BEVLOGEN BESTUREN MAKEN HET VERSCHIL
BOUWPAKKET VO O R B E V LO G E N BE S T U UR D E R S
INHOUDSOPGAVE
BEVLOGEN BESTUREN MAKEN HET VERSCHIL
CONGRES 6 & 7 JUNI 2013
8.
Opening voorzitter PO-Raad Rinda den Besten
12.
Inleiding Paul Frissen
16.
Parasolgesprekken
30.
In gesprek met‌
42.
Interview Wiebe Draijer
48.
Plenaire sessies
48.
- interview Jo Hermanns
52.
- interview Mark Frequin
56.
Subsessies
56.
- interview Ine Spee
60.
- interview Luc Stevens
64.
- interview Henno Theisens
68.
- interview Hans van Dael
76.
Afsluiting
PO-Raad | Bevlogen Besturen
3
4
PO-Raad | Bevlogen Besturen
PO-Raad | Bevlogen Besturen
5
Interviews bezoekers
WAT ZIJN UW PERSOONLIJKE VERWACHTINGEN MET BETREKKING TOT VANDAAG EN MORGEN? Fred Berends Leerplein055 - Apeldoorn “Ik wil mij vandaag goed laten informeren over de mening en visie van anderen. Daarnaast wil ik mijn eigen wens uitspreken om het onderwijs meer te flexibiliseren. Meer ruimte voor maatwerk is in mijn ogen wenselijk.”
Hester Hill – Veen Stichting Meervoud - Vlaardingen “Als beginnend bestuurder hoop ik veel te leren over de bijdrage en de rol die een bestuurder inneemt met betrekking tot de ontwikkeling van de leerling.”
6
PO-Raad | Bevlogen Besturen
Interviews bezoekers
Mark Weekenborg PO-Raad - Utrecht “Ik ben benieuwd hoe de rol van de overheid er in 2015 uit zal zien. Worden bestuurders en scholen hier goed op voorbereid?!”
Jan Boomsma Spiritbasisscholen - Diemen “Ik hoop dat de centrale rol van de leerkracht wordt besproken, dit zodat ze in de breedste zin van het woord beter les kunnen geven. We moeten leerlingen in mijn ogen breder opleiden, zodat talenten worden herkend en ontwikkeld.”
PO-Raad | Bevlogen Besturen
7
Openingsspeech Rinda den Besten
8
PO-Raad | Bevlogen Besturen
‘DE KWALITEIT MOET OVER DE HELE LINIE OMHOOG’ Wie? Rinda den Besten Wat? Voorzitter van de PO-Raad Rol bij congres? Opening
Rinda den Besten, de nieuwe voorzitter van de PO-Raad, opent haar toespraak met een illustratief voorbeeld hoe ‘bevlogenheid’ er op de werkvloer uitziet. In het voorbeeld worden de houding en rol van de ‘vrije’ leraar, die op passende wijze inspeelt op de behoefte van zijn leerlingen, geroemd. De leraar laat zich niet leiden door beklemmende regelgeving. Een situatie waar de PO-Raad en haar leden ook naar toe willen: meer zeggenschap en verantwoordelijkheid voor alle betrokkenen om een goed beleid te kunnen voeren. En bevlogenheid bij alle schoolbesturen. Hoewel de resultaten binnen het primair onderwijs sterk zijn verbeterd, moet er dus nog veel gebeuren. Deze rol ligt volgens Rinda den Besten bij de schoolbesturen. De bestuurders moeten de faciliteiten krijgen zodat zij ruimte kunnen creëren voor de
professionals in de scholen. Dit is ook de inzet bij de gesprekken over een nieuw Nationaal Onderwijsakkoord.
“DEN HAAG MOET NIET TOT IN DETAIL VOORSCHRIJVEN WAT SCHOOLBESTUREN MOETEN DOEN” Daarnaast is de PO-Raad ook stevig aan het lobbyen om ervoor te zorgen dat schoolbesturen zelf beslissingen mogen nemen. Ze wil niet dat Den Haag tot in detail voorschrijft wat schoolbesturen moeten doen. De eerste stap is gezet. Sander Dekker, Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, is bereid naar het voorstel te luisteren. Het is te hopen dat het niet alleen bij luisteren blijft, want het is de hoogste tijd dat alle betrokkenen hun verantwoordelijkheid nemen om een integrale aanpak voor goed onderwijs vorm te geven en uit te voeren. PO-Raad | Bevlogen Besturen
9
10
PO-Raad | Bevlogen Besturen
BEVLOGEN BESTUURDER OVER ZIJN VAK
PO-Raad | Bevlogen Besturen
11
Inleiding Paul Frissen
‘EEN BESTUURDER MOET GEEN ONDERNEMER ZIJN’ Wie? Paul Frissen Wat? Onder meer lid van de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling en hoogleraar bestuurskunde aan de Tilburg University Rol bij congres? Inleidend spreker
Als het aan Paul Frissen ligt, krijgen besturen weer meer smoel, een eigen identiteit. “Ze zijn te veel een eenheidsworst.” Wanneer is iemand een echte bevlogen bestuurder? “Als met bevlogen wordt bedoeld dat je een grote verwantschap hebt met – in dit geval – onderwijs, dat je hart hebt voor de zaak, dan is daar niets mis mee. Maar er zijn ook bevlogen bestuurders voor wie besturen het hoogste individuele project is en die hun eigen ambities projecteren op hun instelling. Daar ben ik wel bezorgd over.” Hoezo? “Ik heb de afgelopen decennia in allerlei maatschappelijke sectoren, zoals de corporaties, de zorg, het onderwijs, gezien hoe sommige besturen hun organisatie beschouwen als onderneming. Ze zijn vergeten waar hun organisatie voor staat. Vreemd is dat niet, 12
PO-Raad | Bevlogen Besturen
want hun band met de geschiedenis van de instelling is niet altijd even sterk, de identiteit van de organisatie is niet altijd helder.” Wat is daar mis mee? “Het zorgt ervoor dat er weinig variëteit is in bestuur. Ze zijn te veel een eenheidsworst. Een van de grote waarden in de maatschappij is juist het ‘verschil’, het ‘onderscheid’. Net als dat er niets aan is wanneer iedereen in dezelfde kleren loopt, heeft de economie er niets aan wanneer organisaties te veel op elkaar lijken. Ik vind dat besturen weer meer een eigen identiteit moeten krijgen, minder uniform moeten worden. Dat is knap ingewikkeld want alle beleid is gericht op uniformiteit. De druk die onder meer door de politiek wordt uitgeoefend om dergelijk beleid te maken, het is tamelijk dramatisch. Maar ook de sector zelf heeft de eigen variëteit verwaarloosd.”
Wat bedoelt u daarmee? “De maatschappelijke verankering van schoolbesturen is niet sterk. De relatie van ouders en leerlingen met school is minder goed dan vroeger. In het onderwijs gaat het voortdurend over werkdruk, over werktijden. Waar zijn de grote, bevlogen pedagogen en de mooie verhalen over onderwijs? Daar wordt geen debat meer over gevoerd. Merkwaardig. Het onderwijs heeft zichzelf in een tobbende sector laten veranderen. Het is toe aan nieuw elan en meer vitaliteit.” Hoe creëren we weer excentrieke besturen? “Er zijn geen algemene recepten. Dat zou strijdig zijn met mijn boodschap. Hoewel ik altijd kanttekeningen zette bij
het oprichten van brancheverenigingen, juist omdat zij uniformiteit bevorderen, denk ik dat zij hierin een belangrijke rol hebben. Ze kunnen hun scholen stimuleren zich te profileren op cultuur, sport, levensbeschouwing, pedagogiek. Een goede, bevlogen bestuurder ben je pas echt wanneer je manier van besturen alleen is gebaseerd op je visie over onderwijs.”
DE GOUDEN REGEL VAN PAUL FRISSEN “Het is van buitengewoon belang dat een schoolbestuurder zich ook, en eigenlijk vooral, bezighoudt met de identiteit van de school en het onderwijs.” PO-Raad | Bevlogen Besturen
13
‘TRANSPARANTIE AANVRAGEN? KOMT U DAN HIER EVEN DRIEDUBBEL TEKENEN?’
14
PO-Raad | Bevlogen Besturen
‘TRANSPARANTIE ZORGT VOOR FORMULIEREN’ – PAUL FRISSEN
PO-Raad | Bevlogen Besturen
15
PARASOLGESPREKKEN
16
PO-Raad | Bevlogen Besturen
Parasolgesprekken
PO-Raad | Bevlogen Besturen
17
Parasolgesprekken
Intussen op Twitter: Wil Ellenbroek @wellentrouser Interessante eerste dag met boeiende bijdrage van Paul Frissen. Verwacht morgen opnieuw een boeiende dag #bevlogenbesturen #PORaad Irene Koning @iaekr Overal wordt bewezen dat leraren ertoe doen en dat wij bevlogen leraren hebben. Heerlijk positieve insteek. #bevlogenbesturen Wim Moes @Wim_Moes Veel zorg van @RindadB over bezuinigingen op het jonge kind. Bij mij ook. #bevlogenbesturen
18
PO-Raad | Bevlogen Besturen
Parasolgesprekken
PO-Raad | Bevlogen Besturen
19
Parasolgesprekken
20
PO-Raad | Bevlogen Besturen
Parasolgesprekken
PO-Raad | Bevlogen Besturen
21
Parasolgesprekken
22
PO-Raad | Bevlogen Besturen
Parasolgesprekken
PO-Raad | Bevlogen Besturen
23
Parasolgesprekken
Intussen op Twitter: Jan Boomsma @janboomsma Het verschil tussen openbaar en bijzonder onderwijs lijkt relevant in relatie schoolbesturen-gemeente en mzr-gemeente. #bevlogenbesturen Irene Koning @iaekr Wethouders hebben last van MR-en en ouderraden. Besturen moeten achterban rustig houden. #bevlogenbesturen
24
PO-Raad | Bevlogen Besturen
Parasolgesprekken
Intussen op Twitter: Durk de Boer @dehandlanger Ik zeg AMEN! Een professional is iemand die passie heeft voor zijn vakgebied en daardoor zijn/haar potentie vergroot #bevlogenbesturen Dick den Bakker @dickdenbakker De tweets in mijn tijdlijn lezend heeft Frissen gisteren veel uitdagende uitspraken gedaan. Spreken me erg aan. #bevlogenbesturen @PO_Raad
PO-Raad | Bevlogen Besturen
25
Interviews bezoekers
BENT U VAN MENING DAT DE ROL VAN EEN BESTUUR OVERSCHAT WORDT? Reinier Goedhart PO-Raad - Utrecht “Daar ben ik het gedeeltelijk mee eens. Het gebeurt uiteindelijk in de klas. Echter, een goed bestuurder kan aan de ontwikkeling van een kind wel een bijdrage leveren door goede randvoorwaarden te scheppen.”
John Keunen Stichting Fedra - Beverwijk “We zullen nooit het doel bereiken, maar we moeten er inderdaad naar streven een bestuur overbodig te maken. De school en haar leerlingen staan voorop.”
26
PO-Raad | Bevlogen Besturen
Interviews bezoekers
Paul Appel Markant Onderwijs - Breda “Grotendeels ben ik het daar mee eens. Bestuurders kunnen veel verpesten zo lang hun toegevoegde waarde niet duidelijk is.”
Hugo Levie PO-Raad - Utrecht “Ja en nee. Een bestuurder heeft inhoudelijk gezien een relatief kleine invloed. Een goed bestuurder vervult echter wel belangrijke ondersteunende taken die noodzakelijk zijn.”
PO-Raad | Bevlogen Besturen
27
28
PO-Raad | Bevlogen Besturen
‘EN DENK EROM, HIJ MAG ALLEEN NOG MAAR WATER. ANDERS VERLIEST U UW OUDERLIJK GEZAG.’
PO-Raad | Bevlogen Besturen
29
Maria Henneman in gesprek met Paul Frissen 30
PO-Raad | Bevlogen Besturen
IN GESPREK MET... In gesprek met (ervarings-) deskundigen Marlies Honingh en Sylvia Borren die met Paul Frissen ingaan op zijn inleiding onder leiding van journaliste Maria Henneman. “De maatschappelijke verankering van schoolbesturen is niet sterk. De relatie van ouders en leerlingen met school is minder goed dan vroeger. In het onderwijs gaat het voortdurend over werkdruk, over werktijden. Waar zijn de grote, bevlogen pedagogen en de mooie verhalen over onderwijs? Daar wordt geen debat meer over gevoerd. Merkwaardig. Het onderwijs heeft zichzelf in een tobbende sector laten veranderen. Het is toe aan nieuw elan en meer vitaliteit.” - Paul Frissen
Het is een van de eerste échte warme zomeravonden van het jaar. Alle aanwezigen keken uit naar de verkoelende afsluitende borrel. Ondanks de warmte bleef de spanningsboog van alle ‘bevlogen’ bestuurders van begin tot eind strak.
ders binnen het onderwijs. Echter, over één onderwerp was iedereen het eens: Bestuurders moeten meer hun eigen verantwoordelijkheid nemen en zich minder laten leiden door de opgelegde regelgeving vanuit Den Haag.
De drie hoofdgasten gaven ‘bevlogen’ hun mening over uiteenlopende onderwerpen en waren het vaker oneens dan eens met elkaar. Zo liepen de definities over termen als ‘professionaliteit’ en ‘kwaliteit’ erg uiteen. Er ontstond een flinke discussie tussen alle aanwezigen over de rol van ouders en toezichthou-
Met deze algemene opvatting werd de laatste sessie van een mooie eerste dag afgesloten. Alle aanwezige bestuurders en directeuren verlieten opgewekt en vol energie de zaal, om onder het genot van een verfrissend drankje en muziek van de aanwezige band ervaringen en visies te delen. PO-Raad | Bevlogen Besturen
31
In gesprek met...
32
PO-Raad | Bevlogen Besturen
In gesprek met...
Maria Henneman betrekt het publiek bij de discussie over goed besturen. PO-Raad | Bevlogen Besturen
33
In gesprek met...
Sylvia Borren, directeur van Greenpeace Nederland, geeft haar visie op leiderschap. 34
PO-Raad | Bevlogen Besturen
In gesprek met...
WAT IS GOED BESTUREN?
HET IS MAKKELIJKER TE ZEGGEN WANNEER HET FOUT GAAT. PO-Raad | Bevlogen Besturen
35
In gesprek met...
Marlies Honingh in discussie met Paul Frissen 36
PO-Raad | Bevlogen Besturen
In gesprek met...
DE INTERNE TOEZICHTHOUDER PO-Raad | Bevlogen Besturen
37
In gesprek met...
38
PO-Raad | Bevlogen Besturen
In gesprek met...
PO-Raad | Bevlogen Besturen
39
Interviews bezoekers
WAT KENMERKT EEN BEVLOGEN BESTUURDER? Berry Hakkeling Stichting Meervoud - Vlaardingen “Een bevlogen keten van bestuurders, directeuren, leerkrachten en leerlingen is veel belangrijker. Een bestuurder krijgt het niet alleen gedaan.”
Trees Galama ROOBOL Onderwijs - Buitenpost “Een bevlogen bestuurder heeft lef, maakt heldere keuzes en zet het kind centraal.”
40
PO-Raad | Bevlogen Besturen
Interviews bezoekers
Wietse Blink Stichting BAASIS - Zuidlaren “Die laat zich niet leiden door wat de overheid voorschrijft, en maakt zijn/ haar eigen keuzes.”
Mieke Duvalois Obs Nijenoord - Wageningen “Die voelt dagelijks het contact met onderwijs.”
PO-Raad | Bevlogen Besturen
41
Interview Wiebe Draijer
‘ER MOET MEER MAATSCHAPPIJ IN DE SCHOOL’ Wie? Wiebe Draijer Wat? Voorzitter van de Sociaal-Economische Raad (SER) Rol bij congres? Verzorgt centrale inleiding
De maatschappelijke en economische relevantie van het onderwijs moet niet worden onderschat, stelt Wiebe Draijer in zijn reactie op drie stellingen. De voornaamste taak van het primair onderwijs is kinderen basiskennis meegeven waarop ze de rest van hun leven kunnen voortbouwen. Het gaat er vooral om dat ze op het gebied van taal en rekenen op een basisniveau terechtkomen. “Dat is een te nauwe definitie. Natuurlijk moeten leraren in staat zijn hun leerlingen wat betreft taal en rekenen goed op te leiden. Maar het is onmiskenbaar dat basisscholen ook aanvullende taken hebben op het gebied van sociale vaardigheden, communicatie, emancipatie. Dat is nodig omdat vorming de laatste decennia niet alleen meer thuis plaatsvindt. Ook de school heeft hierin een belangrijke taak. Scholen moeten die andere taken oppakken om de talenten van kinderen maximaal te ontwikkelen en ze klaar te stomen voor onze veeleisende maatschappij.” 42
PO-Raad | Bevlogen Besturen
Het onderwijs en onderwijsbeleid moeten continu, ook voor het primair onderwijs, worden afgestemd op ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. “Daar ben ik het deels mee eens. Het hoeft niet continu. We moeten niet de wind op de arbeidsmarkt van nu het onderwijs laten bepalen. Dan worden de beroepen waarnaar nu vraag is op school erg populair. Maar we kunnen niet goed genoeg voorspellen aan welke beroepen over jaren behoefte is. Tegelijkertijd is het wel de uitdaging voor het onderwijs om leerlingen bewust te maken van de arbeidsmarkt. Daar is geen nieuw onderwijssysteem voor nodig. We zouden de arbeidsmarkt en daarmee de maatschappij gewoon veel meer moeten inbrengen op school. De zorg voor ouderen is bijvoorbeeld steeds minder uit te besteden. Familie moet het vaker opknappen. Je hoeft leerlingen niet van jongs af aan op te leiden tot verzorger, maar niets staat een basisschool in de weg haar leerlingen een dag mee te nemen naar een verzorgingstehuis. Dat zorgt voor bewustwording.”
Interview Wiebe Draijer
Het huidige onderwijs is ouderwets en achterhaald en past niet meer bij de ontwikkelingen in de samenleving. “Dat is te sterk uitgedrukt en doet geen recht aan allerlei innovaties in het onderwijs. Wel hoop ik dat die innovaties zich doorzetten. Ik zou het fantastisch vinden als we het onderwijs kunnen optimaliseren en nog meer kunnen laten aansluiten op de potentie van kinderen. Immers, niet alle kinderen zijn op hetzelfde moment aan dezelfde lesstof toe. We kunnen enorme vooruitgang boeken als we het onderwijs beter op individuele behoeften en ontwikkeling, en dus het brein van het kind, kunnen afstemmen.”
HET GOUDEN ADVIES VAN WIEBE DRAIJER “Innoveren en het verder verbeteren van excellente scholen begint bij de leraar. Laat die zich openstellen voor coaching door collega’s. Het schoolbestuur moet dat mogelijk maken.”
HET GOUDEN ADVIES VAN WIEBE DRAIJER “In het onderwijs hebben we het steeds over gemiddelden. Het gaat om de gemiddelde werkdruk, gemiddelde cijfers. Laat die besturen die extra goed presteren de rest positief beïnvloeden en omhoog trekken. Dan wordt ook het gemiddelde beter en dus het hele onderwijs.” PO-Raad | Bevlogen Besturen
43
44
PO-Raad | Bevlogen Besturen
PO-Raad | Bevlogen Besturen
45
Interviews bezoekers
MOETEN BESTUURDERS ZICH LATEN LEIDEN DOOR DE REGELGEVING VANUIT DEN HAAG, OF MOETEN ZE MEER HUN EIGEN VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN? Albert Helder Proloog - Leeuwarden Lid Algemeen Bestuur PO-Raad “Die moeten zich niet laten leiden. Een bestuurder bestuurt en Den Haag is een factor om rekening mee te houden, en niet andersom.”
Alina Kuiper Opspoor - Purmerend “We moeten onze eigen koers uitzetten en eerst de leerlingen, leerkrachten, ouders en de eigen stad tevreden stellen. Daarna spelen overige zaken en partners pas een rol.”
46
PO-Raad | Bevlogen Besturen
Interviews bezoekers
Albert Velthuis COD - Assen “We moeten op een beschaafde wijze stoppen met het luisteren naar de politiek. Geef ons het vertrouwen.”
Anja Teuben R.K. Bonifatiusschool - Ter Apel “We moeten de barricade op en het heft in eigen handen nemen. We moeten ons niet laten leiden door politiek Den Haag.”
PO-Raad | Bevlogen Besturen
47
Interview Jo Hermanns
‘JE MOET NIET HET KIND VERANDEREN, MAAR DE OMSTANDIGHEDEN’ Wie? Jo Hermanns Wat? Onder meer emeritus hoogleraar Opvoedkunde en zelfstandig adviseur bij H&S Consult Rol bij congres? Plenair spreker over het Nederlandse jeugdbeleid
“Het Nederlandse jeugdbeleid moet anders worden georganiseerd”, vindt Jo Hermanns. “Kinderen moeten te veel aan een ideaalbeeld voldoen.” Wat is er mis met het huidige beleid? “Nederland heeft een heel professioneel systeem van zorg, hulp en ondersteuning voor kinderen. Maar misschien zijn we té zorgzaam geworden. We hebben te veel een beeld hoe het ideale kind en zijn toekomst eruit moeten zien. Een kind dat van de norm afwijkt, heeft meteen een stoornis, is een probleemkind en komt in een hulptraject terecht van jeugdzorg, politie, ggz enzovoorts.” 48
PO-Raad | Bevlogen Besturen
Maar een kind extra hulp bieden, gebeurt ook niet zomaar. Een school zal het kwalijk worden genomen wanneer zij signalen negeert. “Als het de school niet is die zegt dat het kind een probleem heeft, dan zeggen anderen het wel. Er zijn zoveel organisaties die signalen oppikken, dat je als kind niet meer aan al die hulp ontkomt. Eén op de zeven à zes kinderen krijgt een hulpindicatie terwijl uit onderzoek blijkt dat slechts vier tot vijf procent echt een probleem heeft. Je geeft kinderen zo een negatief label en gaat eraan voorbij dat afwijken soms ook een voordeel kan zijn.”
Interview Jo Hermanns
PO-Raad | Bevlogen Besturen
49
Interview Jo Hermanns
50
PO-Raad | Bevlogen Besturen
Interview Jo Hermanns Creëer je zo een probleemkind? “Ja, soms wel. Het kind wordt gefixeerd op zijn problemen en langs een meetlat gelegd. Dat kan voor hem bedreigend zijn. Bovendien zijn de kosten van deze manier van aanpakken hoog.” Wat stelt u voor? “Een pedagogische aanpak. Je moet niet kijken wat er nodig is om het kind te veranderen. Je moet kijken wat er anders moet aan de omstandigheden waarin hij zich bevindt. Je kan de mensen wel uit de jeugdzorg halen, maar je moet vooral de jeugdzorg uit de mensen halen. Dat vraagt een visieverandering, ook van schoolbesturen. Passend onderwijs kan een goede stap zijn naar die andere
manier van denken, mits het bestuur ook daadwerkelijk zo’n visie formuleert en ermee aan de slag gaat. Uiteindelijk zullen er meer verschillende kinderen in één klas terechtkomen.” Vormen de kinderen met problemen geen belemmering voor hun klasgenoten? “Dit is een begrijpelijke maar onterechte vrees. Uit onderzoek is gebleken dat die kinderen het zelf moeilijker hebben op school, maar dat ze wel beter presteren. Hun scholen zijn beter en meer gemotiveerd en leraren doen beter hun best om kinderen die niet goed meekomen extra uitleg te geven. Daar profiteren ook de andere leerlingen van. Die leren daarnaast zelfstandiger te werken.”
DE GOUDEN TIP VAN JO HERMANNS “Een kind met bijvoorbeeld autistische trekjes ging vroeger naar het speciaal onderwijs. Nu zit hij op een gewone school. Er zijn scholen die deze kinderen alsnog in een apart klasje stoppen. We moeten waken voor deze verhulde vorm van speciaal onderwijs. Scholen moeten overigens wel voldoende geld krijgen om het mogelijk te maken hun klassen te mengen.”
PO-Raad | Bevlogen Besturen
51
Interview Mark Frequin
‘ONDERWIJS IS TE BELANGRIJK OM ALLEEN AAN DE SCHOOL OVER TE LATEN’ Wie? Mark Frequin Wat? Directeur-generaal bij ministerie BZK, voormalig directeur po bij ministerie OCW Rol bij congres? Plenair spreker
Het is de kunst, vindt Mark Frequin, om in het onderwijs de koers bij te sturen zonder floeperig te zijn en dus de hoofdkoers te veranderen. Het onderwijsveld vindt vaak dat de overheid zich te veel met haar bemoeit. Terechte kritiek? “Dat hoor ik al dertig jaar. Kijk, een goede leraar blijft je je hele leven bij. Maar de achterstand die je oploopt als gevolg van een slechte leraar en slecht onderwijs haal je je hele leven niet meer in. Onderwijs is te belangrijk om alleen aan een school over te laten. Het is niet gek dat ouders, leerkrachten, leerlingen en overheid allemaal bij het gesprek over goed onderwijs zijn betrokken. Hoe de verhoudingen tussen die partijen liggen, is onderwerp van permanent 52
PO-Raad | Bevlogen Besturen
gesprek. Er zijn geen harde grenzen waar ieders bemoeienis moet stoppen. Idealiter is er wel een bepaalde balans.” Waar ligt die balans nu? “Hoe de verhoudingen liggen, kan veranderen in de tijd, per onderwerp en onder invloed van de partijen die het land besturen. Ter vergelijking: Op mijn huidige beleidsterrein, wonen en bouwen, heb ik in drie jaar tijd vijf ministers gekend. Dat betekent koerswijzigingen. Politieke wisselingen zorgen daarvoor, net zoals er op school dingen veranderen wanneer er een nieuwe directeur is. De afgelopen periode is de afstand tussen overheid, scholen en andere instellingen weer kleiner geworden. De overheid heeft bij instellingen meer ingegrepen. Dat komt mede door inci-
Interview Mark Frequin
PO-Raad | Bevlogen Besturen
53
Interview Mark Frequin denten bij woningcorporaties, schoolbesturen en zorginstellingen. Als iets fout gaat, is het aan de politiek om in te grijpen.” Dat noemt men incidentenpolitiek “Je loopt altijd het risico dat er maatregelen worden genomen met een bandenplakeffect in plaats van maatregelen met een lange doorlooptijd. Kleine gaatjes worden dan met grote plakkers gedicht. Dat fietst niet lekker. Het is daarom de kunst koerscorrecties door te voeren zonder floeperig te worden en de hoofdkoers te veranderen. Dat is belangrijk want iedereen heeft behoefte aan consistentie.”
DE GOUDEN TIP VAN MARK FREQUIN “In het onderwijs hoor je te vaak het commentaar dat er ‘zoveel op ons afkomt’. De ‘fietswet’ is hier van toepassing: Als alles op je afkomt, zit je op de verkeerde weghelft. Ofwel: Je moet zelf aan het stuur zitten, anders gaat iemand anders sturen.”
54
PO-Raad | Bevlogen Besturen
Zegt u daarmee dat de overheid een stapje terug moet doen? “Nee. Afhankelijk van wat speelt, moet de overheid soms dichtbij en soms op afstand staan. Er hebben zich de laatste tijd in verschillende sectoren frauduleuze zaken voorgedaan met besturen. Zolang toezichthouders zich nog door hun directeur het bos in laten sturen, blijft de overheid reageren.”
Interview Mark Frequin
PO-Raad | Bevlogen Besturen
55
Interview Ine Spee
‘CRISIS? NIET OP MIJN SCHOOL’ Wie? Ine Spee Wat? Crisisadviseur bij het Instituut voor Psychotrauma Rol bij congres? Verzorgt hoorcollege crisismanagement
Wanneer op een school een schokkende gebeurtenis heeft plaatsgevonden, komt crisisadviseur Ine Spee in actie. “Een crisisdraaiboek maken? Dat is prioriteit nummer dertig. Dat begrijp ik wel.” Een leraar wordt op school bedreigd of een groep leerlingen krijgt een ongeluk. Wat moeten de school en haar bestuur als eerste doen? “De hoofdregel is, stel een crisisteam samen. Maar het zou nog veel mooier zijn wanneer school en bestuur hierover nadenken vóórdat er iets aan de hand is. In de stress van een calamiteit is het heel handig wanneer er al een draaiboek klaarligt zodat iedereen weet wat hij moet doen. Het is heel vervelend wanneer je dan nog moet beslissen wie allemaal moeten worden ingelicht en wie de pers te woord staat.´´
56
PO-Raad | Bevlogen Besturen
Zijn besturen zich daarvan bewust? “Veel scholen zijn redelijk toegerust. Maar ik merk dat sommigen weliswaar een draaiboek hebben, maar dat al jaren in de kast hebben staan. Is het draaiboek echt nodig, dan zien sommige directies de plannen voor het eerst. Probleem is ook dat die vaak niet zijn toegesneden op de specifieke situatie van een school. Het hebben van zo’n draaiboek, is prioriteit nummer dertig. Dat begrijp ik wel. Van tevoren kan je je moeilijk voorstellen dat jouw school ook met zoiets te maken krijgt.” Maar iedere situatie is weer heel anders. Wat is de waarde van een draaiboek dan nog? “De werkelijkheid is vaak veel grilliger dan in zo’n plan wordt beschreven, maar een draaiboek biedt wel houvast. Het primair onderwijs krijgt relatief veel te maken met seksueel overschrijdend gedrag van kinderen. Gezien de grote zedenzaken die zich hebben afgespeeld en de maatschappelijke onrust die
Interview Ine Spee
ermee gepaard gaat, moét je als school iets met dat thema, vooral preventief. Mocht er onverhoopt een incident plaatsvinden, dan reageren ouders vaak heel fel en soms overtrokken. Een school moet dan heel stevig in zijn schoenen staan en kunnen teruggrijpen op eerder gemaakt beleid. Het bestuur moet haar scholen daarin faciliteren.” Wat moet de rol van het schoolbestuur nog meer zijn? “Op een school die met een crisis te maken heeft, leeft veel emotie en moeten veel beslissingen in korte tijd worden genomen. Voor die school is het prettig wanneer het bestuur met iets meer afstand kan meekijken. Soms moet het de regie pakken en regelen waar eventuele extra ondersteuning nodig is. Neem de moord onlangs op de broertjes
uit Zeist. Die vond plaats in vakantietijd. Hun schoolleider heeft al weken niet geslapen en 24 uur per dag gewerkt. Hij heeft een betrokken schoolbestuur nodig die hem ook sociaal steunt, anders gaat zich dat een keer wreken.”
DE GOUDEN TIP VAN INE SPEE “Het schoolbestuur is niet klaar wanneer de crisis voorbij is. Het moet zich ook dan blijven inspannen zodat zijn medewerkers voldoende blijven toegerust om voor de kinderen te zorgen, ze niet uitgeput raken, voldoende erkenning krijgen en niet in de ziektewet terechtkomen. Dat betekent ook dat het bestuur soms iets extra’s moet doen, zoals een werknemer extra verlof geven.” PO-Raad | Bevlogen Besturen
57
Interview Ine Spee
58
PO-Raad | Bevlogen Besturen
Interview Ine Spee
‘DE WERKELIJKHEID IS VAAK VEEL GRILLIGER DAN IN EEN DRAAIBOEK WORDT BESCHREVEN’ – INE SPEE
PO-Raad | Bevlogen Besturen
59
Interview Luc Stevens
‘NIET CONTROLEREN, MAAR LOSLATEN’
Wie? Luc Stevens Wat? Emeritus hoogleraar orthopedagogiek aan de Universiteit Utrecht, directeur van het NIVOZ Rol bij congres? Verzorgt hoorcollege ‘Kracht van het onderwijs’
Onderwijs is geen wedstrijd, betoogt Luc Stevens. “Dat is schadelijk voor talent.” Het onderwijs in Nederland zit in een crisis, stelde u tien jaar geleden. Hoe staat het er nu voor? “Het is maar hoe je het bekijkt. Voor politieke beoordelaars doen we het goed. De minister toont zich zeer tevreden met een riante plaats op de internationale ranglijst, PISA. Vraag je of het talent dat ons land tot zijn beschikking heeft, voldoende wordt benut, dan is die crisis sinds die tijd erger geworden.” Wat gaat er dan zo verkeerd? “Het Angelsaksische model, dus ook het Nederlandse onderwijsmodel, is een model van competitie. Het draait om de cijfers die scholen en leerlingen halen. Dat kan goed werken, wanneer het je eigen keuze is om het te gebruiken. Wordt die competitie afgedwongen, dan verliezen leerlingen hun motivatie om te leren. Dat is nu het geval. Wat we 60
PO-Raad | Bevlogen Besturen
moeten kennen, is voorgeschreven. Op de basisschool leren kinderen uitsluitend voor toetsen. We werken meer en meer naar perfectie van dit systeem en willen het maximaal onder controle houden.” Maar je hebt toch toetsen nodig om te zien of de zaken goed gaan? “Dat is naïef gedacht. Ieder mens weet nog bij welke leraar hij het meeste leerde. Bij de leraar waar je je het prettigst voelde, werkte je waarschijnlijk ook het hardst. Wat kinderen kúnnen, brengen ze in zo’n omgeving ook op.” Hoe weet je dan als school en bestuur of een leerling voldoende leert? “Als de resultaten boven het gemiddelde liggen.” Dus toch weer toetsen... “Ja, maar die moet je goed gebruiken. Je zou moeten kijken of een kind individueel vooruit gaat, op zijn niveau en daar de lessen op afstemmen. Strikte standaardisatie van lessen, van toetsen, is schadelijk voor talent.”
De cito-eindtoets wordt waarschijnlijk verplaatst naar later in het jaar, het oordeel van de leraar gaat zwaarder tellen bij de keuze voor een middelbare school. Dat moet een kolfje naar uw hand zijn. “Ik hoop het maar volgens mij is het gewoon een politiek stuntje. Middelbare scholen werken heel zakelijk en kunnen het zich permitteren te selecteren op cijfers.” Hoe kunnen schoolbesturen helpen dit te veranderen? “Ze moeten zich meer onafhankelijk opstellen van de overheid. Die heeft de verantwoordelijkheid voor de prestatie van scholen overgenomen. Besturen moeten die verantwoordelijkheid weer terugnemen en tegelijk niet alles
willen controleren wat hun scholen doen. Ik pleit voor kleinere, zelfstandige onderwijseenheden waar een schooldirecteur zijn leerlingen kent en beslissingen mag nemen. In Engeland, met ook een Angelsaksisch model, begint dat te komen. Dat biedt hoop voor Nederland.”
DE GOUDEN TIP VAN LUC STEVENS “Besteedt als schoolbestuur expliciet aandacht aan pedagogisch leiderschap. Een bestuurder moet zich niet constant opstellen als manager maar als leider, met persoonlijke aandacht voor zijn werknemers. Dat doet groeien.” PO-Raad | Bevlogen Besturen
61
62
PO-Raad | Bevlogen Besturen
PO-Raad | Bevlogen Besturen
63
Interview Henno Theisens
‘GOED BESTUREN IS EEN ONMOGELIJKE OPDRACHT’ Wie? Henno Theisens Wat? Lector Public Management aan de Haagse Hogeschool Rol bij congres? Verzorgt hoorcollege “Besturen in het onderwijs”
De bestuurder van nu moet knap lenig zijn om aan alle eisen en wensen van de maatschappij te voldoen, meent Henno Theisens. “Een schoolbestuur moet keuzes maken.” Wanneer ben je een goede bestuurder? “Een goede bestuurder zijn, is eigenlijk een onmogelijke opdracht. Je wordt continu geconfronteerd met dilemma’s. De samenleving verwacht dat het onderwijs ontzettend veel maatschappelijke taken op zich neemt zoals helpen met de integratie van minderheden en het tegengaan van pesten. Tegelijkertijd stelt diezelfde maatschappij harde eisen aan taal, rekenen en natuurwetenschap en worden scholen erop afgerekend als ze daar niet goed op presteren. Dan is de vraag waarop je als bestuur op moet inzetten: op alles of op een deel?” Zeg het maar. “Op een beetje van beide. Een school en haar bestuur moeten keuzes maken die goed zijn uit te leggen aan de leerlingen, 64
PO-Raad | Bevlogen Besturen
hun ouders, de leraren. Welke dat zijn, hangt af van de context van de school zoals de soort wijk waarin deze staat en de leerlingen die er les krijgen. Maar ook van de visie van het bestuur.” Maken besturen de juiste keuzes? Volgens critici staren zij zich soms blind op prestatiecijfers en echt goed is hun imago niet. “Dat weet ik niet. Ik kan me voorstellen dat voor een bestuur de verleiding groot kan zijn om cijfers het beleid te laten bepalen. In Nederland is namelijk in zijn algemeenheid sprake van een sterke tendens om af te rekenen op basis van cijfers. Wat niet meehelpt, is dat er van alles van scholen wordt verwacht, terwijl het vertrouwen in scholen en bestuurders is afgenomen. Dat komt deels door incidenten (Amarantis, red.) en deels omdat gezag überhaupt aan vertrouwen heeft ingeboet.” Hoe herstel je dat geknakte vertrouwen? “Een bestuur moet niet met cijfers aan de hele wereld willen aantonen hoe
goed hij is. Hij moet cijfers analyseren en gebruiken om zelf beter te worden. Om vertrouwen te winnen, moet hij het dichter bij huis zoeken en zichzelf zichtbaar maken voor leraren en ouders. Dat gebeurt nog te weinig. Zelfs ik heb nauwelijks een beeld van het bestuur van de school van mijn kinderen.” Kan je nog wel een goede bestuurder zijn? “Zeker wel, maar dat is geen sinecure. Je moet namelijk ook nog eens zorgen dat je én optreedt als bestuurder én de professionaliteit van leraren en schoolleiders de ruimte geeft. Ook daar zit een spanningsveld. Maar, laat ik wel vooropstellen dat het onderwijs het, internationaal bezien, heel goed doet. De vraag moet dus eigenlijk zijn hoe schoolbesturen het nog beter kunnen doen.”
Het kabinet wil maatregelen nemen om de bestuurskracht te versterken. Is dat dan wel nodig? “De overheid is systeemverantwoordelijk. Je kan heel veel overlaten aan het veld zelf, maar de overheid moet wel de tegenkrachten goed organiseren.”
DE GOUDEN REGEL VAN HENNO THEISENS: “Voor ieder complex probleem is een oplossing die helder, eenvoudig en verkeerd is.” (“eigenlijk ‘gestolen’ van de Amerikaanse schrijver H.L. Mencken”)
PO-Raad | Bevlogen Besturen
65
66
PO-Raad | Bevlogen Besturen
‘GOED BESTUREN IS EEN ONMOGELIJKE OPDRACHT’ – HENNO THEISENS
PO-Raad | Bevlogen Besturen
67
Interview Hans van Dael
‘ONDERWIJSKWALITEIT MAG GEEN TOEVAL ZIJN’ Wie? Hans van Dael Wat? projectleider bij de PO-Raad van het project ‘Sturen op onderwijskwaliteit’ Rol bij congres? Verzorgt hoorcollege ‘Sturen op onderwijskwaliteit’
Een bestuur kan grote betekenis hebben voor onderwijskwaliteit, vindt Hans van Dael. “Soms moet hij ook de schoolleider achter de vodden zitten.” Wat is onderwijskwaliteit eigenlijk? “Daar kan je op verschillende manieren tegenaan kijken. Kwaliteit kan betekenen dat het curriculum van een school rijk en breed is. Het kan ook betekenen dat de nadruk ligt op instrumentele vaardigheden en goede resultaten op het gebied van lezen, taal en rekenen. Maar een school is pas van betekenis wanneer leraren allemaal goed les kunnen geven en bijdragen aan de doelen van de school. Anders blijft kwaliteit toeval, afhankelijk van wat afzonderlijke leraren min of meer toevallig kunnen.” Waarom moet je daar van bovenaf op sturen? Een leraar weet toch heel goed hoe hij een kind goed les moet geven? “Of een kind goed onderwijs krijgt, zou juist níet moeten afhangen van een 68
PO-Raad | Bevlogen Besturen
individuele leraar. In groep één tot en met acht zou een kind goede instructie moeten krijgen, nieuwsgierig moeten worden gemaakt en gemotiveerd om te leren. Het is daarom belangrijk dat leraren van elkaar kunnen leren en kennis en ervaringen uitwisselen. Diegenen die nu nog niet zo goed zijn, worden dat dan wel. Het is aan besturen en schoolleiders om dit te organiseren.” Hoeveel invloed heeft een schoolbestuur daarmee op onderwijskwaliteit? “Die invloed is vooral indirect. Hoe groot deze precies is, weten we niet, maar we weten wel zeker dát die invloed er is. Ruim zeven jaar geleden had men een heel ander beeld van besturen. Als het over onderwijskwaliteit ging, zei de bestuurder: ‘Daar moet je mij niet voor hebben, daar heb ik directeuren voor.’ Nu is de zorg voor onderwijskwaliteit zelfs een van de belangrijkste opdrachten die besturen zichzelf stellen in de Code Goed Bestuur.”
Wat betekent dat concreet voor hun werk? “De PO-Raad heeft een werkkader ontwikkeld om bij die sturing te helpen. Daarin staat dat een bestuur pas echt kan sturen op kwaliteit wanneer het de overtuiging heeft er wat dat betreft toe te doen. Het is de kunst dat een bestuur zijn scholen weet te doorgronden zodat het geen verrassing is wanneer de Inspectie oordeelt dat de kwaliteit niet goed is. Het moet er ook alles aan doen om de schoolleider zo sterk mogelijk te maken. Die is cruciaal voor kwaliteit. Gaat iets op school niet goed, dan moet niet de bestuurder ingrijpen, maar bij voorkeur die schoolleider. De bestuurder moet hem desnoods achter de vodden zitten. En doet deze niet wat er van hem mag worden verlangd, dan is er maar één optie: schoolleider eruit.”
Hoe weet een bestuurder dat hij de goede kant uit stuurt? “Dat kan hij meten en analyseren. Hij kan gebruik maken van leerlingvolgsystemen of van zelfevaluaties. Besturen kunnen verder komen wanneer ze betekenis kunnen geven aan de data. Het gaat erom dat ze de werkelijkheid achter de cijfers leren kennen. Dan weten ze daadwerkelijk wat op school beter kan, kan het bestuur met de directie een professionele dialoog aangaan en stuurt een bestuur pas echt.” DE GOUDEN REGEL VAN HANS VAN DAEL “Handel vanuit de overtuiging dat je er voor de kwaliteit van de scholen toe doet.”
PO-Raad | Bevlogen Besturen
69
70
PO-Raad | Bevlogen Besturen
‘GOED ONDERWIJS MOET NIET AFHANKELIJK ZIJN VAN ÉÉN INDIVIDUELE LERAAR’ – HANS VAN DAEL
PO-Raad | Bevlogen Besturen
71
Interviews bezoekers
MOETEN BESTUURDERS ZICH LATEN LEIDEN DOOR DE REGELGEVING VANUIT DEN HAAG, OF MOETEN ZE MEER HUN EIGEN VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN? Gerrit Jan Zomer VVGO Bunschoten-Spakenburg - Bunschoten “De politiek heeft te veel zeggenschap en gedraagt zich als een soort super toezichthouder. Dit gaat ten koste van het onderwijs.”
Istvàn Tari SKBO scholen - Oss “Denk verder dan de regels!”
72
PO-Raad | Bevlogen Besturen
Interviews bezoekers
Jos Rijk Dordtse Schoolvereniging - Dordrecht Lid Algemeen Bestuur PO-Raad “We moeten inderdaad onze eigen verantwoordelijkheid nemen en als PO-Raad een blok vormen om effectiever te kunnen lobbyen.”
Bert Tuk CSG De Waard - Rotterdam “Ik ben voor burgerlijke ongehoorzaamheid. Ik hoop alleen dat wanneer één van ons dit doet, alle overige leden van de PO-Raad hem of haar zullen steunen.”
PO-Raad | Bevlogen Besturen
73
Interviews bezoekers
WAT GAAT U MAANDAG ALS EERSTE DOEN, OP BASIS VAN ALLE INDRUKKEN EN GESPREKKEN DIE U DE AFGELOPEN TWEE DAGEN HEEFT OPGEDAAN? Wim Lengkeek PO-Raad - Utrecht “Doorgaan met wat ik al doe. Alle regionale schoolbesturen als partners zien in plaats van als concurrenten, en het kind centraal blijven stellen.”
Anko van Hoepen Alpha Scholengroep - ’s Heer Arendskerke Lid Algemeen Bestuur PO-Raad “Ik ga vooral nadenken en de spiegel voorhouden waarom we binnen de PO-Raad onze eigen problemen niet opgelost krijgen.”
74
PO-Raad | Bevlogen Besturen
Interviews bezoekers
Onika Pinkus PO-Raad - Utrecht “Goed in contact blijven met schoolbestuurders en de lokale politiek, dit met het oog op de aankomende gemeenteraadsverkiezingen.”
Frans Cornet Amstelwijs - Amstelveen “Ik ga samen met een collega bestuurder een politiek manifest schrijven en aan de lokale politiek in Amstelveen overhandigen. Dit in de hoop dat enkele van onze wensen en suggesties na de komende gemeenteraadsverkiezingen gerealiseerd zullen worden.”
PO-Raad | Bevlogen Besturen
75
76
PO-Raad | Bevlogen Besturen
SLOTDEBAT
Centrale afsluiting met debat rond de gemeenteraadsverkiezingen. Centraal staan de thema’s waar gemeentebestuurders en schoolbestuurders elkaar nodig hebben om goed onderwijs te kunnen realiseren. Simone Walvisch, vicevoorzitter van de PO-Raad, leidt de discussie.
Na twee intensieve dagen van lezingen, presentaties en parasolgesprekken werd het congres ‘Bevlogen Besturen maken het verschil’ afgesloten met een slotdebat. Aan het debat namen Rinda den Besten, voorzitter van de PO-Raad, vijf wethouders van diverse politieke partijen en het publiek in de zaal deel. De focus lag op toenadering tot elkaar zoeken in plaats van elkaar te bekritiseren. De boodschap: Gezamenlijk tot een eenduidig goed beleid komen, wordt door zowel de politiek als alle vertegenwoordigers uit het primair onderwijs gedeeld.
er door de vertegenwoordigers van de verschillende politieke partijen enkele concrete handvatten aangereikt. Enkele voorbeelden: - Druk geen moeilijke beslissingen vlak voor de verkiezingen door. ‘wensen lijstjes’ zijn vlak na verkiezingen effectiever, - Trek met andere besturen op, een continue relatie met de politiek opbouwen en onderhouden is essentieel, nodig de politiek uit op de eigen ‘werkvloer’; - Stel gezamenlijk (overdracht)documenten op.
Vervolgens werd het debat afgesloten Het doel van het debat was om te door Rinda den Besten. Ze benadrukte discussiëren over de vraag hoe men op nogmaals de gezamenlijke missie van gemeentelijk niveau invloed kan uitoealle aanwezigen op het congres: Zorgen fen op de besluitvorming. Het uur dat voor goed onderwijs voor ieder kind. voor het debat werd uitgetrokken was Die missie kan niet vaak genoeg cenaan de korte kant. Niet alle thema’s kwa- traal worden gezet. men aan bod, maar desondanks werden PO-Raad | Bevlogen Besturen
77
Slotdebat
78
PO-Raad | Bevlogen Besturen
Slotdebat
Simone Walvisch leidt het debat PO-Raad | Bevlogen Besturen
79
Slotdebat
80
PO-Raad | Bevlogen Besturen
Slotdebat
Wethouders en Rinda den Besten in debat. Vlnr. Jannes Janssen (ChristenUnie Hardenberg), Jacob Bruintjes (PvdA Borger-Odoorn), Rinda den Besten, Werner ten Kate (VVD Lansingerland), Saskia Boelema (D66 Breda), Ruud Schouten (GroenLinks Den Bosch).
PO-Raad | Bevlogen Besturen
81
82
PO-Raad | Bevlogen Besturen
COLOFON PO-RAAD
Annemieke Kooper Karen Titulaer Marc Mathies PO-Raad web www.poraad.nl tel 030 - 31 00 933 mail info@poraad.nl twitter @PO_Raad
VISUELE NOTULEN
Diederik Vrijhoef Marleen Kuipers Sierk Keuning Sjoerd Verbeek Hannah Vischer Marijke Timmerman Studio Hands
Teamcaptain Fotograaf Tekstschrijver Illustrator Illustrator Illustrator Magazine Design
Contact informatie: web www.visuelenotulen.nl tel +31 6 30 07 76 75 mail info@visuelenotulen.nl
PO-Raad | Bevlogen Besturen
83