Yerleşim yerleri
İHRACATÇILAR (OKKA MALI)
Bu dalın öncüleri olan Gülbenkyan’lar ve Balyozyan’lar daha sonra Konstantinopolis ve İzmir’e taşınarak çok daha büyük başarılara imza atarlar. 1915’te, Hagop Alaverdiyan, Aram Mosdiçyan, Garabet Çağcıyan ve “Kuyumcuyan evlâtları” firması bu dalda çalışıyordu. KÜRKÇÜLER
Kürk ticareti, ihraç mallarından birini oluşturmaktaydı ve bu konuda en başarılı isimler, Hagop ve Garabet Cırcıryan, Hagop Armağanyan, Kevork Elmayan, Bedros Saraylıyan ve Boğos Nevşehirliyan’dı. SARRAFLAR
Gesaria’da sarraflığın veya faizciliğin eskiden gelme bir geleneği olmamıştır. Lâkin zaman içerisinde, para bozan veya yabancı paraları yerel para birimiyle değiştiren ve karşılığında kâr edinen dövizciler türemiş ve bunlar sarraf genel ismi altında anılmışlardır. 1915’te, 17 kişi bu alanda faaliyet göstermekteydi. YAZMA İMALATI
Gesaria, ürettiği yazmayı Garin (Erzurum), Sebastia, Engüria (Ankara), Kastamonu vilayetlerine ve Rumeli ile Bulgaristan’a ihraç etmekteydi. 1898 yılında, 500 kadar işçinin çalıştığı 35 fabrikada, yıl boyunca hiç durulmaksızın üretim yapılmaktaydı. Tümü erkek olan işçiler, ayda ortalama 600, yılda ise 7.200 altın kazanıyorlardı. Bu üretim dalı Ermenilere mahsustu ve hemen tüm işverenler de Ermeniydi. 1915 yılında, hem üreten, hem de ihraç eden fabrika sahipleri, Afşaryan kardeşler, Hagop Ekmekçiyan ve oğlu Hovhannes, Harutyun Ekmekçiyan, Kevork Taşçıyan, Sarkis Hürmüzyan, Parseğ Mutafyan, Garabet Nevruzyan, Hagop Çırakyan, Garabet Boncukyan, Harutyun Bohçalıyan, Kevork Silginyan’dı. Hagop Bohçalıyan ve Nazar Bohçalıyan ise sadece yazma ticaretiyle uğraşmaktaydı. 3] 1497-1498
47
Bu girişim, oldukça çabuk yayılıp, 1897-1898 yıllarında Gesaria ve çevresinde yaklaşık 2000 halı tezgâhına ulaşmış, 1901’de ise bu sayı 5000’e yükselip, yaklaşık 10.000 çalışan insanın geçimini sağlamıştır. 1898 yılında başlıca halı üreticileri, (parantez içinde tezgâhların sayısı belirtilmiştir) Harutyun Gürünlüyan (50), “Kızılyan ve Kılcıyan müessesesi” (60), “Dikran Çakmaklıyan ve Harutyun Kalpakyan müessesesi” (50), Mıgırdiç Dökmeciyan (40), “Varjabedats Khınayoğagan Miutyun” (Öğretmenler Tasarruf Birliği, 30), Hagop Balyan (40), Daniel Sarrafyan (20), Garabet Martayan (20), Hovhannes Kınacıyan (20), Rupen Yakupyan (20), Nazar Hacıkızyan (20), Bedros İspeçeryan (20), Penyamin Hamalyan (20), Dikran Kalpakyan (20) ve Mihran Yepremyan (20) olmuştur. Bunların haricinde, 20’nin altında tezgâh sahibi olan çok sayıda kişi de vardı. 3] 1500-1501
Gesaria’da halı üretimi ve ticaretini geliştirmek amacıyla, 1898 yılında, yeni tayin edilen mutasarrıf Mehmet Nâzım Paşa tarafından kurulan “Halı Komisyonu” bir başkan ve 5 üyeden oluşmaktaydı. Başkanlığını, kendisi de 50 tezgâha sahip İmamzade Ömer yapmaktaydı, üyeler ise fabrikatörlerden Krikor Kundakçıyan, Hagop Morukyan, Hovhannes Avakyan, Haygazun Yakupyan ve Harutyun Sarıyan’dan oluşmaktaydı. 3] 1505
Gesaria’da üretilen halıların üzerinde İstanbul panoraması, Paris ticaret fuarı, Trafalgar deniz savaşında yaralı Amiral Nelson, Asma köprü ve hürriyet heykeliyle New York, Kraliçe Viktorya, Mısır, vs. resimleri işlenerek, 50-200 altın fiatı karşılığında, Konstantinopolis, Mısır ve Zmürnia çarşılarında satılmaktaydı. Benzer halıların büyük bir kısmı, halı resimleri için özel bir resim atölyesine sahip olan Şavarş Yesayan tarafından hazırlanmaktaydı. 3] 1506-1507
HALI TİCARETİ
Halı üretimini Gesaria’da, 1893-1894 yıllarında, mahallelerden birinde, tezgâh üzerinde ipek halı dokumaya çalışan tüccar Krikor Kundakçıyan başlatmıştır. İlk düzenli halı üreticisi ise, aynı yıllarda Mıgırdiç Yesayan olmuştur.
Halı ticareti yılda ortalama 35-40 bin altın gelir sağlamaktaydı ve bu miktarın 10.000’i temiz kârdı. Bu miktarın bir kısmı ipek tüccarına veya halı tüccarına ait olmakla birlikte, büyük bir kısmı fakir ve orta halli, halı dokuyan köylü ailelere gitmekteydi.