90#jaar#en#nog#steeds#lief,#links#en#las3g#
Kennis, inkomen en macht. Daaraan ontbrak het de Nederlandse arbeidersklasse het grootste deel van de negentiende eeuw. De algemene leerplicht w
Kennis, inkomen en macht. Daaraan ontbrak het de Nederlandse arbeidersklasse het grootste deel van de negentiende eeuw. De algemene leerplicht werd pas in 1900 ingevoerd. Recht op een loon dat een bestaansminimum garandeerde hadden arbeiders niet, aanspraak maken op een afdoende uitkering konden zij evenmin. En wat de macht betreft, het algemeen kiesrecht - in de negentiende eeuw reeds aan de orde gesteld - zou veel later, in 1917, worden afgekondigd. !
Het!lot!in!eigen!handen!nemen,!was! daarentegen!het!parool!van!de! eerste!omvangrijke!socialis7sche! organisa7e!in!Nederland.!Om!haar! aanhang!te!scholen,!schreef!de! voorman!en!leider!van!de!Bond,! Domela!Nieuwenhuis,!pame@en,! brochures!en!eenvoudige!boekjes! over!het!socialisme.!Ook!bracht!de! Bond!een!eigen!krant!uit,!Recht&voor& Allen.&!
Henri#Polak#
De!achturige!werkdag,!de!toename! van!vrije!7jd.!was!een!zegen!voor!de! arbeiders!maar!een!zorg!voor!hun! leidsmannen.!Hoe,!vroegen!zij!zich! af,!de!arbeiders!te!on@rekken!aan!de! burgerlijke!ontspanningsindustrie,! die!in!danszalen,!kroegen!en! bioscopen!nog!zoveel!slachtoers! maakt?!Hoe!te!voorkomen!dat!zij!alle! slechte!gewoonten!overnamen!van! de!decadente!burgerij.!
Vorming en scholing moesten de kennis en ontwikkeling van de arbeider verbogen, kunst en cultuur moesten zijn geestelijke horizon verruimen en ook zijn zelfbesef en gemeenschapsgevoel bevorderen. In enkele afdelingen ontstonden ontwikkelingsclubs. Speciaal bestemd voor de politieke scholing of zoals Troelstra het noemde 'de inwendige zending' waren de zogenoemde cursusvergaderingen: bijeenkomsten met een inleider over een actueel politiek thema.
Nieuw bij de scholing van arbeiders was het 'beschavingswerk' van de Algemene Diamant Werkers Bond (ANDB), aangesloten bij het NW. Diamantbewerkers kregen excursies, volgden cursussen en deden aan kunstbeoefening. In 1903 startte ook een avondschool voor jonge leden, met rekenen en taal op het programma. Voor het eerst werd cultuur op zich onderdeel van socialistische vorming. De sociaaldemocraten echter wilden arbeidersontwikkeling onderscheiden van andere vormen van ontwikkeling, zagen kennisvermeerdering als onderdeel van de bevrijding van de arbeidersklasse. Bovendien wisten de sociaaldemocraten: arbeiders voelden zich niet thuis bij de burgerlijke volksontwikkelingsclubs.
R.#Kuyper# Piet#Voogd#
1924#
Het was nog maar een begin waar de voorpagina van Het Volk naar verwees. Er was een secretaris en er was een naam: het Instituut
voor Arbeidersontwikkeling (IvAO).
Koos#Vorrink#
“Het gaat hier niet om het weten alleen, maar als deel van een groter geheel, waar het alleszins op aankomt: DE VORMING DER PERSOONLIJKHEID. Het inwerken op geest en gemoed beide, en niet los van elkander, op brokkelige wijze, maar in één nauw verband.“
De drie grote vooroorlogse cursussen van het Instituut
Cursus Kuyper De ontwikkeling in natuur en maatschappij, met als ondertitel Eenvoudige schriftelijke leergang raar arbeiders. De cursus, begonnen eind 1920, geëindigd in 1930. Ondanks zijn beperkingen was de cursus Kuyper een monument in de geschiedenis van de arbeidersontwikkeling. Voor het eerst werd een systematisch doordacht cursusprogramma geboden, speciaal bestemd voor arbeiders. In het hele land wierpen studieclubs zich op de cursus.
Het Instituut kende drie pijlers: politieke en maatschappelijke vorming en het scholenwerk. kunst en cultuur en natuur en recreatie
Minstens zo belangrijk voor de arbeidersontwikkeling als politieke en algemene vorming was hel zogenoemde Scholenwerk en de Arbeidersavondschool.' Het Scholenwerk voorzag in een behoefte. De Arbeidersavondscholen startten augustus 1932 Ook de plaatselijke Kaderscholen groeiden snel.
Wie door wilde leren en geluk had. kon naar het T r o e l s t r a - o o r d . n a a r d e Arbeiderskaderschool.' (Deze was in 1931 opgericht door NVV en SDAP om kaderfunctionarissen te kweken.)
Heel belangrijk voor de cultuuroverdracht waren de zogenoemde zondagmorgenbijeenkom s t e n , d i e instituutsafdelingen in elke grote en middelgrote plaats hielden. Op deze bijeenkomsten ging het vooral om het wekken van een stemming, hei aankweken van een gezindheid'
Vooral#de#in#1925#opgerichte# ďŹ lmdienst#van#het#Ins3tuut# trok#veel#belangstelling# Sommige#daarvan,#zoals# bijvoorbeeld#Potemkin)of#De) Moeder,)waren#in# verscheidene#gemeenten# verboden.#De#dienst#was#in#het# begin#vooral#het#geesteskind# van#de#als#links#en#eigenzinnig# bekend#staande#Jef#Last#
Binding aan de beweging was inderdaad een van de voornaamste doelstellingen van het culturele werk. Feesten waren daarvoor ook van groot belang. Het Instituut organiseerde kerstfeesten, winterfeesten, pinksterfeesten
Kunst#en#cultuur#werden#overgebracht#door#cursussen,# manifesta3es,#ďŹ lmQ,#toneelQ#en#muziekvoorstellingen.##
De#cursussen#gingen#vaak#over#grote#kunstenaars,#geleerden#en#schrijvers.##Wat#nu#hobbyQ cursussen#genoemd#zouden#worden,#waren#er#ook:#tekenen,#bloemschikken,##declameren#en######################## fotograďŹ e#
Aan de fotografie hechtte het Instituut grote waarde. Door te fotograferen leerde de arbeider kijken naar zijn omgeving, naar kunst. Bovendien gaf het hem de kans op relatief eenvoudige wijze iets artistieks te maken. In veel afdelingen ontstonden dan ook fotoclubs. waar cle deelnemers camera en donkere kamer deelden.
Er#waren#manifesta3es#over#het#inrichten#van#je#eigen#huis:#Wat#was#smaakvol#en#wat#getuigde# van#gebrek#aan#smaak?#Deelnemers#kregen#informa3e#over#De#S3jl,#de#Amsterdamse#School,# maar#ook#over#wandversiering#of#kunstnijverheidprodukten.#Bedoeling#daarvan#was#de#arbeider# af#te#brengen#van#zijn#'wansmaak',#van#de#'smakeloze#prullaria##
Wandelen,#ďŹ etsen#en#kamperen#waren#het# voornaamste#vermaak#van#de#AJCQjongeren.#De# ouderen#in#de#beweging#volgden#na#enige# jaren#hun#voorbeeld.##
De#voornaamste#stap# daartoe#werd#gezet#in#1928,# toen#het#Ins3tuut##fuseerde# met#de#Nederlandse# Arbeiders#Reis#Vereniging,## die#was#aangesloten##bij#de# Interna3onale##van# Natuurvrienden#(in#1894# opgericht#in#Oostenrijk).##
Oostenrijkse arbeiders mochten destijds geen gebruik maken van de berghutten van de nationale alpenvereniging. Daarom zijn ze zelf hutten (natuurvriendenhuis) gaan bouwen en hebben ze een eigen natuurvriendenvereniging opgericht. In die tijd is ook de groet ontstaan Berg Frei. dat riepen arbeiders naar elkaar tijdens wandelingen, om aan te geven dat de bergen - nu ze er konden overnachten - ook van hen waren. Die groet Berg Frei ging al snel een eigen leven leiden, werd in Nederland vertaald als 'Berg Vrij'.
Dat#voorbeeld#werd#door#et#Ins3tuut#nagevolgd.#Het#eerste#zogenoemde#natuurvriendenhuis,# Krikkenhaar)in#Twente,#kwam#zomer#1928#gereed.#Bij#de#opening#sprak#de#toenmalige#voorzi`er# van#de#natuurv#rienden#de#dichtregels:#'Vrienden.#hoor#van#de#Nieuwe#Tijd.#'t#Huis#op#de#heide#is# er#aan#gewijd'.#Voor#hem#was#de#rela3e#tussen#socialisme#en#natuurbeleving#zonneklaar.#De! huizen!waren,#schreef#De)Toorts,)van#ontzaggelijke#betekenis#voor!de!culturele#verheďŹƒng#van# de#arbeiders.#Vanuit#deze#huizen#maken#zij#hun#tochten#in#de#schone#omgeving.!#
'Nederland . aldus De Toorts, moest een keten van deze huizen hebben, om den wielrijdende trekker zijn steunpunten te geven en aan den niettrekker gelegenheid te geven zijn vakanties zonder al te grote offers te kunnen doorbrengen in de vrije natuur.' Op nog tien andere plaatsen ontstonden natuurvriendenhuizen.
Zo#kwam#er#in#Meddo,#bij#Winterswijk#de#Hermanshoeve,# vernoemd#naar#de#socialist#L.M.#Hermans.#Hij#was#o.m.# raadslid#en#wethouder#voor#de#SDAP#in#Arnhem#,#lid#van# de#2e#en#1e#Kamer#en#lid#van#de#staten#in#Gelderland.#Ook# was#hij#de#schrijver#van#het#boekje#Kro`en#en#Sloppen.# Hermans#verrich`e#zelf#de#opening.#
Ook de reizen waren populair. De Nederlandse natuurvrienden behoorden tot de Naturfreunde Internationale (NFI). die overal in West-Europa huizen bezat. Daardoor konden goedkope 'gezelschapsreizen' worden aangeboden, meestal naar natuurvriendenhuizen of eenvoudige pensions in helt buitenland. Vooral Oostenrijk, Duitsland en Zwitserland waren in trek. Er werden 'gewone vakantiereizen aangeboden, maar ook wandeltochten, wintersportvakanties en zelfs reizen voor alpinisten. Net als de natuurvriendenhuizen waren de reizen relatief goedkoop.
Het Natuurvriendenwerk had, naast het creĂŤren van saamhorigheidsgevoel, nog een ander doel: de verheerlijking van de natuur die in vergelijking met de maatschappij zoveel schoons en edels te zien gaf. De cursussen van het Instituut over de natuur, over bijzondere streken in binnen- en buitenland, benadrukten het mooie en het leerzame. Veelvuldig werd daarbij gebruik gemaakt van filmstroken en lichtbeelden.
Het antwoord van het Instituut op de werkloosheid bestond uit twee delen: propaganda voor het Plan van de Arbeid van de SDAP (kortweg het Plan) en het eigen werklozenwerk, bestaande uit allerlei cursussen: over techniek, volksopvoeding, boeken, vakbeweging, natuurvriendenwerk en ook over socialisme en politiek.
Regelmatig werd in De Toorts gewaarschuwd tegen het nazisme in Duitsland. Het blad riep ook op tot steunacties voor vervolgde kameraden in Oostenrijk
Toespraak!van!voorzi@er!IVAO!H.!Brugmans.! links!van!hem:!Cor!'t!Hart!(bezoldigd! bestuurder),!vervolgens!M.!A.!Reinalda!(SDAP).!! Wim!Thomassen!(AJC)!en!Koos!Vorrink!(SDAP);! rechts!van!hem:!Kees!de!Boer!en!D.!van! Raveren!(IVAO)!
telexbericht#
Doorgaan of stoppen? De SDAP had in juli alle activiteiten opgeschort en was politiek non-actief geworden. Wat moest het Instituut doen? Aanvankelijk had De Toorts te kennen gegeven de werkzaamheden te willen voortzetten: 'De zomer is in het land. en hebben we niet - juist nu - de behoefte om tot ons zelf te komen, in de natuur? Stellen wij er geen prijs op - juist nu - om ongedwongen te verkeren met medeNatuurvrienden? Maar na die radiorede van Rost van Tonningen, waarin hij de arbeidersbeweging confisqueerde, was het duidelijk: we moesten stoppen.'
De terugkeer van het Instituut, was zeer omstreden. Dat kwam ook door de opstelling van de partij, inmiddels omgedoopt tot Partij van de Arbeid (PvdA), een progressieve volkspartij. Vol van de doorbraakgedachte zat deze in haar maag met haar eigen socialistische traditie De socialistische liederen, vooral de Internationale, en de positie van socialistische nevenorganisaties als het Instituut waren een probleem geworden. De partij was bang daarmee nieuwe leden voor het hoofd te stoten.# De banden tussen partij, vakbond en Instituut waren niet verbroken, maar veel losser dan voor de oorlog: formeel waren de voormalige partners onafhankelijk van elkaar.
In#1948#waren#de#meeste#huizen#hersteld#en# van#de#nodige#huisraad#en#meubels#voorzien.#
Het!August!Reitsma!is!een!voormalige!keuken/kan7ne!van! de!Wehrmacht,!en!in!1945!gevorderd!door!het!Rijk.!In!1953! is!het!gehuurd!door!de!S7ch7ng!Natuurvriendenhuizen.!
Al snel nam het instituutsleven weer zijn gewone loop. Er werden programma's ontwikkeld en uitgevoerd. Nog altijd vormde de drieĂŤenheid vorming en scholing. kunst en cultuur, natuur en recreatie de basis. Zo gauw dat kon, pakte het Instituut het culturele werk weer op. De voorkeur van de leden noch de activiteiten verschilden veel met die van de jaren twintig en dertig. Films waren nog altijd verreweg het meest populair.
Afdelingswerk was het organiseren van lezingen, filmavonden, cursussen, gezellige avonden en later ook van praatgroepen. Ook culturele excursies. Bijvoorbeeld met de trein naar het Rijksmuseum in Amsterdam.' Het grootste deel van de jaren zestig kenmerkten de culturele programma's zich door het leidende principe van altijd: elk wat wils. Volksdansen bleef populair.
Niet alleen de manier van leven en van vakantie vieren veranderde, ook de wijze van verplaatsen Na de oorlog had iedereen betaalde vakantie en vaak meer geld om op reis te gaan. Vanaf midden jaren vijftig beschikten ook steeds meer arbeiders over eigen vervoer: eerst de brommer, later de scooter en weer later de auto.
Net als voor de oorlog was het uitgangspunt: de reizen moeten leerzaam zijn en toch leuk. vooral door een goede onderlinge sfeer.
Trektochten,#autobuskampeertochten#en#cultuurvakan3es#moesten#voortaan#het#handelsmerk'# worden#van#de#natuurvriendenreizen.#Nieuw#na#de#oorlog#waren#de#kampen#voor#speciale# doelgroepen.#Gezinnen#bijvoorbeeld.#Dergelijke#familieQkampen#konden#worden#gehouden#in# een#natuurvriendenhuis#of#op#een#kampeerterrein.#In#het#laatste#geval#had#'elk#gezin#zijn#eigen# tent.#Daarnaast#was#er#nog#een#grote#conversa3etent#voor#eventueel#slecht#weer'#en#natuurlijk# voor#de#onvermijdelijke#bonte#avonden,#dansQ#,#en#zangavonden.##
Op hetzelfde congres werd ook gesproken over een aparte plaats voor jongeren binnen het Instituut. Nieuw en vooral jong bloed was gewenst.
1e Jongeren Pinksterkamp in Buurse Afdeling Hengelo – Enschede – Oldenzaal – Almelo - Winterswijk
Wim#Huslage# Eerste## Nivon# Jongeren# Vlag# Guus#Sterman#
Eerste#Nivon## Jongeren# congres#
Guus# Sterman#
'Hoe rood is het Nivon?’, vroeg Cabout zich al. Hij begon zijn verhaal met een analyse van het instituutswerk. En daarin kwam het Instituut er niet best af. Het Instituut moest een keuze maken: als het alleen Natuurvriendenwerk wilde doen, was het beter het democratisch socialisme uit de statuten te schrappen: als het de bewuste passage wilde handhaven, dan moest het socialisme ook invulling krijgen. De taak was eervol genoeg. 'Er wordt op ons gewacht' besloot Cabout.
Het#Ins3tuut#moest#een# duidelijk#en#herkenbaar# gezicht#krijgen:# progressief,# democra3sch# socialis3sch,#maar#niet# langer#oubollig:#dus# aantrekkelijk#voor# linkse#en# milieubewuste#mensen.# Daarom#ook#moesten# vorming#en# natuurvriendenwerk# meer#een#eenheid# worden#dan#voorheen.# Daarna#werd#het# anders,#vooral#door# toedoen#van#de# jongeren.#Ze# discussieerden#over# discrimina3e,#oorlog,# vrede#en#communisme.## # Marx#en#Marcuse#werden#gelezen.#Volksontwikkeling#veranderde#langzaam#in#vormingswerk,# mede#door#de#jongeren,#want#die#stelden#nieuwe#vragen,#eisten#de#dialoog#
1969#
1978#
Drie cursussen, grote, landelijke projecten die het Instituut weer een gezicht moesten geven: Samenscholing, Samen-over-leven, en Lekker IJgenweis Leven. Stuk voor stuk cursussen die pasten in de tijdgeest van de late jaren zestig en vroege jaren zeventig. De deelnemers hadden het over 'bewustmaking', wilden 'van praten naar handelen' en deden alles in 'werkgroepen‘. Samenscholing behandelde onder meer: 'Mens en meebeslissen', 'Mens en milieu', 'Leven en lieven' (over seks, trouwen, liefde, hoop). De cursus kreeg ondersteuning van de VARA-radio, die regelmatig Samenscholingsdebatten uitzond.
Het besef dat uit de altijd gepropageerde liefde voor de natuur consequenties moesten worden getrokken, drong steeds meer tot het Nivon door. Instituutsleden blijk van milieubewustzijn. In woorden en daden. Nivonleden waren bijvoorbeeld vanaf de jaren 70 betrokken bij de acties tegen Kalkar, Dodewaard en Borssele.
De#viering#van#de# Dag#van#de#Arbeid# was#bleek#een# gelegenheid#om#met# anderen#samen#te# werken.#
Belangrijk werden de wandelpaden. Regelmatig organiseerde het Instituut wandelweekends.Ook werd besloten zelf langeafstandswandelpaden aan te leggen door merkpalen langs routes te plaatsen en beschrijvingen en kaarten te maken. Men begon met paden in Drente en Overijssel. Een hoogtepunt van het wandelwerk was de opening van het Pieterpad in 1983.
De#reizen#werden#steeds#meer# toegespitst#op#speciale#doelgroepen.##
Sinds 1974 waren er geen aparte Pinksterkampen voor jongeren meer. Oud en jong vierden de pinksterdagen nu gezamenlijk. Ze hadden elk hun eigen programma en hun eigen gewoonten. Thema's waren onder meer: Kunst met een rooie K, Ontmoeting, Chili, Niet meer maar anders.
De#worsteling#tussen#oude#en#nieuwe#vormen#domineerde#de#naoorlogse# geschiedenis#van#het#Ins3tuut,#met#name#vanaf#de#lateQjaren#zes3g.#Te#vaak############################# ontbrak#het#aan#een######################################leidende#gedachte.# #
Die is er nu. Het Nivon heeft in de loop van haar geschiedenis haar rode en groene karakter nooit verloren. Dit blijkt uit de nog steeds bestaande aandacht voor cultuur, de maatschappij en elkaar, en voor natuur en milieu. Het zijn altijd actuele thema’s gebleven, die tegenwoordig weer extra in de belangstelling lijken te staan. Binnen het Nivon vertalen we het als Eerlijk & Groen. Eerlijk & Groen is gebaseerd op de Fair & Green Deal. Het Nivon onderschrijft samen met vele andere organisaties het streven naar een duurzamere en eerlijkere samenleving.
De Fair & Green Deal als leidende gedachte voor ons werk.
Ro`erdam# eurt#op!#
Het#Nivon#in#Arnhem#is#een#enthousiast#onderdeel#van# het#Ins3tuut#en#vormt#met#al#haar#ac3viteiten#een## locaal#centrum#voor#cultuur#en#natuur.ll#
Het#blijkt#dat#het#Nivon#in#staat#is,#met#de#inzet# van#vele#ac3eve#leden,#zonder#enige# structurele#overheidssubsidie,#door#te#blijven# gaan#en#zelfs#te#vernieuwen.##
en#verder# Er#is#genoeg#perspec3ef#