》5
کۆماری ئیسالمی
مێژووی
ئابوری ئێران‌و
له‌پاش
بزوتنهوهی
سیاسه‌ته‌کانی
كرێكاریی ئێران
ئه‌حمه‌دی نژاد
ئۆسام ه بن الده‌ن
》7
》4
شه‌ڕی ناوخۆیی كۆماری ئیسالمی‌و پاراستنی وه‌لی فه‌قی
راپۆرتی رێکخراوی لێبوردنی نێوده‌وڵه‌تی
dwaroj@komala.net
دوو هه‌فته‌نامه‌یه‌كی سیاسی گشتییه كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان ده‌ریده‌كات ژماره ( )50ساڵی چوارەم201١/5/١5 ، 25ی گواڵنی 1390 نرخ 500 :دینار
143مێرمندا ڵ چاوه‌ڕوانی جێبه‌جێكردنی سزای له‌سێداره‌دانن
فه‌ریبا محه‌مه‌دی شه‌ڕی نێوان باڵه‌كانی كۆماری ئیسالمی رۆژ له گه‌ڵ رۆژ قوڵتر دهبێتهوهو ئێستا باڵی ئه‌حمه‌دی نیژاد‌و خامنه‌یی رووبه‌رووی یه‌ك وه‌ستاونه‌ته‌وه‌و ه���ه‌ر كامه‌یان به جیا هێزو ده‌س���ه‌اڵتی خۆیان نیشان ده‌ده‌ن .ئه‌حمه‌دی نیژاد سه‌رۆك كۆماری ئیسالمی س���ووره له س���ه‌ر بهرهو پێش بردنی به‌رنام���هی پێنجه‌م كه یه‌ك له یاس���اكانی ئه‌م به‌رنامه‌یه كه‌م كردنهوهی وه‌زارتخانه‌كان‌و تێكه‌ڵ كردنی چه‌ند وه‌زارتخانه‌یه‌كه .له دوایین هه‌وڵی خۆیدا س���ه‌ره‌رای دژایه‌تی مه‌جلیس���ی شوورای ئیسالمی‌و مه‌جلیسی خوبرێگان به‌اڵم به ره‌سمی ماڵئاوایی له س���ێ وه‌زیر واته سادق مه‌حسولی، عه‌لی ئه‌كبه‌ر مێحرابیان‌و مه‌سعود میركازمی كرد. به‌اڵم هه‌ندێك له هه‌واڵنێریه‌كان باس هاتنه‌وه‌ی میركازمی بۆ س���ه‌ر كاره‌كه‌ی له وه‌زارتی نه‌وت ده‌كه‌ن كه ئه‌مه‌ش زیاتر ده‌رخه‌ری ئه‌و كێش���ه‌‌و ملمالنێیه‌ی���ه كه له نێوان باڵی ئه‌حمه‌دی نیژاد‌و خامنه‌یی هه‌ی���ه .ماوه‌یه‌ك له‌مه‌وبه‌ریش البردنی حه‌یده‌ر موس���لێحی له الی���ه‌ن ئه‌حمه‌دی نیژاد‌و هێنان���ه‌وه‌ی ل���ه الیه‌ن خامنه‌یی ب���ووه جێگای سه‌رنجی هه‌موو بیرورای گشتی‌و ئه‌حمه‌دی نیژاد ته‌نانه‌ت ب���ۆ ماوه‌یه‌كیش له ده‌فته‌ری كاره‌كه‌ی ئاماده نه‌بوو. زۆرێك ل���ه لێكۆڵه‌رانی سیاس���ی پێی���ان وایه كه كێش���مه‌كێش‌و ش���ه‌ڕی نێوان هه‌ر دوو باڵی پاوانخوازی كۆماری ئیس�ل�امی زیاتر بۆ چه‌واشه كاری‌و فریودان���ی بیرورای جیهانیه‌‌و ده‌یانهه‌وێت له‌م رێگه‌یه‌وه جارێكیتر حكومه‌ته‌كه‌یان بپارێزن. به‌اڵم ئه‌م كێشه‌یه زۆر لهوه قووڵتره‌‌و خامنه‌یی وه‌ك���وو وه‌ل���ی فه‌ق���ی خاوه‌نی ده‌س���ه‌اڵتێكی ره‌هایه‌‌و س���اڵه‌هایه ئه‌مه بووه به كێشه‌ی نێوان باڵ���هی جۆراوجۆره‌كانی ناوخۆی ئ���ه‌م رژیمه. س���ه‌ره‌روییه‌كانی ئه‌حمه‌دینژاد‌و ق���ۆرخ كردنی ناوه‌ن���ده س���ه‌ره‌كیه‌كان له الیه‌ن ئه‌و س���پای پاس���داران پرۆژه‌یه‌كی دوورودرێ���ژه‌‌و له‌م پێناو هه‌موو ه���ه‌وڵ‌و ته‌قاالی خۆیانیان خس���تووه‌ته گه‌ڕ‌و ته‌نانه‌ت دۆسیه كۆنه‌كانی گه‌نده‌ڵی یه‌كتر روو ده‌ك���ه‌ن تا بتوانن زیاتر پێگه‌ی خۆیان قایم بكهنهوه. به‌اڵم كۆماری ئیسالمی چ ئه‌وكات له سه‌رده‌می محه‌م���ه‌د خاته‌م���یو ره‌وتی ئیس�ل�احخوازی له ئێ���ران‌و چ ئێس���تا‌و له كاتی س���ه‌رۆك كۆماری ئه‌حمه‌دی نیژاد نه‌یتوانی س���یمایه‌كی دیكه له‌م رژیمه نیش���ان بدات‌و ئه‌م راستیه بۆ هه‌موومان ده‌ركه‌وت كه گۆرانكاری له‌م سیس���ته‌مه شتێكی ده‌گم���هنو نامۆی���ه .بۆیه ئه‌مج���ۆره ملمالنێیه ناوخۆیانه ته‌نیا بۆ پاراس���تنی ده‌سه‌اڵت‌و زیاتر پڕ كردن���ی گیرفانه‌كانیانه‌وه .چونكه ئه‌حمه‌دی نیژاد جارێكیتر سوێندی به سه‌ری رێبه‌ر خوارد‌و ویالیه‌تی فه‌قی وه‌ك ئه‌سلێك له دین پێ گرنگتره له سیاسه‌ت .هه‌ر بۆیه ته‌نانه‌ت ئیسالحخوازان‌و ئه‌وانه‌ی ئێس���تا خۆیان به رێب���ه‌ری بزوتنهوهی س���ه‌وز ده‌زان���ن وات���ه موس���ه‌وی‌و كه‌روبیش ره‌خنه‌یان له ویالیه‌تی فه‌ق���ی نه‌گرتووه‌‌و ئهوه وه‌ك ئه‌س���لێكی گرنگ چاو لێده‌كه‌ن .هه‌ر بۆیه هه‌مووی���ان خۆیان به مورید‌و ده‌روێش���ی وه‌لی فه‌قی ده‌زانن‌و ناتوانن په‌نجه بخه‌نه س���ه‌ر خاڵی سه‌ره‌كی.
رێكخراوی لێبوردنی نێوده‌وڵه‌تی ل ه راپۆرتی سااڵنه‌ی خۆیدا سه‌باره‌ت ب ه ئێران ده‌نوسێت ،به‌رپرسان ئازادی توندی له‌سنورداركردنی راده‌ربڕین ،كۆبوونه‌وه‌‌و رێكخراو به‌رده‌وامن .كۆنترۆڵێكی به‌رباڵو له‌سه‌ر میدیاكانی ناوخۆی دهرهوه ب ه مه‌به‌ستی
كه‌مكردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی ئێرانیه‌كان له‌گه‌ڵ جیهانی دهرهوه به‌رده‌وامه. هاواڵتیان ئه‌گه‌ر ل ه گه‌ڵ رێكخراوه‌كانی مافی مرۆڤ‌و میدیا فارسیه‌كانی ده‌ره‌وی واڵت په‌یوه‌ندییان هه‌بێت ،ده‌ستگیر‌و ئه‌شكه‌نجه‌‌و زیندانی ده‌كرێت .نه‌یارانی سیاسی ،هه‌ڵسوڕاوانی مافه‌كانی ژنان‌و
حیزبه كوردیه‌كانی سوریا داوا له به‌شار ئه‌سه‌د ده‌كه‌ن كۆتایی ب ه سه‌ركوت خه‌ڵك بێنێت
رۆژی یه‌كشه‌ممه‌ی رابردوو چه‌ندین حیزبی كوردی سوریا ل ه یه‌كه‌م به‌یاننامه‌یاندا داوایان له‌سه‌رۆك كۆماری ئه‌و واڵته‌كرد كۆتایی‌و به‌و سه‌ركوت‌و توندوتیژییانه بهێنێت كه به‌رامبه‌ر ب ه خۆپیشانده‌ران به‌كاریدێنن. ل ه به‌یاننامه‌كه‌دا ك ه یه‌كه‌م به‌یاننامه‌ی ه له سه‌ره‌تای ده‌ستپێكردنی ناڕه‌زایی‌و
خۆپیشاندانه‌كانی سوریا له‌الیه‌ن حیزب ه كوردییه‌كانه‌وه باڵوده‌كرێته‌و‌ه داوا ل ه به‌شار ئه‌سه‌د ده‌كات بۆ كۆتایی هێنان به‌سه‌ركوت‌و به‌رقه‌راركردنی دیموكراسی له‌سوریا هه‌نگاوی جدی هه‌ڵگرێت. حیزب ه كوردییه‌كان هه‌روه‌ها خوازیاری ئازادكردنی هه‌زاران زیندانی سیاسی بوون كه‌ل ه زیندانه‌كانی حكومه‌تی سوریا زیندانی كراون‌و داوای ئازادی راده‌ربڕین‌و كۆڕ‌و كۆبوونهوه بۆ سوریا ده‌كه‌ن. به‌یاننامه‌ك ه كه له الیه‌ن 12حیزبی كوردی سوریاو‌ه واژۆكراوه ،له‌كاتێدا باڵوده‌كرێته‌و‌ه ك ه هه‌واڵه‌كان باس ل ه په‌ره‌سه‌ندنی سه‌ركوت‌و توندوتیژیه‌كان له‌الیه‌ن هێزه ئه‌منییه‌كانی سوریا ده‌كات ،كه‌له‌م په‌یوه‌نده‌دا به ده‌یان كه‌س كوژراون‌و به هه‌زاران كه‌سیش واڵته‌كه‌یان به‌جێهێشتووه.
مافی ئینتییه‌كان‌و باقی داكۆكیكارانی مافی مرۆڤ ،پارێزه‌ران ،رۆژنامه‌نوسان‌و خوێندكاران له ره‌شبگیریه‌كاندا ده‌ستگیر ده‌كرێت‌و ب ه سه‌دان كه‌سیان ره‌وانه‌ی زیندان كراون .ئه‌شكه‌نجه‌‌و هه‌ڵسوكه‌وتی خراپ له‌گه‌ڵ گیراوه‌كان ره‌واجی هه‌یه .هه‌اڵواردن دژی ژنان
ل ه ب ه قانون‌و بهكردهوه به‌رده‌وامه. به‌رپرسانی حكومه‌ت ،له‌سێداره‌دانی 252كه‌سیان تایید كردوه ،به‌اڵم راپۆرت ه سه‌ربه‌خۆكان باس ل ه له‌سێداره‌دانی زیاتر ل ه 300كه‌سی دیكه‌ش دیكه‌ن. له‌مباره‌و‌ه راپۆرتێک ل ه الپه‌ڕ‌ه 2 بخوێنه‌ره‌وه
نهتهوه یه‌کگرتوه‌کان :ئێران‌و کوره‌ی باکوور تێکنۆلۆژی موشه‌کی بالستیک له گه‌ڵ یه‌کتر ده‌گۆڕنه‌وه به پێی راپورتێکی نهێنیی رێکخراوی نهتهوه یه‌کگرتوه‌کان ئێران و کووره‌ی باکوور به‌رده‌وام خه‌ریکی گۆڕینه‌وه‌ی تێکنولۆژیی مووشه‌کی بالستیک بوون ه و به‌م شێوه‌ی ه بڕیارنامه‌ی گه‌ماروه‌کانی نهتهوه یه‌کگرتوه‌کانیان پێشێل کردوه. له‌م راپورته‌دا هاتو‌ه که که ئه‌و ئاڵوگۆڕه له رێگای واڵتێکی دراوسێی کۆره‌ی باکووره‌و‌ه کراوه. ب ه وته‌ی هه‌ندێ له دیپلوماته‌کانی بنکه‌ی نهتهوه یه‌کگرتوه‌کان ل ه نیویۆرک ،ئه‌و واڵت ه دراوسێه چین بووه. چین ل ه رابردووشدا پێشی ل ه باڵوکردنه‌وه‌ی راپۆرتی کومیسیونی بااڵی رێکخراوی نهتهوه یه‌کگرتوه‌کان ل ه شێوه‌ی جێبه‌جی بوونی گه‌مارۆ‌کانی سه‌ر کوره و سوودان گرتبوو. چه‌ند رۆژ لهوه پێشیش رووسیه ب ه هه‌مان شێوه پێشی به باڵوکردنه‌وه‌ی راپورتی کومیسیۆنی بااڵی نهتهوه
یه‌کگرتوه‌کان ل ه سه‌ر پێشێل کرانی گه‌ماروه‌کانی نهتهوه یه‌کگرتوه‌کان ل ه الیه‌ن ئێرانهوه گرتبوو. له‌و راپورته‌دا باس له هه‌ندێ پێشێلکاریی بڕیارنامه‌کانی نهتهوه یه‌کگرتوه‌کان ل ه الیه‌ن ئێرانهوه وه‌کوو ناردنی چه‌کوچۆڵ بۆ سووریه ،لوبنان و فلستین و هه‌روه‌ها پیتاندنی ئورانیوم کراوه.
تایبەت
راگه‌یاندنی سكرتاریه‌تی كۆمه‌ڵ ه سه‌باره‌ت به مه‌رگی هاوڕێ حه‌بیب فه‌تحی ب ه داخێكی زۆره‌و‌ه ئێواره‌ی رۆژی 18ی مانگی گواڵنی 1390ی هه‌تاویی ،هاوڕێ حه‌بیب فه‌تحی كادری راگه‌یاندنی كۆمه‌ڵ ه و سیمای خۆشه‌ویستی ناو ریزه‌كانمان، كۆتایی ب ه ژیانی خۆی هێنا. هاوڕێ حه‌بیب ماوه‌یه‌ك بوو ،تووشی نه‌خۆشی خه‌مۆكی هاتبوو و سه‌ره‌ڕای دڵسۆزی و ب ه ته‌نگه‌وه بوونی هاورێیانی، له‌م ده‌رد‌ه رزگاری نه‌بوو .كاك حه‌بیب فه‌تحی كه‌سێكی دڵسۆز ،ب ه دیسیپلین و خه‌مخۆری هاورێیان و حیزبه‌كه‌ی بوو. حه‌بیب هۆگری ئه‌ده‌ب و شیعر و یه‌كێك ل ه به‌رنامه‌وانه‌كانی ئاسۆسات بوو ك ه به مه‌رگی خۆی ،خه‌می گه‌وره‌ی خست ه
سه‌ر دڵی هه‌مووان .ب ه تایبه‌ت ئاسۆسات له كوردستان و ده‌ره‌وه‌ی واڵت ،هاوكار و هاورێیه‌كی ب ه نرخیان ل ه ده‌ست دا. ئێمه سه‌ره‌خۆشی خۆمان پێشكه‌ش ب ه بنه‌ماڵه‌ی كاك حه‌بیب و خه‌ڵكی شاری سن ه و هه‌موو هاورێیانی كۆمه‌ڵ ه ده‌كه‌ین. یادی ئازیزی حه‌بیب فه‌تحی هه‌ر به‌رز و به‌رێزه سكرتاریه‌تی كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشانی كوردستان 1390/2/18
رێوڕه‌سمی ناشتنی ته‌رمی هاوڕێ حه‌بیب فه‌تحی رۆژی 8مانگی مه‌ی له گۆڕستانی شێخ ئه‌حمه‌دی هێندی له‌شاری سلێمانی رێوڕه‌سمی ئه‌سپه‌رده‌كردنی هاوڕێ حه‌بیب فه‌تحی به‌ڕێوچوو .له‌و رێوره‌سمه‌دا كه ب ه به‌شداری بنه‌ماڵه‌‌و حه‌بیب‌و هاوسه‌نگه‌رانی هاوڕێ‌و ژماره‌یه‌ك میوان به‌ڕێوه‌چوو ،رێز گیرا ل ه یادی هاوڕێ حه‌بیب فه‌تحی ك ه رۆژی رۆژی 18ی گواڵنی ئه‌مساڵ كۆتایی ب ه ژیانی خۆی هێنا. هاوڕێ حه‌بیب ساڵی 1363ل ه ئاوایی كه‌رجۆ سه‌ر به ناوچه‌ی چه‌مشاری سن ه چاوی ب ه ژیان هه‌ڵێنا .خوێندنی خۆی هه‌تا سێی ناوه‌ندی ل ه ئاواییه‌كه‌ی خۆیان درێژه پێدا .به‌اڵم به هۆی ده‌ست كورتی بنه‌ماڵ ه و نه‌بوونی ده‌بیرستان ل ه ئاواییه‌كان ده‌ستی ل ه خوێندن هه‌ڵگرت و وه‌ك یارمه‌تیده‌ری بنه‌ماڵه‌كه‌ی بۆ دابینكردنی بژیوی ژیان ده‌ستیدایه كاری ده‌سفرۆشی له شاره‌كانی شوماڵی ئێران. تا ساڵی 1383له‌و شاران ه خه‌ریكی كاركردن بوو .حه‌بیبیش وه‌ك زۆربه‌ی الوانی كوردستان هه‌ڵوه‌دای شاره‌كانی ئێران بوو تا بتوانێت بژێوی ژیانی خۆی و بنه‌ماڵه‌كه‌ی دابین بكات .ئه‌و خاراوی ده‌رد و مه‌ینه‌ته‌كانی ئه‌م جیهانه‌بوو.
هاوڕێ حه‌بیبوڵاڵ فه‌تحی له‌به‌ر ئه‌وه‌یك ه زۆر خولیای خوێندن و نووسین بوو، به شێوه‌ی به‌رده‌وام ل ه بواری سیاسی‌و شێعردا خه‌ریكی خوێندنه‌و‌ه بوو .حه‌بیب دواتر ب ه هۆی ئاشنابوون له‌گه‌ڵ مه‌ساییلی سیاسی و هه‌ست كردن به‌و زوڵم و بیعه‌داڵه‌تیان ه كه رژیمی كۆماری ئیسالمی به‌رانبه‌ر به خه‌ڵكی هه‌ژار و چه‌وساوه و زۆرلێكراوی كوردستان ئه‌نجامی ده‌دا ،بریاریدا ببێت ب ه پێشمه‌رگه .ل ه زستانی ساڵی 1383 چوو‌ه ریزی پێشمه‌رگه‌كانی حیزبی دیموكرات و پاش یه‌ك ساڵ و دوو مانگ مانهوه له‌وێ ب ه هۆی جیاوازی بیروبۆچوون ،ل ه هاوینی 1385 ریزه‌كانی كۆمه‌ڵه‌ی بۆ چاالكی سیاسی هه‌ڵبژاردوو به‌م شێوه پاش كۆتایی هاتنی سه‌ركه‌وتووانه‌ی ده‌وره‌ی سیاسی نیزامی كۆمه‌ڵ ه به شێوه‌ی ره‌سمی هات ه نێو ریزه‌كانی پێشمه‌رگه‌ی كۆمه‌ڵه. هاوڕێ حه‌بیبی فه‌تحی ل ه ماوه‌ی پێشمه‌رگایه‌تیدا ل ه چه‌ندین ئۆرگانی كۆمه‌ڵ ه ب ه ئه‌وپه‌ڕیی دڵسۆزیهوه هه‌ڵده‌سووڕاو ئه‌ركه‌كانی ته‌شكیالتی ب ه باشترین شێوه جێبه‌جێ ده‌كرد.
هاوڕێ حه‌بیب دواتر به هۆی ئه‌وه‌یك ه خاوه‌نی تواناییه‌كی تایبه‌تی ل ه بواری شێعر وزمانی كوردیدا بوو ،له به‌شی راگه‌یاندنی كۆمه‌ڵ ه سازماندراو هه‌ر له‌و كاته‌و‌ه چاالكیه‌كانی خۆی له به‌شی راگه‌یاندن له رادیۆ ده‌نگی رۆژهه‌اڵت ده‌سپێكردوو ب ه نووسین و وه‌رگێڕان و ئاماده‌كردن ،خه‌ریكی راپه‌ڕاندنی ئه‌و ئه‌ركانه بوو ك ه ل ه راستیدا به ئه‌وپه‌ڕیی دڵسۆزیهوه جێبه‌جێی ده‌كردن و بوو به یه‌كێك له كادر‌ه سه‌ركه‌وتووه‌كانی ئاسۆسات .حه‌بیب یه‌كێك ل ه ئاماده‌كاران و بێژه‌رانی به‌رنامه‌ی راپۆرت و روانگ ه بوو .هاوڕێ حه‌بیب له نێو ریزه‌كانی كۆمه‌ڵه‌داو ل ه هه‌موو ماوه‌ی ئه‌و پێنج ساڵه‌ی ك ه ل ه ریزه‌كانی كۆمه‌ڵه‌دا بوو، سیمای خۆشه‌ویست و جێگه‌ی رێزی هاوڕێیانی بوو .هاوڕێ حه‌بیب الوێكی هێمن و ئارام و له‌سه‌ر‌ه خۆ بوو وه ئه‌م خه‌سڵه‌ته‌ی ببوو‌ه هۆی ئه‌وه‌ی جێگه‌‌و پێگه‌یه‌كی تایبه‌تی ل ه نێو ریزه‌كانی كۆمه‌ڵه بۆ خۆی ده‌سته‌به‌ر بكات. هاوڕێ حه‌بیب به‌رانبه‌ر به هاوڕێیانی كه‌سێكی دڵ ئاوااڵ و خۆنه‌ویست بوو. كاك حه‌بیب ل ه كاره‌كانیدا كه‌سێكی جیددی و به‌رده‌وام چه‌ندین ئه‌ركی ته‌شكیالتی به‌ڕێوه ده‌بردوو ل ه هه‌مان كاتیشدا هه‌موو هه‌وڵی ئه‌وه‌بوو كه ئه‌و زانیاریانه‌ی كه بۆ خۆی به‌ده‌ستی هێناوه بیخات ه خزمه‌ت هاوڕێیانی و به‌رده‌وام خه‌ریكی بارهێنانی هاوڕێیانی بوو ب ه تایبه‌ت ل ه بواری وه‌رگێڕان و نووسین و كاری ته‌له‌فیزیۆن .هه‌موو ئه‌و كه‌سانه‌ی ك ه له نزیكه‌وه هاوڕێ حه‌بیبیان ده‌ناسی له‌گه‌ڵ خه‌سڵه‌ت و تایبه‌ت مه‌ندیه‌كانی ئاشنا بوون. به داخهوه هاوڕێ حه‌بیب ماوه‌یه‌ك تووشی نه‌خۆشی خه‌مۆكی بوو، هه‌رچه‌ند هه‌موو هاورێیانی به خه‌م و ته‌نگیه‌و‌ه بوون به‌اڵم ل ه ئێواره‌ی رۆژی 18ی گۆاڵنی ساڵی 1390كۆتایی ب ه ژیانی خۆی هێناو بۆ هه‌میش ه ماڵئاوایی لێكردین. یادی هاورێ حه‌بیب فه‌تحی كادری لێهاتووی راگه‌یاندنی كۆمه‌ڵه بۆ هه‌میش ه له دڵماندا زیندووه
ژماره ( )50ساڵی چوارەم201١/5/15 ، dwaroj@komala.net
3
به‌یاننامه‌ی كۆمه‌ڵ ه به بۆن هی رۆژی یه‌كی ئایار ی كرێكاران پیرۆز بێت ی ئایار ،جه‌ژنی هاوپشتیی جیهانی ی یه‌ك رۆژ ی كرێكاران ،چه‌وساوه‌كانی هه‌موو ی ئایار ،جه‌ژنی هاوپشتیی جیهانی رۆژی یه‌ك ی كرێكار جیهانی جارێكی دیك ه خستووه‌ته‌وه جم‌وجوڵ .ل ه هه‌موو جیهان ،چین و هه‌موو مووچه‌خۆران ،رۆژی یه‌كی ئایار ب ه هێما و ده‌رفه‌ت و رۆژێك ده‌زانن بۆ ی یه‌كسانیخوازی و دادپه‌روه‌ریی خۆیان له به‌رامبه‌ر ئه‌و ی جارێكی دیك ه هاوار ئهوه ی خۆیان پهره سیستمه‌ی كردوونی ب ه كۆیله ،به‌رز بكهنهوه و ریز‌ه ملیۆن كه‌سیه‌كان ی بكه‌ن. پێبده‌ن و پته‌وتر ی سه‌رمایه‌داریدا، ی 21دا و ل ه هه‌زار‌هی سێهه‌مدا ،ل ه جیهان ی سه‌ده ل ه ده‌یه‌ی دووهه‌م ی ی یه‌كێك ل ه ناخۆشترین قه‌یرانه‌كان ی زه‌حمه‌تكێش ،قورسای چینی كرێكار و خه‌ڵك ی ده‌وڵه‌ته‌كان و هاوچه‌رخیان له‌سه‌ر شان ه و ل ه هه‌موو ئه‌م جیهانه‌دا ،ده‌ستدرێژی ی كرێكاران و زه‌حمه‌تكێشان زیاتر بووه. ی بۆ سه‌ر ژیان كاربه‌ده‌ستانی سه‌رمایه‌دار ی بهرهو ی یه‌كێك ل ه واڵته‌كان ی یه‌كه‌كان هه‌ر جاره ل ه ئورووپا ،قه‌یران ه یه‌ك له‌دوا ی چاكسازیه‌كان ی ناوخۆیی ل ه وه‌دینه‌هاتن لێكترازان ده‌بات و ل ه ئه‌مریكا ناڕه‌زای ی ی ئاشتی ی خه‌اڵت ی خاوه‌ن ی نێونه‌ته‌وه‌ی ی خه‌ڵك ،سیما و باشتر بوونی ژیان ی جیهان ،دیكتاتۆره‌كان و رژیم ه ی واڵتان جیهانی خه‌وشدار كردووه .له زۆربه ی ره‌نج و ی به‌رهه‌م ی چه‌وسێنه‌ر ،ل ه خواردن ی پارێزه‌ری سیستم سه‌ركوتگه‌ره‌كان ی خه‌ڵك تێر ناخۆن. ی زۆرینه ژیان ی شۆڕش و راپه‌ڕینه‌كان ی بێ‌وێنه ی 2011هاوكاته له‌گه‌ڵ شه‌پۆل ی ئایار رۆژی یه‌ك ی ناوه‌ڕاست ،راپه‌ڕین ی ئه‌فریقا و ل ه رۆژهه‌اڵت ی له باكوور له زۆربه‌ی واڵتانی عه‌ره‌ب ی ی و ته‌نانه‌ت جیهانیه‌كانیش و شۆڕشه‌كان هه‌تا ئێستا سیما و هاوكێشه ناوچه‌ی تێكداوه .ئه‌م شۆڕشان ه كه له ناڕه‌زایی كرێكاران و زه‌حمه‌تكێشانه‌و‌ه هه‌ڵقوڵی ،زۆر ی داگرت و هه‌روا به‌رده‌وامه .ئه‌نجامه‌كانی – كه هه‌موو ی چه‌ندین واڵت به خێرای ی ی چین ی بێت ،خه‌بات زلهێزه‌كانی جیهان بۆ كۆنترۆ ڵ كردنی كه‌وتوونه‌ته كار -هه‌رچ كرێكار و خه‌ڵكی زه‌حمه‌تكێشی له‌م به‌شه له جیهاندا خستووه‌ت ه قۆناغێكی نوێوه. ی زه‌حمه‌تكێش ی كرێكار و خه‌ڵك ی ئیسالمی ،چین ی رژیم له ئێرانی ژێر ده‌سه‌اڵت ی ژیانی خۆیان له رووی گوزه‌ران و دابین كردنه‌و‌ه تێپه‌ڕ ده‌كه‌ن. دژوارترین سه‌رده‌م ی ی قه‌یران و ته‌نگژه‌كانی خۆ ی ب ه نه‌هێشتنی یارانه‌كان ،قورسای ی ئیسالم رژیم ی ئاسنین، ی مشت ی خه‌ڵك و سووره له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی ب ه سیاسه‌ت خستووه‌ت ه سه‌ر شان ی كه به‌هیچ ی ئابووری و گران هه‌ر له‌مپه‌رێك له‌سه‌ر رێگه‌ی البدات .هه‌اڵوسان ی سه‌روه‌ت و ی حه‌قده‌سته‌كان ته‌با نی ه و كۆبوونهوه جۆرێك له‌گه‌ڵ نه‌گۆڕ مانهوه ی ی ئیسالمی ،ژیان ی ده‌سه‌اڵت ی پل ه جۆراوجۆره‌كان سامانی ئه‌فسانه‌یی كاربه‌ده‌ستان ی له‌ناوچوون كردووه ك ه خه‌ڵك ی ل ه ئێران وه‌ها تووش ی ههره زۆر زۆرینه‌یه‌ك ی راسته‌قینه ب ه هه‌موو جه‌سته‌یان هه‌ست پێده‌كه‌ن .ساڵی فیتنه یان جه‌هه‌نه‌م ی ی بۆ هێرش و ده‌ستدرێژی ی ئابووری ،له راستیدا ناوی نهێنیی ئاماده‌كار جیهاد ی و هه‌رچه‌شنه دادپه‌روه‌ریه‌ك ه ك ه ی كرێكار زیاتر بۆ سه‌ر كرێكاران و بزووتنهوه ی كۆماری ئیسالمی له هه‌موان زیاتر چاوه‌ڕوانی ده‌كه‌ن. ده‌سه‌اڵتداران ی سه‌ركوت و گوشاری له‌تاقه‌ت به‌ده‌ر بۆ سه‌ر چاالكان له‌گ هڵ ئهوه و سه‌ره‌ڕا ی كرێكاری و خه‌باتی كرێكاران ل ه و رێبه‌رانی كرێكاران ،ده‌بینین ك ه بزووتنهوه ی كۆمه‌اڵیه‌تی ل ه ی ناو خه‌بات ی و پته‌و ی سه‌ره‌ك ئێران بووه‌ته كۆڵه‌كه و ئه‌ستوون ی ی رێبه‌ران ی كرێكاران و ئاماده‌بوون ی به‌رده‌وام ی ئیسالمی .مانگرتن دژی ده‌سه‌اڵت ی ی ربه‌ران كرێكاران له ناڕه‌زایه‌تیه‌كان و بزووتنهوه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان ،قورسایی و به‌ها ی زیاتر كردووه .ناوی رێبه‌رانی كرێكاران له كۆڕ ی كرێكاری كرێكاران و بزووتنهوه ی بۆ ی ئیسالمی ی داوه‌ته‌وه و كه ده‌سه‌اڵتداران وكۆمه‌ڵه جیهانیه‌كان وه‌ها ده‌نگ یو ی كرێكاری ،الواز كردووه .خۆڕاگر سه‌ركوت و جه‌نایه‌ت ل ه دژی رێبه‌ر و چاالكان ی زیاتر ی ئۆسانلووه‌كان ره‌وایی و حه‌قانیه‌تی خواست و ویسته‌كانی كرێكاران وه‌ستان ی ی ل ه ناو بزووتنهوه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان ی كرێكاری ی دیكهوه بزووتنهوه كردووه و له‌الیه‌ك ی و رۆڵێكی پته‌و و به‌رجه‌سته‌تر. دیكه‌دا كردووه‌ته خاوه‌ن هێژمۆن ی كرێكاری ،ساڵێكی دژوار و هاوكات پڕ ل ه ی كرێكار و بزووتنهوه ئه‌مساڵ بۆ چین ی ی راسته‌وخۆی گه‌وره‌ترین به‌رپرسان ی ده‌بێت .ساڵێك ه ك ه له‌گه ڵ هه‌ڕه‌شه گۆڕانكار ی كرێكاران هاوكات بوو ،كه مانایه‌كی نیه جگ ه ی ئیسالمی له دژ ویالیه‌ت و رژیم ی ناخۆشتر و كاره‌ساتبارتر ك ه ته‌نیا ب ه سه‌ركوت و ل ه داسه‌پاندنی هه‌ل‌ومه‌رجێك ی ئهوه ی كه ده‌رفه‌ت توندوتیژی مسۆگه‌ر ده‌بێت .هاوكات ساڵێكه پڕ ل ه گۆڕانكار ی 30ساڵ خه‌بات ی ده‌دات ل ه وه‌ها سه‌رده‌مێكدا ،ئه‌زموون ی كرێكار به بزووتنهوه ی و ی ئاماده‌بوونی ل ه ناوه‌ندی بزووتنهوه كۆمه‌اڵیه‌ت و خۆڕاگری بكات ه تۆشه‌به‌ر ناڕه‌زاییه‌كان. ی و به‌رین به‌ره‌وڕووه، ی ك ه له‌گه ڵ خۆڕاگریه‌كی جه‌ماوه‌ر ی ئیسالم له كوردستان ،رژیم ی كرێكاران و زه‌حمه‌تكێشان ی ل ه دژ ی خۆ ی دیكهوه ده‌سه‌اڵت به سیاسه‌تێك ی ب ه ی سیستماتیك پێش ی ئیسالمی ل ه كوردستان به شێوه‌یه‌ك ده‌سه‌پێنێت .رژیم ی ی به‌رهه‌مهێنان گرتووه .رژیم لهمبارهیهوه سیاسه‌تێك ی و پرۆسه گه‌شه‌ی ئابوور ی تااڵن ی هه‌یه ك ه سه‌روه‌ت و سامانی كوردستان داگیر بكات ،سه‌رچاوه‌كان جێكه‌وتوو ی ی گهوره ل ه كوردستان قه‌ده‌غ ه بكات و كوردستان ب ه دواكه‌وتووی بكات ،سه‌رمایه ی ژیانیان، رابگرێت و كرێكاران به‌مجۆر‌ه ناچارن بۆ دۆزینه‌وه‌ی كار و دابین كردن ی كوردستان ل ه ئێراندا باڵون و ی ئێران بڕۆن .كرێكاران بهرهو دوورترین شوێنه‌كان ی به‌رهه‌مهێناندا كار ده‌كه‌ن. ی كه‌میان ل ه كوردستان و ل ه ناوه‌نده‌كان ته‌نیا رێژه‌یه‌ك ی كرێكاران و زه‌حمه‌تكێشان زۆر به‌رینتر بووه .به‌اڵم له كوردستان هه‌ژاری و بێكاری ی ی ل ه كوردستان توانیویان ه بزووتنهوه ی كرێكار ی ئه‌وه‌ش هه‌ڵسووڕاوان سه‌ره‌ڕا ی رێكبخه‌ن ،خواست و ویست ه كرێكاریه‌كان باس بكه‌ن و په‌یوه‌ندی له‌گه ڵ كرێكار ی كوردستان ی كرێكاری ی كرێكاری له ئێران بگرن .بزووتنهوه ی سه‌راسه‌ری بزووتنهوه له‌گه‌ڵ هه‌موو له‌مپه‌ره‌كان ،زیاتر له جاران خۆی نیشانداوه و بووه‌ته یه‌كێك ل ه ی ی كوردستان ك ه هه‌ڵسووڕاو و چاالك و رێبه‌ر و ویست بزووتنهوه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان ی ی و هاوپشتیی دووباره ی ئایار ده‌رفه‌تێك ه بۆ یه‌كگرتووی خۆی هه‌یه .رۆژی یه‌ك كرێكاران بۆ نان و ئازادی و ده‌ستكه‌وتنی ماف و ویسته‌كانیان .رۆژی یه‌كی ئایار ێ له‌گه ڵ كرێكاران و زه‌حمه‌تكێشان پیرۆز راده‌گرین و ب ه هه‌موو توانامانه‌و‌ه و هاوڕ ی ئازاد و ی خۆیان و گه‌یشتن به جیهانێك بۆ گه‌یشتنی كرێكاران ب ه خواسته‌كان یه‌كسان و دوور له سته‌م و چه‌وسانه‌وه تێده‌كۆشین و ل ه خه‌باتی ئه‌واندا خۆمان ب ه ی ره‌نج و كار ده‌زانین. ی گهوره به‌شێك له له‌شكر ی جیهان ،ئێران و كوردستان ی كرێكار ل ه هه‌موو كرێكاران ی رۆژی جیهانی پیرۆزبای ی ی و هه‌موو چاالكان ی كرێكار ی بزووتنهوه ده‌كه‌ین .رێز ل ه هه‌موو گیانبه‌ختكردووان ی عادیالن ه و یه‌كساندا به‌ندكراو و هه‌موو ئه‌و كه‌سان ه ده‌گرین ك ه له پێناو سیستمێك خه‌بات ده‌كه‌ن. بژی یه‌كی ئایار ی كرێكاریی ئێران و كوردستان به‌گوڕتر بێت بزووتنهوه ی كۆماری ئیسالمی بڕووخێت رژیم بژی سۆسیالیزم
2
ژماره ( )50ساڵی چوارەم201١/5/15 ،
راپۆرت
dwaroj@komala.net
كوژرانی الوێك ب ه ده‌ستی هێزه‌كانی سپای پاسداران ل ه مه‌ریوان ب ه پێی هه‌واڵی گه‌یشتوو ل ه شاری مه‌ریوانه‌وه ،شه‌وی جومعه ٢٤ی مانگی گواڵن، الوێك ب ه ناوی «كاروان سه‌عیدی» له ئاكامی ته‌قه‌ی هێزه‌كانی سپا ل ه ده‌ورووبه‌ری مه‌ریوان گیانی ل ه ده‌ستدا. «كاروان سه‌عیدی» كۆری «كه‌ریم نازێ» ٢١ساڵ ته‌مه‌ن و خه‌ڵكی ئاوایی «پیر سه‌فا» ل ه حاڵكێدا به ماشێنه‌كه‌ی خۆی بهرهو شاری مه‌ریوان كه‌وتبوو‌ه رێ ،ل ه ده‌رووبه‌ری ده‌ریاچه‌ی «زرێوار» كه‌وت ه به‌ر ته‌قه‌ی هێزه‌كانی سپای رژیم و ب ه داخهوه گیانی ل ه ده‌ستدا. شایانی باسه كه ل ه ناو ماشێنه‌كه‌یدا ،هیچ چه‌شنه كه‌ل و په‌لێكی نه‌بووه.
توركیا ناوچ ه سنوورییه‌کانی هه‌رێمی کوردستانی بۆمباران كرد
له‌درێژه‌ی بۆردمانکردنی ناوچه سنوورییه‌کانی هه‌رێمی کوردستان ،بۆ جارێکی دیک ه تۆپخانه‌و فڕۆكه شه‌ڕکه‌ره‌‌كانی توركی ه به‌شێک ل ه ناوچ ه سنوورییه‌کانی هه‌رێمی کوردستانیان بۆردمان کرده‌وه. سه‌عات چواری به‌ره‌به‌یانی رۆژی 5/14 دوای ئه‌وه‌ی بۆ ماوه‌ی سێ سه‌عات شه‌ڕ له‌نێوان هێزێكی سه‌ر ب ه PKKو هێزه نیزامییه‌کانی سپای تورکیه له یه‌کێک ل ه پایه‌گا نیزامییه‌کانی ئه‌و والت ه به‌رده‌وام بووه، دواتر تۆپخانه‌کانی تورکیه که‌وتوونه‌ته تۆپ باران کردنی ناوچه سنوورییه‌کان. به‌پێی زانیارییه‌کان ،له‌سه‌عات 4ی به‌ره‌به‌یانی دوێنێ له‌ناوچه‌ی «گلی» له‌سه‌ر سنووری عیراق _ توركیه ،هێزێكی سه‌ر ب ه PKK هێرشیان كردۆ‌ت ه سه‌ر خاڵی «كۆپكێ» ك ه بنكه‌یه‌كی سه‌ربازانی توركیه‌ی لێیه ،بۆ ماوه‌ی 3سه‌عات شه‌ڕو پێكدادان به‌رده‌وام
داواکاری چوار ڕێکخراوی مه‌ده‌نی ب ه دژی حوکمی ئیعدامی شێرکۆ مه‌عارفی خه‌ڵکی ئازادیخوازی ئێران و کوردستان ڕێکخراوه‌کانی مافی مرۆڤی و کۆمه‌ڵگه جیهانیه‌کان ڕێکخراوه سیاسی و مه‌ده‌نی له ده‌ره‌وه‌ی واڵت زیندانی سیاسی کورد ،شێرکۆ مه‌عارفی ،مه‌ترسی ئیعدام کردنی ل ه ئارادای ،شێرکۆ مه‌عارفی ،خه‌ڵکی شاری بانه‌یه ،به‌و جۆره‌ی ک ه ده‌زانن مه‌ترسی جێبه‌جێ کردنه‌که‌ی حوکم ه ئیعدامی شێرکۆ مه‌عارفی ل ه ئارادایه. دادگای شۆرشی رژێمی ئیسالمی ئێران ل ه شاری سه‌قز ب ه تۆمه‌تی موحارب ه حوکمی ئیعدامیان به سه‌ر شێرکۆدا سه‌پاندوه .هه‌روا که ده‌زانن شێرکۆ مه‌عارفی مه‌ترسی جێبه‌جێ کردنی ئیعدامی له ئارادایه ،ئه‌م حوکم ه ل ه الیه‌ن دادگای پێداچوونه‌وه‌دا ته‌ئید کراوه ،هه‌ر ئێشتا شێرکۆ بۆ دژایه‌تی ب ه حوکم ه ناعاداڵنه‌که‌ی ده‌ستی داوه‌ت ه مانگرتن .له‌م روه‌و‌ه ئێمه وه‌ک ڕێکخراوی مه‌ده‌نی کورد ل ه کوردستان داوا له هه‌موو خه‌ڵکی کوردستان و ئێران ده‌که‌ین و داوا له هه‌موو ڕێکخراوه‌کانی ماڤی مرۆڤ و کۆمه‌ڵگه نێو ده‌وڵه‌تیه‌کان ده‌که‌ین هه‌رچی زووتر و بۆ به‌رگرتن ل ه ئیعدامی شێرکۆ تێبکۆسن و هه‌موو هه‌وڵی خۆیان بخه‌نه گڕ بۆ ئازادی شێرکۆ مه‌عارفی ،جۆنکا گیانی زیندانی سیاسی کورد مه‌ترسی جدی له سه‌ره .ئێم ه داوا ل ه هه‌موو ڕێکخراوه سیاسی و مه‌ده‌نی و ئازادیخوازه‌کانی جیهان و ب ه تایبه‌تی کوردستان ده‌که‌ین ک ه بۆ دژایه‌تی به‌و حوکمه له هه‌موو شوێنه‌کانی جیهان به تایبه‌تی ل ه ئوروپا و هه‌ر شوێنیک یه‌ک مرۆڤی تێدایه ،ده‌نگی بێ گۆناحی شێرکۆ مه‌عارفی بگه‌ینن ه گوێچکه‌ی جیهانیان و ئێمه پشتیوانی خۆمان له هه‌موو ئه‌و ڕێکخراوان ه ک ه بۆ ئازادی و به‌رگرتن ب ه حوکمی شیرکۆ مه‌عارفی تێده‌کوشن ده‌رده‌برین.
بوو ،دوای ئه‌وه‌ی له‌سه‌عات 7ی به‌یانیدا شه‌ره‌ک ه هێور بۆ‌ته‌وه ،گوندی «نێزدور» وه له‌الیه‌ن تۆپخانه‌و فرۆکه‌کانی تورکیه دراوه‌ته به‌ر ره‌هێڵه‌ی موشه‌ک و تۆپ. که‌سانی نزیک ل ه رووداوه‌که باس لهوه ده‌که‌ن که هێلیكۆپته‌ره‌كانی توركی ه بۆ ماوه‌یه‌کی زۆر به‌سه‌ر ئاسمانی ناوچه‌كه‌دا سووراونه‌ته‌وه. شایانی باسه ک ه بۆردومانی ناوچ ه سنوورییه‌کانی هه‌رێمی کوردستان ،له‌الیه‌ن هه‌ردوو ده‌وڵه‌تی تورکیه‌و ئێران ب ه بیانووی بوونی هێزه به‌رهه‌ڵستکاره‌کانیان ،تا ئێستا جیا له‌وه‌ی زه‌ره‌رێکی زۆری گیانی و ماڵی بهدواوه بووه ،زه‌ره‌رێکی زۆریش ب ه ئابووری ئه‌و ناوچانه گه‌یشتووه .به‌پێی ئه‌و زانیاریانه‌ی باڵوکراونه‌ته‌و‌ه تا ئێستا زۆرێک ل ه خه‌ڵکی ئه‌و ناوچ ه سنووریانه‌ی که‌وتوونه‌ت ه به‌ر که‌مپه‌ینی به‌رگری ل ه زیندانیانی سیاسی و مه‌ده‌نی ره‌هێله‌ی تۆپ و مووشه‌ک ،شوینی ژیانیان ژنانی ئازه‌ر میهری کوردستان ئه‌نجومه‌نی دژ‌ه سێداره له کوردستان به‌جێ هێشتوه. یه‌کێتی بنه‌ماڵه‌ی زیندانیانی کورد
راپۆرتی سااڵنه ی رێکخراوی لێبوردنی نێوده‌وڵه‌تی سه‌باره‌ت ب ه ئێران
143مێرمنداڵ چاوه‌ڕوانی جێبه‌جێكردنی سزای له‌سێداره‌دانن رێكخراوی لێبوردنی نێوده‌وڵه‌تی ل ه راپۆرتی سااڵنه‌ی خۆیدا سه‌باره‌ت ب ه ئێران ده‌نوسێت ،به‌رپرسان له‌سنورداركردنی توندی ئازادی راده‌ربڕین ،كۆبوونه‌وه‌‌و رێكخراو به‌رده‌وامن .كۆنترۆڵێكی به‌رباڵو له‌سه‌ر میدیاكانی ناوخۆی دهرهوه ب ه مه‌به‌ستی كه‌مكردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی ئێرانیه‌كان له‌گه‌ڵ جیهانی دهرهوه به‌رده‌وامه .هاواڵتیان ئه‌گه‌ر ل ه گه‌ڵ رێكخراوه‌كانی مافی مرۆڤ‌و میدیا فارسیه‌كانی ده‌ره‌وی واڵت په‌یوه‌ندییان هه‌بێت ،ده‌ستگیر‌و ئه‌شكه‌نجه‌‌و زیندانی ده‌كرێت .نه‌یارانی سیاسی ،هه‌ڵسوڕاوانی مافه‌كانی ژنان‌و مافی ئینتییه‌كان‌و باقی داكۆكیكارانی مافی مرۆڤ، پارێزه‌ران ،رۆژنامه‌نوسان‌و خوێندكاران ل ه ره‌شبگیریه‌كاندا ده‌ستگیر ده‌كرێت‌و ب ه سه‌دان كه‌سیان ره‌وانه‌ی زیندان كراون. ئه‌شكه‌نجه‌‌و هه‌ڵسوكه‌وتی خراپ له‌گه‌ڵ گیراوه‌كان ره‌واجی هه‌یه .هه‌اڵواردن دژی ژنان له ب ه قانون‌و بهكردهوه به‌رده‌وامه. به‌رپرسانی حكومه‌ت ،له‌سێداره‌دانی 252 كه‌سیان تایید كردوه ،به‌اڵم راپۆرت ه سه‌ربه‌خۆكان باس ل ه له‌سێداره‌دانی زیاتر له 300كه‌سی دیكه‌ش دیكه‌ن. لێبوردنی رێكخراوی راپۆرته‌كه‌ی پێشه‌كییه‌ك پاش نێوده‌وڵه‌تی پێشێلكارییه‌كانی مافه‌كانی مرۆڤ ل ه ئێران به‌م شێوه‌ی ه ده‌خاته‌ڕوو: ئازادی راده‌ربڕین‌و كۆبوونه‌وه‌‌و دامهزراوه ده‌وڵه‌تی ئێران ئه‌و به‌ربه‌ست‌و سنورداركردنه‌ی كه ل ه ساڵی 2009وه له‌سه‌ر ئازادی راده‌ربڕین‌و كۆبوونهوه دایاننابوو ،توندتری كرد .هێزه ئه‌منییه‌كان ل ه ئاستێكی به‌رباڵودا بۆ ده‌ستگیركردن‌و باڵوپێكردنی كۆبوونهوه ناڕه‌زاییه‌كان كاریان كردوه .ده‌یان‌و ره‌نگه‌سه‌دان ك ه له‌وانه‌ی له جه‌ره‌یان ناڕه‌زایی ه گشتییه‌كان له ساڵی 2009ده‌ستگیركرابوون ب ه ده‌یان كه‌سیان تا ساڵی 2010له زینداندا به‌سه‌ریان برد. میرحسه‌ینی موسه‌وی‌و مێهدی كه‌ڕوبی كه له هه‌ڵبژاردنه‌كانی سه‌رۆك كۆماری
زمانی دایك ل ه قوتابخانه‌‌و ئیداره ده‌وڵه‌تییه‌كاندا تا ئێستاش قه‌ده‌غه‌یه. كه‌سانێك كه‌بۆ به‌شداری سیاسی زیاتر یان ناساندنی ماف ه ئابوری‌و كۆمه‌اڵیه‌تی‌و فه‌رهه‌نگییه‌كان خه‌بات ده‌كه‌ن به شێوه‌س سیستماتیك توشی هه‌ڕه‌شه‌‌و گرتن‌و زیندان ده‌بنه‌وه. سه‌باره‌ت به سزای ئێعدام ،به‌رپرسانی رژیم زیاتر ل ه 252سزای له‌سێداره‌دان له‌وان ه بۆ پێنج ژن‌و مێرمنداڵێكیان تایید كردوه ،راپۆرت ه سه‌ربه‌خۆكان باس ل ه له‌سێدره‌دانی زیاتر ل ه 300كه‌سی دیك ه ده‌كه‌ن .زۆربه‌ی ئه‌م ئێعدامان ه ل ه زیندانی وه‌كیل ئابادی مه‌شهد جێبه‌جێكراوه. النیكه‌م 143مێرمنداڵی دیك ه چاوه‌ڕوانی جێبه‌جێكردنی سزای له‌سێداره‌دانن. ژماره‌ی له‌سێداره‌دراوه‌كان زۆر له‌و زیاترن چونكه به‌رپرسانی ئێران رێگه‌ی ب ه باڵوبوونه‌وه‌ی راست‌و دروستی راپۆرته‌كان له‌مباره‌و‌ه ناده‌ن.
كه‌مه نه‌ته‌وه‌كانی
کۆماری ئیسالمی یه‌كێک له واڵتانه‌ی زۆرترین سزای ئێعدامی تێدا جێبه‌جێ ده‌کرێت جۆزه‌ردانی 88ملمالنێیان له‌گه‌ڵ ئه‌حمه‌دی نژاددا كردبو ،ئازادییه‌كانیان زیاتر سنورداركرایه‌وه .الیه‌نگرانی ده‌وڵه‌ت هێرشیان كرد‌ه سه‌ر خۆیان‌و بنه‌ماڵه‌كانیان‌و فه‌رمانیان به رۆژنامه‌كانیان كرد سه‌باره‌ت به‌وان یان محه‌مه‌دی خاته‌می هیچ باڵونه‌كه‌نه‌وه .دوو حیزبی گه‌وره‌ی سیاسی نه‌یار ،ناقانونی راگه‌یه‌نران‌و یاساغكردنی حیزبه‌كانی دیكه به‌رده‌وام بوو. ده‌وڵه‌ت مامۆستایانی «سێكۆالر»ی ل ه زانكۆكان كرد‌ه ده‌ره‌وه‌‌و خوێندكارانی هه‌ڵسوڕاوی له خوێندن بێ به‌شكرد. سانسوركردن‌و به‌ربه‌ست دروست كردن له‌سه‌ر سه‌رچاوه‌كانی زانیاریی وه‌ك ئینترنێت ،به‌رده‌وامی هه‌یه .پارازیت بۆ سه‌ر كه‌ناڵه‌كانی ته‌له‌فزیۆنی ده‌ره‌وه‌ی واڵت به‌رده‌وام بووه. سه‌باره‌ت ب ه ره‌شبگیرییه‌كان راپۆرته‌ك ه
ده‌نوسێت هێزه ئه‌منییه‌كان ك ه زۆربه‌یان له لیباسی شه‌خسی‌و ب ه بێ هیچ پێناس‌و حكومی گرتن ،ره‌شبگیرییان له‌نێو نه‌یارانی ده‌وڵت‌و كه‌سانێكدا ده‌ستپێكرد ك ه ب ه پێی بۆچوون‌و شێوازی ژیانیان ب ه ره‌خنه‌گرانی به‌هاره‌سمییه‌كان ده‌هاتن ه ئه‌ژمار .هه‌ڵسوڕاوانی مافه‌كانی مرۆڤ، چاالكانی كرێكاری ،خوێندكاران‌و نه‌یارانی سیاسی له‌و هه‌ڵمه‌تاندا ده‌ستگیرده‌كران. سه‌باره‌ت ب ه ئه‌شكه‌نجه‌‌و ئه‌زیه‌ت‌و ده‌نوسێت: زیندانیان ئازاری ئه‌شكه‌نجه‌‌و هه‌ڵسوكه‌وتی خراپ له‌كاتی ده‌ستگیركردندا‌و پێش له‌دادگاییكردن بووه‌ته شتێكی ئاسایی .له‌وانه :لێدانی زۆر ،ده‌رخواردندانی پیسایی به گیراوه‌كان، نمایشی حوكمی ئێعدامی ساخته ،حه‌بس كردن له ژووری تاكه‌كه‌سی بچوك، مه‌حروم كردن ل ه رۆشنایی ،خواردن‌و ئاو‌و
ده‌رمان ،ده‌ستدرێژی سێكسی‌و هه‌ڕه‌شه‌ی ده‌ستدرێژی كردن. لێبوردنی ده‌وڵه‌تی ل ه راپۆرته‌كه‌دا سه‌باره‌ت به هه‌اڵواردن دژی ژنان‌و كه‌م ه نه‌ته‌وه‌كان ده‌نوسێت :ژنان له‌گه‌ڵ به‌رده‌وام بوونی هه‌اڵواردن ل ه یاسا‌و به كردار به‌ره‌وڕووبوون ،ژنانێك ك ه بۆ مافه‌كانی ژنانی خه‌باتیان ده‌كرد ،سه‌ركوت كران .مه‌جلیس ره‌شنوسی الیه‌حه‌یه‌كی بۆ پشتگیری خێزان خسته‌به‌ر گفتوگۆ ك ه ئه‌نجامه‌كه‌ی ئه‌گه‌ر په‌سه‌ند بكرێت مافه‌كانی ژنان زیاتر پێشێل ده‌كات. گوشاره‌كان له‌سه‌ر ژنانی كه‌مپینی یه‌ك ملیۆن ئیمزا به‌رده‌وام بوو. كه‌م ه نه‌ته‌وه‌كانی ئێران له‌وانه :عه‌ره‌به‌كانی ئه‌هواز ،ئازه‌رییه‌كان ،به‌لوچه‌كان، كورده‌كان‌و توركمانه‌كان ،به‌رده‌وام قوربانی هه‌اڵواردنێكی سیستماتیكن .به‌كارهێنانی
ئێران له‌وانه: عه‌ره‌به‌كانی ئه‌هواز، ئازه‌رییه‌كان، به‌لوچه‌كان ،كورده‌كان‌و توركمانه‌كان ،قوربانی هه‌اڵواردنێكی به‌رده‌وام‌و سیستماتیكن
جیهان
ژماره ( )50ساڵی چوارەم201١/5/15 ، dwaroj@komala.net
کۆماری ئیسالمی له‌پاش ئۆسام ه بن الده‌ن دامه‌زراوه‌یه‌كی توێژینه‌و‌ه سه‌ر ب ه كۆنگره‌ی ئه‌مریكا ل ه راپۆرتێكدا ك ه پاش كوژرانی ئۆسامه بن الده‌ن سه‌رۆكی ئهلقاعیده باڵویكردوه‌ته‌و‌ه ئاماژه به‌وه‌ده‌كات ك ه هێزی قودسی سوپای پاسداران له‌گه‌ڵ رێكخراوی تیرۆریسیتی ئهلقاعیده په‌یوه‌ندیی هه‌بووه‌‌و یارمه‌تی ئه‌و رێكخراوه‌ی داوه. ب ه پێی راپۆرتێكی هه‌واڵنێری فه‌رانسه، دامه‌زراوه‌ی «كرونۆس» بۆ راوێژو توێژینه‌و‌ه ل ه راپۆرتێكی نوێدا ك ه بۆ لیژنه‌ی لێكۆڵینه‌وه‌ی دژ تیرۆریستی كۆنگره‌ی ئه‌مریكا ئاماده‌ی كردوه ،جه‌خت له‌سه‌ر په‌یوه‌ندی نزیك‌و روو له‌زیادبوونی نێوان تۆڕی تیرۆریستی ئه‌لقاعیده‌‌و هێزی قودسی سوپای پاسداران ك ه هێزی تایبه‌تی سوپای پاسدارانی كۆماری ئیسالمی‌و تایبه‌ته ب ه چاالكی ل ه ده‌ره‌وه‌ی سنوره‌كانی ئێران ده‌كات. ئه‌م راپۆرت ه پاش كوژرانی ئوسام ه بن الده‌ن له الیه‌ن كۆماندۆكانی ئه‌مریكا ل ه حه‌شاره‌گه‌كه‌ی ل ه پاكستان باڵوكراوه‌ته‌و‌ه ك ه گومانێكی تازه‌ی سه‌باره‌ت ب ه توانا‌و ویستی حكومه‌تی پاكستان بۆ شه‌ڕ له‌گه‌ل ئهلقاعیده به‌رجه‌ست ه ده‌كات. مایكل ئێس .سمیت ،ئاماده‌كاری راپۆرت ه ده‌ڵێت «ئێران ب ه شێوه‌ی نهێنی په‌یوه‌ندی‌و هاوكاری نزیكی له‌گه‌ڵ به‌شی سه‌ركردایه‌تی ئهلقاعیده دروست كردوه. ئامانج له‌م هاوكارییه‌ش به‌ره‌وڕووبوونه‌و‌ه له‌گه‌ڵ نفوزی ئه‌مریكا ل ه رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست‌و باشوری ئاسیایه». ل ه به‌شێكی دیكه‌ی راپۆرته‌ك ه ك ه بۆ كومته‌ی لێكۆڵینه‌وه دژ تیرۆری كۆنگره‌ی ئه‌مریكا ئاماده كراوه ،هاتووه «ئێران ل ه رێگه‌ی ئه‌م په‌یوه‌ندییه‌وه‌‌و ب ه گواستنه‌و‌ه تیرۆریسته‌كان بۆ شوێنی مه‌به‌ست‌و ب ه ئامانجی هێرشكردنه‌سه‌ر ئه‌مریكا‌و به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی هاوپه‌یمانه‌كانی ،یارمه‌تی پێویستی بۆ په‌ره‌پێدانی چاالكی ئهلقاعیده ده‌خست ه به‌رده‌ست ئه‌و رێكخراوه». مایكل ئێس .سمیت پێیوای ه كه ب ه هۆی ئه‌م تیۆرییه‌و‌ه ك ه گوای ه ئێرانی شیع ه حه‌زی له‌هاوكاریكردن له‌گه‌ڵ یه‌ك یان چه‌ند گروپێكی عه‌ره‌ب‌و سوننه‌دا نییه ،تا ئێستا گرنگی به په‌یوه‌ندی‌و هاوكارییه‌كانی نێوان هێزی قودس‌و ئهلقاعیده نهداوه .ب ه بڕوای نوسه‌ری ئه‌م راپۆرته ،هاوكارییه‌كانی نێوان ئه‌م گروپ ه ل ه ساڵی 1990هوه ده‌ستی پێكردوه، له‌وكاته‌و‌ه هێزی قودس ل ه كاتی هاوكاری له‌گه‌ڵ گروپی حیزبواڵی لوبنان ،راهێنانی سه‌ربازیی به خوازیارانی په‌یوه‌ستبوون ب ه گروپی ئهلقاعیده ده‌دا. ئاماده‌كاری راپۆرته‌كه به كه‌ڵك وه‌رگرتن ل ه به‌شێك ل ه راپۆرتێكی ئه‌منییه‌تی ك ه چه‌ندین ساڵ لهوه پێش له الیه‌ن «كۆمسیۆنی لێكۆڵینه‌وه ل ه رووداوه‌كه‌ی 11سێپتامبر» ئاماده كرابوو ،ده‌ڵێت «ل ه كاتی روودانی هێرشه تیرۆریستییه‌كانی یانزی سێپتامبر ب ه دواوه ،هاوكاری نێوان ئه‌م دوو گروپ ه ئاشكراتر بووه. سه‌دان كه‌س له ئه‌ندامانی ئهلقاعیده له‌گه‌ڵ ئه‌ندامانی بنه‌ماڵه‌ی كه‌سانی
هاوكارییه‌كانی هێزی قودسی سپای پاسداران له‌گه‌ڵ رێکخراوی تیرۆریستی ئهلقاعیده له‌ساڵی 1990هوه ده‌ستی پێكردوه سه‌ركردایه‌تی ئه‌م رێكخراوه‌‌و له‌وان ه ژماره‌یه له ئه‌ندامانی بنه‌ماڵه‌ی ئۆسام ه بن الده‌ن ،پاش هێرشی ئه‌مریكا بۆ سه‌ر حكومه‌تی تاڵیبان ل ه ئه‌فغانستان له ساڵی ،2001له‌خاكی ئێراندا خۆیان داڵده‌دا». نوسه‌ری راپۆرته‌ك ه بۆ راكێشانی سه‌رنجی ئه‌ندامانی كۆنگره‌ی ئه‌مریكا باس ل ه گرنگی ئه‌م بابه‌ت ه ده‌كات‌و ده‌ڵێت «ئه‌گه‌ر له‌گه‌ڵ ئه‌م مه‌سه‌له‌یه‌دا ب ه شێوه‌ی جیدی به‌رخورد نه‌كرێت ،په‌یوه‌ندیی‌و هاوكاری نێوان ئێران‌و ئهلقاعیده ل ه داهاتوودا ده‌توانێت بۆ ئه‌مریكا‌و هاوپه‌یمانه‌كانی گران ته‌واو بێت». ئه‌ندی پۆلوك ،یه‌كێك له ئه‌ندامانی كۆمیته‌ی دژ‌ه تیرۆری كۆنگره‌ی ئه‌مریكا به هه‌واڵنێری فه‌رانسه‌ی وتوو‌ه « ب ه له‌به‌رچاوگرتنی مه‌رگی بن الده‌ن ل ه رۆژانی رابردوو‌و به سه‌ره‌نجدان به‌وه‌ی ك ه به‌م دواییان ه هێزه‌كانی سوپای قودسی ئێران به‌هۆی سه‌ركوتی خه‌ڵكی ناڕازی سوریا له الیه‌ن ئه‌مریكاو‌ه ته‌حریم كرا، زانیارییه‌كانی ئه‌م راپۆرته زۆر به‌نرخن». مایكل ئێس .سمیت ئاماده‌كاری ئه‌م راپۆرته ب ه هه‌واڵنێری فه‌رانس ه ده‌ڵێت: یه‌كێك ل ه ئه‌ندامانی كومیته‌ی ئه‌منیه‌تی مه‌جلیسی نوێنه‌رانی ئه‌مریكا پێوتو‌ه كه ل ه بارودۆخی ئێستادا مه‌سه‌له‌ی په‌یوه‌ندی نێوان هێزی قودس‌و ئهلقاعیده سه‌رنجی زۆركه‌سی بۆ خۆی راكێشاوه. ئه‌م ئه‌ندامه‌ی مه‌جلیسی نوێنه‌رانی ئه‌مریكا ك ه ناوی ئاشكرا نه‌كردو‌ه پێشنیاری ئهوه ده‌كات تا ناوه‌ندی «كرونۆس» راپۆرتێكی جیا ته‌نها ده‌رباره‌ی په‌یوه‌ندیی‌و هاوكارییه‌كانی هێزه‌كانی سوپای قودس‌و ئهلقاعیده ئاماده بكات تا بكرێت به‌رپرسانی سه‌ربازیی‌و ئه‌منیه‌تی ده‌وڵه‌تی ئه‌مریكا تاوتوێ بكرێت. هاوكات رۆژنامه‌یه‌كی ئه‌مریكایی ل ه راپۆرتێكدا ئاماژه ب ه زیاتر بوونی
مه‌ترسییه‌كانی رژیمی ئێران له‌پاش مه‌رگی بن الده‌ن ده‌كات. فاكس نیوز ل ه راپۆرتێكدا به ئاماژه به‌سه‌ركه‌وتنی هێزه‌كانی ئه‌مه‌ریكا ل ه كوشتنی سه‌ركرده‌ی رێكخراوی تیرۆریستی ئهلقاعیده ده‌نوسێت: لێكچوونێكی سه‌یرو سه‌مه‌ر‌ه له‌نێوان ده‌سه‌اڵتی توندڕه‌وی ئێران له‌گه‌ڵ رێكخراوی ئه‌لقاعیده‌دا هه‌یه .ساڵی 1983 پێگه‌یه‌كی ده‌ریایی هێزه‌كانی ئه‌مریكایان ل ه به‌یرت ته‌قێندرایه‌و‌ه كه زیاتر 240 كه‌س له هێزه‌كانی ئه‌مریكای كوشت، لهمبارهیهوه فه‌رمانده‌ی ئه‌و كاتی سپای پاسداران ،موحسن رفیقدوست ب ه ئاشكرا رایگه‌یاند «هه‌م ماده‌ی تهقینهوهو هه‌م ئه‌و ئه‌و ئیدولۆژییه‌ی ل ه ته‌قینه‌وه‌كه‌ی به‌یروت دا 400كه‌سی نارد‌ه جه‌هه‌نه‌م له‌الیه‌ن ئێرانهوه دابینكرابوو». رۆژنامه‌ك ه ده‌نوست ئێران گروپی حیزبواڵی دروستكرد ،یارمه‌تی گروپه توندڕه‌و‌ه ئیسالمییه‌كان ده‌كات ،مه‌شق‌و راهێنان ب ه ته‌واوی تیرۆریسته‌كانی ناوچه‌ك ه ده‌كات .سپای پاسداران ل ه ئێستادا زیاتر ل ه هه‌زار موشه‌كی دوورهاوێژی هه‌یه ،ئه‌و موشه‌كانه‌ی ك ه ده‌توانێت ته‌لئه‌بیب‌و ریاز‌و پێگه‌كانی ئه‌مریكا ل ه عێراق‌و به‌حره‌ین‌و پایته‌خته‌كانی واڵتانی ئه‌وروپای رۆژئاوا بپێكێت .هاوكات ئێران له‌بواری موشه‌كی نێوان قاڕه‌یی‌و كاڵوه‌ی ناوه‌كی‌و چه‌ك‌و چۆڵی ئه‌تۆمی ل ه ئێستا له‌گه‌ڵ كوره‌ی باكور‌و چین په‌یوه‌ندی هه‌یه. زۆرێك ل ه سه‌ركرده‌كانی ئێران وه‌ك تیرۆریست ناسێنرداون‌و ل ه ریزی داواكاراوانی پۆلیسی نیوده‌وڵه‌تیدان .ئه‌م لیست ه كه‌سانێك وه‌ك وه‌زیری به‌رگریی ئێران‌و فه‌رمانده‌ی پێشوی سپای قودس‌و سه‌رۆكی ئیتالعاتی سپای پاسداران له‌خۆده‌گرێت .ئه‌حمه‌د وه‌حیدی له‌كاتی ته‌قینه‌و‌ه ناوه‌ندی جوه‌كانی ئارژانتین له‌ساڵی 94ك ه 85كه‌سی تیاكوژرا‌و سه‌دان كه‌سیش بریندابوون ،له‌الن ئینترپۆله‌و‌ه داواكراوبووه .وه‌حیدی وه‌ك وه‌زیری به‌رگری‌و به‌رپرسی راسته‌وخۆی ناوه‌كییه‌كانی موشه‌كی‌و به‌رنام ه ئێران ده‌ناسرێت‌و هاوكات به‌رپرسی پڕچه‌ككردنی هه‌موو تیرۆریسته‌كانی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست‌و سه‌راسه‌ری جیهانه. فاكس نیوز له درێژه‌ی راپۆرته‌كه‌یدا ده‌نوسێت :نابێت رێگ ه بدرێت رووداوه‌كان دووپات ببنه‌وه ،ئه‌مرۆك ه ئه‌مریكا له‌گه‌ڵ دوژمنێكدا به‌ره‌وڕو‌ه ك ه زۆر ل ه ئه‌لقاعیده‌‌و ئۆسام ه بن الده‌ن خراپتره .دوو دڵی‌و راڕا بوون سوودی نیه ،ئاشتی جیهانی ژیانی ملیۆنه‌ها ئینسان ل ه ئارادایه، ده‌بێت یه‌كه‌م كاری ئه‌مریكا راگرتنی ئه‌م توندڕه‌وانه‌‌و یارمه‌تیدانی خه‌ڵكی ئێران ه بۆ رزگاربوون ل ه ده‌ستی ئه‌م شه‌یتانانه، ده‌بێت حكومه‌تێكی نوێ ل ه ئێران دروست بێت تا جیهان بهرهو ئاشتی ببرێت. رۆژنامه‌ك ه له‌كۆتاییدا ده‌نوسێت با مه‌رگی ئوسام ه بن الده‌ن وه‌ك زه‌نگێكی مه‌ترسی بێت بۆ ده‌سه‌اڵتدارانی ئیسالمی‌و توندڕه‌وی ئێران ،پێش له‌وه‌ی هه‌موو شتێك دره‌نگ بكه‌وێت.
5
ژیاننامه‌ی ئۆسامه‌بن الده‌ن -1957ئۆسام ه بن الده‌ن له ریازی پایته‌ختی عه‌ره‌بستان له‌دایك بوو. ئه‌و یه‌كێك ل ه 50منداڵی بازرگانێكی ملیۆنێربوو. -1976ل ه زانكۆیه‌ك له جه‌د‌ه له‌بواری به‌ڕێوه‌به‌رێتی‌و ئابوری ده‌ستی دای ه خوێندن. -1979ل ه 26ی دێسامبری ئه‌و ساڵه‌دا هێزه‌كانی یه‌كێتی سۆڤیه‌ت هێرشیان كرد‌ه سه‌ر ئه‌فغانستان. -1974بن الده‌ن ل ه رێگه‌ی ناوه‌ندێك ل ه پیشاوه‌ری پاكستان پشتگیری له‌و خۆبه‌خشه عه‌ره‌بان ه كرد ك ه بۆ شه‌ڕ له‌گه‌ڵ هێزه‌كانی سۆڤیه‌ت ده‌چوون ه ئه‌فغانستان. -1986له‌مساڵه‌دا بن الدن له پیشاوه‌ری پاكستان هێزێكی بچوكی ل ه شه‌ڕكه‌رانی خۆبه‌خشی دروستكرد. -1988ئهلقاعیده پێكهێنرا‌و بوو ب ه ناوه‌ندێك بۆ ئیسالمییه توندڕه‌وه‌كان. ئه‌ندامانی ئه‌م گروپ ه خوازیاری دامه‌زراندنی حكومه‌ت ه بنه‌ماخوازه‌كان ل ه واڵته‌كانیانن‌و ل ه ئیسراییل‌و ده‌وڵه‌تانی موسڵمانی هاوپه‌یمانی ئه‌مریكاش بێزارن. -1991بن الده‌ن دژ به هاوپه‌یمانی ئه‌مریكا‌و عه‌ره‌بستان ل ه شه‌ڕی عێراق ناڕه‌زایی ده‌ربڕی‌و له‌م ساڵه‌دا بن الده‌ن عه‌ره‌بستانی سعودی به‌جێهێشت. -1993بنه‌ماڵه‌ی بن الده‌ن، ئۆسامه‌یان ل ه چاالكییه بازرگانییه‌كانی بنه‌ماڵه‌كه‌یان ل ه بواری دروستكردنی بینا‌و شوێنی نیشته‌جێبوون ،البرد. -1994ل ه 9ی ئه‌پریلی ئه‌مساڵدا، عه‌ره‌بستان ل ه پاگه‌ند‌ه دژ‌ه سعودییه‌كانی بن الده‌ن توڕه بوو و مافی هاواڵتی بوونی لێسه‌نده‌وه. -1996له‌مانگی مه‌ی ئه‌مساڵدا پاش ئه‌وه‌ی ئه‌مریكا ده‌وڵه‌تی سودانی خسته‌ژێرگوشاره‌وه ،بن الده‌ن ئه‌م واڵته‌ی بهرهو ئه‌فغانستان به‌جێهێشت. ئه‌و ل ه مانگی ئوت به باڵوكردنه‌وه‌ی فه‌توایه‌ك خوازیاری كوشتنی هێزه‌كانی ئه‌مریكا بوو .له‌مانگی ئۆكتۆبر ،ئه‌مریكا بن الده‌نی ب ه به‌پرسی سه‌ره‌كی دوو ته‌قینه‌و‌ه ل ه عه‌ره‌بستان تۆمه‌تبار كرد كه تێیدا زیاتر ل ه 25كه‌س كوژران. -1998ل ه حه‌وتی مانگی ئوت ته‌قینه‌وه‌ی كامیۆنێكی بۆمبڕێژكراو ل ه نزیك باڵوێزخانه‌ی ئه‌مریكا ل ه نایروبی‌و داروئیسالم كوژرانی 224كه‌سی لێكه‌وته‌وه ،ئه‌مریكا بن الده‌نی ب ه به‌رپرسی ئه‌م ته‌قینه‌وه‌ی ه تۆمه‌تباركرد. -2000ل ه 12ئۆكتۆبر ،ئهلقاعیده
هێرشی كرد‌ه سه‌ر كه‌شتیه‌كی جه‌نگی ئه‌مریكا له به‌نده‌ری عه‌ده‌ن ل ه یه‌مه‌ن‌و 17مه‌له‌وانی كوشت. 11 -2001ی سێپتامبر ،چوار فرۆكه‌ی موسافری ل ه الیه‌ن ئه‌لقاعیده‌وه رفێنرا. دوو فرۆكه‌یان خۆیان ب ه دوو تاوه‌ر‌ه بازرگانییه‌كه‌ی نیویۆركدا كیشا‌و سێهه‌م فرۆكه‌ش خۆی ب ه بینا پنتاگۆندا دا، فرۆكه‌ی چواره‌م ل ه ئه‌یاله‌تی پێنسیلوانیا كه‌وته‌خواره‌وه. له‌م چاالكیی ه تیرۆریستیه‌دا سێ هه‌زار كه‌س ل ه نهتهوه جیاجیاكان له نیۆیۆرك ،ویرجینیا‌و پێنسیلوانیا گیانیان له‌ده‌ستدا .بن الده‌ن وێرانكردنی تاوه‌ره‌كانی ب ه دوور ل ه چاوه‌ڕوانییه‌كانی ئه‌و چاالكییه‌ی ئهلقاعیده وه‌سفكرد. 17ی سێپتامبر سه‌رۆك كۆماری ئه‌مریكا ،جۆرج بوش ،داوای ل ه حكومه‌تی تاڵیبان ل ه ئه‌فغانستان كرد بن الده‌نی ب ه مردویی یا زیندووی بدات به ده‌سته‌وه. ئه‌مریكا ل ه حه‌وتی ئۆكتۆبری 2001 هێرشی كرد‌ه سه‌ر ئه‌فغانستان‌و ك ه ساڵیانێك هێزه‌كانی ئهلقاعیده مه‌شق‌و راهێنانیان تێدا ده‌كرد. -2002كه‌ناڵی ته‌له‌فزیۆنی ئه‌لجه‌زیر‌ه رۆژی 10ی سێپتامبر كاسێتێكی ده‌نگیی بن الده‌نی باڵوكرده‌و‌ه ك ه تێیدا سه‌ركرده‌ی ئهلقاعیده ستایشی رفێنه‌رانی فرۆكه‌كانی یانزی سێپتامبری كردو وتی ئه‌وان ره‌وتی مێژوویان گۆڕی. له‌مانگی نۆڤامبردا ئهلقاعیده چاالكی خۆكوژی له هۆتیل مومباسای كنیا گرته ئه‌ستۆ ك ه به هۆیه‌و‌ه 15كه‌س كوژران‌و زیاتر ل ه 80كه‌س برینداربوون. -2004بن الده‌ن له فیلمێكی ڤیدیۆییدا ل ه كاتی هه‌ڵبژاردنه‌كانی سه‌رۆك كۆماری ئه‌مریكا ،گاڵته‌ی به جۆرج بوش كرد. -2006بن الده‌ن له مانگی ژانوی ه پاش ساڵێك بێده‌نگی ،په‌یامێكی باڵوكرده‌و‌ه كه نیشانی ده‌ده‌ا هێشتا سه‌ركرده‌ی ئه‌لقاعیده‌یه. -2008ل ه 18ی مانگی مه‌ی ،بن الده‌ن داوای له موسڵمانان كرد ك ه گه‌مارۆی كه‌رتی غهزه الیه‌ن ئیسراییل بشكێنن. سه‌رۆكی ئهلقاعیده هه‌روه‌ها خوازیاری شه‌ڕكردن له‌گه‌ڵ ئه‌و واڵت ه عه‌ره‌بیانه‌دا بوو كه له‌گه‌ڵ ئیسراییلدا په‌یوه‌ندییان هه‌یه. -2011یه‌كی مانگی مه‌ی ،باراك ئۆبامای سه‌رۆك كۆماری ئه‌مریكا رایگه‌یاند ك ه بن الده‌ن ل ه پاكستان كوژراوه‌و ته‌رمه‌كه‌ی الی هێزه‌كانی ئه‌مریكایه.
4
تایبەت ئێران
dwaroj@komala.net
ئابوریی ئێران‌و سیاسه‌ته‌کانی ده‌وڵه‌تی ئه‌حمه‌دی نژاد تریف ه حه‌کیمی
کرێکاران مووچه‌یان وه‌رنه‌گرتوه ،بێکاری 4.5میلیون که‌س ،به‌رزبوونه‌وه‌ی ئابووری سفر ،ته‌وه‌روم‌و گرانی ل ه سه‌دا 23یه ،هه‌موو هه‌واڵ‌و ئاماره‌کان باس ل ه داڕمانی ئابووری‌و بازاری کاری ئێران ل ه ساڵێ 1390دا ده‌که‌ن .به پێی ڕاپۆرت ه کرێکارایه‌کان ،کرێکارانی کارگه‌ی ماهشهر مانیان گرتوه ،ئه‌م مانگرتنه ل ه رۆژی 20ی خاکه‌لێوه‌و‌ه ده‌ستی پێکردوه‌‌و کرێکاران داوای نه‌هێشتنی قه‌رارداد‌ه کاتیه‌کان ،به‌ستنی قه‌راردای ڕاسته‌وخۆ ل ه گه‌ڵ حکومه‌ت ،البردنی په‌یمانکاره‌کان‌و که‌سی دووهه‌م‌و هه‌روه‌ها زۆر کردنی مووچه‌کانیان ده‌که‌ن .هه‌واڵه‌کان پڕن ل ه دژایه‌تی کردن‌و مانگرتنی کرێکاری، کۆبوونه‌وه‌ی کامیونداره‌کان‌و کرێکاران ل ه به‌رامبه‌ر پارله‌مانی رژێمی ئیسالمی ئێران ل ه رۆژی 28ی خاکهلێوه ،کۆبوونه‌وه‌ی کرێکارانی پاالیشگای نه‌وتی ئابادان ب ه هۆی نه‌دانی مووچه‌کانیان هه‌ر له‌و رۆژه‌دا ،مانگرتنی کرێکارانی نه‌ساجی قه‌زوین رۆژی شه‌م ه 27ی خاکهلێوه ب ه هۆی پێنه‌دانی مووچه‌کانیان .ب ه پێی وته‌ی عه‌ید عه‌لی که‌ریمی ،به‌رپرسی پێشووی کانوونی شورای ئیسالمی کاری قه‌زوین ،کرێکارانی گۆشتی زیاران ماوه‌ی 24مانگ ه مووچه‌یان وه‌رنه‌گرتوه. ئه‌کبه‌ری ئه‌ولیا ،نوێنه‌ری یه‌زد وتوویه‌تی ب ه هۆی سیاسه‌تی هه‌ل ه ل ه به‌شی کشت‌و کاڵ ل ه ساڵی ڕابردوو زیاتر ل ه سه‌دا 70ی حه‌یوانداریه‌کانی یه‌زد داخراون ،به وته‌ی ئه‌و پاریزگای یه‌زد ل ه به‌رهه‌مهێنانی گوشتی سوور نموونه‌یه، به‌اڵم به‌رنامه‌کانی رژێم هه‌مووی هه‌له‌ن‌و به‌م هۆی ه سیاسه‌تی رژێم بوه‌ت ه هۆی ل ه ناو بردنی بازاری گوشتی سوور. ئه‌مه ل ه حاڵێکدایه ته‌نیا کرێکاران ل ه که‌م بوونی مووچه ،بێکاری‌و نه‌بوونی ئه‌منیه‌تی کار به‌رز نه‌بوه‌ته‌وه ،خاوه‌ن کارگه‌کانیش ده‌نگیان ده‌ر هاتوه‌و زۆربه‌ی کارگه‌کان ب ه هۆی نه‌مانی سووبسید داخراون ،عه‌باسی وه‌ته‌ن پوور ،ئه‌ندامی کومسیونی سه‌نعه‌تی بازرگانی ئێران ل ه کۆبوونه‌وه‌کانی ئه‌و کومسیون ه وتی :سیاسه‌تی رژێمی ئیسالمی ئێران البردنی هه‌ر جۆره گۆشارێک ه له سه‌ر
کۆماری ئیسالمی یه‌كێک له واڵتانه‌ی زۆرترین سزای ئێعدامی تێدا جێبه‌جێ ده‌کرێت شانی خۆی‌و هه‌ر به‌و هۆی ه گۆشاره‌کان خراوه‌ته سه‌ر شانی خاوه‌ن کارگه‌کان، تا به‌م جۆره بۆ خۆی کات ده‌ست‌و پێ بکات‌و بتوانێ کرێکاران ل ه کۆڵ خۆی بکاتهوه ،هه‌روه‌ها وتیشی نرخی که‌ڵ‌و په‌ڵی کارگه‌کان چه‌ند قات به‌رز بوه‌ته‌وه. کامران وکیل ،به‌رپرسی به‌رهه‌مهێنانی کانگاکان وتی :زۆربه‌ی کارگه‌کان خوویان ب ه ئنرژی هه‌رزان گرتوه‌‌و به البردنی سووبسید ئه‌م کارگانه هیچ رێگه‌ێکیان نی ه بێجگه ل ه داخستنی کارگه‌کان. شایانی باس ه هۆشداری داخستنی کارگ ه به‌رهه‌مهێنه‌ره‌کان گه‌یشتوه‌ت ه نێو پارڵه‌مانی رژێمیش .ب ه وته‌ی قودره‌ت الله عه‌لیخانی ئه‌گه‌ر حکومه‌ت ل ه مه‌ڕ نرخی ئنرژی کارگه‌کان به تایبه‌تی کشت‌و کاڵ پێداچوونه‌و‌ه نه‌کات‌و ئه‌و نرخ ه ل ه سه‌ر کارگه‌کان هه‌ڵنه‌گرێت ،زۆربه‌ی ئه‌و کارگانه ،به تایبه‌تی جووتیاران‌و به‌شی کشت‌و کاڵ داده‌خرێت .نرخی ڕاسته‌قینه‌ی بێکاری ب ه وته‌ی ئه‌م نوینه‌ره‌ی پارله‌مان ل ه سه‌دا 20زیاتره‌‌و رێژه‌ی بێکاری ل ه ئێران زیاتر ل ه 4 میلیونه ،هه‌روه‌ها وتیشی ل ه ئه‌گه‌ری
درێژه دان به‌م سیاسه‌ت ه ههلهی رژێمی ئیسالمی ئێران ،رێژه‌ی بێکاری ل ه ساڵی 1390تا له سه‌دا 25یش به‌رز دهبێتهوهو هه‌ر چه‌ن ئه‌مه ئاماره ره‌سمیه‌کانی رژێمه .جێگه‌ی ئاماژه‌یه ب ه پێی ئاماری ره‌سمی سنووقی پووڵ ل ه حه‌وته‌ی ڕابردوو ،به‌رزبوونه‌وه‌ی ئابووری ئێران ل ه ساڵی 2011ده‌گات سفر‌و ب ه پێی ئه‌م ئاماره ،ئابووری ئێران له پله‌به‌ندی جیهانیدا ل ه دوای 20واڵتی ئه‌فریقاووی ه ،ئه‌گه‌ر چی حکومه‌تی ئیسالمی ئه‌م پل ه به‌ندی ه ره‌د ده‌کاته‌وه‌‌و ئه‌حمه‌دی نژادیش قه‌وڵ‌و بریاری داوه ک ه ئابووری ئێران به‌رزبوونه‌وه‌ێکی ئه‌فسانه‌یی ب ه خۆوه ببینێت‌و ئه‌مساڵ 2و نیو میلیون ههلهی کار بۆ بێکاران بره‌خسێت. به‌رزبوونه‌وه‌ی نرخی شت‌و مه‌کی خواردن ،که‌ڵ‌و په‌ڵی ناو ماڵ‌و هه‌روه‌ها کرێ خانوو ب ه رێژه‌ێکی به‌رچاو به‌رزبوونه‌وه‌ی ب ه خۆوه بینیوه‌‌و ئه‌مه ل ه حاڵێکدا دێت ک ه ب ه هۆی سیاسه‌تی ههلهی رژێمی ئیسالمی ئێران‌و البردن‌و نه‌مانی سووبسید ته‌وه‌روم‌و گرانی ب ه رێژه‌ێکی به‌رچاو به‌رزبوونه‌وه‌ی ب ه خۆو بینیوه.
له سه‌دا حه‌فته‌ی ڕابردوودا ،کرێ خانوو 20به‌رزبوونه‌وه‌ی ب ه خۆوه بینیوه ، ب ه وته‌ی نووسینگه‌کانی خانووی ئێران کری خانوو به‌رزبوونه‌وه‌ی زیاتر به خۆوه ده‌بێنێ‌و هاوواڵتیان تووشی کێشه‌ی جدی بوونه‌ته‌وه ،هه‌ر له‌م حاڵه‌دا یه‌کێک ل ه هۆکاره‌کانی به‌رزبوونه‌وه‌ی نرخی کرێ خانوو دهگهرێتهوه بۆ ئه‌و سود‌ه زۆره‌ی که بانکه‌کان ل ه هاوواڵتیانی ده‌ستێننه‌و. ئه‌مه ل ه حاڵێکدای ه دوایین ئاماره‌کانی بانکی ناوه‌ندی رژێمی ئیسالمی ئێران باس ل ه گران بوون‌و به‌رزبوونه‌وه‌ی نرخی شت‌و مه‌کی خواردن ده‌که‌ن، ب ه پێی ئه‌و ئاماره ،نرخی کۆمه‌ڵێک ل ه خوراکه‌کان ل ه مانگی خاکه‌لێوه‌ی ئه‌مساڵدا ل ه چاو ساڵی ڕابردوو له سه‌دا 25به‌رزبوونه‌وه‌ی ب ه خۆوه بینیوه ،ک ه ئه‌م رێژ‌ه به‌رزبوونه‌وه‌ی نرخی شت‌و مه‌ک ه خوراکیه‌کان مه‌ترسێکی گه‌وره‌یه بۆ سه‌ر ژیانی کرێکاران‌و ئه‌و که‌سانه‌ی که ل ه ژێر خه‌تی هه‌ژاریدان .ب ه پێی ڕاپۆرتی رادیو فه‌رانس ه ،ب ه پێی ئاماره‌کان ،زۆرترین بهرزبوونهوه ل ه نرخی هێڵکه‌دایه که ب ه رێژه‌ی ل ه سه‌دا 97و که‌مترین رێژه‌ی ل ه
سه‌دا 5ی ل ه مه‌وادی له‌به‌نیاتیه .ئه‌مه ل ه حاڵێکدایه ،خه‌ڵک زیاتر ل ه جاران هه‌ست ب ه گرانیه‌کان ده‌که‌ن ،نرخه‌کان رۆژ ل ه گه‌ڵ رۆژ به‌رزتر دهبێتهوهو خه‌ڵک له‌م باردۆخ ه وه زاڵه هاتوون .شایانی باسه، حه‌سه‌ن مه‌نسوور ل ه سه‌ر ئه‌و باوه‌ره‌ی ه که ئه‌م گرانیانه دهگهرێتهوه ب ۆ هۆکاری له ناوچوونی هێدی هێدی ژێرخانی ئابووری‌و هه‌روه‌ها له ناو چوونی کارگ ه شه‌خسیه‌کانه ،هه‌روه‌ها وتیشی له‌مساڵدا ته‌وروم ل ه سه‌دا 25بهرزبوونهوه ب ه خۆوه ده‌بینێت . له وه‌ها بارودۆخێکدا ئابووری ئێران ب ه هۆی سیاسه‌تی ههلهی رژێمی ئیسالمی ل ه ژێر سفردایه .جێگه‌ی ئاماژه‌ی ه ئه‌حمه‌دی نژادو ده‌وڵه‌ته‌که‌ی هه‌میشه وتوویانه‌‌و ده‌ڵێن به هۆی پێدانی سووبسید ب ه هاوواڵتیان‌و نه‌مانی سووبسید ئه‌مساڵ ته‌وه‌روم و گرانی نابینین .به‌اڵم ل ه راستیدا هێدی هێدی گرانیه‌کان‌و ته‌وه‌روم باڵ ده‌کێشن ب ه سه‌ر ژیانی خه‌ڵکی ئێراندا‌و ب ه وته‌ی پسپۆران ئه‌مساڵ خه‌ڵکی ئێران شاهیدی ل ه سه‌دا 50ی گرانی‌و ته‌وه‌روم ده‌بن.
قه‌یرانی ده‌سه‌اڵت له‌نێوباڵه‌كانی رژیم ده‌گات ه قۆناغێكی نوێ ئا :دوارۆژ
له‌ماوه‌ی رابردوودا‌و پاش له‌سه‌ركارالبردنی وه‌زیری ئیتالعات له‌الیه‌ن ئه‌حمه‌دی نژادو ناڕه‌زایی عه‌لی خامه‌نه‌یی ،كه‌لێنی ناو باڵه‌كانی ده‌سه‌اڵتی رژیمی ئیسالمی گه‌یشته قۆناغێكی نوێوه .ئه‌حمه‌دی نژاد ،نازداره‌كه‌ی رێبه‌ری ئێران ،ماوه‌ی چه‌ندین رۆژی كۆبوونه‌وه‌كانی ده‌وڵه‌تی ب ه سوكترین شێوه بایكۆتكرد ،له‌الیه‌كی تره‌و‌ه گوێ نه‌دان ب ه رێنوێنییه‌كانی خامه‌نه‌یی له‌الیه‌ن كه‌سانی نزیك ل ه رابه‌ر ،ب ه شێوه‌ی توند كاردانه‌وه‌ی هه‌بوو ،به‌جۆرێك كه مه‌الی مینبه‌ر ل ه شاری قوم ،هه‌ڕه‌شه‌ی ئه‌وه‌یكرد ك ه ئه‌گه‌ر خامه‌نه‌یی رابه‌ر فه‌توا بدات ده‌توانێت ژنه‌كه‌ی ئه‌حمه‌دی نژادی ل ه ناوبراو حه‌رام بكات ،ئه‌مه‌و چه‌ندین لێدوانی توندی دیكه ،به‌اڵم له‌كۆتاییدا ئه‌حمه‌دی نژاد ب ه ملكه‌چكردن وه‌فاداری خۆی ب ه خامه‌نه‌یی نیشاندایه‌وه. سه‌باره‌ت به‌م كێشمه‌كێش ه رۆژنامه‌ی ئێكسپرێسی فه‌رانسه‌وه‌ی ده‌نوسێت: مه‌حمودی ئه‌حمه‌دی نژاد پاش ئه‌وه‌ی بۆ ماوه‌ی چه‌ند رۆژ هه‌رچه‌شن ه چاالكی ره‌سمی خۆی بایكۆت كرد ،جارێكی دیك ه
وه‌فاداری‌و په‌یره‌وه‌ی خۆی ل ه رێبه‌ری ئینقالب نیشان دا .بێشك ئه‌مه‌ش ب ه له‌به‌رچاوگرتنی شانۆی هه‌ڵبژاردنه‌كانی مه‌جلیس ل ه ساڵی 2012بووه. ئه‌حمه‌دی نژاد له‌به‌رامبه‌ر گوشاره‌كانی موحافیزه‌كارانی ده‌سه‌اڵت كه ده‌یانوت ده‌بێت ئه‌و «ملكه‌چی» رابه‌ر بێت، جارێكی دیك ه وه‌فاداری خۆی بۆ عه‌لی خامه‌نه‌یی دوپات كردهوه .به‌وته‌ی ته‌له‌فزیۆنی ده‌وڵه‌تیی ئێران ،ئه‌حمه‌دی نژاد ل ه كۆبوونه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران، به‌رگریكردن ل ه «ویالیه‌ت»ی وه‌ك سه‌ره‌كیترین بنه‌ما له بااڵده‌ستبوونی دین به‌سه‌ر سیاسه‌ت قبوڵكرد. ل ه رۆژانی رابردوودا موحافیزه‌كاران گوشاره‌كانی خۆیان بۆسه‌ر سه‌رۆك كۆماری ئێران ك ه په‌یوه‌ندییه‌كانی له‌گه‌ڵ رابه‌ر ب ه هۆی له‌سه‌ركار البردنی وه‌زیری ئیتیالعات سارد ببوو ،زیاتر كرد .حه‌یده‌ر موسڵحی ك ه یه‌كێك ل ه نزیكه‌كانی خامه‌نه‌یی‌و ره‌وتی موحافیزه‌كاره، له‌به‌رامبه‌ردا یه‌كێك ل ه جێگره‌كانی خۆی‌و یه‌كێك ل ه كه‌س ه نزیكه‌كانی ئه‌حمه‌دی نژادی له‌سه‌ر كار البرد. ئه‌حمه‌دی نژاد پاش ئهوه هه‌رچه‌شن ه چاالكییه‌كی ره‌سمی خۆی بایكۆت كرد،
رۆژی یه‌كه‌می مانگی مه‌ی رایگه‌یاند ك ه وه‌ك «كوڕ‌و باوك» له عه‌لی خامه‌نه‌یی په‌یڕه‌وی ده‌كات. ئیكسپرێس ل ه درێژه‌ی بابه‌ته‌كه‌یدا له‌سه‌ر ناكۆكییه‌كان ده‌نوسێت: وه‌زیری ئیتالعات بووه هۆی ئه‌وه‌ی تا موحافزه‌كاران ،دژی سه‌رۆك كۆماری ئاگری شه‌ڕ بكهنهوه .قه‌یران له‌و كاته‌و‌ه ته‌شه‌نه‌ی سه‌ند كه ئیسفه‌ندیار ره‌حیم مه‌شایی ،نزیكترین هاوكاری سه‌رۆك كۆمار‌و سه‌رۆكی ده‌فته‌ره‌كه‌ی ،له‌الیه‌ن باڵی موحافزه‌كاره‌و‌ه وه‌ك هۆكاری سه‌ره‌كی له‌سه‌ر كارالبردنی حه‌یدر موسڵحی تۆمه‌تبار كرا. كارگێره‌كه‌ی ئه‌حمه‌دی نژاد ك ه ب ه پێی ده‌نگۆ سیاسییه‌كان ب ه جێنشینی ئه‌و دێت ه ئه‌ژمار ،له راستیدا كه‌سایه‌تی مه‌نفوری مه‌زهه‌بییه سونه‌تیه‌كانی ده‌سه‌اڵت ه كه زۆرجار به‌هۆی ناسیۆنالیزم‌و لیبرالیزمی له راده‌به‌ده‌ر‌و نفوزی له‌سه‌ر سه‌رۆك كۆمار ره‌خنه‌ی لێگیراوه .ساڵی 2009عه‌لی خامه‌نیی رێگری لهوه كرد تا ئه‌حمه‌دی نژاد مه‌شایی وه‌ك جێگیر یه‌كه‌می سه‌رۆك كۆماری دابنێت. وته‌كانی مه‌شایی سه‌باره‌ت ب ه «فه‌رهه‌نگی ئێرانی پێش ئیسالم»،
«مه‌كته‌بی ئێرانی ئیسالم»و لیبرالیزم بوونه‌كه‌ی ل ه سه‌ر مه‌سه‌ل ه فه‌رهه‌نگی‌و كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان ،بووه‌ت ه هۆی هه‌رچی زیاتر بێزراو بوونی ئه‌و ل ه دیدی موحافزه‌كارانه‌وه ،ئه‌وان مه‌شایی بهوه تۆمه‌تبار ده‌كه‌ن ك ه بۆچی ئه‌و رسته‌یه‌ی وتوو‌ه ك ه گوایه «ئێران دۆستی خه‌ڵكی ئیسراییله«. مه‌شایی هه‌روه‌ها ل ه الیه‌ن توندڕه‌وانی ناو ده‌سه‌اڵت به‌و تۆمه‌تبار ده‌كرێت كه له‌سه‌رو «ره‌وتێكی الده‌ر»ه‌وه‌یه. ئه‌وان چه‌ندین جار داوایان ل ه سه‌رۆك كۆماری كردوه ك ه خه‌تی خۆی ل ه مه‌شایی جیاكاته‌وه .مسباح یه‌زدی ك ه وه‌ك باوكی مه‌عنه‌وی ئه‌حمه‌دی نژادیش ده‌ناسرێت ،ته‌نانه‌ت وتویه‌تی كه «ره‌حیم مه‌شایی به دوای پێكهێنانی رێكخراوێك فراماسۆنێرییه«. له‌ماوه‌ی رابردوودا موحافزه‌كاران به‌رده‌وام ئه‌وه‌یان به گوێی ئه‌حمه‌دی نژاددا داوه ك ه «ئه‌ركی سه‌رۆك كۆمار، په‌یڕه‌وی كردنه له رابه‌ر» .ئایه‌تواڵ میسباحی یه‌زید لهمبارهیهوه ده‌ڵێت «ئیتاع هت‌و ته‌سلیم بوون له‌به‌رامبه‌ر فه‌رمانی رابه‌ر ،ئه‌ركێكی شه‌رعیی ه ك ه هیچ په‌یوه‌ندییه‌كی ب ه سیاسه‌ته‌وه‌نیه«.
ناوبراو ئهوه وه‌بیری ئه‌حمه‌دی نژاده‌و‌ه دێنێته‌وه ك ه «مه‌شروعیه‌تی خۆی ل ه رێگه‌ی رابه‌ره‌وه به‌ده‌ست هێناوه نه‌ك ل ه ب ه ده‌نگی خه‌ڵك». مه‌جلیسی شۆرا ك ه به‌ره‌ی توندڕه‌وی ناو ده‌سه‌اڵت تێیدا زۆرینه‌ی ره‌ها، له‌مانگه‌كانی رابردودا زۆرجار دژایه‌تی خۆیان له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌ت راگه‌یاندوه ،ب ه پێی هه‌واڵنێری میهر ،ئه‌ندامانی مه‌جلیس ك ه ته‌نانه‌ت به‌یاننامه‌یه‌كیان ئیمزاكرد ك ه سه‌رۆك كۆمار ده‌بێت هه‌ڵسوكه‌وتی خۆی روونبكاته‌وه ،تا ئێستا 90كه ئه‌م تۆماره‌یان ئیمزا كردوه كه به‌گشتی 175 ئیمزای پێویسته. ئێكسپرێس ل ه كۆتاییدا ده‌نوسێت له‌پشتی ته‌واوی ئه‌م جه‌نجاڵه‌دا په‌یوه‌ندییان ب ه ملمالنێی هه‌ڵبژاردنی مه‌جلیس ل ه ساڵی 2012و سه‌رۆك كۆماری ل ه 2013هه‌ی ه ك ه ئه‌حمه‌دی نژاد ئیتر ناتوانێت خۆی بۆ كاندید بكات .ب ه وته‌ی چاودێران، ل ه نه‌بوونی «ئیساڵحخوازان» كه پاش ناڕه‌زاییه‌كان ساڵی 2009مه‌جبور ب ه بێده‌نگی كراون یان په‌ڕاوێز خراون، كۆنترۆڵی ده‌سه‌اڵتی ئێران له‌ئێستادا به‌ته‌واوی ل ه ده‌ست به‌ره‌ی جیاجیاكانی موحافیزه‌كاراندایه.
تایبه‌ت
ژماره ( )50ساڵی چوارەم201١/5/15 ، dwaroj@komala.net
7
مێژووی بزوتنهوهی كرێكاریی ئێران له پاش شۆڕشی 1357 ئا :دوارۆژ زۆربه‌ی لێكۆڵه‌ران‌و مێژوونوسان له‌سه‌ر ئه‌و بڕوایه‌ن كه ته‌قسیم به‌ندی‌و دابه‌شكردنی خه‌باتی كرێكارانی ئێران به‌گشتی ،هه‌مان پرۆسه‌ی گشتی كۆمه‌ڵگای ئێران ل ه پاش شۆڕشی 57 نیشانده‌دات .ئاڵوگۆڕه‌كانی خه‌باتی كرێكارانی ئێران پاش شۆڕشی ساڵی 57ده‌كرێت ب ه چه‌ند ده‌وره‌ی دیاریكراو دابه‌شبكرێت. ل ه شۆڕشه‌و‌ه تا سه‌ره‌تای شه‌ڕ یه‌كه‌مین ده‌وره كه‌ب ه روخانی محه‌مه‌د ره‌زا په‌هله‌وی ده‌ستی پێكرد ،ب ه ده‌سپێكردنی شه‌ڕی هه‌شت ساڵ ه له‌گه‌ڵ عێراق ل ه خه‌رمانانی 59كۆتایی پێهات. له‌م ده‌وره‌یه‌دا فه‌زایه‌كی كراوه‌ی سیاسی ل ه ئێران پێكهاتبوو ،باس‌و مشتومڕی سیاسی جیاواز له ئارادا بوو ،حیزبگه‌لێكی جۆراجۆر دروست بوون‌و ،كرێكاران وه‌ك باقی توێژه‌كانی كۆمه‌ڵگا له گۆڕه‌پانی كۆمه‌ڵگادا حوزوریان بوو .له‌م ده‌وره‌یه‌دا، له‌شوێنی كار ته‌شه‌كولگه‌لێكی سه‌ربه‌خۆ ب ه ناوی شورا پێكهات .شوراكان له به‌رنامه‌ی كاری خۆیاندا ئه‌ركه‌كانیان له‌سه‌رو ئه‌رك‌و كاری ئیتیحادیه‌‌و سه‌ندیكاكان بوو ،بۆ نمونه ژماره‌یه‌ك ل ه شوراكان ،به‌ڕێوه‌به‌رانی كارخانه‌كانیان له‌سه‌ر كار البرد ،یان ل ه دامه‌زراندن‌و له‌سه‌ركارده‌ركردنی كرێكاران‌و یان حسابڕه‌سی كارخانه‌دا به‌شدارییان ده‌كرد. ده‌وره‌ی دواتر ،ده‌وره‌یه‌كی یه‌كساڵه‌یه ل ه ده‌ستپێكردنی شه‌ڕی ئێران‌و عێراق ل ه كۆتایی هاوینی 59تا ناوه‌ڕاستی ساڵی ،60له ماوه‌ی ئه‌م ساڵه‌دا گۆشاره‌كانی شه‌ڕ كه‌وته سه‌ر كۆمه‌ڵگا‌و له شوێنی كاریشدا( ،خان ه كارگر) كه‌وت ه هه‌وڵی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی شوراكان .خانه‌ی كاریگه‌ر ،كه له ده‌یه‌ی 40و له ده‌ورانی حكومه‌تی محه‌مه‌د ره‌زا شای په‌هله‌وی، به‌ناوی سازمانی كرێكارانی ئێران پێكهاتبوو و پاش شۆڕشیش ل ه الیه‌ن الیه‌نگرانی كۆماری ئیسالمییهوه به‌ڕێوه‌ده‌برا ،ئه‌و شورا‌و سه‌ندیكا كرێكارییه سه‌ربه‌خۆیانه‌ی ك ه تا ئه‌و كات دروستبوون ،ب ه غه‌یری ئیسالمی ده‌زاانی‌و خوازیاری هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ته‌واوی ئه‌وانه بوو. ساڵه‌كانی شه‌ڕ ده‌وره‌ی دواتر ل ه هاوینی 1360ده‌ستی پێكرد .له‌م ده‌وره‌یه‌دا بوو كه رژیمی كۆماری ئیسالمی خۆی ده‌سه‌اڵتی خۆی سه‌پاند ،ئۆپۆزیسیۆن به ته‌واوی سه‌ركوت كرابوون‌و گوشار بۆ سه‌ر كۆمه‌ڵگا‌و شوێنی كار زۆرتر بوو ،كه نمونه‌ی ئه‌مان ه ئه‌و ئێعدام ه به‌رباڵوانه‌بوون ك ه له‌م ده‌وره‌یه‌دا به‌ڕێوه‌چوو .قانونی به‌سیجی شه‌ڕ هه‌ر له‌م سه‌رده‌مه‌دا په‌سه‌ندكرا ك ه به پێی ئهوه %20كرێكاران ده‌بوایه ره‌وانه‌ی به‌ره‌كانی شه‌ڕ بكرێن. په‌یمانی جه‌واهری ،لێكۆڵه‌ری مێژووی بزوتنهوه كرێكارییه‌كان ،پێیوای ه ك ه هه‌ر ئه‌م مه‌سه‌له‌یه بووه هۆی ئه‌وه‌ی ك ه فه‌زایه‌كی جه‌نگی ل ه شوێنی كاردا دروست بێت‌و سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ش ئابوریی واڵت ب ه ته‌رخانكردنی زۆرێك ل ه كارخانه‌كان بۆ دروستكردنی كه‌ره‌سه‌ی شه‌ڕ ،بوو ب ه ئابوریی شه‌ڕ .له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌شدا ل ه ناوه‌ڕاستی ده‌یه‌ی ،60وات ه هه‌ر له‌و سه‌رده‌می شه‌ڕه‌دا، ناڕه‌زایی كرێكاریی به‌ره‌به‌ر‌ه زیادی كرد. ئه‌وان ناڕه‌زاییه‌كانیان به شێوه‌گه‌لی جیاجیا ،وه‌ك كه‌م كاریی ،یان نه‌چوون بۆ به‌ره‌كانی شه‌ڕ ،نیشان ده‌دا .چه‌ندین مانگرتنیش هه‌ر له‌م بارهیهوه به‌ڕێوه‌چوو. كرێكاران‌و ده‌ورانی سازه‌نده‌گی له‌گه‌ڵ كۆتایی هاتنی شه‌ڕی هه‌شت ساڵه‌ی ئێران‌و عێراق ل ه ساڵی ،1367 پرۆسه‌ی ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ی ئابوریی ئێران ده‌ستی پێكرد .به‌رنامه‌ی ئابوریی ده‌وڵه‌تی ئه‌كبه‌ری هاشمی ره‌فسه‌نجانی ،بریتی بوو ل ه كه‌مكردنه‌وه‌ی هێزی ئینسانی ل ه كارخانه‌كان ،به‌م مانایه ك ه به‌شێك له‌هێزی كاری دامه‌زراوه‌كان ده‌بێت الببرێن ،چونك ه ئه‌م ده‌سته‌یه ل ه كرێكاران توانای به‌رهه‌می
كرێكارانی ئێران بهوه گه‌یشتون كه له بێده‌نگیدا بارودۆخیان خراپتر‌و ل ه به‌ده‌نگ هاتنیان گۆڕان دروست ده‌بێت هه‌ر به‌م هۆیه بوو كه ل ه ناوه‌ڕاستی ده‌یه‌ی شورا ئیسالمییه‌كانی كار پاش په‌سه‌ند پیشه‌ییان نه‌بوو. به‌خسوسی كردن ،به‌شێكی دیكه بوو 70به‌م الوه هه‌واڵی كرێكاریی زووتر كردنی قانونی كاری ئێستا ،ل ه ساڵی 1379 پێكهاتن .له قانونی كاردا هاتووه ك ه بێجگ ه ل ه به‌رنامه‌ی ده‌وڵه‌ت بۆ نۆژه‌نكردنه‌وه‌ی ده‌گوازرایه‌وه. ئابوریی ،ك ه بێكاریی ژماره‌یه‌كی زۆر خاڵی دووهه‌م كه خه‌باتی كرێكاری له‌م له نوێنه‌رانێك ك ه كرێكاران بۆ ئه‌ندامێتی كرێكاری لێكه‌وته‌وه .كه‌سانێك ك ه بێكار ده‌وره‌یه‌دا هه‌ڵگربوو ،خواستی پێكهێنانی ل ه شورای ئیسالمیدا هه‌ڵیده‌بژێرن، سه‌ندیكای كارفه‌رمایش نوێنه‌ری خۆی بۆ ئه‌م شورای ه سه‌ربه‌خۆ‌و ده‌كران ،له حه‌قده‌ستی بێكاری یان بیمه‌ی ته‌شه‌كولی كرێكاریی بوو .كرێكارانی شیركه‌تی ده‌نێرێت .ئه‌ركی شورای ئیسالمی كار، كۆمه‌اڵیه‌تیش بێ به‌ش ده‌كران. لێره‌دا پێویسته سه‌رنجێكی قانونی كاری نه‌وت جارێكتر ل ه ساڵی 1375ده‌ستیان به‌رگری ل ه مافی پیشه‌یی كرێكارانه. ئێران بده‌ین .له نێوان ساڵه‌كانی 58تا دایه مانگرتنێكی گهورهو له جه‌ره‌یانی ئه‌م شورایانه هه‌م له روانگه‌ی شێوه‌ی ،69ئێران بهكردهوه خاوه‌نی قانونی كار مانگرتنه‌كه‌دا نوێنه‌رانی خۆیان له چه‌ند هه‌ڵبژاردنی ئه‌ندامان‌و هه‌م له رووی شێوه‌ی نه‌بوو .تۆمار‌و په‌سه‌ندكردنی قانونی كاری شارێك هه‌ڵبژارد‌و سه‌ره‌ڕای خواستی چاالكییه‌و‌ه ل ه ژێر چاودێری راسته‌وخۆی نوێ زیاتر ل ه 10ساڵی خایاند .پالنی ریفاهی ،داواكاری بۆ پێكهێنانی ته‌شه‌كولی وه‌زاره‌تی كاردا كارده‌كه‌ن ،ئه‌مه‌ش ب ه پێچه‌وانه‌ی ئیتیحادیه‌‌و سه‌ندیكاكان ك ه ده‌وڵه‌تی ئه‌بولحه‌سه‌نی به‌نی سه‌در ،هیچی سه‌ربه‌خۆی كرێكارییان خسته‌ڕوو. پێنه‌كرا‌و گه‌اڵڵه‌ی ئه‌حمه‌دی ته‌وكولی ،ئه‌م مانگرتن ه به‌توندی سه‌ركوت كرا ،به پێی رێساكانی رێكخراوی جیهانی وه‌زیری كار ل ه ساڵی ،1360له‌گه‌ڵ ناڕه‌زایی به‌اڵم له‌وه‌ی ك ه كرێكارانی نه‌وت به هۆی كار ب ه شێوه‌ی سه‌ربه‌خۆ كارده‌كه‌ن‌و توندی كرێكاراندا رووبه‌ڕوو بوو ،سه‌ره‌نجام گرنگ بوونی ئه‌م پیشه‌سازییه‌‌و هه‌روه‌ها ئه‌ندامه‌كانیشیان خۆیان هه‌ڵیده‌بژێرن. خاوه‌نداربوونی مێژوویه‌ك له خه‌باتی له‌وه‌ی ك ه شورا ئیسالمییه‌كانی كار، ده‌وڵه‌ت گه‌اڵڵه‌كه‌ی خۆی وه‌رگرته‌وه. كێشمه‌كێشه‌كان له‌سه‌ر قانونی كار تا كرێكاری ،به‌شێوی ه كالسیك كاریگه‌رییه‌كی ته‌نیا ل ه نوێنه‌ری كرێكاران پێكنه‌هاتوون‌و ساڵی 1369به‌رده‌وام بوو .سه‌ره‌نجام له‌م گه‌وره‌یان ل ه سه‌ر باقی به‌ش ه كرێكارییه‌كان كارفه‌رماكانیش تێیدا به‌شدارن ،كرێكاران ساڵه‌دابوو ك ه قانونی كاری تازه ،له الیه‌ن بوو ،ئه‌م مانگرتن ه زۆرێك ل ه كرێكارانی ئه‌م شورانه ب ه سه‌ربه‌خۆ‌و الیه‌نی پشتگیری مه‌جمه‌عی دیاریكردنی به‌رژه‌وندی نیزام له‌گه‌ڵ بیرۆكه‌ی پێكهێنانی ته‌شه‌كولی خۆیان نازانن .هه‌ر به‌م هۆیه‌ش له‌هه‌وڵی ته‌شه‌كولی سه‌ربه‌خۆ یان سه‌ندیكای په‌سه‌ندكرا .له ساڵی 1373مافی ئهوه ب ه كرێكاریدا ئاشنا كرد. كارفه‌رما دراو‌ه تا گرێبه‌ستی كاتیی له‌گه‌ڵ هه‌ر له‌م ده‌ورانه‌دای ه كه كۆمیته‌گه‌لێك كرێكاریدان .به‌اڵم ئه‌و ته‌شه‌كوالنه‌ی ك ه كرێكاران ببه‌ستێت .كرێكارانێك كه به‌م بۆ پشتگیری ل ه ته‌شه‌كول ه سه‌رخۆ به بێ ده‌ستێوه‌ردان‌و به‌شداری نوێنه‌رانی مشتومڕی ده‌وڵه‌ت چاالكی بكات ،به پێچه‌وانه‌ی پێكهاتن‌و جۆره داده‌مه‌زرێن ،ل ه ته‌واوی مافه‌كان بێ كرێكارییه‌كان به‌ش ده‌بن ،ته‌نانه‌ت ئه‌و مافانه‌ی ك ه ل ه پێویستی ته‌شه‌كول گه‌لێك سه‌ربه‌خۆ ك ه قانونی كاری ئێرانه‌‌و هه‌ر ئه‌مه‌ش یه‌كێك بتوانن ل ه خواستی كرێكارانن به‌رگری بكه‌ن ،له هۆكاره‌كانی ناكۆكی نێوان ده‌وڵ هت‌و قانونی كاردا هاتووه. پاش به‌ره‌وڕووبوونه‌وی توندی ده‌وڵه‌ت به هه‌ندێك ل ه چاپه‌مه‌نی كرێكارانیش كرێكارانه. له‌گه‌ڵ خه‌بات ه كرێكارییه‌كان ل ه سه‌رده‌می خرایه‌ڕوو. ئێستاش چه‌ند ساڵێكه كه وه‌فدێك به شه‌ڕی یه‌ك دوو ساڵی پاش ئهوه ،جارێكی هاتنه‌سه‌ركاری ده‌وڵه‌تی به‌ناو ئیساڵحخواز ناوی «وه‌فدی دامه‌زرێنه‌رانی سه‌ندیكا تر ناڕه‌زایی‌و مانگرتن ه كرێكارییه‌كان رووی یه‌كێك له ده‌ستكه‌وته‌كانی هه‌ڵبژاردنه‌كانی كرێكارییه‌كان» له هه‌وڵی ئه‌وه‌دایه تا ل ه زیادبوون كرد .ل ه نێوان به‌فرانباری دووی جۆزه‌ردانی ساڵی ،76دروستكردنی پێكهێنانی سه‌ندیكا سه‌ربه‌خۆكان به 69تا ره‌شه‌ممه‌ی 70چه‌ندین مانگرتنی متمانه‌به‌خۆبوون‌و به‌هێزكردنی خودباوه‌ڕی یاسایی بكات .ئه‌م وه‌فده بڕوای وایه كه گرنگ روویاندا كه گرنگترینیان مانگرتنی له نێو كرێكاران بوو ك ه خۆی ل ه شێوه‌ی كرێكاران ده‌بێت ئه‌ندامی سه‌ندیكاكانیان كرێكارانی نه‌وت بوو كه له‌ئه‌نجامدا خواسته دیاره‌كانی كرێكاران وه‌ك بن‌و له رێگه‌ی سه‌ندیكاوه له كێشه‌كانیان زۆربوونی حه‌قده‌ستی كرێكاران به رێژه‌ی ته‌شه‌كوله كرێكارییه‌كان‌و وتووێژ له‌گه‌ڵ بكۆڵێته‌وه .ئه‌م وه‌فده له وه‌فدی 2هه‌زار ته‌مه‌نی لێكه‌وته‌وه. كارفه‌رما بۆ گه‌یشتن ب ه داخوازییه‌كانیان دامه‌زرێنه‌ریی سه‌ندیكا جیاوازه‌كان وه‌ك به‌رجه‌سته ده‌كرد .به‌اڵم سه‌ره‌ڕای ئه‌م سه‌ندیكای شیركه‌تی ئۆتۆبوسڕانی تاران‌و متمانه‌به‌خۆبوونه ،خه‌باتی كرێكاری ب ه سه‌ندیكای كه‌فاشانی تاران پێكهاتووه. به‌رده‌وامبوونی داخوازییه‌كان جارێكیتر ل ه ناوه‌ڕاستی ده‌یه‌ی 1370ب ه هۆی نه‌بوونی ته‌شه‌كولێكی سه‌راسه‌ری به پێی ئاماره ره‌سمییه‌كان ته‌نیا %20ی دواوه ،رێژه‌ی خه‌بات ه كرێكارییه‌كان رووی زیاتر به شێوه‌ی به‌رباڵو باقی مایه‌وه .كرێكارانی ئێران له ناوه‌ندگه‌لێك كار له‌زیاد بوون كرد .ئه‌م خه‌باتانه ب ه شێوه‌ی خوێندنه‌وه‌ی هه‌ر ئه‌م خه‌بات ه په‌رشوباڵوان ه ده‌كه‌ن كه زیاتر له 35كرێكاری تیایه. گشتی هه‌ڵگری دوو خاڵی گرنگ بوون ك ه نیشانی ده‌دات كه گرنگترین داخوازییه‌ك به‌م شێویه %80ی كرێكاران له پیشه یه‌كێكیان هاوردنی خه‌باته‌كه‌یان بۆ ناو ك ه تێیدا ده‌خرێته‌ڕوو ،به تایبه‌تی ل ه جیاجیاكان له بارودۆخێكدا كارده‌كه‌ن سه‌ره‌تای سه‌رده‌می سه‌رۆك كۆماری كه شورای ئیسالمی نییه .وه‌فدی شه‌قامه‌كان بوو. كرێكاران به‌و ئه‌نجام ه گه‌یشتن كه خه‌باتی محه‌مه‌دی خاته‌می ،داخوازی حه‌قده‌ست ه دامه‌زرێنه‌رانی سه‌ندیكا كرێكارییه‌كان ئه‌وان ل ه چوارچێوه‌ی دامه‌زراوه‌كانیان ب ه دواكه‌وتووه‌كان ،یان ناڕه‌زایی دژی بێكاری‌و له هه‌وڵی ئه‌وه‌دایه تا به‌م شێوه‌یه هیچ شوێنێك ناگات‌و بۆ كاریگه‌رتر بوونی له‌سه‌ركارده‌ركردنه .به پێی قانونی كاری یه‌كه خه‌ده‌ماتی –پیشه‌ییه‌كان مۆڵه‌تی مانگرتنه‌كانیان ده‌بێت كاری رادیكاڵتر ئێستا ،ئه‌گه‌ر كرێكارانی ئێران بیانه‌وێت پێكهێنانی سه‌ندیكا بگرێت. بكه‌ن وه‌ك داخستنی جاده‌كان ،كۆبوونهوه له رێگه‌ی قانونییه‌و‌ه داخوازییه‌كانی خۆیان خانه‌ی كاریگه‌ریش یه‌كێك له‌و له‌به‌رده‌م دامهزراوه ده‌وڵه‌تییه‌كان‌و ب ه ئاگاداری كارفه‌رما بگه‌یه‌نن ،ده‌بێت دامه‌زراوانه‌یه كه پێوه‌ندییه‌كی نزیكی خۆپیشاندان ،تا له‌م رێگه‌وه بتوانن ئه‌م كاره ل ه رێگه‌ی شورا ئیسالمییه‌كان‌و له‌گه‌ڵ شورا ئیسالمییه‌كاندا هه‌یه .خانه سه‌رنجی كۆمه‌ڵگا بۆ الی خۆیان رابكێشن .ئه‌نجومه‌نه پیشه‌ییه‌كانه‌و‌ه ئه‌نجام بده‌ن. كارگر چه‌ند ساڵێك پاش به‌ده‌سه‌اڵت
گه‌یشتنی كۆماری ئیسالمی ،به‌وه‌رگرتنی مۆڵه‌تی ره‌سمی له خانه ئه‌حزاب ،وابه‌سته به وه‌زاره‌تی ناوخۆ ،وه‌ك ته‌شه‌كولێكی حیزبی لێهات كه له‌ژێر چاودێری حیزبی ئیسالمی كاردا چاالكی ده‌كات‌و نوێنه‌رێكیشی وه‌ك نوێنه‌ری كرێكاران له مه‌جلیسدا هه‌یه .چاودێرانی سیاسی پییان وایه كه به‌رپرسیاره‌تی سه‌ره‌كی خانه‌ی كاریگه‌ر هاوئاهه‌نگ كردن‌و رێكخستنی ئه‌نجومه‌نی پیشه‌یی‌و شورا ئیسالمییه‌كانی كار له شوێنی كاردایه .له‌وه‌ی كه قانونی كاری ئێران‌و شورا ئیسالمییه‌كان له شێویه‌كن كه سه‌ندیكا‌و ئیتیحادیه سه‌ربه‌خۆكان قبوڵ ناكه‌ن ،رێكخراوی جیهانی كار ،ئه‌م ناوه‌نده ئیسالمییانه به نوێنه‌ری سه‌ربه‌خۆی كرێكاران ناناسێت. هاتنه‌سه‌ر كار ئه‌حمه‌دی نژاد هاتنه سه‌ركاری مه‌حمودی ئه‌حمه‌دی نژاد ،هاوڕێ له‌گه‌ڵ خراپتربوونی بارودۆخی ئابوریی كۆمه‌ڵگای ئێران ،باری قورسی كارو ژیان قورسایی زیاتری خسته سه‌ر شانی كرێكاران .ئه‌مه‌ش به هۆی سیاسه‌ته ئابورییه‌كانی ئه‌حمه‌دی نژادو درێژه‌دان به پرۆسه‌ی به‌خسوسی كردنی كارخانه‌كان ،له‌الیه‌ك‌و نه‌بوونی پالنێك بۆ رزگاركردنی به‌رهه‌می ناوخۆ له‌به‌رامبه‌ر كااڵی هاورده‌ی كه ئه‌وه‌یش داخستنی سه‌دان كارخانه‌‌و كارگه‌ی بهدواوه بوو ،كه سه‌رجه‌می ئه‌مانه‌ش بێكاربوونی هه‌زاران كرێكاری لێكه‌وته‌وه. سه‌ره‌ڕای ئه‌مانه‌ش ئه‌وه‌ی له‌م قۆناغه له بزوتنهوهی كرێكاری ئێران به‌رچاو ده‌كه‌وێـت ئه‌و سه‌ركوت‌و بێده‌نگ كردنه‌ی ناڕه‌زایی كرێكارانه كه له الیه‌ن هێزه‌كانی كۆماری ئیسالمی له ده‌وڵه‌تی ئه‌حمه‌دی نژاد به توندترین شێوه به‌ڕێوه‌ده‌چێت. به‌جۆرێك كه رۆژانه شاهیدی هه‌واڵی ده‌ربڕینی ناڕه‌زایی‌و مانگرتنی كرێكاران له گۆشه جیاجیاكانی ئێرانین .ناڕه‌زایی گه‌لێك كه یان سه‌ركوت ده‌كرێن ،یان كه‌مترخه‌مییان له‌گه‌ڵدا ده‌كرێت ،بۆ نمونه ناڕه‌زایی‌و مانگرتنی به‌رباڵوی كرێكارانی شیركه‌تی ئۆتۆبوسڕانی تاران، نیشه‌كه‌ری حه‌وت ته‌په .به‌اڵم ئه‌وه‌ی كه ئاشكرایه سه‌ركوت چیدی ناتوانێت پێش به دواكارییه ره‌واكانی كرێكاران بگرێت‌و هه‌رجاره‌ش به‌وه‌ری به‌رزتره‌وه بۆ گۆڕه‌پانی خه‌بات ده‌گه‌ڕێنه‌وه ،ئه‌مه‌ش بۆ ئهوه ده‌گه‌ڕێته‌وه كه كرێكارانی ئێران بهوه گه‌یشتون كه له بێده‌نگیدا بارودۆخیان خراپتر ده‌بێت‌و له به‌ده‌نگ هاتنیان گۆڕان دروست ده‌بێت.
6
ژماره ( )50ساڵی چوارەم201١/5/15 ، dwaroj@komala.net
ئه‌ندێشه
باهۆزی گۆڕان له رۆژهه‌اڵتی ناوه‌راست
ئیسالمی سیاسی ڕه‌وتێکه که له یه‌ک سه‌ده‌ی ڕابردووه‌وه بووه‌ته ڕۆژه‌ڤی کۆڕو کۆبوونه‌وه‌ی واڵتان‌و له گۆڕانکاری‌و شۆڕشه‌کاندا ،به‌تایبه‌ت له خۆرهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست ئاراسته‌ی پێشبینیکراوی تووشی وه‌رچه‌رخان کردووه ،یا کاریگه‌ریی بنه‌ڕه‌تی به سه‌ر شێوه ڕه‌فتاری سیاسی ده‌وڵه‌ت‌و حزبه‌کاندا داناوه .ئه‌م ڕه‌وته ئه‌گه‌رچی له سه‌رده‌می سه‌رهه‌ڵدانه‌وه‌ی ئیسالمی (االحیا االسالمیه) که له سه‌ر ده‌ستی جه‌مالودینی ئه‌سه‌دئابادی له ئێران‌و حه‌سه‌ن به‌نا له میسر ب ه شێوه ئیمڕۆژییه‌که‌ی بناغه‌داڕێژی‌و پیاده کرا، به‌اڵم دواتر له چوارچێوه‌ی ڕێکخراوێکی ته‌رخانکراوی نهێنی به‌ناوی «ئهلقاعیده» کاره‌کانی برده پێش .هه‌رچه‌ند ئیسالمی سیاسی خاوه‌ن ئامانج‌و خولیایه‌کی دیاریکراوو تایبه‌ته ،ئه‌ویش هه‌وڵدانه بۆ گه‌یشتن به جیهانێکی یه‌کده‌ست‌و بێ کافر وه‌ک خۆی ده‌ڵێت له ڕێگه‌ی جه‌هادی کرده‌وه‌ییه‌وه (چ به مانای قتال واته کوشتنی کافرو موشریک‌و چ به مانای کاری هێوەرو پالنبۆدانراوی کۆمه‌اڵیه‌تی ،واته گرێدانی داهاتووی
ئایین به حوکمڕانییه‌وه) ،هه‌م له دیدی چاودێران‌و هه‌م له ناو خودی خۆیدا تا گه‌شه‌ی کردووه هاوکات تووشی دابه‌شکاریی سیستماتیک له ڕووی شێوه‌کارو ڕه‌فتاری ڕێکخراوی‌و سیاسیش بۆ‌ته‌وه .ئه‌وه‌ی به شێوه کارو چۆنیه‌تی کارکردنی بگهڕێتهوه ،شێوازی گونجانی کاری ئه‌م ڕه‌وته‌یه له ده‌سه‌اڵتخوازی له هه‌ر واڵت‌و کۆمه‌ڵگایه‌ک که له توندڕه‌وه‌و بۆ به‌ڕواڵه‌ت یا به واقیع نه‌مڕه‌وه‌که‌ی دیاریده‌کات .له‌ئاست ئه‌و گۆڕانکارییانه‌ی بۆ سۆنامی نوێی خۆرهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست باسده‌کرێت که به‌لێشاو دیکتاتۆره‌کانی ڕوبه‌ڕوی هه‌ڕه‌شه‌ی نه‌مان کردوه‌ته‌وه، له باشووری کوردستا ئیسالمی سیاسی ئاڵوگۆڕێکی گه‌شه‌خوازانه‌ی به‌خۆوه بینی‌و به‌پێچه‌وانه‌ی واڵتانی عه‌ره‌بی، له باشووری کوردستانی ژێر ده‌سه‌اڵتری حکومه‌تی هه‌رێم نیگه‌رانی له گه‌شه‌ی ئیسالمی سیاسی ،به ده‌ستێوه‌ردانی واڵتانی دراوسێ‌و له سه‌رویانه‌وه ئێران بوه‌ته پرسێکی سه‌ره‌کی که پێده‌چێت له‌سه‌ر ڕاسته‌وخۆی کاردانه‌وه‌ی به‌شه‌کانی تری کوردستان ،به‌تایبه‌ت خۆرهه‌اڵت ببێت. کوژرانی ئوسامه بن‌الده‌ن که‌سایه‌تی سه‌ره‌کی‌و به‌رپرسی ژماره یه‌کی گه‌وره‌ترین ڕێکخراوی ئیسالمی سیاسی له جیهان له‌م کاته‌دا ده‌توانێت ڕه‌وتی ڕووداوه‌کان بهرهو چ چاره‌نووسێک ببات؟ ئایا وه‌ک زۆربه‌ی سیاسی‌و ده‌وڵه‌تان‌و هه‌روه‌ها خه‌ڵکی مه‌ده‌نی پێیان وایه کوژرانی بن‌الده‌ن به‌واتای به‌رکه‌وتنی خه‌ساری کاری‌و زه‌مینگیره له ئهلقاعیده ،یا وه‌ک کۆمه‌ڵێک له ئیسالمییه‌کان ئاماژه‌ی بۆ ده‌که‌ن
ده‌توانێت سه‌ره‌تای وه‌رزێکی تری سه‌رهه‌ڵدانی تێرۆریستی بێت؟ وه‌اڵم ئه‌م پرسیارانه ته‌نها زه‌مه‌ن دیاریده‌کات، به‌اڵم حاڵه‌تێک یارمه‌تیده‌ر ده‌بێت بۆ هه‌ڵسه‌نگاندنی دۆخی ئیسالمی سیاسی به‌تایبه‌ت تێرۆریزم له‌دوای کوژرانی بن‌الده‌ن ئه‌و ڕووداوانه‌یه که به ماوه‌یه‌کی کورت‌و ته‌نیا دوای چه‌ندڕۆژ له هه‌ستیارترین ناوچه‌ی ئابووری‌و چه‌کداریی جیهان واته خۆرهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست هاتووه‌ته ئاراوه. ئوسامه بن‌الده‌ن ناوی هه‌واڵسازترین ڕوخساری تێرۆریستێکی بێپه‌رده‌و بێعاره که به درێژایی زیاتر له ده ساڵ هه‌موو هه‌ڕه‌شه‌کانی ڕووکرده ده‌وڵه‌تی ئامریکا .ئه‌م تێرۆریسته که دوابه‌دوای ساڵی 1998به ته‌قاندنه‌وه‌ی هه‌ردوو باڵیۆزخانه‌ی ئامریکاو بریتانیا له کێنیا بووه گه‌رمه‌ی باسی هه‌‌ڵه تێکده‌رییه‌کان له گۆشه‌و که‌ناری جیهان ،ڕاسه‌ته‌وخۆ به‌رپرسایه‌تیی النیکه‌م 21زنجیره تهقینهوهو ئۆپه‌راسیۆنی کردووه که به ده‌یان هه‌زار که‌س له ئاکامیدا گیانیان له‌ده‌ست داوه .ئه‌م که‌سه ئه‌گه‌رچی که‌سایه‌تییه‌کی وه‌حشی‌و هه‌رده‌م هه‌ڕه‌شه‌ر که‌ری بووه ،به لێکدانه‌وه‌ی ڕێکخراوه‌که‌ی زۆرکات کاتی بۆ پالنداڕشتنی نه‌رم‌و کاری فه‌رهه‌نگیش کردووه دژ به ئازادیی بیروڕاو یه‌کسانی ئاستی به‌رزبوونه‌وه‌ی ژن‌پیاوو خوێنده‌واری که به‌پێی خوێندنه‌وه‌یان له به‌رژه‌وه‌ندیی ئامریکاو دژی یاسای ئیسالم‌و خوایه .مه‌کۆیه‌کی هه‌ستیاری ئهلقاعیده له ناوچ ه که هاوکات وه‌ک خۆی ده‌ڵێ پێگه‌ی ئامریکایشه ،هه‌رێمی کوردستانه .هه‌رچه‌ند ئه‌م هه‌رێمه که
محه‌مه‌د حه‌کیمی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌راستی گهوره ده‌بێت ه خه‌ون یا بهرهو واقع ده‌چێت ،ئایا ل ه دوای ئه‌م گۆڕانانه ئه‌م ناوچ ه بهرهو یه‌کگرتوویه‌ک ده‌چێت وه‌ک یه‌کێتی ئوروپا یا بهرهو لێک ترازان‌و چکۆڵه‌‌تر بوونه‌وه‌ی حکومه‌ته‌کان ده‌چێت .ئایا کۆمه‌ڵگای ئه‌م ناوچه کراوه‌‌تر ده‌بێت یا ده‌بێت ه کۆمه‌ڵگه‌ێکی چه‌ق به‌ستوو که هه‌موو ناوچه‌ک ه ده‌ته‌نێته‌وه‌و ده‌بێت ه هۆی کۆشتارو شه‌ڕێکی ده‌سته‌ویه‌خه ل ه ناوچه‌که. زۆربه‌ی پسپۆران ل ه سه‌ر ئه‌و باوه‌ره‌ن ک ه جێبه‌جێ کردنی ئه‌م پالنه له رۆژهه‌اڵتی ت مانیفستێکی ئه‌مریکایه ،ب ه ناوه‌راس براوای من بۆ گه‌یشتن به‌م مه‌به‌ست ه ئه‌رته‌شی ئه‌مریکا چکۆڵه‌ی ه ل ه ناوچهکهو ده‌بێت ئه‌و ئه‌رته‌ش ه گه‌وره‌تر بکرێته‌وه، به‌اڵم ئایا ده‌سه‌اڵتدارانی ئه‌مریکایی ئه‌م ریسکه ده‌که‌ن ،سیاسه‌تی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌راست هێند‌ه ده‌سه‌نازی تێکه‌وتوه ک ه که‌م که‌س ل ه پسپۆران بتوانێ پێشبینێکی راست‌و واقعی ببێت ل ه سیاس هت‌و داهاتووی ئه‌م ناوچه‌یه. پسپۆران و سیاسیه‌کان و تاکه‌کان نه‌‌یانده‌توانی پێشبینی ئه‌م شه‌پۆڵی ئازادی و دموکراسی خوازی ه ک ه هه‌موو وه ناوچه‌ی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌راست گرتوه‌ته بکه‌ن ،که‌متر که‌سێک بوو ک ه بتوانێ پێشبینی بکات دیکتاتۆره‌کان یه‌ک ل ه
دوای یه‌ک ده‌روخێن یا بهرهو تیا چوون ده‌چن ،هه‌ر ئێستا به‌شێکی به‌رچاو ل ه رۆژهه‌اڵتی ناوه‌راست تووشی پشێوی و ی بوهو شاڕۆمه‌ندانی ئه‌و ئاژاوه و نائارام واڵتان ه داوای نه‌مانی گه‌نده‌ڵی‌و ده‌ست ل ه کار کێشانه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵت ه گه‌نده‌ڵه‌کان ده‌که‌ن. ب ه بروای من به‌ر ئه‌م ڕاپه‌رینه جه‌ماوه‌ریه‌ی ک ه رۆژهه‌اڵتی ناوه‌راست‌و باکووری ئه‌فریقا گرتوه‌ته‌وه ،هۆکاری سه‌ره‌کی گه‌نده‌ڵیه‌و هه‌موو ئه‌م ناوچانه ب ه تایبه‌تی واڵتانی عه‌ره‌بی‌و ئێران ب ه ده‌ست گه‌نده‌ڵیه‌و‌ه ده‌ناڵێنن ،هه‌ر ئه‌م گه‌نده‌ڵیه بوه‌ت ه هۆی ئه‌وه‌ی کۆمه‌ڵگه‌ی هه‌ژارو ماندوو ده‌ست بده‌ن ه ڕاپه‌رین ب ه دژی گه‌نده‌ڵی‌و ده‌سه‌اڵت ه دیکتاتۆره‌کان‌و داوای نه‌مان‌و ده‌ست ل ه کار کێشانه‌وه‌ی ئه‌و ده‌سه‌اڵتان ه بکه‌ن .یه‌که‌م بن عه‌لی دیکتاتۆری تونس، دووهه‌م حوسنی موباره‌ک دیکتاتۆری میسرو ئێستا دیکتاتۆره‌کانی سوریه، لیبی ،به‌حره‌ین،ئوردون ،ئێران و یه‌مه‌ن، هه‌موو ئه‌م ورده دیکتاتۆرانه که‌وتوونه‌ت ه نێو گێژه‌ڵووکه‌ێک ک ه رزگار بوون له‌م شه‌پۆڵ ه مه‌حاڵه‌‌و هه‌ر ئه‌م گێژه‌ڵووک ه ب ه زووترین کات ئێرانیش ده‌گرێته‌وه‌‌و ل ه ئان‌و ساتدای ه ک ه بوومه‌له‌رزه‌ێکی 12ریشتری بدات ل ه ئێران‌و دیکتاتۆریه‌تی ئه‌و واڵت ه بهرهو داڕمان‌و ل ه ناو چوون به‌رێت‌و ئه‌م واقعه‌یه‌که که ده‌بێ له‌و واڵت ه روو بدات. ئه‌وه‌ی له‌م ناوه‌دا گرنگ ه ئه‌وه‌ی ه ک ه حکومه‌ته‌کانی ناوچه‌ک ه مه‌شروعیه‌تی خۆیان له ده‌ست داوهو نه‌بوونی مشروعیه‌ت‌و هه‌روه‌ها گه‌نده‌ڵی ماڵی‌و سیاسی بوه‌ت ه هۆی ئه‌وه‌ی خه‌ڵکی ئه‌م ناوچانه تووشی هه‌ژاری‌و نه‌داری ببن‌و هه‌روا که دییمان ل ه تونس الوێکی سه‌وز‌ه فرۆش بوه هۆی ڕووخانی بن عه‌لی‌و هه‌روه‌ها بوه هۆی یه‌که‌م جه‌ره‌قه‌ی ئه‌م گۆڕانه سه‌رتاسه‌ریه ل ه رۆژهه‌اڵتی
ناوه‌راست. به هۆی سیاسه‌تی ههلهی دیکتاتۆره‌کان ل ه ناوچه‌که‌دا‌و ب ه هۆی به‌ربه‌ره‌کانێ ل ه گه‌ڵ ئیسراییل رژێمی واڵت ه عه‌ره‌بیه‌کان‌و ته‌نانه‌ت ئێرانیش ب ه گشتی چوونه‌ت ه پای ئه‌و پرسهو پرسی شاڕۆمه‌ندانی خۆیان له بیر کردوه‌ته‌وه‌‌‌و ئه‌و خه‌ڵکه‌یان کردوه‌ته قۆربانی ئه‌م سیاسه‌ت ه و تا ئێستا ئه‌و واڵتانه هیچ گوێ‌ڕایه‌لێکیان نه‌بوه له مه‌ڕ ئابووری واڵت‌و هه‌ر ئه‌م ه ته هۆی ئه‌وه‌ی یه‌که‌مین جه‌ره‌قه‌ی بوه ئازادی‌و دموکراسی خوازی ل ه ناوچه‌که لێبدرێت‌و شاڕۆمه‌ندانی نارازی ده‌ستیان ته دژایه‌تی کردنی ئه‌و بنه‌مااڵنه‌ی داوه ک ه ساڵه‌های ه هه‌موو داهات‌و شوێن ه گرنگه‌کانی ده‌سه‌اڵتی واڵته‌کانیان قۆرغ کردوه بۆ خۆیان. ئه‌گه‌ر چی چوار ده‌یه‌یه ک ه ده‌سه‌اڵت ه دیکتاتۆره‌کان ل ه م ناوچ ه حوکم ده‌که‌ن‌و ئه‌مه بوه‌ته هۆی ئه‌وه‌ی ک ه ئه‌وان وابیر بکه‌نه‌وه که هیچ کات ده‌سه‌اڵته‌که‌یان هه‌ره‌س ناهێنێت‌و تاسه‌ر به‌رده‌وام ده‌بن له چه‌وسێندنه‌وه‌ی خه‌ڵکی هه‌ژاراو بێده‌ره‌تان ،هه‌ر ئه‌م بیرۆک ه ههلهی ه وای ل ه ده‌سه‌اڵتداران کردبوو که ئیزن به خه‌ڵکی ئاسایی نه‌ده‌ن تا بێن ه ناو خه‌بات‌و چااڵکی سیاسی‌و هه‌روه‌ها ب ه هه‌موو شێوه‌ێک هاتنه سه‌ر شه‌قامیان ل ه شاڕۆمه‌ندان قه‌ده‌غ ه کردوه‌و هه‌روا که ل ه سهرهوه ئاماژه‌م پێکرد الوێکی سه‌وز‌ه فرۆش بوه هۆی ئه‌وه‌ی ک ه خه‌ڵکی ئه‌م ناوچانه زاتیان له ده‌سه‌اڵته گه‌ند‌هڵ‌و دیکتاتۆره‌کان شکاوه. ده‌بێ ڕۆڵی ئینترنت‌و فیس بوکیش ل ه یاد نه‌که‌ین که به‌راستی له وشیار کردنه‌وه‌ی جه‌ماوه‌ردا زۆر یارمه‌تی شارۆمه‌ندانیان داوهو هه‌ر ئێستا چکۆڵه‌ترین رووداوه‌کان، ب ه زووترین کات هه‌موو رووداوو کاره‌ساتێک باڵو دهبێتهوهو جیهان ده‌بێت ه شاهیدی
داهاتووی ئیسالمی سیاسی له ناوچه
هیچ سه‌رکه‌وتنێک وه‌ده‌ست نه‌هاتوه ، به‌اڵم ئه‌وه‌ی جێگه‌ی سه‌رنجی ئه‌وه‌ی ه ک ه یه‌که‌م جار ئه‌م سه‌رهه‌ڵدانان ه ل ه ئێرانهوه ده‌ستی پێکردو ل ه دوای هه‌ڵبژاردنه ساخته‌که‌ی ئێران خه‌ڵکی ئه‌و واڵت ه ب ه میلیونی ڕژانه سه‌ر شه‌قامه‌کان و داوای ده‌ست ل ه کار کێشانه‌وه‌ی ئه‌حمه‌دی نژادو خامنه‌ییان ده‌کرد ،به‌اڵم رژێمی ئیسالمی ئێران ل ه سه‌رکوتی نه‌یارانی ئه‌و واڵت ه ب ه هه‌موو شێوه‌ێک ده‌ستیان دای ه سه‌رکوتی نه‌یاران‌و به هه‌زاران که‌س ل ه نه‌یاران له‌و واڵته ده‌سبه‌سه‌رو هه‌روه‌ها به ده‌یان که‌سی‌تر کوژراوو بریندار کران. ئه‌م ه بوه هۆی ئه‌وه‌ی ک ه جه‌ماوه‌ری ئێران تووشی بێده‌نگێک و هه‌روه‌ها سه‌رسوورمان بوون که چۆن ده‌سه‌اڵتێک ک ه رۆژانێک شۆرشێکیان دزی به‌م شێوه شاڕۆمه‌ندانی ئێران ده‌داته به‌ر گۆلله‌‌و ب ه ماشین ده‌چێت ب ه سه‌ر ئه‌و خه‌ڵکه ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی دیاره چاره‌نووسی دیکتاتۆره‌کانی رژێمی ئیسالمی ئێرانه‌‌و ب ه دڵنیاییه‌و‌ه ی چاره‌نووسی ئه‌وانیش ده‌بنه هاوشێوه بن عه‌لی‌و حوسنی موباره‌ک. ئه‌گه‌رچی بارودۆخی ئێران ل ه واڵتانی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌راست زۆر جیاوازهو ئێران ب ه هۆی فڕ‌ه نه‌ته‌وه‌یی‌و پێشێڵ کردنی هه‌موو جۆره ماف ه سه‌ره‌تایه‌کانی شاڕۆمه‌ندانی زۆر زووتر ده‌توانێت دیکتاتۆریه‌ت له‌و واڵته وه‌ده‌رنێت ،به‌اڵم چه‌ندین فاکت بوه‌ت ه رێگرو یه‌که‌م سه‌رکوتی دڕندانه‌ی رژێمی ئیسالمی ئێران‌و هه‌روه‌ها هه‌ژاری‌و نه‌داری خه‌ڵکی ئه‌و واڵت ه وه‌ک هۆکارگه‌ڵی دامڕکاندنه‌وه‌ی ڕاپه‌رینه‌کانی ئێرانه.
کاوه که‌ریمی
هه‌موو دڕنده‌یی دیکتاتۆره‌کان. له سه‌ر ده‌ریاێک ئه‌گه‌ر چی ئه‌م واڵتانه ی الوازی ل ه نه‌وت نووستون ،به‌اڵم په‌یوه‌ند رژێمی کۆماری ئێران له ئابووری جیهانی بوه‌ت ه هۆی ل ه ده‌ست دانی زۆر شت له‌و ته جیهان و له‌و واڵته ،به‌اڵم ئه‌م سیاسه ب ه گشتی ل ه میسر جیاوازهو میسر واڵتی توریسم و واڵتی کاناڵی سوئز‌ه ،به‌اڵم رژێمی ئیسالمی ئێران دڵنیایه له‌وه‌ی که به‌م شێوه ب ه حه‌یاتی خۆی درێژه ده‌دات‌‌و وا ده‌زانێت ک ه ده‌توانێ تا سه‌ر شاڕۆمه‌ندانی ب ه هه‌ژاری و ده‌س کوڕتی بێڵێته‌وه. هه‌رچه‌ن شورای که‌نداو ده‌ستی داوه‌ت ه سه‌رکوتی نه‌یارانی حکومه‌تی به‌حره‌ین‌و هه‌روه‌ها رژێمی ئیسالمی ئێران ب ه پشتیوانی کردنی ماڵی و لوجستیکی‌و ته‌نانه‌ت به ناردنی هێز بۆ ئه‌و واڵته‌‌و هاوسێ بوونی ئه‌م ده‌وڵه‌تانه و هه‌روه‌ها بوونی عه‌ره‌بستانی سعودی وه‌ک بااڵنسێک له ناوچه‌که ده‌بیندرێت‌و ئه‌م ه بوه‌ته هۆی ئهوه ک ه هه‌ڵسه‌نگاندن‌و پێشبینی کردنی ئه‌م رووداوان ه ئه‌سته‌مه‌و پسپۆران له سه‌ر ئه‌و باوه‌ره‌ن رژێمی ئیسالمی ئێران تا ڕاده‌ێکی زۆر ده‌ستی ل ه زۆربه‌ی ئاژاوه‌کانی ناوچه‌که‌دا هه‌یه ،ب ه تایبه‌تی ل ه سوریه و لوبنان. ئه‌گه‌ر چی به تیا چوونی ئوسام ه بن الده‌ن زۆر له سیاسه‌ته‌کانی ناوچه‌ک ه ده‌گۆڕدرێت‌و هێزه ئیسالمیه توند ئاژوه‌کان به گشتی گۆشه‌گیر ده‌بن‌و ئه‌م ه ده‌توانێ ده‌ستی ئه‌مریکا له ناوچه‌ک ه ئاوه‌اڵتر بکاتهوه بۆ ئه‌وه‌ی بتوانێت کارێگه‌ری زیاتر دابنێ ل ه سه‌ر گۆڕانه‌کانی ناوچهکهو ده‌ستی ئاوه‌اڵتر ده‌بێت ل ه گه‌ماڕۆدانی زیاتری ده‌وڵه‌ته سه‌رکوتگه‌ره‌کانی سوری ه و ئیران. کاتێ شۆرشی جه‌ماوه‌ری خه‌ڵک ل ه میسرو تونس سه‌رکه‌وت ،به‌اڵم بۆ چی ل ه ئێران
سهرچاوه :سایتی بی بی سی سایتی دویچه‌وله کتێبی :ژئوپولتیکی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌راست وتار :خاورمیانه گهوره ل ه سایتی ئیران‌و جهان
له ڕووی ئازادیی ڕۆژنامه‌نووسی‌و هه‌وڵی ژنان‌و الوان بۆ خه‌باتی یه‌کسانیخوازی‌و گه‌شه‌خوازانه‌یان هه‌رێمێکی تایبه‌تی‌و نایابه له ناوچه ،له الیه‌کی تریشهوه هێزه دیاریکه‌ره‌کان له‌م هه‌رێمه عیلمانین ،یا پڕوپاگه‌نده بۆ عیلمانی هت‌و سێکۆالریزم ده‌که‌ن که دژایه‌تیی ئه‌لقاده به‌رامبه‌ر به‌خۆیان دووهێنده زیاد ده‌که‌ن. له‌سه‌ر لێواری مه‌دیته‌رانه کاردانه‌وه‌کان به کوژرانی بن‌الده‌ن له‌الیه‌ن ئیسالمیه سیاسیه‌کانه‌وه نیگه‌رانییه‌کی بێده‌نگی مه‌یله‌و قه‌ناعه‌تکردنه به‌و که‌شه‌و له کاتێکدا ئه‌مه به‌مانای الوازتربوونی پێگه‌ی دیاریکه‌ری کۆماری ئیسالمی له داهاتووی سیاسیی به‌تایبه‌ت فه‌له‌ستین، که فه‌تح‌و حه‌ماس ڕێکه‌وتنیکی مێژووییان به‌مه‌به‌ستی پێکهێنانی ده‌وڵه‌تی کاتی له فه‌له‌ستین ڕاگه‌یاندووه. هه‌رچه‌ند هاوکات هه‌واڵی خۆپیشاندانی دژ به کوژرانی بن‌الده‌نیش(وه‌ک یادکردنه‌وه‌یه‌کی) له غهزه باڵو بووه‌وه، به‌كاڵم پێده‌چێت ئه‌م خۆپیشاندانه‌ش هه‌ر ئهوهنده واقیعی‌و سیاسیانه بێت که به‌ڕێوه‌بردنی خۆپیشاندانی ڕۆژی قودس به فه‌رمانی خومه‌ینی واقیعی بوو هیچکات نه‌بووه گوتارێکی زاڵی ی به‌مه‌ستی ئاسانکاری له سیاس ژیان‌و گوزه‌رانی سیاسی‌و کۆمه‌اڵیه‌تیی فه‌له‌ستینیه‌کان ،به‌پێچه‌وانه‌وه ده‌ستی ئێرانی بۆ ده‌ستێوه‌ردان له کاروباری ناوخۆیی ئه‌و واڵته ئاوه‌اڵتر کرد. به‌وحاڵه‌وه چاره‌نووسی ئیسالمی سیاسی له فه‌له‌ستین‌و لوبنان ،به نه‌ریتی عه‌ره‌بی‌و پشتیوانی له مۆدێلی میسر له شێوازێکی پێشڕه‌وانه ناچێت‌و ده‌کرێ بڵێین هه‌رێمی کوردستان هێشتا
له‌و باره‌وه پڕمه‌ترسیتره. له‌وانه‌یه هه‌رێمی کوردستان‌و عێراق به ده‌ستێوه‌ردانی فاکته‌ری نه‌مڕه‌وی کۆماری ئیسالمی له کاروباری رۆژانه‌و چاره‌نووسسازدا النیکه‌م له‌بواری ئیسالمی سیاسی پڕمه‌ترسیترین شوێنی ناوچه‌که بێت ،که ناواقیترین پێشهات‌و دواڕۆژیان بۆ ئیسالمی سیاسی دوای کوژرانی بن‌الده‌ن به‌خۆوه بینیوه که بۆچوونی «زافر ئه‌لعانی» له به‌رپرسانی لیستی عیراقییه ته‌نها نموونه‌یه‌کیه‌تی ،وه‌ک ده‌ڵێ :بن‌الده‌ن له ڕێکخراوی ئه‌لقاعیده‌دا که‌سێکی نه‌مڕه‌و بووهو ئه‌یمه‌ن زه‌قاهری (که پێده‌چێت جێگری بن‌الده‌ن بێت) له‌و توندڕه‌وتره. هه‌رچه‌ند له بڵندگۆی ئیسالمی سیاسی‌و له‌الیه‌ن وتاربێژه‌کانیه‌وه ،چ مه‌ال ئایینییه‌کان‌و چ مامۆستاکانی زانکۆ، خێراییه‌کی وه‌رچه‌رخانی سه‌یر له هه‌ڵوێستی نه‌مڕه‌و بۆ توندڕه‌وو جیهادی‌و به‌پێچه‌وانه‌شه‌‌وه ده‌بینرێت (که به‌پێی مه‌سڵه‌ح هت‌و به‌ڕۆژ دیاریده‌کرێت)، به‌اڵم له سروشت‌و ناوه‌رۆکدا شتێکیان هاوبه‌شه که ئه‌ویش داگیرکردنی فه‌زای کۆمه‌اڵیه‌تی‌و ده‌رکردنی هه‌ر بڕیارێکی چاره‌نووسسازه بۆ داهاتووی واڵت. مه‌ترسییه‌که ئه‌مه‌یه ،دۆخی هه‌ستیاری دێمۆکراسی له ناوچه‌و کوردستان تا کوێ ده‌یه‌وێ له‌گه‌ڵ ئیسالمی سیاسی بچێته پێش؟ ئایا نه‌رمی نیشاندانی زیاتر تا ئاستی لێنه‌پرسینه‌وه له ڕیکخه‌رانی مه‌راسیمی پرسهو ماته‌مین بۆ بن‌الده‌ن به‌واتای ڕازیبوون نییه به‌رامبه‌ر تیاچوونی به‌شیکی زۆر له سامانی واڵت‌و سه‌رمایه‌ی الوان‌و ڕابردووی دێمۆکراتیک؟
ئه‌ندێشه
له رۆژهه‌اڵتی كوردستان مه‌یدان بۆ چاالكی ئیسالمی ه توندڕه‌وه‌كان ئاوه‌اڵیه
dwaroj@komala.net
كۆمار ی ئیسالمی: مافی مرۆڤ‌و تیرۆریست!!!
9
په‌رویز ره‌حیمزاده
ب ه سه‌رهه‌ڵدانی شه‌پۆل ه ناڕه‌زاییه‌كان ل ه واڵتانی ئیسالمی و رووخانی چه‌ند حكوومه‌ت وه‌كو میسر وتوونس و هه‌ر وه‌ها سه‌ركوتی خه‌ڵكی ی ی له چه‌ند واڵتی تر ناڕاز وه‌كوو لیبی ،به‌حره‌ین و هه‌ر وه‌ها سووریه ،زۆر جار ل ه راگه‌یاندنه‌كانی سه‌ر ب ه كۆماری ئیسالمی، ده‌بیسین ك ه سه‌ركرده‌كانی ئه‌و رژیمه دیكتاتۆره باس ل ه ی مافی مرۆڤ ده‌كه‌ن‌و داوا له نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان پێشێلكردن ی به‌حره‌ین بگرن‌وچیتر رێگ ه ده‌كه‌ن ك ه به‌ر ب ه كوشتنی خه‌ڵك ی خه‌ڵكی خۆپیشانده‌ر له‌و واڵته پێشێل بكرێت . نه‌ده‌ن ماف له‌م بارهیهوه چه‌ند پرسیار دێته ئاراوه: _1ئ هی كوشتن‌وئێعدام ل ه واڵتی ئێران مانای چییه؟ ی _2ئه‌ی مه‌گه‌ر كوشتنی خه‌ڵك ل ه واڵتی سووری ه ب ه ده‌ست ی مرۆڤ نییه؟ ی ماف سوپای پاسداران ،پێشێلكردن هه‌ر وه‌ها زۆر پرسیایتر ك ه ده‌كرێت بێت ه ئاراوه... ی ی سه‌رۆك كۆمار ی هه‌ڵبژاردن باشتر وه‌ای ه بگه‌ڕێینه‌و بۆ دوا له ئێران. ی ل ه دوای ئه‌و سیناریۆیه كه له پێش هه‌ڵبژاردنیش سه‌رۆكۆماریه‌ت ی ی كرابوو ،خه‌ڵكی شاره‌كانی ئێران به نیشان ه ئه‌حمه‌دی نژاد دیار ناڕه‌زایه‌تی ب ه ئاكامی هه‌ڵبژاردن هاتن ه سه‌ر شه‌قام و هه‌موو دونیا ئه‌و دیمه‌نان هی ده‌بینی كه چۆن واڵمی خه‌ڵكی خۆپیشانده‌ر ی رێژه‌كان زیاتر ی كه‌متر ل ه دوو مانگدا ب ه پێ درایه‌وه .له ماو‌ه ل ه 150كه‌س كوژران و سه‌دان كه‌سی تریش ده‌ستبه‌سه‌ر ول ه ئاكامدا چه‌ند كه‌سیش ئێعدام كران .سه‌ره‌تا ئێعدامه‌كان ل ه ی پێكرد‌و دواتر بۆ شاره‌كانیتریش .دیاره كوردستانه‌وه ده‌ست هه‌موومان ئه‌مان ه ده‌زانین‌وئه‌مه‌ش نه چیرۆكه‌‌و نه هیچیتر ،جگ ه ی خه‌ڵك به وه‌حشیانه‌ترین شێوه ،ئه‌ویش له پێشێلكردنی ماف ی ل ه ی مرۆڤ‌و به‌رگر له الیه‌ن رژیمێكه‌وه ك ه ئێستا باس ل ه ماف ی به‌حرین ده‌كات ،ئه‌ویش ته‌نیا خه‌ڵكی به‌حره‌ین، مافی خه‌ڵك ی نه‌ك واڵتانی تر .ئه‌وه‌ش خۆی هۆكاری هه‌یه ،هۆكاره‌كه‌ش ی ل ه شێواندنی واڵتی به‌حره‌ین هه‌یه‌‌و ئه‌وه‌یه ك ه ده‌ستی خۆ ی مه‌زهه‌بیه‌و‌ه ئه‌و خه‌ڵك ه ناڕازیه‌ش ئیسالمی شێعه‌ن وله بار هاوپه‌یمانی رژیمی دیكتاتۆری ئیسالمی ئێرانن. ێ ناوبژیوانی ئهوه بكه‌م ك ه داخوازی خه‌ڵكی به‌حره‌ین من نامهه‌و چهنده ره‌وایه ،یان چهنده ناڕه‌وا .به‌ڵكوو ئه‌مهه‌وه‌ێ باس لهوه ی ی خه‌ڵكی به‌حره‌ین پێشێلكردنی ماف بكه‌م كه ئه‌گه‌ر سه‌ركوت ی مرۆڤه ،سه‌ركوت ،ئه‌شكه‌نجه ،ئێعدام ،زیندان وتیرۆر كردن نه‌یارانی خۆت ،هه‌زار ئهوهنده نامرۆڤانه‌ی ه ووه‌حشیگه‌ریه ،یان سه‌ركوتی خه‌ڵكی واڵتێكه ته‌نها حكوومه‌ته‌كه‌ی هاوپه‌یمانی ی مافی مرۆڤه‌و. ... خۆته ،سه‌د ئهوهنده پێشێلكردن ی ئه‌گه‌ر بمانه‌وێت باس ل ه دڕنده‌یی ودیكتاتۆریه‌تی كۆمار ئیسالمی بكه‌یه‌ن كه زیاتر له سێ ده‌یه‌ی ه كرددویه‌‌و ده‌یكات ،ب ه دڵنیاییه‌و‌ه سه‌دان كتێبی لێ ده‌كه‌وێته‌و‌ه . ی ئه‌مبه‌ری ساڵحی وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌گه‌ر ل ه بیرتان بێت ،عه‌ل حكوومه‌تی ئیسالمی ئێران ،ماوه‌یه‌ك له‌مه‌وپێش له نامه‌یه‌كدا ی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان ،داوای له‌و ی مون سه‌رۆك بۆ بان ك ی خه‌ڵكی به‌حره‌ین رێكخراوه‌ی ه كردبوو ك ه پێشگیری ل ه سه‌ركوت ی مرۆڤ ل ه واڵته بكه‌ن .سه‌یر له‌وه‌دای ه و پێشێلكردنی ماف ی كه خۆیان سه‌ره‌كیترین حكوومه‌تی دونیان ل ه كوشتن وبڕین خه‌ڵكدا و... ی هه‌واڵی كوشتنی عوسامه بێن الده‌ن ل ه دوای باڵوبوونه‌و‌ه سه‌رۆكی رێكخراوی تاڵه‌بان ،رژیمی كۆماری ئیسالمی ل ه ی كردهوه ك ه سه‌ركرد‌ه تیرۆریسته‌كان كوژراو‌ه راگه‌یاندنێكدا باڵو و چیتر پێویست ناكات ئه‌مریكا ل ه خۆرهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست بمێنێتهوه. لێر‌ه گرینگ نیی ه ك ه ئه‌مریكا بروا یان بمێنێتهوه ،گرینگ ی ب ه ی ئیسالمی ،بێن الده‌ن ئه‌وه‌یه كه حكوومه‌تی دیكتاتۆر سه‌رۆكی تیرۆریسته‌كان ناوی لێبردووه .ئه‌و سه‌ركرده‌یك ه ب ه ی ی سێپته‌مبر ی 11 پێی هه‌موو به‌ڵگه‌یه‌ك ،ل ه دوای رووداو ی زایینه‌و‌ه حكوومه‌تی ئێران گه‌وره‌ترین پشتیوانی ی 2000 ساڵ بووه وراسته‌وخۆ یان ناڕسته‌وخۆ یارمه‌تی داوه .ئه‌و كه‌سه‌یك ه هه‌نووكه‌ش كوڕ‌و كچه‌كانی ل ه خاكی ئێران به‌سه‌ر ده‌به‌ن‌و چه‌ند ساڵ ه كه پشتیوانه‌ك هی باوكیان پارێزگارییان لێ ده‌كات. ی سه‌یر له‌وه‌دای ه كه ل ه الیه‌كه‌و‌ه ب ه سه‌ركرده‌ی رێكخراوه ی ێ ده‌بات و له‌الیه‌كی تریشهوه یارمه‌ت ی ل تیرۆریستیی ناو ی ئێران پاڵپشتی ده‌كات .هیچ گومانێك له‌وه‌دا نیی ه ك ه رژیم هه‌موو رێكخراوه تیرۆریستیه‌كانی ناوچ هی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاسته، ی ئه‌و به‌ڵگانه‌ی ه ك ه به ده‌یان جار كه‌شتی ه ئه‌وه‌ش ب ه پێ بارهه‌ڵگره‌كانی ئێران ل ه كه‌نداوی فارسدا ده‌ستیان به‌سه‌رگیراو‌ه كه چه‌ك‌وچۆڵیان بۆ حیزبواڵ‌و حه‌ماس بردووه .یان ئه‌وه‌یك ه پشتیوانی ئه‌لقاعیده‌‌و تاڵه‌بان بووه ل ه واڵتانی ئه‌فغانستان، پاكستان‌و عێراق‌و... ی كردووه ك ه بێن ی ئهوه ی خۆی بانگه‌واز حكوومه‌تێك ه به زار ی تیرۆریسته‌كانه ،دیاره كه خۆی گه‌وره‌ترین الده‌ن سه‌رۆك ی ئه‌وان ده‌كات‌و له ماوه‌ی ده‌سه‌اڵتی تیرۆریسته ،چوون پشتیوان ی ی خۆ خۆیشیدا سه‌دان كاری تیرۆریستی به‌رامبه‌ر به نه‌یاران كردووه ك ه هه‌موو ئه‌و به‌ڵگان ه سه‌لمێنه‌ری ئه‌وه‌ی ه .
هیوا زه‌كه‌ریایی
له‌ده‌یه‌ی رابردوودا ره‌وتی ئیسالمی توندڕه‌و ل ه ئێران‌و واڵتانی دراوسێ ل ه قۆناغی فكرییه‌و‌ه گه‌یشتوه‌ت ه قۆناغێكێك ك ه ب ه كرده‌وه‌‌و پراكتیكی توندڕه‌وانه‌‌و توندوتیژ پێناسه‌ی خۆی ده‌كات‌و به‌شێوازی جیاجیا‌و زۆرجار دڕه‌نده‌‌و توندوتیژیان ه به‌رگری ل ه ئایدیۆلۆژیاكانی ده‌كات. به پێی ئه‌و لێكۆڵینه‌وه‌‌و خوێندنه‌وانه‌ی كه ل ه الیه‌ن چاودێران‌و چاالكانی سیاسی‌و لێكۆڵه‌رانی ئیسالمی سیاسی له‌سه‌ر ره‌وتی ئیسالمی سیاسی‌و به‌تایبه‌تی سه‌رهه‌ڵدانی ئیسالمی توندڕه‌و له‌ئێران ئه‌نجامدراو‌ه ده‌توانین ئێرانی ژێر ده‌سه‌اڵتی زیاتر ل ه سێ ده‌یه‌ی كۆماری ئیسالمی ب ه سێ قۆناغ دابه‌ش بكه‌ین. ده‌یه‌ی یه‌كه‌م :هاوكات له‌گه‌ڵ هاتنه‌سه‌ر كاری كۆماری ئیسالمی‌و ب ه الڕێدابردنی ده‌سكه‌وته‌كانی خه‌باتی خه‌ڵكی ئێران بۆ به‌ده‌ستهێنانی ئازادی‌و دیموكراسی‌و ل ه هه‌مان كاتیشدا ده‌یه‌ی موقاومه‌تی خه‌ڵكی‌و سه‌رهه‌ڵدانی حیزب و ره‌وته سیاسیه‌كان ل ه ئێران‌و كوردستان ه ك ه به دروشمی دژایه‌تی له‌گه‌ڵ ده‌سه‌اڵتی كۆماری ئیسالمی‌و ده‌سپێكی خۆڕاگریه‌كی به‌رین ل ه ئاستی به‌رباڵوی خه‌ڵكی كوردستان بۆ پێشگرتن له په‌ره‌سه‌ندنی جوگرافیایی ده‌سه‌اڵتی كۆماری ئیسالمی بۆ ناوچ ه كوردنشینه‌كان له رۆژهه‌اڵتی كوردستانی لێكه‌وته‌وه .له‌م ده‌یه‌دا كۆماری ئیسالمی ته‌نیا ب ه هۆی ئه‌وه‌ی كه ده‌یزانی خه‌ڵكی كوردستان‌و بزوتنهوه ره‌واكه‌ی هه‌ڵگری كۆمه‌ڵێك دروشم ه ك ه خۆیان ل ه چوارچێوه‌ی ئازادی‌و دیموكراسی‌و مافی دیاریكردنی چاره‌ی خۆنووسین‌و جیایی دین ل ه ده‌وڵه‌ت ده‌بیننه‌وه ،جیا له‌وه‌یك ه ب ه هێرشی نیزامی بۆسه‌ر كوردستان‌و كوشتاری خه‌ڵكی بێ تاوان كه ته‌نیا به‌رگریان ل ه مافه‌كانی خۆیان ده‌كرد ،یه‌كێكی دیكه له‌و سیاسه‌تانه‌ی ه ك ه به‌رانبه‌ر ب ه بزوتنهوهی خه‌ڵكی كوردستان ره‌چاوی ده‌كرد ،به‌هێزكردنی ره‌وت ه ئایینیه‌كان ل ه كوردستان بوو .ئه‌گه‌رچی ره‌وت ه ئایینیه‌كانی كوردستان‌و ئێران ل ه دوو به‌ره‌ی شیع ه و سوننه‌دا بوون ،به‌اڵم خاڵێكی هاوبه‌ش له نێوانیاندا بۆ سه‌ركوتی بزوتنهوهی كوردستان‌و پێشگرتن ب ه گه‌یشتنی گه‌لی كورد به مافه‌كانیان پێكهات ،ك ه دواتر بووه ئه‌وه‌ی كۆماری ئیسالمی ،به‌ره‌ی سوننه‌ی توندڕه‌و ل ه رۆژهه‌اڵتی كوردستانی برده نێو سه‌نگه‌ره‌كانی خۆی بۆ به‌ربه‌ره‌كانێ له‌گه‌ڵ بزوتنهوهی ره‌وای ئه‌و خه‌ڵكه‌ی ك ه بڕیاری راوه‌ستانی له به‌رانبه‌ر هێزه سه‌ركوتگه‌ره‌كانی كۆماری ئیسالمی دابوو .هه‌ر بۆی ه ئاوه‌اڵكردنی مه‌یدانی سیاسی بۆ ره‌وتی ئیسالمی سیاسی توندڕه‌و ل ه كوردستان ل ه خزمه‌ت به‌رژه‌وه‌ندی ه سه‌ركوتگه‌ره‌كانی كۆماری ئیسالمی‌و له‌باربردنی وره‌ی ئازادیخوازانه‌ی خه‌ڵكی كوردستان بوو. ئه‌و كاته‌ی كۆماری ئیسالمی ب ه كه‌ڵك وه‌رگرتن له هه‌ڵخڕاندنی هه‌ستی ئایینی كۆمه‌اڵنی خه‌ڵكی ئێران‌و به درووشم‌و بیانووی له‌ناوبردنی زدی ئینقالب‌و له‌شكه‌ركێشی بۆ سه‌ر كوردستان هه‌موو توانا ئابووری‌و نیزامی‌و ئه‌منیه‌تیه‌كانی خۆی خسته‌گه‌ڕ بۆ ئه‌وه‌ی پێش ب ه په‌ره‌سه‌ندنی ئه‌و بزوتنهوه بگرێت ك ه ل ه كوردستان ره‌گی داكوتی بوو و ل ه حاڵی گه‌شه‌كردندا بوو ،هه‌وێنی داڕشتنی سیاسه‌تی ئایینی كۆماری ئیسالمی ل ه كوردستان بوو. هه‌ر بۆی ه له‌م ده‌یه‌دا ك ه ده‌سپێكی شه‌ڕی ماڵوێرانكه‌ری 8ساڵه‌ی ئێران‌و عێراق ه ل ه هه‌مانكاتیشدا ده‌یه‌ی كوشتاری زیندانیانی سیاسیه ك ه زیاتر ل ه 10هه‌زار ل ه بیرجیاوازان‌و
روناكبیرانی شۆڕشگێر ب ه بڕیاری پارێزه‌رانی خورافه‌و دواكه‌وتوویی‌و له سه‌روی هه‌موویانه‌و‌ه خومه‌ینی له سێداره‌دران ،راسته‌وخۆ ده‌چوو‌ه خزمه‌ت الوازكردنی بیری پێشكه‌وتنخوازانه‌وه. ده‌یه‌ی دووهه‌م:ل ه ده‌یه‌ی دووهه‌مداو كۆتاییه‌كانی شه‌ڕی ئێران‌و عێراق ك ه به ده‌یه‌ی بێده‌نگی ده‌ناسرێت ،سه‌رده‌می سه‌ركوتی بزوتنهوه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان‌و پاشه‌كشه‌ی حیزب ه سیاسیه‌كان ل ه نێو جوگرافیای رۆژهه‌اڵتی كوردستان‌و پێكهێنانی ئه‌و كه‌ش‌و هه‌وا ئه‌منیه‌تی‌و نیزامی ه ل ه كوردستان بوو ك ه ب ه پشتیوانی ره‌وت ه ئیسالمیه‌كانی كوردستان پێك هێنرابوو .له‌م ده‌وره‌یه‌دا ك ه به‌شێك ل ه چاالكانی سیاسی‌و مه‌ده‌نی كورد ل ه هه‌موو شاره‌كانی كوردستان ل ه ژێر چاودێریی‌و لێپرسینه‌وه‌ی ئیداره‌ی ئیتالعاتی كۆماری ئیسالمیدا بوون‌و به هۆی ئه‌وه‌ی ك ه كۆمه‌ڵگای كوردستان به ته‌واوه‌تی میلیتاریز‌ه كرابوو و بچووكترین ده‌نگێكی ناڕه‌زایه‌تی لێنه‌ده‌هات، كوردستان ل ه ژێر ده‌سه‌اڵتی كۆماری ئیسالمی‌و ب ه پشتیوانیكردنی ئه‌م رژیمه له هه‌موو هه‌ڵسووڕانی ئیسالمیه‌كان‌و ته‌رخانكردنی بودجه‌ی تایبه‌ت بۆ چاالكی ئه‌م ره‌وتانه ،بوو ب ه مه‌یدانی مانۆڕی گهورهو به‌هێزی ئیسالمی سیاسی ل ه كوردستان .ئه‌م ه حاڵێكدا بوو خودی ده‌زگا سیاسی‌و ئه‌منیه‌تیه‌كانی كۆماری ئیسالمی له كوردستان هاوكات له‌گه‌ڵ سه‌ركوتی هه‌ر بزوتنه‌وه‌یه‌كی سیاسی‌و ده‌سبه‌سه‌ركردن‌و راوه‌دونانی چاالكانی سیاسی‌و مه‌ده‌نی‌و پێشگرتن ب ه پێكهێنانی هه‌ر جۆره رێكخراوێكی مه‌ده‌نی ل ه كوردستان ،ب ه درووستكردنی كه‌ش‌و هه‌وایه‌كی ئازاد ،زه‌مینه‌یه‌كی له‌باریان بۆ ره‌وتی ئیسالمی ل ه كوردستان پێكهێنابوو بۆ ئه‌وه‌ی بتوانن ،پێوه‌ندی مێژوویی خه‌ڵكی كوردستان ل ه حیزب ه سیاسیه‌كان‌و ب ه گشتی ئه‌و ئاڵوگۆڕانهی ك ه ل ه جیهانی ده‌ره‌وه‌دا پێكهاتبوو بپچڕێنن .هه‌ر بۆی ه ئه‌ندامانی سه‌ر ب ه ره‌وت ه ئیسالمیه‌كان ب ه بێ ئه‌وه‌ی هیچ جۆره به‌ربه‌ستێك له‌سه‌ر رێگادا ببینن ،ل ه ژێر سێبه‌ری كۆماری ئیسالمی‌و ب ه بێ ترس‌و دڵه‌ڕاوكێ به‌رده‌وام ل ه حاڵی ته‌بلیغ ل ه نێو هه‌ر كۆڕ‌وكۆمه‌ڵێكدا خه‌ریكی چاالكی بوون‌و كۆماری ئیسالمیش هه‌موو ده‌رفه‌ت‌و مه‌جالێكی بۆ چاالكی ئه‌م گروپه ئیسالمیان ه ره‌خساندووه. دیاربوو كۆماری ئیسالمی ته‌نیاو ته‌نیا بۆ ئه‌و مه‌به‌ست ه پشتیوانی له‌م گروپان ه ده‌كرد ك ه وه‌كوو له‌مپه‌رێك له‌به‌رده‌م بزوتنهوهی ئازادیخوازانه‌ی خه‌ڵكی كوردستان ،چاالكی هێزه سیاسیه‌كان به‌كاریان بهێنێت ،ئه‌گینا كۆماری ئیسالمی هه‌ر له سه‌ره‌تای هاتن ه سه‌ركاریه‌وه تا ئێستا گه‌وره‌ترین پێشێلكاری كه‌مایه‌تیه‌كان‌و ته‌نانه‌ت كه‌مایه‌تی ئایینی بووهو ب ه هۆی ئه‌و جیاوازی ه ئایینیه ،هیچكام ل ه كه‌سایه‌تی ه ئایینیه‌كانی كوردستان ئیزنی ئه‌وه‌یان پێنه‌درا كه ل ه ناوه‌نده‌كانی بااڵی ئه‌م رژیمه‌ش ده‌سه‌اڵتیان هه‌بێت. ده‌یه‌ی سێهه‌م :ئێم ه ل ه ده‌یه‌ی سێهه‌می ده‌سه‌اڵتی كۆماری ئیسالمیدا ،یه‌كه‌م ب ه هۆی ئه‌و ئاڵوگۆڕانهی ك ه ل ه جیهان‌و ناوچه‌كه هات ه ئاراوه‌‌و دووهه‌میش ب ه هۆی ئه‌و سه‌ركوت‌و بێ مافیانه‌ی كه به‌رانبه‌ر ب ه خه‌ڵكی ئێران كراوه‌‌و ده‌كرێت ،شاهیدی وه‌خه‌به‌رهاتنه‌وه‌یه‌كی وشیاران ه له ئاستی سه‌رتاسه‌ری ئێران‌و كوردستانین .هه‌ر بۆی ه كۆماری ئیسالمی هه‌م ل ه بواری ده‌ره‌كیه‌و‌ه تووشی قه‌یرانێكی قووڵ هاتووه ،هه‌م ل ه ناوخۆشدا هه‌تا دێت كێشه‌‌و ملمالنێكانی نێوان باڵه‌كانی ده‌سه‌اڵت رووی ل ه زیادبوون كردووه .بۆی ه ئه‌م رژیم ه ئێستا كه‌وتوه‌ت ه بوارێكی زۆر قه‌یراناوی ك ه ده‌ربازبوون له‌م گرفتانه ب ه مانای ئاڵوگۆڕێكی بنه‌ڕه‌تی له كۆمه‌ڵگای ئێرانه .كۆماری ئیسالمی ك ه هیچ ئاسۆیه‌كی روون له‌به‌رده‌م خۆیدا نابینێت‌و ده‌یه‌وێت ب ه ئامرازی سه‌ركوت‌و گوشار درێژه ب ه ده‌سه‌اڵتی خۆی بدات له هیچ هه‌وڵێك بۆ سه‌ركوتی نه‌یارانی خۆی ده‌ست ناپارێزێت .كه‌وات ه ئه‌و مه‌یدانه‌ی ك ه كۆماری ئیسالمی بۆ گروپ ه ئیسالمیه‌كان ل ه كوردستان ئاوه‌اڵی كردو پشتیوانیانی لێده‌كرد ،ئێستاك ه
بوونه‌ته كێشه‌یه‌كی جیددی بۆ سه‌ر ئاسایشی خه‌ڵكی‌و مه‌ترسی بۆ سه‌ر خودی ئه‌م رژیمه. ئه‌وه‌یكه له‌م سااڵنه‌ی دواییدا زۆر به‌رچاوكه‌وت‌و له زۆربه‌ی میدیاو راگه‌یاندنه‌كاندا باسی لێكرا، به‌رزبوونه‌وه‌ی رێژه‌ی ئێعدام‌و ده‌سبه‌سه‌ركردنی چاالكانی سیاسی‌و رۆژنامه‌نووسان‌و روناكبیران له كوردستان بوو .له حاڵێكدا ك ه رۆڵه‌كانی ئه‌م نیشتمانه هه‌موو شوێنێكی ئه‌م نیشتمانه‌یان كردوه‌ت ه گۆڕه‌پانی چاالكی سیاسی‌و روشنبیری خۆیان‌و به‌رده‌وامیش ل ه الیه‌ن هێزه ئه‌منیه‌تیه‌كانه‌وه ئازار ده‌درێن‌و له بێدادگاكانی ئه‌م رژیمه‌دا حوكمگه‌لی قورس له‌وانه ئێعدامیان به‌سه‌ردا ده‌سه‌پێت ،ده‌سته‌ده‌ست ه گروپی ئیسالمی ل ه ناوچه‌كانی كوردستان خه‌ریكی چاالكی ئاشكراو گوشار بۆسه‌ر شارۆمه‌ندان‌و به‌الڕێدا بردنی الوانی كوردستان بهرهو كارگه‌لی مه‌ترسیدارو تهقینهوهو ب ه جۆره‌ی ك ه خۆیان پێی ده‌ڵێن جیهاد له رێی خوا بوون، به بێ ئه‌وه‌ی هیچ مه‌ترسیه‌كیان له‌سه‌ر بێت. دیاره ئه‌م سیاسه‌ته‌ی رژیم ل ه پێوه‌ند له‌گه‌ڵ مه‌سه‌له‌ی په‌ره‌پێدانی گروپ ه ئیسالمیه‌كان بۆ چاالكی نواندن له رۆژهه‌اڵتی كوردستان، نیشانه‌ی ئه‌وه‌یه‌ك ه ئه‌م باش لهوه تێگه‌یشتوو‌ه ك ه رۆژێك له ناوده‌چێت‌و به هێزی بزوتنهوهی جه‌ماوه‌ری هه‌موو ده‌سه‌اڵتی له كوردستان هه‌ڵده‌پێچرێت ،بۆیه ده‌یه‌وێت داهاتووی ئازادی‌و ئاسایش بۆ دانیشتووانی كوردستانی داهاتوو به به‌هێزكردنی ئه‌م گروپه ئیسالمیان ه بخاته مه‌ترسیه‌وه .ل ه هیچ كه‌س شاراو‌ه نیه ك ه گروپ ه سه‌له‌فیه‌كان له كوردستان ب ه شێوه‌ی ئاشكراو به دانانی شوێنگه‌لی جۆراوجۆر‌و ل ه تریبوونه‌كانه‌و‌ه بانگه‌وازی سه‌له‌فیه‌ت ده‌كه‌ن ،ب ه بێ هیچ گوشارێكیان بخرێته‌سه‌ر .به‌اڵم ئێمه ده‌توانین به دڵنیاییه‌و‌ه بڵێین ك ه ئه‌م پڕۆژه‌ی كۆماری ئیسالمی له ماوه‌ی سێ ده‌یه‌ی رابردوو پڕۆژه‌یه‌كی شكست خواردوو بووه .ئێمه له رۆژهه‌اڵتی كوردستان سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌یكه شاهیدی هه‌ڵسووڕانی ئاشكرای گروپه ئیسالمیه‌كانین، به‌اڵم ئه‌وه‌ی كه جێگه‌ی شانازی‌و خوشحاڵیه، ئه‌وه‌یه‌كه خه‌ڵكی ئازادیخوازی كوردستان ل ه ماوه‌ی سێ ده‌یه سه‌ركوت‌و گوشار‌و ب ه زۆر ئیسالمیكردنی كومه‌ڵگای كوردستان ،ئێم ه ب ه چه‌ندین نموونه‌ی زیندوومان له‌به‌رده‌ستدای ه ك ه نیشانیداوه خه‌ڵكی كوردستان ب ه شیاوترین شێوه‌‌و مه‌ده‌نیانه‌ترین هه‌ڵسوكه‌وت ،ل ه چه‌ندین بۆنه‌ی جۆراوجۆری وه‌ك مانگرتنی 16ی گه‌الوێژی 1384كه ل ه ناڕه‌زایه‌تی ب ه كوشتنی الوێكی كوردی خه‌ڵكی شاری مه‌هاباد به ناوی شوانه‌ی سه‌ی قادری‌و هه‌روه‌ها رۆژی 23ی گواڵنی ساڵی 1389بۆ مه‌حكوومكردنی ئێعدامی مامۆستا فه‌رزادی كه‌مانگه‌رو چوار تێكۆشه‌ری سیاسی دیكه ،مانگرتنێكی به‌رباڵویان ل ه ئاستی سه‌رتاسه‌ری رۆژهه‌اڵتی كوردستان به‌ڕێوه‌برد ك ه ئه‌م ه واڵمێكی گونجاوو پڕ ب ه پێس بوو بۆ كۆماری ئیسالمی‌و هه‌موو ئه‌و گروپ‌و ره‌وتی ئیسالمیانه‌ی ك ه كوردستانیان كردبووه مه‌یدانی چاالكی خۆیان. كوردستان گه‌شه‌ی كردووه‌‌و ئه‌مه‌ش جێگه‌ی نیگه‌رانی هه‌موو نه‌یارانی بزوتنهوهی ل ه دیموكراسیخوازانه ئازادیخوازانه‌‌و كوردستانه .ئه‌و ده‌سكه‌وتانه‌ی ك ه ئه‌مڕۆ ل ه مانگرتنی سه‌رتاسه‌ری‌و ناڕه‌زایه‌تیگه‌لی به‌رباڵو ب ه دژی پێشێلكاریه‌كانی كۆماری ئیسالمی ل ه كوردستان خۆیان نیشانده‌ده‌ن ،به‌رهه‌می خه‌باتێكی به‌رده‌وامی هه‌موو ئه‌و هێزو الی هنو كه‌سایه‌تی ه سیاسی‌و رۆشنیری‌و به گشتی خه‌ڵكی تامه‌زرۆی ئازادی ل ه كوردستانه ،كه ب ه به‌رده‌وامبوون‌و خۆڕاگری خۆیان پاشه‌كشه‌یان به ئیسالمی سیاسی له‌كوردستان كردووه، بۆ ئه‌وه‌ی جارێكی دیكه ئه‌م كۆمه‌ڵگا له نێو تاریكایی كۆنه‌په‌رستیدا هه‌ڵنه‌چه‌قێت .به‌اڵم ئه‌وه‌ی جێگه‌ی تێڕامانه ،هه‌وڵی سێ ده‌یه‌ی رابردوو كۆماری ئیسالمی ل ه كوردستان بۆ په‌ره‌پێدان‌و سه‌رمایه‌گوزاری بۆ به‌هێزكردنی ئیسالمی سیاسی بووه ،كه ئه‌م پڕۆژ‌ه له ناخی كۆمه‌ڵگای كوردستاندا وه‌اڵمی «نا»ی خۆی وه‌رگرته‌وه.
ژماره ( )50ساڵی چوارەم201١/5/15 ،
8
ژماره ( )50ساڵی چوارەم201١/5/15 ، dwaroj@komala.net
زیندانی سیاسی‌و ئێعدامی سیاسی كورد ته‌نیا ئه‌مڕۆ نیه ره‌فێق حسه‌ین په‌ناهی
ك ه هه‌روه‌ها هه‌موومان ئاگادارین، كۆمه‌ڵێكی زۆر ل ه سیاسی چاالكانی كوردی رۆژهه‌اڵتی كوردستان هه‌ر ل ه هاتن ه سه‌ره‌تای رژیمی سه‌ركاری كۆماری ئیسالمییهوه تاكوو له زیندانه‌كانی ئه‌و رژیمه‌دا ئێدام كراون‌و هه‌نووكه‌ش هه‌ر به‌رده‌وامه ،به‌اڵم ئه‌م كاره دژ‌ه ئینسانی ه ته‌نیا له‌م سه‌رده‌مه‌ی رژیمی دیكتاتۆری ئیسالمیه‌دا نه‌بووه ،به‌ڵكوو له سه‌رده‌می ده‌سه‌اڵتی رژیمی پاشایه‌تیشدا چاالكانی سیاسی كورد ره‌وانه‌ی زیندان ده‌كران ك ه له‌وان ه ده‌توانین ئاماژه ب ه كاك فوادی موسته‌فاسوڵتانی و زۆر كه‌سانیتریش بكه‌ین ك ه هێمای خۆڕاگری ناو زیندانه‌كانی ساواك بوون .به‌اڵم دوای هاتن ه سه‌ركاری رژیمی دیكتاتۆری كۆماری ئیسالمی ئه‌م رێژه‌ی ه زۆرتر بوو‌ه‌وده‌توانین بڵێین زۆرترین رێژه‌ی زیندان‌وئێعدام كردنی چاالكانی سیاسی كورد ل ه دوای هاتنه سه‌ركاری ئه‌م رژیمه‌یه .به‌پێی سهرچاوه ره‌سمیه‌كان ،ل ه سه‌ره‌تای ی هاتن ه سه‌ركاری رژیمی ئیسالمیه‌و‌ه تا ساڵی 1373 هه‌تاوی 823كه‌س ل ه خه‌ڵكی رۆژهه‌اڵتی كوردستان ئێعدام وگوله‌باران كراون ك ه ئه‌مه‌ش ته‌نیا به‌شێك ه ل ه جینایه‌ت ه دژ‌ه ئینسانیه‌كانی رژیمی دیكتاتۆری ئیسالمی ئێران ك ه دژ ب ه چاالكوانانی سیاسی كورد كراوه .ئه‌گه‌ر بمانه‌وێت بیره‌وه‌ری وبه‌سه‌رهاته‌كانی ئه‌و زیندانیان ه بهێنبن ه سه‌ر قاقه‌ز ،ده‌بێ ب ه ده‌یان كتێب بینووسینه‌وه ،به‌اڵم ئه‌وه‌یك ه دیار‌ه‌و ئێمه‌ی نه‌وه‌ی نوێ ده‌بێ ئه‌زموونی لێ وه‌ربگرین، خۆڕاگری ئه‌م ده‌وره‌ی هه‌ڵسووڕاوانی سیاسی كورده ك ه ل ه زیندانه‌كانی كۆماری دیكتاتۆری ئیسالمیدا به‌سه‌ریان بردوو‌ه‌وتاكو ئێستایش ئێعدام كراون‌و چاوه‌ڕوانی ئێعدام بوون ه و ئه‌مه‌ش هه‌ر به‌رده‌وامه ،ك ه ده‌توانین ئاماژه ب ه ناوی كه‌سانی وه‌كو مامۆستا فه‌رزادی كه‌مانگه‌ر، ئێحسان فه‌تاحیان ،فه‌رهاد وه‌كێڵی و ...كه‌سانیتر ك ه په‌تی سێداره‌یان قبووڵ كرد ،به‌اڵم كۆڵیان نه‌دا .یان كه‌سانیتر وه‌كو عه‌دنان حه‌سه‌نپوور ،ئه‌نوه‌ر حسه‌ین په‌ناهی ،حه‌بیب له‌تیفی و ...زۆرتریش ك ه ب ه خۆڕاگری خۆیان قه‌د چۆكیان دانه‌دا ل ه به‌رامبه‌ر خواسته‌كانی ئه‌و رژیمه‌دا ،یان كه‌سانیتر وه‌كوو شێركۆ مه‌عارفی‌و حه‌بیب له‌تیفی ك ه تاكوو ئێستاش چاوه‌ڕوانی ئێدام ده‌كه‌ن ،به‌اڵم ملیان ب ه خواست ه دژ‌ه مرۆیه‌كانی ئه‌و رژیمه نهداوه . مامۆستا فه‌رزادی كه‌مانگه‌ر ،ئه‌و تێكۆشه‌ره بلیمه‌ته ك ه ل ه پۆله‌كانیدا نه‌وای ئازادی‌وئه‌ندیشه‌ی یه‌كسانی ئینسان ده‌خوێندرا ,مامۆستایه‌ك ك ه به مه‌رگی ئه‌و جارێكیتر ماسی ه ره‌شه بچووكه‌كانی سه‌مه‌دی بێهره‌نگی ل ه زه‌ینی هه‌موو تاكێكدا خوڵقایه‌و‌ه ول ه سه‌ره‌وه‌ی سێداره‌شدا ل ه سیمای بێده‌نگی خویدا به هه‌زاران زمان قس هی ده‌كرد. ئێحسانی فه‌تاحیان ،ئه‌و الوه خوێن گه‌رم‌و تێكۆشه‌ره ك ه بوو ب ه سیمای خۆڕاگری هاوبه‌ندانی و ته‌نانه‌ت له‌كاتی ی ئیسالمی نه‌دا ی ب ه جه‌الدانی كۆمار ئێعدامیشدا رێگه ی الببه‌ن ،به‌ڵكوو خۆی الی ده‌بات .ئێحسان ك ه ژێر پێكه پێش ئه‌وه‌ی ل ه سێداره بدرێت ،ل ه نامه‌یه‌كدا نووسیبووی، ی ئیسالمی پێیان وایه ب ه ئه‌گه‌ر زاڵمان‌و جه‌الدانی كۆمار ی خاوه، مه‌رگی من كێش هی كورد ده‌سڕێته‌وه ،ئهوه خه‌یاڵ نه‌ك من ،به مه‌رگی هه‌زارن كه‌سیتریش وه‌كوو من ،ئه‌و كێشه‌ی ه له ناچێت و بڵێسه‌ی ئه‌و ئاگره‌ش رۆژ ل ه دوای رۆژ ژۆرتر ده‌بێت. هه‌موو ئه‌و كه‌سانه‌یك ه خۆڕاگربان كرد ،ئێستاك ه بوونه‌ت ه هێمای خه‌بات و به‌رخۆدانی كورد و بۆ هه‌تاهه‌تای ه ده‌یشمێننه‌وه .هه‌موو ئه‌وانه‌یكه ئێستا له زیندانه‌كانی ی ئیسالمبدا ئازایانه راوه‌ستاون ،هه‌موویان ده‌زانن كۆمار ك ه دڵی نه‌ته‌وه‌یه‌ك له پشتیانه ،هه‌ر وه‌ك شێركۆ مه‌عارفی ك ه ل ه دواین په‌یامی خۆیدا بۆ ده‌سه‌اڵتدارانی رژیمی ئیسالمی ده‌ڵێت :من داوای لێبوردن و پاڕانه‌وه له كه‌س ناكه‌م و سزاواری مردنیش نیم ،ئێستاش ب ه مانگرتنی خۆی خۆڕاگران ه وهستاوه و به پێی هه‌موو گوشاره‌كانی جه‌الدانی رژیم هه‌ر خۆڕاگران ه وهستاوه. ئیمه‌ی نه‌وه‌ی نوێ هیچكات كۆڵمان نه‌داو‌ه‌و هه‌ر كۆڵیش ناده‌ین .ئه‌م ه په‌یامی نه‌ته‌وه‌یه‌كه ،كه تا گه‌یشتن ب ه ئامانج ه ره‌واكانی خۆی هه‌ر به‌رده‌وام ده‌بێت و هیچكات مه‌رگ‌و سێداره‌یش ناتوانێت چاوترسێنی بكات هه‌ر وه‌ها ی ئاگری خه‌باتی كه ده‌یان ساڵ ه نه‌یتوانیه‌و‌ه بڵێس ه خه‌ڵكی كوردستان بكوژێنێته‌وه... 2.5.2011
ئه‌ندێشه
به‌شداریی سیاسیی ژنان یان سیاسه‌تی به‌شداریی ژنان؟ رواڵه‌ت وه‌رگریی و كارتێكه‌ریی دێته به‌رچاو كه سیستمی سیاسی ل ه هاوڕێ حه‌بیب فه‌تحی یه‌كێك له‌و لێكدانه‌وه‌ی له‌سه‌ر كراوه .له‌و گه‌ڵ بزووتنه‌وه‌ی ژنان به پێچه‌وانه‌ی نوسه‌ر به‌توانا‌و ره‌نگین قه‌ڵه‌مان ه سیستمه سیاسیانه‌ی كه باوه‌ڕگه‌لی بزووتنهوه مه‌ده‌نیه‌كانی تری وه‌كوو: بوو كه به‌رده‌وام له‌به‌شه‌كانی هه‌یه ،كرێكاریی ،خوێندكاریی و ... تایبه‌تیان ئیدۆلۆژی راگه‌یاندنی كۆمه‌ڵه ،له‌وانه ل ه پرسیاره‌كان له‌سه‌ر پێویستیی و چووبێته نێو مامه‌ڵه‌وه .باروودۆخی دوو هه‌فته‌نامه‌ی «دوارۆژ» گرنگایه‌تی به‌شداریی یان كاریگه‌ریی بزووتنه‌وه‌ی ژنان به جۆرێكه كه به‌رهه‌مه‌كانی باڵوده‌كرده‌وه .چه‌ند ده‌وڵه‌ت به دانی ئیمتیازگه‌لی له‌م ژنان زۆرتر ده‌بێت. رۆژ پێش له‌وه‌ی هاوڕێ حه‌بیب ئیستاكه ژنان له بواره گشتیه‌كاندا چه‌شنه ،له گه‌ڵ ئه‌م بزووتنه‌وه‌یه فه‌تحی كۆتایی به‌ژیانی خۆی به شێوه‌ی رۆاڵه‌تیی به‌شداریی چووه‌ته نێو دانووستان و مامه‌ڵه‌وه. بێنێت له‌سه‌ر داوای «دوارۆژ» به‌رچاویان هه‌یه ،به‌اڵم ئایا ئه‌م له گه‌ڵ ئه‌وه‌دا كه سیاسه‌تی ئه‌م وتاره‌ی بۆمان ره‌وانه كرد ،ك ه به‌شدارییه به‌مانای كاریگه‌ریی ئاماده‌بوون ،ته‌نیا ئیمتیازێكه لێره‌دا ده‌یخوێننه‌وه. له‌سه‌ر بڕیارده‌رانیش ده‌بێت یان نه؟ كه سیستمی سیاسی هه‌یه‌تی. یادی ئازیزی بۆ هه‌میشه دڵماندا به بۆچوونی ئه‌م كۆمه‌ڵناسه ،ژنان هه‌میشه دوو دڵیگه‌ڵێك بۆ به‌شداری زیندووه. به‌و ئاماده‌بوون و به‌شدارییه‌ی و ئاماده‌بوونی ژنان له بواره حه‌بیب فه‌تحی كه له بواری گشتیدا هه‌یانه ،هیچ سیاسیه‌كاندا هه‌بووه ،ئه‌وه‌ی كه چاالكییه‌ك پێك ناهێنن .ناوبراو وه‌كوو بزووتنه‌وه‌یه‌كی مه‌ده‌نیی ، ژنان ل ه به‌شداریی سیاسیدا چ توانیویان ه ل ه سیستم ه سیاسی ه ده‌ڵێت :هه‌ڵسووڕانی ژنان زۆرتر رێگا بۆ بهكردهوه ده‌رهێنانی روانگه ئامانجێك له هزریاندا په‌روه‌رد‌ه جۆراوجۆره‌كاندا ،ئاقاری سیاسه‌ت ه گۆڕاوه به چاولێكردنی ویترین و و بۆچوونه‌كان باز بكات یان بێته ده‌كه‌ن؟ ئه‌م ه پرسیارێك ه ك ه زۆرێك كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان بگۆڕن ،به‌اڵم گه‌ڕان له نێو پاساژه‌كان كه ئه‌مه‌ش گۆڕه‌پانی سیاسیه‌وه. ل ه بیرمه‌ندانی بواری ژنان ل ه الیه‌نگه‌لی ل ه ده‌سپێڕاگه‌یشتن ب ه لووتكه‌ی كاریگه‌رییه‌كی له سه‌ر بواری گشتیی هه‌ڵسوراوێكی بواری ژنان ، هه‌ڵبژێرانی ژنێك وه‌كوو وه‌زیر جۆراوجۆره‌وه رامانیان له‌سه‌ر ده‌سه‌اڵتی سیاسی به‌دوور ماون .نییه. هه‌بووه .به‌شداریی ژنان ل ه بواره ژنان سه‌ره‌تا هه‌وڵیان دا بچنه نێو زه‌مه‌نێكی زۆره كه هێندێك هه‌وڵ بۆ له ئیران به هه‌نگاوێكی گرنگ له جۆراوجۆره‌كانی سیاسه‌تدا هه‌میش ه حیزبه‌كانه‌وه و دواتر هه‌وڵی ئه‌وه‌یان ئهوه ده‌ده‌ن كه ژنان بێننه نێو بوار به‌شداریی سیاسی ژنان ده‌زانێت و به خێرایی زۆر كه‌م چووه‌ته پێش دا كه پێگه‌ی خۆیان ل ه ده‌وڵه‌ت ه و گۆڕه‌پانی سیاسی واڵتانه‌وه .له ده‌ڵێت :ئه‌وه‌ی كه ژنان له بواره زۆرێك له واڵتان وه‌كوو :سریالنكا ،سیاسیه‌كاندا رۆڵ بگێڕن و ئاماده‌بن و هه‌نگاوی ئه‌وتۆی بۆ هه‌ڵنه‌گیراوه .ناوچه‌ییه‌كاندا به‌ده‌ست بێنن. له‌م نێوه‌نده‌دا ته‌نیا ژنانی واڵتانی ل ه گه‌ڵ سه‌رجه‌م ئه‌و بۆچوون و هیند و ته‌نانه‌ت واڵتانی ئورووپای و ئه‌وه‌ی كه ژنانی به‌رێوه‌به‌ر ،كارێك پێشكه‌وتوو ك ه دیموكراسی سااڵنێك ه تێڕوانینانه‌ی له دنیا ك ه ده‌بوو‌ه باكوور ،بۆ ئاماده‌بوون و به‌شداریی بۆ ژنان بكه‌ن ،دوو شتی ته‌واو تێاندا سه‌قامگیربووه ،ل ه پێشه‌وه‌ن هۆی ئه‌وه‌ی ژنان ل ه بواره سیاسی و له دامهزراوه سیاسیه‌كانی ژنان ،جیاوازه ،له گه‌ڵ ئه‌وه‌دا كه بوون و باقی ژنانی جیهان له‌م پرۆسه‌یه‌دا كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان به‌دوور بن ،ژنان ورده سه‌همیه‌یه‌ك له‌به‌رچاو گیراوه .ئه‌م و ئاماده‌بوونی پیاوان به‌دواداچوونی جیاوازییه‌كی زۆریان له گه‌ڵ یه‌كتردا ورده رچه‌یان شكاند و رێگایان بۆ سه‌همییه له مه‌جلیسی پاكستان مافه‌كانی ژنانی وه‌ك پیویستی هه‌ڵسووڕانیان له‌م بوارانه‌دا كردهوه ،بۆ به‌شداریی له مه‌جلیس و شورای بهدواوه نابێت ،به‌اڵم بوونی ژنان و نییه. به پێی نه‌قشه‌ی جیهانیی به‌شداریی به‌اڵم ئه‌م مه‌سه‌له‌یه هه‌میشه له گه‌ڵ ئوستانه‌كان ،ده‌گاته 17له‌سه‌د و ئاماده‌بوونیان به شێوه‌ی كه‌متر و سیاسی ژنان ك ه ل ه ساڵی 2008له الیه‌ن پرسیارێكی جیددی رووبه‌ڕوو بووه ،له عێراقیش ده‌گاته 25له‌سه‌د ،له‌ئاستی 10له سه‌دیشدا ،یارمه‌تی رێكخراوی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كانه‌و‌ه ئه‌ویش ئه‌مه‌ی ه كه ژنان ل ه راستیدا به‌اڵم هه‌میشه ئه‌م سه‌همییه به‌ندی به باشتر بوونی دۆخی ژنان ده‌كات. هات ه ئاراوه ،سه‌ره‌ڕای چوون ه ب ه چ مه‌به‌ستێك ده‌چنه دنیای ودابه‌شكردنه به قازانجی ژنان ته‌واو ئه‌م هه‌ڵسوراوه له‌وباوه‌ره‌دایه كه نابێت .زه‌هرا باس له ئه‌زموونی هێند زۆر بوونی ژماره‌ی ژنانی خوێنده‌وار سه‌ره‌وه‌ی ئاستی به‌شداریی ژنان سیاسه‌ته‌وه؟ له كاتی داڕشتن و باڵوكردنه‌وه‌ی زه‌هرا ته‌شه‌كور ،كۆمه‌ڵناس له‌م له‌م بواره‌دا ده‌كات و ده‌لێت :هیند ،به‌ستێن بۆ به‌شداریی ئه‌وان له نه‌قشه‌ی پێشوو و زۆر بوونی ژنان پێوه‌نده‌دا ده‌ڵێت :ژنان له بواره واڵتێكه كه له مێژه دیموكراسیی شوێنه‌كانی كار ده‌ره‌خسێنێت و ل ه پارلمانه‌كانی سه‌رتاسه‌ری جیهان كۆمه‌اڵیه‌تی وسیاسیه‌كان ،هه‌میش ه تێدایه و بۆ به‌شداریی ژنان له سه‌باره‌ت به وه‌زیری نوێی بێهداشتیش ل ه 8و 15ده‌هۆم ل ه سه‌د ل ه له نێوان دوو بیرۆكه‌ی سیاسه‌تی دامهزراوه ناوچه‌ییه‌كان 30 ،له‌سه‌د ده‌ڵێت :وه‌زیری ئیستای بیهداشت به ساڵی 2005وه بۆ 7و 17ده‌هۆم ئاماده‌بوون و سیاسه‌تی ئایدیا ،سه‌همییه‌ی دیاری كردووه ،به‌اڵم نیسبه‌ت زۆرێك له وه‌زیره‌كانی تری كێشه له‌یره‌دایه كه سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی كابینه ،له‌سه‌ره‌وه‌تره چونكوو النی له‌سه‌د ل ه ساڵی ،2008خێرایی ئه‌م یه‌كییان هه‌ڵده‌بژێرن. پرۆسه‌ی ه زۆر كه‌متر له‌وه‌یه ك ه ل ه دیموكراسی ه كۆنه‌كان ل ه دنیا ئیدعای كه ئه‌و كورسیانه‌ی كه سه‌كۆیه‌ك كه‌م هه‌ڵسووڕانی سیاسی له پۆست داهاتوویه‌كی نزیكدا به یه‌كسانیه‌كی ئهوه ده‌كه‌ن كه جیهانی سیاسه‌ت ،بۆ به‌شداریی ژنان له دامهزراوه و پله‌ی خواره‌وه‌تر ده‌ست پێكردووه ره‌گه‌زیی ل ه پارلمانه‌كانی دنیا بگه‌ین .جیهانی ئایدیاكان ه و بازاڕی ئازاد سیاسیه‌كان له داهاتوو بووه و و ،ئه‌زموونی نوێنه‌رایه‌تی مه‌جلیسی به‌اڵم ده‌بێ ئاستی به‌شداریی ژنان دێنێته‌ئاراوه بۆ ئه‌وه‌ی باشترین له پێشتره‌وه دیاری كراوه ،به‌اڵم هه‌یه. ناوبراو ده‌ڵێت :ته‌نیا باس و له جیهاندا له‌سه‌ره‌وه‌ی ره‌قه‌م و ئایدیاكان زۆرتر هه‌ڵبژێردرێن .له‌م چاوه‌ڕوانیی ئه‌وه‌یان لێ ناكرێت ئاماره‌كان ببینین ،چونكوو زۆرێك نێوه‌دا جیاوازیه‌كیش ل ه نێوان كه بۆ چاالكیه‌كانی ژنان ئهوهنده تێفكرین روناكبیرییه‌كان و ئه‌وه‌ی ی بۆچوونه‌كانی ژنان وپیاواندا نییه ،هیوا به‌خش بن .له‌و رووه‌وه كه كه ئه‌و چاوه‌ڕوانیه له ژنان هه‌بێت له چاالكییه‌كانی ژنان له به‌شگه‌لێك وه‌كوو :راگه‌یاندنه‌كان ،دامهزراوه به‌اڵم ئه‌زموون ه جیهانیه‌كان نیشان ژنان له هیند ئاستی خوێنده‌واریان كه كاتێك به پله‌یه‌كی زۆر به‌رز له قه‌زاییه‌كان ،دامهزراوه به‌شداریخوازان ه ده‌دات كه ئایدیا و بۆچوونه‌كان ب ه له خواره‌وه‌یه ،له‌م به‌ستێنه بۆ زانین و توانایی گه‌یشتن ئه‌وكات سه‌رنجدان ب ه باروودۆخی سیاسی – به‌شداریی له دامهزراوه ناوچه‌ییه‌كان بێنه نێو بواری سیاسه‌ته‌وه ،كارێكی و سینفیه‌كان له به‌رچاوناگیردرێن. ی كۆمه‌اڵیه‌تی كه‌سه‌كان ده‌بیندرێت و بۆ ژنان ،كه‌ڵك وه‌رناگرن .ئه‌وان دروست وگونجاو نییه .ئه‌زموونه‌كان شارومه‌ندی سیاسی چه‌مكێك نوێیه كه ب ه تایبه‌تیی جه‌خت ،ژنان بۆ به‌دواداچوونی ئایدیاكانی له باشترین حاڵه‌تدا ده‌نگی نیشانیان داوه كه ژنان ورده له‌سه‌ر به‌شداریی سیاسی و تاك و ژنان ،ده‌بێت له بواره سیاسیه‌كاندا باوكان ،براكان و هاوسه‌ره‌كانیانن ورده رێگای خۆیان ده‌دۆزنه‌وه، ده‌وڵه‌ت ده‌كات ،له گه‌ڵ ئه‌وه‌دا ك ه خۆیان به‌شدار بن .ئه‌م كۆمه‌ڵناس ه و له راستیدا ل ه ئاستی بڕیارداندا ئه‌وان بۆ ته‌مرینی دیموكراسی و شارومه‌ندیی خۆی چه‌مكێكه ك ه ل ه هه‌روه‌ها به ئاماژه‌كردن به‌و گومان رۆڵێكی وه‌هایان نیه و پیاوان زۆرتر شكاندنی تابۆه‌كان وه‌كوو ئه‌وه‌ی له بنه‌ڕه‌تدا ب ه پێوه‌ندیی تاك له گه‌ڵ و دوودڵییانه‌ی سه‌باره‌ت ب ه بڕیارده‌رن .ئه‌م مه‌سه‌له‌یه له هینددا سریالنكا،هیند و زۆرێك له واڵتانی ئاماده‌بوونی ژنان له سیاسه‌تدا ،مشتوومڕێكی زۆری هێناوه‌ته ئاراوه ،تردایه ،هاتوونه مه‌یدانه‌وه. ده‌وڵه‌ت پێناسه ده‌كرێت. به‌شداریی سیاسی شارومه‌ندان ده‌ڵێت :نه‌یارانی دابه‌شكردنی چونكوو سه‌همی 30له‌سه‌دیی ته‌نیا ئه‌وه‌ی راستییه ،نیوه‌یه‌ك له خه‌ڵكی شێوه‌ی جۆراوجۆری هه‌یه ،هه‌م كورسیه‌كانی سیاسه‌ت ل ه نێوان ژن بۆ شوێنه ناوچه‌ییه‌كانه و حیزب جیهان ژنان پێكیده‌هێنن و ئه‌گه‌ر ده‌كرێ به‌و بزووتنهوه مه‌ده‌نییان ه وپیاو ب ه شێوه‌ی یه‌كسان به درێژایی و رێكخراوه مه‌ده‌نییه‌كان حازر به‌رنامه دارێژان و سیاسه‌توانانی نه‌بوون ئه‌م سه‌همه قبووڵ بكه‌ن و جیهانیی نه‌توانن جێگه و پێگه‌ی ناوی لێ ببرێت ك ه بۆ ئامانجی بچووكی مێژوو بوونیان هه‌بووه. ناوچه‌یی پێك هاتوون و هه‌میش ل ه بزووتنه‌وه‌یه‌كدا له‌فه‌رانسه ژنان ،لێكدانه‌وه‌شیان ئه‌وه‌یه كه ژنان تایبه‌تی و شیاوی ژنان له دانانی ده‌كرێت ب ه ده‌نگدان و به‌شداریی ویستیان ك ه ئه‌م دابه‌شكردن ه جێبه‌جێ له ئاستی ناوچه‌ییدا و له شوێنه ستراتژیدا به شێوه‌ی گونجاو ل ه هه‌ڵبژاردن ناوی لێ ببه‌ین .ئه‌م بكرێت ،به‌اڵم ئه‌م داخوازییه له گه‌ڵ كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كانی وه‌كوو :كار ،دیاری بكه‌ن ،هیچ كات ناتوانن به به‌شدارییه ده‌كرێت ب ه شێوه‌ی دژایه‌تیه‌كی توند بهرهو روو بووه‌وه ،بنه‌ماڵه و خزمایه‌تی زۆرتر كۆنترۆڵ گه‌شه‌یه‌كی هه‌مه‌الیه‌نه و به‌رده‌وام ئه‌ندامییه‌ت ل ه دامه‌زراوه‌یه‌كی سیاسی چونكوو له‌و باوه‌ڕه‌دا بوون ،ئه‌گه‌ر ده‌كرێن .ئه‌مه له حاڵێكدایه كه بگه‌ن له هه‌موو بواره‌كاندا .له ی زنجیره قۆناغێك ئه‌م دابه‌شكردنه جێ به‌جێ بكرێت هیند سه‌باره‌ت به به‌شداریی ژنان جیهانی زانیاریی و پیوه‌ندییه‌كان به تێپه‌ڕكردن پێك بێت .به‌شی ژنان ل ه دنیای ده‌بێ كورسیه‌كان بۆ كه‌مایه‌تیه‌كانی له بواره سیاسی و كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان ،و به زۆربوونی راده‌ی گه‌شه و سیاسه‌تدا ك ه ب ه شێوه‌ی ئاسایی تر دابه‌ش بكرێت و ئه‌م ه بهكردهوه یاساگه‌لێكی سه‌رده‌میانه و ئه‌مرۆیی وشیاریی ژنان ،روونه كه ویست په‌یكه‌ری رێكخراوه سیاسیه‌كان پێك ده‌رنایه‌ت .خاڵێكی تر كه ئه‌م زۆری هه‌یه ،به‌اڵم له كرده‌وه‌دا و داخوازییه‌كانی ژنانیش به پێی ده‌هێنێت ،چه‌نده‌یه؟ ئه‌مه بابه‌تێك ه كۆمه‌ڵناسه ئاماژه‌ی پێدا ئه‌مه‌ی ه جێبه‌جێ ناكرێن و چینی كۆمه‌اڵیه‌تی سه‌رده‌م زیاد ده‌بێت و دێته ئاراوه. كه ل ه دانیشتنی پسپۆڕیی گرووپی ك ه له هه‌موو دنیا هه‌وڵی ژنان بۆ ژنان له‌مپه‌رێكه له‌به‌رده‌م پێشكه‌وتنی ئه‌ورۆكه ژنان له كۆمه‌ڵگای ئێمه‌دا ژنانی ئه‌نجومه‌نی كۆمه‌ڵناسیی ده‌سته‌به‌ركردنی خواسته‌كانیان وه‌كوو ئه‌وان بۆ ئاستی سه‌ره‌وه‌تر .له خوازیاری ئه‌وه‌ن ،كه له قۆناغه بزووتنه‌وه‌یه‌كی كۆمه‌اڵیه‌تی ناوی لێ ئێراندا به‌شداریی سیاسیی ژنان به جۆراوجۆره‌كانی به‌رنامه دارێژیی و لێكدانه‌وه‌ی له‌سه‌ر كرا. له هه‌موو دنیادا ،چوون ه نێو دنیای ده‌برێت .به‌اڵم كاتێك ك ه ده‌ڵێین هه‌ڵبژاردنی وه‌زیری ژن بۆ وه‌زاره‌تی بریاردانه ستراتیژییك و گشتیه‌كان، سیاسه‌ت ل ه هه‌موو بواره‌كانی تر ،ژنان ده‌بێت ل ه قه‌واره‌ی سیاسی بیهداشت گه‌شه‌یه‌كی به‌رچاوی به خۆیان رۆڵی به‌رچاو و كاریگه‌رییان دژوارتر و كه‌متره .ژنان به ئاسانی سیستمێكی سیاسیدا به‌شداری خۆوه بینی .ئه‌م هه‌ڵبژاردنه‌ش هه‌بێت ،چونكوو به‌شداریی و توانیوویانه ل ه بواره‌كانی :ئابووری ،بكه‌ن ،له راستیدا داوا له ئه‌ندامانی نه‌یاران و الیه‌نگرانی جیاوازی هه‌یه .ئاماده‌بوونی ژن له كۆمه‌ڵگا و پیشه‌سازیی ،فه‌رهه‌نگ و ...رۆڵییان بزووتنهوه ده‌كه‌ین كه بزووتنه‌وه‌ی پاش هه‌ڵبژێرانی مه‌رزییه ده‌ستجردی چوونه سه‌ره‌وه‌ی به‌شداریی سیاسی هه‌بێ و كارامه‌یی خۆیان بسه‌لمێنن مه‌ده‌نیی به جێ بێڵن و بچنه نێو وه‌كوو وه‌زیری بیهداشت له ئێران – ،كۆمه‌اڵیه‌تی ئه‌وان مه‌سه‌له‌یه‌كی و پێشكه‌وتنی به‌رچاوییان هه‌بێت .قه‌واره‌ی سیاسی و ده‌وڵه‌ته‌وه‌و ،كۆمه‌ڵێك له ژنان له‌و باوه‌ڕه‌دا حاشاهه‌ڵنه‌گره ،له گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ژنان توانیوویان ه نفووز بكه‌نه نێو چاره‌نووسی بزووتنه‌وه‌یه‌ك بگۆڕن بوون كه ئه‌مه ته‌نیا سیاسه‌تێكه بۆ ده‌ستێوه‌ردانی ژنان له كاروباری ئه‌وه‌ی ژنێك له كابینه‌دا هه‌بێت سیاسی – كۆمه‌اڵیه‌تی ده‌رخه‌ری پێكهاته و قه‌واره‌ی سیاسی رێكخراو ب ه چاره‌نووسی حیزبێكی سیاسی. و حیزبه‌كان ،به‌اڵم هێشتاك ه ناوبراو سه‌باره‌ت به ئه‌زموونی ،هێندێكیش هه‌ڵبژاردنی ژنێكیان وشیاری و گه‌شه‌ی شعووری به شێوه‌ی گشتگیر نه‌چوونه‌ت ه به‌شداری ژنانی ئیران له سیاسه‌ت وه‌ك وه‌زیر ،به خاڵێكی پۆزه‌تیڤ كۆمه‌اڵیه‌تیی ئه‌وانه ،به‌اڵم ده‌بێت بزانین ژنان بۆ به‌شداریی سیاسی به‌شه‌كانی بڕیاردان و به‌رنامه‌دارشتن .ده‌ڵێت :له ئێراندا به‌شداریی ژنان لێكداوه‌ته‌وه. بابه‌تی سه‌ره‌كی ئه‌وه‌یه ك ه ژنان هه‌میشه به دوو تێڕوانینی جیاوازی زه‌هرا ته‌شه‌كور له‌م باره‌وه ده‌ڵێت :وا خۆیان چ ئامانجێكیان گرتۆته پێش.
11
تایبه‌ت
چەند وتەیەک بە بۆنەی کۆچی ناوادەی هاورێ حەبیبی فەتحی پێگەیشتنی رۆژ لە دوای رۆژ و تێگەیشتنی هەرچی زیاتری لە بار و دۆخی کۆمەڵگای کوردستان و ستەم و چەوسانەەوی زاڵ بە سەر نەتەوەکەی ،بوو بە هاندەری حەبیبی الو و تازەپێگەیشتوو
هاورێ حەبیب ! مااڵواییت ،دوایین کۆچت ،هەموو کۆمەڵەی خەمبار کرد .هاوڕێیانت ،ئەویندارارنی ڕێباز و هیواکانت ،بۆ ئەمەکناسیی و پێزانین ،پۆلیان بەستوە و تاجەگوڵینەی دوایین بەهاری تەمەنت، پێشکەش ئەکەن .لەم بەهارەی پڕ لە گٶڵ و بۆ وەرگرتنی هەڵوێستێکی جیدیتر .هاوڕێ حەبیب گەزیزەدا ،لەم وەرزەی وەنەوشەو و بەیبوون و هاوینی ساڵی ١٣٨٥دوایین بڕیاری سیاسیی خۆی هەاڵڵەدا ،ئەوەی چاوەڕوان نەدەکرا ،بەس بە تەنیا دا و بە ڕیزی پێشمەرگەکانی کۆمەڵە پەیوەست بوو مەاڵوایی هەتاهەتایی تۆ بوو .تەمەنت بە ئەژمێری و تا دوایین ساتەکانی ژیانی و دوایین مااڵوایی لە ساڵ ،کورت و کەم مەودا ،بەاڵم لە هەمان کاتدا هەموو هاورێیان و ئازیزانی ،بەوپەڕی لەخۆبردوییەوە تابڵویەکی پڕ لە نەخش و نیگار و ڕەنگاو ڕەنگ ،هەوڵی دا و خەبات و بەربەرەکانیی دژ بە رژیمی هێند دەوڵەمەند کە دەتوانێ مایەی ڕەنج و بەرهەمی کۆنەپەرستی ئیسالمیی ئێران و هەر بە گشتی دژ بە چەندین ساڵ دوور و درێژتری زۆر کەسان بێ .بە هەر چەشنە دواکەوتویی و کۆنەپەرستییەک ، سەلماندنی ئەم ڕاستییە کە ئەمە دوایین کردە ئامانج و بەرنامە و پالنی ژیانی .ئۆرگانەکانی شادبوونەوەیە بەدیداری کاک حەبیبی خۆشەویست ،ڕاگەیاندنی کۆمەڵە و بەتایبەتی تلویزیۆنی ئاسوسات بۆ گشت هەڤااڵن و چاالکوانانی ناو ڕیزەکانی کۆمەڵە مەیدانێکی باش بوو کە هاورێ حەبیب بتوانێ زۆر سەختە .ئەمە ئەو راستیە تاڵەیە کە ئەم ئیستعداد و توناییەکانی خۆی تێدا وەگەڕ خا و هاوڕێ خۆشەویستەمان جێی هێشتین و ،ئیتر چیتر ببێتە کانگا و کۆڵەکەی دەزگای ڕاگەیاندنی کۆمەڵە. ناتوانین لە مێهرەبانی و دڵگەورەیی و وتەبەنرخەکانی بوونی کاک حەبیب ،عەرسەی راگەیاندنی کۆمەڵەی بەهرەمەند بین .ئەمە لەوانەیە پرسیارێکی بێ واڵم بەرینتر و دەوڵەمنەندتر کرد و لەدەست دان و نەمانی بێ و بیر و زەینی گشت هاوڕێیان بۆ وواڵمی قەتیس ئەم هاورێ خۆشەویستەمان ،خەسارێکی گەورە بوو مابێت کە ئەمە کامە خەمی قووڵ و پەژارەی کامە کە بە جەستەی ڕیزەکانی کۆمەڵە گەیشت . ڕاستیی بوو کە مەودای نەدا هاوڕێ حەبیب روژی وەدیهاتنی هیواکانی بەدی بکا .خۆ دڵەگەورەکەی پڕ بوو لە خۆشەویستیی و ئەوینداریی نیشتمانەکەی هاوڕێی ئازیز و خۆشەویستمان کاک حەبیب ! و قەڵەمە بە پێزەکەی ،حیکایەتی قارمانیی کاک لەگەڵ تۆ بوون ئارەزویە و بێ تۆییمان پێوە دیارە . شوان و ڕێبازەکەی کاک فوادی بۆ هەژاران ئەگێڕاوە ئێمە گومانمان لەوەدا نیە کە کۆمەڵگای کوردستان و نەخش و هێمای کوردستانی وەسف ئەکرد .پێویستیی بە رۆڵەی پڕکار و بە وەج و ئەمەکناسی ئازادیی جەوهەری مان و بوونی بوو و دڵی گەورەی وەک تۆ هەیە .ئەوەی کە کورت ژیای ،جێگای داخ ،سەوداسەر و خولیای ڕزگاریی گشت مرۆڤی ئەم و مەخابنە بەاڵم ئەوە کە چۆن ژیای ،داستانێکی ئاو و خاک و دیارە لە چەنگ کۆیلەتی و ستەم و پڕ شانازیی و سەرکەوتنە .لەدەست دانی تۆی چەوسانەوە .هیچ خەفەت و پەژارەیەک خۆ ناتوانێ خۆشەویست سوز و داخێکی جەرگبڕ و قەرەبوو لە ورە و ئیرادەی هیچ مرۆڤێک بەهێزتر بێ .نەکراوەیە بۆ دایکی خۆشەویست و باوکی ئازیز و کاک حەبیب سیمای ناسراوی ناو ڕیزەکانی کۆمەڵە سەرجەم ئەندامانی بنەمالەکەشت .هەر بۆیە ،ئێمە و خەباتکارانی سیاسیی و چاالکوانانی مەدەنی و سەرجەم هاوڕێیان و هاوسەنگەرانت لە ڕیزەکانی دنیای شێعر و ئەدەب و هونەر وجێی متمانە و ورە کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان ،لە قواڵیی بەخشی هاوسەنگەرانی بوو و سەد داخ و مەخابن دڵەوە سەرەخۆشیی لە خۆمان و لە دایک و باوکی تۆی ئازیز و خۆشەویست و هەموو ئەندامانی بنەماڵە کە ناوادە کوچی کرد و بەجێی هێشتین . هاوڕێ حەبیب فەتحی ڕێکەوتی ١٧.٣.١٣٦٣لە و سەرجەم ڕەشپۆشان و تازیەبارانی پرسەی تۆ لە ئاوایی کەرجۆی سەر بە چەمشاری سنە لەدایک کوردستان ئەکەین و شەریک و هابەشی خەمیانین بوو .خوێندنی سەرەتایی و ناوەندیی هەر لەوێ . تەواو کرد .هەرچەند لە قوواڵیی دڵیەوە تامەزرۆی هاوڕێ گیان! درێژەدان بە خوێند بوو و دڵە گەورەکەی کردبوە تۆ خۆت رۆیشتی بەاڵم جێ پەنجەی نەخشینت هێالنەی هیوا و هومێدی گەیشتن بە پلەکانی بەرزی ،قەڵەمی سەوز و بەتوانات ،هزر و بیری پەروەردە و زانست ،بەاڵم زۆر بەداخەوە ،بە هۆی پێشکەوتنخوازانەت ،مێهرەبانیی و دڵگەورەیی و هەل و مەرجی نالەباریی ئابووریی و دەست کورتی بە هەزارن بیرەوەریت المان جێ هێشت .دڵنیا بە بنەماڵەکەی نەیتوانی دریژە بە خوێندن بدات و بۆ هاوڕێیانت بۆ وەدی هێنانی ئاوات و ئامانجە بەرز دابین کردنی بژیوی ژیان و یارمەتییدانی بنەماڵەکەی و پیرۆزەکانی تۆی پێشمەرگە ،بێ وچان و بێ ،چەشنی زۆر الوی تری کوردستان دەستی لە چرکەساتێک سرەوتن خەبات ئەکەن .با لە الیەن خوێند هەڵگرت و رووی کردە کار و کاسبی لە هەمووسەرکردایەتیی کۆمەڵە ،سەرجەم کادرەکانی شوێنە جیاجیاکانی کوردستان و ئێران .هاوڕێ ڕاگەیاندن و ئاسوسات ،گشت پێشمەرگەکانی حەبیب هەر چەند نەیتوانی قوناغەکانی خوێندن تا هاوسەنگەرت لە دوایین دیداردا ،دوایین وتەت سەر تێپەڕ کات ،بەاڵم هیچ کات لە پێناو فێربوون و پێشکەش بکەم .قەت لە یادت ناکەین .بیرت تەیار کردنی بیر و زەینی وچانی نەدا .قوتابخانەی ئەکەین حەبیب گیان .ماڵئاوا حەبیب گیان .دوا شۆڕش ،خوێندنەوە و فێربوون ،دنیای شێعر و مااڵوا. ئەدەب و سیاسەتی کردە جەوالنگای بڕواکانی .
ی حه‌بیب فه‌تح من باڵنده‌یه‌كم ساڵه‌هایه ،ل ه قه‌فه‌سێكی ده‌ستكردی چوار ڕاوچیدا دیل كراوم به‌ته‌نیام‌و له‌كاروانی... ی ی سه‌ربه‌ست ی ڕێ باڵند ه كۆچه‌ره‌كان ێ ماوم به‌ج منیش پێم خۆشه! ی ئه‌م وه‌ك هه‌موو په‌له‌وه‌ران دونیایه ێ بده‌م هه‌ڵفڕم ،باڵ ل ی هه‌ر دیل بمێنم تابه‌كه ێ من ده‌مه‌و ی داد ب ه هاوارو چریكه گویێ
كپ
ی كراو
ی بهه‌ژێنم بێداد منیش
ێ ئه‌مه‌و
سه‌ربه‌ست
بژیم. ی زێدی خۆم له‌نێو سروشت ی بوخلێمه‌وه ب ه ئازاد ێ ئه‌ستێر ه بم من ده‌مه‌و بۆ هه‌میش ه ی واڵتدا بدره‌وشێمه‌وه ل ه ئاسمان قه‌د نامه‌وێ تاهه‌تای ه یه‌خسیر بم و ی ئه‌م به‌ند ه تاریكه‌دا ی سارد ل ه سووچ ی سه‌ر بنێمه‌وه. ب ه ناكام
کۆماری سێداره‌ی ئیسالمی ئێران
پیر پیر بوهو به‌اڵم وره‌ی ئێمه هه‌ر گه‌رمه..
له دوو رێانی مردن و تاریکیدا یه‌ک ئه‌گرنه‌وه.... له راستی دا ئێمه ژیانین و گه‌نجه‌کانمان ئاینده‌ن و نابڕێننه وه.. ده پێم بڵێن :له‌م رۆژهه‌اڵته‌وه تا رۆژئاوا له سهرهوه بۆ خواره‌وه‌ی ئه‌م واڵتانه له کۆنه‌وه تا ئێستا سیداره‌کان چییان له ئێمه دا کوشت! توانیان چی له هاواری شۆرش و ئازادیمان که‌م بکه‌نه‌وه... سێداره‌کان توانیان شاهۆ بترسێنن..؟ توانیان ده‌ریاچه‌ی وان و ورمێ بێ ده‌نگ بکه‌ن؟ توانیان چۆک به پیره مه‌گروون دابده‌ن؟ ئه‌وه‌ی له تا ئێسته سێداره‌کان کردوویانه.. هه‌میشه پێچه‌وانه‌که‌ی هاتوونه ده‌ی :کاروانمان درێژتر بوه‌ته‌وه... ده‌نگمان زواڵل تر و ئاپووره‌مان گه‌وره‌تر بوه ته‌‌وه!. سێداره‌کان ترساون ...له کورد ترساون.. سێداره‌کان به‌زیون و ئێمه هه‌ر ماوین.. کۆماری سێداره ی ئیسالمی ئێران
کۆماری سێداره‌ی ئیسالمی خوار خوار بوه‌ته‌وه‌و به‌اڵم ئێمه تازه وا خه‌ریکین له مله ی به‌رز ده‌ست بۆ خۆر به‌رین و دایبگرینه سه‌ر ئه‌رز.. له‌م بیانیه‌وه ....شه‌قامی ههره گه‌وره‌ی سنه بو به فه‌رزادی که‌مانگه‌ر... له‌م به‌یانیه‌وه ...گه‌وره‌ترین باغچه ی مه‌هاباد بوو به شیرینی عه‌له‌م هولی.. له کازیوه‌ی ئه‌مڕۆوه..هه‌موو ئه‌و مندااڵنه‌ی له دایک بوون ناوی فه‌رهادی وکیلیان لێ نرا! له‌مڕۆوه... له یه‌که‌م گزنگی ده‌مه‌و به‌یانه‌وه مه‌هدی ئیسالمیان بوو به گۆمی وان له شه فه‌قی ئه‌مرۆوه.. عه‌لی حه‌یده‌ریان بوو به تاق بوستانی کرماشان.. ده فه‌رموون سنه له سێداره بده‌ن؟! مه‌هاباد سه‌ر بڕن... ده فه‌رموون مه‌هێڵن مندااڵنی ئێمه له دایک بن؟! ده فه‌رموون مه‌هێڵن باران ببارێ و مه هێڵن گیا سه‌وز بێ و مه‌هێڵن زه‌وی بژی!
من ئیتر له‌مڕۆوه عاشقی چاوانی شیرینی عه‌له‌م هۆلیم له‌مڕۆوه هه‌ر چی شێعرم هه‌یه ئه‌یانکه‌م به گوڵی گۆرانی بۆ بااڵی شیرینی عه‌له‌م هولی.. له ئێسته‌وه من تاڵێ له قژی ئه وم.. له ئێسته‌وه من نینۆکی په‌نجه‌ی ئه‌وم.. له ئێسته‌وه من ئیتر ئه‌بمه ئه‌و جووته پێاڵوه‌ی که له دواجار له پێ کردوو پێی چوه سه‌ر سێداره و له ئێسته‌وه من بازنه‌ی به جێ ماوی ده‌ستی شیرینی عه‌له‌م هولیم... کۆماری سێداره‌ی ئیسالمی چی له سێداره نه‌دا ،له خه‌ونه‌وه بۆ شێعر و له شێعره‌وه بۆ ژن و له ژنه وه بۆنان و بۆ ئاو و بۆ گوڵ و بۆ کانی کۆماری سێداره ی ئیسالمی ئه‌وه‌ی ناتوانێ هه‌رگیز هه‌رگیز له سێداره ی بدا ئاینده‌یه و ئازادی.. شێرکۆ بێ که‌س 2010/05/9 سلێمانی
ده‌قی وتاره‌که‌ی مامۆستا شێرکۆ بێکه‌س بۆ رێز گرتن له شه‌هیدانی 19ی گواڵن
تیرۆر کرن و له سێداره دان ...دوو مه‌دالیا و پێناسه ی ههره دیاری ئه مڕۆی رووناکبیران و گه‌نجانی ئه‌م کوردستانه‌ن. ئه و پێناسه‌یه‌ی که دیکتاتۆره کان بۆ دوا جار ئه‌ی ده ن له سنگ و به رۆکی قوربانیه کانیان....ئه‌وان بۆ ئه‌وه‌ی گوایه بێ ده‌نگمان بکه‌ن و بمانترسێنن و بمانگه‌رێننه‌وه... ئێمه یش بۆ ئه وه‌ی ئه‌و پێناسه‌یه به‌و دیوه جوانه‌که‌ی و به‌و دیویا بکه‌ینه ملمان و به قه‌ڵه‌می رووناکی تاریکی ئه‌وان بکوژێنینه‌وه و بنووسین: الی ئێمه له‌م جۆره مه‌رگانه‌وه ژیان ده‌ست پێ ده‌کاته‌وه و له سه‌ر ئه‌م سێدارانه‌وه سه‌رمان هه‌ڵده‌ستێته‌وه و شه‌وق ئه‌ده‌نه‌وه... تێرۆریستان سۆرانی مامه حه‌مه و سه‌رده‌شت عوسمان لێره‌وه ...ته‌وره‌کانی کۆماری ئیسالمی له‌و الوه ..هه‌ر دوو الیان
چریكه‌ی داد
10
ژماره ( )50ساڵی چوارەم201١/5/15 ،
کۆمەڵگە
dwaroj@komala.net
ژنان ل ه نێوان كاری ماڵ و كاری ده‌ره‌وه‌دا
کۆنفرانسی ژنانی رۆژهەاڵت ل ه سلێمانی
ی ی زایین ی 2011 ی ئابریل ی 21 رۆژ ی رۆژهه‌اڵت ل ه كنفرانسی ژنان ی ی سلێمانی هۆڵی ته‌وار ده‌ست شار به‌كاره‌كانی كرد .ئه‌م كۆنفرانس ه ك ه ی ی چاالك له الیه‌ن كۆمه‌ڵێك ل ه ژنان ی كوردوستان پێكهێنرابوو، رۆژهه‌اڵت ی ژماره‌یه‌كی زۆر ل ه ب ه به‌شدار ی ی ئازادیخواز ده‌ست ژنان‌و پیاوان ی كرد. ی خۆ به‌كاره‌كان ی كۆنفرانسه‌ك ه سه‌ره‌تا ب ه سرود ی ده‌ستی پێكرد .دواتر یه‌كسان ی ئه‌م كۆنفرانسه‌‌و روون كردنه‌و‌ه ی ئه‌م كۆنفرانس ه كردنهوهی مه‌به‌ست ی وپاشان له الیه‌ن گوڵنار قوباد ی هه‌موو رێكخراو وحیزبه‌كان په‌یام ی سازدانی ئه‌م كۆنفرانسه، ب ه بۆنه ی كرا. پێشكه‌ش به به‌ڕێوه‌به‌ران ی یه‌كه‌م ی رۆژ ی به‌رنامه‌كان ی رۆژهه‌اڵت كه دوو ی ژنان كۆنفرانس ی ی چروپری له سه‌ر پرس پانێل ی ژنان له خۆ گرتبوو ،به‌گه‌رموگور به‌رێوه‌چوو وهه‌موو به‌شداربووان ب ه پرسیار وپێشنیار ل ه باسه‌كاندا به‌شدار بوون. پانێلیی یه‌كه‌م باسێك ل ه سه‌ر فێمێنیزم بوو ك ه هه‌ریه‌ك ل ه كوێستان ی ژنان ی بواری مافه‌كان گادانی چاالك ی شاراوه‌‌و ناڕسته‌وخۆو له سه‌ر سته‌م سه‌رده‌مییانه دژی ژنان وهه‌روها ی شلێر باپیری رۆژانامه‌نوس‌و چاالك ی ی مافی ژنان‌و گوڵرۆخ قوباد بوار ی ی مافه‌كان چاالكی له‌مێژینه‌ی بوار ی ی بزوتنهوه ژنان له‌سه‌ر گه‌شه ی ل ه كوردستان بوو، فێمێنیست پێشكه‌ش به كۆنفرانسه‌كه كران. ی دیك ه ل ه پانێله‌كه‌دا ل ه به‌شێك ی دوكتور شه‌هرزاد موجاب‌و نوسراوه ی بواری مافه‌كانی ژنان ك ه چاالك ی پێشكه‌ش ب ه كۆنفرانسی ژنان رۆژهه‌اڵت كرابوو ،خوێنرایه‌وه. ی ی یه‌كه‌م ی رۆژ ی به‌رنامه‌كان ل ه درێژه ی ی رۆژهه‌اڵتدا پانێلێك كۆنفرانسی ژنان ی دوو چروپری دیكه ل ه ژێر سه‌ردێر ی ژنی كورد ك ه له‌الیه‌ن جیلی چاالكان ی ی هه‌ڵسوڕاو وچاالك گه‌الویژ حوسین ی بواری مافه‌كانی ژنان‌و دیبا عه‌لیخان ی بواری ژنان‌و ده‌روه‌نناس ك ه چاالك ی باسه‌كه‌ی له‌سه‌ر بزوتنهوهی ژنان كوردستان بوو پێشكه‌ش كرا .هه‌ر ل ه درێژه‌ی كۆنفرانسه‌كه‌دا په‌روین ی شافعی یه‌كێكی دیكه له چاالكان بواری مافه‌كانی ژنان قسه‌‌و باسێكی پێشكه‌ش كرد .به‌شدار بووانی ناو هۆڵی ته‌وار ب ه خستنه‌ڕوی تێبینی‌و پرسیاره‌كانیان به‌شداریان ل ه پرسه‌كانی ژناندا كرد .كۆنفرانسی ژنانی رۆژهه‌اڵت بۆ یه‌كه‌م جار به‌شێكی زۆر ل ه چاالكانی بواری مافی ژنان‌و مافی مرۆڤ ل ه به‌شێكی زۆر له واڵتانی ئوروپاییه‌وه ل ه باشووری كوردستان كۆ ده‌كاته‌وه.رۆژی یەکەمی کۆنفرانس کاتژمێر شەشی پاش نیوەڕۆ کۆتایی بەکارەکانی خۆی هێنا. بەشی دووهەمی کۆنفرانس کە پاش نیوەڕو دەستی بەکارەکانی خۆی کرد ،لە دوو پانێلی جیاوازدا بە بەڕێوبەرایەتی گواڵڵە شەرەفکەندی‌و ناهید موکری‌و بەشداری کوێستان گادانی ،گوڵروخ قوبادی ،شلێر باپیری ،گەالوێژ حسێنی ،دیبا عەلیخانی‌و پەروین شافێعی لە بوارگەلی جیاوازی مێژووی خەباتی ژنانی رۆژهەاڵتی کوردستان‌و تەشەنەسەندنی بیری فێمێنیزم لە کۆمەڵگای کوردستان ،کۆمەڵێک باسی‌و لێدوانی جیاواز پێشکەش بە ئامادە بووانی کۆنفرانس کرا .بەشێک لە بەشدار بووان بە موداخەلە‌و تێبینی، رەخنە‌و پێشنیار‌و سەرنجەکانی خۆیان خستە بەردەم پێشکەشکارانی باسەکانەوە.
دوارۆژ ب ه سه‌رنجدان ب ه ئاماره‌كان ،رێژه‌ی ژنانێك ك ه ل ه ماڵهوه كار ده‌كه‌ن و پێیان ده‌وترێت خانه‌دار كه‌م بووه‌ته‌وه‌و رێژه‌ی ژنانی كارمه‌ند و خاوه‌ن پیش ه زیادی كردووه .حسێن باهر كۆمه‌ڵناس و مامۆستای زانكۆ ،وێرای ئاماژه كردن ب ه كاریگه‌ریه‌كانی كاركردنی ژنان له ده‌ره‌وه‌ی ماڵ له سه‌ر خانه‌واد‌ه و په‌روه‌رده‌ی منداڵ ،ژنانی وه‌ك "سوكاندار" ی خێزان ناو لێبرد و وتی كه ماندووبوونی ژنان ل ه شوێنی كار بووه‌ته هۆی ئه‌وه‌یك ه بۆ په‌روه‌رد‌ه و ب ه
خێو كردنی منداڵه‌كانیان تووشی كێش ه ببنه‌وه ،به‌اڵم ئه‌وه‌شی زیاد كرد كه ب ه هۆی گه‌شه‌ی خوێنده‌واری ل ه ئێران، به‌شێكی زۆر له خانه‌واده‌كان توانیویان ه ئه‌م كه‌موكۆڕیه قه‌ره‌بوو بكهنهوه. ناوبراو پێشنیاری ئه‌وه‌ی كردووه ك ه بۆ پێش گرتن ل ه دروست بوونی كێش ه ل ه نێو خانه‌واده‌كان ،شوورای به‌رزی فه‌رهه‌نگی و كۆمه‌اڵیه‌تی و ژووری بیركردنه‌وه له‌مبوار‌ه دابین بكرێت .ب ه پێی ئاماره‌كان ل ه سه‌دا زیاتر ل ه 54ی ئه‌و ژنانه‌ی له دهرهوه كار ده‌كه‌ن ل ه به‌شی كشتوكاڵی و پیش ه خه‌ریكی كارن771 ،هه‌زار و 815كه‌سیش ل ه
به‌شی ده‌وڵه‌تی ،وات ه 34/23ل ه كۆی كارمه‌ندانی ده‌وڵه‌ت ژنان پێكی دێنن ك ه ل ه سااڵنی رابردوو 14/2ده‌رسه‌د زیادی كردووه .هه‌نووك ه له سه‌دا 65ی ژنان ب ه خوێنده‌واری مامناوه‌ندی و ل ه سه‌دا 83ی ژنان له ئاستێكی به‌رزی خوێندندا خه‌ریكی كارن. جێگای ئاماژه‌یه ك ه ل ه واڵتانی رۆژئاوایی ،له‌وان ه ئاڵمان ،باوكیش ده‌توانێت وه‌ك دایك بۆ به‌خێو كردنی منداڵه‌كه‌ی داوای موره‌خه‌سی بكات و ل ه ماڵهوه بمێنێتهوه ك ه ئه‌م دیارده‌ی ه رۆژ له گه‌ڵ رۆژ زیاتر پهره ده‌سێنێت. هه‌رچه‌ند كه ل ه ئێران ب ه هۆی یاسای دواكه‌وتووان ه و بوونی فه‌رهه‌نگی پیاوساالری ب ه تایبه‌ت به دوای هاتن ه سه‌ركاری كۆماری ئیسالمی ژنان ل ه بارودۆخێكی ناله‌باردا به‌سه‌ریان بردووه ،به‌اڵم ژنان توانیویان ه له هه‌موو بواره‌كان وبه تایبه‌ت ل ه بواری خوێندن له زانكۆه‌كان ب ه راده‌یه‌كی به‌رچاو گه‌شه بكه‌ن و رێژه‌یه‌كی به‌رچاو ل ه ده‌رچووانی زانكۆ پێك دێنن كه ئه‌مه‌ش كاریگه‌ری له سه‌ر ژیانی ئه‌وان داناوه. هه‌ر بۆی ه ئێستا شاهێدی ئه‌وه‌ین ك ه ژنان ل ه نێو زۆربه‌ی ئیداره و شیركه‌ت و كۆمپانیاكاندا كار ده‌كه‌ن و له باری ماڵیهوه سه‌ربه‌خۆییان ب ه ده‌ست هێناوه .سه‌ربه‌خۆ بوونی ژنان له باری ماڵیهوه ده‌توانێت یارمه‌تیده‌ریان بێت
خۆسووتاندن ،ئازارێكی بێ كۆتایی
ل ه رۆژانی رابردوو هه‌واڵی خۆسووتاندنی كچێك ب ه ناوی شه‌هالمان بیست له شاری سه‌رده‌شت كه ب ه داخهوه ب ه هۆی قورسی برینه‌كه‌یه‌و‌ه گیانی له ده‌ست دا .ئه‌م ه یه‌كه‌مجار نیی ه كه هه‌واڵی له‌و چه‌شنه ده‌بیستین و بێ گومانیش دوایین كه‌س نییه .كوردستان یه‌كێك له‌و ناوچانه‌ی ه ك ه زیاترین ئاماری خۆسووتاندنی ژنانی تێدای ه و هه‌موو ساڵێك رێژه‌یه‌كی به‌رچاو ل ه ژنان ده‌بن ه قوربانی ئه‌م دیارده‌یه .خۆسووتاندن ل ه كولتوری رۆژئاواییدا شێوازێكی زۆر نامۆ و نائاسایی دێت ه ئه‌ژمار و له ئامریكا و واڵتانی ئورو\ایی خۆسووتاندن ل ه ریزی خواره‌وه‌ی جۆره‌كانی خۆكوشتنه واته زۆر ب ه كه‌می ئه‌و كه‌سانه‌ی ده‌ست ده‌ده‌ن ه خۆكوژی ئه‌م رێگ ه هه‌ڵده‌بژێرن .ب ه پێی ئامارێك ك ه ل ه ئامریكا ل ه ساڵی 2002باڵو بووه‌ته‌و‌ه ل ه 31655حاڵه‌تی خۆكۆژی ته‌نیا 150كه‌س به خۆسووتاندن كۆتاییان ب ه ژیانیان هێناوه كه ئه‌مه‌ش ل ه سه‌دای 5ی ئه‌و رێژه‌ی ه پێك دێنێت. ل ه 55خوێندنه‌و‌ه ك ه ل ه ماوه‌ی 20ساڵی رابردوو ل ه سه‌رتاسه‌ری جیهان باڵو كراوه‌ته‌وه 3351 ،حاڵه‌تی خۆسووتاندن بووه ك ه 2296حاڵه‌تی بووه ب ه هۆی مردنی ئه‌و كه‌سانه .هێند زیاترین ئاماری خۆسووتاندنی ل ه جیهان هه‌یه .ب ه داخهوه ل ه ئێران ئامارێكی گشتی و روون سه‌باره‌ت ب ه خۆسووتاندن ل ه به‌ر ده‌ستدا نی ه به‌اڵم ب ه پێی هه‌واڵه‌كان و ب ه پێی ئه‌و لێكۆڵینه‌وان ه ك ه ده‌كرێت ل ه ناوچه كوردنشینه‌كاندا زیاتر‌ه ب ه تایبه‌ت ل ه پارێزگای ئیالم .ب ه پێی ئاماره‌كان ئێران سێهه‌مین واڵتانی جیهانه كه تێیدا رێژه‌ی خۆكوژی ژنانی زۆره. دیارده‌ی خۆسووتاندن ل ه نێو ژناندا ب ه شێوه‌یه‌كی به‌رچاو زیاتر‌ه له‌پیاوان ك ه هێشتاكه هۆكاری ئه‌م ه ب ه ته‌واوی نه‌زانراوه .زۆر كه‌س پێ وای ه ك ه ب ه هۆی ئه‌وه‌ی ژنان به‌رده‌وام له گه‌ڵ ئاگر كار ده‌كه‌ن و هه‌میش ه ل ه به‌رده‌ستیان دایه بۆی ه كاتێك كه له‌ده‌ست مه‌ینه‌ته‌كانی ژیان وه‌ته‌نگ دێن و ده‌یانهه‌وێت كۆتایی ب ه ژیانیان بێنن ئاگر ئاسانترین رێگه‌ی ه بۆ ئه‌م كاره .به‌اڵم من ده‌ڵێم ئه‌م ه ره‌نگه ته‌نیا به‌شێكی بچووك بێت بۆ ئه‌وه‌ی ژنێك ئاگر هه‌ڵبژێرێت .هه‌موومان باش ده‌زانین ك ه سووتان ب ه ئاگر چهنده ئازارێكی ناخۆش ه و هه‌موو كه‌سێك ل ه ژیانیدا ئه‌گه‌ر ته‌نیا یه‌كجاریش بووبێت ئه‌مه‌ی تاقی كردووه‌ته‌وه ك ه په‌نجه‌یه‌كی سووتابێت و بزانێت چهنده ئازاری هه‌یه .بۆیه ناكرێت بڵێین ئه‌م ه ئاسانترین شێوازی خۆكوشتن به‌ڵكوو ئه‌م ه تاڵترین و وه‌حشه‌تناكترین شێوازی خۆكوشتنه ك ه ژنان هه‌ڵیده‌بژێرن. من ده‌ڵێم كه بۆی ه ئاگر هه‌ڵئه‌بژێرن تاكوو نیشانی بده‌ن ك ه چهنده تۆڕ‌ه و بێزارن له‌و ژیانه كه نه‌ته‌نیا
رۆحیان به‌ڵكوو جه‌سته‌شیان به ته‌واوی له ناو ده‌به‌ن. ئه‌م ه هاوارێك ه ل ه توره‌یی و بێزاری تا هه‌مووان ئاگادار بكهنهوه ك ه چ ئازارێكیان كێشاو‌ه ك ه به‌م شێوه‌ی ه كۆتایی به ژیانیان ده‌هێنن و جه‌سته‌یان ل ه ناو ده‌به‌ن .بۆی ه خوێندنه‌وه‌و لێكدانه‌وه‌ی دیارده‌ی خۆسووتاندن به‌م ئاسانی ه نیی ه و ده‌بێ زۆر زانستیان ه و ب ه دیدێكی فێمنیستیه‌و‌ه سه‌یری ئه‌و مه‌سه‌له‌ی ه بكرێت و لێكۆڵینه‌وه‌ی بۆ بكه‌ین .ب ه داخهوه مه‌سه‌له‌ی خۆسووتاندنی ژنان ئهوهنده ئاسایی بووه‌ته‌و‌ه ك ه كاتێك ژنێك
بۆ ئه‌وه‌ی چیتر كۆیله‌تی و توندوتیژی قه‌بول نه‌كه‌ن و خۆیان سه‌ربه‌ستان ه بڕیار ل ه سه‌ر ژیانی خۆیان بده‌ن. هه‌رچه‌ند كار كردنی ژنان ل ه ده‌ره‌وه‌ی ماڵ كۆمه‌ڵێك كێش ه و گرفتی دیك ه بۆ ژنان دێنێت ه ئاراوه به‌اڵم ئه‌وان به‌رده‌وام هه‌وڵیاندا كۆڵ نه‌ده‌ن و زاڵ بن به سه‌ر گیروگرفته‌كانی ژیانیاندا .هه‌روه‌ك ل ه سه‌ره‌تایشه‌و‌ه باسمان كرد چونكه ژنان به خێو كردنی منداڵ و زۆر كاری ماڵ ل ه سه‌ر شانیانه ،بۆی ه كاتێك كار ده‌كه‌ن ل ه گه‌ڵ كۆمه‌ڵێك كێش ه و گرفتی واقیعی بهرهو ده‌بنه‌وه ،كاری مال َو كاری دهرهوه به‌رپرسایه‌تیه‌كی زیاتر ده‌خات ه ئه‌ستۆیان و به‌رده‌وام ده‌بێ ل ه هه‌وڵی ئه‌وه‌دا بن تا ب ه رێك وپێكی كاره‌كانیان ببه‌نه سه‌ر .خودی ئه‌مه‌ش جۆرێك ئێسترێس و دڵه‌راوكێیان تێیدا به‌رهه‌م دێنێت ك ه كاریگه‌ری نێگه‌تیڤی له سه‌ر ناخ و ده‌رونی مرۆڤ داده‌نێت. ل ه كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك وه‌ك ئێران ك ه هیچ ئاسانكاریه‌ك بۆ ئه‌و ژنانه‌ی كارمه‌ندن یان ل ه ده‌ره‌وه‌ی ماڵ كار ده‌كه‌ن ناكرێت تا بتوانن ب ه بێ كێش ه و دوور ل ه دڵه‌راوكێ و ئێسترێس كاره‌كانیان به‌رێو‌ه ببه‌ن .به‌اڵم سه‌ره‌رای ئه‌مه‌ش ژنان كۆڵ ناده‌ن و هه‌وڵده‌ده‌ن تا ل ه باری ماڵیهوه سه‌ربه‌خۆیی خۆیانیان هه‌بێت.
خۆی ده‌سووتێنێ هه‌ست ده‌كه‌ی هیچ شتێك رووی نهداوه .كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه ده‌مێك ساڵ ه گیرۆده‌ی ئه‌م دیارده‌یه‌ی ه و به هه‌زاران ژن بوونه‌ته قوربانی و هه‌تاكوو ئێستاش به‌رده‌وامه. له كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك وه‌ك ئێران كه یاسا و كولتور و سیسته‌می پیاوساالری قسه‌ی یه‌كه‌م ده‌كه‌ن و هه‌موو شتێك ل ه دژایه‌تی ل ه گه‌ڵ ژناندایه ،ل ه كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك كه ژنان هیچ سه‌رپه‌نایه‌كیان نییه ،وه‌ها دیارده‌گه‌لێك نه‌ته‌نیا كه‌م نابێته‌وه به‌ڵكوو رۆژ ل ه گه‌ڵ رۆژ زیاتر پهره ده‌سێنێت.
dwaroj@komala.net
که‌ناڵی ئاسمانی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان HOTBIRD11604 MHZ Horizontal Symbol 27500 FES: 5\6
contact: info@asosat.tv - nwes@asosat.tv
بۆ خوێندنه‌وه‌ی دواڕۆژ له‌سه‌ر تۆڕی ئینتێرنێت سه‌ردانی www.komala.netبک ه
سه‌رنوسه‌ر:
عه‌تا ناسرسه‌قزی به‌ڕێوه‌به‌ری نوسین:
فه‌ریبا محه‌مـــــه‌دی
نه‌خشه‌ساز:
هه‌ژیر
نامه‌یه‌ک ل ه زیندانه‌کانی کۆماری ئیسالمییهوه نامه‌ی شێرکۆ مه‌عارفی له زیندانی ناوه‌ندی شاری سه‌قز بۆ هه‌موو هه‌لسووراوانی مه‌ده‌نی و مافی مرۆفی جیهان. هه‌تاو گه‌رمی ب ه جێگه‌یه‌ک ده‌به‌خشێت ک ه سه‌ری ل ه خاک ده‌رهێنابێت ،ل ه واڵتی باران ،کوێستان و به‌رد ،سه‌نگه‌ر ،گولل ه و خۆراگری ،زیندان، ئه‌شکه‌نج ه و ئیعدام ،ل ه واڵتی به‌رگری ،ڕاپه‌رین و ڕابوون تا جوگرافیای به‌رینی مرۆڤایه‌تی ،تا ژیا ن ێ و ئه‌مڕۆ ل ه گه‌ڵ برینه‌کان و هاواره‌کانی دوێن ل ه گونده روخاوه‌کان ،وه‌ک ئه‌ندامی نه‌ته‌وه‌یه‌کی سته‌ملێکراو شاهیدی ئازاره‌کان ،فرمێسکه‌کان و خۆڕاگرییه‌کانین. به‌ر ل ه هه‌ر شتێک سپاس و پێزانینی خۆم ئاراسته‌ی هه‌موو ڕێکخراوه‌کانی به‌رگری ل ه مافی مرۆڤ ،ڕێکخراوه مه‌ده‌نی ،سیاسی و فه‌رهه‌نگیه‌کان و هه‌موو ئازادیخوازان ده‌که‌م. من شێركۆ مه‌عارفی ك ه ماوه‌یه‌كی زۆره به‌حوكمی له‌سێداره‌دانه‌و‌ه ل ه زینداندا به‌سه‌ر ده‌به‌م ،هه‌روه‌ك هه‌ر زیندانییه‌كی سیاسی دیك ه ل ه پرۆسه‌ی خه‌بات‌و به‌رخۆدان ،ئه‌شكه‌نج ه كرام،
ئێو‌ه هه‌ڵسوڕاوانی مافه‌كانی مرۆڤ‌و رێكخراوه مه‌ده‌نیی‌و جه‌ماوه‌رییه‌كانه‌و‌ه گرێ دراوه‌‌و ئێو‌ه ب ه زمانحاڵی خۆمان بۆ درێژه‌دان ب ه خه‌بات ده‌زانین. هه‌روا كه‌ئاگادارن رۆژی 2ی خاكه‌لێوه‌ی ،1390 ل ه رێگه‌ی مامورانی ئیجرای ئه‌حكامی زیندانی سه‌قز ك ه له‌یه‌كه‌یه‌كدا ب ه ناوی سایتی ئیداری ل ه زیندان جێگرن ،وه‌ك دیاری نه‌ورۆز ب ه شێوه‌ی زاره‌كی ئاگاداریان كردمه‌و‌ه ك ه رۆژی 11ی گواڵن حوكمی له‌سێداره‌دانم جێبه‌جێ ده‌كرێت. ئه‌مه‌ش له‌كاتێكدای ه ك ه پارێزه‌ره‌كه‌م ،به‌ڕێز ئه‌حمه‌د سه‌عید شێخی لهمبارهیهوه ئاگادار نه‌كراوه‌ته‌وه. جێبه‌جێكردنی حوكم ل ه هه‌ر كاتێكدا ب ه سه‌رنجدان به‌وه‌ی حوكمی له‌سێداره‌دان نه‌گۆڕه‌‌و له هه‌موو كات‌و شوێنێكدا جێبه‌جێ ده‌كرێت. سوپاسی سه‌رجه‌م رێكخراوه‌كان‌و دامهزراوه مه‌ده‌نیه‌كان ،هه‌ڵسوڕاوانی مافه‌كانی مرۆڤ‌و ئازادیخوازان ده‌كه‌م‌و رێز‌و پێزانینم هه‌یه.
وه‌ك یه‌كێك ل ه میراتگرانی ئه‌م كاروان ه بێدارو رۆشن ه ل ه نێوان نه‌ته‌وه‌یه‌ك ك ه ته‌نها ب ه سرود‌ه ئه‌هوراییه‌كانی خۆی زیندوه ،ئه‌م هه‌وڵه‌دان ه ل ه باوه‌شی دایك تا باوه‌شی كوێستان‌و ل ه هه‌مان سه‌ره‌تای منداڵی له‌گه‌ڵ ئه‌زمونه‌كانی خه‌بات ،ناسینی شوناسی به‌تااڵنبراو‌و سه‌ركوتی سه‌پێنراو له‌مێشكی ئێسقانه‌كانمان هێالنه‌یان كردوه ،خۆبه‌خشانه‌‌و ب ه بێ هیچ چاوه‌ڕوانییه‌ك ل ه خۆشیه‌كانی ژیانی مۆدێرن‌و بۆ دووباره ژیانه‌وه‌ی شیاوی مرۆڤایه‌تی ،رێگه‌ی خه‌باتم هه‌ڵبژارد. رێگه‌یه‌ك ك ه ب ه بێ من ده‌ستی پێكرد ب ه بێ ئێم ه به‌رده‌وام ده‌بێت .به‌رخۆدانێك ك ه سااڵنێكی زۆر ل ه زیندانه‌كان پێكهات‌و سنوره‌كانی ته‌نی‌و وه‌ك گشتێتی جه‌سته‌ی برینداری ئه‌م نه‌ته‌وه‌ی ه ل ه چوار گۆشه‌ی ئه‌م جوگرافیا مرۆڤایی ه رێگ ه ده‌بڕێت. ئێم ه زیندانیانی سیاسی ل ه هه‌ر بهرهو الیه‌نێك‌و به‌هه‌ر جۆره مه‌حكومیه‌تێك درێژه ب ه رێگه‌ی خۆمان داوهو ده‌یده‌ین. ته‌نها هیوامان ب ه خه‌ڵك‌و خۆڕاگری‌و خه‌باتی شێركۆ مه‌عارفی 2011/4/15
ده‌نگی ناڕه‌زایی خوێندکاران ل ه زانکۆکانی ئێران به‌رده‌وامه
له‌گه‌ڵ نزیك بوونه‌وه‌ی ساڵیادی شانۆگه‌ری هه‌ڵبژاردنه‌كانی سه‌رۆك كۆماری ئێران شه‌پۆلێكی نوێ ل ه مانگرتن‌و ناڕه‌زایی زانكۆكانی ئێران ده‌گرێته‌و‌ه ك ه تا ئێستا ژماره‌یه‌ك ل ه زانكۆكانی ئێران‌و چه‌ندین ناوه‌ندی خوێندن‌و فه‌رهه‌نگی ل ه ده‌ره‌وه‌ی ئێران پشتگیرییان كردون. خوێندكاران له‌به‌یاننامه‌یه‌كدا ك ه بۆ مانگرتنی رۆژی 25ی گواڵن ئاماده‌یان كردوه ئاماژه به‌وه‌ده‌كه‌ن ك ه له‌و رۆژه‌دا بۆ ده‌ربڕینی ناڕه‌زایی ب ه دۆخی سیاسی ئێستای ئێران‌و سه‌ركوت‌و توندوتیژییه‌كان دژ ب ه خوێندكاران ناچن ه سه‌ر كالسه‌كانیان‌و مان ده‌گرن.
له‌الیه‌كی تره‌و‌ه رێكخه‌رانی ئه‌م جوڵ ه ئێعترازیی ه داوا ده‌كه‌ن فه‌زای ئه‌منیه‌تی سه‌ر زانكۆكانیان هه‌ڵگیرێت. هاوكات له‌گه‌ڵ چه‌ندین زانكۆی گه‌وره‌ی ئێران، ژماره‌یه‌ك ل ه خوێندكارانی كورد ل ه شاره‌كانی تاران‌و ته‌ورێز‌و باكوری ئێران ل ه چه‌ندین به‌یاننامه‌ی جیاجیا به‌م جوڵ ه ئێعترازی ه په‌یوه‌ست بوون‌و پشتگیری مانگرتنه‌كه ده‌كه‌ن. هاوكات ژماره‌یه‌ك ل ه هه‌ڵسوڕاونی پێشووی خوێندكاری ل ه ده‌ره‌وه‌ی واڵت ل ه به‌یاننامه‌یه‌كدا پشتگیری ئه‌م مانگرتنه‌یان كردوه .له‌م به‌یاننامه‌ی ه
ك ه له‌الیه‌ن سێ هه‌ڵسوڕاوی خوێندكاری ل ه ده‌ره‌وه‌ی ئێران ئیمزا كراوه ،هاتووه «ئێمه‌خوازیاری كۆتایی حكومه‌تی سه‌ربازیی ناڕه‌سمی زاڵ به‌سه‌ر زانكۆكانین‌و داواكاری كه‌شی ئاكادیمیك بگهڕێتهوه بۆ زانكۆكان ب ه جێگه‌ی وه‌ك ئێستا كراوت ه سه‌ربازگه .ئێم ه داوا ده‌كه‌ین ب ه چوون ه ده‌ره‌وه‌ی هێزه ئه‌منییه‌كان ل ه زانكۆكان ،رێز له‌حه‌ره‌می زانكۆ بگیرێت». له‌به‌شێكی دیك ه به‌یاننامه‌كه‌دا به‌ئاماژ‌ه ب ه توندوتیژییانه‌ی ك ه له‌سااڵنی رابردوو له‌گه‌ڵ بزوتنهوهی خوێندكاری ئێران كراوه ده‌نوسێت «زانكۆی بزوتنهوهی خوێندكاری ل ه سی ساڵ رابردوودا به‌رده‌وام كه‌وتوه‌ت ه به‌رهێرشی ئیستبداد ،به‌تایبه‌تی ل ه شه‌ش ساڵی رابردودا هێزه سه‌ركوتگه‌ره‌كان هێرشیان كردۆته‌سه‌ر زانكۆ‌و شوێنی حه‌وانه‌وه‌ی خوێندكاران‌و ب ه لێدان‌و ئه‌و په‌ڕی توندوتیژی‌و مه‌حروم كردنی خوێندكاران له‌خوێندن‌و چه‌ندین حكومی ناعاداڵن ه بۆ مامۆستایانی زانكۆ‌و خوێندكاران ،به‌نیاز بوون بزوتنهوهی خوێندكاری توشی گرفت بكه‌ن ،تا بتوانن ب ه خواستی نا ره‌وای خۆیان ك ه بێده‌نگ كردنی یه‌كجاری كۆمه‌ڵگای بگه‌ن». بێجگ ه ل ه هه‌ڵسوڕاوانی خوێندكاری ده‌ره‌وه‌ی ئێران ،زیاتر ل ه 40رێكخراوی خوێندكاری ل ه سه‌راسه‌ری ئێران پێشوازییان ل ه بانگه‌وازی ناڕه‌زاییه‌كه‌ی رۆژی 25ی گواڵن كرد. چه‌ندین رۆژ پێش رۆژی مانگرتنه‌ك ه ل ه زۆربه‌ی زانكۆكان كه‌شێكی ئه‌منیه‌تی دروستبوو‌و ك ه هێزه ئه‌منییه‌كان ل ه رێگه‌ی ترساندن‌و گرتنه‌و‌ه هه‌وڵیان بۆ رێگه‌گرتن له‌م مانگرتنه‌ده‌دا.
سینه‌ماكارانی كورد ل ه فیستیڤاڵی قه‌زوین سه‌ركه‌وتنیان به‌ده‌ستهێنا سێ سینه‌ماكاری كورد ل ه یازده‌یه‌مین خولی فیستیڤاڵی ناوچه‌یی فیلمی «ئه‌له‌مووت» ل ه شاری قه‌زوین ،چه‌ندین خه‌اڵتی گرینگیان به‌ده‌ستهێنا. ب ه پێی راپۆڕتی تایبه‌تی به‌شی هونه‌ریی ئاژانسی هه‌واڵی په‌یامنێر ل ه شاری قه‌زوین ،كورت ه فیلمی چیرۆكی «بێده‌نگی تااڵوه‌كان» ل ه ده‌رهێنانی خانم ه سینه‌ماكاری مه‌ریوانی فاتم ه ده‌ستمه‌رد ل ه به‌شی «فیلمی ئه‌زموونی و ئه‌نیمه‌یشێن»ی یازده‌یه‌مین خولی فیستیڤاڵی ناوچه‌یی فیلمی «ئه‌له‌مووت» ،ل ه هۆڵی سینه‌ما به‌همه‌نی شاری قه‌زوین نمایشكرا و ل ه الیه‌ن ئه‌ندامانی لێژنه‌ی ناوبژیوانه‌و‌ه ته‌ندیسی فیستیڤاڵ ،خه‌اڵتی بڕی پاره‌ی 500دۆالر و 1000دۆالری وه‌كوو پشتیوانی بۆ سازكردنی فیلمی داهاتووی پێبه‌خشرا. سینه‌ماكاری كرماشانی ئه‌فشین عامریان بۆ نووسینی سیناریۆی كورت ه فیلمی «شیشه‌های بخار گرفته« وات ه «ئه‌و جامانه‌ی ك ه هه‌ڵمیان لێنیشتووه« دیپڵۆمای فه‌خری باشترین سیناریۆی فیستیڤاڵی ناوچه‌یی فیلمی «ئه‌له‌مووت»ی به‌ده‌ستهێنا. هه‌روه‌ها سینه‌ماكاری كرماشانی ئاڕش ره‌سافی بۆ وێنه‌گرتنی كورت ه فیلمی «ئه‌و جامانه‌ی ك ه هه‌ڵمیان لێنیشتووه« ته‌ندیسی فیستیڤاڵ و خه‌اڵتی بڕی پاره‌ی 500دۆالری به‌شی باشترین وێنه‌گرتنی ئه‌م فیستیڤاڵه‌ی پێبه‌خشرا.