De Wolkenfabriek Havenplaats voor ontmoeting, voedsel en inspiratie Titia Punt in gesprek met Marleen van der Werff
36
plek verbeteren
vrijplaats
duurzaam
nieuw ondernemerschap
Op het Oude Suikerunie terrein, in een leegstaand fabriekspand onder de rook van Groningen, bevindt zich de Wolkenfabriek. “De Wolkenfabriek is een inschuifrestaurant: een restaurant waar door verschillende cateraars gekookt kan worden. Maar we zijn meer dan dat.� Titia Punt, initiatiefnemer, neemt ons mee in het bijzondere verhaal van de Wolkenfabriek. Waar de passie voor gezond en eerlijk voedsel uitgroeide tot een havenplaats voor ontmoeting, voedsel en inspiratie. 37
Van buiten doet het Oude Suikerunie terrein anoniem, verlaten en ontoegankelijk aan. Voor de entree een gesloten hek met in krullerig handschrift een telefoonnummer erop, waarna, eenmaal gebeld, het hek zich op magische wijze lijkt te openen*. Stukken puin, beton en een paar honderd meter vervallen rijbanen voor de suikerbietentrucks doorkruisen het terrein. Maar de goede kijker heeft het zich hier ontluikende leven al ontdekt: hier en daar loopt een kip, er is een groentetuin, er staan wat bussen en bakbrommers. En dan, midden op deze kale vlakte, tekenen de contouren van het oude zeefgebouw zich af. Hier werden vroeger de suikerbieten gewassen en gezeefd. Nu geeft het vervallen gebouw van buiten dezelfde verlaten indruk als het eromheen liggende terrein. Eenmaal binnen, als je door de koude hal de trap naar boven hebt genomen, waan je je in een andere wereld. Geuren van dampende worteltaart, soep en kruidenthee komen je tegemoet. Kaarslicht en gekleurde lampjes werpen een voorzichtig beeld op wat zich in deze immense ruimte bevindt: een bar, een grote open keuken, een stuk of vijftien lange tafels met stoelen eromheen, diverse zithoeken, een podium, hier en daar een glijbaan en ander kindervermaak. *Inmiddels is het Suikerunieterrein met daarop de Wolkenfabriek officieel toegankelijk geworden via een fiets- en wandelbrug die op 15 augustus 2014 werd geopend.
Een prijsvraag van de gemeente Het oude Zeefgebouw bleef als één van twee overgebleven gebouwen overeind, na sluiting van de Suikerfabriek in 2008. Wat te doen met dit gebouw, maar vooral met de enorme lap grond van 13 hectare? Dichtbij het centrum,
38
maar in hoogtij van de crisis. De gemeente riep een wedstrijd uit: elke inwoner van de stad die ideeën voor dit terrein had, kon een plan indienen. Uit 179 inzendingen werd het plan van Titia Punt als één van de winnende plannen geselecteerd. De Wolkenfabriek was geboren. Titia: “De Wolkenfabriek is een stichting met als doel: het inspireren van mensen en het samenbrengen van mensen, hun ideeën en creaties. Met weinig middelen, inventief hergebruik van bouwmaterialen en veel creatieve inzet is het ons, samen met een grote groep betrokken vrijwilligers, gelukt om een succesvol inschuifrestaurant te realiseren. De Wolkenfabriek is nu, nog geen jaar na de start, een bijzonder gastvrije ontmoetingsplek. En een vrijplaats, waar veel mensen zich thuis voelen en waar van alles gebeurt.”
“ Hoe begin je dan? Je zet een stel tafels en stoelen neer. Je trekt je niets aan van alle onmogelijkheden.”
Een havenplek waar je tijdelijk kunt aanleggen Het idee voor de Wolkenfabriek ontstond al vóór het gebouw zich aandiende. Titia: “Het begon met een groep kennissen die eens in de zoveel tijd samen een diner organiseerde. Een diner met plusverhaal, bijvoorbeeld een documentaire die een thema belichtte, dat ons inspireerde. Steeds meer mensen raakten betrokken en bleken behoefte te hebben om elkaar te ontmoeten en inspiratie met elkaar te delen. Vervolgens zijn we op zoek gegaan naar een plek. Een havenplek, waar je tijdelijk kunt aanleggen als cateraar of kok. En waar we tegelijkertijd bezig kunnen zijn met thema’s die ons boeien.” De oproep van de gemeente kwam op het juiste moment.
Een vliegende start En toen mochten ze beginnen. Maar meer dan dat was er ook niet: geen gebruikerscontract, geen harde afspraken. Slechts de intentie van de gemeente om het experiment aan te gaan. Titia: “Hoe begin je dan? Je zet een stel tafels en stoelen neer. Je trekt je niets aan van alle onmogelijkheden. Met elke stap en elk voorwerp die je in de ruimte plaatst, wordt je plan realistischer. In het begin waren veel mensen sceptisch. Wijzelf niet: het voelde heel logisch, vanuit het gebouw en ook in relatie tot de stad. We waren vanuit eerdere ervaringen wel gewend om op een leegstaande plek, stukje bij beetje, iets nieuws te beginnen. Anders deze keer, was natuurlijk de uitnodiging van de gemeente.
39
Maar daarom niet minder spannend! Een groot eerste succes was de Noorderlicht organisatie die het aandurfde onze locatie te kiezen voor haar jaarlijkse, gerenommeerde fotomanifestatie. Duizend bezoekers in één van de eerste weken dat we ‘open’ waren. Dat hielp ook anderen overtuigen dat onze droom die steeds meer mensen aantrok hier echt gebeurde.”
Hoe meer ruimte, des te meer inspiratie “Het was niet moeilijk om enthousiaste medestanders te vinden” vertelt Titia. Zij en haar netwerkcontacten zijn al vele jaren actief in het creatieve circuit van Groningen. Een veelheid van initiatieven op gebied van kunst, muziek, eten, wonen, meet-ups en feesten vond bij hen de oorsprong. Enkele voorbeelden zijn voedselthema-avonden, een ‘Thee-café’ in een leegstaande videotheek, het Henk&Harry ideeën loket, decors voor flash-mobs en cdpresentaties. “Waar we tijdens het organiseren van deze initiatieven soms tegenaan liepen, was het ontbreken van een vaste locatie. Ook voor de
40
Wolkenfabriek geldt: om een goede ‘haven’ voor cateraars en kunstenaars te kunnen bieden, is het erg fijn om een vaste locatie te hebben. Dat hebben we gelukkig met de Oude Suikerfabriek, voorlopig althans, gevonden. Dat geeft ruimte. In je hoofd, voor inspiratie, maar ook letterlijk: voor het bij elkaar brengen van mensen, het uitstallen van bouwwerken, het maken en uitvoeren van plannen.”
Hoe verwarm je een vervallen fabrieksruimte? De Oude Suikerfabriek werd verbouwd, het enthousiasme groeide. Maar toen deed de herfst haar intrede. De ruimtes die enkel door zomerzon waren verwarmd koelden langzaam af. Een grote uitdaging diende zich aan: hoe kwam de Wolkenfabriek, met haar toenemende groep bezoekers, de winter door? “Een creatieve kachelbouwer bouwde voor ons een enorme houtkachel. Met een team sterke mannen en vrouwen tilden we de kachel naar de eerste verdieping. Fantastisch was het. Een symbolische
bevestiging voor het ‘met z’n allen de schouders eronder zetten’. Daarna wisten we zeker: dit gaat lukken.”
Vrijwilligers, cateraars en een vaste kern “Er zijn tientallen vrijwilligers. Maar wat zijn nu eigenlijk vrijwilligers? Al die mensen die iets kunnen, bijdragen of doen, incidenteel of structureel. Wat ons bindt is de liefde voor gezond en eerlijk voedsel. Maar daarnaast de behoefte aan een plek waar je jezelf kunt zijn, je de ruimte hebt om je werk te stallen, je ideeën te ontplooien of elkaar gewoon te ontmoeten. Bij het woord ‘vrijwilliger’ denk je al snel aan iemand die regelmatig werkt. Die hebben we, maar daarnaast zijn er heel veel mensen die ons incidenteel of maar heel soms helpen. Deze mensen zijn minstens zo belangrijk.” Naast deze grote groep mensen die heel afwisselende dingen doen, is er een vaste kern van zo’n tien tot vijftien personen. Zij verzorgen de dagelijkse taken zoals de bardiensten, inkoop en programmering. Daarnaast zijn er de cateraars. Dit is een grote groep vrijwilligers en ondernemers die het voedsel bereidt.
Meerwaarde voor de stad Het Oude Suikerunie terrein ligt vlak naast de stad, slechts gescheiden door de ringweg. Het is een bekende plek met historische waarde voor veel Groningers. “Tijdens koude, natte winterdagen wordt de Wolkenfabriek druk bezocht door ouders en kinderen. In de grote, lege ruimte kunnen kinderen lekker rondrennen en doen wat ze willen. En voor de ouders is het ook nog eens gezellig. Zo ontstaat er een natuurlijker en
meer ontspannen samenzijn dan in de typische, voorbedachte ‘apenkooi’ binnenspeeltuinen. Gewoon jezelf kunnen zijn, dat is wat we nog veel meer mensen op deze plek willen laten ervaren. Door meer denksessies, vieringen en andere activiteiten te organiseren samen met andere maatschappelijke organisaties hopen we een breder publiek aan te gaan trekken.”
Professionaliseren en continuïteit De Wolkenfabriek staat nu voor de uitdaging om verder te groeien. “Een groter publiek bereiken vraagt ook om meer professionalisering. Daarvoor is continuïteit en financiële zekerheid nodig. We zullen meer geld moeten gaan verdienen met de baromzet en zaalhuur. Hopelijk krijgen we voldoende tijd en medewerking van de gemeente om dit verder te kunnen ontwikkelen. Een belangrijke les die we hebben geleerd is dat een plek energie kan geven, maar je hebt ook continuïteit nodig om een initiatief op een bepaalde plek de kans te kunnen geven.” Hoe ziet Titia de toekomst voor de Wolkenfabriek? “Een goed lopend inschuif-restaurant waar je je welkom voelt, geïnspireerd raakt en iets kunt doen. Bijvoorbeeld iets maken, bouwen, schrijven, masseren, een ander helpen, je droom of idee uitwerken.” Interview met Titia Punt – initiatiefnemer www.dewolkenfabriek.com Tekst: Marleen van der Werff Foto’s: Wildrik Moesker en Mark Sekuur
41
42
CLG Groningen beschouwt Impact De Wolkenfabriek geeft een nieuwe sociale invulling aan een leegstaand fabriekspand dat van belangrijke historische waarde is voor de stad. In een periode van twee jaar groeide het uit tot een culturele plek die bezoekers aantrekt en waar vele activiteiten worden georganiseerd. Voor de ontwikkeling van het Oude Suikerunieterrein vormt de Wolkenfabriek een centraal punt dat nieuwe initiatieven op het terrein bij elkaar brengt. De Wolkenfabriek heeft daarmee een belangrijke impact op de invulling van het terrein. Succesfactoren Een belangrijke succesfactor ligt in de onderlinge verbondenheid en de kracht van het netwerk van de mensen achter de Wolkenfabriek. In het verleden organiseerden zij op diverse plekken in de stad andere activiteiten en dat leidde tot een steeds grotere groep mensen die dezelfde sociaal-culturele doelen nastreeft en realiseert. Een andere succesfactor ligt in de carte blanche van de gemeente, die de Wolkenfabriek de gelegenheid gaf om haar plannen op deze plek tot uitvoer te brengen. Uitdaging De uitdaging voor de Wolkenfabriek is om het initiatief verder te laten groeien en professionaliseren, ook naarmate de gemeente bijvoorbeeld een hogere huurprijs gaat vragen. Om een waardevolle plek voor de stad te kunnen blijven is continuĂŻteit en financiĂŤle zekerheid nodig. Ook is het blijven aantrekken van steeds nieuwe groepen bezoekers belangrijk. Naarmate de ontwikkeling van het Suikerterrein verder vorm krijgt en er meerdere partijen betrokken raken, zou de Wolkenfabriek daar in potentie een verbindende functie in kunnen vervullen.
43