه‌ت پێش له باڵوبوونه‌وه‌ی راپۆرته‌ی ئاژانس وتیان كه ئه‌و راپۆرته ره‌هه‌ندی سیاسی هه‌یه ئامانجه‌كه خۆشكردنی رێگایه بۆ هێرشی سه‌ربازی ئیسرائیل بۆ سه‌ر ئێران .له‌كۆتایی مانگی رابردوو رابه‌رانی سیاسی ئیسرائیل پاش ماوه‌یه‌ك بێده‌نگی دووباره مه‌سه‌له‌ی هێرشی سه‌ربازی بۆ سه‌ر ئێرانیان خسته‌وه‌به‌ر باس .له‌كۆبوونه‌وه‌یه‌كی حكومه‌تدا بنیامین نتانیاهو ،سه‌رۆك وه‌زیرانی ئیسراییل جه‌ختی كرده‌وه كه ئێران هه‌ڕه‌شه‌یه‌كی راسته‌وخۆیه بۆ سه‌ر واڵته‌كه‌ی‌و باقی واڵتانی جیهان .ئه‌یهود باراك ،وه‌زیری به‌رگری ئه‌و واڵته‌ش له لێدوانێكدا رایگه‌یاند ئیسرائیل ناتوانێت بوونی ئێرانێكی ئه‌تۆمی قبوڵ بكات. به‌اڵم پاش تێپه‌ڕبوونی هه‌فته‌یه‌ك به‌سه‌ر ئه‌و هه‌ڕه‌شه‌‌و لێدوانانه‌ی به‌رپرسانی ئیسرائیلی ،له‌لێدوانێكدا بۆ رادیۆ ئیسرائیل ،ئه‌یهود باراك جه‌ختی له‌سه‌ر ئه‌وه‌كرده‌وه كه له ئێستا كاتی هیچ چاالكییه‌كی سه‌ربازیی نییه‌‌و ئیسرائیل
لهمبارهیهوه هیچ بڕیارێكی نه‌داوه ،به‌اڵم واڵته‌كه هه‌موو رێگاكان بۆ پۆچه‌ڵكردنه‌وه مه‌ترسی ئێرانی ئه‌تۆمی له‌به‌رچاوده‌گرێت. هه‌ڕه‌شه‌ی هێرشی سه‌ربازی ئیسرائیل بۆ سه‌ر ئێران كاردانه‌وه‌ی توندی كۆماری ئیسالمی لێكه‌وته‌وه‌‌و رایانگه‌یاند له‌ئه‌گه‌ری هه‌رچه‌شنه هێرشێكی سه‌ربازیی «كاردانه‌وه‌یه‌كی توند» نیشان ده‌ده‌ن. له‌ماوه‌ی ده‌ساڵی رابردوو و له‌كاتی ده‌ستپێكردنی موناقه‌شه‌كان له‌سه‌ربه‌رنامه ناوكییه‌كانی ئێران ،كه تا ئێستا ئه‌نجومه‌نی ئاسایش چوار بڕیارنامه‌ی دژ به‌و چاالكییه‌ی ئێران ده‌كردوه‌‌و داوای له‌تاران كردوه تا پرۆسه‌ی پیتاندنی ئۆرانیۆم رابگرێت ،به‌اڵم تا ئێستا كۆماری ئیسالمی سه‌رپێچی كردوه‌‌و پیتاندنی ئۆرانیۆم به «مافی ره‌وا»ی خۆی ده‌زانێت .هاوكات له‌هیچ به‌ڵگه‌نامه‌‌و دۆكیۆمێنتێكدا به ئاشكرا باس له‌بوونی ئه‌وبه‌ڵگانه نه‌كراوه كه هه‌وڵه‌كانی ئێران بۆ ده‌ستڕاگه‌یشتنی به بۆمبی ئه‌تۆمی‌و ناوكی ئاشكرا بكات. له‌ماوه‌ی یه‌ك ده‌یه‌ی رابردوودا‌و سه‌ره‌ڕای ره‌تكردنه‌وه به‌ردوامه‌كانی رابه‌رانی كۆماری ئیسالمی ،ئیسرائیل‌و ئه‌مریكا‌و هاوپه‌یمانه‌كانیان به‌رده‌وام ئێرانیان به هه‌وڵدان به ده‌ستڕاگه‌یشتن به بۆمبی ناوكی له‌رێگه‌ی به‌رنامه ئه‌تۆمییه‌كان تۆمه‌تباركردوه ،به‌اڵم سه‌ره‌ڕای ئه‌مه تا ئێستا له‌راپۆرته‌كانی ئاژانسی ئه‌تۆمی ئهوه پشتڕاست نه‌كرایه‌وه كه ئێران به‌نیازی سه‌ربازیی درێژه به به‌رنامه ناوكییه‌كه‌ی ده‌دات. له راپۆرته نوێكه‌ی ئاژانسی نێوده‌وڵه‌تی وزه‌ی ئه‌تۆم ،نه‌ك ته‌نها ئاماژه به هه‌وڵدان بۆ پیتاندانی ئۆرانیۆم‌و به‌رهه‌مهێنانی چاشنی ته‌قینه‌وه‌ی ناوكی كراوه ،به‌ڵكو باس له به‌رنامه‌ی موشه‌كی ئێران بۆ دروستكردنی موشكی هه‌ڵگری كاڵوه‌ی ناوكی كراوه. به‌دوای باڵوبوونه‌وه‌ی راپۆرته‌كه‌ی ئاژانسی نێوده‌وڵه‌تی وه‌زی ئه‌تۆم‌و جه‌ختكردنه‌وه‌ی له‌سه‌ر ئه‌گه‌ری بوونی ئامانجی سه‌ربازیی له به‌رنامه‌ناوكیه‌كانی تاران ،مشتومڕه‌كان له‌سه‌رئه‌گه‌ری هێرشی سه‌ربازیی بۆ سه‌ر ئێران رووی له زیادبوون كردوه. ژماره‌یه‌ك له‌هه‌ڵسوڕاونی سیاسی، مه‌ده‌نی ،خوێندكاران‌و رۆژنامه‌نوسانی
ئێرانی بۆ دژایه‌تیكردن له‌گه‌ڵ شه‌ڕ‌و راگرتنی كاتیی‌ومه‌رجداری پیتاندنی ئۆرانیۆم‌و داخستنی سه‌رجه‌م به‌رنامه ناوه‌كییه‌كانی ئێران بیاننامه‌یه‌كیان باڵوكرده‌وه. ئهم گروپه به ئاماژه به راپۆرته نوێكه‌ی ئاژانسی نێوده‌وڵه‌تی وزه‌ی ئه‌تۆمی سه‌باره‌ت به تۆێژینه‌وه ئه‌تۆمیه‌كان ئێران له‌به‌یاننامه‌كه‌دا ده‌نوسن «ماجه‌راجویی نێوده‌وڵه‌تی حكومه‌ت ،رۆژ به‌رۆژ ئێران به‌ره‌و په‌راوێزێكی قوڵ ده‌بات. ئه‌نجام ئهم په‌راوێزكه‌وتنه له ژیانی رۆژانه‌ی ته‌واوی خه‌ڵكی ئێران ئاشكرا‌و هه‌ستپێكراوه‌‌و له‌ئه‌گه‌ری سزادانی بانكی ناوه‌ندی ئێران ،ره‌نگه به ئاستێك بگات كه خه‌ڵك نه‌توانێت هه‌ڵگری ئه‌و دۆخه بێت». واژۆكارانی به‌یاننامه‌كه به ئاماژه به‌وه‌ی كه داكۆكی له پشتیوانی كۆمه‌ڵگه‌ی جیهانی له‌داخوازیی دیموكراسیخوازانه له‌ئێران ده‌كه‌ن رایانگه‌یاند «كۆمه‌ڵگه‌ی جیهانی ده‌بێت ئاگادار بێت كه هه‌رچه‌شنه هه‌وڵێك كه پێشێلكردنی سه‌روه‌ری خاك‌و به‌رژه‌وه‌ندی نه‌ته‌وه‌ی خه‌ڵكی ئێرانی لێبكه‌وێته‌وه ،ده‌بێته هۆی چوونه‌سه‌ره‌وه‌ی مه‌شروعیه‌تی سه‌ركوتی هێزه ئازدیخوازه‌كان له ئێران‌و گوتاری ئاشتیخواز الواز ده‌كات». ئه‌وه‌ی ئاشكرایه گوشاره‌كان بۆسه‌ر كۆماری ئیسالمی له‌الیه‌ن ئه‌مریكا‌و ئه‌وروپا روو زیادبوونه ،هاوكات بارودۆخی بزوتنه‌وه سه‌رهه‌ڵدانی ناوچه‌كه‌‌و جه‌ماوه‌رییه‌كان له واڵتانی عه‌ره‌بی‌و به‌ردوامبوونی سه‌ركوته‌كان له‌سوریا كه راسته‌وخۆ له‌الیه‌ن ئێرانه‌وه پشتگیری‌و هاوكاری ده‌كرێت ،مه‌ترسیداربوونی به‌رنامه ناوه‌كییه‌كان‌و سیاسه‌ته‌كانی ئه‌و رژیمه له‌ناوچه‌كه زیاتر به‌رجه‌سته‌كردوه، له‌ئێستاشدا راپۆرته‌كه‌ی ئاژانسی نێوده‌وڵه‌تی وزه‌ی ئه‌تۆم زیاتر مه‌ترسی چاالكییه ئه‌تۆمیه‌كانی ئێرانی نیشانه‌دات. سه‌ره‌ڕای هه‌موو ئاماژه‌‌و نیشانه‌كان، ئه‌وه‌ی ماوه‌ته‌وه هه‌ڵویستی ئه‌مه‌ریكا‌و رۆژئاوایه كه تا چه‌ند ده‌توانن له‌گه‌ڵ واڵتانی هاوپه‌یمان گوشاره‌كانیان بۆ سه‌ر ئێران زیاتر بك هن‌و ئایا ئهم هه‌وڵه‌ش جێگیر ده‌بێت ،یان له‌كۆتاییدا شه‌ڕ ته‌نها چاره‌سه‌ر ده‌بێت؟
بڕیاری البردنی پۆستی سەرۆك كۆماری لە ئێراندا رەزا ئەمینی بە گشتیو لە رووی خوێندنەوەی تئۆری‌و ئەوەی لە كردەوەدا ئەزموونكراوە ،كۆماری ئیسالمی لە بنەڕەتدا متمانەی بە چەمكی هەڵبژاردن‌و هەڵبژێران نەبووە‌و نییە‌و، پترئامانجی دەسەاڵت سەپێنەكانی كۆماری ئیسالمی كەڵكی ئەبزاری وەرگرتن ،لەو دەستەواژانەیە تا چاوی خەڵك‌وكۆمەڵگای نێو نەتەوەیی پێ بنووسێنن و وا بنوێنن لە چوارچێوی ئەم سیستمەی پەیڕەوی لە دیسپلینی ویالیەتی فەقیه دەكا ،مافی هەڵبژاردن‌و هەڵبژێران وەك مافێكی دیموكراتیكی تاك‌و كۆمەڵ خاوەن بەها‌و پێوەرە بۆ دیاریكردنی چارەنووسی سیاسی كۆمەڵگا‌و بەم چەشنە گەرەكیانە دەسكردانەی السایكردنەوەیەكی دیموكراسی واڵتانی پێشكەوتوو بكەنەوە ،بەاڵم ئەم دمەالسكەی دیموكراسییە، خۆی قەیرانگەلێكی بۆ كۆماری ئیسالمی پێكهێناوە‌و لە بڕگە‌و قۆناغی زەمەنی و سیاسی جیاوازدا رژێمی لە گەڵ تەنگەژەیەكی بەرفراوان بەرەوروو كردووە‌و دەسەاڵتدارانی لە بەردەم هەڵوێست گرتنی توند ئاژوانەتردا راگرتووە. یەكێك لەو بابەتانەی كە كۆماری ئیسالمی لە بەر دەم قەیرانێكی قووڵی ناوخۆیی‌و نێو نەتەوەییدا داناوە ،پرسی هەڵبژاردن یان باشترە بگوترێ دیاریكردنی زۆرە ملێی سەرۆك كۆمار بووە لە ئێران.
راگەیەنەرەكانی سەربە دەسەاڵتی كۆماری ئیسالمیو وتەبێژ‌و دەمڕاستەكانی پارێزەری سیستمی ویالیەتی فەقیە ،لە سەر‌وبەندی هەڵبژاردنەكانی سەرۆك كۆماری لە ئێران یان بە دەربڕینێكی تر بە سەرۆك كۆمار كردنی كەسێك لە الیان دەسەاڵتەوە بۆ پۆستی سەرۆك كۆماری بازاڕگەرمییەكیان ساز كردووە‌و خەڵك‌و الیەنە سیاسیەكانی ناوخۆ‌و دەرەوەیان سەرقاڵی شانۆگەریی ملمالنێكانی هەڵبژاردن كردووە‌و بە سناریۆ ساز كردن لە هەوڵی رەوایی بەخشین بە نیزامێكن كە گەمەی بە دیموكراسی‌وهەموو پێوانە دیموكراتیكەكان كردووە‌و بیر‌و ڕای جیاوازی خەڵكی بە گاڵتە گرتووە. ئەوەی جێگەی سەرسووڕمانە ،ئەوەیە كە تەنانەت كەسانی باوەڕدار بە كۆماری ئیسالمیش جار‌و بار لە نێو پاڵێوراوان دەرداویشترێن‌و كەسانی جێگەی پەسندی رەهای خۆیان بۆ ئەم پۆستە دیاری كراون كە بۆ وەرگرتنی رەوایی تەواو پێویست بووە کە ئەوانیش بڕیاری رێبەر‌و دیكتاتۆر بێ ئەمالوال بەڕێوە ببەن ،ئینجا سەاڵحیەتی خۆ پااڵوتن‌و وەرگرتنی پۆستی سەرۆك كۆماری وەدەستدێنن. راستی نەشاراوە لەو بوارەوە ئەوەیە كە تەنانەت ئەم كەسانەش كە رێبەریی نیزام مل بۆ خۆ پااڵوتنیان رادەكێشێ، سەرەڕای فرت‌و فێڵی زۆرو شاردنەوەی دەنگە راستەقینەكانیشیان هەم دیس كۆماری ئیسالمی داكۆكی لە كەسێك دەكا
كە پێشووتر خۆی دیاری كردوە .لە دوو خولی نۆهەم‌و دەهەمی هەڵبژاردنەکانی بە سەرۆك كۆمار كردن لە ئێراندا كە مەحموود ئەحمەدینەژاد یەكەم كەس‌ودووایین كەسی هەڵبژێراوی كۆماری ئیسالمی بوو ،رێبەری ڕژێمی ئیسالمی بە ڕاشكاوی داكۆكی لە بە سەرۆك كۆمار كردنی ناو براو كرد‌و تەنانەت رێبەری دیكتاتۆری ئێران جیاوازی ئەم سەرۆك كۆمارەی لە گەڵ هاوتاكانی پێشووتری خۆی خستە بەر باس‌و رایگەیاند :كە ئەم سەرۆك كۆمارە نوێنەری راستەقینەی رێبەرە .تا سەرەتای ئەمسالیش كە سەرۆك كۆماری رژێمی ئایینی تاران لە گەڵ هێڵی رێبەری ناكۆكیەكی ئەوتۆی نەبوو ،گرفتی وا لە ئارادا نەبوو .بەاڵم بە شوێن هێندێك سەرەڕۆیی ئەحمەدی نەژاد‌و دەستێوەردان لەو پرسانەی كە پەیوەندیی بە دەسەاڵتی بەڕێوەبەری هێزی ئیجراییەوە نەبوو یان باشترە بگوترێ لە بەڕی خۆی زیاتر پێی راكێشا‌و دەستی بۆ نانی شوانی برد‌و رێبەری نیزامی لە خۆی وەخۆ خست ،ئیتر ئەمجار كۆماری ئیسالمی هاتە سەر ئەم بڕوایە كە ناكرێت بە هیچ چەشنێك متمانە بە كەسێكی وەك ئەحمەدی نەژادیش بكرێ تا پۆستی سەرۆك كۆماریی پێ بدرێت‌و بۆ قۆرغكردنەوەی ئەم پۆستەش هاتنە سەر ئەم بڕوایە کە دەبێ چارەیەكی بۆ بدۆزنەوە. بۆ وەرگرتنەوەی پۆستی سەرۆك كۆماریی
كارتۆنی ئایەتوڵاڵ خامنەیی لە وتاری 26ی رەزبەری ئەمساڵ لە كرماشان باسی لە گۆڕینی سیستمی بە سەرۆك كۆماری كرد‌و رایگەیاند :كە دەكرێ لە پارلمان سەرۆك كۆمار دیاری بكرێ‌و پێویست ناكا بە دەنگی راستەوخۆی خەڵك سەرۆک كۆمار هەڵبژێردرێ .بە شوێن ئەم لێدوانەدا محەمەد دیهقان ئەندامی لێژنەی سەرۆکایەتی مەجلیس وتی: «دەكرێ لە ساڵی 1391دا ئەم بابەتە بخرێتە راپرسی «دیارە پێشووتریش وتەبێژی كەدخودایی عەباسعەلی «شوورای نیگەهبان»و عەلی الریجانی سەرۆكی مەجلیس هاوڕا بوونی خۆیان لە گەڵ گەاڵڵەی قۆرغكردنی دەسەاڵتی ئیجرایی راگەیاندبوو .هەنووكە كارناسانی سیاسی دۆخی ئێران لە سەر ئەوە كۆكن كە نیزامی پارلمانی بۆ هەڵبژاردنی پۆستی سەرۆك كۆماری لە ئێراندا بەڕێوە دەچێ‌و ئیتر هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار بە شێوازی رابردوو لە واڵتدا باوی نامێنێت. گەاڵڵەی البردنی پۆستی سەرۆك كۆماری‌و دیاری كردنی ئەم پۆستە لە الیەن مەجلیسەوە‌و چاودێری ،كونترۆڵكردن‌و یەكدەستكردنی مەجلیس‌و هەر ئورگانێكی پەیوەندیدار بە دەسەاڵت ،بە هۆی دامەزراوەی بااڵدەستی رێبەریی لە ئێراندا دەتوانێ زۆر ئامانج‌و گەاڵڵەی شاراوەی لە پشت بێ ،بەاڵم گرینگترین واتای رازی نەبوونی سیستمە بەو بڕە مافەش كە بە
خەڵك دراوە‌و ،ئەمەش بە مانای بەرین بوونەوەی كەلێنەكانی دەسەاڵت‌و خەڵكە كە لە داهاتوودا ،لە دوو بەرەی دژبەری یەكتردا دێنە نێو گۆڕەپانی گۆڕانكارییە سیاسیەكانی ئێران‌و ئەنجامەكەشی هەرەس هێنانی دیكتاتۆرییە لە واڵتی دیكتاتۆر لێدراوی ئێراندا.
ه ئه‌ندێش
ژمار‌ه ( )52ساڵی چوارەم201١/11/15 ، dwaroj@komala.net
رۆشنفکر و هەڵسەنگاندنی بایەخەکان محەمەد حەکیمی رۆشنفکر ،چەمکی ڕوونکردنەوەی زانستی و سیاسی سەردەم و ئینسانیەتە ،رەنگە ئەمڕۆکە هیچ چاالکیەکی گەورە بە تایبەت لە بواری سیاسیدا نەبێت کە بە رۆشنفکرەوە گرێ نەدرابێت .رۆشنفکر کەسێکە کە لە گەڵ هەموو سونەتەکان بێگانەیە و نەتەوە لە هەموو شتێک بە گرنگتر دەزانێت ،تەنانەت لە ژیان و سونەتەکانیش. وشەی ئنتکتواڵ یا رۆشنفکری بۆ یەکەمین جار لە ئاخری سەدەی نوزدەیەم لە فەرانسە و لە کاتی ڕوودانی قەیرانێکی سیاسی لە نێوان کۆمەڵێک لە خۆپارێزەکانی ئەو واڵتە بە دژی گرووپێک لە بیرمەندان کە الیەنگری دەسەاڵت بوون‌و بە بیرێکی ڕەخنەگرانەوە بە کار هێنرا. لە کاتی «دادگاییکردنی دریفوس»دا رۆشنفکرانێک وەکوو «ئمیل زوال» پروست‌‌و بلوم» بە دژی دادگاییکردنی «دریفوس» بەیاننامەێکیان باڵو کردەوە کە بە «مانیفستی ئنتکتواڵ» ناوی لێ دەبرا. لە سااڵنی نێوان سەدەی نۆزدەشدا ،لە واڵتی رووسیە وشەیەکی هاوشێوە بە ناوی «ئنتەلیگنتیا» « Intelligentsiaبە کار دەبردرا .ئەو وشەیە بۆ ئەو کەسانە بە کار دەبردرا کە لە مەڕ دۆخی ئەو کاتی رووسیە ڕوانینێکی ڕەخنەگرانەیان بە دژی دەسەاڵت هەبوو .بەم شێوە ،لە سەرەتادا رۆشنفکران وەکوو کۆمەڵێک لە خەڵک کە خاون فەرهەنگێکی دژبەرانەن و هەروەها هەوڵ بۆ گۆڕانی دۆخی ئەو کات دەدەن، دەناسران .بەاڵم وشەی رۆشنفکر هەر لە سەدەی پێنجی زایینیەوە بە کار براوەو ئەوەی کە ئەم وشە لە سەدەی نۆزدەدا هاتووەتە نێو فەرهەنگە جیاوازەکانەوە، دەگەڕێتەوە بۆ دۆخی سیاسی واڵتەکان. ساڵەها دوای ئەم ڕووداوانە« ،لنین» رێبەری کۆمۆنیستەکانی رووسیە ،لە دژایەتی لەگەڵ ڕاهێنانەکانی «باکونین» لە کتێبی دەبێ چی بکەین؟ داوای لە رۆشنفکرانی سیاسی کرد تا لە قاڵبی کەسانی پێشڕەودا بێنە ریزی خەباتەوە. تەنانەت لە نەسڵەکانی دیکەی رۆشنفکرانی ئورووپاییدا ،ئەم ڕوانینە پشت ئەستوور بوو بە ڕەخنە گرتن ،بەرپرسایەتی قەبووڵ کردن ،ملمالنێی سیاسی و ڕاوەستان دژی دەسەاڵتداران Engagement کە لە الیەن رۆشنفکرانی ئەو سەردەمە بە جوانی رچاو دەکرا ،وەکوو بیرۆکەی گرامشی‌و سارتر .بەاڵم نابێت ئەوە لە یاد بکەین کە هەر لە سەرەتادا ،چ لە شرۆڤەی خەڵکی ئاساییدا‌و چ لە شرۆڤەی کردەوە تایبەتەکاندا« ،ئنتکتواڵ» وشەیەکی جێی باس‌و لێکۆلێنەوە بووە .ئەگەر چی بە هۆی بە دەسەاڵت گەیشتنی ڕەوتی چەپ تا ئاخری دەیەی ١٩٧٠ی زایینی، گوفتمانی مارکسیستی -چەپ ،رۆشنفکران نەخشی سەرەکیان لە شۆرشەکاندا گێڕاوە و تا ئێستاش جێی دەستیان لە زۆربەی حیزبەکانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا ماوەتەوە. لێرەدا ئەگەر بە مانای کوردیەکەی وشەی رۆشنفکر لێکبدەینەوە ،رۆشنفکر بە مانای ڕوونکەرەوە یا بە مانای دڵداربوون، ئامادەیی ،نەترسان‌‌و بە هێزبوون بە دژی ناعەداڵەتیەکان و پشتیوانی لە ئینسانیەت دێت. لێرەدا پرسیارگەڵێک دێتە ئاراوە کە فکرو ئەندیشە چیەو رۆشنفکر کێیە؟ بەراستی بیرۆکەی رۆشنفکر بۆ ئەم پرسە چییە؟ بە بڕوای من لە هەر واڵتێک‌و هەر فەیلەسووفێک لە ڕوانگەی خۆیەوە رۆشنفکری شرۆڤە کردوەو بە شێوەیەکی جیا بیری لە مانای
کانت ڕوو لە هەموو رۆشنفکران دەکات‌و دەڵێت ،خۆت بخە گێژاوی مەترسیەوە، بەاڵم سەربەخۆ بیر بکەرەوە .بەاڵم لە کوردستانی رۆژهەاڵت رۆشنفکر رێک بە پێچەوانەوەی کانتەوە بیر دەکاتەوە رۆڵی رۆشنفکر لەم ناوچەیە دەگەڕێتەوە بۆ ئیدعای رۆشنفکرانە ،ئەوان زۆر کەم، ئەگینا هەر گوێیان نەداوە بە نەتەوەی خۆو تەنیا لە فکری ئەوەدا بوون کە خۆیان بە جیهانی دەرەوەی خۆیان بناسێنن ،ئەم رۆشنفکرانە باس لە ئازادیو بەرابەری ئینسانەکان دەکەن لە حاڵێکدا تەنیا بۆ بەرژەوەندی تاکەکەسی خۆ دەست دەدەنە هەموو جۆرە کارێک ،تەنانەت لە گەڵ نەیارانی نەتەوەش هاریکاری دەکەن.
وشەی رۆشنفکر کردوەتەوە ،من لێرەدا تێدەکۆشم کۆمەڵێک لە بیرە جیاوازەکان لە مەڕ رۆشنفکریی جیهان‌و هەروەها رۆلی کۆمەڵیک لە رۆشنفکرانی کورد بخەمە بەردەستی خوێنەرو .... رۆشنفکر کەسێکە کە هەموو ژیانی تەرخانکردووە بۆ ئەندیشە‌و بیرۆکەی ئینسانیەت .من لە سەر ئەو بڕوایەم کە رۆشنفکر خاوەن فکرو ئەندیشەیە بۆ تێگەیاندنی کۆمەڵگەو رزگاربوون لە ژێر دەستی و ناعەداڵەتی ،گەیاندنی پەیامێک، ڕوانگەیەک ،رێگە و چارەسەری پرسێک، فەلسەفە یا ئەندیشە ،کە هەم بۆ خۆیی بێت و هەم بۆ هەموو کەسێک ،بە گشتی هەموو هەوڵی خۆی بۆ ئینسانییەت دەدات. لە حاڵێکدا فەیلەسووفی فەرانسەوی شات‌لر سەبارەت بە رۆشنفکر سێ فاکت بە بڕوای من ئەرکی رۆشنفکر ئەوەیە کە دەهێنێتەوە کە بریتین لە :یەکەم ،یونانی ساتی دۆزینەوەی گەورە دیاری بکات ،لە کۆن ،دووهەم شۆڕشی فەرانسە ،سێهەم مێژووی هەر نەتەوەیەکدا کاتێک هەیە کە ئەم سەردەمەی کە ئێمەی تێداین .لە رۆشنفکر ئەو کاتە دیاری دەکات ،کە ئەو بەشی یەکەمدا کەسانێک کە زانست و کاتە ،بە قووڵی کاردانەوەی دەبێت لە ئەندیشەیان هەیە ،بە گشتی ناچنە قاڵبی سەر جیهانبینی نەتەوەو کارێک دەکات کە رۆشنفکرەوە .ئەمە ئەو بەشە جیاوازەی نەتەوە جیهان لە دیدێکی نوێ وە ببێنێت‌و رۆشنفکر و زانستە .وەکوو سۆفیستەکان ،جیهان لە ڕوانگەیەکی دێکەوە شرۆڤە بکات، ئەم گرووپە بە کەسانێک دەوترا کە ئێوە چاو لە سەردەمی کۆنی نەتەوەکانی وتاربێژانی بە هێزو لە یونانی کۆن و ئورووپا بکەن ،ئورووپا لە رێنیسانسدا لە سەدەی پێنجی زاییندا دەژیان و لە خۆی دەدۆزێتەوەو بەرەو جیهانێکی نوێ شارێکەوە بۆ شارێکی دیکە دەچوون و هەنگاو دەنێت ،بەاڵم رۆشنفکری ئێمە دەیانتوانی بە ئیمان بە خۆبوونیکی زۆرەوە بە ئێستاشیەوە نەیتوانیوە خۆی لە گرێ هەر پرسێک لێکبدەنەوە و قسەی لە سەر پووچەکانی کۆن رزگار بکات. بکەن و قسەی خۆیان نەبێت قسەی ئیدوارد سەعید نووسەر ،لێکوڵەرو کەسیان قەبووڵ نەدەکرد و هێندە فاکتیان ڕەخنەگری ئەمریکایی ،لەو باوەڕەدایە بۆ قسەکانیان دەهێنایەوە کە خەڵکیان کە رۆشنفکر کەسێکە نەخشی تایبەت‌و پێ بە قەناعەت دەگەیاند .ئەمڕۆکە بەم گشتی هەیەو رۆڵی سەرەکی دەگێڕێت شێوە سەفسەتە یا سوفسیتیە دەڵێن لە کۆمەڵگاداو رۆشنفکر بە سانایی پۆپۆلیستی سیاسی .بە تایبەتی گرگیاس ناتوانێت ببێت بە کەسێکی بێ بایەخ و پروتاگوارس لەو سەردەمە کۆنەدا یان ئەندامێکی باشی کۆمەڵگەیەک .لە بەم شێوە بوون .ئەم کۆمەڵە کەوتنە حاڵێکدا ،رۆشنفکری کورد جیاوازییەکان بەر ڕەخنەی ئەفالتوون و ئەرەستوو .لە پرسی گشتییدا نابینن‌و تەنیا بەرچاوی سۆفیستەکان لەو ڕوانگەوە کە لە بەرانبەر خۆیان دەبینن ،هیچ کات ئەوپەڕی دەسەاڵت ڕاوەستان ،رۆشنفکرن .ئەفالتوون ڕووداوەکان چاو لێناکەن ،بۆ نموونە و ئەرەستوو زانستیان بە شتێکی پیرۆز لە کاتی هەڵبژاردنەکانی ئێران ،ئەو بە دادەنا ،لە حاڵێکدا کە سۆفیستەکان ،ناو رۆشنفکرانەی کورد چوونە باوەشی ئیسالحخوازەکانەوە‌و بەم پێیە ،تەنیا بۆ زۆرتر هۆگری خەڵک بوون نەک زانست. لە گرووپی دووهەمدا ،فەیلەسووفەکان ئەو ئەوەی لە کاتی هاتنە سەر کاری مووسەوی کەسانەن کە پێیان دەوترا هەنبانە بۆرینە یان کەڕووبی شتێک بۆ خۆیان مسۆگەر و دەیانویست زانستی مرۆڤ بنووسنەوە .بکەن‌و بەرژەوەندییە تاکە کەسیەکانی ئەوان لە بەرانبەر خۆیاندا دێڕەکانیان خۆیان بپارێزن. دەدی کە لە سەر ئەو بڕوا بوون لە کتێبی ئانتوان گرامشی لە بیرەوەریەکانی زیندانی ئایینی مەسیح هەموو زانستەکانی لە خۆ خۆیدا نووسیویەتی :بەم پێیە دەتوانین گرتووە .ئەم گرووپە لە سەر ئەو بڕوایە بڵێن کە هەموو مرۆڤێک رۆشنفکرە ،بەاڵم بوون کە دەبێ هەموو زانستەکان بە کۆن هەموو کەس ناتوانێت نەخشی رۆشنفکر لە کۆمەڵگەدا بگێڕێت .بەاڵم ئایا لە بیر کردنی و نوێیەوە سەر لە نوێ بنووسرێتەوە. گرووپی سێهەم :لە سااڵنی دوای شەڕی الیەنەکانی‌تری خەبات لە الیەن رۆشنفکری دووهەمی جیهانیەوە کەسانێک وەکوو کوردەوە لە کوردستانی رۆژهەاڵت ،ئەوە ئاندرە ژید و ئاندرە ماڵرۆ و لە دوای دەگەینێ کە ئەم رۆشنفکرانە تەنیا بیر ئەوان کەسانێک وەکوو سارتر و کامۆ لە خۆ دەکەنەوەو ئەمانە ناچنە قاڵبی دەرکەوتن .ئەم گرووپە لە کاتی شەڕی رۆشنفکرەوەو بە بڕوای من ئەم کەسانە دووهەمی جیهانیەوە دژایەتی فاشیزمیان تەنیا دەچنە قاڵبی کەسایەتی خۆ دەکرد .لە راستیدا پرسی ئەو سەردەمە دۆزەرەوەو هیچی‌تر .هەر بۆیە من لێرەدا پرسی جوولەکە بوو و یەکەم کەس کە لە دەڵێم؛ ئەمانە نەتەنیا رۆشنفکر نین بەڵکوو سەر ئەم پرسە دوا ،درایفوس بوو ،لەو خەڵکی کورد بە الڕێدا دەبن و بردوویانە. سەردەمەدا رۆشبفکرانی چەپ بە گشتی گوستاو فلوبر رەخنە لە رۆشنفکران کەسانێک بوون کە لە سەر ئەو باوەڕە دەگرێت و دەیانخاتە ژێر قامچی ڕەخنەکانی بوون کە دەبێ جیهانێک بەرابەر و یەکسان خۆیەوەو دەڵێت :رۆشنفکرانی ئەمڕۆیی دابمەزرێت ،کە ئەم پرسە پرسی الئیک و تەنیا خۆیان لە بەرچاوە و هیچی‌تر سکوالر بوو .رۆشنفکرانی راستیش هەموو نابینن بێجگە لە خۆیان .بە بڕوای من ئەم پرسەکانیان دەگەڕاندەوە بۆ سەر پرسی وتانەی گوستاو فلوبر راست رۆشنفکری جوولەکە. کورد دەگرێتەوەو کەسانێک کە تەنیا بۆ پرسی رۆشنفکر درێژەی دەبێت تا ئەو خۆدوزەرەوەو بۆ ئەوەی بتوانن ناوێکیان کاتەی کە لە دوای ٨٠ساڵ بلووکی رۆژئاوا هەبێت لە ئێستاو دوارۆژدا هەموو ئەرکە دەڕووخێت و چەپەکان دێنە سەر کار .لە نەتەوەییەکانی خۆیان پێشێل دەکەن و دوای ئەم دەورە ئێمە شاهیدی ڕووخانی هەموو ئەرکە نەتەوایەتییەکانی خۆیان لە ئیدئولوژی مارکسیسمین ،هەر لەو حاڵەدا گۆڕ دەنێن. رۆشنفکرانێک لە فەرانسە سەر هەڵدەدەن من لە سەر ئەو بڕوام ئەگەر رۆشنفکرێک کە دژ بە دەسەاڵت دەوەستنەوە ،وەکوو لە سەر پرسی گشتییەتی لە کوردستان فۆکۆ ،دریدا ،بودریار ،لیوتار ،گتاری و بوونی هەبێت ،ئەوا دەتوانێت رۆڵی ئێجگار دلوز و لە الیەکی دیکەوە رۆشنفکر و ئەرێنی لە نێو خەڵک‌و تەنانەت حیزبە بیرمەندانێکیش دەچنە نێو دەسەاڵتەوە کوردیەکانیشدا بگێڕێت ،بەاڵم ئەوەی وەکوو ،ریمون ئارون .ئەم گرووپە خۆیان کە تا ئێستا من بە ناو رۆشنفکر دیومە، بە خونسا دەزانن ،نە ڕاست .ئەوان لە نە تەنیا رۆشنفکر بە مانای ڕاستەقینەی سەر ئەو باوەڕەن کە دوور لە سیاسەت ناوەکەی نەبووە ،بەڵکوو ئەم بە ناو چاالکی دەکەن .لە دوای ئەوە شاهیدی رۆشنفکرە تەنیا لە خزمەتی دەسەاڵتی گرووپەکانی نوێی فەیلەسووفین کە لە بێگانەدا بووە‌و بەس. راستییدا لەو چەپانە دروست بوون کە لە بەاڵم بە بڕوای من رۆشنفکر ئەو کەسەیە بواری مانایی وشەوە پێیان دەڵێن تۆبە کە بتوانێت هەموو مافەکانی کۆمەڵگە کراو و بە هێرش کردنە سەر رۆشنفکران ،لە بەرچاو بگرێت نەک تەنیا مافەکانی بە جۆرێک دژی رۆشنفکر بە ئەژمار دێن .دەسەاڵت .رۆشنفکری ڕاستەقینە هیچ کات
لە گەڵ دەسەاڵت ناکەوێت‌و هەمیشە بیر لە ئینسان‌و مرۆڤایەتی دەکاتەوە .ئەمە دەتوانێت یەکێک بێت لەو بەشانەی کە رۆشنفکر دەبێ ڕەچاوی بکات .لە ڕاستیدا، رۆشنفکری ئێمە هەستی خۆی لە مەڕ سیاسەت و کۆمەڵگە بە راست دەزانێت و هەر ئەمەش هۆکارێکە بۆ ئەوەی کە هەموو هەڵوێستە هەڵەکانی بۆ کۆمەڵگەی کوردی بە راست دەخوێننەوە و بیری کۆمەڵگەی کوردی بەرەو ئاراستەیەکی الڕێ دەبەن و بردوویانە و هەروا کە دیمان ئەم رۆشنفکرانە چۆن چوونە خزمەتی ئیسالحخوازەکان و هەر بەو شێوە ئەم تەیفە چوونە خزمەتی دەسەاڵتێک کە بە سەدان و هەزاران رۆڵەی کوردی لە سیاچاڵەکانی رژێمدا ئیعدام کردووە .ئایا ئەو کەسانە دەتوانن رۆشنفکر بن ،ئایا ئەو کەسانە دەتوانن رۆڵی رۆشنفکر لە کوردستان بگێڕن. رۆشنفکر دەتوانێت بە تیۆر و کردەوە، خۆدی خۆ و کۆمەڵگەکەی دروست بکات .ئەو دەبێت ڕەخنەگری هەر جۆرە ناعەداڵەتێک بێت .نابێ هۆگری هیچ ئایین ،و الیەنی دەسەاڵتێک بێت .رۆشنفکر دەبێ بیر لە کۆمەڵگەیەکی بە دوور لە توندوتیژی بکاتەوەو رۆشنفکری ئەم سەردەمە دەبێ تێبکۆشێت تاکوو خۆی لە باڵو کردنەوەی هەر جۆرە بیرێکی خراپ بە دوور بگرێت‌و ئەوەی بۆی گرنگ بێت پرسی بە حەق بوون بێت لە کۆمەڵگەدا. بەراستی هەر کات بیر لە توێژی نوخبەی کورد لە ناوخۆ دەکەمەوە ،دەکەومە فکری بیرۆکەکەی هانتینگتون .ڕارەوەی شۆرش لە واڵتانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست لە حاڵی تێپەریندایە ،لە ڕواڵەتدا ئەمە زۆر سادەیە و ئەگەر تەنیا چاو لەم رستەیە بکەین، ئەوا دەبینین کە ئەم ڕستە مانایەکی زۆر هەڵدەگرێت کە بە داخەوە رۆشنفکری کورد تەنیا مانا سەتحیەکی لێ وەرگرتووە. هەر لەمبارەوە»عەبدوالواحد سائل» لە سەر ئەو باوەڕەیە کە رۆشنفکر کەسێکە؛ کە بیر دەکاتەوە و هەروەها دەڵێت: کۆمەڵگە دەبێت لە سەر تاکە ئەندێشە ڕاوه‌ستاوبێت .ئەو رۆشنفکر بە کەسێک دەڵێت کە نامۆیه لە گەڵ سونەتەکان و هه‌روه‌ها له سه‌ر ئه‌و باوه‌ڕه‌یه که ئەمنیەتی نەتەوەیی گرنگترە لە راستی و عەداڵەت. ئەمە ئەو مەترسیەیە کە رۆشنفکری کورد ئەمڕۆکە تووشی بووە و پرسەکان بە سەتحی چاو لێدەکات و ئەگەر نوخبە لە ناوەوە نەتوانێت هاوبەشی کۆمەڵگە لەو ڕووداوانەی کە کۆمەڵگەی کوردستان پێی گرنگە و بایەخی پێدەدات بخاتە گەڕ ،ئەوا بە دڵنیاییەوە کۆمەڵگەی کورد زۆر لەوە زووتر بە خواست و ویست و ئاواتەکانی دەگات. رۆشنفکر له نێو کۆمه‌ڵگه‌دا ده‌بێ بڕبڕەی پشت و ئابڕووی کۆمه‌ڵگا بێت و کۆمه‌ڵگه‌ی به بێ رۆشنفکر وه‌کوو جەستە‌یەکه که نه ده‌توانێت ببزوێت و نه درێژه به ژیانی خۆی بدات .رۆشنفکر ده‌بێ به ئاوه‌ز و ئه‌ندیشه‌ی خۆی پارێزەری ئازادی و ئاشتی و هه‌روه‌ها په‌یڕه‌وی دیموکراسی بێت .لێرەدا دەبێت ئاماژە بەوە بکەم کە رۆشنفکر دەبێت لە گەڵ توێژەکانی خوارەوە و مام ناوەند و دەوڵەمەند پەیوەندییەکی چڕ و پڕی هەبێت .ئێوە بیر لەوە بکەنەوە کە رۆشنفکری جیاوازە لە کۆمەڵگە ،دەبێت لە گەڵ نەتەوەکەی هاوئاهەنگ بێت .ئەوان دەبێت قسەی دڵی الدێیەک ،یا گۆشەنشینێک و هەروەها هەموو توێژەکانی کۆمەڵگە ببیستێت و گوێ بە دەردی دڵی ئەوان بدات و ئەو خەڵکە ئامادە بکات بۆ شۆڕش ،نەک بۆ دەنگدان بە حکومەتی داگیرکەر یا کەس یا کەسانێک لەو بەشەی داگیرکەرانی کوردستان کە رۆژێک خۆیان بەشێک بوون لەو کەسانەی کە هێرشیان کردوەتە سەر واڵتەکەمان ،بۆ نموونە ،رۆشنفکرانێک کە پشتیوانیان لە مووسەوی کرد ،ئایا بەراستی فکریان لەوە نەکردەوە کە مووسەوی هەر ئەو کەسەیە کە کاتێ خومەینی فەرمانی ئیعدامی زیندانیانی سیاسی دەرکرد بۆ خۆی بەشێک بوو لە دەسەاڵت و یا.... رۆشنفکرانی ئەمڕۆ ،جیهانی مادی‌و هەیجانە سیاسیەکانیان جێگری جیهانی فەلسەفی‌و
7
مەعنەوی خۆیان کردوەو هەر بەم هۆیە دەتوانین بڵێین کە جیهانی رۆشنفکرانی ئەمڕۆکەی گەلەکەمان دەورانی رێکخستنی ڕق‌و شتە بێزەرە سیاسیەکانە کە تەنیا دەچێتە گیرفانی بێگانە و هیچ خزمەتێک بە نەتەوەکەی خۆی ناکات و بگرە لە زۆر جێگەشدا دژایەتی لەگەڵدایە. هەروا کە هابرماس لەمبارەوە دەڵێت: خۆدۆزەرەوە لە سەر پرسی گشتیی ئەم بیرۆکە ماوەتەوە بۆ ،گوفتمانی گشتییەت، لە پرسە گشتیەکان بە داخستنی پلەبەندیه‌و جەخت لە سەر جێگەو پێگەی رۆشنفکر دەکاتەوە .بەاڵم بە وتەی نانسی فریزر ،کە بە زوانێکی گاڵتەجارانەوە گاڵتەجاریی‌و ڕووبەرووی دەڵێت: پێچەوانەییەکی بەرچاویین .بەو واتەیە کە رۆشنفکری کورد خۆوتاری گشتییەتی ستراتیژی جیانەکراوەتەوە و لە خۆدی تاکدا ماوەتەوە. ڕەنگە جیاوازی رۆشنفکران ،لە مانا بوردویویەکەیدا ،بە هۆی سەرمایەی فەرهەنگی زۆرتر ،لە سەر ئەم ڕوانگەیە جێگەی تێڕامان و لە سەر وەستان بێت. بەڵێ منیش لە سەر ئەو باوەڕەم کە دەبێ رۆشنفکران جیاواز بن ،بەاڵم کە رۆشنفکر تەنیا لە هەوڵی خۆدوزەرەوەدا بێت، چیدی ئەو کەسانە ناتوانن بچنە قاڵبی رۆشنفکرەوە. بە بڕوای من رۆشنفکری کورد دەبێت، بەستێنیکی باش دروست بکات بۆ جێبەجێ کردنی شۆڕشێکی هەمەگیر لە کوردستان، بەاڵم نوخبەکانی کورد لە کوردستانی رۆژهەاڵت نە تەنیا نەیانتوانیوە ئەو ئەرکە بە جێ بگەینن ،بەڵکوو ئەو ئەرکەشیان بە چوونە باوەشی دەسەاڵت‌و سیاسەتی هەڵەی خۆیان خستووەتە دواوە. دەی چۆنە ئەم رۆشنفکرانە بەم شێوە کەوتوونەتە شوێن ئەم کەسانەو لێرەدا من ئەو پرسیارە ئاراستەی ئەوان دەکەم ،ئایا کەوتنە شوێن ئەم کەسانە بە چ پێوەرو پێوانەیەک و بۆ چی؟ ئاخر کێ دیویەو لە کوێی مێژوودا هاتووە کە خەڵکی جیهان بەم شێوە خەبات بکەن و بە گژی داگیرکەری واڵتەکەیاندا بچنەوە؟ سەرچاوەکان: پیر بوردیو و پرسی رۆشنفکری روشنفکر فوری نباشیم ،نقد دیدگاەهای رسانەای پیر بوردیو روشنفکر نمیتواند رهبری کند روشنفکر و روشنگری :نویسندە :فرید سیاوش مفهوم روشنگری در نزد کانت :پدیدآورندە: مهدی ابوتالبی واژەنامە پیر بوردیو رابطە روشنفکران و قدرت ،مجلە آرش روشنفکر متهم میکند ،نویسندە :رضا خجستە رحیمی چگونە فردی روشنفکر باشیم رامین جهانبگلو و نقش روشنفکر ٢جلدی روشنگەری البته موارد مذکور مشهورترین معادل های «روشنفکر» در زبان هایی اروپایی است و واژه های دیگری مثل Illumine، intelligent ،clairvoyant ،PersPicace، eclaire، egghead ،aufklarer ، enlightened، oPen minded، broad-mindedنیز به همان معنای روشنفکر به کار رفته است .در این رابطه ر.ک: [ . ]4داریوش آشوری ،دانشنامه سیاسی (فرهنگ اصطالحات و مکتب های سیاسی) ،انتشارات مروارید ،تهران ،چاپ پنجم ،1378 ،ص .178 [ . ]5به همین جهت در دهة 1840در انگلستان اصطالح حقوقی intellectual ( ProPertyمالکیت معنوی) برای مشخص شدن حقوق قانونی مربوط به فعالیت های فکری تازه و جدید (مثل حق التألیف یا حق کپی رایت) رایج شد. (بابک احمدی ،کار روشنفکری ،نشر مرکز ،تهران ،1384 ،ص (.21 [ . ]8ر.ک :رضا داوری اردکانی، روشنفکری و روشنفکران ،مندرج در جریان روشنفکری و روشنفکران در ایران، گردآوردی و تدوین :حمید احمدی و محمد حسین فتاحیان ،انتشارات به باوران ،چاپ اول ،زمستان ،1379ص .16
6
ژمار‌ه ( )52ساڵی چوارەم201١/11/15 ، dwaroj@komala.net
ئه‌ندێشه
دروشمی دێموکراسی بۆ ئێران و مافی چارەی خۆنووسین بۆخەڵکی کوردستان
عەلیڕەزا قادری پرسی سیستەمی داهاتووی دەسەاڵت لە ئێران و مافی گەالنی بندەست و لەوانە کوردەکان ،پرسێكی هەنووکەیی و گرنگە کە ئەبێ وواڵمی شیاو و گونجاوی خۆی وەرگرێ بەجورێك کە هیچ چەشنە نارۆشنی وئیبهامێک بۆ ئەم قۆناغەی خەباتی ئێستا و هەل و مەرجی پاش رووخانی کۆماری ئیسالمیی ،جێ نەهێڵێ .هەر بۆیە جێێ خۆیەتی کە حیزب و الیەنە کوردیەکان بەتایبەتیی و سەرجەم ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی بە گشتیی، هەڵوێستی خۆیان لەم بارەوە بە روونی دەربڕن .لێرەدا هەوڵ ئەدرێ زۆر بە کورتی چەند تێبینی و هێندێک خاڵی گرنگ لەم بارەیەوە بخرێتە بەر باس. دێموکراسیی بەر لەوەی سیستم و شێوەیەکی دەسەاڵت بێ ،جێ کەوتن و نەهادینە بوونی کۆمەڵێک مافە لە ناو کۆمەڵگایەکدا .نەهادینە بوون و قانوونمەند کردنی ئازادیەکانی کۆمەڵ و دەستە و گروپ و تاک لە ناو کۆمەڵگادا. ژان ژاک رۆسۆ راستی وتووە کاتێک ئەڵێت ئازادیی جەوهەری بەشەرە .مرۆف بە بێ ئازادیی زات و جەوهەری بەشەربوونی خۆی لەدەست ئەدا و ئەبێتە کۆیلەیەک کە لە بایەخە ئینسانیەکانی خۆی دوور ئەکەوێتەوە و تا ئاستی ئامرازێکی بێ ناوەرۆک دادەبەزێ .هەر بۆیە مەقولەی دێموکراسیی و سیستمێکی دێموکرات ئەبێ بەر لە هەر شتێک ئازادیی مرۆفەکان دەستەبەر بکات ئەگەینا جگە لە واتایەکی بێناوەرۆک کە تەنیا و تەنیا خزمەت بە دەسەاڵت و دەسەاڵتداران ئەکات ،هیچی تر نیە. هەر وەک ئەبینین ،ویستی دێموکراسی خوازیی لە ئێران و شیعاری دێموکراسیی بۆ ئێران پێشینەیەکی زۆر کۆنی هەیە و تەنانەت چەندین سەدەیە کە لەم پێناوەدا خەبات ئەکرێ و لەم پێناوەشدا خەڵکێکی زۆر گیانیان بەخت کردوە. داخوازیی هاتنەسەرکاری سیستمێکی دێموکرات داواکاریەکی بەحەق و ڕەوایە کە وەدیهاتنی ئەتوانێ ڕێگا خۆشکەری وەدی هاتنی مافەسەرتاییەکانی ئەندامانی کۆمەڵگا و بەرەوپێش چوونی کۆمەڵگا بێ .بەاڵم هەروەک وتمان زۆر گرنگە کە شیعاری دێموکراسیی بۆ ئێران ،مافی دیاری کردنی چارەنووسی نەتەوەکان بە دەستی خۆیان لە بەر چاو بگرێ و لە ئەگەری هاتنەسەرکاری هەر دەستە و گروپ و الیەنێک ،ئەم مافە بۆ نەتەوەکانی ئێران و بەتایبەت نەتەوەبندەستەکان پارێزراو بێت. ئەمڕو کەم نین ئەو حیزب و دەستە و گروپانەی کە دروشمی دێموکراسیی بۆ ئێران بەرز ئەکەنەوە و خۆیان بە پاڵپشت و خەباتکاری ئەم بوارە دائەنێن. لەم ناوەدا ئەبێ بە شێوەیەکی تایبەت و دیاریی کراو ئاماژە بەو حیزبانە بکرێ کە خۆیان بە حیزبی سەرانسەریی و ئێرانیی ئەزانن و پێیان وایە جێنشین و ئالترناتیوی داهاتووی دەسەاڵتن لە ئێران .ئێرانێکی دێموکرات خۆی لە خۆیدا سیستمێکی قابلی دیفاع و جێی رێز و پشتیوانی یە و جێی خۆیەتی کە هەموو کەس داکۆکیی هەوڵ و تێکۆشان لەم پێناوەدا بکات ،بەاڵم زۆر گرنگە کە بە سەراحەت و ئاشکرا ببینین و بزانین کە ئەم حیزب و ڕێکخراوانەی ئەم شیعارە ئەدەن ،تا کوێ بڕوایان بە مافی نەتەوە بن دەستەکان هەیە و چەندە تەحەممولی دیاری کردنی مافی چارەی خۆنووسینی ئەو نەتەوانە بە دەستی خۆیان و بە دەنگی خۆیان ئەکەن . ڕۆژهەاڵتی کوردستان یەکێکە لەو
ناوچانەی کە ساڵیانێکی دوورو درێژە لە الیەن دەسەالتە جۆربەجۆرەکانی ئێرانی داگیر کراوە و کوردەکانی ئەم بەشە لە کوردستان ،لە سەرەتایی ترین مافەئینسانیەکانی خۆیان بێبەش بوون و قەت ڕێگا نەدراوە کە خۆی خەڵکی کوردستان بڕیار بۆ چارەنووس و ژیانی خۆی بدات .بەشێک لەو کەس و حیزبانەی ئەمڕۆ خۆیان بە الیەنگر و خەباتکاری رێگای ئێرانێکی دێموکرات و دروشمی دێموکراسی خوازیی دائەنێن ،خۆیان رۆژگارێک یان لە دەسەاڵت دابوون یان شەریکی دەستەاڵت بوون لە ئێران .یانی خۆیان لە پێشێل کردنی دێموکراسیی و بێ ماف کردن و سەرکوتی نەتەوەکانی ئێراندا بڕیاردەر بوون و مێژۆی ئێران و تەنانەت خۆی ئەم کەس و حیزبانە، شاهیدی هەڵوێست و کردەوەکانیانە . ئەم الیەنانە ،زۆربەیان ئێستا لە دەسەاڵت ڕاونراون و یان بۆ هەمیشە بارگەوبنەیان پێچاوەتەوە فەرامۆش کراون ،یان لە هەندەران ئەژین و بە ناوی ئۆپۆزیسۆنی ئێرانی ،بۆ بەدەستەوەگرتنی دوبارەی دەسەاڵت هەوڵ ئەدەن. لە پاڵ ئەم کەس و الیەن و حیزبانەی کە لە سەرەوە ئاماژەمان پێکرد ،هێندێک حیزب و الیەنی تر هەن وەک الیەنی ئاماژە پێکراو هێشتا تەجرەبەی دەسەاڵتێکی گشتیی و سەرانسەریی لە ئێران یان نیە و دواتر و بەتایبەت دوای شۆڕشی گەالنی ئێران لە ساڵی ١٣٥٧دروست بوون بەاڵم ئەوانیش عەینی ویست و خواز مەترەح ئەکەن و هەڵگری شیعاری دیموکراسیی بۆ ئێرانن .ئەمانە خۆیان بە حیزبی ئێرانیی ئەزانن وخاوەن و هەڵگری ئیدئولۆژی و بیر و باوڕی جۆربەجۆرن .لەم ناوەدا هەر لە چەپی چەپی مارکسیستی و کۆمۆنیستیەوە هەتا دەگاتە ناسیۆنالیست و راست و ئێرانیست و پان ئێرانیست و رێفۆرمخواز و سەوز و زۆر جۆری تر بەدی ئەکرێ .هەموو ئەمانەش وەک گرۆپی یەکەم کە باسمان لێوەکردن ،خۆیان بە حیزب و الیەنی بەحەققی دەسەاڵتداریی ئێران ئەزانن و لەم پێناوەشدا ،زۆریان هەنگاوگەلی باشیان ناوە و خەبات و چاالکیی ئەکەن کە ئەمەش جێی رێز و داکۆکی کردنە. بەاڵم کاتێک کە لە بەرنامەو پرۆگرام و چاالکیی و دروشمی هەموو ئەم دەستە و گرۆپانە ورد ئەبینەوە ،یەک شت لە گشتیاندا هاوبەشە و ئەویش هەڵوێست و جۆری بیرکردنەوەیانە لە سەر مافی نەتەوەکانی بندەست و ستەملێکراوی ناو ئێران .بەتایبەت کاتێک باس لە چەمکی دێموکراسیی و دیارییکردنی مافی چارەی خۆ نووسین ئەکرێت .هەموو ئەم الیەنانە تەنیا و تەنیا بیر لە شێوە دەسەاڵتیک ئەکەنەوە کە بەدرێژایی چەندهەزار ساڵ لە ئێران باو بووە و ئەویش دەسەاڵتێکی سیاسیی و جوغرافیاییە . یانی فەرمانڕەوایی و دەسەاڵتی سیاسیی لە هەموو ئەم چوارچێوە جوغرافی یەی کە لە ژێر ناوی ئێران ناوزەد دکرێ بە گشت ئەو نەتەوانەی تێدا ئەژین .ئەم حیزب و کەس و الیەنانە ،کاتێکیش کە باس لە مافی نەتەوەکانی ئێران ئەکەن، تەنیا و تەنیا هێندێک مافی زۆر بەسیت و سەرەتایی نێو ئەبەن و مافی ئەم نەتەوانە تا ئاستێکی زۆر نزم دائەبەزێنن .مافی دیاریی کردنی چارەنووسیی سیاسیی کە ئەمرۆکە لە هەموو دنیا بەرەسمیی ناسراوە و زۆربەی هەرەزۆری واڵتانی دنیا رێزی ڵی ئەگرن ،الی ئەم بەڕێزانە بڤەیە و هیچ قسە و باسێک هەڵناگرێ .هەر ئەو مافەی لەم دواییانەدا شاهید بووین کە لە ئافریقا و لە سوودان ڕێزی لێ ئەگیرێ و خەڵکی سوودان ئازادانە ئەچنە پای سندوقەکانی دەنگدان و بۆ دیاریی کردنی چارەنووسی سیاسیی خۆیان دەنگ بە جیابوونەوە ئەدەن ،الی ئەم بەڕێزانە کابووسێکە کە قەت حەز بە بیرکردنەوەشی ناکەن. هەرجۆرە سیستمێک بۆ دەسەاڵتی داهاتووی ئێران بەبێ لەبەرچاوگرتنی مافەسیاسیەکانی نەتەوەکانی ئێران و لەوانە مافی چارەی خۆنووسین ،ناتوانێ سیستمێکی شیاو و بەکەڵک بێ بۆ ئەم واڵتە .ئەوە نەتەوەکانی ئێرانن کە ئەتوانن بریار بدەن کە ئایا گەرکیانە لە
چوارچێوەی جۆغرافیایی ئێرا ندا بمێننەوە یان دەنگ بە شتێکی تر ئەدەن .هەر بۆیە زۆر گرنگە کە حیزبە سیاسییە کوردستانیەکان لە پێوەندیەکانیاندا ئەم خاڵە لە بەر چاو بگرن و بە پێی بەرژەوەندیە بنچینەیی و بااڵکانی خەڵکی کوردستان پێوەندیەکانیان تەنزیم بکەن. ئەمرۆکە ئەبینین کە شیعاری دێموکراسی بۆ ئێران ئەوەندەی لە زمان حیزبە کوردستانیەکان و کۆمەڵێک روشنبیر و کەسایەتیی سیاسیی کوردیی بەرز ئەکرێتەوە ،ئەوەندە لە زمان حیزبە دروشمی نابیسترێ. ئێرانیەکان دێموکراسیی بۆ ئێران بە بڕوای من زۆر باشە و ئەبێ هەموومان خوازیاری ئێرانێکی ئازاد و دێموکرات بین ،بەاڵم ئەمە نابێ ببێتە هۆی لەبەرچاو نەگرتن و فەرامۆش کردنی مافەسیاسیەکانی خەڵکی کوردستان وبەتایبەت مافی دیارییکردنی کوردستان. سیاسی چارەنووسی کوردستان خاوەنی هەل و مەرجی تایبەتیی خۆیەتی و شۆڕش لە کوردستانیش زۆر جیاواز بووە لە باقی شوێنەکانی ئێران. لە کوردستان خەڵکێک ئەژیت کە بە درێژایی مێژوو چەوساوەتەوە و هەمیشە بە درندانەترین شێوە سەرکوت کراوە و دەسەاڵتدارانی ئێرانی قەت رێگایان نەداوە کە ئەم نەتەویە چارەنووسی سیاسیی خۆی بگرێتە دەست .کۆمەڵێک مافی شارۆمەندیی و هاوواڵتی بوون ناتوانێ وواڵمدەرەوەی ویست و داخوازیی و ئاوات و خەباتی خەڵکی کوردستان بێ. ماوەیەکی زۆرە کە هەوڵی بەرەیەکی یەکگرتووی ئێرانی ئەدرێت و زۆر دەستە و گروپی جۆراوجۆریش هەر لەم بوارەدا پێک هاتوە و بەشێک لە حیزبە کوردیەکانیش زۆر چاالکانە بەشداری ئەم پرۆژەیە بوون. پێک هاتنی بەرەیەکی یەکگرتووی ئێرانی ئەتوانێ لە بەهێز کردنی خەڵکی ئێران دژی رژیمی ئیسالمیی ئێران زۆر کاریگەر بێ و جێی خۆیەتی کە هەموو الیەنەکانی دژ بە رژیم یەکگرتوانە ،هەوڵی بۆ بدەن، بەاڵم بۆ خەڵکی کوردستان گرنگتر لە بەرەیەکی یەکگرتووی ئێرانی ،بەرەیەکی یەکگرتوویان جۆرێک لە هاوپەیمانیی کوردی و کوردستانییە .هەموو حیزبێک بۆی هەیە کە چۆنی پێ باشە و بە مەسلەحەتی ئەزانێ پێوەندیەکان و دیپلۆماسیی خۆی دیاریی بکا و لە گەڵ هەر کەس و الیەنێک کە پێی باشە، ئیئتالف بکا و بەرە پێک بێنێ بەاڵمبە بڕوای من بە جێی ئەم کارە ،ئەگەر بەرەیەکی یەکگرتووی کوردیی ئەم ئەرکە بگرێتە ئەستۆ زۆر باشتر و کاریگەرترە و و سەنگ و قورسایی کوردەکانیش زۆر زیاتر ئەکات .قازانج و بەرژەوەندیی خەڵکی کوردستان ئەوە ئەخوازێ کە حیزبەکوردیەکان سەرتا لە ناو خۆیاندا رێک کەون و بەرەیەکی یەکگرتوو پێک بێنن و بە رێکخستن و فۆرمۆڵە کردنی
ماف و داواکاریەکانی خەڵکی کوردستان، بچنە پای ئیئتالف و دانووستان لە گەڵ حیزبە ئێرانیەکان. هاوکات زۆر گرنگە کە لە ئەگەری بەشداریی لە هەر چەشنە هاوپەیمانی و بەرەیەکدا ،پرسی مافەکانی خەڵکی کوردستان و بەتایبەتی مافی دیاریی کردنی چارەنووس ،بکرێتە پێش شەرتێک بۆ هەر جۆرە رێککەوتنێک .یانی تەنیا لە گەڵ ئەو کەس و حیزبانە هاوپەیمانیی بکەین و بەرە پێک بێنین کە بڕوایان بە مافی دیاریی کردنی چارەنووسی نەتەوەکانی ئێران بە دەستی خۆیان و لەوانە نەتەوەی کورد ،ببێ .هەر چەشنە هاوپەیمانییەک بە بێ لەبەرچاو گرتنی ئەم ئەسڵە ،جگە لە سات و سەودایەکی نازلی سیاسیی و پێشێل کردنی مافی خەڵکی کوردستان، مانایەکی تری نابێ. دروشمی دێموکراسی بۆ ئێران یان هەر وەک لەم دواییانەدا دیاردەی کۆمارییخوازی یان سیستەمی پارلمانتاریستی کە لە الیەن هێندێک الیەن و کەس و حیزبی ئێرانیی و کوردیی باسی لێوە ئەکرێ ، زۆر جار سەرپۆش دانانە لە سەر ویستی راستەقینەی خەڵکی کوردستان .بەشێک لەم تەیفە هەر ئەمرۆکەش بەشێکن لە دەسەاڵتی کۆماری ئیسالمیی ئێران و لە چوارچێوەی قانوونەکانی ئەم رژیمەدا هەڵس و کەوت ئەکەن .بۆ نموونە تەیفی سەوزەکان کە زۆر کەس دڵی پێخۆش کردبوون و کیسەیان بۆ هەڵدوریبون. ئەمانە لە سەر دەسەاڵت لە گەڵ بەشێکی تر لە دەسەالتدارانی ئێرانی ناکۆکن و ئەگەینا بروای تەواویان بە نیزام و هەر ئەو قانوونانە هەیە کە بە ئاشکرا مافی نەتەوەکان پێشێل ئەکات .کاتێک باسی بزوتنەوەی سەوز ئەکەم مەبەستم ئەو بزوتنەوە بەرینە ئیعترازییە نیە کە ئەمڕو لە ئێران لە ئارا دایە ،بەڵکو ئەو بەش و کەسانەیە کە رۆژگارێکی دوور و درێژ خۆیان لەم نیزامەدا دەسەاڵتدار و بڕیاردەر بوون و ئێستاش هەر خۆیان بە بەشێک لە نیزامی ئیسالمیی ئێران ئەزانن. دروشمی دیاریی کردنی مافی چارەی خۆنوسین و بریاردان بۆ دەسەاڵتی سیاسیی کوردستان ،نابێ بە دروشمی دێموکراسی بۆ ئیران ببەسترێتەوە. ئێرانێکی دێموکرات کاریگەریی زۆری لە سەر کوردستان هەیە و زۆر یارمەتیی کوردەکان ئەدات بۆ گەیشین بە مافەکانیان بەاڵم سەرەڕای هەرچەشنە سیتمێکی سیاسیی و شێوەی دەسەاڵت لە دوارۆژی ئێراندا ،مافی چارەی خۆ نووسین و دەنگدان بە ئاڵ و گۆڕی سیاسیی و جوغرافیی ،ئەبێ بۆ هەموو نەتەوەکان و لێرەشدا نەتەوەی کورد ،پارێزراو بێ. بە بڕوای من هیچحیزب و کەس و الیەنێک بە بێ لەبەر چاو گرتنی ئەم ئەسڵە ناتوانێ و حەقی نیە بە نوێنەرایەتی خەڵکی کوردستان دانیشتن و مامەڵە لە
گەڵ حیزب و الیەنێکی تر بکات .لە بەر ئەوەی ویستی خەڵکی کوردستان ئەوەیە کە بتوانێ لە دیاریی کردنی چارەنووسی خۆیدا راستەوخۆ بەشدار بێ و هەر کەس خۆی بە نوێنەری ئەم خەڵکە ئەزانێ، ئەبێ ئەمە یەکەم مەرج و شەرتی بێ بۆ کاری دیپلۆماسیی خۆی و پێوەندیەکانی و ئیئتالفەکانی . زۆریەک لە حیزبە کۆردیەکان ئەمڕۆکە کەوتوونەتە کێبەرکێ یەکی خێرا و بەپەلە بۆ راکێشانی سەرنجی چەند الیان و کەس و حیزبی ئێرانی و بۆ سازدانی هاوپەیمانی و پێک هێنانی بەرە و ئیئتالف ،هەوڵی لەڕادەبەدەر ئەدەن و زۆر جاریش، تەنانەت لە پشتگوێ خستن و لەبەرچاو نەگرتنی مافەکانی خەڵکی کوردستانیش ،درێغی ناکەن وتەنانەت چەند بەشێکیش لە خاکی کوردستان ئەکەنە دیاریی و پێشکەشی خەڵکانی تر .هاوپەیمانی تەنیا لە گەڵ ئەو کەس و الیەنانە جێی داکۆکی و شانازییە کە بڕوای راستەقینەی بە خاکی کوردستان بۆ کوردەکان و مافی دیاریکردنی چارەنووسی سیاسیی خەڵکی کوردستان بە دەستی خۆیان ،ببێ .هەر بۆیە : -١دروست کردنی بەرەیەکی کوردستانیی یان سازدانی جۆرێک لە رێک کەوتن و هاوپەیمانیی لە ناو خۆی حیزب و الیەنە کوردیەکان لە بەرەیەکی سەرانسەریی و ئێرانی ،پێویستتر و گرنگترە . -٢تەنیا لە گەڵ ئەو حیزب و الیەنانە بەرە یان هاوپەیمانیی پێک بهێندرێ کە بڕوایان بە مافی دیارییکردنی چارەنووسی گەاڵنی ئێران و لێرەشدا کوردەکان ،هەبێ .یانی ئەمە مەرج و پێش شەرتی هەر جۆرە پێوەندیی و هاوپەیمانییەک بێ . -٣دروشمی دیارییکردنی مافی چارەنووسی خەڵکی کوردستان بە دروشمی دێموکراسی یان کوماریخوازیی و شتی لەو چەشنە نەبەسترێتەوە. -٤لە هاوپەیمانیی و ئیئتالفەکاندا، بەرەیەکی یەکگرتووی کوردی شیاوتر و بەدەسەاڵتترە لە هەر حیزب و کەس و گروپێک کە بیهەوێ سەربەخۆ و بەتەنیا نوێنەرایەتی خەڵکی کوردستان بکات بۆ دانوستان و گفتگۆ لە گەڵ دەسەاڵتی ناوەندیی و سەراسەریی. هەر حیزب و دەستە و گروپێکی کوردیی کە خۆی بە خەمخۆری نەتەوەکەی ئەزانێ، ئەبێت بەر لە هەر شتێک لە حیزبەکەی خۆی و هاوسەنگەران و هاوخەباتیانی لە کوردستان دەست پێبکات و هەوڵ بۆ ساغ کردنەوەی ماڵەکەی خۆی بدات .خۆهەڵواسین بە خەڵکانی تر و خۆهەڵقورتاندن لە هێندێک دروشمی نارۆشن هیچ یارمەتیی گەلی کورد نادات و تەنیا و تەنیا کەش و هەوای شۆڕش لە کوردستان لێڵ و چەواشە ئەکات .بەر لە هەر شتێک با خۆمان یەک بگرین .
ئه‌ندێشه
ئاوەزی گشتیو بەرهەمەکانی و :بیژەن قوبادی ئەم نووسراوە کورتەی خوارەوە لە نووسینەکانی «پییربۆردیوو» کۆمەڵناسی فەرانسییە کە لە ساڵی 1983ی زایینی لە چاپ دراوە .ئەم بابەتە لە ساڵی 2002لە لۆمۆند دا لە چاپ دراوەتەوە و ئێستاش لە بەر دۆخی تایبەتیی جیهان ،بە پێویستمان زانی وەری گێڕینە سەر زمانی کوردی و باڵوی بکەینەوە .شایانی باسە کە ئەم نووسراوەیە لە الیەن «عەباسی شوکری»ەوە وەرگێڕاوەتە سەر زمانی فارسی. رووداوەکانی ئەم دواییانەی واڵتانی عەرەب و بە دەسەاڵتەوە نووسانی دەسەاڵت دارانی ئەو حکومەتانەی کە بە پێچەوانەی خواست و ویستی خەڵکی خۆیانن ،لە زۆرێک لە واڵتانی ناوچەکە بە گشتی و دەسەاڵت دارانی واڵتانی عەرەب بە تایبەت ،بە هەر نرخێک ،و تەنانەت لەناو چوونی خۆیان و بنەماڵەکانیان ،ئەو راستیە دەسەلمێنێت کە لەم بوارەدا ئەو بابەتەی بێ نرخ و بەهایە و پەراوێز خراوە ،عەقڵ و ئاوەزە کە لە پێناو دەسەاڵتدا دەبێتە قوربانی .ئایا سەدام حسێن ،موبارەک ،بن عەلی ،قەزافی و. . . نەیان دەتوانی چارەنووسێکی جیا لەوەیان هەبێت؟ کاتێک پۆلێک مراوی خەریکی کۆچ و ڕەون ،ئەوەی کە شاڕەزایەو لە نووکی کاروانەکەدایە ،پاش ماوەیەک هەڵفڕین، جێ گۆڕکێ دەکات و دەچێتە ئاخری ریزی کاروانەکەوە و مراویەکی ترجێگای دەگرێتەوەو رێبەرایەتی ئەو پۆلە باڵندەیە لە ڕەوەکەیاندا وەئەستۆ دەگرێت و ئەم زنجیرەیە بە بێ پسانەوە درێژەی هەیە .لەم ئاڵ و گۆڕو جێ گۆڕکیانەدا نە ئەو مراویانەی رێبەریی بە جێ دێڵن وئەگەڕێنەوە بۆ کۆتایی رێزی کاروانەکە خۆیان بە دۆڕاو دەزانن و نە ئەوانەش کە رێبەرایەتی بە دەستەوە دەگرن تووشی خۆ بە زل زانی و خۆبایی دەبن!
پێویستە بوترێت کە تەنیا چەشنێک لە رەگەز پەرستی هەبوونی نیە و شیاوە کە لەسەر»رەگەزپەرستیەکان» بە شێوەی کۆ بدوین .بە رێژەی ئەو الیەنانەی کە پێویستیان بە بیانوویەک بۆ سەلماندن و هەبوونی خۆیان هەیە ،رەگەزپەرستیش بوونی هەیە .ئەمەیە ئەو لێکدانەوە ناساندنی»رەگەزپەرستی». نەگۆڕەی بەڕای من هەڵسەنگاندن و شیکردنەوەی شێوازە جۆربەجۆرەکانی رەگەزپەرستی ،بە تایبەت ئەوانەی کە شاراوەتروکەم وێناترن و ناسینیان ئەستەم ترە ،جێگای وردبینیی زۆرتروسەرنجی تایبەتن .بڕێک لەوبۆچوونانە کەمتر دەدرێنە بەر رەخنەو لەوانەشە کە رەخنەگرانی ئاسایی خۆیان هەڵگروخاوەنی تایبەتمەندیی ئەو شێوە بۆچوونە رەگەزپەرستانەیە بن .لێرەدا مەبەستمان شێوازی «هۆشمەندانە»ی رەگەزپەرستیە. رەگەزپەرستیی»هۆشمەندانە» چەشنێک لە رەگەزپەرستیی تایبەت بە چینی دەسەاڵت دارە و تایبەتمەندیە لە رادەبەدەرەکانی لەوئاستەدایە کە لەو رەگەزپەرستیە ناسراوە گشتییە جیاوازی دەکاتەوە .ئەم شێوازە زیاتر لە الیەن رەخنەگرانی کالسیکی رەگەزپەرستیی و لەوانە ژان پۆل سارتێرەوە هێرشی کراوەتە سەر. رەگەزپەرستیی جێگای باسی ئێمە ،تایبەت بە چینی دەسەاڵت دارە و زاوزێ و گەشەو نەشەی بەستراوەتەوە بە کولتوور و پاشکەفتە فەرهەنگیەکەیەوە .میراتێکە کە میراتگرەکەی خۆی بە خاوەنی سروشتیی و بێ ئەم الو ئەوالی ئەو میراتە ئەزانێت. «ماکس وێبێر»ئەڵێت :رەگەزپەرستیی «هۆشمەندانە» کەرەسە ،بیانوو و دەمامکێکە کە ئەوان بە کەڵک وەرگرتن لەو بەرگە دەسکردە ،جیاوازی و مافی تایبەتیی خۆیانی پێ بسەلمێنن .واتە توێژی دەسەاڵت داربەو شێوەیە سەروەری و بااڵدەستیی خۆی بە بابەتێکی بڕاوە و بە دوور لە هەر شک وگومانێک بە کۆمەڵگا بناسێنێت و خۆی بانتر و سەرتر لە هەموو کەس و الیەنێک بزانێت. پێویستە ئەوەش بڵێین کە هەر رەگەز پەرەستیەک ،شێوازێکە لە بنەما خوازی. رەگەزپەرستیی»هۆشمەندانە»ش چەشنە کۆمەاڵتییەکەیەتی کە تایبەتە بە الیەن و هێزی دەسەاڵت دار .ئەو چینەی کە دەسەاڵتەکەی لە گرەوی ئەو بەڵگانەدان کە بە دەستیانەوەیە وەکوو :بڕوانامەی خوێندن کە قەباڵەی شایەتیی»زیرەکی» ئەوانە و لە کردەوەدا لە زۆرێک لە کۆمەڵگاکان ،بۆ
دەستەبەر کردنی جێگەو و پێگەی گرینگی ئابووریی ،جێگای قەباڵەو و بەڵگە کۆنە حەشاردراوەکانی نێو گەنجینەی خاوەن مڵک و مەزراکانی گرتۆتەوە. جیهانی ئێمە ئەمڕۆ ناخۆشە ،لە هەمانکاتیشدا ناسەقامگیر و تەنیایە .جەستەی زامدارو الوازی ئەم جیهانە ناسەقامگیر و تەنیایە، هاوکات هەڵگری بارێکی قورس و گرانەو ئەویش بێدادگەری یە .خاڵی بوونی جێگای وتووێژ و کاری هاوبەشیش ئەو جیهانە کە لە گۆڕەپانی بێ عەداڵەتیدا بە بێ ئاسۆیەکی روون هەنگاو ئەنێت و رێگا ئەپێوێت ،ئازار دەدات .ئایا ئێوە جێگایەک یان شوێنێک کە تێیدا بە ئازادی کۆ ببنەوەو وتووێژی تێدا بکەن ،پێ شک دێت؟ بەم پێیە، پێویستە لە پێناو پێکهێنانی فەزاییەک بۆ لێک تێگەیشتنێکی هاوبەش هەوڵ بدەین و تێبکۆشین .لێک تێگەیشتنێکی عەقاڵنیی کە لەمەو بەدوا لە الیەن هەمووانەوە بپارێزرێت و رێزی لێ بگیردرێت .بێ شک گەیشتن بە وەها هیوایەک رەنگە دوور بێت لە دنیای واقیع ،بەاڵم بە ویست و خواستی گشتی و هاودەنگی و کۆدەنگی گەیشتن بەو ئاواتە دوورەدەستە ،زۆر نزیکتر لەوەیە کە بیری لێ ئەکرێتەوە. بە چاو خشاندنێکی کورت بە سەر خەرجە نیزامیەکانی جیهان و بە پشت بەستن بە ئامارە باڵو کراوەکانی رێکخراە باوەڕ پێکراوە نێونەتەوەییەکان ،دەگەینە ئەو راستیە تاڵە کە رۆژانە دوو میلیاردو پێنج سەد میلیون دۆالر( )000/000/500/2خەرجی کوشتنی مرۆڤ بە دەستی مرۆڤە .بەواتایەکی تر جیهان رۆژانە رێژەیەکی سەرسووڕ هێنەر لە راوگەیەکدا خەرج دەکات کە راو و راوچی هەردووکیان قوربانیی تەماح و زێدە خوازیی کەسانێکن کە لە عەقڵییەت و تێگەیشتنی گشتیی و جەماوەری بێزارن. راوچی دەچێت بۆ راو ،نێچیریش لە داو دەخات ،بەاڵم سەرکەوتووی ئەو یارییە ئەو کەسەیە کە رێژەیەکی هەرە زۆرتری لە مرۆڤەکانی تری لەناوبردبێت .ئەمەش لە حاڵێکدایە کە هەر بە پێی راگەیاندنی رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان ،رۆژانە پترلە دووسەدهەزار( )/000/200منداڵ لە گەڵ برسیەتی دەستەو یەخەن و زۆرتر لە نیوەیان دەمرن. لە راستیدا ئەودەست ئاوەاڵییە ،لە سەر دەستدرێژی بە عەقڵ و فامی هاوبەشی مرۆڤ دامەزراوە .لە پشت رواڵەتی مرۆڤ دۆستانەی خودایانی چەک و زێڕو زۆر و خولیای کوشتاری زۆرترەوە ،چی دەگوزەرێت؟ پاساوی فەرمیی ئەودەست ئاوەاڵییە «شەڕی دژە تێرۆرە» .بیانوویەک کە ئەگەر بە پێوەری ئەو «دەرک و فامی هاوبەش»ە کە ناومان لێی برد، هەڵی سەنگێنین ،بەو دەرەنجامە دەگەین
ژمار‌ه ( )52ساڵی چوارەم201١/11/15 ، dwaroj@komala.net
کە ،تیرۆریسم قەرزداری هەمان دەست و دڵبازییە ماڵیەیە .زانیارییەکی هێندە سەیروسەمەری ناوێ تا بزانین کە بەرهەمی شەڕ لە ئەفغانستان و عێراق ،بە هێز بوونی تێرۆریسم بووە .شەڕەکان ،بناغەیان لە سەر تیرۆریسمی حکومەتیە و تیرۆریسمی حکومەتیش لە تیرۆریسمی تایبەتیەوە هەڵ دەقوڵێت و بە پێچەوانەوە. رەقەمە باڵ کراوەکان وا نیشان دەدەن کە لە سەردەمی سەرۆک کۆماریی»جۆرج بووش»دا ئابووریی ئامریکا بە رەوتێکی دڵخۆشکەرەوە پشتی راست کردەوەو گەشەی بە خۆوە بینی .بە بڕوای پسپۆڕان، بە بێ شەڕ لە خۆرهەاڵتی ناوەڕاست ،ئەو گەشە ئابوورییە ،وەها خێرایی و رێژەیەکی بە خۆوە نەدە دیت .بە واتایەکی تر ،هێرش بۆسەرعیراق هەلێکی زێڕین بوو بۆ ئابووریی ئامریکا .لەم نێوەدا قوربانیان و کوژراوەکان چی؟ ئایا «فامی هاوبەش» لە توانای دا هەیە دەنگی خۆی لە رێگای ئەو ئامارە ئابووریانە ،یان هاودەنگ لە گەڵ ئەو باوکە جەرگ بڕاوە ،هاواری» خۆلیو ئانگیتا»()١ ئەو کاتەی کە ئەڵێت :نەفرەت شەڕ و هەموو شەڕەکان ،بە گوێی هەمووان بگەینێت؟ پێنج واڵتی گەورەی بەرهەم هێنەر و فرۆشیاری چەک واتە ( ئامریکا، رووسیە ،چین ،بریتانیا و فەرانسە) ئەو پێنج واڵتەن کە لە ئەنجومەنی ئەمنیەتی رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکاندا خاوەنی مافی»ڤێتو»ن .ئایا ئەوەی کە پارێزەرانی ئاشتیی نێونەتەوەیی کە هاوکات گەورەترین دابینکەرانی چەک و کەرەسەی شەڕ و کوشتن لە جیهانن ،سووکایەتی و بێ ڕێزی بە فام و زانینی گشتیمان نییە؟ لە کاتی دیاریکراودا ،ئەو پێنج واڵتەن کە لە سەر کورسیی فەرماندەیی دادەنیشن .لە هەمان حاڵدا هەر خۆیانن کە ( )FMIواتە: سندووقی جیهانیی دراویان بە دەستەوەیە. زۆربەی ئەوانە لە ریزی ئەو هەشت واڵتەدان کە بڕیاری دیاریکەری بانکی جیهانیی دەدەن .هەر وەها ( )OMCیان رێکخراوی بازرگانی جیهانیی. مەگەر ئەوە نیە کە خەبات بۆ چەسپاندنی دیمۆکراسی لە جیهان ،بە دیمۆکراتیزە کردنی رێکخراوە نێو نەتەوەییەکان مسۆگەر دەبێت؟ فام و زانستی گشتی چی دەڵێت؟ لە بنەڕەت دا هەل و دەرفەتێک بۆ دەربڕینی بۆ چوون و بیروڕای پێشبینی نەکراوە. عەقڵی تەندروست تەنانەت مافی دەنگدان و مافی رادەربڕینیشی لێ قەدەغە کراوە. بەشێکی هەرە زۆر لەو خەسارو زیانانەی لە جیهاندا روودەدەن ،بەرهەمی شێوەکاری رێکخراوە نێونەتەوەییەکان و لەوانە :بانکی جیهانی و رێکخراوی بازرگانیی جیهانین. قوربانیەکانیشیان «ون بووان»ن .نە تەنیا ئەوانەی کە لە تەم و مژو تاریکی دیکتاتۆرییە
9
نیزامیەکاندا ونن ،بەڵکو ون بووانی دیمۆکراسیش .لەم سااڵنەشدا لە ئێران، هەر وەکوو ناوچەکانی تری جیهان ،شایەتی بزر بوونی «پیشەکان» بووین ،داهاتەکان، مووچەی خانەنشینی ،یەکەکانی بەرهەم هێنان ،مەزراکان ،کشت و کاڵ ،چۆمەکان و تەنانەت منداڵەکانیشمان بزر بوون. بەرهەمی ئەو بزربوونانە هیچ نەبووە جگە لە سەرگەردانی و سەرلێشێواوی جیلێک کە خۆیان و منداڵەکانیان بە ئەنقەست ون کردووە .ئەو جیلە لە پێناو دۆزینەوەی ئەوەی کە لێی ون بووە ،بە هەڵبژاردن و لە پێش گرتنی رێگای»کۆچ»،سەرلێشێواوی و سەرگەردانیی بۆ خۆی و جیلی دوای خۆیی بە دیاری هێناوە کە هەموویان بەرهەمی ناکارامەیی سیاسەتەکانی ئەو الیەنانەن کەهات و هۆریای مرۆڤ دۆستانەیان گوێی ئاسمانی کەڕ کردووە. ئایا عەقڵی تەندروست ئێمەی ناچار کردووە تاکوو ئەو ئازارانەی کە توانای پاراستنیانمان هەیە ،قبوڵ بکەین و بە دەست لەسەر دەست دانان ،خۆمان بەدەستەوە بدەین تا رادەیەک کە گوایە ئەوە چارەنووسی ئێمەیەو رەوڕەوەی مێژوو یان پەنجەی مەرگ بۆی دیاری کردووین؟ قبووڵ کردن و خۆ بە دەستەوە دان؟ گوایە چارەنووسی ئێمە ئەوەیە بە هێمنی قبووڵی بکەین کە جیهان هەر رۆژ نا عاداڵنەتر دەبێتەوە ،بۆ نموونە :ئەگەر چی لە واڵتە پێشکەوتووەکاندا باسی یەکسانی و عەداڵەت دەکەن و جیاوازییەکی بەرچاو لە نێوان مووچەی ژنان و پیاوان دا نیە، بەاڵم تا گەیشتن بە بەرابەریی راستەقینە لە نێوان مووچەی ژن و پیاودا لە بەرانبەر کاری یەکسان بە رادەی خوێندەواری و ئەزموونی یەکسانەوە 475،ساڵی تر دەبێت چاوەڕوان بین.ئایا فام و زانستی گشتی دەبێت چاوڕوان بێت تا ئەورۆژە دەگات یان پێشنیارێکی دیاری کراوی هەیە بۆ گەیشتن بە بەرابەری؟ ئایا هزری ژنان ئەو ئیزنە دەدات تا رێگای سەبرو تاقەت لە پێش بگرن و تا ئەو رۆژە مل کەچی نابەرابەری بن؟ تەمەنی مرۆڤ چەندە و چەند جیل لە ژنان دەبێت تا گەیشتن بە ئەو» ئارمانشارە» بێن و بڕۆن؟ فام و ئاوەزی گشتی بەرهەمی فێر کردن و بارهێنانی گشتیە کە ئاکامەکەی دەگاتە عەقڵی تەندورست و ئاوەزی گشتی .بە دانیشتن و چاوەڕوان بوون ،چاوەڕوانی هیچ موعجزەیەک مەبن .بۆ گەیشتن بەو شتەی کە بە «عەداڵەت»و»بەرابەری» ناوی لێ دەبەین ،پێویستمان بە خەبات و تێکۆشانە نە دانیشتن و چاوەڕوان بوون. تەنیا بە خەبات و تێکۆشانە کە دەتوانین ئەو شتەی لێمان تااڵن کراوە ،وەدەستی بخەینەوە.
كورد و بزووتنه‌وه‌كانی سه‌رده‌م فیروز مامۆیی سەرهەڵدانی بزووتنەوە جۆراوجۆر‌و ڕەنگاوڕەنگەکان لە ماوەی چەند ساڵی ڕابردوودا‌و بەتایبەت یەک ساڵی ڕابردوو کە زۆربەی واڵتانی جیهانی گرتە بەر‌و تا ڕادەیەکی بەرچاو دەسکەوتی بەنرخ‌و مێژوویی بۆ خۆی تۆمار کرد ،لە زۆر کۆڕو کۆمەڵدا بە بزاوتی هەنگاو نان بەرەو پرسی دیموکراسی‌و هەڵکوتین بەسەر هەوراز‌و نشێوەکان بۆ دەست ڕاگەیشتن بە ئازادیو هەروەها ڕاپەڕین‌و بەدواداچوونی بەگشتی مافە زەوت کراوەکان‌و لە ئاکامی هەموو ئەم خرۆشان بوون‌و هەڵچوون بە گژ حکومەت‌و دەوڵەتەکان سازدانی کۆمەڵگایەکی مەدەنیتر‌و ژیانێکی لەبارتر بۆ هەمووان‌و بەتایبەتی جیلی وەزاڵەهاتوو هەڵدەسەنگێنن‌و ناوی لێدەبرێت. بێ گومان خەڵکی کوردیش لە هەموو بەشەکانی کوردستان هاوتا‌و هاوڕێ لەگەڵ
هەموو خەڵکانی دنیا خۆی لەم شۆڕشە نوێی‌و هاوچەرخانە جێگا کردووتەوە‌و زۆر جار سنوور بەزێن‌و جارجاریش گۆڕەپان‌و هاتووەتە ڕچەشکێنانە، خوازیاری وەدەستهێنانی مافەکانی خۆیان‌و هاوچارەنووسەکانیان لە بەشە جیاجیاکانی ناوچە کورد نشینەکان بەشداریان لەم هەالنە کردووە. ناوچە لە کە بزووتنەوەگەلێک جۆربەجۆرەکانی جیهان سەری هەڵدا ڕەنگە لە بواری شێوە‌و شێواز‌و چەشنی سەرهەڵدان‌و داخوازیی‌و ئاقارەکانیان بە هۆی پێگەی ژێئۆپۆلۆتیکی‌و چەشنی دەسەاڵتی زاڵ بەسەریاندا‌و هەروەها کاریگەریی کۆمەڵگای نێونەتەوەیی وەکوو یەک نەبووبێت .بۆ نموونە لە ئێران خەڵک بۆ دەرچوون لە ژێر دەسەاڵتی تووتالیتێری ئیسالمی ،لە ناوچەی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست بۆ ڕزگار بوون لە دەستی ڕژێمە سانترالیستی‌و گەمارۆدراوەکان لە الیەن کۆمەڵێکی زۆر کەم لە کەسانێکی چەوسێنەر بەاڵم لە هەمان کاتدا دڕندە‌و پڕ چەک‌و لە جیهانیشدا ،هەڵکوتین بە سەر بنکەی مێشکی بیرمەندی دونیای ئەمپریالیستی‌و ئاخێزی جەماوەریی بۆ دەرچوون لە ژێر هێڵی هەژاریی ،دژایەتی لەگەڵ سیاسەتی نیگەتیڤ‌و نالەباری سیاسیو ئابووریو شێوازی هەڵەی بانکداری‌و بیکاری‌و برسیەتی کە بە بزووتنەوەی دژەواڵستریت‌و دژ بە بوورسی
لەندەن کە لە پتر لە هەزار شاری گەورەی دنیادا خەڵکی هێنایە سەرشەقامەکان کە خۆیان بە 99لەسەدیەکان ناودێر کردووە‌و دژ بە دەسەاڵتداریی یەک لەسەدی هاتە ئاراوە ،بەاڵم هەموویان یەک ئامانجیان هەیەو یەک بەرژەوەندیی دەپێکن‌و ئەویش کۆ بوونەوە‌و گەیشتن بە ژیانێکی لەبار‌و تۆکمە ،لە هەموو بووارێکی کۆمەاڵیەتی‌و سیاسیو ئابووریی. لە کوردستان ئەم خەباتانە گرچی هاوتا‌و هاوئاهەنگی هەموو ئەم بزووتنەوانە دەچووە پێشەوە‌و هەموو ئەو گرفتانەی کە لە بەردەم نەتەوەکان‌و چین‌و توێژە جۆربەجۆرەکانی کۆمەڵگای جیهانیدا النکە‌و لەمپەری ساز کردووە ،لە کوردستان بە سەدقات بەرینتر‌و بێ پشتیوانتر بووە، بەاڵم بە شێوەی بەردەوام‌و بێ وچان خەباتی بۆ کراوە‌و تەنانەت چەشنێک لە ڕچەشکێنی بەدواوە بووە .چونکە خەڵکی کورد لە هەموو بوارێکەوە هەر لە قسە کردن‌و دەربڕین بە زمانی زگمکاکی بگرە تا سیاسەت‌و کۆمەڵگا‌و ئاسایش‌و ئەمنیەت‌و هەموو گیرو گرفتێکی مرۆیی لە ژێر گوشارو پەراوێز کەوتندا بووە ،بەاڵم حیزب‌و الیەنە سیاسیو مەدەنیەکانی کوردستان، چبە تاک‌و چ بە کۆ ،سەرەڕای هەموو قەیران‌و کۆست‌و تەگەرەکانی پێش ڕێیان، سڵیان نەکردووە‌و بەرەنگارییان کردووە‌و چوونەتە پێشەوە .گەرچی لە ماوەی چەند ساڵی ڕابردوودا چ پێش لە سەرهەڵدانی
بزووتنەوەی خەڵکی ئێران دوای هەڵبژاردنە فەرمایشیەکانی ڕژێم‌و چ پاش ئەو بزووتنەوەیەش ،هەندێ لە حیزب‌و الیەنە سیاسیەکان تووشی چەشنێک لە داڕمانی سیاسیو نەزۆرکی هەڵویست‌و گرتنە بەری سیاسەتی چاوەڕوانی یان باشتر ناوی لێ بەرین سیاسەتی سواڵی بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانیان بوون ،بڕێکیان بڕوایان بە هێرشی دەرەکی‌و داخرانی فەرشی سوورو خەون‌و خەیاڵی لەم چەشنە بوو‌و هەموو هێزو هزر‌و توانای خۆیان بۆ ئاژاوە‌و خستنە پەراوێزیی الیەنەکانی دیکە گرتبووە بەر‌و هەندێکیان دڵخۆش‌و چۆپی کێشی ڕێبەرانی ئیساڵح خوازی نێو باڵەکانی ڕژێمی کۆماری ئیسالمیو سیاسەتە لیبڕااڵنەکانی ئەوان بوون. ئەمە جۆرێک لە لەدەستدانی بڕوابەخۆیی‌و پشت ئەستوور نەبوون بە خەباتی خۆت‌و جەماوەرەکەت دەسەلمێنێت ،هەر ئەم چەشنە هەڵویستە هەڵە‌و لێاڵنە‌و کۆمەڵێک پرسی دیکە ،لەوانە تاراوگە نشینی‌و هتد ...بوو بە هۆی دابڕانگەلێک لە حیزبەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان‌و سیاسەتی چاوەڕوانیان تووشی قەیرانی چاوەڕوان نەکراو بوو‌و تا ڕادەیەک ڕەنگە لە وتەدا‌و ڕەنگە لە کردەوەشدا ،بەوە گەیشتوون کە ئەمریکایەک کە ئابووریی خۆی تووشی داڕمان بووە‌و خەڵکەکەی لە دەستی هەاڵوسان‌و هەزاران گرفتی تر وەزاڵە هاتوون ،یان ڕۆژئاوایەکی داگیرکەر‌و
داپڵۆسێنەر چۆن دەتوانێت هەوێنی ئازادیو دیموکراسی بێت .چونکە هەر لەم شۆڕش‌و ڕاپەڕینانەی واڵتانی عەرەبی‌و وەرچەرخانی سیاسی ئەو واڵتانە‌و ئیسالمیزە بوونیان دەتوانن بەوە بگەن کە ڕۆژئاوا‌و ئەمریکا چ سیاسەتگەلێک ڕەچاو دەکەن‌و بە چ ئامانجێک پشتیوانی لە خەبات‌و خڕۆشانی گەالن دەکەن .بۆیە نابێ زۆر دڵخۆش‌و چاوەڕوانی ئەمریکا‌و سیاسەتە نیگەتیڤ‌و ڕووخێنەرەکانی بن‌و بە پتەو کردنی بزووتنەوەو ڕاڤەی شۆڕشگێڕانە بەرەو ئاسۆوەکانی دواڕۆژ بڕوانن. ئێستاکە‌و پاش تووش بوون بە قەیرانی ئەو واڵتانەی کە کورد تێیدا سەقامگیرە، ئەو ڕێگایە خۆش دەکات کە دەبێ لەم چرکە ساتە هەستیار‌و ناسکەدا ،وشیارتر‌و بە ئەزموونتر لە هەموو کاتێک مەجالەکان هەڵسەنگێنن‌و هاوتایی‌و تەبایی خۆیان لەگەڵ ڕەوتی ڕووداوەکانی جیهان ڕێک بخەن‌و لە هەوڵی کەڵک وەرگرتنی بەرنرخ‌و بەسوود لەو هەالنە بن‌و ئەم تۆپی پێیە سیاسیەی کە لە جێهاندا دەستی پێکردووە‌و لەم پەڕەوە بەرەو ئەو پەڕ شووت دەکرێت ،بە ئەمەگناسانەترین شێوە کەڵکی لێ وەربگیرێتو تۆپی ئەم گەمە سیاسیە بکێشنە گۆڕەپانی خۆیان‌و بە ئەو ئەزموونە دوورو درێژە تازە‌و کۆنانە‌و پڕ لە هەوراز‌و نشێوانەی کە هەیانە ،بە شیاوترین چەشن ،گوڵ لە دەروازەی ئەم شۆڕشە نوێیە هەڵڕەخساوەی ئەمڕۆ بدەن.
8
ژمار‌ه ( )52ساڵی چوارەم201١/11/15 ، dwaroj@komala.net
کولتور
واقعی هاوبه‌ش و ئه‌ندێشه‌ی په‌رێشان جەلیل ئازادیخواز
ڕامان و ئاوڕدانه‌وه له واقعی ڕامیاری ئێستای ئێران و کۆی ئه‌وگرفت که‌سه‌رتاسه‌ری وته‌نگه‌ژه‌یانه‌ی ژیان وکۆمه‌ڵگای له به‌ر گرتوو وه، رۆژهه‌اڵتی کوردستانیش وه‌ک به‌شێک له‌م یه‌که کۆمه‌اڵیه‌تیه پێیه‌وه‌ئااڵوه ، تێگه‌شتن وخوێندنه‌وه‌ی زۆرینه‌ی هیزه سیاسیه‌کانی ئۆپۆزیسوێن ونه‌یاری رژێم چ کوردستانی و چ ئێرانی له ده ستنیشانکردن و ناسینی هۆکاروئاخێزگه کانی ئهم دۆخه‌دا نزیک و تاڕاده‌یه‌کی زۆر هاوبه‌شن .له هه‌موو ئهم بۆچون و فامکردنانه‌دا و ه هه‌روه‌ها له دۆزینهوهو بینینی ئاخێزگه‌و هۆکاره‌کانی قه‌یراندا واقعیکی به رجه‌سته‌و به‌ڵگه نه‌ویستی خۆی ده‌رده‌خات و دیده‌ی ده‌بێته‌وه ،ئه‌سته‌مه له بازنه‌ی هێزه‌نه‌یاره‌کانی رژێمدا بۆچوون و روانگه‌یه‌ک ده‌رکه‌وێت و هه‌بێت که پێکهاته‌و ده‌سه‌التی سیاسی و به ڕیوه‌به‌رایه‌تی ئێستای ئیران به ئاخێزگه‌وفاکته‌ری بنه‌ڕه‌تی ئهم قیران و خه‌سارو گرفتانه نه‌زانێت و نه بینیت .رووبه‌رو هه‌موو ره‌هه‌نده‌کانی ژیان له گشتیه‌تی خۆیدا بارگاوی خه‌سارو قه‌یرانێکه که ده‌سه‌اڵت سه‌رچاوه‌و خولقێنه‌ریه‌تی . داڕمانی ئابوری وشڵه‌ژانی بنه‌ماو پرێنسپه‌کلتوری وکۆمه‌اڵیه‌تیه‌کان و هه‌ره‌سهێنانی هه‌موو به‌هاو باوه‌رونمونه گشتی و مرۆیه‌کانی کۆمه‌ڵگا و سه‌ر هه‌لدانی نامۆی و نابه‌رپرسیاره‌تی وقه‌یرانی بئ شوناسی و دابڕانێکی به رین و هه‌راوی کۆمه‌الیه‌تی و کلتوری و ئاڵۆزبوون و بوونه گۆڕه‌پانی ته‌نگه‌ژه‌ی ژیان و پێشێل و شکاندنی ئیراده‌ی تاک وکۆی کۆمه‌ڵگاو دۆخی نه‌خۆشی کۆمه‌اڵیه‌تی و الوازبوونی ویژدانی گشتی و کۆمه‌اڵیه‌تی کۆمه‌ڵگا و وه‌ستانی زۆرینه‌ی جه‌ماوه‌ر له سنوری ناره‌زایه‌تی و چاوه‌روانیدا .زاڵبوونی گوتاری نه‌ریت و گالنی تاک به ده‌قگرتوی په‌رێزگرانه‌وه‌و به رژه‌وه‌ندی خوازی شه‌رمێونانه‌ی ئهم تاکه‌و یه‌کالنه‌بوونه‌وه‌ی هه‌ڵوێست و داخوازی زۆرینه‌ی ناڕازی وله سنوری بێده‌نگیدا وه‌ستاو وسه‌رکوتانه‌وه‌ی بێ هه‌داو مه‌ودای هه‌مووئازادیه کۆمه‌اڵیه‌تی و تاکی وسیاسی و ره‌گه‌زیه‌کان ونه هێالنی هیچ جۆره مه‌ودایه‌کی کاری باڵوکراوه‌ی و چاپه‌مه‌نی ئازادو ڕێکخستنی و هه‌وڵ بۆ قه‌تیس بوونی کۆی ژیان له هه‌موو ڕووبه‌ره‌کانی خۆیدا ،سه‌رهه‌ڵدانی یه‌ک له پاش یه‌کی خه‌سارو گرفت و قه‌یرانه کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کان و به چه‌قکردنی گوتاری نه‌ریت و گێرانه‌وه‌ی کۆمه‌ڵ بۆ نمونه‌ی ئه‌زموونکراو شکاوی دێرین وسه‌پاندنی ئهم دۆخه وه‌ک قۆناخی زێڕینی شیان و شیاوترین جۆری ژیانی کۆمه‌ڵگا له سه‌رده می مۆدیرندا که بۆ شکان و هه‌ره‌سهینانی مرۆفی نویی ئیرانی زه‌مینه خولقینن ،هه‌موو به رئه‌نجامی ئهم واقیع هاوبه‌شه‌ن . ملدانی بێ مه‌یلی کۆمه‌ڵگاو به تایبه‌تی جه‌ماوه‌ری زه‌حمه‌تکێشان و چینی نێوه‌ندی وبزوتنه‌وه به هێزو له مێژینه‌کانی که‌النی ئێران و کرێکاران وژنان ورووناکبیران به‌م دۆخه‌و چاوبڕکێی نا بوێرانه‌ی ئهم زۆرینه قه‌ڵس و تاڕازی وخوازیاره‌ی گۆرانکاری له گه‌ڵ ئازادی و دیموکراسی وساقکردنه‌وه‌ی خۆی بۆیه کجاری وهه‌میشه به سه‌ر میراتی ئازادی و دیموکراسیدا هۆکاره‌کانی له بێ پرۆژه‌یی و جیاوزی میتودو شڵه‌ژانی زه‌ینی کۆی ئۆپۆزیسوێندایه به کوردستانی و ئێرانیه‌وه وتا ڕاده‌یه‌کی هه‌ره زۆریش له پاشکۆبوونی ره‌ووتی رووناکبیری کوردی و ئیرانیدایه که هه‌م بووه‌ته پاشکۆی
خوێندنه‌وه‌کانی هێزه سیاسیه‌کان و هه‌م به ته‌واوی له ئاماده‌کردنوو گه‌اڵڵه‌کردنی پرۆژه‌ی پارێزگاری له به هاگشتیه‌کاندا هه‌ژارو کڵۆڵه سه‌ره‌ڕای هه‌موو خۆ به زلزانی وده‌نگۆ و داواقه‌به‌کانی .تائێستاش و ئه‌گه‌ر ڕه‌وته‌که هه‌روا بڕوات ڕه‌نگه له داهاتویشدا گوتاری ڕووناکبیری کورد و ئێرانی هه‌ر پاشکۆی ئهم هێزانه بێت که کاره‌ساته و ئهم کاره ساته‌ش مه‌ترسی گهوره به دوای خۆیدا دێنێ بێ گومان .به داخه‌وه ڕایه‌ڵه‌ی په‌یوه‌ندیه‌کانی رووناکبیرانی کورد تا هه‌نووکه‌ش له‌گه‌ڵ هیزه‌سیاسیه‌کان بیستن و گویڕایه‌ل بوونه نه بیستن ووتن و دانوسان و ڕاگۆرینه‌وه و هه‌ڵگوزانی به‌رئه نجامی هاوبه‌ش ،دیاره و ڕوون هه‌ن که‌سانی که‌م و په‌نجه‌ژمار که ناکه‌ونه بازنه‌ی ئهم روانین و بۆ چوونه وه . شڵه‌ژانی زه‌ینی و ئانارشی بوونی ڕه‌ووشی کاری ئۆپۆزیسوین له به رامبه‌ر رژێمدا ئه‌گه‌ر له به‌رامبه‌ر و ئاست خۆیدا گوتارو زه‌ینێکی تۆکمه‌و کۆمه‌اڵیه‌تی و ره‌وشیکی کاری کارای له رووناکبیران هه‌ست بکردایه له میژبوو گۆرانکاری له خۆیدا ده‌کرد .گه‌رچه ئه‌گه‌ر به ویژدانه‌وه له رووناکبیرانی کوردو ئێرانی بروانین ئهوه رووناکبیرانی کوردن که به الی که مه‌وه له‌ئاست مه‌سه‌له گشتیه‌کانی کۆمه‌ڵگاو چه‌مکه‌کانی ئازادی و دیموکراسی و ماف و دادوه‌ریدا به رۆژتر و کراوه‌تر و به هه‌لوێست ترن به‌الم خه‌ساره‌کانی ئه‌مانێش که‌م نیه . ساردی مه‌یل و باوه‌ڕنه‌کردن هێزه‌نه‌یاره‌کانی ڕژێم بۆ متمانه‌کردن به ئاوه‌زی کۆیی و ڕاوێژ بۆ ده‌سته‌به‌رکردنی پرۆژه‌ی هاوبه‌ش و میتۆدی گونجاو و شیاوی خه‌بات و به‌ر خۆدان وگاڵله‌یه‌کی تۆکمه‌ی سیاسی که کۆی زۆرینه‌ی کۆمه‌لگا له ده‌ورخۆی کۆکاته‌وه و نیشانێبێت له ئه‌زموونکردنئ دیموکراسی سیاسی به کرده‌و سه‌لماندنی باوه‌ڕ به به فره‌چه‌شنی و فره بۆچوون و ڕوانگه‌ی جیاواز که‌مترخه می زۆرینه‌ی جه‌ماوه‌ر و ته‌شه‌نه‌ی کلتوری بێ باوه‌ری به یه‌کتره‌و به‌رهینانه‌وه‌ی میتۆده‌کانی ده‌سه‌اڵتدا له ئاقارێکی دیکه‌دا بۆ په‌رته‌وازی وناڕێکخراوه‌ی ناره‌زایه‌تیه جه‌ماوه‌ریه‌کان که خۆی ئافه‌تی به به‌رئه‌نجام نه‌گه‌یشتن و نه زۆک مانه‌وه‌ی هه‌وڵه‌کانه له به‌رامبه‌ر ده‌سه‌اڵتدا .که‌سه‌رو خه‌ساری مه‌زن له‌وێدایه که به‌شێک له‌م ئۆپۆزیسوێنه به سیاسی و ڕووناکبیریه‌وه‌و خۆی سه‌رقاڵی دژایه‌تی ده‌سه‌الت و رژێم کردوه هه‌ر به میتۆده‌کانی رژێم خۆیهوه که له شه‌ڕی به ناوباڵه‌کانی رژێم و ڕێفۆرمخوازی ناو ده‌سه‌اڵتییه‌وه خۆی ده بێنێته‌وه‌و .ئه‌مه له‌کاتێکدایه که ساویلکه‌ترین که‌سان و ئاسانگیرترین چاودێرانی سیاسی ئێستا ئیتر ئهم جۆره له به‌ر خۆدان و ئهم میتۆده له خه‌بات به شکاو ناکارا و نه‌زۆک ده‌زانن و هیزو کریدۆره‌کانی ده‌سه‌اڵت و زلهیزه‌کانی جیهان و ناوچه‌ش له‌م باوه‌رو بۆچوونه ڕۆژ به رۆژ خاڵی و پاشگه‌ز ده‌بنه‌وه تا جێگایه که به ڕاشکاوی باسی هه‌ره‌سی ئهم ره‌وت و ره‌وه‌نده ده‌که‌ن . میتۆد و ره‌وه‌ندیکی ئه‌زموونکراو که بۆ ریفۆرم سه‌ره‌کی ترین و بنه‌مایترین میکانیزمه‌کانی ڕیفۆرمی قبووڵ نه‌بووه‌وه نیه که بریتی بوون له ؛ گه‌ڕانه‌وه بۆ ئه‌قاڵنیه‌ت و باوه‌ڕو ئتمینان به جه‌ماوه‌ر وه‌ک ئاخیزگه‌ی هه‌ر گۆڕانێک وبنه‌مای بێ ئه‌مالوئه‌والی په‌سه‌ندی وڕه‌وای ده‌سه‌اڵتی سیاسی له جیهانی نوێدا . ئه‌قاڵنیه‌ت ملدان به جیهانی مۆدێرن و چوونه ناوکایه سیاسیه‌کانیه‌وه له ئاستی به به‌رنامه‌کردنی سیاسه‌تدا نه‌ک به ئایدۆلۆژیاکردنی سیاسه‌ت و کۆمه‌ڵ . باوه‌ڕ به جه‌ماوه‌ر و متمانه کردن به خه‌ڵک گه‌ڕانه‌وه‌یه بۆ ئاخێزگه‌کانی ره‌وایی په‌سه‌ندبوونی ده‌سه‌اڵت و سه‌لماندنی دیموکراسی هاوبه شی و به کلتورو جۆره سیسته‌م کردنێکی ئهم دۆخه که میلی له دادوه‌ری کۆمه‌اڵیتی بێت به زمانی رێفۆرم و چاکسازی و نۆژه‌نکردنه‌وه‌ی نه‌وێستاوی ژیان و کۆمه‌ڵگا ،که هه‌ردووجه‌مسه‌ری ئهم باوه‌ڕه‌و کایه سیاسیه‌که‌شی که دۆخ و کلتوری دیموکراسیه له کۆی به‌ناو پرۆژه‌ی ریفۆرمخوازی هه‌ناو حکومه‌تیدا
غایبی بنه ڕه‌تی و سه‌ره‌کی بوون و هه‌ن ،په‌نا بردن بۆ ئهم جۆره‌له خه‌بات به‌رهێنانه‌وه‌و زیندووکردنه‌وه‌ی ئهم بۆچوون و میتۆده‌یه‌و له ڕاستئشدا جگه نه‌زۆککردنی بزاوته‌که‌و وه‌دیهێنانی خوازراوێکی ده‌سه‌الت شتێکی دیکه نهبووهو نیه .زۆرجار باوه‌ڕی راشکاوانه‌و هندێک جارێش الچاوێکی شه‌رمێونانه به‌م جۆره‌له گۆران و هه‌وڵ بۆده‌سته به‌ر کردنی گۆڕان وایکردووه که به‌شێک ئۆپۆزیسوێن میتودی خه‌باتی مه‌ده‌نی بکاته پاشکۆو گرێدراوی ئهم به‌ریانه‌و وانیشانبدات و بکات که هه‌ر فۆرمێک له فۆرم و شێوه‌کانی خه‌باتی مه‌ده‌نی که سه‌کماندن و هاوهه‌ڵوێستی به‌ریانی ناوبراوی له‌گه‌ڵ نه‌بێت ده‌چێته یانه‌ی توندوتیژی و شیاوی پشتیوانی و هاوکاری و هاوهه‌نگاوی نیه .ئهم جۆره له بۆچون و خوێندنه‌وه ی نه‌زۆک تا ئاستێک چوووه‌ته پێشه‌وه که زۆرجار له ده‌زگا کانی ڕاگه‌یاندنی خۆیهوه ویستویه‌تی و ده‌شخوازی به هزر فرمرمۆله‌ی ئاوه‌زی خۆبه‌ده‌سته‌وه‌دان و زه‌لیلی و قبولکردنی سوکایه‌تی و شکانی ئیراده‌ی ئینسانی به خه‌باتی مه‌ده‌نی بزانێت .تیوریزه‌کردنه‌وه‌ی ئهم سوکایه‌تی و تێکشکانه‌ی ئیراده‌ی ئینسانه له الیه‌ن به‌شێک له گوتاری ئۆپۆزیسوینه‌وه به سیاسی و ڕووناکبیریه‌وه سوکایه‌تی به مرۆف و هه‌وڵه بۆ سازدانی کۆمه‌ڵگایه‌کی الوازو جه‌ماوه‌رێکی ئیراده‌شکاو تا ئاسن وئاسانتر ده‌سته مۆبکریت .پاژێکی دیکه‌ی ئهم هیزه‌نه‌یارانه خۆیان بوونه‌ته مانیفێستی خه‌باتی مه‌ده‌نی و جیاله‌هه‌موو یاساوڕیساو پرێنسپه‌کانی کایه‌کانی خه‌باتی مه‌ده‌نی که په‌یڕه‌وی لۆژیکی تایبه‌تی خۆیه‌تی و ئهم لۆژیکه هه‌ڵهینجراوی باری ژیان ودۆخی کۆمه‌لگاو ئاستی هۆشیاری و راده داخوازی و چلۆنایه‌تی داخوازیه‌کانه ،لۆژیکی سیاسی و روانگه‌ی ئایدۆلۆژی خۆیان ده‌خوازن به سه‌ر ئهم به ستێنه‌دا بسه‌پێنن و له باتی فامکردن و ناسسینی لۆژیکی ناوه‌کی خه‌باتی مه‌ده‌نی و هه‌ل و مه‌رجی ئهم خه‌باته‌و کۆمه‌ڵگاو چاالکانی منتقی هاورده‌ی خۆیان زاڵده‌که‌ن و به‌م کاره‌ش ده‌بنه هۆی له‌باربردن و بێ ئه‌نجامکردنی ره‌وتی خه‌باتی مه‌ده‌نی و شێوه‌ی به‌رخۆدانی نا تووندوتێژ .هه‌وڵ بۆدۆزینه‌وه‌ی زمانی هاوبه‌ش و لۆژیکێکی واتۆکمه که بتوانێ به فامکردن و ناسینی دوو زه‌رف و زروفی جیاواز گرێبه‌ندێکی هاوبه‌ش سازبدات له نیوان خه باتکارانی ناوه‌وه‌و ئۆپۆزیسوێنی ده‌ره‌وه‌دا زۆر شیاووجێگای سه‌رنج وره‌وایه . ده‌ستوه‌ردانی ناشیانه‌و نه ناسینی پرۆسه‌ی خه‌باتی مه‌ده‌نی و دینامیکیتی ئه‌وبابه‌ت و ره‌هه‌ندانه‌ی که زامنی مانه‌وه‌وسه‌ر که‌وتنی ئهم جۆره له خه‌باتن هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی ڕیکخستنه‌کان و ڕیکخراوه کانی کۆمه‌لگان که بۆخۆیان بێ گومان زامنی به ئاکام گه‌شتنی خه‌باتی مه‌ده‌نی و هۆسیاری سیاسی و سه‌رهه‌ڵدانی کۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی و به ڕیکخراوه‌بوونی کۆمه‌ڵگان .ئه‌قڵ واده‌خوازێ که گرنگی شیاوبدرێته لۆژیکی ناوه‌کی دیارده‌کان و هه‌موو هه‌ڵس و که‌وت و جواڵنه‌وه‌کان له بازنه‌یه‌کدا بن که ئارا سته‌کانی ئهم لۆژیکه و هه‌لسوڕاوانی ده‌خوازن . له‌م به ستێنه‌دا گوتاری مه‌ده‌نی کورد به ته‌واوی و تۆکمه توانیویه‌تی له رێگای چاالکانی مه‌ده‌نی وفامکردنی واقعی کۆمه‌ڵگای خۆیان و مه‌نتیقی بزاوته‌کان بۆشای نه‌بوونی حیزب و ڕێکخراوه‌کان پرکه‌نه‌وه که له راستیدا ژڵه‌ژان و له‌باربردنی کارو کرده‌ی ئهم به‌ریانه مه‌ده‌نیه به‌جۆرێک ژڵه‌ژان و هه‌لوه‌شانه‌وه‌ی کاری رێکخراوه‌ی و حیزبیشه .له هه‌موو ئهم بابه‌تانه گرنگترو شیاوی سه‌ره‌نج تر دووتایبه‌ت مه‌ندی ئهم بزاوت و به‌ریانه مه‌ده‌نییه که شوناس خوازو مافویسته و بۆخۆشی رۆنیسانسێکی ره‌وشه‌نگه‌رانیه که تاک و کۆی کۆمه‌ڵگا به‌ره‌و هۆشیاری و مافخوازی ئاراسته‌ده‌کات و تاکبوونی تاک و بازنه‌ی ویست و ده‌خوازیه‌کانی ده‌سه‌لمێنێ و له هژمۆنی خوازی ئایدۆلۆژیکدا تاک ناکاته قوربانی ویستی کۆو فه‌ردیه‌تی فه‌رد له قوربانگای کۆدا ناکاته قوربانی بۆیه هه‌ڵگری هه‌ناسه‌ی دیموکراسی و دیموکراسیخوازییه .
ڕیکخستن و ره‌وشه‌نگه‌ری تاک دووفاکته‌رو هۆکاری تۆقێنه‌ری رژیمن ک ه بێ پسانهوه لێیان ده‌دات وهه‌ولی هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌یان ده‌دات به روویه‌کی تردا له باروگرێژنه بردنی ئهم به‌ریانه به هه‌ربه‌هانه دواخستنی دیموکراسی و به‌ربه‌ستکردنی هۆشیاری کرده کراوی تاک و کۆی کۆمه‌ڵگایه که تایبه‌ت مه‌ندی کۆمه‌ڵگاو تاکی مۆدێرنن .ره‌ووتێکی دیکه‌ی قووتبووه وه له گۆڕه‌پانی سیاسی ئه‌مرۆی کوردستاندا که له بنه‌مادا نامۆ به‌واقعی ئهم کۆمه‌ڵگاو خۆی رسکاوی غیابی رێکخستنه سیاسه‌کانه ده‌خوازی سه‌رجه‌می ئامرازو هۆکارو کۆی کایه سیاسه‌کانی ئهم قۆناغه‌ی ئێستا له گوتارێکی حه‌ماسی وه‌ستاو له‌سه‌ر نۆستالۆژیای میژووی و میژووی بارگاوی رۆمانسیه‌ت هاورده وزه‌وت به دڵخواز بکات .هه‌موو بونیادوبنه‌ماهزری وئاوه‌زی و کرده‌یه‌کانی ئهم گوتاره هه‌رچه‌نده له‌پرۆسه‌ی ئه‌نجامگیریدا نه‌زۆک که‌وتونه‌ته‌وه ،به‌اڵم دیسانه‌وه بێ گوێدانه تایبه‌ت مه‌ندیه‌کانی سه‌رده‌م و توانیه‌کانی کۆمه‌لگا مانه‌وه‌ی خۆی گریدراوی ئهم شیوه‌وه شیوازه ده‌بێنی . شێوه‌ی خۆپاریزی چه‌کداری و چه‌کێ که سه‌پاوی ده‌سه اڵتی توتالیته‌ره به سه‌ر بزوتنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌ی و ڕزگاریخوازو دیموکراسی ویستی کوردستاندا بێ خوێندنه‌وه‌ی بنه‌ماو به‌ستێن و هۆکاره ملهوره‌کانی که ئهم جۆره له خۆپاریزیان سه‌پاند بووته جۆری له خه‌بات و بانگه‌شه‌ی بۆ ده‌کریت .له‌راستیدا تێکاڵویه‌کی سه‌یرو ناجیاکراوه له نێوان خۆپارئزی جه‌کداری و خه‌باتی چه‌کداریدا هه‌یه و بێ هیچ پۆلێن و خوێندنهوهو شرۆفه‌کاریه‌کی پێویست هه‌ندی ده‌یانه‌وێت بیکه‌نه ته‌نیا ئه‌گه‌رو ئیمکانی گونجاوی خه‌بات وبه‌رخۆدان و هیچ لیکدانه‌وه وڕامانیکیان له سه‌ر خه‌ساره‌کانی ئهم ره‌وت وروانگه نه‌بووه‌وه نیه . کۆی ئهم جیاوازیانه که بۆخۆیان بوونه‌ته خه‌سارو گرفتی سه‌ره‌کیان خولقاندووه هاوڕێ له‌گه‌ڵ ئهم ڕاستیه که گشت ئۆپۆزیسوێن له شڵه‌ژان و نا یه‌کبووندا نیشان ده‌دات ،ئاماژه‌یه بۆ نه بوونی پرۆژه‌یه‌کی هاووبه‌شی کوردی و دیموکراسیخوازانه له نێوان هیزه‌کوردستانیه‌کاندا .پێناسه‌کردن و داڕشتنی ستراتیژیه‌کی هاوبه‌شی هێزه کوردیه‌کانیش بۆ جه‌ماوه‌ری گه‌لی کوردو دیاریکردنی داوایه‌کی پۆلێن و پیناسه کراویش زیاده‌ی سه‌ر ئهم دۆخه شڵه‌ژاوه‌ی زه‌ینیه‌تی ئۆپۆزیسوینی کوردن .دروشم هه‌رچه‌نده که وداخوازی فیدرالیزم تاڕاده‌یه‌ک ده‌کڕیت بڵێن هاوده‌نگییه‌کی گونجاوی له‌گه‌ڵه به‌اڵم جۆرو ناوه‌رۆک و میدانی ده‌سه‌اڵت و کۆڵه‌که ئه‌سڵیه‌کانی هیشتا به‌ڕوونی دیاری نه‌کراون و هه‌رکام له‌هێزه‌کانی ئۆپۆزیسوین فامکردن وخویندنه‌وه‌و تێگه‌شتنی خۆیان له‌م باسه هه‌یه .هیزه ئیرانه‌کانیش به هۆی کام کاری ئیمه‌وه هیج جۆره تیگه‌یشتنیکی وردودیاریکراویان له‌م داواو داخوازیه سیاسیه نیه ،سه‌ره‌ڕای هه‌مووئه‌مانش ئهم دواو داخوازیه وته فدرالیزمی نادیارو پێناسه نه‌کراوی هیزه‌کوردیه‌کان
ڕاسته‌وخۆ کاری گه‌ری خۆی له‌سه‌ر ره‌واترین وسه‌ره‌تای ترین سه‌ره‌کی ترین مافی نه‌ته‌وه داناوه‌که (مافی چاره‌ی خۆ نووسینه) موفی چاره‌ی خۆنوسین له ژێر لێشاویک له ئه‌ده‌بیاتی سیاسی له پۆلین و پووخته‌ی فیدرالیزم خوازیدا که ووتۆته په‌راویزو باس ناکرێت .درووشم گشتیه‌کانی دیموکراسی و سکۆالریزم و فدرالیزم که بوونه‌ته مه‌کۆی سه‌رنج و جیهان زه‌ینی ئۆپۆزیسوێنی کورد بۆ ئیران جۆره ها لێگه‌شتن و خوێندنه‌وه‌ی هه‌یه و هه‌رکام له هیزه ئیرانی وکوردستانیه‌کان بۆخۆیان به جۆرێک لیکیده‌ده‌نه ،ئهم درووشم گشتیانه بی باسکردنی مافی مرۆف و ئه‌تنیکه‌کانی ی ئیران ومافه نه‌ته‌وه‌یه‌کانیان نه‌ک هه‌رهیچ خزمه‌تێ به چاره‌ی کێشه‌کان ناکه‌ن به‌ڵکو مه‌ترسی زۆرگه‌وره‌شیان لێده‌که‌وێته‌وه . کۆی ئهم ژله‌ژان وزه‌ین په‌رێشانیه ئه‌وکات ترسناکترو کاره‌سات ئامێز تر ده‌بیت که ده‌بینین له سه‌رهه‌ردووئاستی ئۆپۆزیسوێنی کوردستانی وئیرانی هیچ پروژه‌یه‌کی هاوبه‌ش بۆ کارو هاوکاری له گۆڕیدانیه .دیاره مه‌به‌ست له ئۆپۆزیسوێنی ئیرانی ئه‌و هیزه سیاسیانه‌یه که خاوه‌نی مه‌یدانی کارو ریشه‌ی کۆمه‌اڵیه‌تین ،نه‌ک کۆیه که‌س و که‌سانی ته‌ریک و ناکۆمه‌الیه‌تی و ئاواره‌ی دنیای نۆستالۆژیاو سیاسیه ده‌وران به سه‌ر چووه نۆستالۆژیکه‌کانی ئیرانی مه‌زن .له‌م ناوه‌شدا شژڵه‌شاوترین هیزو به‌ریانی سیاسی به پێشینه که قه‌یران گه‌ماروی داوه چه‌پی کوردستانی وئیرانیه که له هیچکام له ئاسته‌کاندا خاوه‌نی به‌رنامه‌و پرۆژه‌ی دیاریکراوی کۆمه‌الته‌تی نیه‌و هێشتاش سیاسه‌ت یا به ئایدۆلۆژیاده‌کات یا سه‌رته‌ڵخوازی ته‌ریک له کۆمه‌ڵگا که ئاکام و ئامانجی هه‌ردوو رووکه‌ی ئهم جۆره سیاسه‌تکردنه له مێژه خۆی نیشانداوه‌و هه‌میشه کورتی هیناوه‌و دێنیت .گه‌ڕانه‌وه بۆ مافی چاره‌ی خۆنوسین و به‌رنامه‌ی کۆمه‌اڵیه‌تی جه‌پ بۆ کوردستان و ئیران و دوزینه‌وه‌ی ئیراده‌ی هاوبه ش وخواستی هاوبه‌ش و گێرانه‌وه‌ی مه‌یلی کاری سیاسی له ناو حیزبه‌کاندا به تای به‌تی له‌کوردستاندا له وهۆکارانه ن که ده‌بێ به خێرای ئاوریان لێبدرێته‌وه .گڕێبه‌ستی باوه‌ر به‌یه‌ککردنی هیزه‌سیاسیه‌کان و کۆمه‌ڵگاو جه‌ماوه‌ر باوه‌ڕ به ئه‌قاڵنیه‌تی خه‌ڵک و به ده‌سته‌وه دانی ئه‌زموونی دیموکراسی یه به‌الی که‌مه‌وه له ناو پێکهاته‌ی حیزبه‌کان و له په‌یوه‌ندیه‌کانی نیوان خۆشیاندا له وپێویستانه‌ن که له‌مڕۆی سیاسه‌تی ئیمه‌دا نا ئاماده‌ن . ئهم واقعه ئاماده‌و به‌رجه‌سته له جیهانی ژین وسیاسه‌تی ئیراندا که ئاخیزگه‌و مه‌کۆی هه‌موو قه‌یران و خه‌ساره‌کانی تێکرای ژیانی کۆمه‌اڵیه‌تیمانه بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی دژونه‌یاره‌کانی خۆی له‌هه‌موو رووبه‌ره‌کاندا میتۆدی لێ النه‌دراوی خۆی هه‌یه و ئه‌ویش لیدان و داپڵۆسین و سه‌رکوتانه‌وه‌ی هه‌رجۆره بوون و ڕێکخستنێکی کۆمه‌اڵیه‌تی و رامیاری و مه‌ده‌نیه له گشت رووبه‌رو ره‌هه‌نده‌کانی ژیاندا .ڕیکخستن و ره‌ووشه‌نگه‌ری تاک دووفاکته‌رو هۆکاری تۆقێنه‌ری رژیمن که بێ پسانهوه لێیان ده‌دات وهه‌ولی هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌یان ده‌دات ، بۆیه هه‌ردوو هۆکاری باسکراو له باشترین شیوه‌کانی به گژدا چوونه‌وه‌ی رژێمن و ئه‌وانش بێ چاره‌ی هه‌موو شڵه ژانه زه‌ینیه باسکراوه‌کانی سهرهوه دروست بوون ورسکانیان نه گه‌نجاوه و نابیت .بێ مه‌یلی وغه‌مساردی جه‌ماوه‌ر له ئاست کاری حیزبی که کاری ڕێکخستنه سه‌ره‌رای هه‌موو گوساره‌کانی رژێم شله‌ژانی حیزبه‌کان خۆیان و نیشان نه‌دانی به‌رنامه‌ی جێگای باوه‌ری جه‌ماوه‌ر و به کلتورنه‌کردنی دیموکراسیه له‌م هیزانه‌دا .لێکترازانی ڕیگاکان ئه‌نجامی ئالۆزی زه‌ینیه‌تێکه که گومان و ڕاوکێ گه‌مارۆیداوه ،ئهم گومان وڕاوکێشه‌که نایه‌ڵیت شێوه‌و میتودێکی ناوکۆی و هاوبه‌ش سه‌رهه‌لبدات و بێته هه‌وێنی کارو پرۆژه‌ی هاوبه‌ش و وازهێنان له چاوبركی له گه‌ڵ ڕیفۆرمی ناوده‌سه‌التی و وازهێنان له ئه‌زمونه شکاوبێئاکامه‌کانیش
ژمار‌ه ( )52ساڵی چوارەم201١/11/15 ،
ئابوریی
dwaroj@komala.net
11
کاریگەریی ئابلۆق ه نێوده‌وڵه‌تییه‌كان لەسەر پیشه‌سازی نه‌وتی ئێران ئا :دوارۆژ
كاریگه‌رییه‌كانی ئابلۆق ه نێوده‌وڵه‌تییه‌كان به‌هۆی به‌رده‌وامبوونی كۆماری ئیسالمی له‌سه‌ر به‌رنامه ئه‌تۆمییه‌كه‌ی ل ه ته‌واوی بواره‌كانی ژیانی خه‌ڵكی ئێراندا ره‌نگی داوهتهوه ،هاوكات چه‌ندین بواری پیشه‌سازی ئێران توشی قه‌یرانكردوه. یه‌كێك له‌و بوارانه‌ی كه له كاریگه‌ری ئه‌و ئابلۆقان ه بێبه‌ش نه‌بوو‌ه پیشه‌سازی نه‌وت‌و گازی ئێران ه كه النیكه‌م له‌ماوه‌ی 5 ساڵی رابردوو زیانێكی زۆری پێگه‌یشتوه، له‌به‌رامبه‌ردا ده‌سه‌اڵتدارانی رژیم ئهوه ره‌تده‌كه‌نه‌وه كه ئه‌و ئابلۆقان ه له‌سه‌ر ئه‌وان كاریگه‌ریی هه‌بێت ،به‌اڵم دوایین راپۆرتی رێكخراوی ئۆپه‌یك ناڕاست بوونی لێدوانه‌كانی به‌رپرسانی رژیمی تاران به‌درۆده‌خاته‌وه. ب ه پێی راپۆرتێكی رێكخراوی واڵتانی هه‌نارده‌كاری نه‌وت (ئۆپه‌یك) ك ه رۆژی 18ی خه‌زه‌ڵوه‌ر باڵویكردوه ،به‌رهه‌می نه‌وتی ئێران له‌چاو ساڵی 2010بڕی 120هه‌زار بۆشك ه كه‌می كردوه .به‌پێی راپۆرته‌كه‌ی ئۆپه‌یك ،به‌رهه‌می نه‌وتی ئێران له‌مانگی ئۆكتۆبر 3ملیۆن‌و 578 هه‌زار به‌رمیل له رۆژێكدا بووه ك ه ئهم ژماره‌ی ه له ساڵی 2010دا 3ملیۆن‌و 706بۆشك ه ل ه رۆژێكدا بووه .هاوكات به‌رهه‌می نه‌وتی ئێران ل ه ساڵی 2006دا نزیك ه 4ملیۆن‌و 70هه‌زار بۆشكه بووه، وات ه 50هه‌زار بۆشك ه زیاتر له چاوئێستا. دابه‌زینی به‌رده‌وامی به‌رهه‌می نه‌وت ل ه ئێران له‌كاتێكدای ه ك ه رێكخراوی ئۆپه‌یك له‌راپۆرتی پێشووی خۆیدا ك ه له‌پوشپه‌ڕی ئه‌مساڵدا باڵوكرایه‌و‌ه رایگه‌یاند ك ه نیجری ه ب ه به‌رزكردنه‌وه‌ی به‌رهه‌می نه‌وت ،پاش به‌جێهێشتنی ئێران ،له‌دوای عه‌ره‌بستانی سعودی پێگه‌ی دووه‌می هه‌نارده‌كارانی نه‌وتی له‌و رێكخراوه بۆ خۆی ده‌ستبه‌ركردوه. به‌پێی ئاماره‌كانی ئۆپه‌یك هه‌نارده‌ی نه‌وتی ئێران له ساڵی رابردوودا 2ملیۆن‌و 246هه‌زار بۆشك ه بووه ك ه له‌ماوه‌ی سێ ساڵی رابردوودا ئهم رێژه‌ی ه به‌رده‌وام له‌كه‌مبووندا بووه .سه‌ره‌ڕای ئهم ه نوێنه‌ری ئێران ل ه ئۆپه‌یك ،رایگه‌یاند ك ه ئێران هه‌رگیز ب ه پله‌ی سێیه‌می هه‌نارده‌كارانی نه‌وت نه‌گه‌یشتووه‌‌و به‌پێی
ئاماره‌كانی ساڵی 2010ی ئۆپه‌یك‌و ب ه تۆماركردنی ئامری 2ملیۆن‌و 583هه‌زار بۆشك ه له دوای عه‌ره‌بستان ،ئێران ل ه پله‌ی دووه‌م دایه‌‌و له‌پاش ئێرانیش نیجری ه ب ه هه‌نارده‌كردنی 2ملیۆن‌و 464هه‌زار بۆشكه به پله‌ی سێیه‌م دێت. ئێران هه‌روه‌ها ئاماری دابه‌زینی 500 هه‌زار بۆشك ه به‌رهه‌می نه‌وتی خۆی ره‌تده‌كاته‌وه ،ئه‌گه‌رچی ب ه وته‌ی خودی به‌رپرسانی كۆماری ئیسالمی ،به‌رهه‌می سااڵنه‌ی نه‌وتی ئێران به هۆی كۆن بوونی بیره‌نه‌وتییه‌كان كه‌میكردوه ك ه پێی راپۆرته‌كان %80ی ئه‌و بیر‌ه نه‌وتییان ه
نیوه‌ی ته‌مه‌نیان به‌سه‌رچووه‌‌و كۆن بوون. به‌پێی راپۆرته‌كه رێكخراوی ئۆپه‌یك، به‌رهه‌می نه‌وتی 11واڵتی ئه‌ندامی ئهم رێكخراوه ،له‌گه‌ڵ عێراق ،له‌مانگی ئۆكتۆبری ئه‌مساڵ 29ملیۆن‌و 888 هه‌زار بۆشك ه بووه ك ه ل ه عه‌ره‌بستان به به‌رهه‌مهێنانی 9ملیۆن‌و 470هه‌زار بۆشكه نه‌وت له رۆژێكدا له‌سه‌روی ریزبه‌ندییه‌كه‌دایه. هه‌ر به‌پێی ئه‌و راپۆرته داواكاری نه‌وت ل ه دنیا له‌چاو ساڵی رابردوو نزیك ه 900هه‌زار بۆشك ه زیادی كردوه‌‌و گه‌یشتوه‌ت ه 88 ملیۆن‌و 350هه‌زار بۆشكه .واڵتی چین ب ه
زیادكردنی هاورده‌ی نه‌وت به رێژه‌ی %6 گه‌وره‌ترین مشته‌ری نه‌وتی ئێرانه. دابه‌زینی به‌رهه‌می نه‌وتی ئێران بێجگ ه له‌م هۆكاره ،بۆ به‌رده‌وام بوونی ئه‌و ئابلۆقه‌‌و سزا ئابوورییانه دهگهڕێتهوه كه له‌ماوه‌ی سااڵنی رابردوو له‌الیه‌ن ئه‌مریكا‌و واڵتانی ئه‌وروپا سه‌باره‌ت ب ه به‌رنام ه ناوه‌كییه‌كانی به‌سه‌ر ئێراندا سه‌پاوه .له‌مباره‌وه سه‌رۆكی كۆمیسیۆنی وزه ل ه مه‌جلیسی ئیسالمی ،حه‌مید ره‌زا كاتوزیان دیان به‌وه‌دا ده‌نێت كه ئابلۆق ه نێوده‌وڵه‌تییه‌كان ئاسه‌واری نه‌گه‌تیڤی له‌سه‌ر پیشه‌سازی نه‌وت‌و گازی ئێران
هه‌بووه‌‌و ئهم واڵته سااڵن ه 40هه‌زار بۆشك ه ل ه بڕی به‌رهه‌می نه‌وتی خۆی له‌ده‌ست ده‌دات. پیشه‌سازی نه‌وت‌و گازی ئێران پێویستی ب ه سه‌رمایه‌گوزاری ده‌ره‌كی هه‌ی ه تا بتوانێت ل ه رێكخراوی واڵتانی هه‌نارده‌كاری نه‌وت ،ئۆپه‌یك ،پله‌ی خۆی بپارێزێت .شاره‌زایانی ئابوری پێیانوای ه ئه‌گه‌ر سه‌رمایه‌گوزاری بیانی ل ه پیشه‌سازی نه‌وتی ئێراندا نه‌كرێت، له‌ماوه‌یه‌كی كه‌مدا ئێران هیچ نه‌وتێكی بۆ هه‌نارده‌كردن نامێنێت ،چونك ه پاشه‌كه‌وتی نه‌وتی ئێران ل ه نیوه‌ی دوه‌می ته‌مه‌نی خۆیدایه‌‌و ئه‌گه‌ر گازیان پێ ته‌زریق نه‌كرێت ،سوودوه‌رگرتن ل ه پاشكه‌وته نه‌وتییانه نامومكین ده‌بێت. به‌اڵم ئابلۆق ه نێوده‌وڵه‌تییه‌كان بووه‌ت ه هۆی ئهوه كۆمپانیا گه‌وره‌كانی نه‌وت پیشه‌سازی نه‌وت‌و گازی ئێران به‌جێبێڵن‌و رێگ ه بۆ واڵتانی روسیا‌و چین خۆش بكه‌ن به‌دڵی خۆیان كار له‌و بواره‌دا بكه‌ن. به‌پێی ئه‌و بۆچوونه‌ی شاره‌زایانی ئابوریی، واڵتی چین ل ه نه‌بوونی ركابه‌ری جدی، هه‌لومه‌رجێكی "ناعادالن ه"و له‌به‌رژه‌وه‌ندی خۆی به‌سه‌ر ئێراندا ده‌سه‌پێنێت. به‌شداری چین له پیشه‌سازی نه‌وت‌و گازی ئێران ،له‌الیه‌كی ترهوه ده‌سه‌اڵتدارانی ئێران له‌وان ه خامه‌نه‌یی‌و ئه‌حمه‌دی نژاد به‌رده‌وام باس لهوه ده‌كه‌ن ك ه ئابلۆق ه نێوده‌وڵه‌تییه‌كان هیچ كاریگه‌ریی له‌سه‌ر ئابوری ئێراندا نهبووهو ته‌نانه‌ت بووه‌ت ه هۆی "گه‌شه‌سه‌ندن"ی ئابوری ئێران!! ره‌نگه ئهم لێدوانه‌ی به‌رپرسانی رژیمی ئێران له‌الیه‌كه‌وه راست بێت ،چونك ه به‌رده‌وامبوونی ئابلۆق ه نێوده‌وڵه‌تییه‌كان له‌الیه‌ك پشكی قاچاخی له ئابوری ئێران به زیاتر له سی ملیار دۆالر له‌ساڵد گه‌یاندوه‌‌و له پیشه‌سازی نه‌وت‌و گاز چه‌ندین گرێبه‌ستی ملیارد دۆالری ب ه قه‌رارگای خاته‌م ئه‌نبیای سه‌ر به سپای پاسداران داوه كه بانگه‌شه‌ی ئهوه ده‌كات ده‌توانێت شوێنی به‌تاڵی گهوره كۆمپانیا بیانییه‌كان ل ه پیشه‌سازی نه‌وت‌و گازی ئێران پڕبكاته‌وه ،به‌اڵم له‌پراكتیكدا، ئه‌نجامه‌كه‌ی تا ئێستا به فیڕۆچوونی ده‌یان ملیارد دۆالر له داهاتی نه‌وتیی‌و دابه‌زینی به‌رده‌وامی به‌رهه‌می نه‌وت‌و گازی ئێران‌و بوونی فه‌رمانده‌كانی سپای پاسداران ب ه سه‌ردارانی ملیاردێره.
بریتانیا خوازیارە فرۆشتنی ئامێری جاسوسی به‌ئێران رابگیرێت ئا :دوارۆژ
یه‌كێك ل ه یاسادانه‌رانی حكومه‌تی بریتانیا رایگه‌یاند ده‌بێت واڵته‌كه‌ی رێگ ه ل ه فرۆشی ئه‌و مۆبایالن ه بگرێت ك ه تایبه‌تمه‌ندی شوێن پێ هه‌ڵگرتنی هه‌یه ،چونك ه حكومه‌تی ئێران له‌م نه‌رم ئامێر‌ه بۆ ده‌ستگیركردن‌و سه‌ركوتی هه‌ڵسوڕاوانی سیاسی كه‌ڵك وه‌رده‌گرێت. به‌پێی راپۆرتێكی سایتی ئابوریی بلومبێرگ، ده‌یڤید ئاڵتۆن كه ئه‌ندامی مه‌جلیسی ئه‌عیانی بریتانیایه پرسیارله‌ده‌وڵه‌ت ده‌كات بۆچی فرۆشتنی ئهم جۆره نه‌رمئامێران ه به ئێران ئازاده.ناوبرو داواكار‌ه لێكۆڵینهوه له فرۆشه‌كانی كۆمپانیای "كرێتیڤ سۆفت وێر" بكرێت ك ه ده‌نگۆی ئهوه هه‌یه په‌یوه‌ندی به ویلیام هه‌یگ ،وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی بریتانیاو‌ه هه‌یه. ئاڵتۆن له وته‌كانی ده‌ڵێت :هه‌ڵسوڕاوانی دیموكراسی له ئێران ،له‌كاتی لێكۆڵینه‌وه‌‌و ئه‌شكه‌نج ه له‌الیه‌ن به‌رپرسانه‌وه ،له‌گه‌ڵ ئه‌و كاسێت‌و نه‌وار‌ه تۆماركراوانه‌دا به‌ره‌وڕووده‌بنه‌و‌ه ك ه گفتوگۆكانی خۆیان‌و باقی زانیاری وردی ئه‌و رێگه‌یه‌ی كه بڕیویان ه تێیدایه كه له‌الیه‌ن ئامێر‌ه جاسوسییه‌كان مۆبایلی به‌رهه‌می بریتانیا ئاماد‌ه كراوه .ناوبراو له‌ده‌وڵه‌ته‌كه‌ی خۆی ده‌پرسێت ك ه
ئایا ب ه نیاز‌ه رێگ ه به كۆمپانیای "كرێتیڤ سۆفت وێر" بدات ئامێری جاسوسی‌و شوێن پێ هه‌ڵگرتن‌و ره‌دیابی به شیركه‌تی ئێران سێڵ بفرۆشێت؟ بلومبێرگ له‌كۆتایی ئۆكتۆبری ئه‌مساڵ له راپۆرتێكدا رایگه‌یاند كه كۆمپانیای كرێتیڤ سۆفت وێر، له‌مساڵدا چه‌ندین سیستمی ب ه هێزی ئینتیزامی‌و ئه‌منیه‌تی ئێران فرۆشتووه كه بۆ دیاریكردنی شوێنی مۆبایله‌كان یارمه‌تیده‌ریان ده‌بێت. كۆمپانیای كرێتیڤ سۆفت وێر ئه‌وه‌ی پشتڕاست كرده‌وه كه كۆمپانیای "ئێم تی ئێن ئێران سێڵ"ی وه‌ك مشته‌ری مۆبایله‌كانی خۆی حسب ده‌كات، به‌اڵم سه‌باره‌تبه فرۆشی ئامێری جاسوسی‌و شوێن پێ هه‌ڵگرتن هیچ رونكردنه‌وه‌یه‌كی نه‌دا‌و رایگه‌یاند ئه‌و جۆره خزمه‌تگوزارییان ه گرێبه‌سته‌كانی نێوان ئه‌وكۆمپانیایه‌‌و ئێران سێڵ پێشێل ده‌كات .لێكۆڵینه‌وه‌كانی بلومبێرگ نیوز ده‌ریده‌خات ك ه ئهم كۆمپانیا بریتانیی ه له ریزی ئه‌و كۆمپانیا ئه‌وروپاییانه‌یه كه ئامێری شوێن پێ هه‌ڵگرتنی ته‌له‌فۆنی مۆبایل‌و تۆماركردن‌و چاودێری به‌سه‌ر كورته‌نام ه ()smsی ب ه ده‌وڵه‌تی ئێران فرۆشتووه ،ئه‌و ئامێرانه‌ی ك ه به‌دوای سه‌ركوتی توندی ناڕه‌زاییه‌كانی خه‌ڵكی ئێران له‌پاش هه‌ڵبژاردنه‌كانی دوو ساڵ لهوه پێشی ئێران بۆ دۆزینهوهو ده‌ستگیركردن‌و ئه‌شكه‌نجه‌كردنی هه‌ڵسوڕاوان به‌كارهێنرا. ئاڵتۆن له لێدوانێكی جیادا داوای ل ه ویلیام هه‌یگ
كرد ك ه سه‌باره‌ت به‌م كۆمپانیای ه رونكردنه‌و‌ه بدات. ویلیام هه‌یگ پێش ل ه ده‌ستبه‌كاربوونی له‌پۆستی وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی بریتانیاله "بروس مه‌ك فارلین" به‌ڕێوه‌به‌ری ( )MMCك ه یه‌كێك ل ه سه‌هامداره‌كانی كۆمپانیا كرێتیڤ سۆفت وێره ،پوڵی وه‌رگرتوه. ئاڵتۆن ب ه رۆژنامه‌ی ته‌له‌گرافی راگه‌یاند :ده‌بێت حكومه‌تی بریتانیا له‌م بابه‌ت ه ك ه ئهم تێكنۆلۆژی ه ده‌توانێت ئه‌و كاران ه ئه‌نجام بدات ئاگادار بێت‌و ئه‌گه‌ر ویلیام هه‌یگ له‌گه‌ڵ ئه‌و كۆمپانیایه په‌یوه‌ندی هه‌بێت ،ئه‌وكات پرسیاری بنه‌ڕه‌تی دێت ه ئاراوه. ده‌یڤید ئاڵتۆن كه باوكی ل ه سااڵنی 2002تا 2006باڵوێزی بریتانیا ل ه ئێران بووه ،له‌ئێستادا له‌گه‌ڵ كابینه‌ی ئیئتیالف بریتانیا له‌گه‌ڵ ویلیام هه‌یگ كار ده‌كات .نوسینگه‌ی هه‌یگ لهمبارهیهوه رایگه‌یاند ك ه ده‌وڵه‌تی بریتانیا بارزگانی كردن ب ه هه‌ر جۆره ماده‌یه‌كی جێگای گومان له‌گه‌ڵ ئێرانی قه‌ده‌غه كردوه. وه‌زاره‌تی بازرگانی بریتانیا رایگه‌یاند :راپۆرته‌كان سه‌باره‌ت ب ه هه‌نارده‌كردنی ئه‌و ئامێران ه به‌جیدی وه‌رده‌گرێت‌و پێداچوونه‌و‌ه به سه‌رجه‌م هه‌نارده‌كانیان بۆ ئێران ده‌كه‌ن تا له‌گه‌ڵ یاسا‌و رێسا نێوده‌وڵه‌تییه‌كاندا سازگار بێت.
10
ژمار‌ه ( )52ساڵی چوارەم201١/11/15 ،
لێکۆڵینەوە
dwaroj@komala.net
سێکۆالریزم
سێکۆالریزم( )Secularismوشه‌یه‌کی نوێیه له مێژووی فکری جیهاندا که به‌تایبه‌ت دوابه‌دوای کۆتایی شه‌ڕی سارد بوو به چه‌مک‌و واتایه‌کی پێویست له هه‌موو جوواڵنه‌وه کۆمه‌اڵیه‌تی‌و سیاسه‌تییه‌کاندا. زۆربه‌ی شۆڕشه‌کان‌و ته‌نانه‌ت حزبه‌کانیش له‌مسااڵنه‌دا ،سێکۆالریزمیان وه‌ک دروشم‌و ئاراسته‌یه‌کی فکریی خۆیان داناو کردیانه ڕێبازێکی سه‌ره‌کیی چوونه ناو جه‌ماوه‌ر. به‌رامبه‌ر به‌م وشه‌یه له کۆمه‌ڵگای عه‌ره‌بیدا 'عیلمانیه‌ت' به‌کار هێنراوه که هاوکات حه‌ساسیه‌ت‌و کاردانه‌وه‌ی کۆمه‌ڵگای عه‌ره‌بیشی لێکه‌وتووه‌ته‌وه. ئهم وشانه به‌واتای دنیاگه‌ری‌و ڕێکخستنی بواره‌کانی ژیان به زانست‌و دوورکه‌وتنه‌وه له بابه‌ته وه‌همی‌و ئاسمانیه‌کان دێت که کاردانه‌وه‌که‌ش له پێناو به سیاسیکردنی ئیسالم*دا بووه. سێکۆالریزم هه‌م ده‌کرێ وه‌ک پێشزه‌مینه‌و ڕێگه‌خۆشکه‌ری کولتورێکی گه‌وره‌تر دابنرێت ،هه‌میش ده‌کرێت خۆی وه‌ک کولتورێک باسبکرێت که پێوه‌ندیی نزیک‌و ڕۆژانه‌ی به کۆمه‌ڵێک کولتووری ترهوه هه‌یه .کۆمه‌ڵێک کولتوور که پێکه‌وه به‌هاو نۆرمه‌کانی ژیانی ئه‌مڕۆ پێک ده‌هێنن. سێکۆالریزم ئه‌گه‌ر له سه‌ره‌تای چوونه ناو کۆمه‌ڵگادا بێت‌و له سه‌ره‌تاییترین به‌هاکانی کۆمه‌ڵگا بێت ،زیاتر کولتووره، تا پێکهاته‌یه‌ک له کولتوورێکی نوێ ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر پێی گرتبێت‌و ڕۆژانه له ژیانی خه‌ڵکدا په‌یڕه‌و بکرێت‌و بووبێته ئامرازێکی ئاسایی گوزه‌رانی کۆمه‌اڵیه‌تیی خه‌لک ،پێکهاته‌یه‌که له کولتوورێکی به‌رین‌و به‌رباڵو ،که ئه‌و کولتووره هه‌م ئامانجه‌و هه‌م ئامرازی ڕۆژانه‌و گشتی ،ئه‌ویش مۆدێرنیته‌یه**. هاوکات له گه‌ڵ هاتنه به‌ر باسی سێکۆالریزم که یه‌که‌مجار له ڕۆژاوا له شۆڕشی 1789ی فه‌رانسه‌دا ده‌بێته نه‌ریتێکی سیاسیی پێشکه‌وتنخوازانه ،دواتریش له واڵتی بریتانیا له الیه‌ن جۆرج جاکوب هالیاک ()1906–1817وه یه‌که‌مجار باسکراوه. ئه‌ده‌بیاتی سێکۆالریستی ،وه‌ک ڕۆمان، شیعر ،سینه‌ما ،شێوه‌کاری‌و نیگارکێشی‌و
سیاسه‌ت سیاسه‌ت بوارێکی هه‌ره به‌رباڵوی کۆمه‌ڵگایه که به شاڕێی ژیان ده‌زانرێت. سیاسه‌ت جگه له‌وه‌ی چاره‌نووسی گشتیو زۆرجار تایبه‌تیی تاک‌و گرووپه‌کانیش دیاریده‌کات ،توانایی گۆڕینی ئاراسته‌ی پێناسه‌ی چه‌مکه‌کانیشی هه‌یه .له‌م بابه‌ته‌دا ده‌توانین ئاماژه به گۆڕینی ئاراسته‌ی جیهانی()universalی گشتیو چه‌مکه‌کان بکه‌ین بۆ پێناسه‌ی سنووردارو لۆکاڵ .له گۆڕه‌پانی سیاسه‌تدا به‌رژه‌وه‌ندی به خاڵێکی دیاریکه‌ری هاوپه‌یمانی‌و دژایه‌تی ده‌زانرێت که زۆرجار ناوه‌رۆکی هاوپه‌یمانی‌و دژایه‌تیه‌کانیش تووشی گۆڕان‌و وه‌رچه‌رخان ده‌کات .سیاسه‌ت ل ه پێوه‌ندیی له‌گه‌ڵ گه‌شه‌و نه‌شونمای سێکۆالریزمدا له به‌ستێنی جوگرافیادا خۆی ده‌بینێته‌وه. ئه‌ڵبه‌ت مه‌به‌ست له جوگرافیای سیاسی()political geographic نییه که ئامرازو خوێندنی سه‌ره‌کی گه‌شه‌ی سیاسیی واڵتانه له بابه‌ته لۆکاڵه‌کاندا. سێکۆالریزم به‌تایبه‌ت له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له ناوچه جۆربه‌جۆره‌کانی جیهاندا به ئاراسته‌و زاراوه‌ی جیاواز داده‌به‌زێته ناو کۆمه‌ڵگاکان به‌رده‌وام تێگه‌یشتنی ڕێژه‌یی لێی ،زاڵه به‌سه‌ر په‌روه‌ده‌و ئاراسته‌یه‌کی جیهانی‌و یه‌کگرتوو. به‌رژه‌وه‌ندیی سیاسیی‌و ناته‌بابوونی ئامانجه‌کانی سێکۆالریزم له‌گه‌ڵ جۆرێک له سیاسه‌ت که بوون‌و مانه‌وه‌ی خۆی له به‌سێکۆالریست بوونی کۆمه‌ڵگادا نابینێت، دیاریکه‌ری سه‌ره‌کیی په‌سه‌ندکردن یا ڕه‌دکردنه‌وه‌ی سێکۆالریزمه ،ته‌نانه‌ت له پێناسه‌کردنی سێکۆالریزمیشدا .هۆکاری ئهم ملدان به سێکۆالریزمه ،چوونه ژێرباری ڕێژه‌یی ئهم به‌ها جیهانییه نییه ،به‌لکوو به‌و مانایه‌یه که سێکۆالریزم ئه‌مڕۆ بووه‌ته نۆرمێکی یاسایی گشتیگیرو جیهانی که له ئاکامیدا فه‌رهه‌نگه لۆکاڵه‌کان توانایی گۆڕانکارییان له به‌رامبه‌ریدا زۆر الوازتره له توانایی گۆڕانکاری به‌هاداری نۆرمه‌کان. بۆیه ئاراسته‌ی پێناسه‌کان به شێوازێکی جیاوازو ته‌نانه‌ت ناته‌با په‌سه‌ند ده‌کرێت.
کاوە کەریمی وشه‌و کولتوور
شانۆ له‌م نووسینه به‌داوه له به‌رهه‌مه ئه‌ده‌بی ه تابۆشکێنه‌کانی جیهاندا ڕه‌نگی داوهتهوه .هه‌رچه‌ند ئه‌زموونی پێکدادانی زانست‌گه‌رایی‌و دنیاگه‌رایی له‌گه‌ڵ دینداری، بۆ یه‌که‌مجار له ئه‌زموونی ڕۆشنگه‌ریی ڕۆژاوادا ده‌رکه‌وتنی پیاوانی سیاسه‌ت‌و ته‌نانه‌ت به‌شێک له دینداره‌کانیشه له‌گه‌ڵ کلێسه‌ی سه‌ده‌ی حه‌ڤده‌دا ،به‌اڵم به شێوه‌ی کرده‌وه‌یی له دوای کۆتایی شه‌ڕی دووه‌می جیهانی‌و سه‌قامگیربوونی ئاشتی له جیهاندا بوو که سێکۆالریزم بووه مێتۆدێکی په‌سندو بااڵ له کۆڕو کۆمه‌ڵه جۆربه‌جۆره‌کاندا.
په‌یام ی كومیته ی ناوه‌ندی ی كۆمه‌ڵ ه ب ه بۆنه ی كاره‌ساتی شاری وان ی وان. ی شار ی شاره‌وان به‌رێز سه‌رۆك ی ی دانیشتو به‌كر كایا ،خوشك‌و برایان ی وان‌و ده‌وروبه‌ر ،به‌رێزان به‌رێوه‌به‌ران ی ئاشتی‌‌و دێمۆكراسی حیزب ی ب ه داخێكی زۆره‌وه هه‌واڵ ی ی ئێوه‌‌و قوربانیان عه‌ردهه‌ژێنه‌كه‌ی ال ی ئه‌و كاره‌سات ه سروشتییه ،هه‌موومان دڵگران كرد .ل ه الیه‌ن خۆمان‌و هه‌موو ی خوشك‌و برایانتان له رۆژهه‌اڵت ی كوردستان هاوخه‌می‌‌و ماته‌مین ده‌رده‌بڕین‌و شه‌ریكی خه‌متانین .ل ه ی رێگای ئێوه‌و‌ه پرسه‌‌و سه‌ره‌خۆش ی ئه‌و خۆمان ئاراسته‌ی هه‌موو بنه‌ماڵه كه‌سان ه ده‌كه‌ین كه له‌و كاره‌ساته‌دا گیانیان له ده‌ستدا .دڵنیاین ئێوه ی وان خه‌ڵكی شاری سه‌ربه‌رز‌و خۆڕاگر ی ی گه‌ل كه ده‌یان ساڵ ه بۆ مافه ره‌واكان ی كوردی باكوور به‌رخۆدان‌و خه‌بات
یه‌كگرتوتان كردوه ،ئه‌مرۆكه‌ش بۆ رووبه‌روو بوونهوه له‌گه‌ڵ ئه‌و كاره‌سات ه ی هه‌ر وا یه‌كگرتوو‌و هاوخ هم‌و هاوده‌نگ یه‌كتر ده‌بن. ی تێدا نیی ه ك ه گه‌لی كورد گومان ی رۆژهه‌اڵت ب ه په‌رۆشی‌‌و له كوردستان ی ده‌روانێته هه‌لومه‌رجێك هاوده‌رد ك ه ئێوه تێیدا به‌سه‌ر ده‌ب هن‌و گه‌ر ێ ی بێڵ ی ئیسالم ی كۆمار داگیركه‌ری ی به هه‌موو ئیمكاناتێكه‌و‌ه ئاماد‌ه هاوكاری ئێوه‌ن .هه‌ر لێره‌و‌ه داوا ل ه ی كوردستانی ناو ئێران هه‌موو خه‌ڵك ده‌كه‌ین ك ه ب ه هه‌موو شێوه‌یه‌ك ی خوشك‌و برایانیان ل ه یارمه‌تیده‌ر شاری وان‌و ده‌وروبه‌ری بن. ی ی ناوه‌ندیی كۆمه‌ڵه كومیت ه زه‌حمه‌تكێشانی كوردستان
خاڵێکی جێگای ئاماژه له سێکۆالریزمدا وه‌ک پرس‌و پێداویستیه‌کی جیهانیی، الدان له‌و خوێندنه‌وه لۆکاڵ‌و تایبه‌تمه‌ندییه هه‌رێمییانه‌یه که له گۆشه به گۆشه‌ی وشکاییه‌کانی جیهاندا ڕووده‌دات‌و دنیای ڕۆژاواش وانیشان ده‌دات که غافڵه لێی. پشت به‌م تایبه‌تمه‌ندییه‌‌یه که هه‌ندێ جار به ناوی سێکۆالریزمه‌وه _نموونه‌ی تورکیه_ ڕووبه‌رگێکی سووتاو ل ه ده‌قه سه‌ره‌کیه (فه‌رانسه‌ییه) که‌ی به‌کارهێنراوه‌و هاوکات هیچ پێوه‌رێکیش بۆ گه‌شه‌ی ڕۆژانه‌ی ئیسالمی سیاسی له‌و واڵته له ئارادا نییه1. ژنان چ پێوه‌ندییه‌ک له نێوان فێمینیزم‌و سێکۆالریزمدا هه‌یه؟ مێژووی ڕووداوه فێمینیستیه‌کان‌و خه‌باتی فێمینیستی به ئه‌ندازه‌ی ڕێگا جیاوازه دژه‌فێمینیستیه‌کان جیاوازه .هه‌رچه‌ند دژه‌فێمینیزم بوون له لێکدانه‌وه‌ی فێمینیسته‌کان له نه‌رمڕه‌وه‌کانه‌وه تا ڕادیکاڵترین بۆچوونه فێمینیستیه‌کان جیاوازیی زۆر به خۆوه ده‌بینێت ،به‌اڵم پێشێلکردنی مافی ژنان له جلی ئایین دا بێت ،یان نه‌ریتی کۆمه‌ڵگاو پێکهاته ناپێشکه‌وتووه‌کان، یا ته‌نانه‌ت له ڕۆژاوای پێشکه‌وتووش _ النیکه‌م به هۆکاری حه‌ساده‌تی پیاوان له ئاست خاوه‌ندارێتیی ژنان_ له الیه‌ن تاک‌و گرووپه پێشکه‌وتووه‌کانه‌وه (جگه له بواری فێمینیستی) به‌اڵم له یه‌کگرتنێکی کۆمه‌اڵیه‌تیی ئهم هۆکارانه‌دا ،به زۆری له‌و کاتانه‌ی که تاک‌و که‌سه‌کان سێکۆالر نین ،پێشێلکاریی مافی ژنان _ به مافی یه‌کسانیخوازیی له‌گه‌ل پیاوان‌و مافه
هیچکات کۆتایی پێنایه‌ت‌و هاوکات له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش ،ڕاوه‌ستان له سه‌ر ڕێگه‌ی خه‌بات بۆ ده‌سته‌به‌رکردنی ته‌واوه‌تی مافه‌کان _ _top resultباشترین نموونه له کۆمه‌ڵگایه‌ک پێشکه‌ش ده‌کات که تێیدا باشترین جۆری خه‌بات بۆ ده‌سته‌به‌رکردنی سێکۆالریزم ،دێمۆکراسی‌و فێمینیزم پێناسه ده‌کرێت .بابه‌تێکی که ئێستا ڕۆژاواییه‌کان‌و ڕۆژهه‌اڵتی ه ڕۆژاوا نشینه‌کان ده‌توانن سه‌رقاڵی بن2.
تایبه‌ته‌کانیانه‌وه_ به زۆری ڕووده‌داو ده‌بێته نۆرمیکی کۆمه‌اڵیه‌تی .که‌س گومانی له‌وه‌دا نییه که له کۆمه‌ڵگا ڕۆژاواییه‌کاندا ،شۆڕشی 1789ی فهرانسهو دواتر مه‌ی 1968ی هه‌ر ئه‌و واڵته شه‌پۆلیکی فکری‌و واتایی گه‌وره‌ی هه‌ڵساند که له ئاکامیدا به‌شی زۆری تارماییه دینی‌و عه‌شیره‌ییه‌کان له ئوروپادا له سه‌ر ئاستی گشتی ژیانی خه‌ڵک ڕه‌وانه‌وه‌و ئاستێکی واقعبینانه له ژیانی ئه‌وڕۆیی ئه‌وکاتی http://blogs.the-american- :1 ئوروپاو پێداویستیه ڕاسته‌قینه‌کانی /31/07/2011/interest.com/wrm ژیانی پیشه‌یی‌و سیاسیو ئابووریی خه‌ڵک french-secularism-dies-in-theجێگه‌ی گرته‌وه .به‌م واتایه مافی چینێک /middle-east له‌و چینه کۆمه‌اڵیه‌تیانه‌ی تائه‌و کات http://www.centerforinquiry. :2 به که‌متر له پیاو سه‌یرکرابوو ،پێگه‌ی _net/blogs/entry/women_in خۆی دۆزییه‌وه .ژن بوو به کاراکته‌رێکی /secularism سه‌ره‌کیی له هه‌موو ئاسته‌کانی ژیانداو له‌و ڕێکه‌وته‌وه ئیمانداره‌کانیش له هه‌رکوێ * :به سیاسیکردنی ئیسالم به‌واتای باس له ماف‌و داواکاریه‌کانی ژنان بێت ،کاردانه‌وه دێت به‌رامبه‌ر به زانستی کردنی دژایه‌تیی ده‌که‌ن .هه‌رچه‌ند ته‌ریب له‌گه‌ڵ ژیان له الی هک‌و ڕێگرتن له ده‌ستێوه‌ردانی سێکۆالریزم ،دوو چه‌مکی سه‌ره‌کی‌و ئایین له بواری گشتی ژیان به گشتیو کولتوور به‌رهه‌مهێنه‌ری ژیانی ئه‌مڕۆ واته سیاسه‌ت به تایبه‌تی .سه‌ره‌تای به دێمۆکراسی‌و فێمینیزم شانبه‌شانی یه‌کتر سیاسیکردنی ئیسالم به شێوه‌ی ڕێکخراوی بونیادی فکریی کۆمه‌ڵگای سه‌رده‌م دهگهڕێتهوه بۆ ساڵی 1928که به پێکدێنن ،به‌اڵم له هه‌ر شوێنێک یه‌کێک له‌م ده‌سپێکی دامه‌زراندنی ڕێکخراوی ئیخوان چه‌مک‌و ڕه‌هه‌ندانه پاشه‌کشێی پێکراوه ،موسلیمین داده‌نرێت له میسر و دواتر دواتر چه‌مکه‌کانی تریش تووشی نوشست‌و هه‌نارده‌کردنی ئهم فکرو ڕێکخراوه بۆ پاشه‌کشێ بوون ،که به‌تایبه‌تی کۆمه‌ڵگا هه‌موو واڵته موسڵمان نشینه‌کان. تێپه‌‌ڕه‌کان به‌ره‌و ئازادیو ده‌سته‌به‌رکردنی ** :مۆدێرنیت ه باب هت‌و کولتورێکی گرنگی مافه‌کانی مرۆڤ له‌و ڕێسایه زۆر زه‌ره‌رمه‌ند تره که له فایلێکی جیاوازدا پێناده بوون_نموونه‌کانی ئه‌فغانستان ،ئێران ،ده‌کرێت. عه‌ره‌بستان .به شێوه‌یه‌کی گشتیتر، خه‌بات بۆ ده‌سته‌به‌رکردنی مافه‌کانی ژنان،
سەردانی شاندی یەكیەتی دیمۆكراتیكی كوردستان لە ناوەندی سەركردایەتی كۆمەڵە ڕۆژی هەینی 20ی خەزەڵوەر ڕێكەوتی 11ی نۆامبر شاندیەكی یەكیەتی دێمۆكراتیكی كوردستان بریتی لە بەڕێزان عوسمان جەعفەری سكرتێری گشتی ،محەمەد خۆش چێهرە ئەندامی كوردیناسیۆن، كارۆ مۆكریانی ئەندامی مەجلس‌و دیاكۆ كرماشان ئەندامی مەجلس سەردانی ناوەندی سەركردایەتی كۆمەڵە ی زەحمەتكێشانی كوردستانیان كرد‌و لە الیەن هەیئەتی كۆمیتەی ناوەدی بریتی لە ڕەزا كەعبی جێگری سكرتێری گشتی، جەلیل ئازادیخواز ،محەمەد فەرهاد زادە، بیژەن قوبادی ،كەریم كەریمی ،حامد ساعەتی ئەندامانی كومیتەی ناوەندی‌و ئەرسەالن خۆسرەو نژاد كادری كۆمەڵە، بە گەرمی پێشوازیان لێ كرا .لە دیدارە دۆستانەكەی سەركردایەتی یەكیەتی دێمۆكراتیكی كوردستان‌و كۆمەڵەی زەحمەتكێانی كوردستان كە چەندین كاتژمێری خایاندـ گرنگترین گۆڕانكاریەكانی ئێران ،كوردستان‌و ناوچەكە درایە بەر
باس‌و لێكۆڵینەوە. شاندی میوان لە پێشدا لەسەر ڕووداوەكانی ئەم دوایانەی ناو كۆمەڵە زۆر بە ڕوونی هەڵوێست دربڕیی‌و باسیان لەوە كرد كە، ئێمە پێشتر لە دانیشتنیەكی نێوان خۆماندا لەم بارەوە قسەی خۆمان كردووە .شاندی یەكیەتی دێمۆكراتیكی كوردستان ئاواتی خواست كە ئەم جۆرە ڕووداوانە كار نەكاتە سەر هەوڵدان بۆ یەكگرتنەوەی ڕیزەكانی كۆمەڵە. پاشان باسەكانی دیداری دوو الیەن لەسەر گۆڕانكاریەكانی ئێران ،كوردستان‌و ناوژەكە بە گوڕ‌و تینێكی تایبەت لە كەش‌و هەوایەكی زۆر دۆستانە بەاڵم پڕ لە دیالۆگی چڕ‌و پڕ ڕاشكاوانە‌و جار جار جیاواز ،ئەگەرە جۆراوجۆرەكانیان دایەر بەر باس‌و لێكۆڵینەوە .لەسەر ئەگەری هێرشی نیزامی بۆ سەر ئێران ،لەسەر هەڵبژاردنەكانی ئێران ،لەسەر ڕۆڵی تازەی توركیە لە ناوچەكە‌و لەسەر ئەركی حیزبە كوردستانیەكان بۆ بەهێز كردن‌و هاندانی
بزووتنەوەی ڕزگاریخوازانەی كوردستان، لە سەر گۆڕانكاریەكانی سوریە‌و واڵتانی عەرەبی‌و هەروەها لە سەر سیاسەتی ڕۆژئاوا سەبارەت بە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست، قسەو باسێكی تێر‌و تسەل هاتە ئاراوە. جێگای ئاماژە پێدانە ،لە كۆتایی دانیشتنی دوو الیەندا ،جەختیان لەسەر پەیوەندیی دوو الیەن كردەوە‌و هیوایان خواست كە باسەكانیان درێژە پێ بدەن‌و زۆرتر چاوپێكەوتن‌و دیالۆگیان لەگەڵ یەكتر هەبێت .پاش چەندین كاتژمێر دانیشتن‌و كۆبوونەوە‌و قسەو باسی دۆستانە ،شاندی میوان لە الیەن هەیئەتی كومیتەی ناوەندیی كۆمەڵەوە بە گەرمی بەڕێكران. سكرتاریەتی كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان 21ی خەزەڵوەری 1390ی هەتاوی بەرانبەر لەگەڵ 12ی نۆامبری 2011ی زاینی
HOTBIRD11604 MHZ Horizontal Symbol 27500 FES: 5\6
contact: info@asosat.tv - nwes@asosat.tv
بۆ خوێندنه‌وه‌ی دواڕۆژ له‌سه‌ر تۆڕی ئینتێرنێت سه‌ردانی www.komala.comبکه ن
راگه‌یاندن ی كۆتایی پلینۆم ی حه‌وته‌می كۆمیته ی ناوه‌ندی ی كۆمه‌ڵ ه ی زه‌حمه‌تكێشان ی كوردستان ی ناوه‌ندیی، ی كۆمیته ی به‌رین كۆبوونه‌وه ی 15و ی كۆمه‌ڵ ه ل ه رۆژان ی حه‌وته‌م پلینۆم ی ی 23و 24 ی ئۆكتۆبر رێكه‌وت ی مانگ 16 ی به‌رپرسان‌و كۆمیت ه ره‌زبه‌ر ،ب ه به‌شداری ی ی ده‌ره‌وه ی ته‌شكیالت سه‌ره‌كیه‌كان ی ی به‌ش ه جۆراوجۆره‌كان واڵت‌و به‌رپرسان ی كۆمه‌ڵ ه ل ه ته‌شكیالت‌و ئۆرگانه‌كان كوردستان ،به‌ڕێوه‌چوو .ئهم پلینۆم ه ی ی كۆمیته پێشوه‌خت‌و له‌سه‌ر بانگهێشت ی به‌ڕێوه‌چوو. ناوه‌ند ێ عومه‌ر ی هاوڕ پلینۆم ب ه راپۆرت ی كۆمه‌ڵ ه ی گشتی ئیلخانیزاد‌ه سكرتێر ی ی ده‌ست پێكرد .راپۆرته‌ك ه بریت كاره‌كان ی سیاسیو ته‌شكیالتی. بوو ل ه دوو به‌ش ی دیك ه ته‌ئكید ی سیاسیدا ،جارێك ل ه به‌ش ی شه‌شه‌م ی پلینۆم له‌سه‌ر باس‌و ئه‌نجامه‌كان ی 2مانگ به‌ر ل ه ئێستا كرایهوه ك ه نزیكه ی ی راپۆرته‌كه به‌ڕێوه‌چووبوو‌و ل ه روانگه ی سكرتێره‌وه ،لێكدانه‌وه‌‌و ده‌ره‌نجامه‌كان ی شه‌شه‌م جه‌ختیان له‌سه‌ر پلینۆم ی ی ئێستا كرایهوه .هه‌روه‌ها بارودۆخ ی ی ئێران‌و دیاریكردن ی سیاسی گۆڕه‌پان ی سیاسه‌ته‌كانمان له‌مه‌ڕ هه‌ڵبژاردنه‌كان ی ئیسالمی ،خرای ه به‌ر باس‌و مه‌جلیس ی لێكدانه‌وه .له‌م باسه‌دا ،به‌رینتر بوونهوه ی ل ه ئێران‌و ی ئابووریو سیاس قه‌یران ێ ی حكوومه‌ت تاوتو ی لێكترازان په‌ره‌سه‌ندن ی ی دیك ه ئاماژه ب ه ده‌رفه‌ت كراو جارێك ی نان‌و ی خواست ی بزووتنه‌وه هه‌ستانه‌وه ی كۆمه‌اڵیه‌تی كرا وه‌ك ئازادیو عه‌داڵه‌ت ی ی سیاسی به‌رچاوترین ئه‌گه‌ر ل ه كه‌ش ی هاوكاریو ئێستادا ،هه‌ربۆی ه پێویست ی ئۆپۆزسیۆن نێوان ی هاوئاهه‌نگی ی ی جارێك ی ئێران دیموكرات‌و سیكۆالر ی له‌سه‌ر كرایه‌وه‌‌و داوا ل ه دیك ه پێداگری ی ی كرا ،له‌م بواره‌دا هه‌وڵ ی ناوه‌ندی كۆمیته ی زیاتر بخات ه كار‌و ئهم ئه‌رك ه بخات ه ریز ی خۆیو ته‌شكیالته‌وه .هه‌روه‌ها كاره‌كان ی ی راپۆرته‌ك ه بریت ی دیك ه ل ه باسه‌كان یه‌كێك ی ی ده‌رفه‌ت بوو ل ه هه‌وڵدان بۆ خوڵقاندن ی نێوان حیزب ه كوردستانیه‌كان .ل ه هاوكاری ی راپۆرته‌كه‌دا ،سیاسه‌تمان ی دیكه به‌شێك ل ه هه‌مبه‌ر ئه‌و ره‌وتان ه تاوتوێ كرا ك ه ی كۆمه‌ڵه‌دا كار ده‌كه‌ن .له‌م ل ه ژێر ناو به‌شه‌دا جه‌خت له‌سه‌ر ئهوه كرایهوه ك ه ی راسته‌وخۆ‌و ی سیاسی ی وتووێژ سیاسه‌ت ی ئاشكرا‌و روون ل ه بوار‌ه ی هاوكاری پێویستی ی به‌ستێن جیاجیاكانه‌و‌ه هه‌تا پێكهێنان ی ی سیاس بۆ رێكه‌وتن له‌سه‌ر به‌رنامه‌یه‌ك ی ی گشتگیر ی ته‌شكیالتێك بۆ به‌دیهێنان ی پێبدرێت. ی زیاتر كۆمه‌ڵه ،بایه‌خ ی ی مه‌جلیس سه‌باره‌ت ب ه هه‌ڵبژاردنه‌كان ئیسالمی ،راپۆرته‌ك ه ب ه ئاشكرا له‌سه‌ر ی تا ئێستا ئه‌و بڕوای ه بوو ك ه زانیاریه‌كان نیشانده‌ده‌ن ك ه هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئه‌مجاره، ی پێشوو، ته‌نانه‌ت له‌چاو شانۆگه‌ریه‌كان ی ئهمنیهتیو زۆر زیاتر ده‌بێت ه هه‌ڵبژاردنێك ی ده‌ستچن كراو ده‌بێت. ب ه ته‌واو ی ی پلینۆم وێڕا ی به‌شداربوو هاوڕێیان ی سیاسی، ی راپۆرت په‌سند كردن تێبینیه‌كانیان بۆ كام ڵ كردن‌و باشتر ی ی راپۆرته‌ك ه خست ه روو‌و سیاسه‌ت كردن ی له‌و بوارانه‌دا ی ناوه‌ند ی كۆمیته تا ئێستا ی له‌سه‌ر كرایهوه .سه‌باره‌ت ب ه جه‌خت ی هه‌ڵبژاردنه‌كانیش ،پلینۆم كۆمیته ی بخات ه ی خۆ ی راسپارد هه‌موو هه‌وڵ ناوه‌ندی ی ی له‌مباره‌وه هاوهه‌ڵوێست گه‌ڕ بۆ ئهوه ی كوردستان ل ه نێوان حیزب ه سیاسیه‌كان ی دروست بێت‌و هه‌روه‌ها ل ه ده‌زگاكان ی خۆیهوه چاالكانه بپه‌رژێت ه راگه‌یاندن ی ی مه‌جلیس ی هه‌ڵبژاردنه‌كان سه‌ر بابه‌ت ی ب ه ئیسالمیو لهمبارهیهوه رۆشنگه‌ری ی ی بتوانین هه‌رچ ی بۆ ئهوه پێویست زان زیاتر ئهم ده‌رفه‌ت ه بكه‌ین ه قۆناغێك بۆ ی وشیاریی خه‌ڵك. ی زیاتر گه‌شه
ی راپۆرته‌ك ه ك ه ته‌رخان ی دووهه‌م به‌ش ی كرابوو بۆ باس ه ته‌شكیالتیه‌كان‌و كار ی داهاتوومان ل ه ئۆرگانه‌كان‌و ئه‌ركه‌كان ی هه‌موو بواره‌كان ،زۆرترین باسه‌كان ی ی كۆمیته ی گرت .راپۆرت ی له‌خۆ پلینۆم ی ی ئهم دواییه ناوه‌ندی ،رووداوه‌كان ی ی گه‌شه ێ كرد‌و بنج‌و بناوان تاوتو ی گه‌ڕانده‌و‌ه ئهم چه‌شن ه ل ه بشێویه ی په‌روه‌رده‌‌و بارهێنان، بۆ كه‌مبوون ی خه‌مساردی‌‌و هه‌ڵوێست وه‌رنه‌گرتن ی گونجاودا ،شل ی ل ه كات ی ناوه‌ند كۆمیته ی ی حیزبی‌‌و نه‌بوون ی دیسپلین بوونهوه ی ی هاوده‌نگ ی كارامه ،كه‌مبوون سیستمێك ی ی ناوه‌ندیی‌‌و رێبه‌رایه‌ت ل ه ناو كۆمیته ی گونجاو‌و ی له‌كات بۆ رووبه‌ڕوو بوونهوه ی ل ه ناو ی سه‌رباز ی كولتوور گه‌شه ی بۆ ی پێویست خۆماندا .هه‌روه‌ها رێكار ی حیزبی ،زا ڵ ی دیسپلین پته‌وتر كردن ی سیاسیو به‌هێزتر ی به‌رز ی كولتوور كردن ی سیاسیو فیكری، ی په‌روه‌رده ی بوار كردن ی رێبه‌رایه‌تی‌‌و ی په‌یوه‌ندی چاالك كردنه‌وه ی ته‌شكیالت ب ه چه‌شنێك ك ه جه‌سته ی ی ل ه سیاسه‌ت‌و كاروبار ی گشتی به‌شداری ی سیستم‌و ی لێبكه‌وێته‌وه ،دانان ته‌شكیالت ی ێ كردن ی پێویست بۆ جێبه‌ج میكانیزم ی پێنج‌و ی پلینۆمه‌كان په‌سند كراوه‌كان ی دیالۆگ‌و گفتوگۆ ل ه شه‌ش ،په‌ره‌پێدان ی ی بۆ پته‌وتر كردن ی ناوه‌ندی ناو كۆمیته ی هێنان ب ه رێبه‌رایه‌تی‌‌و سه‌ره‌نجام كۆتای ی ێ كردن ی ل ه جێبه‌ج سستی‌‌و ناڕێك‌وپێك په‌سند كراوه گشتیه‌كاندا. ی ی به‌شدار ل ه پلینۆم ،به‌شداری هاوڕێیان ی ی باسه‌كاندا كرد‌و وێڕا كارایان له‌م به‌شه ی ی رێبه‌رایه‌ت ی شیاو ی هه‌ڵوێست ته‌ئید كردن ی ی ل ه نائارامی‌‌و ره‌چاو كردن بۆ پێشگیر ی ی سه‌ركه‌وتوو له‌م ماوه‌یه سیاسه‌تێك دواییدا ،له‌و بڕوایه‌دا بوو ك ه پێویست بوو ی ی خۆ ی زۆر زووتر ،ریز ی ناوه‌ندی كۆمیته ی ی حیزبی‌‌و سیاس رۆشنتر ل ه بێ‌پره‌نسیپی ی زۆر ب ه جیا بكاته‌وه‌‌و ده‌بوو رێبه‌رایه‌ت ی په‌سندكراوه‌كان ێ كردن ی بۆ جێبه‌ج جیدد ی له‌سه‌ر كار بكات .هه‌روه‌ها پێداگر ئه‌وه‌ش كرایهوه ك ه پێویست ه زه‌مانه‌تێك ی ی ل ه دووباره بوونهوه هه‌بێت بۆ پێشگیر ی هاوشێوه‌‌و هه‌مووان ته‌ئكیدیان حاڵه‌ت ی ی په‌روه‌رده‌‌و پێكهێنان له‌سه‌ر پێویستی ی هاوڕێیانه‌‌و سه‌قامگیر ی سیاسی فه‌زایه‌ك ی حیزبییه‌ت كرده‌وه. كردن ی ی كۆمیته ی ئه‌ركه‌كان دابه‌ش كردن ی شه‌شه‌م ی هه‌ر به‌پێی پلینۆم ناوه‌ند ی كۆنگر‌ه ی ئاماده‌كار مایه‌وه‌‌و كۆمیسیۆن ی ده‌ست راسپێردرا ل ه ئێستا كاره‌كان ی پێویست بۆ پێبكات‌و كۆمیته‌كان ی بكات .به‌مجۆره پلێنۆم ی دیار كاره‌كان گه که‌شێکی هاورێێانه‌دا کۆتایی به کاره‌کانی خۆی هێنا. ی ی كۆمه‌ڵه كۆمیته‌ی ناوه‌ندی ی كوردستان زه‌حمه‌تكێشان
dwaroj@komala.net
که‌ناڵی ئاسمانی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان
سه‌رنوسه‌ر :عه‌تا ناسرسه‌قزی جێگری سه‌رنوسه‌ر :بێهروز مەلەکشا به‌ڕێوه‌به‌ری نوسین :کاوە کەریمی نه‌خشه‌ساز :هه‌ژیر
گوڵ سروودی سەوزی بووژان
بهروز ملکشاه
ئەی ئەوەی هاواری بەرزت تەوسی بێدەنگی شکاند تۆ گزنگێک لەو بڵێسەی ،شەو پەرستانی هەژاند قەقنەسی ناو خۆڵەمێشی باوەڕێکی زۆر گەشی دەنگی خنکاوی لەمێژینەی گەلێکی بێبەشی تۆ لە زنجیرەی پەپوولەی ،وا لە عەشقێکی چڕا دەس لە مل ئاوات و خۆزگە ،ڕۆدەچێیتە ناو گڕا بۆ ئەوەی پەردەی ڕزیوی وەرزی زریان هەڵدڕی گوڵ سروودی سەوزی بووژانت ،بە گوێی باخا چڕی تۆ شەپۆلێک بووی لە دەریای نەفرەتی چەوساوەکان دژ بە یاسای لیخنی زەلکاوی زوڵم و دەردو ژان ئەی هەڵۆی شاباڵ خوێنینی چیای بێستوونەکەم مەرگی سوورت بۆ هەتایە ،رەمزە بۆ هەڵچوونەکەم.
ئه‌مریكا واڵتانی عه‌ره‌بی دژ ب ه ئێران پڕچه‌ك ده‌كات
بۆمبی سه‌نگه‌رشكێنی دوو هه‌زار كیلۆیی ل ه جۆری ده‌وڵه‌تی ئه‌مریكا ب ه نیاز‌ه بۆ به‌ره‌وڕوبوونه‌و‌ه گه‌ڵ هه‌ڕه‌شه‌كانی ئێران ب ه واڵتانی عه‌ره‌بی كه‌نداو بۆمبی پێشكه‌وتووی سه‌نگه‌رشكێن بفرۆشێت .یه‌كه‌م واڵتیش ئه‌ماراتی یه‌كگرتوی عه‌ره‌بییه‌‌و ب ه كڕینی ئهم جۆره بۆمب ه توانای هێرشی هێزی ئاسمانی ئهم واڵت ه به‌رێژیه‌كی زۆر به‌ره‌و سهرهوه ده‌بات. ب ه پێی راپۆرتی رۆژنامه‌ی «واڵستریت ژۆرناڵ» ئهم جۆره بۆمبان ه ده‌توانن ل ه بیناگه‌لی به‌هێز له‌وان ه له‌وتونێل‌و دااڵن ه ژێرزه‌مینانه‌ی ك ه له‌دامه‌زراو‌ه ناوكییه‌كانی ئێراندا به‌كارهاتوو‌ه گورزی كاریگه‌ی بوه‌شێنێت. ده‌وڵه‌تی ئیماراتی یه‌كگرتووی عه‌ره‌بی له‌رێگه‌ی فرۆشی نه‌وت‌و چاالكی بازرگانی ل ه به‌نده‌ره‌كانی ئه‌و واڵته ،داهاتێكی زۆری هه‌یه‌‌و چه‌ندین ساڵ ه النیكه‌م ل ه بواری ئابوری په‌یوه‌ندییه‌كی باش‌و به‌رباڵوی له‌گه‌ڵ ئێراندابووه ،به‌اڵم بنه‌ماڵه‌ی ئالی نه‌هیان ك ه ده‌سه‌اڵتداری ئه‌و واڵته‌ن له‌م سااڵنه‌ی رابردوودا چه‌ندین هه‌ڵوێستی توندیان به‌رامبه‌ر ب ه ئێران گرتووه‌‌و چه‌ندین جار ب ه ئاشكرا ل ه ده‌ستڕاگه‌یشتنی ئێران ب ه چه‌كی ناوكی نیگه‌رانییان ده‌ربڕیوه. له‌الیه‌كی ترهوه به‌شێك ل ه به‌رپرسانی ئیمارات جاروبار بانگه‌شه‌ی موڵكداری ئه‌و واڵت ه به‌سه‌ر دوورگه‌كانی ئه‌بوموسا ،تونبی
()GBU-28
گه‌وره‌‌و بچوك دێننه ئاراوه. رۆژنامه‌ی واڵستریت ژۆرناڵ ده‌نوسێت ك ه كۆمه‌ڵێك پێشنیار سه‌باره‌ت ب ه فرۆشی چه‌ك ب ه ئیمارات ل ه رۆژانی داهاتوودا ئاراسته‌ی كۆنگرێسی ئه‌مریكا بكرێت ك ه به‌پێی ئه‌و پالن ه نزیك ه پێنج هه‌زار بۆمبی پێشكهوتوو و چه‌ندین چه‌كی دیك ه به‌و واڵته بفرۆشرێت. ئهم هه‌وڵه‌ی ئه‌مریكا به‌شێك ه ل ه هه‌وڵه‌كانی واشینگتۆن بۆ به‌هێزكردنی توانای سه‌ربازیی واڵتانی كه‌نداو ك ه هاوكات ه له‌گه‌ڵ چوون ه ده‌ره‌وه‌ی هێزه‌كانی ئه‌مریكا ل ه عێراق .ئه‌مریكا هه‌وڵده‌دات شه‌ش واڵتی ئه‌ندامی شۆرای هاوكاری كه‌نداو له‌وانه :ئیمارات ،به‌حرین ،عه‌مان، قه‌ته‌ر ،كوه‌یت‌و عه‌ره‌بستان ل ه تۆڕێكی هاوكاریو هاوئاهه‌نگی سه‌ربازی دژی ئێران پڕچه‌ك بكات. له‌چه‌ند مانگی رابردوودا به‌رپرسانی ئه‌مریكا په‌یوه‌ندی ئه‌منییه‌تی‌و ستراتیژیكیان له‌گه‌ڵ شۆرای هاوكاری كه‌نداو بووه‌‌و وه‌زاره‌تی به‌رگری ئه‌مریكا هه‌وڵیداو‌ه تا سیستمی گۆڕینه‌و‌ه زانیاری ئهمنیهتیو توانای سه‌ربازیی له‌نێوان ئه‌و واڵتان ه بباته‌سه‌ره‌وه. به‌پێی راپۆرته‌كه‌ی واڵستریت ژۆرناڵ، له‌چه‌ند مانگی رابردوودا چه‌ندین گرێبه‌ستی
سه‌ربازیی گهوره له‌نێوان ئه‌مریكا‌و واڵتانی عه‌ره‌بی كه‌نداو واژۆكراو‌ه ك ه گرنگترینیان گرێبه‌ستی 60ملیار دۆالری فرۆشی فرۆكه‌ی پێشكه‌وتووی جه‌نگی ( )F15ب ه عه‌ره‌بستانی سعودی ه ك ه چه‌ند فرۆكه‌یه‌كیان به‌بۆمبگه‌لی پێشكهوتوو و هه‌زار كیلۆیی سه‌نگه‌رشكێن پڕچه‌ك ده‌كرێن .له‌ماوه‌ی رابردووشدا ده‌وڵه‌تی ئه‌مریكا به‌كۆنگرێسی ئه‌و واڵته‌ی راگه‌یاندو‌ه ك ه به‌نیاز‌ه موشه‌كی هه‌وا به‌هه‌وا ل ه جۆری ستینگێر ب ه واڵتی عه‌مان بفرۆشێت. دیارنیی ه ك ه ئه‌و بۆمب ه سنگه‌رشێكنان ه ب ه بڕیار‌ه ب ه ئیمارات بفرۆشرێت ل ه ئه‌گه‌ری روودانی شه‌ڕ تا چه‌ند ده‌توانێت كاریگه‌ری ل ه سه‌ر دامهزراوه ئه‌تۆمییه‌كانی ئێراندا هه‌بێت ،به‌اڵم وه‌زاره‌تی به‌رگری ئه‌مریكا ده‌ڵێت بۆمبێكی كۆنترۆڵدار‌و به‌هێزتری دروست كردوه ك ه توانای وێرانكاریی له‌چاو نمونه‌ی پێشووی زیاتره. ئیماراتی یه‌كگرتووی عه‌ره‌بی خاوه‌نی ژماره‌یه‌كی زۆر فرۆكه‌ی جه‌نگی‌و پێشكهوتوو له‌جۆری ()F16ه ك ه ده‌توانن ئهم بۆمبان ه هه‌ڵگرن ،ئهم واڵت ه ل ه ئێستادا چه‌ند سه‌د بۆمبی له‌وجۆره‌ی هه‌یه ،به‌اڵم كڕینی 4هه‌زار‌و 900بۆمبی دیك ه توانای سه‌ربازیی ئه‌و واڵت ه به‌راده‌یه‌كی به‌رچاو زیاد ده‌كات.