Lengua Mazahua, Estado De México Y Michoacán. Tercer Grado by Xochipilli Indígena

DON RÓMULO EL CURANDERO, 2.90 X 7.40 m Pintado por niños mazatecos Comunidad: Santa Catarina, Buenavista, Huautla, Oaxaca

Estado de México y Michoacán

port_4436-12.indd 1

08/03/12 16:27

NOMBRE DEL ALUMNO (A) ESCUELA

GRUPO

POBLACIÓN ENTIDAD FEDERATIVA

Este libro de texto ha sido elaborado por el Gobierno de la República y se entrega en forma gratuita a los niños de las escuelas primarias del país. Los juicios y opiniones de los maestros, de los padres y de los alumnos son muy importantes para mejorar la calidad de este libro. Sus comentarios pueden ser enviados a la siguiente dirección:

COMISIÓN NACIONAL DE LIBROS DE TEXTOS GRATUITOS Rafael Checa núm. 2 col. Huerta del Carmen C.P. 01000, México, D.F.

Las obras de arte que ilustran las cubiertas de los libros de texto gratuitos son representativas de las grandes etapas del arte mexicano. Constituyen un valioso respaldo educativo y son motivo de orgullo nacional.

Libro de texto en lengua, mazahua Estado de México y Michoacán Elaborado en la Dirección General de Educación Indígena de la Subsecretaría de Educación Básica de la Secretaría de Educación Pública Autores Marcos Juárez Cárdenas y Rufino Benítez Reyna Colaboradores Cirilo López Santos, Vicente Mendoza Martínez, José Guadalupe Palacios Elizalde, Eugenia Espinoza Cruz, Justino Segundo Moreno, José Palacios García, Amador Flores Martínez, Julián Martínez Rocha, Rodolfo Antonio Martínez García, Idilberto González Claudio y Demetrio Espinoza Domínguez Diseño y Formación Jorge Anaya Torres y José Luis Ubaldo Hernández Ilustración Gerardo Cunillé Fotografía Archivo Iconográfico de la Dirección General de Educación Indígena Ilustración de Portada “Don Rómulo, el curandero”, 2.90 x 7.40 m Pintado por niños mazatecos de la comunidad Santa Catarina Buenavista, Huautla de Jiménez, Oaxaca. Felipe García García, Ofelia Martínez García, Teófilo Cerqueda Juárez, Yolanda Martínez García, Fernando Carbajal Carrera, Eufracia Pacheco Rivera, Bulmaro Martínez Martínez, Cecilia García García, Zenaida Hernández Espinoza, Faustino Hildefonso García, Álvaro Martínez García, Juan Abel Mendoza Hildefonso, Plácido García Gómez, Abel García Gómez, Benito Juárez Martínez, Adelina Cerqueda Juárez, Antonio Juárez Martínez, Carlos Teófllo García, Fortunato Carrera Álvarez y Enriqueta García Guerrero D.R. © D.R. ©

Colorín colorado. El arte de los niños indios. México, 1993 Reproducción autorizada por el Fideicomiso para la Salud de los Niños Indígenas de México, A.C Secretaría de Educación Pública, 1997 Argentina No. 28 Col. Centro, C.P. 06029 México, D. F.

ISBN 978-970-18-0957-0 Primera edición 1997 Décima sexta reimpresión 2013 Impreso en México

pl_4436-13.indd 2

20/07/12 18:10

Orden 4436.indd 2

3/28/07 5:48:35 PM

In xiskuama jñatrjo Lengua mazahua Estado de México y Michoacán Tercer grado

Orden 4436.indd 3

3/28/07 5:48:55 PM

PRESENTACIÓN

ste libro de texto está dirigido a las niñas y niños indígenas que

cursan la educación primaria, tiene el propósito de favorecer el aprendizaje de la lectura y la escritura de la lengua indígena que se habla en su comunidad. Se espera que este libro sea utilizado en forma creativa, tanto por el profesorado como por las niñas y los niños, en este ciclo escolar y los subsecuentes, para dar respuesta a los problemas particulares que se presenten en el desarrollo de la expresión escrita y la comprensión lectora. En el libro se encuentran diferentes textos, algunos hablan del entorno físico de los alumnos, objetos y cosas que hay en la comunidad, y otros se refieren al entorno social y cultural, pues relatan las costumbres, fiestas y leyendas de la región. Su elaboración estuvo a cargo de profesores indígenas bilingües con experiencia en la enseñanza de su lengua materna, así como con un profundo conocimiento de la cultura de sus comunidades. Para la redacción, los autores consideraron el enfoque comunicativo propuesto en el Plan y Programas de Estudio para la Educación Primaria 1993. Este libro de texto podrá ser enriquecido a partir de las observaciones y consideraciones que profesores, padres de familia, comunidades y organizaciones civiles indígenas realicen acerca del lenguaje utilizado, los contenidos, las ilustraciones, el formato y la presentación.

Orden 4436.indd 5

3/28/07 5:48:58 PM

K'û B'ûb'ûba Nu xiskomû xorû, ra ngeje tsjaja yo ts'it'i ne ts'ixut'i k'o xórû ne ñaji jñatjo, ngek'ua so'o ra mbarûji xorû ne ra dyopjûji nu jña k'û ñaji k'a nu ts'ijñiñi. So'o ra batjo pjende ra tsja e xompûte ñe e ts'it'i k'o xórû nu kjee dya, yo ñe kjee k'o ra enje, ngek'ua ra ndûntû k'o dya mi so'o ro tsja, nzikja nu dyopjû ne nu tsinchi xorû. Nu xiskomû batjo pjende kis'i k'o dyûs'û yo xompûte. Kjaa k'o mamû pje pes'i k'a nu ts'ijñiñi, ne k'o dyaja pezhe o tjunrûji, mbaxua ñeje o ts'ipezhe. O dyât'â yo xompûte k'o ña jñatjo, ne parûji na ponkjû jama izhi nu jña k'o kis'i nu xiskomû xorû nzikja o tjunrû e ts'ijñiñi yo ña ñjatjo. Texe k'o jiokûji nu xiscomû xorû o tsjaji nzikja k'û o mamû nu k'o jokû ne xorû B'ondo kja ne kjee naja nzincho nzincho jñii. E xiskomû xorû so'o ra zob'ûji texe e xompûte, jyote, ts’ijñiñi ne yo jmurûtee k'o ña jñatjo ngek'ua ra ngejme na joo e jña k'o kis'iba, o jmi nu xiscomû xorû ne k'û b'ûb'ûba.

Orden 4436.indd 7

3/28/07 5:48:59 PM

República Mexicana

Golfo de México

Océano Pacífico

Orden 4436.indd 8

3/28/07 5:49:04 PM

Michoacán

Estado de México

N O

E S

Temascalcingo

Michoacán

El Oro, Hgo. Sn. Felipe del Progreso

Atlacomulco

Jocotitlán Ixtlahuaca

Zitácuaro

Villa Victoria Villa Allende

Ixtapan del Oro

Estado de México

Almoloya de Juárez

Amanalco

Orden 4436.indd 9

3/28/07 5:49:06 PM

k'o kis'iba Xorû Naja

Dyokjojme

Dyech'a yeje

Yeje

Xorûgojme yo b'edyi

Dyote

Jñii

Nu k'o ri sigoji yo jñatrjo

Dyote jñincho

Nziyo

Nu k'o ri tsja ñe k'o ra dyak'ûji

Jñite ñanto

Tsich'a

Jabi tsaji jñiñigo

Nzite nziyo

Ñanto

Jama kja o jñiñi k'a b'ûb'û e Lipe

Tsite yeje

Yencho

In Baxkua yo e jñatrjo

Ñante

Jñincho

Nu chùù e Xuba

Ñante jñincho

Nzincho

Jango bi ñejyi yo jñatjo

Yente ñanto

Dyech'a

Pezhe k'o kjogû kja yo jñiñi

Jñite nziyo

Dyech'a d'aja

Nutskoji ri chjetrjoji

Nzinte yeje

Dyech'a yeje

Nu jñiñi a Pame

Dyete

Dyech'a jñii

Nu jàngo ri b'ûnk'o

Dyete jñincho 108

Dyech'a nziyo

Yo ñèje

Dyete dyech'a 116 ñanto

Orden 4436.indd 10

100

3/28/07 5:49:06 PM

Dyech'a tsich'a

B'epji k'o kjaji k'a yo jñiñi

Dyete dyote nziyo 124

Dyech'a ñanto

Nu pezhe s'ûd'û k'ijmi

Dyete jñite yeje

132

Dyech'a yencho

Yo b'epji k'o kjaji k'a in jñiñiji

Dyete nzite

140

Dyech'a jñincho

Yo b'epji k'a juajma

Dyete nzite jñincho

148

Dyech'a nzincho

Nu k'o po'o in dyokjojme

Dyete tsite jñincho

158

Dyote

Ye dyoxû kja ne jñiñi

Dyete ñante ñanto

166

Dyote naja

Jama ngûjnû in jñonûji

Dyete yente nziyo

174

Dyote yeje

Yo ndork'ijimi

Dyete jñinte Yeje

182

Dyote jñii

Nana dyârâ ko ra xitsk'o

Dyete nzinte

190

Pje k'o nee ra mamû

Dyete nzinte Jñincho

198

Orden 4436.indd 11

3/28/07 5:49:07 PM

1 Xorû naja

Dyokjojme Mi nrromgo o enje k'o i kjuarma mi tatago, ma dyojui k'û nu su'u ñe da xuntr'i k'û ni chjù'ù Lisia, angezeji mi ñeji a B'onrro, o nixiji mi tatago ñe mi nanago, nge k'e Lisia k'û ne ra tsjapûji na mbaxkua nkuara zotû dyecha tsich'a tsjee. Pa ne zana yee ne kjee da nzincho nzincho yencho, nu k'o mi tatago ñe mi nanago o xipji k'o dyokjome, mojo ra mimiji ngek'ua ra ñaji na joo jarga kjaji k'e mbaxkua, o mamû k'û mi tatago ra unk'o tsich'a nzhjenchjû'û kjanu dyecha pare, nu k'û mi nanago o mamû ra unk'o dyech'a tsich'a nzoñi, ñe ra tongo e i'i k'o ra chjanûji e jñonû, nu k'û nu tata k'e Lisia o mamû ra unk'o dyech'a nzhjenchjû'û ñe dyech'a nzincho e pare, nu k'û nu nita ne xuntr'i ximi ra unû e dyech'a nzoñi, nu k'ee tita Xuba nkuara unû yee nzhjenchjû'û. Kjanu mamû k'û nu tata e Lisia, ra ma xipji k'e xopû te ra tsja pila. Xopûte gua ego ra xits'i ri tsja pila k'e Lisia. Kjanu mamû k'e xopûte pje ra tombû k'e Lisia, o nrrûrû nu tata e Lisia, ri chjombû e b'itu k'o ra jye ñe e dyatsi. K'e pa'a nu k'e xopute k'û ni ñeje'e a Xanxua ra xiko ra tsja pila e mbeb'izhi ngek'ua ra nemeji na punkjû tenxe k'o e tee k'o ra jmurû k'e pa'a, ñe ra janrraji k'o ni ñeje a Xanxua kjo pjechi ra nemeji ñe k'o ri ñeje a B'onrro, nu yo tee a togû pjechi ra nemeji. Mamû nguarû k'e mbaxkua mi o mââji tenxe k'o dyokjome, nrro ngaraji kjanu ñaji na punkjû jingua xi ro tsjaji da mbaxkua.

Dyech'a yeje

Orden 4436.indd 12

3/28/07 5:49:10 PM

Dyech'a j単ii

Orden 4436.indd 13

13 3/28/07 5:49:13 PM

Jñuspû na joo k'o orkûji Jango b'ûb'û k'o dyokjojme.

Jango nzi'i k'o dyokjojme.

Jingua ro ts'a k'e mbaxkua.

Janzi ro sotû e tsjee k'e Lisia.

kjo nrromb'û k'û b'itu e Lisia.

Ja tsjaa k'u pila k'e mbeb'izhi.

Dyech'a nziyo

Orden 4436.indd 14

3/28/07 5:49:13 PM

Xorû yo kuatr'ûba ye jña, kjanu ri dyâtr'â k'o dyaja jña k'o xo pjûrû kjanu ri, ne yaxû b'ezo

jmo'o

ûñi

xomû

Jñanrrû k'o kuat'ûba, kjanu ri opjû na ts'ipezhe

Dyech'a tsich'a

Orden 4436.indd 15

15 3/28/07 5:49:14 PM

Xorû na ts'ipezhe

Ne trrangumû Nu k'a jñiñigo jârâ na trrangumû, mamû k'o dyokjojme nkua mi b'ûb'û e b'ezo k'o dya mi menzumû, nkua mi ñeje na jee, nu k'o e te'e dya mi ña jñatr'jo, mi ngichaji nkuami trjee na punkjû e juamû, nu k'o e te'e k'o mi pepji ngek'o mi tujmû e nrrechjò ñe e nzhexû. Jueme k'o bezo k'o mi pepji k'e trrangumû dya mi si'i na jo xedyi, nu k'o e mbepji mi kichiji a ñanto xorto xorto ne paa, kja mi pedyêji a ñanto nzhââ a nzhââ. Na k'o e te'e mi tuns'û ji e nzhexû mi nzhod'ûji na jee nu k'o e te'e mi kjontr'ûji na mbexo o yje mbexo, ma iyo mi unûji b'itu k'o ro jieji, o ma mi neji, mi unûji nrrechjò k'o ro ziji k'o in ch'iji. Nkua nu k'o kje'e mi otrjo nrrechjo texe k'o e te'e mi tomûji nrrechjo,

Dyech'a ñanto

Orden 4436.indd 16

3/28/07 5:49:47 PM

texe yo e b'ezo nuyo ba eje na jee mi na s'ontee, nudya k'e trrangumû o nrromû na b'ezo k'u tsja a B'onrro, mamû sâjâ mi ma jontee mi pjoxtee na punkjû, nudya a iyo dya. Texe k'o e mbepji o jiotr'ûji ro ngontrrûji na joo e mbexo, nudya unuji dyote mbexo pama pama, ngek'ua k'o mbepji kichiji jñincho xomà xomà kjanu pedyeji a ñanto nzhâma nzhâma, nu k'e b'ezo mi na joo jaga jiotrrû e te'e ngek'ua ra mbos'ûji, nudya dyakja ne yo te'e ra mbepiji. Ngek'ua ri xits'iji ra pjosûji, ra opjûji yo e ts'itr'i, ngek'ua ra pjechiji ra xorûji na joo ngek'ua ra chotr'ûji d'a b'epji na joo dya kja ra jyokûji yo e b'ezo ye jñankicha.

Dyech'a yencho

Orden 4436.indd 17

17 3/28/07 5:50:25 PM

Xorû na joo k'o in xopûte Jarga pjorûji in ngero Nu e nana Juana xipji yo in ch'ii ra xaji xomà xomà, ra dyeb'eji in ñixtr'ê, ra potûji in b'itu, ra mbech'êji in s'ib'i, ra xiñeji ñe ra mbech'eji texe k'o e lulu k'o ra ziji, ngek'ua dyara zodyeji, nu k'ûnu nita ye ch'ii mi ûd'û na punkjû ma zodye, yo i b'echi, ma e'e k'û nu uee ye ch'ii tombû e xabo, ñe e b'itu, mamû k'û nu tata ye ch'ii: pjorûji na joo in ngero, maba e'e k'û nu zizi mi pjorû na joo ye ts'itr'i xatû, ñe papû in ch'o'o ñe pedye in b'itu, mamû ye ts'it'i ri orko po'o na punkjû texe yo dyokjojme mi ngezgojme yo mara te'e ximi ra pjosû yo in dyokjojme.

Yepe xorû kja ne ri dyopjû pjek'o xits'i nu tsipêzhê

Dyecha'a jñincho

Orden 4436.indd 18

3/28/07 5:50:26 PM

Jñanrrû na joo pjekja ye ts'itr'i, ngek'ua ri jñuspû kjane yaxû

Dyech'a nzincho

Orden 4436.indd 19

19 3/28/07 5:50:29 PM

2 Xorû yeje

Xorûgojme yo b'edyi Nuskojme ri b'ûb'ûgojme ka in ts'ingumû, mi tata mi nana yo kjoarmà, mi tata ne chjùù Chano, mi nana ne chjùù Tele. Ri mimigojme na ts'ingumû o dyâtrâ mi tata. Maro tegojme o jitsijme jango ga mimijme, jango ga pjosûjme yo b'edyi, mi tata pjosû mi nana ra dyâtrrâ e jñonû ne xedyi. Yo b'edyi pjosûjme ra nrrujmû k'a juajmà. Nuzgojme ri dyech'ame kjoarmà, tsich'a e ndixû, tsich'a b'êzo ne chjùùnji Xuba, Toña, Mige, Tino, Kati, Lena, Fasio, Liko, Genia e Teba. Yo b'edyi tujmûji e chjòò, siji ngoñi, pesi e muxa ñeje e tsjûû, ne Chano pârâ ra tonjo, ne Xuba dya nee ra pepji ne opjû, nee ra eñe na punkjû. Ne pale Chano me na chjâxâ. Mi tata, mi nana, nuyo b'edyi ngeyo xokûji ra ñaji, ra kjaji yo b'epji xokûji jango ga mimigojme nuskojme mari chegojme yo b'edyi ri zenguajme ri s'iyajme e tata, mi nana xitsijme ra xorûjme ra opjûjme na punkjû, xits'i ra s'iyajme yo ts'ipale, ye kjuarmà, yo b'edyi, e Toña pjorû k'o nz'incho e ngoñi. Ne Xuba na jâsâ k'o jñite e muxa k'o ra sajme, ne Mige tujmû e tsjûû k'a juajmû, nu tata jñûnsû k'o yencho juarû.

Dyote

Orden 4436.indd 20

3/28/07 5:50:30 PM

Dyote naja

Orden 4436.indd 21

21 3/28/07 5:50:31 PM

Chjûrû k'o onkûji Naja. Dyûsû o chjùù yo b'edyi e Chano.

Yeje. Jeko tujmû e Xuba.

Jñii. Jeko pârâ e Chano.

Nziyo. Jango nzii muxa kiji e Xuba.

Tsich’a. Jango nzii e ngoñi siji e Toña.

Dyote yeje

Orden 4436.indd 22

3/28/07 5:50:32 PM

Dyûsû e chjùù k'o b'edyi k'û pesûge

Xaxû ni b'edyige

Dyote jñii

Orden 4436.indd 23

23 3/28/07 5:50:32 PM

Jeko jits'i ni tata

Jeko jits'i ni nana

Dy没s没 ko dyagajo k 'o kja ni nana 帽e ni tata

Dyote nziyo

Orden 4436.indd 24

3/28/07 5:50:33 PM

Jango mi zenguaji ma dyenkua

Jango zenguaji nudya

Dyote tsich'a

Orden 4436.indd 25

25 3/28/07 5:50:34 PM

Yaxû jango eñe ko in kjuarmaji

Dyote ñanto

Orden 4436.indd 26

3/28/07 5:50:35 PM

Dy창tr'창 na dyeza ni b'edyi

Dyote yencho

Orden 4436.indd 27

27 3/28/07 5:50:36 PM

3 Xorû jñii

Nu k'o ri sigoji yo jñatrjo Texe in dyojui ri ñatjoji jñatjo, ri b'ûb'ûji k'a xoñijomû, ri pesijme na ngumû, ri sânt'ûji, ri turejme. Ra ñonûji, ra sigoji ndeje mba idya ra tùnji. Nrrexe i dyoji ri sigojme k'o kjaa k'a juajmû nu k'a ri menzumûji, nzakja yo k'ajnà. Ri sigojme texe k'o ri tujmejme k'a juajmû, nzakja yo tjòò, kjûû, ndakjû, ndexû, d'ok'a, mùù. Ndexe yo jñonû k'o jokû yo tee k'a in menzumûji, idya b'ezhi nu ii. I teji idya siji na punkjû ngee, muru, jmòò ñe b'aa, na mizhi, idya jûnji merio mbara ndomûji. Nuyó ngek'o na jo ra siji mbara teji na jo, mbe idya ri pesijme. Texe nu mo ra ñonûji, na jo ra siji yo lulu k'o kjaa k'a ri menzumûji. Nu mo ra enje na jo nu kjee, yo tee kjûkûji na punkjû tjòò nu mo ra xepjeji, kja ra mbôô ñe ra potû k'a ndenda nu k'o ra ziji ndexe yo tee k'o b'ûb'û k'a nu ngumû. B'ûb'û paa k'û dya nijmiji yo ts'it'i, ngek'ua ra jmos'ûji ñe ra zodyeji. Ra pech'eji ndexe nu k'o ra siji mba idya ra sodyeji ñe ra teji na jo. Na joo ra tsanji ngoñi, âjnâ, mbaru, kuchi, mba idya ra tomûji nu mo ri neji ra siji ngee.

Dyote jñincho

Orden 4436.indd 28

3/28/07 5:50:37 PM

Dyote nzincho

Orden 4436.indd 29

29 3/28/07 5:50:38 PM

Xorû yo tr'onû kja ri dyopjû na jo Naja. Nu k'o mamû k'a pezhe, pje k'o i siji kja ni nzumû.

Yeje. Pje ma k'ajnà kjaa k'a juajma nu k'a i jñiñige.

Jñii. Dyopjûba pje k'o na mizhi, nu k'o idya i siji na punkjû.

Nziyo. Pjek'o i tujmûji k'a juajmû k'o na jo ri siji k'a ni nzumû.

Tsich'a. Pje ma dyoxû i pesi ngek'o na jo ri sii.

Ñanto. Dyopjûba tjùù yo lulu k'o kjaa nu k'a i jñiñige.

Jñite

Orden 4436.indd 30

3/28/07 5:50:39 PM

Dyâtr'âba nu k'o i siji kja ni nzumû texe yo paa

Dyâtr'âba nu k'o idya i siji na punkjû, nu k'o na mizhi, nu k'o i pa tunji k'a chojmû ñe tomû k'a ndenda

Jñite naja

Orden 4436.indd 31

31 3/28/07 5:50:41 PM

Jñandû na jo nu k'o kuat'ûba

Nudya juajnû yo lulu k'o kjaa k'a ni jñiñi, k'o na jo ri sii, jñunspû nu tjùù nd'ûb'û

Dyopjûba yo lulu k'o na jo ra pech'eji nu mo ra siji, mba idya ra sodyeji

Jñte yeje

Orden 4436.indd 32

3/28/07 5:50:43 PM

Xorû na jo, mbo ri kinchi, pa ri pârû pje k'o onk'û

Ngeje na pjiño, nu k'o tee k'a fâjmû, na xìì mbe na kijmi nu ma chânû k'a kjûû. Pje ngeje.

Nu k'a chojmû na zòò, nu mo ra jûns'û k'a in nzumû kjapû ra bee yo te mo ra jyeb'i. Pje ngeje.

Nu nana idya ñaa na joo, nu tata pjechi ra tònjò, pesi na b'itu k'û na t'oxû, ñe na k'axt'û nu mûb'û; Pje ngeje.

K'a na muru t'oxû, na xónrû ro mimi, ko nu pa'a na sungoñi ko i dyoji ro te. Pje ngeje. Jñite jñii

Orden 4436.indd 33

33 3/28/07 5:50:43 PM

Xorû na jo ñe opjû nu jñangicha nrrûb'û k'a kjaa yo ts'ijña — Nuzgó ri pesi jñi kuchi.

—- Nutsk'e gi pesi nziyo chare.

—- Nujnú pesi yencho nzhûnû.

—- Nutsk'eji i pesiji jñincho âjnâ.

—- Nuskojme pesijme nzincho mâxâ.

Na jo ri pesi kuchi, chare, nzhûnû‚ âjnâ mâxâ mba ri pòt'û nu mo ri ñee ri sa ngee.

Jñite nziyo

Orden 4436.indd 34

3/28/07 5:50:47 PM

Yepe xorû yo ts'ijña, ngek'ua ri jyod'û yo jña k'o pesi ch, jñuns'û nu k'a yaxû

Ko in xompûte, ñesk'e ri kinchiji ñe ri jyod'ûji yo d'año jña k'o xo pesi ch, dyopjûba

Nud'ya dyopjûba jñi ts'ijña, un k'o ra maa yo jña nu k'û chot'ûji

Jñite tsich'a

Orden 4436.indd 35

35 3/28/07 5:50:50 PM

4 Xorû nziyo

Nu k'o ri tsja ñe k'o ra dyak'ûji Texe in dyojui k'o kàràji k'a na ngumû, texeji ra pjoxteji mbara b'ûb'ûji na jo, nu tata, nu nana ñe yo ts'it'i. Nu ma ra jyasû nu tata juns'û nu chjuns'û kja ra ma b'epji mba ra ndònjò merio, ngek'ua ra ndomû nu k'o ra ziji ñe ra ndòmû texe nu k'o idya pesi yo dyoji k'a nu ngumû. Nu nana ts'i ni ñangû, ra kûjnû, ra pech'i xedyi, ra jyokû jñonû ngenk'ua ra uiñi nú pale ñe yo ts'it'i, ra paxû k'a nu ngumû, ra mbexp'e yo jmi yo ts'it'i mba ra moji k'a nu ngunxorû ñe ra mborû, ra uiñi yo ngoñi, âjnâ yo mbaru k'o tsânjâ. Yo ts'it'i ra tunji ndeje, ra jyod'ûji zaa mba ra dyorûji, ra pjorûji yo dyoxû k'o pesiji k'a nu ngumû ñe ra mbosûji nú tata ma ra tujmûji yo juajmû. Nu tata ñe nu nana, ra neji na punkjû yo ts'it'i, ra jñunspûji na chjùù nu mo ra mimi, ra uiñiji na jo, ra jyecheji, ra mborûji na jo mba idya ra dyeji, ra dyât'âji nu mo ra zodye ñe ra ndàji ra maa k'a na ngunxorû. Yo ts'it'i ra neji na punkjû nú tata ñe nú nana, angezeji nge k'o unûji texe nu k'o nee mbara teji na jo.

Jñite ñanto

Orden 4436.indd 36

3/28/07 5:50:52 PM

J単ite yencho

Orden 4436.indd 37

37 3/28/07 5:50:58 PM

Chjûrû na jo nu k'o onk'û Naja. Pje ma b'epji kja ni tata.

Yeje. Pje ma b'epji kja ni nana k'a ni nzumû.

Jñii. Pje ma ts'ib'epji i kja k'a ni nzumû.

Nziyo. Pje ni chjùnsk'e.

Tsich'a. Dyopjûba pje i nee k'û ra dyak'û ni tata, pa ri te na jo.

Jñite jñincho

Orden 4436.indd 38

3/28/07 5:51:01 PM

Xorû k'o juns'ûba mbo ri châkâ kjo ngeje k'o kja

Pjosû nu tata, nu nana ñe paa k'a ngunxorû ngek'ua ra mbârû ra xorû.

Pedye b'itu, paxû ñe uiñi texe yo tee k'o b'ûb'û k'a nú ngumû.

Pepji yo juajmû ñe unû merio yo ts'it'i.

Pezhe yo ts'ib'ezhe yo ts'it'i ñe xiskoji nu k'o na joo ra kjaji ngek'ua ra mimiji na jo.

Jñite nzincho

Orden 4436.indd 39

39 3/28/07 5:51:08 PM

Yepe xorû nu b'ezhe ñe xaxû yo jña k'o pesi chj, kja ri jñuns'û nd'ûb'û

Xorû na joo yo jñaa k'o kuat'ûba

b’echje

chjòò

chjuns'û

chjeñe

Nudya dyopjûba nziyo ts'ijña, mba ri jñuns'û yo jña k'o b'ûb'û xes'e

Nzite

Orden 4436.indd 40

3/28/07 5:51:14 PM

Munrro tsich'a ts'it'i, potû dyonûji pje ni chjùù ni tataji, kja ri dyopjû nrrûb'û. Nu mo ri dyopjû yo chjùù, nu k'o ra mbûrû ra ndââ

Nudya dyopjûba tsich'a ts'ijña k'û ri jñuns'û yo tjùù

Nzite naja

Orden 4436.indd 41

41 3/28/07 5:51:16 PM

Xorû texe nu k'o ra unûji yo ts'it'i ngek'ua ra te na jo

Ra jezûji ra mimi.

Ra pjorûji mba idya ra tsja b'epji k'o na jiû.

Ra maa k'a na ngunxorû.

Nu mo ra b'ezhi yo tataji, nu jñiñi ra mborû nu ts'it'i.

Yo jyote ñe nu jñiñi, ra mborû nu ts'it'i, ngek'ua idya ra dyeji.

Yo jyote ra nuu, ra mborû ngek'ua ra tee na jo.

Ra soya, ñe ra eñe

Ra jeziji ra ña ñe ra xipjiji texe yo jña mba ra mbarû.

Idya ra pjongûji k'a nu xoñijomû B'ondo.

Ra jñunsp'ûji na tjùù, ñe ra mimi k'a na jñiñi.

Ra uiñiji na jo, ngek'ua ra zezhi mo ra te.

Ra munrroji k'o dyoji, ngek'o ra eñe ñe ra ñaji.

Ra kinchits'e Idya ra xonkûji ñe ra ma k'a o tataji, ngextjo d'intsijmi k'û nee. ma ra dyèèji.

Ra ât'âji nu mû ra zodye.

Yo ts'it'i k'o b'ûb'û k'a yo ts'ijñiñi, ra ñaji nú jña ñe ra mborû texe k'o na jo k'o pesi.

Nzite yeje

Orden 4436.indd 42

3/28/07 5:51:20 PM

Jñandû na jo, kja ri dyopjûba na ts'ipezhe

Dyopjûba yo jña k'o b'ezhi

—- Nuzgo ri nego na punkjû i

d’akû merio. —- I

paxû k'a in nzumûgo ñe jokû jñonû mbara

sijme. —- Nuzgo ra ma k'a

, ra ma xorû ngek'ua ra kja

na jo te. —- Ra pârû na joo nu k'o jitsko in na jo nguenda. —- Ko i dyojui ra

, ngek'ua ra kjaa ñe ra

mba ra

te na jo. Nzite jñii

Orden 4436.indd 43

43 3/28/07 5:51:22 PM

5 Xorû tsich'a

Jabi tsjaji jñiñigo Nu jñiñi k'a ri b'ûb'ûgo ni chjùù Mando Ndare, mi pezhko mi tita k'û mi chjùù Lancho, na pes'i na punkjû kjee yo tee k'o mi pepjiji k'a tr'angumû k'a mi kàrû yo chupi o mamûji, dyakja ra pepjiji na punkjû o juajmû yo chupi. Mo mbarâ a kjanu k'e chupi dya xi mi pepji yo tee k'a juajmûji o ndâjâji k'a o ngua o t'eje, dyakja o uniji o b'epji k'a e tr'angumû, nu yo tee o ngarûji ja nzii kjee k'a o ngua nu t'eje, mo tsja nu chùù o ndajaji yo chupi k'a bi dyeji, o mamûji yo tee ra dyorûji yo juajmû k'o jiezi yo chupi, ngek'ua ra mboch'ûji o chjòò, mo ch'unûji o juajmû yo tee kja ngek'ua o tsja o ts'ingumûji ja ngek'ua ro ngarû o ts'it'iji, a kjanu o tsjaji na jñiñi k'û dya xi mi junsû o tjùù ngek'ua kja mbejñeji yo tee mba ro dyonûji o tjùù e jñiñi, e tita Lipe o mamû ro jñunspûji Mando, ngek'ua o jñuspûji a kjanu, ngek'ua ne mamû e Jusé k'a ri kârûji kjobû na ndare, nuzgo ri mamû ra junspûji Mando Ndare, gek'ua o ngejme a kjanu o tjùù nu jñiñi k'a ri b'ûngo.

Nzite nziyo

Orden 4436.indd 44

3/28/07 5:51:23 PM

Nzite tsich'a

Orden 4436.indd 45

45 3/28/07 5:51:24 PM

Chjûnrû na joo yo onk'û ngek'ua ri dyopjû

kjo ngeje k'o mi kàrû k'a e tr'angumû

Pje ni chjùù ne tita k'û mbezhe jabi tsaji e jñiñi.

kjo ngeje k'o dya xo ne ro pepjiji o juamû ye chupi.

Ja o ngârûji yo tee k'u dya mi ne ro pepjiji k'a e tr'angumû.

Jabi jñuspûji o tjùù e jñiñi k'o tsaji yo tee.

Dyât'â ja kja nu jñiñi k'a i b'ûnge

Nzite ñanto

Orden 4436.indd 46

3/28/07 5:51:26 PM

Xipji ni tita ra mbezhk'e ja bi tsjaji ne jñiñi k'a i b'ûnge dyât'â nd'ûb'ûbâ

Jñandû na joo e ts'ijñiñi ne ri pezhe jabi dyâtr'âji

Nzite yencho

Orden 4436.indd 47

47 3/28/07 5:51:27 PM

Xorû na joo k'o junsû ndûb'û —- Yo tee pepjiji k'a e tr'angumû. —- Ne chupi o ndaja yo tee. —- Nu yo b'ezo o unûji o juajmû. —- E tita Lancho o mbezhpe nu ts'it'i na mbezhe. —- Yo tee o chunji ne chupi.

Nudya yaxû kjo k'û ngeje ne ri dyopjû

Ne ri tsot'û yaxû k'û pje kja ngek'ua ne ri dyopjû

Nzite jñincho

Orden 4436.indd 48

3/28/07 5:51:28 PM

Jñuspû ndûbû naja, yeje ne jñii ja ngek'û ot'û o kjogû

Jñandû na joo k'o kuat'û ngek'ua ri dyât'â pje k'o xits'i

Nzite nzincho

Orden 4436.indd 49

49 3/28/07 5:51:30 PM

Jñandû na joo ngek'ua ri yaxû k'o xits'iji

—- Nu k'û i jñandû nge jñiñi e Lipe, a ngeze b'ûb'û ne

ngumû k'a b'ob'û na xiza. —- Tsjapû o ñinji e Lipe mo mbedye k'a o ngumû ngek'ua

ra zât'râ k'a ngunxorû. —- Dyât'â jabi dyeje e Lipe mo mbedye k'a ngunxorû

ngek'ua ra zâtr'â o ngumû, tsja na jo. Jyod'û o ñiñji e ts'it'i ngek'uâ ra zâtr'â k'a e ngunxorû

Tsite

Orden 4436.indd 50

3/28/07 5:51:31 PM

Jñandû k'o kuat'û ñe ri jñusp'û o tjùù

Jñandû pje k'o kuat'û ngek'ua ri yaxpû pje ni chjùù

k'ûd'û od'û pjod'û dyad'û pod'û Tsite naja

Orden 4436.indd 51

51 3/28/07 5:51:34 PM

6 Xorû ñanto

Jama kja o jñiñi k'a b'ûb'û e Lipe

O jñiñi e Lipe, ma mi pes'i jñii tsich'a kjee mi kàrû ja nzitr'jo tee, ngek'o mi pepjiji k'a e juajmû, o ngumû yo tee mi ts'ike, mi kàrû texe o ts'itr'iji ne nu tr'ii k'û ya chûntr'û o tsjaji k'o ñijomû ne k'o ra b'ech'e, yo tee mi pepjiji k'o juajmû mi poch'ûji o trjòò ngek'ua ra mboji k'e nrrecho mi tunspûji e rekua ne ra nzhodûtr'oji ngek'ua zâtrâji a Mbaro, dya xi mi kjobû o mbûnt'rezi k'û ro nrrunsû yo tee. Nu jñiñina mi jârâ na ngunxorû k'a mi pepji na xopûte jñatrjo, mi jichi yo ts'itr'i k'o naja ne yeje kjee, nu k'o dyaja ts'itr'i mi xorûji a Mbaro. Nudya ya kàrû na kjuarû yo tee, ne kja na joo o ngumû, ne tsjaji na joo o ñinji ngek'o ra nzhodû yo mbûntr'ezi ra nrrunsû yo tee a Mbaro. Ne kja o sibi ngek'ua ra b'atr'û na joo mo xomû, ne k'a ngumû nudya kja o joreje, dya kja xi tr'unji k'a meje, nudya texe yo ts'itr'i xorûjibâ k'a ngunxorû ne chatr'i. Ne b'ûb'û na ngumû k'a âtr'âji texe yo tee, ma ra zodye ne ts'itr'i ndametr'jo ra zisiji ngek'ua ra dyâtr'âji.

Tsite yeje

Orden 4436.indd 52

3/28/07 5:51:35 PM

Tsite j単ii

Orden 4436.indd 53

53 3/28/07 5:51:37 PM

Jñanrrû na jo k'û xorû jñusû k'o i jânrrâ

In xopûtege ra mboxk'û ri manji ja kja mi jinkua, ja kjadya un jñiñi ts'ita Xuba

Dyâtr'â na jojña k'e jñiñi ts'ita Xuba

Tsite nziyo

Orden 4436.indd 54

3/28/07 5:51:38 PM

Xipji ni tata ra mbezhk'e ja ma kja nu jñiñi k'a i b'ûnge jñusû a nrrûb'ûbâ

Dyâtr'â ja kja i jñiñige nudya

Tsite tsich'a

Orden 4436.indd 55

55 3/28/07 5:51:38 PM

Xorû na joo ngek'ua ri chjûrû

Pje ni chjùù e jñiñi k'a i b'ûnge.

Pje ma tr'ajñiñi pesi nu jñiñi k'a i b'ûnge.

Pje ma jñiñi châkâbi i jñiñige.

Chot'û in Ts'ib' onrro k'a e Tranb'onrro ñe ri dyespe na mbaja

Tsite ñanto

Orden 4436.indd 56

3/28/07 5:51:40 PM

Dyonû ni tita kjo parû na b'ezo k'û mi kja na joo k'a i jñiñi, ngek'ua ri dyopjû pjek'o tsja

Tsja tr'onû pje ni chjùù yo arkate k'a i jñiñi ñe ri jñuspû o trjùù

Tsite yencho

Orden 4436.indd 57

57 3/28/07 5:51:41 PM

Jñânrrû na joo yo kuatr'û ngek'ua ri sotû nu k'o kja

xorû yo tsitr'i.

o nzhobû k'a o b'epji.

xorû o jñatr'jo.

karria k'a e tr'eje.

trunsû ne chapale.

Tsotrû k'o na tsiyaxû nu k'o trjùù k'û kja

ngoñi

tr'eñe

kjuaa

nrâjnâ

kijmi

mbacha

nrrezibi

lulu

mbechjine

Tsite jñincho

Orden 4436.indd 58

3/28/07 5:51:42 PM

Jñus'û na joo k'o tr'onk'û Nudya: A nrâ â: Ra xonrû:

Dyâtr'â pje kja k'û i jñanrrû

Tsite nzincho

Orden 4436.indd 59

59 3/28/07 5:51:43 PM

7 Xorû yencho

In baxkua yo e jñatrjo A manu a d'adyo jñiñi, tsjema, tsjema û nzanû dyech'a yeje ts'a'a d'a rambaxkua û nzenguaji û ts'inana Konsio, kjû tse'e e te'e u jmurû û ts'a'a d'año jñiñi ñe ba se'û o te'e k'û pepji a manu a b'onrro unûji e merio ngek'ua ra nrromûji û tûd'û ñe o e kastilio, ni û nitsjimi jorkja pos'ûji e nzhûnû o joka jueb'i, nu o e neme ji ts'a'a kja i ngoxti û nitsjimi, neme texe yo e ts'itr'i yo kja letrjo ñe yo e bezo yo a na nojo. E martoma ñe û mbixkua nge û mamû ma ra uniji û nsûre ñe û ngoñi. Ñe b'ûb'û d'a te'e û tunsû nu e tsi'inana Konsio nu û nzhonû texe kja jñiñi kju ts'e'e e te'e o trjûnrrû i xûtrjû. Nu û arkate nge û mamû ja ra jñurû o te'e kjo fe ra mbo'o. Ne padya b'o'o kjû ts'e'e e lulu, ñe e ixi, e nzhanxû ñe e dye poji en nzhajmjû ñe e s'âb'â, ñe nrri sâtr'â e mbotrrjojmechi. Texe ne padya mû'û texe yo e te'e yo ba e kja baxkua nu kja d'adyo jñiñi.

Ñante

Orden 4436.indd 60

3/28/07 5:51:44 PM

Ă&#x2018;ante naja

Orden 4436.indd 61

61 3/28/07 5:51:46 PM

Chjûnrû na joo yo tr'onû

Naja. Jñusû ja kja û mbaxkua k'a d'adyo jñiñi.

Yeje. Pje ba zanû so'o û baxkua kja d'adyo jñiñi.

Jñii. Pje ba b'epji kja e mbixkua ne e mártoma.

Nziyo. Pje ba b'epji kja û arkate.

Tsich'a. Ja kja û baxkua k'û jñiñige.

Ñanto. Pje ba b'epji kja û mbixkua ñe û martoma kja i jñiñige.

Ñante yeje

Orden 4436.indd 62

3/28/07 5:51:46 PM

Dyâtr'â‚ kja nu ri opjû na ts'ipezhe ja kjaa û baxkua k'a jñiñige

Ñante jñii

Orden 4436.indd 63

63 3/28/07 5:51:46 PM

Ne ts'itr'i ra opjuba nu k'o angeze kjaa k'a baxkua nu k'û ts'aa k'a i jñiñi

Ñante nziyo

Orden 4436.indd 64

3/28/07 5:51:47 PM

9 V_V Y V_V \^ VcW ^ X]_ cj ig Vm^h`jVbV cj `jVig WV cj _V ` d WV Z e_Z WV eVV hd d cZ WVm`jV `_V nd Z _ ^ ^

CV_V# M^h`jVbV cj dig NZ_Z# M^h`jVbV jc i^ ^ V bWd d jc dig ? ^^# ?nd d cj ig Vm^h`jVbV Co^nd# M^h`jVbV jc W Z[V cj i^ ^ V bWd d

DON DONRÓMULO ROMULOEL ELCURANDERO, CURANDERO, 2.90 2.90 XX 7.40 7.40 m m. Pintado Pintadopor porniños niñosmazatecos mazatecos Comunidad: Comunidad:Santa SantaCatarina, Catarina, Buenavista, Buenavista, Huautla, Huautla, Oaxaca Oaxaca

Estado de México y Michoacán

port_4436-10.indd 1

>c m^h`jVbV _ Vig_d AZc\jV bVoV]jV! :hiVYd YZ B m^Xd n B^X]dVX{c IZgXZg \gVYd >c m^h`jVbV _ Vig_d AZc\jV bVoV]jV! :hiVYd YZ B m^Xd n B^X]dVX{c IZgXZg \gVYd

Ih^X] V# Ig Vm^h`jVbV _V ` j `_ Vg

>c m^h`jVbV _ Vig_d

AZc\jV bVoV]jV :hiVYd YZ B m^Xd n B^X]dVX{c

IZgXZg \gVYd

8/5/09 5:09:59 PM

4436

8/22/05, 11:47 AM

Lengua mazahua Estado de México y Michoacán Tercer grado Se imprimió por encargo de la Comisión Nacional de Libros de Texto Gratuitos, en los talleres de con domicilio en el mes de El tiraje fue de ejemplares más sobrantes de reposición.

Ñante tsich'a

pl_4436-10.indd Orden 4436.indd 365

11/11/09 PM 3/28/07 12:09:06 5:52:12 PM

Chjûnrû na joo ye tr'onk'û ja ri opjû kja ts'idyaxû

Naja. Janzi'i e tr'axiskuama k'û i tsja'a e mbaxkua tizhi kja i ngunxorûge.

Yeje. Ja b'ûnge û in chjùù û tr'axiskuama k'û i tsja'a baxkua kju ba ti'i kja i ngunxorûge.

Jñii. Tsja xa tr'onû k'û dya tizhi d'a tr'axiskuama jango ba e û baxkuage kja i jñiñige.

Nziyo. Jango bi ñe û baxkuage k'û tsja'a kja i jñiñige.

Tsich'a. Mamû kjo xi kànrà kju b'ezo k'û mbûrû û baxkua kja i jñiñige.

Ñante ñanto

Orden 4436.indd 66

3/28/07 5:52:13 PM

Kuatรป d'a tr'axiskuajma k'รป i tsjaa baxkua ju ri opjรป k'u pje junsรป

ร ante yencho

Orden 4436.indd 67

67 3/28/07 5:52:14 PM

8 Xorû jñincho

Nu chùù e Xuba E Xuba mi trje'e d'a juamâ nu k'û k'ui unû i tata û ni chjùù Toma, ngek'ua ru jiâb'â ni ngumû, e Xuba u chjûntûbi e Rosa o kjogû d'akje kja nu mbûrûbi u jionk'ui ni ngumû a ui jionk'ui d'a ts'inrrungumû mi b'ezhi xi ru kjuatûbi e yeje, kja nu sâ'â û ni jekjuarmâ Pegro ma dyojui ui tata û ni chjùù Ximo kja nu nrrenbibi nu û juamû, mi mangui kja angezebi mi trjebi e xiskuama. E Xuba ñe ui tata o ma mbatr'âbi d'a xiskuama kja tr'ab'ota nu ui jekjuarmâ ñe ui tata jinga ui nrrenbibi in juamâ. E tr'ab'ota u dyonubi ue Pegro ñe e Ximo jinga bi tsjabi a kjanu, kja nu nrrûrûbi kja û juamâ mi tsjabi a ngezebi, kja ui pespe e merio û ni kjuarma û dyab'e mi kjontr'û, e Xuba u xifi ja ui mbûrû û chùù û xiskuamâ û mi tsja'a û juamâ, a mi pa'a jnikje'e û e Toma ui ma mbâtr'â û juama û ni kjuarma û ni chjùù Ximo, ngek'ua ru chjûntû e Xuba, û e Toma dya mi fechi ru xorû ñe ru opjû, u jiotr'ûji u tsja'a û ni kjuarma u xifi kja ru yaxu d'a xiskuama k'o i ñidye u kjogû jñanto zana e Ximo u ma dyotû e merio û ni kjuarma otrjo fe ru unû kja nu mbo'o i yonrraa ngek'ua ru ngontrr'û, pe dya unû d'a xiskuama jak'o mi junsû ui nrre'e û merio u xifi kja dya ru ts'a'a chùù, o kjogû e pa'a kja un nzhogû e Xuba ui ñe'e a B'onrro, kja nu ndûntû nu û ntara dya kja mi jûû merio ngek'ua ru unû ni kjuarmâ ngekua ru nrreb'i nu o e xiskuama o mi tsjaa û juamâ, e Xuba u mboo ui mbunû kja nû ngontr'û û merio û mi b'ezhi. U e Ximo u mamû kja dya mi tjre'e o e xiskuama kja ui nrredyi û e Pegro. 68

Ñante jñincho

Orden 4436.indd 68

3/28/07 5:52:15 PM

E xuba u xifi e Ximo kja ra jñùspû d'a xiskuama ja k'o ui junsû û dya kja mi tumpûbi ngek'ua ra so'o ru jiâb'â ni ngumû û e Ximo u tsja'a û xoskuama pe dya u yaxû na jo ngek'ua mamû dya kja û xiskuama û trje û ni kjuarma dya jo'o, kja û juamo i tsja'a a ngeze, kja na nu pa'a ru ngontr'û û merio pe û e Toma dya u unû ni d'a mb'exo. U b'ota û mi fosû e Ximo ui ngûb'ûbi kju ts'e'e e merio û e Toma ñe e Xuba, pe angezebi dya mi jûnbi e merio ngek'ua ru jiod'ûbi d'a b'ota û ru mbosûbi, u mebi kja tr'angumû ja k'o kanrâ û b'ota û fosû yo e te'e k'o dya jûû e merio û e Toma u mami kja û ni kjuarma a ui xifi kja ma dya ru ma nrrebi û xiskuama ru nrru'u û chi'i i ñe angeze, pe o e b'ota a ui nu e xiskuama y b'emi mi fsja'a û e Toma ñe e Xuba kja nu nzhûpûji û juama e Toma û ni kjuarma u ma a pjorû ne û ch'i'i. Ñante nzincho

Orden 4436.indd 69

69 3/28/07 5:52:16 PM

Chjûrû na joo ye tr'onû

Naja - Jinga u nrrebiji ui juama e Xuba.

Yeje - Janzi e tsje'e mi pa'a ui mb'â'trâ û juamû nu û e Toma.

Jñii - Ja ui mbûrû nu ui chùù e Xuba.

Nziyo - kjo ni nge nu o mbos'û û e Xuba ngek'ua ra nzhopûji ui juamû.

Tsich'a - Mamû, na jo ri fechi ri xorû ñe ri opjû.

Ñanto - Na joo ri pombû e merio yo i dyojui jak'o gua tsja'a e Ximo ñe e Pegro.

Yente

Orden 4436.indd 70

3/28/07 5:52:17 PM

Dyâtr'â kja nu ri opjû fe nrriso'o ru tsja'a e Xuba ñe ui ntara

Yente naja

Orden 4436.indd 71

71 3/28/07 5:52:17 PM

Chûnrû na joo k'o tr'onk'û kja ri opjû k'a ts'iyaxû

Naja. Fe ni chjùù û trrajñiñige.

Yeje. Mamû fe ni chjùù trrajñiñi jango b'ûb'û nu ts'ijñiñige.

Jñanrrâ e jñiñi yo kuatrr'ûba kja ri yaxû na mbaja û trrajñiñige

Temascalcingo

Michoacán

El Oro, Hidalgo

San Felipe del Progreso

Villa Victoria

Atlacomulco

Jocotitlán

Ixtlahuaca

Zitácuaro Villa Allende Almoloya de Juárez

Estado de México

Ixtapan del Oro Amanalco

Yente yeje

Orden 4436.indd 72

3/28/07 5:52:18 PM

Dyâtr'â kja nu ri opjû k'û ra unûji k'û te'e k'û ts'a'a k'a i jñiñige

Naja. Fe ni chjùù û jñiñige.

Yeje. Ñâdâ û menzumû û ts’ijñiñige.

Jñii. Ja nzi'i e te'e kànrà k'a i jñiñige.

Nziyo. Ja ui ñe'e chjùù û jñiñige.

Yente jñii

Orden 4436.indd 73

73 3/28/07 5:52:19 PM

Dyâtr'â kja ñe ri opjû k'û ra unûji yo te'e k'o ts'a'a K'a in jñiñige

Yente nziyo

Orden 4436.indd 74

3/28/07 5:52:19 PM

Dyâtrâ kja nu ri opjû k'û ra unû nu yo te'e ko kànrà K'a i jñiñige Ne xopûte ra mbos'û ne ts'itr'i ra kuatû nu tr'onûba

Yente tsich'a

Orden 4436.indd 75

75 3/28/07 5:52:19 PM

9 Xorû nzincho

Jango bi ñejyi yo jñatjo Yo tee ko bi enjyi a xoñi ndo go moji a nd'ûb'û kot'û a bondo ndeze mi dyete kjee jñanto ndo yencho, ndeze ma mu èjè e siño jense, mi nzhod'ûji tsich'a jmûrû te'e, ko naja ma èjè Mazahuatl k'a mamaji go tsjaa jmu'u k'a yo tee yo jñatjo. (Mendieta y Núñez 1957: 284) jango go manjyi k'o kuatû a xoñi, e Sahagún (1956 v.3:201) mama ka nu chjùù “Mazatl Tekutli”, yo dyaja manjyi nu jñaa jñatjo ngeje nu jña nahua ka mama chjetjui “tee pjant'eje” (Carrasco 1950:13) o Mazahuakán ko nee ra mama “Jango kàrà pjant'eje”, ngejnu chjùù kja bi jñeje nu jñiñiba. Nde manjyi k'o yo jñatjo ndebi ñeji kja nu b'atjû B'ondo nu jango mi kàrû yo tee Akolhuas, nde manjyi go sâji yo jñajñu, nujyo ngeje in b'edyiji jangorga ñaji. Ma mu sâjâ yo Akolhuas kja b'atjû a B'ondo b'ûma kjabi sâjâ yo Chichimekas k'o Xolotl ka dyabe mimexkja bi sâji; nzite yencho kjee k'a mama Alva Ixtlilxóchitl (1952 t.11:41) manjyi k'ago kjogû nu kjee naja, naja, ñanto, jñincho (1168) kari bûbûji mamo sâji yo jñiñi yo Akolhuas, ngejyo bepja go mbedyeji kja yo jñiñi yo Purépecha k'o naño trajñiñi yo Chichimeka Michoake, nde ma èjì jñijyi, nde najño mi jñaji nde na ma sijyi nu jmu'u. K'o yo tee ko mi chjùù Tepaneka mi siji nu jmu'u e Akolhua ngeje kja nda mi ot'û nziga jñijyi, k'a ni yeje mi xiji Chikonkua k'a mi jmù'ù kja yo tee yo jñajñu ngenu sâjâ 76

Yente ñanto

Orden 4436.indd 76

3/28/07 5:52:20 PM

kja nu tajñiñi, najño mi jñaa, kjani jñii mi chjùù Tsontekomatl ka mi ngeje nu jmu'u yo mejme Akolhua: ngek'o go maji mamû nujyi e Xolotl ngek'o ro sâjyi ka nu jmu'u. Yente yencho

Orden 4436.indd 77

77 3/28/07 5:52:22 PM

Nu xorû nzincho k'agi zopjû texetsûji ngek'o ri manjyi mbek'a gi xorûji kjanu ri chjûrû yo onkûji

Jango mi chjùù yo tee nu jango bi ñejyi yo jñatjo.

Jango mi chjùù nu b'ezo k'a manjyi mi kjaa jmu'u kjayo tee yo jñatjo.

Mbek'a ni majyi ngeje yo b'edyi yo jñatjo, yo tee k'o jñaa ñajñu.

Mari jñajyi, b'ûb'û ma ri manjyi pjeko kja k'a naño tee, b'ûb'û ma ri manjyi pjeko go kjogû kja in jñiñiji, b'ûb'û ma ri manjyi pjeko ra kjajyi ngek'o ra manjyi mbek'a ra ts'aji nzaga texejyi.

Jñanda nzaga yeje yo jñaa k'o b'ûb'ûba, nde naño ga jñajyi. Ra xora kja nu ngunxorû ra chjûrûji texe yo taa yo ts'it'i, ngek'o ra manjyi joko ra tsjaa jmu'u.

Mako dya koxkûzûjigo, dya ri para jango ts'irgi mbûrû.

y xopûte go mbejñi na Texe Yo xiskuama k'a mama jingua ra chjûrûji.

Yente jñincho

Orden 4436.indd 78

3/28/07 5:52:23 PM

E Chago mazi pepji nu dya jango pedye ndo dya b'ezhi ma ri chjûrûji, ri mango ra tsjaa jmu'u.

Ri mango ra tsjaa jmu'u e Mañibe.

Ch'eb'e, ch'eb'e ontû ra ñaa ka naja, ma yargi nguarû ndo ra ñaa k'ani yeje.

Jàà, mazi na joo ga kjanu ngek'o dyarga jñatjiku.

Yo jña k'o mama yo b'ezo k'o bûbû xeseba nde naño ga ñajyi, k'o ontû gi jñanda nde ga ñatjikundo yo bûnkua dyaka nde ga ñatjiku ngeko ra ngejmeji na joo mbek'a ra tsj'ajyi.

Nuske dyâtâ k'o dyaja nu jango ri mama ma ñajyi nzakja nu ni yeje

Yente nzincho

Orden 4436.indd 79

79 3/28/07 5:52:24 PM

Tata jyarû

Texe mi xoma, dya pjeko mi ñetse a jense, nago mbûrû go ñetse na tsji k'a mi na mbaja; mi ngeje e jyarû k'a go juesi k'a jumû ndo go unû mûb'û. Je ga kjanu go èjè nu jyarû, nu tata jyarû k'a go ni unû mûbû nu jumû nu jango ri kàràji. Nu jyarû go mbejñe yo jyasû ndo go ñûnû texe yo b'ûb'û a jumû, go èjè nu ndajma ndo go juipji na zezhi. Nu jyarû go ue'e ndo go mbezhe ndeje yo ngizho, ga kjanu go tee yo ndareje, yo zapjû ñeyo meje. Ndiziku go mbese yo za'a yo ubi ñe yo b'ezo.

Xâkâ a nd'ûb'û k'o mama nu jñaa nu gi zopjû

Jñinte

Orden 4436.indd 80

3/28/07 5:52:24 PM

Jango xorû yo jñato ngek'o dya ra sâjâ k'o dya ga joo Tata Ngemorû Xokotitla go jñanda a jese, go matû e jyarû kjañu go xipji ro mbezhi t'eje ngek'o ro jñanda e Troxteje, ndo texe yo tee k'o mi b'ûb'û kja jñiñi. Ndizima ngeje k'a unû mûb'û yo tee ko jñatjo.

Ts'initsjimi

E sanse Nu ngosibi nu jango b'ûbû nu jñumû, ngeje nu jango ra jueme ji na b'ezo. Nu ma joko dya kja na joo ra tsjapûji ra ndûjñimo nu jango b'ûb'û e sanse ngeko ra mama ko mejme k'o manjyi go tsjaa o maxke iyo.

Ma mu sâjâ yo jñangistia go manjyi ngeje nu kjimiji angezeji k'a ro ma tûji, dyak'a xi ro matûji e jyarû, e sanse nixi ngeje e zana. Ndizima yo jñatjo joka xorûji kja nu tsinitsjimi jango bûbû no punkjû siño. Jñinte naja

Orden 4436.indd 81

81 3/28/07 5:52:25 PM

Xorû na joo yo jñaa ko bûb'û ndûb'û ngek'o ri chjûrû yo onkûji Joko go matû e Xokotitla:

Joko unû mûb'û e Xokotitla:

Ma dya joko kja na joo pjek'o ra tsapjûji:

Pjek'o kjimi go manjyi yo jñangistia dya kja ra matûji yo jñatjo:

Opjû ñdûb'û jango xorû yo jñatjo in jñiñige ngek'o dya ra sâjâ k'o dya ga joo

Jñinte yeje

Orden 4436.indd 82

3/28/07 5:52:26 PM

Nu jango xorû yo jñatjo nde xi mi kjanjyi neme ngek'o ra unûji pojo e kjimi (Jyarû), nzakja yo Santiago, yo mborû, yo nexingoñi ndo mbeko nde neme ra nenjyi. Nu tsinzhûnû Ma ra zâdâ nu nu jmu nu tsinzhûnû mi ta yuu. Nu ma ra chjûrû yo tee ngek'o ra tsjajyi na ts'imbaxua. Nu jango ra dyâtâji na tsinzhûnû, na rrekua na ndixu ndo k'o dyaja b'ezo ra jee yo b'ituji nzakja na ndixu. kjanu ra mojyi kja naño ngumû nu jango ra nemeji ra tsjaji nzakja ma mejme tumûji ndo ra manjyi jango nzi jñaa. Ma yargi nguarû, yo menzumû ra unûji ndechjò, kjûû o ngeje merio.

Dyonû ni bedyi mbek'a ma neme pàrà kjanu ri dyûsû andûbû

Jñinte jñii

Orden 4436.indd 83

83 3/28/07 5:52:28 PM

10 Xorû dyech'a

Pezhe k'o kjogû kja yo jñatjo Manjyi yo jñatjo mara tojio chare ma nchertjo ra jiebe see, i ma zaa e zana sod'û yo ts'iti ko yab'e xese, ma go juejñi yo miño ra kja chùù, mago bû tandamà manjyi joko mbûre nu taa o nu nana, ma obû doo nu dyoo ra nduu naja indyokoji. Ma na jutji xedyi i ra chobû manjyi joko sâjâ, ma juajkja in chjòò. Manjyi pjeko ri tsja'a, i mari ts'ichi jñimû insibji joko ra ndu'u in mbedyi, mari paxû ma xomà ra ma'a ko pjosku na joo. Ma gi nzhodû i ra bixkji nu dyoo ya ro zodû, manjyi pjeko ri tsjaa, i mari mb'ût'û in dyûdû nde manjyi joko ra sâjâ ka in ngumû. Ma mi gue na tsimbane juntiji nkjichjunû o pjipji xokbaxi, magi chotû xola dyari chorû nixi ri badû majio ra sûkjû nu ndama, manjyi mari pjotû na tsidye zo ra pjaakû na mejese, ma kja tsike yo pjadû ñejio tsirekua tepji na i'i nde yo ts'imbane tepji na ndo pjandeje ngekjû dyara chudii nu jne'e, ma joko sokye da ngumû mbeñi joko bindûû ga kjakjû kara dyepjeji mixaa o ra ndûpjiji yoo i ra jogû, ma joko sodye nde ra kjespjeji ko pjiño ko xola ko yoo i mangeje añima ra jogû i ma sûmû in tso'o joko zangû.

Jñinte nziyo

Orden 4436.indd 84

3/28/07 5:52:29 PM

Jñinte tsich’a

Orden 4436.indd 85

85 3/28/07 5:52:31 PM

Nu xorû dyech'a, zopjûjyi ngek'o ri chjûrû yo onk'ûji ko kuat'û nd'ûb'û

— - Ma guejñi yo miño pjeko ra kjogû

— - Ma bû tandamà pjeko nde manjyi ko go kjogû

— - Ma jutji xedyi i ra chobû pjeko manjyi ra kjogû

—- Mara tojio yo chare pjeko manjyi ra kjogû

—- Ma xincho nu mixi pjeko manjyi ra kjogû

Tsja'a t'onû kja in jñiñige, pjeko manjyi ra kjogû, tsja

kjayo jusû kja nu xorû dyecha i jñusû nd'ûb'û

Jñinte ñanto

Orden 4436.indd 86

3/28/07 5:52:32 PM

Yo jña ko jusû nd'ûb'û xorû, ngek'o ri jñusû jok'o ngeje i pjek'o kja, jango pa'a yo xanjnû

Yo miño mi guejñi ka t'eje. Yo chareje tojio joxora kja yo ngumû. Yo tsidyexo tojyi ma ya i tsjato ra jñeje dyebe. Nu ts'imbane ni gue na punkjû. Yo sodye kjespjeji ko pjiño. Na ti'i go sûrû na ts'idyexo. Na b'ezo go pjatû na mejese. Joko ngeje

Pjek'o kja

Jñinte yencho

Orden 4436.indd 87

87 3/28/07 5:52:32 PM

Ko pezhe ko kjogû ka kotû a ximeje Nu b'ezo e Santo ko mi bûb'û ka nu jñiñi e Sensio Morale, jñinguà kjogû ka nu kotû ka nu jñii kjaga maa, nu ngumû, kja ndexoma mamu nzhod'û ndee kotû go zoo na ndamà ka mi na paa, i ga mama, dyaxi go mbara jango ba d'akû nu kotû, kja ngeyamà ka go pizhi kobi kjogû, i ndesekju yo tee dyaka joko, kjogû ma yago taxoma. 88

Jñinte jñincho

Orden 4436.indd 88

3/28/07 5:52:34 PM

Xorû na joo nu pezhe ko kjogû ka kotû a ximeje ngekû ri chjûrû ko onk'ûji ndûb'û

Jange menzumû e Santo

Pjek'o ga tsja yo tee mamû mbari mi pjiche kja nu kotû a ximeje

Pjeko orà pjiche ka kotû a ximeje

Mamû pizhi e pale Santo pjekjo go zoo

Jango go d'akû nu kotû e pale Santo

Kja yo xajnû ka bûb'û ndûb'û opjû na tsi pezhe ko kogû kja in jñiñige

Jñinte nzincho

Orden 4436.indd 89

89 3/28/07 5:52:34 PM

Opjû jña ko pjûrû k, m, n, jango paa yo xajnû

Xorû yo jña i ri opjû jango paa ma ngeje nayobi, o ma jiestobi, jango ga kja yo yejio ya tâtâ

Merio Jodyebe Tsimbane Pizhi Añima Sâjâ See Ts'ipjadû 90

Trrjopjû Zodyebe Tsit'i Su'u Buntjo

Jiestobi Nadyobi

Maa Na paa Trapjadû

Nzinte

Orden 4436.indd 90

3/28/07 5:52:35 PM

Yo jñaa ko bûb'û ndûb'û opjû jango paa ma ngedya, ma ya kjogû o ra kjaa Ngedya Bû tandamà. Go gue nu ts'imbane Ra saji Guejñi yo miño Ra pizhi

Sotji yo jña ko kuatû nd'ûb'û

Ka kotû ximeje Nu ts'imbane Ma ra bû tadamà Ma joko sodye

go pizhi

e pale Santo. na pjunû. go mbûrû nu taa. ko pjiño ko xola.

Nzinte naja

Orden 4436.indd 91

91 3/28/07 5:52:36 PM

11 Xorû dyech'a d'aja

Nutskoji ri chjetrjoji Nutskoji yo jñatrjo ri chjetrjoji, ri kàrûji kja yo jñiñi yo chjùù: Jiapjû, Ngemorû, Mbaro, B'atrjû, jñiñi Lipe, Villa Victoria, Villa de Allende, texe a Pame. Yo jñiñi b'ûb'û kja ne jomû ts'ib'onrro, b'ûb'û d'a jñiñi k’û ximi ña jñatrjo chjùù Xonxua, nuk'û b'ûb'û kja ne jomû Michoakán. Nu ts'ib'onrro jiadû dyete dyote yeje jñiñi. Nuk'o ri chjetrjoji ri zopjûji yeje jña, ri kjaji mbaxkjua, ri jêji dañu b'ito k'û mi na zoo, ri âtr'âji dañu jñonû ri siji yo ri tumûji kja in juamûji. Nu Ts'ib'onrro b'ûb'û kja ne jomû Trab'onrro nunu tùù jñite yeje Tr'ajñiñi, mamû k'û tr'axiskomû k'u jeb'i ngua texe yo ri kàrûji kja ne tr'àb'onrro ri chetrjoji. Nutskoji yo jña mi ri maji, ri siji nu jomû, nu jyarû, nu nrrajmû, nu dyêb'ê texe yo b'ûb'û kja ne B'onrro ri neji, nutskoji ri meb'onrroji.

Nzinte yeje

Orden 4436.indd 92

3/28/07 5:52:36 PM

Estado de México

Ts' ibonrro

Temascalcingo

Michoacán

El Oro, Hgo. Atlacomulco

Sn. Felipe del Progreso

Jocotitlán

Ixtlahuaca Zitácuaro

Villa Victoria Villa Allende Almoloya de Juarez Ixtapan del Oro Amanalco

Tr'abonrro

Nzinte jñii

Orden 4436.indd 93

93 3/28/07 5:52:38 PM

Xorû yo tr'onû, kjanu ri opjû k'o orû

Janzii jñiñi pesi ne Ts'ib'onrro.

Janzii Tr'ajñiñi pesi ne Tr'ab'onrro.

Pje mamû nu tr'axiskomû nu jeb'i.

Pje chjùù k'û Tr'ajñiñi jako b'ûb'û in jñiñi.

Nutskoji yo ri karûji kja ne Tr'ab'onrro pje ni chjunzgoji.

Nutskoji yo jña pje ri neji.

Nzinte nziyo

Orden 4436.indd 94

3/28/07 5:52:39 PM

Xâkâ na joo jange in jñiñi ñe yo jñiñi k'o châjui. Mû ri kjuarû ri yaxû na k'angû, kjanû ri yaxû na mbaja k'o jñiñi k'o châjui

Nzinte tsich'a

Orden 4436.indd 95

95 3/28/07 5:52:39 PM

Ne pale nando Ne pale Nando menzumû a Jiapjû, ma mi edyi dyote ñanto kjee o mbarûji in jmùù yo jñatrjo, angeze mi mamû texe yo ri b'ûbûji kja yo jñiñi ri chjetrjoji. Ne pale Nando ma mi tr'atr'i o jiâbâ da tr'angumû, nudya dya kja pepji, nge k'o in yencho ch'ii k'o pepji, angeze zopjû k'o in b'echi jichi ra xorû jñatrjo xipji dya ra tseji ra mbaraji k'o in tsjakjoji. K'o in b'echi ne pale Nando zo jñite yeje, mi mâjâ na punkjû ne ts'ita. 96

Nzinte ñanto

Orden 4436.indd 96

3/28/07 5:52:41 PM

Xorûge kjanu ri dyâtr'âge k'o orûji Ne pale Nando siji na punkjû in b'echi, texe k'o junsû in chjùù, Nudya nutske ri dyâtr'âge in chjùù texe k'o in dyoji k'o kàrû kja in nzumû.

Nzinte yencho

Orden 4436.indd 97

97 3/28/07 5:52:41 PM

Xorû k'o jango nzii jña k'o b'ûb'û mb, nd kjanu ri dyûsûge k'o ri ñèè, k'o ri tùù mb, nd

mbaro

ndora

mbech'o

dinxu

mbich'i

xundaro

zààmbo

ndareje

Nzinte jñincho

Orden 4436.indd 98

3/28/07 5:52:42 PM

Xorû na joo kjanu ri zoji in yoji texe k'o xopûte k'o ne ra mamû ne pezhe

Nujyo ye b'ezo ñabi, nu d'aja chjùù Nasio k'a ne yeje chjùù Jando Nasio.

Nutskojme yo e nguerra ri nzhongojme na joo nu B'onrro nutskeji yo jñatrjo dya in pepjiji mi na mañats'ûji. Jando. Dya b'ejmi, nutskojme yo jñatrjo, ri pekjojme ri tumûjme mùù, kjûû, texe k'o s'ii, ri uingojme yo e nguerra ri chjetroji. Nasio. B'emi k'o mange, dya ra chùùbi nu yo jñatrjo texe yo nguerra ri chjetroji. Jando. A kjanu mamû k'u tr'axiskomû k'u jeb'i ri chjetroji texe yo ri karûji kja ne B'onrro.

Nudya nutsk'e jyodû d'aja, yeje k'o ri zooji k'û ri ñeji

Nzinte nzincho

Orden 4436.indd 99

99 3/28/07 5:52:42 PM

12 Xorû dyech'a yeje

Nu jñiñi a Pame Nutsko ni chjunzgo Leto, ri edyi jñincho kjee a ri pàà jñikje kja ne ngunxorû. Mi nrrongo o zinzi in tata kja nu jñiñi a Pame, mi ro mâjâ ro janrrû: b'izhi, mojmû, nrraxidyo, b'arû, jñeje, mbûntrû, na punkjû k'o poji, mi na zoo texe k'o in tata o nrromû d'a nrraxidyo, nutsko o nrrongû d'a b'izhi, ro onû kjo texe k'o mi poji mi kjaji nu a Pame, o xitsko, jiyo texe yo janrrge nge yo b'epji yo âtrâ in dyee yo jñatrjo, dyaja k'o kjajiba, dyaja k'o ba tunji na jèè k'o d'añu jñiñi k'o b'ûb'û kja ne B'onrro. Mi na zoo texe yo âtrâ yo jñatrjo, ma a ro ekjob'e ro kjogob'e kja nintsjimi ro janrra k'o mi neme kjanu ro meb'e kja ne zapjû k'û pòò na punkjû nrreje, ro tâgob'e d'a b'ûû k'o ma xinch'i kja ne zapjû.

100 Orden 4436.indd 100

Dyete

3/28/07 5:52:43 PM

Dyente naja

Orden 4436.indd 101

101 3/28/07 5:52:45 PM

Nu yo kuatrjû a nrrûb'û nge k'o jñanrra e Leto, jñuspû In chjùù

102 Orden 4436.indd 102

Dyete yeje

3/28/07 5:52:47 PM

Xorû kjanu ri jñusû k'o orû Ne ts'itr'i nu chjùù Leto o maa a Pame, o jñanrra texe yo b'epji nujyo kja yo jñatrjo nuyo ri karûji kja ne B'onrro. Ne Leto dya mbeñe texe k'o jñanrrû, nudya ri fosûge, yaxû nuk'o in janrrge ma jako in page, kjanu ri jñuspû in chjùù.

Dyete jñii

Orden 4436.indd 103

103 3/28/07 5:52:47 PM

Nujyo e mbaxkjua Ma ts'àà ye mbaxkjua kja in jñiñiji, kjotsee yo b'epji yo kjaji ba tunji yo e tr'eñe yo xinchi axese, yo e zûnrramû, xinxpjadû ñeje tunji kjotsee k'o poji nzakja e momû, nrrajmû b'arû, xalo, b'axû xo ba tunji e b'itu k'o mi na zoo, e mbûntr'û, manza, kjûnû, chjunsû, trjûtrjûji yo dyeza nujyo tûd'û mi na zoo in sibi. Ma tsjaa ye mbaxkua ba e yo mbeb'izhi k'o tonjo kjanu yo e b'ezo texe yo ndixu nemeji na punkjû junsûji in jmicha. Mi na zoo texe yo kjaji kja ye mbaxkjua.

104 Orden 4436.indd 104

Dyete nziyo

3/28/07 5:52:48 PM

Xorû ne ts'ipezhe, kjanu ri zoji k'û in xopûte Ne chago Ne Chago menzûmû a Konsio, o mboo d'a nzhûnû, kjanu o mebi k'û nu sùù kja ne tr'ambaxkjua nu jñiñi e Lipe, o jñanrrû texe k'o mi kjaa, kjanu nrromûbi d'aja kjûnû, d'aja manza d'aja trjunsû, d'a b'echje ñeje ñanto b'arû kjanu o nrrongui nzekuchi k'o ro sibi. Ma aro enjebi k'û e Chago o nrrese kja ne tr'eñe zûnrramû nu xinch'i, ma go d'agû o xinch'i ñì'ì kjanu nûgû o b'otr'û nzhûngua.

Opjû d'a ts'ipezhe k'o in jñanrrû o in kjoge ma in pa'a kja mbaxkjua

Dyete tsich'a

Orden 4436.indd 105

105 3/28/07 5:52:48 PM

Ne xiskuama B'ûb'û d'a xiskuama k'o dyâtrâ yo jñangistia, junsû k'o jña k'o dya ri pàràji pje ne ra mamû axoñi mamû pje pjezhi k'o. Nutskoji yo jñatrjo dya b'ûb'û d'a xiskuama k'u ra mamû pje pjezhi yo jña.

106 Orden 4436.indd 106

Dyete ñanto

3/28/07 5:52:49 PM

Nudya ra pjûrûji ra âtrâji d'aja. Xipji k'o in dyoji Texe in xopûte ri pjoxteji. B'ûb'û k'o jango nzi jña k'o junsû. Nutsk'e ri dyâtrâ k'o ri ñeje

B'axû B'arû B'âtrâ B'echje B'us'i Dyeza Pjingua B'izhi Bentaro Kjunû Manza Mojmû Mboba Mbûntr'û Nrraxidyo Nrrajmû Trjunsû

Dyete yencho

Orden 4436.indd 107

107 3/28/07 5:52:49 PM

13 Xorû dyech'a jñii

Nu jango ri b'ûnk'o Mi d'êch'k'ich'a ma ro megob'e mi zizi a jñiñi ma ro pjosû ro trrunsû in âjnâ k'o ro mboo a chomû, ro chegob'e na ts'itr'i k'o nrrexi ma poo in âjnâ. Angeze ma dyojui nu nana, ma ro janrrago o pûngajñeba jango mi b'ûnk'o kja nu mimi, maro nugo k'e en tee dyanrra mi ne ro nrromû k'e mâxâ, k'o me ma jyû ma ro tunsk'o, ro tâtr'âgo jango mi jùns'û k'û ts'itr'i, angeze mi saa na muxa, me mi jo ga ñonû chebi k'û me mi kintrjo, ma ro sâtrrâgo dya kja ñonû k'e ts'irechjò k'o mi ki a nee, o jñañrrga na ts'inrrajme, kjanu jyodû kja in ts'imape k'û mi jâsâ kja in chjankji, kjajnu jñûmû k'û na muxa k'û dyako. K'e muxa k'û mi saa angeze ñe k'û dyako me mi ñotr'ui, nu jango ri tsagojme dyanrra ga nojo k'e muxa ngek'ua ro ongo: −Jango ne ñekje Nuzgo ekjo ga maba, jango kjogû nu mbûnrrêzi nu b'ob'ûba − O manga kjanu ma mi jitsko k'u na mbûnrrêzi k'û mi b'ob'û anrrûb'û no jango mi junsk'ob'ê. Kja nu ro xiko: Xitsko jango ga kja nu gi b'ûnk'ê, nuzgojme ga manu dyantrra ga nojo in chjògojme. − Nu ri b'ûnk'ojme dyanrr'a xi ga nojo ye chjòò nrre chetrjui yo ri sabiba, ma gi ne ri pàrà jango ga kja nu ri b'ûnk'ojme, xipji ni nana ra jietsk'i ngek'ua na nu paa ra sints'i nu jango ri menzumûgo.

108 Orden 4436.indd 108

Dyete jñincho

3/28/07 5:52:50 PM

− Ra sints'i a meje re jñanrra jango ga chosû nu nrreje k'û ri sogojme, ma ra paa e jiarû ra ma osûbi nu kja ts'izapjû k'û b'ûb'û nrrûb'û a meje, ma ra nzhââ ra ma xiko mi ue ra pesko in xika ngek'ua ra ma ûs'ûbi jango nzii mocho k'o ra mbâs'â i nanago ma ra nzhoui. − Ma ra nangabi k'û xonrû ra mee a B'inch'e ra ma torûbi e dyonza k'o ra dyorû i nanago. Nrreze a B'inch'e ra soo re jñanrra ne zapjû jango ba kàà mbaro, ye mbaro nrreze a B'inch'e ts'ike ga ñe tseji chjetr'ui e ò. Dyete nzincho

Orden 4436.indd 109

109 3/28/07 5:52:52 PM

Chjûrû yo onk'ûjiba

Jango b'ûb'û ye ts'itr'i.

Jango tsja ye ts'itr'i.

Pjenga ye mbaro chetr'ui ye ò.

Kjo b'emi o ma chok'û e dyonza ye ts'itr'i.

Zoji in dyoji pjeko gi ne re pàrà ngek'ua ri dyonû

110 Orden 4436.indd 110

Dyete dyech'a

3/28/07 5:52:54 PM

Ma gi ne dyonû k'o ûsû a nrrûb'û − Pjenga kjaji ye mbaxkjua in jñiñige.

− Pjeko mama in chjùù k'i jñiñige.

− Ma zodye ye ts'itr'i pjeko kjapûji nu gi b'ûnk'e.

− Pje ko kja nu arkate.

− Jango ga jñuspûji, nu jango jâs'â in nzumû in dyojui.

Mare kjuarû nu dyonû, xipji in dyojui k'o gi pàràge, ngek'ua xi ra xits'i angeze nuk'o dyonû

Dyete dyech'a naja 111 Orden 4436.indd 111

3/28/07 5:52:55 PM

Zopjû yo juns'û nrrûb'û pjos'û

pjod'û

pjech'i

pjûtr'û

pjixi

pjatr'û

pjechi

pjâgâ pjiño

pjûdû

Jyodû kja in xorû ye jña k'o pes'i pj kjanu ri dyûsû nrrûb'û

112 Orden 4436.indd 112

Dyete dyech'a yeje

3/28/07 5:52:56 PM

Jñanrra yo kuatr'ûba kjanu ri dyopjû k'û na ts'ipezhe nrrûb'û

Dyete dyech'a jñii 113 Orden 4436.indd 113

3/28/07 5:52:58 PM

Dyûsû nrrûb'û k'o ji janrra xoñi

114 Orden 4436.indd 114

Dyete dyech'a nziyo

3/28/07 5:52:59 PM

Kuatû in jñiñiba kjanu ri jñus'û nrrûb'û jango ga kja

Dyete dyech'a tsich'a

Orden 4436.indd 115

115 3/28/07 5:52:59 PM

14 Xorû dyech'a nziyo

Yo ñèje E Lipa mi ngeje na tsixutr'i k'û me mi zotrjo, k'i tsitjo me mi poxtrjo, mi chjetr'ui e nzhense k'o me joga nrrà, nrrexe k'o mi janrra chebi k'û mi ne ro pench'i ngek'ua ro mbes'i kja in mûb'û. In ngumû k'û nu jio mi jârâ kja ne B'inch'e, ma xorû ts'ima ga jiasû, ma mi pes'e jiarû angeze mi nangà kjanu ra b'ob'û a trji k'û na nrrame, mi jench'e nrrûb'û, mi janrra ye juajmà, yo ma tii nrrûb'û ye tr'ee yo ma jèè ga b'ûb'û ñe ye b'atrjû jango mi paa b'orû. Ma mi kjins'i e jiarû mi pjongû in zhenchjû, mi edyi a b'atrjû, k'e nzhenchjû dya mi kjaji, me mi jo ga ngàràji, ngek'ua e Lipa mi soo ra jiod'û jango mi oo na kjua, mi tâjnâ e ngòò, mi xos'û e nrro ngek'ua ra ngûtr'e masa, ra nu e mexe, ñe e ubi. Na nu paa ma mi tââ na ch'anxa, nu kja munrro nrro o chotr'û k'o jango nzi e muru, ma o jñanrra jango ma junji o b'ontrjo kja nu manse. − Kjo na jodyayo, maxke iyo xi b'ontrjo na nrrame, kjanu nrrûñijomû, o jñûsû k'û na muru o nu na jo. Kja nu dyûsû nrrenxe kja in ts'ikjexe, ma o zâtr'â in nzumû o bûgû ma jiodû nu nana. − I Ñûû, jñanrra yo ro totr'ûgo ! Nu nana k'û ma tâb'â na pajna, o jñanrra k'û ma tosû e Lipa, kjanu xipji: − I xi ngetrjo yo jumû e âjnâ, ngetrjo k'û xi ts'ikeji, ma potû kja nrrenrra xama ra neji.

116 Orden 4436.indd 116

Dyete dyech'a ñato

3/28/07 5:53:00 PM

Ma o nzhogû me ma mâtrjo, dya kja ma tos'û k'e muru, nu dya ma tos'û k'o na ò, trrjomechi'i, ts'apo ñee pench'e. k'û xonrû o zatr'a nu menrrenrra, o mapjû ngek'ua o mbedye nu nana e Lipa, kjanu xipji k'û b'ezo. − Pjenga gi tâjnâ in xutr'i ra ma mboo k'o e muru k'û dya in tsja e âjnâ, tsjadya k'û ro kja, mi xonxtrjo ro xiko in male ro mbâsko k'û na muru, ro jûmb'û k'o ro tomû a nrra, ma a ro mbâs'â o ts'ech'i k'e muru, ma pjatû nu kja nrrajmû, nangua k'osû k'û na ts'ikijmi k'o guañojmû. Juejme k'û mi sugo ma o k'osû k'e ts'ikijmi me go d'ak'û ñe go mapjû. Dyete dyech'a yencho 117 Orden 4436.indd 117

3/28/07 5:53:02 PM

chjûnrû yo onk'ûji nrrûb'û

Jango gi mb'enk'e tsja nu ts'ixutr'i.

Pjeko chotr'û e Lipa.

Pjeko ma tsja e Lipa nu kja nrrenrra.

Pjeko mi kja ne Lipa ma mi nanga.

Ma mi paa a b'orû, pjeko mi kja nu ts'ixutr'i.

118 Orden 4436.indd 118

Dyete dyech'a jñincho

3/28/07 5:53:03 PM

Jñus'û jango gi ne ra nguarû nu jña k'o ûsû a xûtrjû

Dyete dyech'a nzincho

Orden 4436.indd 119

119 3/28/07 5:53:04 PM

Nu jango gi menzumûge pjeko ma mbûrzak'û gi sikjeji. Xâkâba kjanu re jñusp'û in chjùù

Xâkâ nrrûb'û ye tejomû k'o gi pes'i in nzumû Kjanu re jnuspû in chjùù

120 Orden 4436.indd 120

Dyete dyote

3/28/07 5:53:05 PM

Ma ri pedye kja in ngunxorû dyonû, pjeko ma mbûrzak'û kàrà kja tr'ee, b'atr'jû nu in jñiñige. Jñuspû in chjùù a nrrûb'û

Dyonû pjeko ma tejomû ñe kja in tr'ee, kja in b'atrjû in jñiñige jñusû in chjùùba

Dyete dyote naja

Orden 4436.indd 121

121 3/28/07 5:53:06 PM

Jiodû kja in xiskuama jñangicha jangorge jixi k'o gi dyonû jñus'ûba jangorge tsjapû ma re jixi k'o gi dyonû

122 Orden 4436.indd 122

Dyete dyote yeje

3/28/07 5:53:08 PM

Jñusû kû na màmà nrrûbû yo kuatr'û, ma ri kjuarû chjenjui k'o gi dyopjuge ñe k'o dyopjû in dyojui

Dyete dyote jñii

Orden 4436.indd 123

123 3/28/07 5:53:09 PM

15 Xorû dyech'a tsich'a

B'epji k'o kjaji k'a yo jñiñi K'a ne jñiñi jñatjo, kja na punkjû dyoxû, dyûû, t'êb'i, kjojo, xânt'û k'o na joo ne soo ra jyokû jñonû. Xo kja pjiño k'o na joo ra zipi ko xedyi, ne ra chambû ts'inge ts'ins'û, ngoñi, kuchi, nzhûnû, ne kjaa pjiño k'o na joo ra jyâs'â ko nrreje ne ra zii, ra kjuanxû k'a nzero yo te'e numo sodye ne mo jak'ua dyokû ne kja mont'û. Dya ngextjo k'o ra ziji ne k'o ra dyâtr'âji, kja xiza, jomu k'o soo ra jyokû d'año b'epji, nzakja ñijomû, xalo, s'âb'â, yeko, ndajmû, xika, b'âtr'â, tjujmû, ngoxti mbûntr'û, b'os'i, ngumû, mbora mboo k'a yo jñiñi, k'a chomû ngek'o ra soo ra ndomû pjek'o b'ezhi k'a nu ngumû, ngek'o ra b'ûb'û na joo yo kjuarmaji. Kja te'e k'o dya kjaa b'epji, mbe jûû merio, ngek'o tomû naja, yeje, jñii tsich'a, dyech'a, tsite b'epji. Ts'ûtjo mbexo kjont'û, mbe mora mbo'o, tompû janzi mbexo. Angezêji ngek'o xipjiji b'ûb'û anrre ne te'e k'û jokû b'epji ne k'û tomû.

124 Orden 4436.indd 124

Dyete dyote nziyo

3/28/07 5:53:10 PM

Dyete dyote tsich'a

Orden 4436.indd 125

125 3/28/07 5:53:11 PM

Jñandû pjema b'epji kja ne b'ezo mbara jyokû na b'os'i

Ne b'êzo okû yo dyeza k'a ne xiza.

Nu mo ya mbejñe na ponkjû dyeza ra mbûrû ra ndoxû.

Numo ago nguarû mbee ne b'os'i, b'ûb'û b'ezo k'o jokû nu ts'ikjezhe ne nu ngoo nu jango ra ngûs'û.

Peeji na kjuarû k'o ch'ike, k'o dyanda nojo ne k'o na nojo. Mbo kjara jyokû nu pojo, ra ndunxûtrjû mbora ma k'a chomû.

126 Orden 4436.indd 126

Ot'û ra ngânt'û yo dyeza k'a nrreje mbara soo ra ch'ot'û, kja ra mbûrû ra pee nuk'a junrû ne b'os'i.

Numo ya nguarû mbo yo b'os'i, tomû pjek'o b'ezhi k'a nu ngumû. Nzakja: lulu, i'i, ndenxi, ts'inge k'û ra zii yo kjuarma, ngek'o ra b'ûb'û na joo.

Dyete dyote ñanto

3/28/07 5:53:13 PM

Dyopjûba pjema b'epji kjaji k'a jñiñige

Juajnû na b'epji k'û kjaji k'a jñiñi, mbori dyûs'û jama pjûrû ne jama kjuarû yo b'epji. Numo poji. Jñuns'û jaje tuns'û yo jokû yo tee

Dyete dyote yencho

Orden 4436.indd 127

127 3/28/07 5:53:13 PM

Nuyo ts'ipezhe k'o juns'ûba, xorû na joo kjanu ri jñuns'û k'a nu jmi kjok'û ngeje ne pjeko kja Naja. Yo jñatjo jokû d'año b'epji.

Kjok'û ngeje: pjeko kja:

Yeje. Ne b'ezo jokû b'os'i.

Kjok'û ngeje: pjeko kja:

Jñii. Yo kjuarma jñatjo siji k'ajnû ko tsinge.

Kjok'û ngeje: pjeko kja:

Nziyo. Ne ts'itr'i tee na zezhi.

Kjok'û ngeje: pjeko kja:

Tsich'a. Ye ntee panrû, rá mbepi yo jomû.

Kjok'û ngeje: pjeko kja:

(B'akûñii) Xorû na joo yo jña k'û nda chjânû, kjanu ri dyopjû jama ri zopjû na jo

Ne b'os'i ts'ikjû k'a kii. Jokû zizi e xalo. Na ts'ingumû ne xuba jâb'â. Ra ñonû tseje yo ts'itr'i. Na ts'ingunxorû i jñiñi ka kja.

128 Orden 4436.indd 128

Dyete dyote jñincho

3/28/07 5:53:14 PM

Yepe xorû ne mbezhe b'epji, k'o kjaji k'a jñiñi, ne ri juajnû janzi jña. Ngek'o ri dyopjû nrrûb'û yo ñja k'o ago i kja dya, k'o ago kjobû ne k'o kjara kjobû Kjonge kjadya

Ago kjobû

Kjara kjobû

Xorû na jo yo s’êzhi, kjanû ri chûnrû na jo'o

Naja. Ne Leyo o mbo ñanto b'os'i k'a chomû, o unû ka dyech'a ts'icha mbexo naja.

Yeje. E Xuba tonjo jñite mbejo nu paa b'epji. Janzi tonjo nu mo pepji tsich'a paa.

Jñii.

E Tina mi jûû nzinte ngoñi, o nduji jñite tsich'a. Janzi o ngejme.

Dyete dyote nzincho

Orden 4436.indd 129

129 3/28/07 5:53:14 PM

X没k没 pjek'o nda i nee ri tsja mba ri pjos'没 kjuarma

130 Orden 4436.indd 130

Dyete j帽ite

3/28/07 5:53:15 PM

Dyopjûba yo jña k'o i ne ri xipji yo meb'ondo k'o ña jñatjo

Dyete jñite naja

Orden 4436.indd 131

131 3/28/07 5:53:15 PM

16 Xorû dyech'a ñanto

Nu pezhe s'ûd'û k'ijmi Pezhe yo tata ma dyekua, k'û mi menzumû a B'ondre, ne jñiñi B'atjû numo kjok'û mi potr'û na b'ok'ijmi, na xopûte o na ts'itr'i k'û xi mi anxe, ne ts'ita dyeb'e mi pee nu kue, ma ûû nu mûb'û ne mi kinchi na kjuanû dya mi pàrû pjek'o ro tsja; nga mi guee na zezhi, ne mi pizhi yo k'ijmi. Yo k'ijmi mi pedyeji nu k'a mi kàànji, mbo mi kich'iji anrre ne ngomû mbora dyomûji na zezhi, nga mi kjaji b'oxtjejmû k'û mi sât'â k'a ne jomû ne mi tungû yo ts'itrjò k'o kja mi ndânxû. Mo ya ra sâjâ ne paa sepje, sotjo janzi yo trjòò k'o mi pejñeji. Nu kjee k'û mi kja trjijmi, ne mi sodye yo, tee k'o ma s'oo. Mamûji ngek'o mi pejñe ne ts'ita a jens'e nu mo na s'ozûji, ne mo dya ri b'ûb'ûji na joo ko in kjuarmaji.

132 Orden 4436.indd 132

Dyete jñite yeje

3/28/07 5:53:16 PM

Dyete j単ite j単ii

Orden 4436.indd 133

133 3/28/07 5:53:18 PM

Xorû na joo, ngek'o ri chûnrû yo onk'û

Mbeñe na joo nu mbezhe, mbo ri dyûs'û pjek'o kinchi yo nte k'a i jñiñi numo tobû ne tr'ûnû k'ijmi.

Chjûnrû k'o onk'û ne xopûte

Pje ni chjùù ne pezhe.

Janzi te'e ñaji k'a ne pezhe.

Pjeko kjobû k'a i jñiñi.

Pjeko kinchi yo te'e nuk'o kjobû k'a ne xoñijomû.

Pjeko i kinchige nuk'o kjobû.

134 Orden 4436.indd 134

Dyete jñite nziyo

3/28/07 5:53:19 PM

Xâkâ mbo kja ri dyopjû na pezhe

Dyete jñite tsich'a

Orden 4436.indd 135

135 3/28/07 5:53:20 PM

Jñuns'û yo trjùù ne pezhe k'o i panrge

Xûk'û nu jmicha k'o ra ndûnrû na jo k'o juns'û nrrûb'û

136 Orden 4436.indd 136

ngûnrro

xitsji

ndare

juejñi

dyeb'e

s'ûd'û k'ijmi

Dyete jñite ñanto

3/28/07 5:53:20 PM

Jñuns'û nu trjùù ne jmicha

Dyete jñite yencho

Orden 4436.indd 137

137 3/28/07 5:53:22 PM

Xorû na jo yo tr'onû kjanu ri chjûnrû na joo Naja. Pje pjos'û yo ntee ne dyeb'e:

Yeje. Ma dya enje dyeb'e, ja ma kjaa yo ts'itrjòò:

Jñii. Pjema joo ne nrreje:

Nziyo. Jaji tunji nrreje ma dya enje dyeb'e:

Tsich'a. Pjema zanû enje dyeb'e:

Dyopjû k'a ne jñagicha yo juns'û nrrûb'û

138 Orden 4436.indd 138

d'ezhe

zezhi

pezhe

nzhod'û

pizhi

nzhobû

nzhûnû

nzhikue

nzhûpû

nzheje

Dyete jñite jñincho

3/28/07 5:53:23 PM

Xorû na joo yo ts'ipezhe, mbo ri châkâ k'a ni chejui

Naja. Jomû k'a na dyod'û.

Yeje. Enje dyeb'e.

Jñii. Nge na xâjnâ k'û na joo a tunji nrreje.

Nziyo. Nge na meje nu k'a ob'ûji nrreje.

Tsich'a. Na ts'indare.

Ñanto. Nge na juejñi.

Dyete jñite nzincho

Orden 4436.indd 139

139 3/28/07 5:53:25 PM

17 Xorû dyech'a yencho

Yo b'epji ko kjaji k'a in jñiñiji Nukja nu jñijñi nu mi chjùù a Nrreñe, b'ûb'û na punkjû yo b'epji nu ko kjaa yo ntee. B'ûb'û nuko ngextr'o pepji kja juajma, b'ûb'û nuko poo kja i nrrenrraji, ñeje nu ko paa ra ma pepji a B'onrro, kjanu nuko pama, pama pjorûji i nzhûnû, i nzhenxi ñeje nrrenxe yo yoxû ko pesiji k'i nzumûji. Ri pàrgoji k'û nreze mi jingua mi b'ûb'û yo b'êzo nu ko mi xatrûji ye uarû. Kja nu jñijñigo xi kàrà yo b'êzo nu ko kjûsû ne òtrapjû kja yo uarû, ngek'ua ra jok'ûji ne tr'apjû. Ma na jotrjo, ra ziji o ra mboji. Ye ts'itr'i ñe yo xutr'i ra pjosû in tataji ma ra sâjâ ye paa k'û ra pepjiji kja juajma. Nrrenxe yo ntee ko kjaa yo mbepji kjaji ko in mûb'ûji.

140 Orden 4436.indd 140

Dyete nzite

3/28/07 5:53:25 PM

Dyete nzite naja

Orden 4436.indd 141

141 3/28/07 5:53:27 PM

Trjûnrû na joo nu ko onk'ûji

Naja. Pje ma b'epji kjaji a Nrreñe.

Yeje. Pjeko ngeje nuko pjorû yo ntee.

Jñii. Pje kjaa yo ts'itr'i ñe yo xuntr'i.

Kuatr'û kja nu xiskuama nu ko kjaa yo ntee ko kàrà in jñijñige

142 Orden 4436.indd 142

Dyete nzite yeje

3/28/07 5:53:28 PM

Nudya, nrrenxe ye ts'itr'i ra jmurûji, jñii, nziyo, ngekua ra juajnûji nu ko ra pepjiji ko in dyojui, kjanu ra ñabi nrrexe nu ko kjaa yo ntee kja in jñiñiji, ngekua ra pepjiji ko in dyojui, ra kjaji a kjanu. Naja, Ontû ra juaniji na joo nu ko ra xorûji. Yeje. Ra ñaji ko in dyojui nu ko ra xorûji. Jñii Ra juajnûji joko ra pjûrû ñeje joko ra nguarû nu bepji. Dyûsû nu jango b'ûb'û yo yaxû nrrexe nu ko kjaa yo ntee kja in jñiñige

Nudya, eñeji ko in dyojui nu tr'eñe k'û mi chjùù “nu miño” Ra ma eñeji k'a tr'eje, nu miño dya b'ûb'û nujua, nange ma ra ènjè ra zagoji nudya. − − − − −

Kjo gui bûntrjokua miño. Iyo, kja ra nanga. Iyo, kja ra xinzho. Iyo kja ra tichi in dyats'i. Jàà, ri bûntrjo. Dyete nzite jñii

Orden 4436.indd 143

143 3/28/07 5:53:28 PM

Xorû nrrenxe yo jñaa k'o kuatr'û kja nu xizaa nujyo jñaa, mamû jango ra ga kjaa yo yoxû

na potrjû ts'ik'e na nojo k'axtr'û

na zôô na mbaja na pii dya na joo

na joo na kanga

Jñuspû jango nraga kjaa yo yoxû ko kuatr'û kja nu xiskuama

144 Orden 4436.indd 144

Dyete nzite nziyo

3/28/07 5:53:30 PM

Kuatrû kja nu xiskuama nrrenxe yo yoxû ko gui pesi kja in nzunge

Chjûnrû nu ko onkûji

Naja. Jango nzi nzhûnû gui pesi. Yeje. Jango nzi nzhenchjû gui pesi. Jñii. Jango nzi kuchi gui pesi. Nziyo. Jango nzi âjnâ gui pesi. Tsich'a. Jango nzi ngoñi gui pesi. Ñanto. Jango nzi yoxû gui pesi. Dyete nzite tsich'a

Orden 4436.indd 145

145 3/28/07 5:53:30 PM

Jñuspû in chjùù nrrenxe nu ko poji kja yo nrrenrra ko jââ a Nrreñe

146 Orden 4436.indd 146

Dyete nzite ñanto

3/28/07 5:53:32 PM

Jñuspû nu ko kjaa yo ntee ko kuatr'û kja nu xiskuama. Tsjaa nzakja ko pjûrû Joko

ngeje ñe pjeko kjaa.

Nu nrrixu ba tuu xisbatrji

Dyete nzite yencho

Orden 4436.indd 147

147 3/28/07 5:53:34 PM

18 Xorû dyech'a jñincho

Yo b'epji k'a juajma Ga manu a Nrreñe yo ntee ko pepji kja juajma tujmûji chjòò nge nuko xi tujmûji na punkjû ko naño ye tsjûû, nzhexû ñeje d'ok'a, ngextr'o jango nzi bezo nu ko tujmû. Ma ra xepje yo nte'e k'o o tujmû chjòò, b'ûb'û ko poo kja nrrenrra ñeje nu ko pesiji in nzunji ngekua ra siji ko in dyojui. Nujyo b'ezo k'o tujmûji e tsjûû, ra guambaji ma ra tujmûji chjòò kja juajma ngekua na joo ra mbeseji nziga yejui. Yo b'ezo ko tujmûji d'ok'a, ma ra xepjeji ra trunûji na jèè ra ma poji. Mama yo nte'e k'û xi na mizhi ye d'ok'a k'e ye chjòò. Kja yo mbepji ko kjaji k'a juajma, pepji nrrenxe ye ntee: yo b'êzo, ye ndixu, ye ts'itr'i ñe ye xutr'i.

148 Orden 4436.indd 148

Dyete nzite jñincho

3/28/07 5:53:34 PM

Dyete nzite nzincho

Orden 4436.indd 149

149 3/28/07 5:53:37 PM

Kuatr'没 kja nu xiskuama nu ko gui tujm没ji nu jango gui menzum没

150 Orden 4436.indd 150

Dyete tsite

3/28/07 5:53:37 PM

Nudya, re trjûnrû nuko ra onkûji

Naja. Jeko ngeje nu ko tujmûji nu jango gui menzumû.

Yeje. Joko ngeje nu ko pepji k'a yo juajma.

Jñii. Jeko kjapû ye nrechjò yo ntee.

Tsich'a. Pje ma yoxû pjosû yo ntee ma ra pepjiji.

Ñanto. Joko âtr'â jñonû ma ra pepjiji k'a juajma.

Dyete tsite naja

Orden 4436.indd 151

151 3/28/07 5:53:37 PM

Jnanrra na joo nu ko kuatr'û ñeje ri xorû nu ko b'ûb'ûba, kjanu ri opjû jango paa naja, yeje, jñii ñe nziyo

Naja. Ngekua ra tujmûji chjòò onti ra guamaji juajma. Yeje. Ma na joo nu juajma, ra tujmûji. Jñii. Ma ra mbese yo ts'itrjò, ra kjûsûji. Nziyo. Ma ra sâjâ nu zana dyecha naja, xêpjeji yo ntee. 152 Orden 4436.indd 152

Dyete tsite yeje

3/28/07 5:53:40 PM

Xorû nu ts'ipezhe Ja âtr'âji ye xedyi Ga manu a Nrreñe xi kàrà yo ndixu nu ko kuaxpûji ma ra pechiji xedyi. B'ûb'û yo dyaja nu ko pebi kja tr'ezi kjûnû, ñeje b'ûb'û jango nzi nu ko tomû na ts'itr'ezikjûnû ngekua dya ra kuaxpûji.

Jñanda yo kuatr'û kja nu xiskuama nu ko kjaa yo ndixu ngekua ra âtr'âji xedyi

Dyete tsite jñii

Orden 4436.indd 153

153 3/28/07 5:53:41 PM

Nudya, ri jñuspû in chjùù nrrenxe nu ko pjoxkûgoji, ngekua ra pepjiji

154 Orden 4436.indd 154

Dyete tsite nziyo

3/28/07 5:53:42 PM

X芒k芒ba ko dyoja k'o xo pjos'没 in tata m没 ra pepji

Dyete tsite tsich'a

Orden 4436.indd 155

155 3/28/07 5:53:43 PM

Kja nu ngomû b'ûb'û jango nzi jñaa, jyodû joko ngeje in dyojui, kjanu ri jñuspû kja yo yaxû

yonrra guamaji nzhûnû xêpjeji

156 Orden 4436.indd 156

nredye nzhexi tsjûû chjòò

tr'opjû tsjûnû xedyi tumûji

Dyete tsite ñanto

3/28/07 5:53:46 PM

Nudya, eñe ts'ike ko in dyojui nu ko kuatrû kja nu xiskuama, kjanu re jñuspû in chjùù

Dyete tsite yencho

Orden 4436.indd 157

157 3/28/07 5:53:48 PM

19 Xorû dyech'a nzincho

Nu k'o po'o in dyokjojme E ue Luisi b'ûb'û kja na jñiñi ko o dyoji, ngeje nu kjuarma e pale Pablo ñe b'ûb'û e pale Xuba. Ne ts'ita Luisi pe'e trjuxñi, pa'a Jyapjû ra ma mbo'o k'o âtr'â. Ne ts'ita Xuba pefi kja yo juajma k'o zokû o tata, tujmû mu'u chjò'ò, nrr'akjû ñe tsjdû'û. Ma nonixi ngeje ma chomû a Jyapjû ne pale Xuba tunû tsjû'û ra mbo'o, ma mû nzhâ'â o chjebi e pale Xuba, o xifi: − A bi kjuarû bi pôô. Kjanu nrrûntû a kjanu: − Iyo. − Dyak'û ts'icha trjuxñi ra d'ak'û ñanto juarû tsjûû. Me ko mâjâ o mûb'ûbi.

158 Orden 4436.indd 158

Dyete tsite jñincho

3/28/07 5:53:48 PM

Dyete tsite nzincho

Orden 4436.indd 159

159 3/28/07 5:53:50 PM

Mbeñe fe kjaji kja in nzumû kja nu ri kuatûba ñe ri opjûba

160 Orden 4436.indd 160

Dyete ñante

3/28/07 5:53:51 PM

Jñanrra nu tr'òjò kja nu ri xorû ko in xopûte ngek'ua ri tòjòbi

Nzhonxora yo sûû. Mi na zoo yo tjòò jango jââ ndâjnâ, ma ra èjè nu dyeb'e ra jogû yo tsindaxa.

Nzhonxora yo sûû go jitsiji nu nòjò, ma ri pepjigo kja juama mi maja in mûbû. Ndorechjò ka gi tujmû ndorechjò ka ri sii, ma gi nee ri ñuu nu xepje ontû peska ri tujmû. Dyete ñante naja

Orden 4436.indd 161

161 3/28/07 5:53:52 PM

Chûnrû na joo ye tr'onû

− Fekjo po'o e pale Xuba.

− Fekjo po'o o e tita Luisi.

− Fekjo kjabi e tita Luisi ko e pale Xuba.

− Fekjo ni chjù'ù nu kuarma e pale Pablo.

− Fekjo ni chjù'ù k'o âtr'â e pale Luisi.

Mange fexe tsjaa kja o jñiiñi ye pale

162 Orden 4436.indd 162

Dyete ñante yeje

3/28/07 5:53:52 PM

Mama o trjùù yo kuatr'ûba kjanu ri jñuspû

Dyete ñante yeje

Orden 4436.indd 163

163 3/28/07 5:53:54 PM

Jñuspû o trjùù yo merio yo i janrraba

164 Orden 4436.indd 164

Dyete ñante nziyo

3/28/07 5:53:55 PM

Tsja ye nguenrra yo kuatr'ûba ñe jokû na joo janzi unû

10 + 20

Dyech'a zâb'â tr'afû kja na dyote xalo tr'afû. Janzi unû.

30 + 60

Jñite juarû nzhechjòò, kja na ñante juarû nzhechjòò. Janzi unû.

5 +6

Ts'icha jeme, kja na ñanto jeme. Janzi unû.

Dyete ñante tsich'a

Orden 4436.indd 165

165 3/28/07 5:53:57 PM

20 Xorû dyote

Ye dyoxû kja ne jñiñi E pale Pablo b'ûb'û kja na jñiñi k'û ni chjù'ù Xonxua. Pesi na punkjû dyoxû, nzhûnû, âjnâ, rek'ua, kuchi, ngoñi ñeje fad'û. Ne pale me ne'e na punkjû yo dyoxû, xijpji k'o tr'i k'o kara kja nu ngumû, ts'iri ñangaji ngek'ua ri uiñiji yo dyoxû. E pale Pablo pa'a a xoñi a Jyapjû ma nonixi ra ma mbo'o nzhûnû, fad'û, rekjua ñe pûjomû k'o na pi'i, k'o âjnâ ñe ngoñi potr'ûji mago ts'aji mbaxkjua. Me na joo ra chezheji ye dyoxû ñe ra mborûji na punkjû ngek'ua mara nokûji ra zaji, ñe ra mbosû ye b'ezo kja ye b'efiji.

166 Orden 4436.indd 166

Dyete ñante ñanto

3/28/07 5:53:58 PM

Dyete 単ante yencho

Orden 4436.indd 167

167 3/28/07 5:53:59 PM

Chjûnrû na joo ye tr'onû

Naja. Fe ni chjù'ù o jñiñi e pale Pablo.

Yeje. Jñusp'û o trjùù ye dyoxû k'o pesi e pale Pablo.

Jñii. Fe ma paa pa po'o a Jyapjû k'e pale.

Nziyo. Ye âjnâ ñe ye ngoñi potr'ûji ma go ts'aji.

Tsich'a. E pale Pablo xifi o tr'i.

168 Orden 4436.indd 168

Dyete ñante jñincho

3/28/07 5:54:00 PM

Xorû ko in xopûte, yo b'ûnk'ua

nzhûnû

kuchi

fad'û

âjnâ

ngoñi

rekjua

Xorû, kjanu ri opjû jango b'ezhi

nzhû chi ngo

nû

d'û

â kjua Dyete ñante nzincho

Orden 4436.indd 169

169 3/28/07 5:54:02 PM

Jok短ba in J単i単ige 単e mama jango ga kja

170 Orden 4436.indd 170

Dyete yente

3/28/07 5:54:02 PM

Jyod'û dyoxû kjaa yo nrre xiskuama, dyok'û ko yo dyenxû kja nu ri kuatûba ñe ri jñusp'û o trjùù

Jñusp'û o trjùù ye dyoxû k'o kàrà kja in jñiñi

Dyete yente naja

Orden 4436.indd 171

171 3/28/07 5:54:03 PM

Pezhe na ts'i pezhe kjanu ri dy没z没ba jango ga pepji nu jagi b'没nk'e

172 Orden 4436.indd 172

Dyete yente yeje

3/28/07 5:54:03 PM

Xorû, kjanu xama ri pàrà pje ngeje

Naja nu na maja, yeje k'o ts'ike, na nu ts'ike y dya pii, ñe nu na tr'ampi'i.

Nusko na ts'iza k'û dya mogû a xoñi ri sink'o na tsimoro.

Na nrra, dya nojo, nge xa'a dya jotr'û mama fe ngeje.

(rraxa)

(ñidye)

(zana)

( yaxû i )

Dyete yente jñii

Orden 4436.indd 173

173 3/28/07 5:54:04 PM

21 Xorû dyote naja

Jama ngûjnû in jñonûji Yo tee k'o mi b'ûb'û ma dyenk'ua mi mamaji: mbara mimiji na joo, ra teji na joo ne dya ra sodyeji. K'o ra kjaji ra pjorûji na joo texe k'o b'ûb'û k'a mboo in nzeroji. Mû ra siji na jñonû, k'a pjûrû nge k'a chêêji, kjobû ka ts'iti, ra zât'â ka in pjejmeji mbara ngûjnû na joo in jñonûji. Nudya k'a in xempjoji nu k'a ts'ikâ juajnû k'o na joo, k'o ra ziñi, ñe k'o dya joo ra mbêdyê jango in pojo. Nudya ri siji k'o ri neji, b'ûb'û k'o dya joo, ka ndame ni nduu yo tee.

174 Orden 4436.indd 174

Dyete yente nziyo

3/28/07 5:54:04 PM

Nee Ts'iti Xempjo Taxempjo Ts'ixempo In jango in poo

Dyete yente tsich'a

Orden 4436.indd 175

175 3/28/07 5:54:06 PM

Chjûnrû yo onk'ûji

Naja. Pje manji yo tee k'o ngàràji ma dyenk'ua.

Yeje. Pje ra kjaji mbara teji na joo, ra mimiji na joo ñe dya ra sodyeji.

Jñii. Pjek'o b'ûb'û k'a mboo in pjejmeji.

Nziyo. Pjek'o ra siji pa dya ra sodyeji.

Tsich'a. Jango sât'â ko ri siji.

Ñanto. Pjek'o kja in xempjoji k'o na nojo ne k'a ts'ike.

176 Orden 4436.indd 176

Dyete yente ñanto

3/28/07 5:54:06 PM

Nu k'o ri tsja ngek'o ri b'ûb'û na joo

Na joo ra xajaji pama, pama.

Pech'e texe k'o ri sii.

Na joo ra eñeji na punkjû.

Ra ndàà na joo k'o ri siji.

Dyete yente yencho

Orden 4436.indd 177

177 3/28/07 5:54:08 PM

Dyâtr'âba k'o pes'i k'a mboo in pjejme

178 Orden 4436.indd 178

Dyete yente jñincho

3/28/07 5:54:08 PM

Dyopj没 yo chj霉霉 nu k'o kuatr'没ba

Dyete yente nzincho

Orden 4436.indd 179

179 3/28/07 5:54:09 PM

Dyonû k'o kàrà k'a nzumû kjo pàrà jama kûjnû in jñonûji mbo ri dyopjûba

Dyonû yo tata jama xipjiji, nu k'o ri pes'iji k'a mbòò in pjejme, mbo ri dyopjûba

180 Orden 4436.indd 180

Dyete jñinte

3/28/07 5:54:09 PM

Dyopjû pje kja yo juns'ûba

Pjejme

Nee

Xempjo k'û na nojo

Xempjo k'û ts'ike

Jango in pojo

Dyete jñinte naja

Orden 4436.indd 181

181 3/28/07 5:54:10 PM

22 Xorû dyote yeje

Yo ndork'ijmi Mama yo tata k'o ya na punkjû o kjee, ma dyenk'ua yo ntee dya mi sodyeji na punkjû. K'o mi sodye mi pa nuji k'o b'ezo ko mi pjechi ra dyâtr'â. Mi chjunspûji sêrô. Texe yo tee mura zoji paa, d'iji ñe ûñi, k'û nu sêrô mi dyâtr'â k'o tee, mi tjinspi ko o muru o ngoñi, ndexe o pjiño k'o na xìì. Texe mi xipji in dya mi kjats'e, mi b'ûb'û tee k'o mi kjapû ro zodye. K'o dyaja tee mi poji k'a na jèè jñiñi, mi pa nuji k'o sêrô k'o mi b'ûb'ûnu. Mu ra dyâtr'â k'o tee nu sêrô, mi xipji k'o tee k'o dya mi pes'i merio ra unû o âjnâ, o ngoñi, ndexe o ndenchjò mara dyâtr'â. Nudya mu ra zodyeji yo tee b'ûb'û k'o pa nuu yo sêrô, pje na ponkjû k'o dyaxi paa, nuyo poji ka b'ûb'û ne dyâtr'â k'o ya xorû na ponkjû.

182 Orden 4436.indd 182

Dyete jñinte yeje

3/28/07 5:54:11 PM

Dyete j単inte j単ii

Orden 4436.indd 183

183 3/28/07 5:54:14 PM

Chjûnrû k'o onk'ûji

− Pje manji yo tata k'o ngàràji ma dyenk'ua.

− Kjo mi dyâtr'â k'o tee mura zodyeji.

− Pje mi mama nu sêrô mura dyâtr'â yo tee.

− Pje mi ch'unû yo tee k'o dya mi jû'û merio.

− Pje mi kjapjû k'o tee nu sêrô.

− Nudya yo tee, ja dyâtr'â.

− Pje mi tjinspi nu sêrô o ngero yo tee.

184 Orden 4436.indd 184

Dyete jñinte nziyo

3/28/07 5:54:15 PM

Xorû nu pezhe ko in xopûte, kjanu ri soji

Na nu paa in sèè Toño o zodye nu ts'itr'i, mbo nduns'û o ma dyâtr'â k'a na jñiñi k'a mi b'ûb'û na sêrô. O xipji k'a ma û'û, nuk'ua o indispi texe k'o pjiño k'o na xì'ì. O xipjiji in sèè Toño, dya mi kjats'e nu zodye k'û mi sôô nu ts'itr'i, o xipji mi b'ûb'û na tee k'o mi saa. O kjobû janzi paa, mbo nduu un ts'itr'i in sèè Toño.

Dyete jñinte tsich'a

Orden 4436.indd 185

185 3/28/07 5:54:17 PM

Yo ndork'ijmi k'o soo yo tee k'a jñiñi

186 Orden 4436.indd 186

Nu ts'itr'i unû d'iji.

Nu ts'itr'i na û'û nu xempjo.

Nu b'ezo na û'û un ñii.

Nu male unû paa.

Dyete jñinte ñanto

3/28/07 5:54:38 PM

Dyonû k'o kàrà k'a nzumû kjo pàrà pje ma zodye soji k'a jñiñi k'a in b'ûb'û mbo ri dyopjûbâ

Dyonû yo tata na nu pezhe k'o na tee k'o mi pa nuu yo sêrô mbara dyâtr'â

Dyete jñinte yencho

Orden 4436.indd 187

187 3/28/07 5:54:38 PM

Xorû na joo yo juns'ûba kjanu ri dyopjû k'a ch'i yaxû k'o onkûji

Naja. Nu pale Goyo soo na ndork'ijmi. Pje kja in pale Goyo.

Kjo ngeje k'û soo na ndork'ijmi.

Yeje. Nu male Tasia unû d'iji. Pje unû nu male Tasia.

Kjo ngeje k'u ujnû o d'iji.

Jñii.

Nu xuntr'i na û'û o xempjo. Pje kja nu xuntr'i.

Kjo ngeje k'û na û'û o xempjo.

188 Orden 4436.indd 188

Dyete jñinte jñincho

3/28/07 5:54:39 PM

Jñandû yo pjiño k'o na joo ri sii mu ri sodye

Nge Iota

Nge jenjo

Nge xûjmû

Dyâtr'â k'o pjiño k'o kjaa k'a jñiñi kjanu ri opjû pjende na joo

Dyete jñinte nzincho

Orden 4436.indd 189

189 3/28/07 5:54:40 PM

23 Xorû dyote jñii

Nana dyârâ ko ra xitsk'o Nana, juents'se ts'igi ñanga ngek'o gi ñ'ora nu sibi, kjanu gi dyâtâ nu t'ejme ndo gi p'ech'i yo xedyi, kjanu gi p'ot'û in mojmû ndo gi dyakû in mojmû ngek'o ro ñonago. Gi xitsi - ch'ii, ñona ngek’o ri ma'a kja ngunxorû ndo ri xorû na joo, nank'a ma dya ri ñona, dya ri jñûsû na joo k'o ra xits'i ni xopûte. Tsjakona, ya dempa, bûgû nank'a yai tsjatjo ra ngich'iji yo ni dyjxi. Ga kjanu nana, miki nuzû na punkjû, gi penge in b'itu ndo xi b'ûbû pa'a k'o xigi xakû nsakja ma kja mi ts'ike, mango dya xi poo ni kuege. Nana, pokjû kja gi guinzi, pokjû kja gi xakû ngek'o ro tego na joo. Ndizi nudya ra pjoxk'û; ra âtâ texe k'o gi xitsk'o ngek'o mita mâjâ ni mûb'û ndo dya ri soo kjo poo ni kue’e o maxke iyo.

190 Orden 4436.indd 190

Dyete nzinte

3/28/07 5:54:41 PM

Dyete nzinte naja

Orden 4436.indd 191

191 3/28/07 5:54:45 PM

Ma ya gi zopjû nu jojña k'a chjùù “nana, dyârâ ko ra xitsi” numa, ñajyi ngek'o ri chjûrû yo onkûji

1.- Pje ni juejme nu nana nu t'ii. 2.- Mbek'a ra kjogû nu t'ii ma dya ra ñona. 3.- Ma ra nguarû ra ñona nu t'ii, jango ra ma'a. 4.- Nu t'ii, mbek'a ni unû pojo nu nana.

Opjû na jojña k'a gi mbeñege ri xipji ni nana, kjanu ri xâkâ ndo ri tsosû ts'iji kja nanguarû nu jango gi opjû. Nu jojña nu ya gi dyopjû, zopjû na janse ngek'o ra dyârâ texe yo ni dyojyi

192 Orden 4436.indd 192

Dyete nzinte yeje

3/28/07 5:54:46 PM

Jñanda na joo yo kuat'ûba, kjanu ri opjû kja yaxû

jangorga so'o ri dyâtâ na jñona

• Tsjaa t'onû mbek'a nde ma jñona pàrà ra dyâtâ ni nana o maxke ni gande, ngek'o xi ri dyâtâ k'o dyaja kja ni xiskuamage. • Jñanda yo kuat'û nd'ûb'û kjanu ri tsjageji k'o dyaja nu jango ri kuatûji kja ndûngumû nzakja ma ri eñegeji.

Dyete nzinte jñii

Orden 4436.indd 193

193 3/28/07 5:54:49 PM

Xorû na joo nu nojo nu b'ûb'ûba ngek'o ri tojyì

Sûngû, sûngû Sûngû, sûngû nzhopedyi, sûngû, sûngû tarese. Peske, peske, banga, banga b'us'i. Mbek'a ri tsjapû banga, banga b'us'i. Ra k'àt'à lenge, lenge t'eje. Mbek'a ri tsjapû lenge, lenge t'eje. Ra k'atpa kja nu ngua'a e Xuba. Mbek'a go tsjapû nu ngua'a e Xuba. Goo za'a na pozû. Jango go ngich'i nu pozû. Go ngich'i kja nu ngua'a nu ñixi.

E. Seperina R. S.

194 Orden 4436.indd 194

Dyete nzinte nziyo

3/28/07 5:54:51 PM

Nzakja nu lenge t'eje b'ûb'û k'o dyaja pjiño k'o na joo ra jokû ngiyeme o pjek'onde na û'û kja in nzeroji

Jñanda yo pjiño yo b'ûb'ûba, kjanu ri opjû jango ga dyâtâji ngek'o ra tsjapûji ñechje

Nu kjòtòjò so'o ri dyokû kjanu ri ñona, ma jiyo ontû ri pech'i nzakja ma ri tsûjnû kjanu ri cheb'i ngek'o ra mbedye nu ndeje k'a ri sii. Na joo ma mi kûnxkû ni pjeme.

Nujyo pjiño ngejyo ya dyâtâji k'o dyaja ñechje ndo pojyi kja nguñechje Dyete nzinte tsich'a

Orden 4436.indd 195

195 3/28/07 5:54:52 PM

Mbek'a na mbeje Pesi nziyo ngua'a ndo dya soo ra nzhodû, kja nu xûtjû b'ûbû o lulu, xedyi, i'i ñeje o jñona. Pjiño k'o te'e kja juajma, ma ri jyâsâ kja sibi ra ndàà ndo soo ri chjamba i'i, muru ñeje mandega ngeko mina jorgi ñona. Mbek'a na mbeje k'o te'e kja teje ndo jñexto ma zânto ñe ma supa soo ri chot'û.

Xanû yo jña'a yo dyagû pàrà, kjanu ri dyûsû kja ni xiskuama ngek'o ri dyonû ni xopûte mbek'a ne'e ra mama ndizi naja Dyâtâ na jñaa nu gango ri tsja'a t'onû mbek'a na mbeje

196 Orden 4436.indd 196

Dyete nzinte ñanto

3/28/07 5:54:54 PM

Texezûji soo ra kjajyi yo b'ûb'ûba ngek'o dyanda ra sodyeji

Jñanda kja ni ngunxorû ñe kja ni nzumû kjo d'ûb'û nu jango ri guadû yo kañab'û, ma otjo, dyâtâji k'a naja ngek'o ri dyûtûji yo kañab'û. Ma b'exkûtjo bûb'û na ngumû nu jango jokûji ngiyeme, moji ngek'o ra dyak'ûji o ñechje ngek'o ri pâgâ yo ma'sa k'o b'ûb'û kja ni pjeme.

Dyete nzinte yencho

Orden 4436.indd 197

197 3/28/07 5:54:55 PM

Pje k'o nee ra mamû

Jñatrjo

Jñangicha

Jñatjo

nsûre ntara pefi nxanxû mocho pench'e jenga punkjû mbûntr'û yunrra mbane chjòò foxte guee s'âb'â yekô junda uêzhi xankja jñatrjo fechi fadû tsjûû

caldo papá trabajo plátano acocil guayaba ¿por qué? muchos (as) faja yunta bebé maíz ayudar llorar jarro olla mirar bordar hormiga mazahua saber caballo frijol

ngûre jyoo b'epji ndansa jmob'û xipedyi jangua ponkjû mbûnt'û yonda lele tjòò pjoxte bee xalo s'âb'â jandû bêzhi xankjû jñatjo pjechi pjad'û kjûû

198 Orden 4436.indd 198

Dyete nzinte jñincho

3/28/07 5:54:56 PM

Jñatrjo

Jñangicha

Jñatjo

k'elo tsûjnû zizi ch'anxa roxaxi zoo nzhens'e nzhâjnâ chinsapjû nzhemoxû naxû ogû d'aja ts'ijñi juajnû ts'ajna pjantr'eje yurga b'aga tsjojo mbaxkua pûjomû chjêb'ê nzhechjûrû nrreje ch'imbili

becerro metate señora chapulín rosa hermoso (sa) capulín flor volar tomate corte de pelo enterrar uno tuna escoger quelite venado lagartija vaca hongo fiesta cerdo collar borrego agua orinar

ngelo kjûjnû b'ejña t'ûnxû roxa jojmi ndense ndâjnâ nzinzapjû ndemoxû t'anxû obû naja kijñi fanû k'ajnu pjant'eje korga sunzhûnû kjojo mbaxua kuchi (zakjua) tjebe ndechjûrû ndeje pichareje

Dyete nzinte nzincho

Orden 4436.indd 199

199 3/28/07 5:54:56 PM

Lengua mazahua, Estado de M茅xico y Michoac谩n Tercer grado Se imprimi贸 por encargo de la Comisi贸n Nacional de Libros de Texto Gratuitos, en los talleres de con domicilio en el mes de El tiraje fue de ejemplares

Orden 4436.indd 200

3/28/07 5:55:01 PM

NOMBRE DEL ALUMNO (A) ESCUELA

GRUPO

POBLACIÓN ENTIDAD FEDERATIVA

COMISIÓN NACIONAL DE LIBROS DE TEXTOS GRATUITOS Rafael Checa núm. 2 col. Huerta del Carmen C.P. 01000, México, D.F.