Cobouw special Renovatie & Transformatie

Woensdag 24 mei 2017 / nummer 20 161ste jaargang. Vakmedianet, Postbus 448, 2400 AK Alphen aan den Rijn

Special reportage pagina 5 Park Hoog Oostduin is een project van Züblin Nederland. Hier wordt een voormalig Shell-kantoor getransformeerd tot luxe appartementencomplex.

reportage pagina 15 De transformatie van de oude gevangenis De Blokhuispoort in Leeuwarden tot cultureel bedrijvencentrum vergt het uiterste van de betrokken partijen.

interview pagina 25 Het boek ‘Reuse, Redevelop and Design’ van Paul Meurs beschrijft hoe renovatie en herbestemming Nederlandse exportproducten zijn.

beurs pagina 20 Gebiedstransformatie is het thema van het Vastgoedmarkt Transformatieplein tijdens de PROVADA.

Renovatie & Transformatie RGB: Blauw: R74/G150/B205 Groen: R199/G214/B205 Oranje: R235/G107/B74 CMYK: Blauw: c70/m30 Groen: c30/y70 Oranje: m70/y70

De keuken die werkt.

Cobouw Special Woensdag 24 mei 2017

r enovati e & transformati e

3

Zoveel te doen

Inhoud

I

5 Betonnen kantoorkolos wordt luxe wooncomplex / Michiel Maas 7 Van bakkerij naar bakken op een rij / Armand Landman 8 De evolutie van een Rijksmonument / Remon de Groot 12 Goudse ontwikkelaars nemen initiatief / Michiel Maas 15 Herbestemming gevangeniscomplex vergt het uiterste / Alex de Haan 16 Fotospread: Villa Augustus in Dordrecht 19 BIM en renovatie: hoe gaat dat samen / Tijdo van der Zee 20 Steden bieden nog veel ruimte voor ontwikkeling

/ Caroline Kruit 25 Herbestemming als exportproduct / Edo Beerda 27 Nieuwe Cassettevloer biedt comfort en is luchtdicht 28 Gezamenlijke rookgasafvoer renoveren zonder hakken en breken 29 Verdieping 31 Gevelbeeld behouden met minerale steenstrips / Pieter de Mos 31 Kozijnen transformeren en renoveren is vooruitzien

n het kader van het Vastgoedmarkt Transformatieplein, dat door onze uitgeverij wordt georganiseerd rond de PROVADA, mocht ik in de afgelopen weken een aantal ‘probleemgebieden’ bezoeken.

Op een zekere donderdag stond ik zestien hoog uitkijkend over het Centraal Station in Rotterdam (Rotterdam Central District heeft zo de nodige uitdagingen en leegstand) en leerde ik een week later dat de Plaspoelpolder in Rijswijk een heus – en nog te ontwikkelen – havengebied heeft. Verrassende plekken waar heel veel renovatie, transformatie en nieuwbouw mogelijk én nodig blijkt.

De mooiste ervaring was het bezoek aan Reigersbos in Amsterdam.

Gezellig was het, daar op de drukbezochte markt met een levendig publiek dat prachtig laat zien hoe kleurrijk Nederland kan zijn.

Maar toen het oog verder reikte dan de in- en uitheemse marktwaar, sloeg de treurigheid van achterstallig onderhoud, lege panden en verwaarloosde openbare ruimte hard toe. Onbenutte daken, perken, gebouwen: wat zou daar allemaal mee mogelijk zijn? De gemeente Amsterdam staat open voor suggesties.

Nu is het aan de professionals om daar haalbare plannen voor te smeden.

Ik ben heel benieuwd wat de presentaties op het Transformatieplein gaan brengen voor de gebieden in Rotterdam, Rijswijk en Amsterdam. Er is daar zoveel te doen. Plannen voor nieuwbouw in groene weiden mogen wat mij betreft wel een toontje lager.

Caroline Kruit, Uitgever Cobouw Specials CarolineKruit@vakmedianet.nl

Omslag

Rectificatie In de Cobouw Special Bouw & ICT is op pagina 13 in het artikel ‘Slimmer werken met mass data’ Topcon vemeld als ICT-bedrijf. Dit is niet correct. Topcon levert geodetische instrumenten en advies. Het juiste webadres is: www.topconpositioning.nl

Colofon De inhoud van deze special bevat gesponsorde onderdelen.

Klantenservice (088) 5840888 Redactie telefoon (088) 5840800 Postbus 448, 2400 AK Alphen aan den Rijn Internet www.cobouw.nl E-mail specials@vakmedianet.nl Hoofdredacteur Theo van Vugt Uitgever Caroline Kruit Eindredactie, coördinatie en vormgeving Nienke Abma, Nanda van Dijk, Patty van der Sar en Ingrid de Zwart-Schaap Medewerkers Edo Beerda, Remon de Groot, Alex de Haan, Armand Landman, Michiel Maas, Pieter de Mos, Tijdo van der Zee Vormgeving Hans de Jong Abonnementen: wijzigingen, klachten bezorging en opgave nieuwe abonnees: klantenservice@vakmedianet.nl, tel.: 088-5840888.

Jaarabonnement binnenland € 775,- (excl. btw).

Het is geen eenvoudige opgave: een statig kantoorpand uit het begin van de twintigste eeuw renoveren en geschikt maken voor de huidige tijd, met respect voor het verleden. Aan de Bezuidenhoutseweg 30 in Den Haag is dit wonderwel gelukt. Gevel, hal en werkruimtes ademen wederom de grandeur van weleer. Het gesloten karakter heeft plaatsgemaakt voor openheid. Een plezierige plek om te werken en een goed voorbeeld van een geslaagde renovatie. Foto: Karin Borghouts.

© Vakmedianet 2017 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

Op iedere inzending van een bijdrage of informatie zijn de standaardpublicatievoorwaarden van Vakmedianet van toepassing. Deze zijn te vinden op www.vakmedianet.nl.

RGB: Blauw: R74/G150/B205 Groen: R199/G214/B205 Oranje: R235/G107/B74 CMYK: Blauw: c70/m30 Groen: c30/y70 Oranje: m70/y70

SL 38

Nieuw ultraslank aluminium raam- en deursysteem

SL 38 Classic

SL 38 Cubic

SL 38 Ferro

De doorontwikkeling van het meest succesvolle raam- en deursysteem van Reynaers resulteerde in het nieuwe SL 38.

Ultraslank en toch voldoet dit systeem aan alle moderne technische specicaties waaronder een hoge isolatiewaarde én brandwerendheid.

SL 38 is beschikbaar in drie stijlen: Classic, Cubic en Ferro.

De strakke uitstraling past uitstekend bij renovatieprojecten als vervanging van stalen ramen en ook in nieuwbouw levert SL 38 een belangrijke bijdrage aan de detaillering van een gebouw.

Interesse voor een prolering op maat? Neem contact op met de adviseurs van Reynaers.

Kijk op www.reynaers.nl of bel +31 (0)492 – 56 10 20

r enovati e & transformati e

Cobouw Special Woensdag 24 mei 2017

5

REPORTAGE Alle disciplines die nodig zijn in de transformatie komen samen in het project Park Hoog Oostduin in Den Haag. Züblin Nederland werkt hier aan een nieuw appartementencomplex, waarvan het grootste deel van de woningen wordt gebouwd in een voormalig kantoorpand van Shell / Michiel Maas

Betonnen kantoorkolos wordt luxe wooncomplex H

et uitzicht op de veertiende verdieping van Oostduinlaan 75 is werkelijk verbluffend. Aan de oostzijde van het gebouw kijk je pal op de steeds hogere skyline van Den Haag en het poldergebied erachter. Aan de westzijde ligt Scheveningen vlakbij, en ook het windmolenpark Luchterduinen en de schepen die de Nieuwe Waterweg verlaten, zijn goed zichtbaar.

Het zal een van de grootste ‘selling points’ van de appartementen zijn, maar volgens Theo Broere, Business Development Manager bij Züblin, hebben de werknemers van Shell waarschijnlijk weinig oog gehad voor het panorama. “Met die dikke betonnen wanden en lage systeemplafonds moest hier vooral worden gewerkt.”

Het oude kantoor was duidelijk niet gebouwd voor mooie vergezichten of prettig vertoeven. De Oostduinlaan was vooral een ode aan het beton.

Dat wordt misschien wel het best gesymboliseerd door een forse betonnen luifel aan de hoofdingang, die ook in het nieuwe ontwerp behouden blijft. Er moet een duizelingwekkende hoeveelheid in het complex gebruikt zijn. Een deel van het gebouw is al gesloopt, en onder het complex en het terrein ervoor ligt een enorme parkeergarage, die uitgevoerd is als atoomkelder. Een overblijfsel uit de donkerste jaren van de Koude Oorlog.

Straks wordt het complex een luxe woonlocatie, met een deel huur­ appartementen en een deel koop­ appartementen op de bovenste verdieping. Broere: “Er is een koper die twee appartementen heeft gekocht en als één laat uitvoeren, zodat je aan de voor- en achterkant uitzicht hebt.” Die luxe hebben ook de toekomstige bewoners van de bovenste twee verdiepingen die als opbouw op het gebouw liggen.

‘De Pet’ noemen de bouwers het.

Uitdaging Voor Züblin was het een veelomvattende opdracht om het unieke

Het uitzicht zal een van de grootste selling points van de appartementen zijn. Foto: Maarten Fleskens. complex om te vormen tot een woonlocatie, met voldoende parkeergelegenheid voor alle 238 woningen. Naast de transformatie van het bestaande gebouw, wordt er ook een nieuw appartementengebouw gerealiseerd aan de noordkant van het terrein. In het oude gebouw worden 208 appartementen gerealiseerd en in de nieuwbouw nog eens 30.

De grootste uitdaging zat hem in het geschikt maken van het gebouw voor appartementen aan de west- en oostzijde. Het gebouw heeft over de lengte van het gebouw een kern met twee gangen en liften en voorzieningen daartussen, allemaal voorzien van dikke betonnen wanden. Om de woningen groter te maken, is de gevel aan de oostzijde 2,5 meter

uitgebouwd met staalbetonplaten en kolommen. Broere: “Het lastigste was de kern. Om genoeg ruimte te maken moesten de betonwanden verdwijnen, maar niet voordat een nieuwe dragende structuur was gemaakt.”

Om dat voor elkaar te krijgen, moesten op iedere verdieping verticale gaten in de betonwand worden gezaagd, waarna een nieuwe kolom en een nieuwe staalconstructie werd gemaakt. Deze staalconstructie is tot boven in het gebouw gerealiseerd, zodat ook de karakteristieke dakconstructie kon worden opgevangen. Daarna pas konden de rest van de wand en de vloer in de kern worden gesloopt en konden nieuwe vloeren, geschikt voor het inbouwen van de benodigde

installaties, worden aangebracht.

Broere: “Het gebouw was helemaal open, dus we hebben tijdens het sloopwerk isolerende doeken moeten aanbrengen om de geluidsoverlast voor de buurt zo gering mogelijk te houden.” Het sloopwerk wordt verdieping voor verdieping gedaan, na het inbrengen van de nieuwe kolommen. Van boven naar beneden, zodat de opbouw en afbouw al kan beginnen terwijl een verdieping lager nog wordt gesloopt.

Op die manier wordt de bouwtijd verkort.

Kozijnen Ook de gevel is een kritisch onderdeel van het bouwproces, zegt Broere. “Er gaan honderden nieuwe kozijnen in deze gevel. Dit gebouw is op staal gefundeerd op de zandrug eronder, en dat betekent dat recht nooit helemaal recht is. De grootte van de uitsparingen varieert dus per raam, wat betekent dat we voor ieder kozijn precies moeten weten wat de

afwijking is, en dat we op het werk moeten stellen. Dat heb je met nieuwbouw niet.”

Om dit project te realiseren, moet er sowieso veel worden gerekend.

“Waar nu het nieuwe gebouw staat, stond voorheen nog een vleugel van het oude gebouw. Als je dat sloopt, moet je de onderliggende kelder wel blijven belasten om de opwaartse druk te compenseren. Daarnaast wordt de parkeerkelder op het binnenterrein ook nog met een verdieping opgehoogd. Maar zelfs met al dat beton in de atoomkelder eronder, moet je goed berekenen of dat wel kan en of er wanden kunnen worden verwijderd.”

Een voordeel is dat de bouwer voorlopig ruimte genoeg heeft.

Het grote binnenterrein ligt nu nog vol met materialen, vooral voor de gevels. Dat scheelt in de logistiek, maar ook dit moet straks weg: binnenkort wordt gestart met de nieuwe verdieping van de parkeer­ garage.

Impressie van het wooncomplex. © Cepezed

Naast de transformatie van het bestaande gebouw wordt er een nieuw appartementengebouw gerealiseerd aan de noordkant van het terrein. Foto: Maarten Fleskens.

Project: 238 appartementen (deels huur) Park Hoog Oostduin Opdrachtgever: OD75, Aannemer: Züblin Nederland

Ontwerp: Cepezed Start bouw: maart 2016 Oplevering: 1e kwartaal 2018 Bouwsom: 37,9 miljoen euro

A Tata Steel Enterprise

RENOVATIE CONCEPT

Een andere VORM, een nieuw leven.

Omgevingen creĂŤren waar mensen zich prettig voelen. Op een duurzame manier. Dat is onze drijfveer. Daarom zetten wij alles op alles om bestaand vastgoed nieuw leven in te blazen. Door transformatie, revitalisatie, onderhoud en alles daartussenin. Zo geven wij verouderde en leegstaande kantoren, woongebouwen, winkelcentra, scholen en ziekenhuiscomplexen weer allure. Met een flexibele invulling die aansluit op de vraag. En met minimale verspilling van materiaal en tijd. In het bestaande zit de echte waarde.

transvorm.info

r enovati e & transformati e

Cobouw Special Woensdag 24 mei 2017

7

REPORTAGE Ooit werden er scheepskranen gebouwd, sinds 2002 huisde in het pand een bakker en anno 2017 biedt het onderdak aan meer dan vijftig bedrijfjes in zestig tot werkruimtes omgebouwde scheepscontainers / Armand Landman

Van bakkerij naar bakken op een rij D

e laatste zestien, fel groen gespoten en van glazen puien voorziene, scheepscontainers zijn sinds deze maand ‘bewoond’.

In totaal hebben nu 54 bedrijfjes hun plek gevonden in zestig omgekatte containers in een voormalige bakkerij op het Haarlemse Hendrik Figee terrein in de Waarderpolder. Pal aan het Spaarne en op de plek waar in een ver verleden de Figee-scheepskranen werden vervaardigd.

De naam van de ‘ondernemersterminal’ verwijst naar de tijd dat in deze hal brood en speculaas werd gebakken. Met een knipoog naar de zestig bakken die nu in strakke rijen staan opgesteld: BakkeRij.

Geestelijk vader is Pieter van der Spek, die in 1977 de Haarlemse Bakkerij van Vessem overnam. Van der Spek kocht het pand op het Figee terrein in 2002 en vestigde er zijn bakkerij. In 2015 verhuisde het bedrijf naar een andere locatie in de Waarderpolder en kwam het pand leeg te staan. Van der Spek, inmiddels eigenaar van meerdere panden op het voormalig industrieterrein, opende al in 2013 een bedrijfsverzamelgebouw voor mode- en lifestylegerelateerde bedrijfjes: het StofLab. Van der Spek: “Met het StofLab boden we creatieve ondernemers een co-werkplek. Professionals die behoefte hadden aan een flexplek, een kantoor, atelier of pakhuis, konden zich er vestigen. Omdat ze allemaal werkzaam zijn in dezelfde branche ontstond er direct veel synergie, veel inspiratie en heel veel mogelijkheden om samen te werken.”

Circulair ondernemen Het idee om een flink bedrijfspand op te splitsen in veel kleinere ruimtes om die te verhuren voor betrekkelijk lage prijzen is min of meer uit nood geboren. Van der Spek legt uit: “Midden in de crisis en met al die leegstand van bedrijfsruimten is het ondoenlijk om een normale

Zestig voormalige zeecontainers krijgen een tweede leven in de BakkeRij door onderdak te bieden aan 54 bedrijfjes. prijs voor dit soort panden te krijgen. Opdelen en aanbieden aan startende ondernemers die nog niet zoveel kunnen betalen, is dan een uitkomst.”

Het succes van zijn StofLab bracht Van der Spek op het idee om van het voormalige bakkerspand ook een bedrijfsverzamelgebouw te maken.

“Maar dit keer niet expliciet voor één specifieke branche. Wel zo duurzaam mogelijk. In de BakkeRij staat circulair ondernemen centraal. De containers krijgen hier een tweede leven en we moedigen de gebruikers aan zo veel mogelijk spullen te hergebruiken. En dat werkt, de interieurs van de containers zijn heel creatief ingericht. Vaak met gebruikt meubilair.”

Samenwerking Bouwkundig adviseurs van Van der Zwet Bouwkunde – sinds dit jaar zelf ook huurder in de BakkeRij en ervaren met het transformeren van leegstaande bedrijfsgebouwen – tekenden de plattegrond. Bouw­ bedrijf Nieuwenhuizen uit Heemskerk verzorgde de afbouw van de zestig scheepscontainers. Allemaal werden ze van buiten helder groen gespoten, van binnen wit. Stuk voor stuk kregen ze een glazen pui voor voldoende daglicht en iedere container is uitgerust met een eigen groepenkast voor elektriciteit, airco en internet. De basiscontainer meet 14 vierkante meter en er zijn er een paar overdwars geplaatste exemplaren van 19 vierkante meter. Sommige

zijn geschakeld zodat er een vloeroppervlak van 28 vierkante meter ontstaat, ruim voldoende voor vier werkplekken. Tussen en boven op de containers zijn binnenplaatsjes en terrassen gecreëerd waar de huurders tussen de middag samen lunchen, klanten ontvangen of vergaderen. In de hoek is zelfs een heus strandje aangelegd, waar in strandstoelen kan worden vergaderd. Al is de zandbak meer in trek bij de kinderen die sommige zelfstandig ondernemers bij gebrek aan kinderopvang af en toe mee­ nemen.

Sinds de eerste bedrijfjes – variërend van internetondernemers, tekstschrijvers, feestorganisaties, interieurinrichters, een reclame-

bureau en een reisorganisatie – hun intrek in de containers namen, wordt er veel samengewerkt. “Dat was ook uitdrukkelijk de bedoeling.

Er zitten hier veel eenpitters die van elkaars expertise gebruik kunnen maken. Je loopt hier gemakkelijk bij elkaar binnen of eet samen een broodje”, aldus Van der Spek.

Het beste van twee werelden Alle zestig containers zijn inmiddels verhuurd. Van der Spek wijt de populariteit van de zeecontainers aan het feit dat steeds meer zzp’ers liever niet thuis werken. “Dat klinkt allemaal leuk, maar veel mensen missen na verloop van tijd toch de aanspraak, collega’s bij de koffieautomaat. Thuis ga je vaak andere dingen doen: een wasje draaien, stofzuigen. Ik hoor van veel huurders dat ze hier het beste van twee werelden hebben gevonden: een eigen werkplek én aanspraak van collega-ondernemers.”

Tafeltennistafel

Alle containers zijn helder groen gespoten en voorzien van een glazen pui. De inrichting is divers, creatief en vaak met gebruikt meubilair. Tussen en bovenop de werkruimtes is ruimte voor binnenplaatsjes en terrassen.

In het weekend dat de laatste zestien containers in de vierde rij worden opgeleverd is het drukte van belang. Ondernemers van het eerste uur verhuizen intern naar de nieuwe containers die, door de ligging tegen de buitenmuur, net iets meer daglicht binnenkrijgen. Anderen zagen hun zaken, in de eerste maanden dat ze hier werkten, zo groeien dat ze al een grotere bak wensen. Terwijl sommigen juist iets kleiners willen omdat ze toch minder aanwezig zijn dan aanvankelijk gedacht. Er wordt gepast en gemeten met de gemeenschappelijke tafeltennistafel die met de komst van de nieuwe rij bakken een andere bestemming moet krijgen.

8

reno v a t i e & tr a n s f o r ma t ie

Cobouw Special Woensdag 24 mei 2017

REPORTAGE Ooit was het monumentale B30 aan de Bezuidenhoutseweg 30 in Den Haag het statige ministerie van Economische Zaken. Nu werken in het gerenoveerde gebouw verschillende planbureaus samen. De renovatie en exploitatie van B30 is in handen van Facilicom / Remon de Groot

De evolutie van een Rijksmonument W

ie B30 binnentreedt, wordt direct geconfronteerd met een weidse foyer. Een metersbrede draaideur biedt toegang tot een sierlijke binnentuin. Bedoeling is dat alle ambtenaren en wetenschappers hier en in de rest van het imposante gebouw gaan samenwerken. Het nieuwe B30 is namelijk een broedplaats waar planbureaus als CPB, SCP, PBL, de Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur én Autoriteit Persoonsgegevens elkaar ontmoeten. Tezamen vinden ze inspiratie en prikkelen ze tot politiek debat.

“B30 moet die overheidsinstanties bij elkaar brengen en is als gebouw een eenheid”, aldus Pieter-Jan van Hooijdonk, directeur PPS en DBFMO bij Facilicom Solutions. “De groene binnenplaats staat midden in de stad, maar vormt ook een geheel met het Haagse bos bij het Bezuidenhout.

Wij wilden van B30 een plezierige plek maken voor ambtenaren en wetenschappers om in te werken.”

Flexplekken B30 heeft daarom ook veel flexplekken waar ambtenaren zelf bepalen hoe ze hun werkzaamheden uitvoeren. Dit Nieuwe Werken is ook in B30 de trend. Desondanks blikt Van Hooijdonk wel op deze ontwikkelingen vooruit. “Stel dat over een aantal jaren de behoefte afneemt om telkens van werkplek te wisselen, dan is B30 daar ook op ingericht.”

Ook nu is het mogelijk voor een ambtenaar om zich af te zonderen en in alle rust aan de slag te gaan.

DBFMO Facilicom moet bij de renovatie wel vooruitblikken op de komende drie decennia, omdat zij het gebouw voor zo’n lange periode exploiteert.

Facilicom werkt volgens de principes van DBFMO (Design, Built, Finance,

Maintenance en Operate). Samengevat betekent deze afkorting dat Facilicom niet alleen de bouw van een gebouw realiseert, maar vervolgens een exploitatiecontract afsluit voor een langere periode.

“Dat is een groot verschil met wanneer je een renovatie alleen maar uitvoert zonder exploitatiecontract. Want dan lever je af en stopt de verhouding met de opdrachtgever”, aldus Van Hooijdonk: “Bij DBFMO voer je ook het onderhoud uit dus ben je op een andere manier kostenbewust. Bij exploitatie benader je kosten op de lange termijn. Dure investeringen zijn dan ook gemakkelijker te verantwoorden, omdat je ze over zo’n lange periode terug kunt verdienen.”

In regel sluit Facilicom deze DBFMO-contracten vooral af met (semi-)overheidsgebouwen die zij in hun portefeuille heeft. Dat doet zij bewust. Van Hooijdonk licht dat toe: “Dit is een Publiek Private Samenwerking (PPS) waarin wij uitgaan van een termijn van 30 jaar. En van de overheid weet je zeker dat die over zo’n lange tijd nog bestaat.”

Evenwicht Het is al een uitdaging om bij een renovatieproject zo ver in de toekomst te kijken, maar Facilicom moest ook nog het “evenwicht behouden tussen meerdere belangen”. Dat herinnert Van Hooijdonk zich dan ook: “Wij wilden en moesten enerzijds het nieuwe ontwerp van Kaan Architecten eerbiedigen. Maar wij moesten ons ook verantwoorden tegenover een monumentencommissie. Alles draaide om samenwerking en afwegen. Daarin zijn wij gelukkig wel geslaagd.”

Tussen het gepuzzel van de belangen door kwam Van Hooijdonk soms verrassingen tegen: “Ineens zie je monumentale delen, wat betekent dat je toch in overleg moet met de

Het voormalige ministerie van Economische Zaken in het Haagse Bezuidenhout is met aandacht gerenoveerd en biedt onderdak aan een aantal planbureaus. Foto: Karin Borghouts andere partijen zoals de monumentencommissie. Of we kwamen erachter dat de monumentale dakgoten moesten worden gerenoveerd

vanwege zwamvorming. Dat doe je bij een monument ook niet zomaar, dus dat gebeurde onder toezicht van die commissie.” Een gespecialiseerde

partij van dakrenovaties bij monumenten, namelijk Burgy uit Leiden voerde dit uit.

Haagse bos De renovatie van het B30-gebouw daagde ook technisch projectleider Eric Derksen van Facilicom /Breijer uit om meerdere ballen in de lucht te houden. Hij loopt door de lange gang tussen de foyer en het atrium.

Op de vraag hoe hij tijdens de bouw rekening hield met duurzaamheid wijst Derksen adrem op de houten vloer in de hal: “Je weet waar dit hout van de vloer vandaan komt, want je bent er onderweg langs gelopen.

Het is namelijk afkomstig uit het Haagse bos waar B30 op uitkijkt.”

Nostalgie en comfort

De imposante hal en het trappenhuis uit de vorige eeuw. Foto: Karin Borghouts

Ook de centrale hal ademt een monumentale sfeer uit. Foto: Sebastian van Damme

Het gebouw is voorzien van state-ofthe-art techniek op het gebied van luchtcirculatie. Maar dat moest wel worden gecamoufleerd om geen afbreuk te doen aan het monument.

Derksen wijst naar een rooster boven de deur. “Mensen zien deze houten versiering in de muur, die perfect past bij dit klassieke gebouw. Maar in werkelijkheid is dit camouflage voor een rooster waarmee de lucht in de hal wordt geblazen.” Op hoog tempo zorgt deze voor de luchtstroom en conditie: “Toch voldoet dit

r enovati e & transformati e

Cobouw Special Woensdag 24 mei 2017

9

Van statig gebouw naar ontmoetingsplaats voor politieke bezinning In rust kunnen werken Maar ook voor ambtenaren die liever in stilte aan de gang gaan, biedt B30 ruimte.

Eigenlijk heeft Kaan in haar ontwerp voor ieder wat wils: “Je moet verschillende soorten ruimtes hebben om ambtenaren onder te brengen. Ook ruimtes waarin ze zich kunnen terugtrekken.”

Soms is rust nodig, want ook in de grote ruimtes kan het best wel galmen. Scipio moest hierbij kiezen uit meerdere opties: “Je kunt niet alles tegelijk hebben.

Weliswaar hebben we geluidsabsorberende materialen gebruikt, maar het is een hoog gebouw dus het is normaal dat het galmt.” Hierbij doelt de architect bijvoorbeeld op de muren die met geluiddempende afwerking zijn gestukt.

Zo naar binnen lopen In het nieuwe ontwerp legde Scipio nadruk op de creatie van een open gebouw voor benadering, vertelt ze na de conferentie: “Eigenlijk moet je hebben dat B30 vooral een inspirerende omgeving is waar je zo binnen kan lopen om een bak koffie te drinken. Het restaurant en de bibliotheek bevinden zich daarom op de begane grond zodat mensen elkaar kunnen ontmoeten.”

Van statig gebouw, waarin de belangrijkste plaatsen leken weggestopt, veranderde B30 naar een ontmoetingsplaats waar politieke bezinning centraal staat.

Volgens de folder van Kaan is het een gebouw dat ‘zowel prikkelend als comfortabel is. Want zo’n gebouw kan jonge wetenschappers aantrekken.’

Foto: Karin Borghouts Tijdens de persconferentie nam Kaan Architecten ons mee in het rijke verleden van B30 en maakte een sprong naar het heden. Ooit was B30 een gesloten pand met een duidelijke hiërarchie. Maar juist dat wilde het architectenbureau uit Rotterdam doorbreken, bleek tijdens de presentatie van architect Dikkie Scipio in B30.

Respect voor het oude concept Toch mogen veranderingen niet te drastisch zijn. In haar ontwerp streefde Scipio er desondanks wel naar om met veel respect omgaan met het oude concept: “Wij wilden een zachte overgang tussen het nieuwe en oude ontwerp waardoor je aan het eind een nieuw gebouw hebt.”

B30 is oorspronkelijk een Rijksmonument uit 1914, ontworpen en gebouwd onder leiding van Rijksbouwmeester Daniël E.C. Knuttel. Van origine is het gebouw statig en prestigieus. Zo representeerde dit pand het beeld van een sterke en krachtige overheid. Dat was ook de intentie van Knuttel. In dat tijdsbeeld was het heel gebruikelijk dat een rijksbouwmeester ook de rol van een architect op zich nam.

Hiërarchische positie Tijdens de bijeenkomst in een van de seminarzalen vlakbij de foyer haalde Scipio een anekdote aan uit die tijd, nu nauwelijks voorstelbaar. Als in de jaren 20 van de vorige eeuw de werkdag begon, liep de lagere ambtenaar niet de trap van het bordes op, maar ging de werknemer beneden aan de slag. Terwijl zijn ‘superieuren’ wel die trap op ‘mochten’.

systeem (afkomstig van OC Waterloo, een Europese fabrikant in luchtverdelingsapparatuur) aan de geluidsnormering.”

Stelde deze vermomde luchtcirculatie in de nostalgische hal Derksen al voor een uitdaging, de bovenste verdiepingen maakten de hele renovatie nog complexer. Want hoe realiseer je hier luchtcirculatie zonder een monument te verbouwen? Derksen: “De cassettes in het plafond op de derde verdieping horen bij het origineel. Hier bleven wij van af.” Het enige wat het projectbureau kon doen, was ventilatie- en elektriciteitsleidingen aanbrengen tussen de derde en vierde etage in de nieuwe tussenverdieping. Er moest wel goed naar de uitgangspunten van de installatie worden gekeken zodat de luchteisen van het gebouw wel gewaarborgd bleven.

Improvisaties Het was bij de realisatie erg belangrijk dat B30 authentiek en monumentaal bleef. Hoe plaats je bijvoorbeeld wandcontactdozen zonder dat het nadelig opvalt in het monument? Derksen: “Om dat te voorkomen heb ik de contactdozen in het nieuwe meubilair geplaatst, en in overleg met de monumentale

Doorbreken rangen en standen In haar ontwerp wilde Kaan Architecten meegaan met de tijd. Scipio: “Begin vorige eeuw was het gebruikelijk dat een ambtenaar dagelijks de gang naar een kantoor maakte en aldaar een vaste werkplek had.” In het nieuwe B30 zijn werknemers tot op een zekere hoogte vrij om aan de slag te gaan op verschillende plaatsen in het gebouw. Dat past eigenlijk bij het Nieuwe Werken, een trend waarin Kaan ook meeging.

architecten hebben we voor contact­dozen en afwerking met een nostalgische uitstraling gekozen.”

Hij wijst op een kast in het midden van een kamer op de vierde verdieping. Wie goed kijkt, ziet dat de kast met de stopcontact van boven schuin afloopt. Facilicom deed dat bewust. Van Hooijdonk: “Mensen zijn dan minder snel geneigd om wat op de kast te leggen dat stof aantrekt. Dus kost het de schoonmaker minder tijd om het te onderhouden. Reken maar uit hoeveel dat bespaart aan onderhoudskosten over 30 jaar.”

Het duurde 2,5 jaar, maar Facilicom is uiteindelijk trots en kijkt terug op een geslaagde renovatie. “We moesten een goed evenwicht vinden tussen elkaars belangen”, aldus Pieter-Jan van Hooijdonk: “Ik weet hoeveel energie en inspanning er in dit project is gestopt. Maar uiteindelijk is dit een fantastische omgeving geworden om in te werken. Ik ben ook wel een beetje jaloers op de eindgebruikers van dit pand.

Foto: Sebastian van Damme

Om geen afbreuk te doen aan het monument zijn moderne technieken zo veel mogelijk gecamoufleerd. Foto: Karin Borghouts

DIRECT NA ISOLEREN?

Met de Reno PIR Flex kan dit uitstekend Wanneer het bestaande dakelement nog goed is wilt u op een eenvoudige en snelle manier de isolatiewaarde kunnen verbeteren. Met de Reno PIR Flex kan dit uitstekend. Het gepatenteerde systeem voorkomt luchtcirculatie door het opvullen van oneffenheden en is beloopbaar tijdens montage. Het dak blijft dicht waardoor er geen overlast ontstaat voor de bewoners en binnenafwerking niet nodig is. Voor meer voordelen en toepassingen ga naar: www.unilininsulation.com/nl/direct-na-isoleren

UNILIN Insulation bv – Beneluxstraat 1 – Postbus 3 - 5060 AA Oisterwijk – T +31 (0)13 523 13 13 – info.nl@unilin.com – www.unilininsulation.com/nl/direct-na-isoleren

WARMTEBEELDEN VAN DE HOOGSTE KWALITEIT En nog veel meer...

FLIR T1020 HD Warmtebeeldcamera Uitstekende beeldkwaliteit: 1024 x 768 pixels Hoogwaardige lenzen Volledig radiometrische JPEG's & video's Compact en ergonomisch design

Bekijk de indrukwekkende HD video op:

www.flir.eu/T1020

12

reno v a t i e & tr a n s f o r ma t ie

Cobouw Special Woensdag 24 mei 2017

INTERVIEW Door goede kennis van de stad en eigen financiering weet White House Development een succes te maken van enkele Goudse transformatieprojecten / Michiel Maas

Goudse ontwikkelaars nemen D

oor de crisis haakten veel bouwpartijen af in de moeilijke woningmarkt in Gouda. Maar een samen­ werking van Goudse ontwikkelaars, verenigd in White House Development, wist in zware tijden een aantal aansprekende transformatieprojecten te realiseren.

“We doen vooral projecten die we leuk vinden.”

Werknemers van aannemer Vastbouw lopen in en uit een groot pand net buiten de Goudse binnenstad. De Rijksadministratie is misschien wel het meest ambitieuze project ooit in de kaasstad, waar luxeappartementen dun gezaaid zijn. Dat verandert met dit project: het voormalige militair hospitaal, later een belastingkantoor en zorgkantoor, wordt getransfor­ meerd naar zes enorme woningen, als cakeplakken uitgesne­ den in het gebouw, allemaal met een eigen tuin en gezamenlijk voorterrein. De woningen, van binnen gloednieuw, hebben een oppervlakte van 350 vierkante meter en meer, en beslaan drie verdiepingen en een laag souterrain. De kosten lijken voor randstedelijke begrippen laag, maar voor acht ton of meer koop je in Gouda ook een luxe grachtenpand.

Lokale markt Het project werd hoofdschuddend bekeken door Goudse makelaars. Het kostte ontwikkelaars Martin Rietveld en Maurits Kortleven heel wat moeite om een verkopende makelaar te vinden. Rietveld: “Dit soort woningen verkoopt niet in deze stad, kregen we te horen. Maar uiteindelijk hebben we de woningen in drie maanden verkocht. En allemaal aan mensen die al in Gouda wonen of een echte binding hebben met deze stad.”

De initiatiefnemers werken samen met Robert Winkel van het Rotterdamse Mei architects. Winkel tekende voor dit project, maar ook voor een tweede transformatie die al bijna is opgeleverd, het voormalige kaaspakhuis aan de andere kant van de binnenstad.

“

We willen dat onze stad weer wat optimistischer wordt

Leegstand in monumenten In korte tijd kwam een flink aantal grote, monumentale gebouwen in de Gouda leeg te staan. Kaasopslag De Producent verliet het oude pakhuis voor een modernere locatie. De Goudse bibliotheek en het streekarchief vertrokken uit het Weeshuis, een verzameling gebouwen in de binnenstad. En door de bouw van een nieuw zwembad aan de rand van de stad kwam het Spaardersbad, een gebouw uit de jaren dertig midden in een populaire woonwijk, leeg te staan. Ontwikke­ laars stonden een paar jaar geleden echter niet bepaald te trappelen om deze beeldbepalende gebouwen te transfor­ meren. Gouda is nu eenmaal geen Amsterdam of Utrecht, of zelfs Leiden of Delft. De markt voor appartementen is klein, en Gouwenaars zijn van nature gereserveerd. En als het al geprobeerd werd, dan strandden de initiatieven al in een vroeg stadium. Zo werd White House Development vorig jaar nog

Het oude kaaspakhuis bestond uit twee panden, gescheiden door een ontluchtingssteeg. In de steeg wordt het atrium gebouwd, dat licht gepasseerd voor de ontwikkeling van het Weeshuis. Maar uiteindelijk gaf de door de gemeente geselecteerde partij de opdracht terug, en kregen Rietveld en partners de kans.

Kortleven: “En het gaat ons lukken. We hebben net ons voorstel aan de gemeente opgestuurd.”

Volgens Kortleven is er een aantal redenen waarom het hen wèl lukt om deze projecten van de grond te krijgen. “In de eerste plaats zijn we een lokale partij en kennen we Gouda goed, en weten wat er in de stad leeft. Dat heeft, zeker nu we een aantal projecten in de stad realiseren, veel voordelen. Je kent de weg, je weet waar de ingangen zijn en wie je ergens voor moet inscha­ kelen. En ik denk dat we de markt beter hebben ingeschat. Waar

anderen geen markt zagen in de appartementen in het Kaaspakhuis, zagen wij dat wel.”

Eenvoudig financieringsmodel Maar ook de financiering speelt een grote rol. White House Development brengt zelf geld in en werkt daarnaast ook met geld van particuliere investeerders. Ze zijn dus niet afhankelijk van banken of institutionele beleggers. Rietveld: “We hoeven geen ingewikkeld financieringsmodel op te tuigen om een project aan te kopen. We zijn dus niet afhankelijk van partijen die allemaal hun goedkeuring moeten geven en op een later moment kunnen afhaken.” Dat zorgt weer voor vertrouwen bij

White House Development Gouda is weliswaar geen wereldstad, maar Rietveld, Goedleven en architect Winkel kozen voor hun samenwerkingsverband White House Development: een – nogal – ambitieuze naam.

Volgens Rietveld was de naam vooral toevallig. "We moesten op een avond nog een naam verzinnen, dus we dachten: wat is nou het bekendste vastgoed ter wereld? Tot onze verbazing was de domeinnaam whitehousedevelopment.com nog vrij, dus dat werd het. En als die naam bij mensen de indruk geeft dat we ambitie hebben, dan is dat mooi meegenomen."

Dus als vastgoedmagnaat en president Donald Trump nog ontwikkelingsplannen heeft met zijn tijdelijke residentie, dan heeft hij pech: de domeinnaam is al vergeven.

Van kaaspakhuis naar eigentijds appartementencomplex, dat binnenkort wordt opgeleverd. Foto: Ossip Architectuurfotografie

r enovati e & transformati e

Cobouw Special Woensdag 24 mei 2017

13

initiatief

brengt in de gesloten gebouwen. Foto: Ossip Architectuurfotografie partijen als de gemeente. Rietveld: “Ze weten inmiddels dat als wij iets zeggen, we het ook daadwerkelijk doen. Dat hebben we nu wel bewezen.”

Daarnaast is White House Development bereid om risico’s te nemen. Rietveld wijst op de gevel van de Rijksadministratie.

“We hebben het gebouw al gekocht voordat we zeker wisten dat het allemaal kon wat we wilden. Het is een Rijksmonument, dus we wisten nog niet of de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed wel met onze plannen akkoord konden gaan.”

Kleine organisatie Een ander voordeel is de relatief kleine en platte organisatie van White House Development. Het zorgt volgens Rietveld voor minder overhead en kosten. Maar Kortleven benadrukt dat hij en zijn collega’s er niet alleen inzitten om geld te verdienen.

Met het aanpakken van deze panden willen ze de stad ook weer wat trots teruggeven. “We willen ook dat onze stad weer wat optimistischer wordt, en zich wat ambitieuzer opstelt. Gouda is een prachtige plek, maar alleen moeten de Gouwenaars zich daar soms wat meer bewust van zijn.”

Voor Rietveld en partners is het voorlopig nog niet klaar in Gouda, maar White House Development beperkt zich niet tot transformatie. Rietveld: “We gaan hierna nog met het Spaarders­bad aan de gang, maar daarna lijken de grote gebouwen die getransformeerd kunnen worden wel zo’n beetje op te zijn.” Kortleven: “We zullen ons niet snel in de grote nieuwbouwlocaties mengen, maar we zijn bijvoorbeeld wel bezig met een sloop-nieuwbouwproject in het noorden van de stad. Er zijn nog mogelijkheden genoeg.”

De Rijksadministratie was achtereenvolgens een militair hospitaal, belastingkantoor en zorgkantoor. Het rijksmonument wordt momenteel getransformeerd naar een complex met luxeappartementen met een oppervlakte van maar liefst 350 vierkante meter per woning. Het project werd door Goudse makelaars als kansloos gezien, maar uiteindelijk zijn de woningen binnen drie maanden verkocht. Foto: Jeroen Musch

Kaasplanken als betimmering Goudser kan het bijna niet: in een stad die wereldwijd bekend is als de benaming voor typisch Nederlandse kaas, kan binnenkort gewoond worden op een plek waar duizenden boerenkazen, afkomstig van boerderijen in de regio, opgeslagen lagen. De monumentale panden die Goudse kaasopslag De Producent achterliet, hadden nog een verrassing in petto: tientallen kilometers aan kaasplanken.

Het complex bestaat eigenlijk uit twee panden, gescheiden door een ontluchtingssteeg. Die steeg is de basis voor een groot atrium, wat licht brengt in de gesloten gebouwen met kleine raampjes.

Het ontwerp van Mei Architects voorziet in 51 appartementen. Het project wordt voor de zomer opgeleverd. Net als het gebouw worden de kaasplanken hergebruikt: ze zijn schoongemaakt en toegepast als betimmering van de binnenwanden van het complete atrium.

Kies je voor comfortabel, duurzaam én mooi, kies dan voor FAAY wandpanelen

Slimme wanden voor conceptueel (prefab) bouwen onuitputtelijke grondstoffen

brandwerend

snel te monteren

geluidwerend

Renovatie en transformatie zijn groeimarkten, en ook de aantrekkende nieuwbouw mag daar weer toe gerekend worden. Het is noodzakelijk kosten te besparen en technische innovaties snel toe te passen. Conceptueel (prefab) bouwen is een onomkeerbare trend.

schroefvast

thermisch isolerend

dubo

Faay Vianen heeft voor élke situatie een passend wandsysteem. Milieuvriendelijk geproduceerd van onuitputtelijke grondstoffen. Geschikt voor eindeloos hergebruik!

• Eenvoudige montage • Spijker- en schroefvast • Goede brandwerendheid (tot 120 min.)

• Goede geluidsisolatie (tot 59 dB) • Voorzien van leidingschachten • Voor nieuwbouw, renovatie en transformatie

Onze milieuvriendelijke, doordachte producten bieden precies wat u nodig heeft: onbegrensde flexibiliteit. Letterlijk.

Met onze wandsystemen, plafonds en prefab-concepten is élke transformatie en élke renovatie mogelijk. Keer op keer, want alles is ook eenvoudig herbruikbaar.

Faay Vianen B.V. • Mijlweg 3 • postbus 116 • 4130 EC Vianen T (0347) 37 66 24 • info@faay.nl • www.faay.nl

FAA7137 Adv. Cobouw Renovatie en Trans._v2.indd 1

08/05/17 11:06

• • •

r enovati e & transformati e

Cobouw Special Woensdag 24 mei 2017

15

REPORTAGE Er wordt hard gewerkt om de transformatie van de voormalige gevangenis de Blokhuispoort naar cultureel bedrijvencentrum op tijd af te krijgen voor 2018, wanneer Leeuwarden culturele hoofdstad van Europa is / Alex de Haan

Herbestemming gevangeniscomplex vergt het uiterste D

e restauratie en transformatie van de voormalige gevangenis de Blokhuispoort in Leeuwarden tot cultureel bedrijvencentrum vergt het uiterste van de betrokken partijen. Qua omvang, schaal en tijdsdruk is goede samenwerking tussen zelfs concurrerende partijen nodig. In 2018, wanneer Leeuwarden culturele hoofdstad van Europa is, moet het complex met 65 huurders na drie jaar verbouwen vrijwel klaar zijn.

‘Met stoom en kokend water’ werken bouwbedrijven, installateurs, schilders en dakdekkers aan grote en kleine projecten in de gevange­ nis, waar op 17 juni 2007 de laatste gevangene vertrok. Het monumen­ tale complex met een bruto vloer­ oppervlakte van circa 16.500 vierkante meter wordt omgeturnd tot een creatieve plek, die openstaat voor gebruikers en bezoekers.

De druk op de transformatie is groot, want over iets meer dan een half jaar barsten in Leeuwarden de activiteiten van culturele hoofdstad van Europa los. Het hoofdkantoor van de organisatie Kulturele Haadstêd 2018 is gevestigd in de Blokhuispoort. De evenementen, die voor een deel in het gevangeniscom­ plex worden georganiseerd, mogen geen last van de bouwwerkzaam­ heden hebben. Vandaar dat het werk volgend jaar op een laag pitje komt te staan en laatste klussen daarna worden opgepakt.

Met het jaar 2018 in aantocht voelt de Nationale Maatschappij tot Restaure­ ren & Herbestemmen van Cultureel Erfgoed (BOEi) uit Amersfoort als eigenaar de druk groeien. “Voor ons is dit het meest intensieve project dat we hebben”, vertellen bouw- en restauratiedeskundige Evert-Jan Bos en ontwikkelingsmanager Dennis Mous van BOEi. De non-profitorgani­ satie geeft nieuwe bestemmingen aan monumentale gebouwen.

Voorbeelden daarvan zijn de Polygonale Loods in Tilburg, Cereolfabriek in Utrecht, Clemens­ kerk in Hilversum en Bollenkwekerij Veelzorg in Hillegom.

Bijzondere aanpak Vanwege de druk koos BOEi in Leeuwarden voor een bijzondere aanpak. “We vragen concurrerende ondernemers om samen te werken.

Door de omvang en tijdsdruk is dat nodig, maar het blijkt dat de kwaliteit ook naar een hoog niveau gaat. Bedrijven willen niet voor elkaar onderdoen en zetten hun beste mensen op de juiste plek. Zo versterken ze elkaar.”

Zo’n zeventig procent van de verbouwing en transformatie is nu klaar. Sinds de aankoop van het complex op 13 november 2014 heeft de non-profitorganisatie hard aan de transformatie gewerkt. Elke drie weken vergaderen de vertegenwoor­ digers van BOEi, De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, welstands­ commissie Hûs en Hiem, architec­ tenbureau TWA en afdeling Monu­ mentenzorg van de gemeente Leeuwarden.

Het poortgebouw van de voormalige gevangenis Blokhuispoort in Leeuwarden. Het cellenblok links wordt verbouwd tot bibliotheek. Rechts het Alkovengebouw, waarin gevangenen in slaapzakken en later stalen kooien sliepen en overdag werkten. Foto's: Persbureau Noordoost/Alex J. de Haan

Snel handelen Het overleg met vijf partijen tegelijk is een verademing als het om snel handelen gaat. “Dankzij de korte lijnen winnen we in de gunnings­ procedure heel veel tijd. De reguliere procedure voor eenvoudigere aanvragen voor kleinere ingrepen bedraagt maximaal acht weken. Die termijn kan eenmalig met zes weken worden verlengd. De uitgebreidere procedure voor complexere ingrepen bedraagt maximaal zes maanden. Binnen de eerste acht weken kan het bevoegd gezag eveneens de termijn met zes weken verlengen. We nemen de advies­ partijen in het ontwerp mee.

De tijdwinst zit hem in het feit dat de adviesprocedure al is geweest zodra we de vergunning aanvragen.

Hierdoor kunnen vergunningen snel worden verstrekt. Dat tempo hebben we nodig.”

Opruimen Vanaf de eerste dag dat BOEi het gevangeniscomplex voor 1 euro van de gemeente Leeuwarden overnam, was het een kwestie van opruimen.

Alle installaties, brandwerende voorzieningen, luchtkanalen en andere overbodige zaken werden weggehaald. “Het gebouw was aan alle kanten volgepropt. Het eerste dat we deden was strippen. Oude installaties met monumentale waarde hebben we wel laten zitten, zodat we die eventueel – tijdelijk – konden gebruiken, maar er is heel veel afgevoerd.”

Alle niet-monumentale bouwdelen uit de jaren tachtig en negentig werden gesloopt. Het gaat dan bijvoorbeeld om gangen en een loopbrug, die vanwege rijks­ bezuinigingen eind vorige eeuw werden aangelegd om de bewaar­ ders tijd op hun looproutes te besparen. Voor het alkovengebouw, waarin de gevangenen in stalen

kooien en later in hangmatten sliepen en overdag werkten, is een speciale aanpak gekozen.

Gaaf gebouw De Blokhuispoort was een gaaf en goed onderhouden gebouw.

“Als je heel kritisch gaat kijken, dan vind je natuurlijk wel het nodige.

Corroderende tralies en aangetaste zandstenen elementen bijvoorbeeld, maar we komen veel slechtere gebouwen dan deze gevangenis tegen. Sinds de Rijksgebouwendienst het gebouw voor anti-kraak aan Carex beschikbaar stelde – nu tien jaar geleden – is het onderhoud aan de Blokhuispoort achteruit gehold.

In de periode daarvoor onderhield de Rijksgebouwendienst het complex juist heel goed.”

De herbestemming van het voor­ malige gevangeniscomplex gebeurt met zorg. Restaurateur Bert Jonker deed bijvoorbeeld uitgebreid kleurhistorisch onderzoek. In de loop van de eeuwen hebben de houten kozijnen en daklijsten verschillende verflagen gekend. Laag voor laag werden ze afgepeld.

Een verzadigd donkerrode kleur past nu het best bij de rode zandstenen elementen en bakstenen speklagen.

Een bidbook voor bouwers en gebruikers geeft richtlijnen voor kleur- en materiaalgebruik in het voormalige gevangeniscomplex.

“Het gebouw moet als gevangenis herkenbaar en beleefbaar blijven.

We willen dat de mensen in dezelfde omgeving rondlopen als waarin zich meesterkraker Aage M., gifmenger Dokter O. en de naamgever van de Kop van Jut in de vorige eeuw bevonden. Het gebouw ademt geschiedenis.”

Zestig jaar na bouw werd de dwangburcht in 1560 als gevangenis ingericht. Vijfhonderd jaar later bruist het complex van creatieve activiteiten.

“We trekken de mensen nu naar binnen” “Vijfhonderd jaar is de Blokhuispoort van de buitenwereld afgesloten geweest en nu trekken we de mensen naar binnen.” Café De Bak krijgt dagelijks gasten; oud-bewaarders geven vrijwel elke week meerdere rondleidingen; de Leeuwarder openbare bibliotheek betrekt een cellenblok; Hostel Alibi heeft zeventig bedden in het Huis van Bewaring; de luchtplaats wordt horecaplein en ontmoetingsplek. In totaal 65 culturele en creatieve bedrijven hebben hun plek in de kantoren, waar voorheen gevangenispersoneel werkte, of in een van de cellen.

Vaarrecreanten kunnen straks pal naast de gevangenis afmeren. Langs de lange gevangenismuur aan de stadsgracht komt een boardwalk. De nieuwe aanlegplaats voor kleine boten wordt in het kader van het Friese Merenproject gerealiseerd. Aan de andere kant van het complex loopt de Keizersgracht, een doorgaande weg met dagelijks 700 bussen en 13.000 auto's. Het opnieuw inrichten ervan is hard nodig.

Het gasverbruik van de Blokhuispoort werd binnen een jaar nadat BOEi het complex in eigendom kreeg door middel van inregelen van het systeem terug­ gedrongen van 240.000 tot 170.000 kuub gas. “Men stookte hier volgens de Russische methode: drie ketels in cascade stonden vrijwel continu te branden en als het te warm werd, gingen de ramen open.” Inmiddels is de Blokhuispoort voorzien van een biomassa-installatie. De afdeling groenvoorziening van de gemeente Leeuwarden levert de biomassa, zo'n 30 tot 40 kuub per week. Gas wordt nu alleen als back-up gebruikt. 's Zomers wordt de installatie stilgezet, want het gebouw heeft dan voldoende warmte van zichzelf.

Een ‘uitdaging’ was de verbouw van een cellenblok voor de openbare bibliotheek.

In het midden was het gebouw op diverse plaatsen gescheurd. Het hoogteverschil over de hele lengte bedraagt circa 30 centimeter. De architect koos ervoor om het middengedeelte – met grote scheuren – te vervangen door nieuwbouw, waarin de beide uiteinden van het cellencomplex worden geïntegreerd. “De uitdaging was om de vloervelden te nivelleren en het gebouw stabiel te krijgen.”

Drie bouwbedrijven zijn en waren sinds de verkoop in de Blokhuispoort actief: Dijkstra Draisma uit Bolsward-Dokkum, Lont uit Sint-Annaparochie en Aannemings­maatschappij Friso uit Sneek. Zij deden via aanbesteding mee. Als eigenaar selecteerde BOEi zijn eigen schildersbedrijven en installateurs. Dagelijks lopen vijftig tot zestig bouwvakkers, installateurs en andere werklieden op de bouw rond. De totale investering in de transformatie bedraagt 22 miljoen euro.

Het cellenblok links van de Blokhuispoort wordt verbouwd tot bibliotheek.

16

reno v a t i e & tr a n s f o r ma t ie

Cobouw Special Woensdag 24 mei 2017

Ooit was de watertoren aan de Wantij in Dordrecht een trots gebouw, maar begin deze eeuw was daar niet veel meer van over. Alleen de oude foto’s getuigden van een roemrijk verleden. De oorspronkelijke functie was verdwenen, maar gelukkig bleef de monumentale waarde van het gebouw niet onopgemerkt. De gemeente wilde samen met de herontwikkeling van het omliggende industrieterrein, het rijksmonument uit 1881 nieuw leven inblazen. De beoogde functie, hotel en restaurant, stuitte aanvankelijk op bezwaren. Maar inmiddels is Villa Augustus een feit én een nieuw icoon en publiekstrekker in het nieuwe stadsgebied Wantij.

Cobouw Special Woensdag 24 mei 2017

r enovati e & transformati e

17

Het project Villa Augustus komt uitgebreid aan bod in Reuse, Redevelop and Design - How the Dutch Deal With Heritage. Het boek is geschreven door Marinke Steenhuis en Paul Meurs met bijdragen van Jean-Paul Corten, Frank Strolenberg en Sander Gelinck. Het boek is tot stand gekomen in samenwerking met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Meer informatie: nai010.com/Reusedevelop. Zie ook het artikel op pagina 25 Herbestemming als export. Foto: Walter Herfst

INSTALLATIE VOLGENS ATTEMA

100% winstalleren® Stekerbaar installeren voor de woningbouw.

Sneller

Kostenbesparend

Onderhoudsvrij

Click-mate XL Plus groepenkast met Winsta RD-uitgangen.

Nu stekerbaar van groepenkast tot en met inbouwdoos.

Meer info? Kijk op www.attema.com

Vernieuwende ideeën voor ’n veranderende wereld.

Duurzaam mooie gevels met minerale steenstrips van Sto. Dun, lichtgewicht én duurzaam. Dat is de baksteen van de toekomst.

Hoogwaardige buitengevelisolatie met een gevelbekleding van minerale steenstrips combineert het beste van twee methodes: een oer-Hollands gevelbeeld én een extreem slank en goed geïsoleerde gevelconstructie.

Minerale steenstrips zijn dun, lichtgewicht, duurzaam en vooral héél veelzijdig.

onderhoudsarm,

Wilt u de eindeloze mogelijkheden van minerale steenstrips ontdekken? Ga dan naar www.sto-steenstrips.nl.

r enovati e & transformati e

Cobouw Special Woensdag 24 mei 2017

19

REPORTAGE Het gebruik van BIM bij renovatieprojecten lijkt nog geen enorme vlucht te nemen. Toch willen sommige partijen in de bouw niet meer anders / Tijdo van der Zee

BIM en renovatie: hoe gaat dat samen B

ouwbedrijf De Nijs uit Warmen­ huizen is gespecialiseerd in binnenstedelijk bouwen, ontwikkelen en renoveren.

Amsterdam is daarbij het favoriete werkterrein. Het bedrijf bouwt aan iconische nieuwbouw­ projecten, zoals Pontsteiger aan het IJ. Maar ook bij renovatie­ projecten is De Nijs betrokken, zoals de transformatie van het oude gebouw van uitgeverij Elsevier. Woningcorporaties Rochdale en DUWO gaven De Nijs hier de opdracht tot de realisatie van 270 studentenkamers en commerciële ruimtes.

Zowel bij Pontsteiger als bij het Elsevier-gebouw maakte De Nijs gebruik van de BIM-werkmethodiek.

Dat wil zeggen: eerst virtueel bouwen en dan fysiek aan de slag.

Nu is bimmen bij nieuwbouw misschien niet meer zo bijzonder, maar bij renovaties en transformaties komt het minder vaak voor.

“Wij hebben BIM nu ongeveer bij zeven renovatieprojecten gebruikt”, zegt Maaik de Nijs, BIM-regisseur bij De Nijs. “En toekomstige projecten zullen we ook in BIM doen. Het heeft zijn meerwaarde absoluut bewezen.”

Hij somt een rijtje op: “De Keizer – die oude kraakpanden – in de Spui­ straat, de voormalige C&A aan het Damrak, panden aan de Cruquiuskade. En dan zijn we in Hoorn bezig met de transformatie van het oude seminarie het Missiehuis in Hoorn tot appartementencomplex. En we doen ook hotel De Roode Leeuw bij de Dam in Amsterdam, waar we het funderingsherstel en de uitdieping van de kelder doen. Allemaal met laserscans en BIM.”

Meerwaarde Bij dat laatste project is de meerwaarde van BIM evident, zegt hij.

“Het gebouw bestaat uit allemaal verschillende panden die in de loop van de tijd aan elkaar geknoopt zijn.

Je moet dat perfect in kaart hebben gebracht voor je begint met werken.”

Dat spreekt eigenlijk wel voor zich, maar waarom volstaat dan niet het traditionele inmeten? “Dan pak je elke hoek van een ruimte en meet je de afstand. Maar dan meet je niet of een muur schuin staat of bol. Wij

werken met een laserscan. Die levert een point cloud op met miljarden punten. Die cloud beschrijft de ruimte precies zoals hij is. Je ziet dus niks over het hoofd.” Dat ruwe databestand wordt vervolgens door BIM-modelleurs als onderlegger gebruikt voor een zogeheten solid model, een 3D-model dat als basis dient voor het verdere BIM-proces.

Een perfecte weergave van de werkelijkheid. Dat is ook wat Jaco Poldervaart van BIM Intelligence als groot voordeel ziet van Bimmen bij renovatieprojecten. Voor de Rijks­overheid vatte hij middels een laserscan zo’n zestig gebouwen op het Hembrugterrein in Zaandam in BIM-modellen. In het Zuid-Hollandse Brielle was hij betrokken bij het virtualiseren van een bestaand gebouw. Daar wordt de oude HBS – “een prachtig monument met rijk metselwerk” – door VolkerWessels verbouwd tot appartementen.

Verzakt “Uit onze laserscan bleek dat het gebouw over de lengteas ongeveer dertig centimeter verzakt was. Dat was voor onze opdrachtgever, de gemeente Brielle, heel nuttige informatie, omdat dat toen mee­ genomen kon worden in de uitvraag.

Als de opdrachtnemende ontwikkelaar daar in een later stadium achter was gekomen, had dat vervelende consequenties kunnen hebben.”

Eerst scannen en dan netjes modelleren geeft de mogelijkheid om de exacte maatvoering en positie te kennen van de objecten, zegt Poldervaart. “Dit mits de modelleur niet alles ‘knip en plak’ uitvoert.

Hier gaat het nog wel eens fout.”

Point cloud Projectleider Patrick Meerkerk, van ingenieursbureau IOB, dat de technische advisering voor het project in Brielle verzorgt, zegt dat er na de opdrachtverlening aan VolkerWessels door Brielle een nieuwe point cloud is gemaakt en dat die de basis vormt van het huidige BIM-model. “Met name bij het bepalen van de indelingsmogelijkheden van de zolderruimte heeft de puntenwolk een grote toegevoegde waarde. Deze heeft namelijk diverse samengestelde dakvlakken

met complexe spantconstructies en aansluitingen. De puntenwolk dient als praktisch communicatiemiddel tussen de samenwerkende partijen en de verschillende vakdisciplines.

Onze afdelingen installatie- en constructietechniek kunnen met behulp van de puntenwolk eenvoudig de diverse indelingsvarianten van de architect beoordelen op aanpassingen en haalbaarheid.”

Toch maakt de point cloud het ouderwetse handwerk niet over­ bodig, zo heeft Meerkerk gemerkt.

“Zo zijn bij het inscannen delen van het exterieur weggevallen door overhangende bomen. De fijnere maatvoering, zoals de afmetingen van balk- en kozijnhout met profileringen en spouwmuurdiktes zijn niet uit de scan te herleiden.

Samen met de verborgen ruimtes, bijvoorbeeld boven de systeem­ plafonds en de kruipruimte, zijn al deze elementen traditioneel onderzocht en ingemeten. De visuele opname gaf ons de mogelijkheid om de kwaliteit van de constructie en bouwdelen goed te beoordelen.”

Meerdere scans Soms zijn meerdere scans, in verschillende stadia van de renovatie, onontbeerlijk, volgens Poldervaart en De Nijs. “Een architect moet al snel aan de slag om een mooi ontwerp te maken. Dus moet je in een vroege fase al scannen. Maar op basis van die scan moet je niet je kozijnen gaan bestellen. Dan ga je de mist in. Als je het gebouw casco hebt gestript, dan kan je een nieuwe scan maken. Want dan heb je pas de exacte maatvoering”, zegt Poldervaart. Daar is Maaik de Nijs het mee eens. “Een grote valkuil is dat er maar met één scan gewerkt wordt.

Wij gaan ervan uit dat er meerdere scans komen.” Het uitwerken van een point cloud tot 3D (Bim-)model is veel werk. Tegelijk zijn niet alle bouwpartners geïnteresseerd in dezelfde details. Daarom zijn ze bij De Nijs aan het onderzoeken of het mogelijk is dat de bouwpartners straks allemaal met de point cloud aan de slag gaan, in plaats van dat ze het uitgewerkte model krijgen. De Nijs: “Dan haal je er een stap tussenuit. Lijkt ons alleen maar goed.”

Point clouds van de gevel (boven) en de zolder (onder) van de oude HBS in Briele, die door VolkerWessels wordt verbouwd tot appartmentencomplex.

Beeld: IOB

Jaco Poldervaart

Jaco Poldervaart is directeur en oprichter van BIM Intelligence. Hij heeft 34 jaar ervaring in diverse sectoren van de bouw, van infra tot industrie, van woningbouw tot utiliteitsbouw. Daarbij heeft hij in de laatste 20 jaar diverse directiefuncties vervuld.

Maaik de Nijs

Maaik de Nijs studeerde Bouwkunde in Alkmaar en Amsterdam. Hij begon zijn carrière bij Jo Coenen Architecten, was vervolgens enkele jaren tekenaar bij Merkx+Girod, en kwam ten slotte terecht bij De Nijs, waar hij via enkele tussenstappen BIM-regisseur werd.

Patrick Meerkerk

Patrick Meerkerk is projectleider bij IOB. Hij werkt al 17 voor het bedrijf en hij heeft in die periode diverse functies bekleed. Meerkerk studeerde bouwkunde aan de Hogeschool van Rotterdam.

Twee beelden van De Keizer aan de Amsterdamse Spuistraat. Links is het beeld op basis van een puntenwolk, rechts is het op basis van de puntenwolk uitgewerkte BIM-model. Beeld: Bouwbedrijf De Nijs

20

Reno v a t i e & tr a n s f o rma t ie

Cobouw Special Woensdag 24 mei 2017

REPORTAGE Het Vastgoedmarkt Transformatieplein brengt partijen met elkaar in gesprek over actuele transformatieopgaven. Het thema van 2017 is gebiedstransformatie. Tijdens het evenement PROVADA zullen creatieve partners hun ideeën presenteren voor gebieden in Rijswijk, Amsterdam en Rotterdam / Caroline Kruit

Steden bieden nog veel ruimte voor ontwikkeling

Het gebied Rotterdam Central District is onderwerp van de miniconferentie op dinsdag 30 mei om 13:00 uur. Op het eerste gezicht ontbreekt het hier niet aan dynamiek, maar het gebied heeft te kampen met leegstand en weinig aanbod van woningen. Na kantoortijd zijn de meeste straten uitgestorven. Het groene strookje direct links van het station is door de gemeente benoemd voor nieuwbouw, net als een strook aan de andere kant (achter het gebouw Delftse Poort, dat ook schreeuwt om een nieuwe invulling).

D

e gebieden die zijn voorgedragen voor het Vastgoedmarkt Transformatieplein 2017 hebben een probleem.

Het is de reden waarom respectievelijk de gemeenten Amsterdam, Rotterdam en Rijswijk ze hebben aangemeld. Maar wat blijkt uit de bezoeken die onze verslaggevers maakten – in het gezelschap van stakeholders – is dat er in dezelfde gebieden nog ontzettend veel mogelijkheden zijn voor nieuwe initiatieven.

Met transformatie, renovatie én nieuwbouw kunnen zij een nieuwe impuls krijgen. Belangrijk blijkt wel om de stedenbouwkundige opzet, de bereikbaarheid en functiemenging onder het vergrootglas te leggen en – waar nodig – drastisch te verbeteren.

Benoem een probleemgebied, doe grondig onderzoek, vraag creatieve partijen om een plan te maken en laat dat plan presenteren in een omgeving met zo veel mogelijk stakeholders. Dat is het concept van het Vastgoedmarkt Transformatieplein 2017. Drie gemeenten hebben zich gemeld met locaties die verbetering behoeven: dertien creatieve partners gaan hierop reageren met een uniek plan of passende referenties. De presentaties vinden plaats tijdens PROVADA, van dinsdag 30 mei tot en met donderdag 1 juni in RAI Amsterdam.

Tot dit jaar speelde het Transformatieplein zich af rond objecten:

leegstaande panden – vaak al jarenlang – op aansprekende locaties. De gemeente zat ermee in de maag, wilde de eigenaar of belegger aanmoedigen om er iets mee te doen. Architecten brachten alternatieven, plannen of zelfs flink uitgewerkte architectonische ontwerpen voor deze objecten.

En met succes: een aantal projecten is in uitvoering, als gevolg van de discussie die tijdens het Transformatieplein op gang is gebracht. Het Transformatieplein is een initiatief van de uitgever van Vastgoedmarkt, de Architect en Cobouw.

Een schaalvergroting Bij de eerste stappen op weg naar het Transformatieplein van dit jaar, bleek het aanbod van te transformeren objecten door de gemeenten teleurstellend. “De mooie objecten zijn allemaal getransformeerd of gerenoveerd – het gaat nu om de transformatie van gebieden”, zo werd verteld. Met de gemeente Rotterdam als eerste met maar liefst vijf locaties, zijn voor dit jaar gebieden aangedragen voor transformatie. Ook Rijswijk Plaspoelpolder en Amsterdam hebben transformatiegebieden voorgedragen. Wat hebben zij gemeen?

Op het eerste gezicht vrij weinig.

Maar bij nadere bestudering zijn er toch thema's te benoemen die voor een aantal van de gebieden overeenkomen.

Wat betekent dit voor onze creatieve partners? Eenzelfde schaalvergro-

ting: kijken naar de stad op stedenbouwkundig niveau.

Natuurlijk staat het ze vrij om een bepaald gebouw of deelgebied aan te pakken om het grotere geheel een positieve impuls te geven. Maar de discussie tijdens PROVADA zal ongetwijfeld breder zijn dan de jaren ervoor. Bovendien zullen hier meer mensen bij worden betrokken: hoe groter de opgave, hoe meer stakeholders.

Vraag en aanbod Voor alle gebieden geldt dat er een gat valt tussen de vraag en het aanbod. Met in de meeste gevallen leegstand als gevolg. Die leegstand betreft nog steeds vooral kantoorgebouwen. Zelfs in dynamische, goed bereikbare, multifunctionele gebieden als Rotterdam Blaak en Central District (RCD) is er sprake van langdurige leegstand omdat de lege vloeren niet aansluiten op de vraag van bedrijven die overwegen zich hier te vestigen. Grote bedrijven willen hun medewerkers plaatsen op grote, vrije vloeren van minimaal 1500 vierkante meter. Middelgrote bedrijven zoeken een plek met een eigen smoel – daarvoor zijn de panden dan weer te groot en moeten ze de voordeur (en het smoel) delen met andere huurders. Kleine bedrijven die zijn gevestigd in anti-kraak- of verzamelgebouwen kunnen een volgende stap niet maken omdat de prijzen te hoog zijn. Bij andere gebieden geldt dat het aanbod van voorzieningen juist

te laag is: prachtige groene omgeving tussen de gebouwen, maar een broodje halen tijdens de lunch is er bijna niet bij. Bedrijven hebben het daardoor moeilijk om personeel te vangen: jonge mensen werken liever midden in de stad of willen daar op zijn minst per fiets heen kunnen gaan. Rotterdam Brainpark, delen van Rijswijk Plaspoelpolder en ook Schiphol-Rijk zijn voorbeelden van gebieden die met deze problematiek kampen. Waarbij Schiphol-Rijk misschien nog het voordeel heeft van een prachtig onderhouden groen landschap tussen de kantoorpanden: met die wandeling tijdens de middagpauze zit het wel goed.

Achterkanten en doodlopers Wat zijn dan de grote uitdagingen in gebieden als Prins Alexander, Central District, Hart van Zuid en Blaak in Rotterdam en bijvoorbeeld Reigersbos in Amsterdam?

Het bereik per openbaar vervoer is uitstekend, de fietsverbindingen zijn ook prima (al is het vanaf Prins Alexander, Zuidplein en Reigersbos wel even een stukje naar het centrum van de respectievelijke steden). Het zijn de achterkanten en de doodlopers, zo bleek tijdens de gebiedsbezoeken in het kader van het Transformatieplein.

De directe lijn van de stations naar de belangrijkste voorzieningen is

In het Havengebied Plaspoelpolder in Rijswijk zijn de eerste initiatieven al in uitvoering, maar het ontbreekt nog aan een gedegen plan voor het gehele gebied.

renovati e & transformati e

Cobouw Special Woensdag 24 mei 2017

21

doorgaande beweging, moet er een gaatje worden geprikt. Of kan wellicht de sloophamer niet worden vermeden. De gemeenten die deelnemen aan het Transformatieplein willen over die nieuwe stedenbouwkundige opzet meedenken en hebben juist daarom de samenwerking gezocht.

Nieuwe impulsen, nieuwe gebouwen In plaats van het transformeren van gebouwen en een mogelijke functiewijziging, gaat deze editie van het Vastgoedmarkt Transformatieplein over het zoeken naar de mogelijkheden binnen én buiten de bestemmingsplannen van de deelnemende gemeenten. Natuurlijk hebben die gemeenten al nagedacht over mogelijke veranderingen en nieuwe ontwikkelingen.

In Rotterdam zijn de locaties voor mogelijke nieuwbouw (bijvoorbeeld in RCD) al benoemd. In Amsterdam Reigersbos staan gemeente en vastgoedeigenaren open voor een andere invulling (of zelfs sloop) van een aantal kantoorpanden en een parkeergarage. Als het plan goed genoeg is en een impuls geeft aan het hele gebied, dan is er veel bespreekbaar.

Een prima verbinding via het openbaar vervoer en een groot winkelcentrum: Prins Alexander heeft al heel veel. Afgezien van een gedateerde uitstraling zijn er veel plekken in dit gebied waar het minder prettig toeven is. Wat is hiervoor een goede oplossing? Een totale make-over van het winkelcentrum, een iets ander aanbod van woningen en kantoren of moet de openbare ruimte op de schop?

Variatie

levendig en goed verzorgd. Het gaat mis op het moment dat van die lijn wordt afgeweken: dan zijn er straten en pleintjes die met weinig zonlicht te somber en onoverzichtelijk zijn om je te begeven. Achterkanten van kantoren en winkels maken deze plekken doods en ongemakkelijk.

De openbare ruimte is hier ronduit onaantrekkelijk.

Wat hier nodig is, gaat verder dan het aanharken van een perkje of het opknappen van een straatprofiel.

Hier moeten de zichtlijnen en looplijnen in het gebied drastisch worden herzien. Achterkanten moeten voorkanten worden, als een gebouw in de weg staat van een

Voor andere – nu nog monofunctionele – gebieden geldt dat een betere bereikbaarheid per openbaar vervoer wonderen zal doen of dat een grotere variatie in het aanbod van kantoren en woningen het gebied aantrekkelijker zullen maken voor een groter publiek.

De basis ligt er vaak al: een haventje in Plaspoelpolder ligt er nu nog wat troosteloos en verloren bij, maar met de juiste aanpak wil zometeen heel Rijswijk misschien wel een plezierjacht vlakbij hun woning kunnen aanmeren.

Reigersbos is al een woongebied, maar vrij monotoon in aanbod. Ook hier zal een meer divers aanbod aan functies en woningen het gebied aantrekkelijk maken. En een grondige renovatie van de bestaande woningen, dat is ook wel nodig.

Boven de winkelplint van de doorlopende winkelstraat in Amsterdam Reigersbos bevinden zich de ietwat kale toegangsgalerijen van de woningen. De bewoners kijken aan de achterzijde uit op de achterkanten van de winkels: twee keer geen vrolijk aanzicht. De kantoortorens bij het metrostation staan zo goed als leeg. Kortom: Reigersbos verdient een binnenstebuiten behandeling door de creatieve partners van het Transformatieplein.

Transformatieplein PROVADA De artikelen over de gebieden van het Vastgoedmarkt Transformatieplein zijn te lezen op de websites van Cobouw, de Architect en Vastgoedmarkt.

Ook de reportages over de gemaakte ontwerpen en visies van onze creatieve partners zijn daar te lezen, na de presentatie op PROVADA.

Van lege haven naar actief werk- en woongebied: die uitdaging ligt er bij het Havengebied Plaspoelpolder in Rijswijk.

Elke dag vindt op het Transformatieplein (Hal 11, Stand 11) om 13:00 uur een mini-conferentie plaats die telkens een aantal gebieden behandelt. Deze conferenties zijn vrij toegangkelijk voor alle bezoekers van PROVADA en beloven wederom te leiden tot interessante discussies en contacten.

De gebieden zijn: • Rotterdam Central District (RCD) • Rotterdam Blaak • Rotterdam Hart van Zuid • Rotterdam Prins Alexander • Rotterdam Brainpark • Amsterdam Reigersbos • Schiphol-Rijk • Havengebied Plaspoelpolder Rijswijk • Treubstraat Rijswijk • Verrijn Stuartlaan Rijswijk Voor het volledige programma op PROVADA, achtergrondinformatie over de gebieden en de indeling van de gebieden over de mini-conferenties, zie: transformatieplein.nl

vinGarant®, hèt huismerkkozijn voor snelle plaatsing, energiezuinig en zéér duurzaam!

Ons huismerkkozijn vinGarant® uitgevoerd als montagesysteem staat garant voor héél véél voordeel. Dit basiskozijn met hoge minimum eisen en standaard detaillering heeft een optimale prijs-kwaliteitverhouding. De slimme manier van monteren is tijd- en kostenbesparend en de faalkosten worden ook nog eens beheersbaar. vinGarant® is prima geschikt voor de traditionele bouw. Dus géén verandering van bestaande bouwmethoden, wel een andere manier van denken. Een innovatieve wijze van bouwen voor nieuwbouw en renovatie, volledig KOMO-gecertificeerd.

BEWEZEN S PRESTATIE DWEERSTAN KLASSE 2

Van de Vin ramen en kozijnen b.v., industrieterrein ‘De Poortmannen’ adres:De Geestakkers 8, 5591 RC Heeze, postbus 102, 5590 AC Heeze T: 0402241999, F: 0402241990, E: info@vandevin.nl, W: vandevin.nl

Ketenpartner bij uitstek

RENOVATIE EN TRANSFORMATIE OPLOSSINGEN VOOR KOZIJNEN

Maak uw kozijnen houtbaar !

DUTCH THRESHOLD SYSTEMS®

ReFlex

Onder het motto ‘behoud het goede, vervang het slechte’ biedt DTS® ReFlex een compleet kozijnrenovatie- en transformatiesysteem dat voorziet in kostenbesparende oplossingen voor alle praktijksituaties. Van prefab kozijndelen om houtrot voorgoed mee aan te pakken tot glaslatten om triple beglazing toe te passen in bestaande situaties. Opzoek naar een duurzame en betaalbare renovatie/ transformatie-oplossing voor uw kozijnen? Wij denken graag met u mee!

Toegankelijkheid verbetering / drempelverlaging Maak bestaande kozijnen geschikt voor triple glas Pasklare deelvervanging efficient en doeltreffend Voorkom verspilling Ongevoelig voor weersinvloeden DTS® producten zijn geoctrooieerd

Wij bieden pasklare, kozijnsparende oplossingen voor alle praktijksituaties. Meer weten..?

dts-dorpels.nl

© Dan Glasser - Studio KO / arkam.be

TECHNISCHE EN DECORATIEVE MICRO-MORTEL TYPE « BÉTON CIRÉ »

XTREME

VO O R O P I N WA R M T E

r enovati e & transformati e

Cobouw Special Woensdag 24 mei 2017

25

INTERVIEW Het boek ‘Reuse, Redevelop and design’ van Paul Meurs dient als catalogus bij de tentoonstelling over herbestemming van het Nederlandse culturele erfgoed, die nu is te zien in het buitenland / Edo Beerda

Herbestemming als exportproduct Kennisproduct voor het buitenland

De creatieve omgang van Nederlandse architectenbureaus met erfgoed is onderwerp van een tentoonstelling die in diverse landen is te zien. Het boek ‘Reuse, Redevelop and Design. How the Dutch Deal With Heritage’ (NAI010uitgevers) fungeert daarbij als catalogus.

Boek en tentoonstelling zijn ontwikkeld als kennisproduct voor het buitenland in het kader van het Gedeeld Cultureel Erfgoed Programma. Paul Meurs maakte het boek met zijn compagnon Marinke Steenhuis en bevat ook essays van Frank Strolenberg, Jean-Paul Corten en Sander Gelinck.

Het geeft een beeld van de vaak verrassende combinaties van nieuw gebruik zoals woningbouw, vrijetijdsvoorzieningen en zorginstellingen in een historische fabriek, kerk of militair complex.

Reuse, Redevelop and Design bevat twintig herbestemmingsprojecten in binnen- en buitenland en gaat in op het verhaal achter het succes van herbestemming. Daarnaast zijn er een aantal essays over erfgoedbeleid, publiekprivate samenwerking, financiering en ontwerp in opgenomen. Voorbeelden uit China, Duitsland, Italië, Rusland en de Verenigde Staten laten zien hoe de creatieve manier waarop Nederlandse architectenbureaus omgaan met erfgoed zich buiten Nederland verspreidt. Onder de projecten zijn ook die van toonaan-gevende bureaus als OMA, Mecanoo en West 8.

De uitbreiding van museum de Fundatie in Zwolle. Afbeelding uit ‘Reuse, Redevelop and Design’. Foto: Joep Jacobs

E

en monumentale kerk of watertoren verandert in ons land zomaar in een hip hotel of woongebouw. De typisch Nederlandse omgang met erfgoed – niet te tuttig, gewoon een nieuwe functie geven – spreekt het buitenland enorm aan. “Herbestemmingen zijn aanjagers voor stedelijke ontwikkeling”, zegt architect Paul Meurs.

Zijn boek ‘Reuse, Redevelop and Design. How the Dutch Deal With Heritage’ fungeert als catalogus bij een expositie over herbestemmingen. Die toert de komende tijd langs Nederlandse ambassades in het buitenland. Is de Nederlandse omgang met erfgoed een exportproduct geworden? “Zo kun je het noemen”, zegt Meurs. “Onze hele praktische methode van ‘waardegestuurde ontwikkeling’ kan leegstaand erfgoed over de hele wereld redden. Aangezien je niet van alles een museum kunt maken, is bij ons het idee ontstaan van herbestemmen als creatieve ontwerpgave.”

Het boek toont een radicale doorbraak van fabrieksmuren in Strijp-S (Eindhoven) en enorme zaagopeningen die daglicht brengen naar nieuwe appartementen in het voormalige negentiende-eeuwse pakhuis St-Job (Rotterdam). Een soort vliegende schotel daalt neer op het neoclassicistische museum De Fundatie (Zwolle). Meurs: “Als er vroeger uitbreiding nodig was, zette je er noodgedwongen een moderne betondoos naast en had je twee autistische broertjes. Bij De Fundatie zou dat verstorend werken, omdat het gebouw naar alle kanten contact maakt met zijn omgeving, constateerde de architect. Hij zette

“

Je kunt niet van alles een museum maken

om door openheid contact met de straat te maken”, vertelt Meurs. “Het tekent onze omgang met monumenten: eigentijdse toevoegingen zijn mogelijk, maar dat gebeurt wel met respect voor het verhaal en de culturele waarde van het gebouw.”

Hetzelfde geldt voor Villa Augustus in Dordrecht. Eigenaar Daan van der Have wilde deuren maken in het zeldzame platbodemreservoir van de rijksmonumentale watertoren, om die te veranderen in een hotel. Onbestaanbaar, vond de Monumentencommissie, maar de burgmeester overrulede het advies. Inmiddels is Villa Augustus, mede door het restaurant in het voormalige pompgebouw, een regionale publiekstrekker in het hart van het nieuwe stadsgebied Wantij.

Buitenland Is er eigenlijk een typisch Nederlandse stijl van herbestemmen?

Nee, constateert Meurs. “Wat ons onderscheidt van het buitenland is dat we het in Nederland hebben doorgedacht tot in de haarvaten van de gebouwde omgeving. In het buitenland zijn ook prachtige voorbeelden van getransformeerd erfgoed, maar alleen in ons land wordt herbestemmen algemeen beschouwd als een creatieve uitdaging.” En dat blijkt vaak de redding voor historische juweeltjes. Een traditie van conserverend herbestemmen kan fataal zijn, want instandhouding zonder inkomsten uit gebruik is lastig.

Soms lukt het om kolossen een museale functie te geven. OMA wist in Essen kolenfabriek Zollverein te transformeren in een spectaculair museum over het Ruhrgebied. “Maar hoe doe je dat met de schil van prachtige industriegebouwen uit begin twintigste eeuw rond het monumentale hart van Sint-Petersburg?” zegt Meurs. “Monumentenbeschermers willen een benadering zoals bij het UNESCO werelderfgoed in het centrum, maar daarvoor zijn de gebouwen te groot. Architecten daar zijn razend benieuwd hoe wij met dergelijke gebouwen een nieuwe stad maken.”

Financiering de uitbreiding erbovenop, waardoor het monument een nieuwe laag kreeg.” De forse ingreep in De Fundatie was omstreden, maar pakte wonderwel uit. De bezoekersaantallen in het Zwolse museum stegen spectaculair.

Paradox Het is een opmerkelijke paradox bij herbestemmingen. Hoe meer omstreden, hoe meer prijzen. Een voorbeeld is het stadsarchief van Amsterdam. Ondanks een negatief advies van de monumentencommissie werd het hermetische gebouw De Bazel deels opengebroken. “Dat geeft een enorme meerwaarde en blijkt bovendien aan te sluiten bij de wensen van de oorspronkelijke architect. Die had destijds de strijd verloren

Het gaat zeker niet alleen om technische vragen, de crux zit ‘em vaak in de financiering. Nederlandse ontwikkelaars van monumentale gebouwen hebben daarvoor een breed arsenaal aan middelen ontwikkeld, zoals optuigen van publiekprivate samenwerkingsconstructies en aantrekken van kapitaal via goedkope leningen, crowdfunding, monumentensubsidies en risico-investeerders. Zeer gedetailleerde exploitatieberekeningen kunnen veel onzekerheid wegnemen, omdat allerlei posten onvoorzien komen te vervallen. Meurs: “Voor het buitenland exotische concepten. Maar als je herbestemmingen doorrekent als nieuwbouw, zijn ze vaak onhaalbaar.”

Doorslaggevend bij projecten als Strijp-S en de Hallen (Amsterdam) is het uitsmeren van investeringen. Tijdelijk gebruik helpt

het gebied op de kaart te zetten en brengt de eerste inkomsten in het laatje. De eerste huurders zaten er goedkoop, maar na de grote investeringen in infrastructuur gingen de prijzen omhoog. “Dat geeft een heel interessante mix van bewoners, een differentiatie van goedkoop en duur.”

Nieuwe waarde Is de uiterste consequentie van de opvatting ‘herbestemmen als een creatieve opgave’ dat je met een monument bijna alles doen? “Absoluut niet, de grens bepaal je per geval, het vergt altijd veel praten. Bij elke verandering moet je je afvragen wat het monument ermee verliest en wat het wint, wil je tot een ingreep komen die recht doet aan het monument en bovendien nieuwe waarde of beleving toevoegt”, zegt Meurs. “In ZuidAmerikaanse landen is herbestemming van kerken een lastig verhaal, wonen in een godshuis is daar onbespreekbaar. In Nederland zeggen we dan: het alternatief is slopen en dan ben je een prachtig oud gebouw kwijt. Soms moet je dan zoeken naar een compromis: een klimwand is iets te gewaagd, maar waarom geen boekwinkel erin zoals in Zwolle? Dan is het gebouw toch weer gewijd aan het Woord.”

Paul Meurs is architect, gespecialiseerd in transformatieopgaven in de bestaande stad.

Het omzetten van cultuurhistorische waarden in uitgangspunten en kaders voor transformatieprocessen staat centraal in zijn werk.

Meurs studeerde in 1988 af aan de TU Delft, met als specialisatie ‘Architectuur en Restauratie’ op de revitalisering van de binnenstad van Salvador da Bahia (Brazilië).

Hij werkte vervolgens jarenlang als gastonderzoeker aan de Universiteit van São Paulo (FAU USP) en organiseerde onderzoeksen uitwisselingsprojecten met Brazilië.

In 2000 promoveerde hij aan de Vrije Universiteit in Amsterdam op ‘De moderne historische stad’, een onderzoek naar de transformaties van Nederlandse binnensteden in de periode 1883-1940. Van 2006 tot 2015 was hij deeltijd hoogleraar Heritage & Architecture aan de faculteit Bouwkunde Delft. Hij werkt als adviseur en supervisor voor gemeenten, woningcorporaties, project­ontwikkelaars en ontwerpbureaus in binnen- en buitenland.

Op basis van cultuurhistorisch onderzoek geeft hij aanbevelingen voor behoud, maar ook voor verandering van erfgoed.

Kernvraag daarbij is waar de ruimte ligt voor interventies in een gebouw of gebied en wat de impact van een ingreep is op de cultuurhistorische kwaliteit.

Cassettevloer 6.2 de snelle stap naar een comfortabele vloer

Door uw oude houten vloer te vervangen met een Cassettevloer 6.2 bent u altijd gegarandeerd van een comfortabele systeemvloer. De vloerelementen en de stalen hoeklijnen hebben een zeer hoogwaardige Magnelis® beschermlaag zodat deze niet zal bezwijken door het vochtige klimaat vanuit de kruipruimte. De Cassettevloer 6.2 beschikt tevens over een zeer hoge isolatiewaarde zodat de warmte in de woonkamer aanwezig blijft. Dit voordeel zorgt er tevens voor dat de stookkosten lager zullen uitvallen.

Stalen hoeklijnen ter ondersteuning van de vloerelementen met een zeer hoogwaardige Magnelis® beschermlaag ter voorkoming van roest

Vloerelementen zijn voorzien van een Magnelis® stalen top- en bodemlaag ‘Easy click’ met luchtdichte afsluiting

Vaste hoge isolatiewaarde van 6,20 m² K/W

snelle montage hoge isolatiewaarde optimaal wooncomfort gezond leefklimaat zeer duurzaam

www.havebo.nl

EEN PLAATJE ZEGT MEER DAN DUIZEND WOORDEN De verbeelding boeken uit de Reeks Bouwbesluit Praktijk helpen u aan de hand van praktische tekeningen bij de interpretatie van artikelen uit Bouwbesluit 2012. In deze nieuwe edities zijn de wijzigingen van Bouwbesluit 2012 en Regeling Bouwbesluit 2012 tot en met 1 juli 2016 verwerkt.

€ 109,–

(excl. btw)

Verbeelding Bouwbesluit 2012 – Algemeen Bouwkundig In dit boek worden de artikelen uit het Bouwbesluit toegankelijker gemaakt aan de hand van tekeningen.

Verbeelding Bouwbesluit 2012 – Brandveiligheid

GEMIDDELD 10% MEER NETTO OPPERVLAKTE

Met dit boek kunt u een stuk eenvoudiger de brandveiligheidseisen van het Bouwbesluit doorgronden.

€ 99,–

(excl. btw)

Verbeelding Bouwbesluit 2012 – Bouwfysica In dit boek krijgt u aan de hand van veel tekeningen de technische eisen aan gebouwen voor wat betreft de bouwfysica in het Bouwbesluit uitgelegd.

Bestel via www.vakmedianetshop.nl/bouwbesluit

€ 109,–

(excl. btw)

Uniek in deursluittechniek, sinds 1932 fabrikant van geruisloze

GALERIJ VERHOGING

en innovatie deur(sluit)oplossingen

DICHTSLAANDE DEUREN ‘niet met de deuren slaan’!

Of het nu thuis, in de winkel of op kantoor gebeurd, een dichtslaande of klapperende deur wordt al�jd als zeer storend ervaren.

hout composiet systeem

Een DICTATOR deuropvanger vangt de deur geruisloos op en houdt deze stevig gesloten.

In combina�e met een Adjunct ke�ngdeursluiter een prima deurdranger alterna�ef.

Modellen geschikt voor zowel draai- als schuifdeuren.

NATUURLIJKE UITSTRALING

DICHTWAAIENDE DEUREN ‘openslaande terrasdeuren, binnenkort kunnen ze weer open’!

CONTACTGELUID WORDT NIET DOORGEGEVEN

Maar dan is het natuurlijk niet pre�g als deze bij een zuchtje wind vanzelf weer dicht waaien. Door toepassing van een voetbediende deurvastze�er type ZE staat de deur al�jd op iedere gewenste posi�e vast.

Leverbaar met een slag van 25 t/m 160 mm.

GOEDE WATERAFVOER IN VERSCHILLENDE KLEUREN LEVERBAAR

Virulyweg 1 7602 RG Almelo

T +31 (0)546 - 850466 F +31 (0)546 - 828812

E info@pamalmelo.nl I www.pamalmelo.nl

OPENWAAIENDE DEUREN ‘Houd de deur goed vast’!

Je moet er niet aan denken dat deze door de wind openslaat tegen…

En toch gebeurt het nog te vaak. Door toepassing van een DICTATOR deuropeningbegrenzer wordt de deur afgeremd en begrensd.

Hierdoor wordt schade aan de deur of kozijn voorkomen en ontstaat er een veiligere situa�e.

r enovati e & transformati e

Cobouw Special Woensdag 24 mei 2017

27

BEDRIJFSPROFIEL Het aantal renovatieprojecten in Nederland neemt toe en het eisenpakket van de klant wordt steeds groter. Om hieraan te kunnen voldoen, bundelde Havebo de krachten met haar ontwikkelaars. Er kwam een goed ontwerp en de Casettevloer 6.2 was geboren.

Nieuwe cassettevloer biedt comfort en is luchtdicht M

et de steeds hogere eisen die worden gesteld aan renovaties zag Havebo een kloof ontstaan tussen de wensen van de klant en de bestaande middelen om hier aan te kunnen voldoen. “Door goed te luisteren naar onze relaties hebben wij samen met onze ontwikkelaars een product gemaakt dat naadloos aansluit op de wensen en de behoeften van de markt”, aldus Robert Rijswijk van de Havebo Groep.

Robert Rijswijk, Marketing & Sales, legt uit waarom renovatie een belangrijke en grote rol gaat spelen in Nederland: “De afgelopen jaren zagen wij een groot aantal relaties met moeite inspringen op de behoefte van hun opdrachtgevers. Wat zij precies willen, is veranderd.

Het bleef niet bij simpelweg een houten balk vervangen door een nieuwe. De opdrachtgevers hadden nieuwe termen op het verlanglijstje staan, namelijk comfort en luchtdicht.

Er zijn nog talloze woningen in Nederland die een energielabel F (of zelfs G) dragen. Deze woningen hebben een upgrade nodig, waarna ze opnieuw kunnen dienen als woonruimte.

Door een product te creëren dat past in de werkwijze van de verwerker én invulling geeft aan de wensen van de opdrachtgever zijn wij in staat iedere uitdaging aan te gaan.”

“

In minder stappen betere prestaties behalen dankzij de Cassettevloer 6.2

Met de relatie naar de tekentafel Als ruwbouwspecialist heeft Havebo Groep in haar veertigjarig bestaan een prominente positie in de markt kunnen verwerven. Naast de combinatievloer als leidende factor in de onderneming zijn de kanaalplaatvloer, ribcassettevloer en breedplaatvloer ook vaste onderdelen in het inmiddels uitgebreide assortiment. Met de opkomst van de renovatiemarkt stonden de heren van Havebo echter even voor een raadsel, want welke onderdelen komen er nu precies kijken bij lichtgewicht systeemvloeren?

“Door de krachten te bundelen met Meilof Riks

De Cassettevloer 6,2 heeft een vaste hoge isolatiewaarde van 6,20m² K/W. Bij Havebo heeft u de keuze de elementen per centimeter te bestellen. in Veendam kwamen wij al snel tot een ontwerp”, vervolgt Robert Rijswijk. “Dit ontwerp hebben wij kunnen perfectioneren door het samen met enkele relaties die actief zijn in de renovatie, te finetunen tot de Cassettevloer 6.2. Door het toepassen van een stalen top- en bodemplaat is de cassettevloer een zeer sterke en stabiele vloer. Bij overspanningen tot en met 5000 millimeter, is het systeem breed inzetbaar binnen de renovatiebranche.”

Het luchtdichtbouwen heeft Havebo kunnen realiseren dankzij het ‘easy click’ systeem.

Het in elkaar schuiven van de elementen zorgt ervoor dat zij onderling een luchtdichte constructie vormen. “Eenvoudiger kunnen wij het op dit moment niet maken voor onze relaties”, voegt Robert Rijswijk toe.

Vochtige kruipruimte is geen probleem Onbehandeld staal heeft de eigenschap dat het gaat roesten. Met de wetenschap dat de kruipruimte niet meer hoeft te worden geventileerd volgens het Bouwwbesluit, moest

Havebo op zoek naar een beschermlaag zonder de gevaren voor corrosie. Door de elementen te beschermen met Magnelis® is de Cassettevloer 6.2 vrij van deze gevaren. Magnelis® heeft de unieke eigen schap dat het zelfhelend is. De behandelde onderdelen kunnen hierdoor met een decoupeerzaag worden ingekort, zonder de elementen alsnog te moeten behandelen met bijvoorbeeld een zinkspray. Magnelis® is tot tien keer beter bestand tegen corrosie dan verzinkt staal.

Gemak in optima forma “De bewoners mogen geen overlast ondervinden van de werkzaamheden. Daarom hebben wij in het ontwerp goed gekeken naar de verwerkingssnelheid van het systeem.

Zo kan de aannemer in minimale bouwtijd de bestaande vloer volledig vervangen met de Cassettevloer 6.2.”

Eerst dienen de gaten te worden geboord ten behoeve van de Magnelis® stalen hoeklijnen.

Snelle montage De Magnelis® stalen hoeklijnen zijn voorzien van voorgeboorde gaten die in hoogte verspringen. Hierdoor kan nooit in een voeg worden geboord. Dankzij de sleufsparingen zijn deze eenvoudig waterpas te stellen zelfs door één persoon. Met zelfklevend oplegvilt kan de verwerker de elementen makkelijk schuiven zonder dat het oplegvilt verplaatst.

De hoeklijnen kunnen worden bevestigd met slagpluggen of door middel van (chemische) ankers.

“

Bewoners mogen geen overlast ondervinden

De elementen hebben een gewicht van slechts 12 kg./m2. Deze worden in elkaar geschoven dankzij het easy click systeem en de Cassettevloer 6.2 kan worden afgewerkt met een 18 millimeter underlaymentplaat. Dit samen heeft een eigen gewicht slechts van 22 kg/m2.

Woonwijk te Bierum (gemeente Delfzijl) is volledig gerenoveerd met onder andere de Cassettevloer 6.2 van Havebo Groep. Uitvoering in samenwerking met Geveke Bouw & Ontwikkeling.

Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met de Havebo Groep.

Na het plaatsen van de zelfklevende oplegvilt, kunnen de elementen worden geplaatst.

28 Gezamenlijke rookgasafvoer renoveren zonder hakken en breken reno v a t i e & tr a n s f o r ma t ie

Cobouw Special Woensdag 24 mei 2017

Bedrijfsprofiel Voor veel Verenigingen van Eigenaren is het vervangen van VR-ketels een hele kluif. Zeker ook het daarbij behorende (verplicht) renoveren van het gezamenlijke rookgasafvoerkanaal. De uitdaging is ervoor te zorgen dat deze renovatie veilig, snel, eenvoudig en betaalbaar wordt gerealiseerd, waarbij bovendien de overlast voor de bewoners tot een minimum wordt beperkt.

C

ox Geelen heeft een innovatieve oplossing woordoor het mogelijk is om het systeem vanaf het dak in de schacht te laten zakken. Binnen een dag is de klus geklaard.

Zonder zagen en breken Deze renovatie-oplossing is geschikt voor de gestapelde woningbouw met een verdiepingshoogte van 2,6 tot 3,1 meter.

Het systeem CoxHYBRID® CLV PP wordt vanaf het dak in de schacht gebracht. De pijpsecties worden in elkaar geschoven tot de opgemeten verdiepingshoogte is bereikt.

Dit alles zonder zagen en breken.

Ook hoeft er geen gebruik te worden gemaakt van beugels; rvs-strippen zorgen ervoor dat de pijpen op hun plek blijven.

Een complete strang CoxHYBRID® bestaat uit slechts een paar onder-

CoxHYBRID® CLV PP kan in één arbeidsgang worden geplaatst zonder sloopt en breekwerk. De eerste gang is het aftekenen en daarna volgt het installeren. delen: een dakdoorvoer, een bovendakse afdekplaat, een aantal repeterende pijpen en een bodemsectie.

Het toegepaste PP en RVS zijn in een corrossiegevoelige omgeving de meest veilige materialen. In combinatie met een tevens nieuwe brandwerende muuraansluitplaat maakt u het systeem fireproof.

zonder hakken en breken. Zo is de cirkel rond.

Levensduur

Omdat het veiliger moet!

Elke cv-ketel en het daarbij behorende rookgasafvoerkanaal heeft een bepaalde levensduur en als deze om is, moet het afvoerkanaal worden vervangen. Ook hier is bij CoxHYBRID® aangedacht.

Het systeem kan er aan de dakzijde ook weer worden uitgetrokken,

Installatievideo Voor wie meer wil weten over CoxHYBRID® is de demonstratiefilm op de website van Cox Geelen een aanrader. Hier is te zien hoe een dergelijke renovatie in de praktijk wordt uitgevoerd.

CoxHYBRID® geeft een duidelijk antwoord op de alarmerende meldingen van TNO en VROM. Doorgeroeste kanalen en onveilige situaties dienen tot het verleden te gaan behoren. Kiezen voor deze oplossing is tevens zorgen voor een veilige woonomgeving.

CoxHYBRID® is ontwikkeld in het eigen R&D center van Cox Geelen in samenwerking met installatiebedrijven uit binnen- en buitenland.

Voor meer informatie of advies staan de specialisten van Cox Geelen voor u klaar. info: www.coxgeelen.com Tel. 043 409 95 00 advies@coxgeelen.com

Tot slot wordt het systeem ingesteld.

Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met Cox Geelen.

www.agnesonestep.nl

Hét slimme alternatief voor gipsplaten Kant & klare wanden plafondpanelen • Aanzienlijke verkorting bouwtijd • Snel, simpel én droog te plaatsen • Géén stuc- en schilderwerkzaamheden • Voorzien van tong & groef verbinding • Diverse decoren beschikbaar

R enovati e & transformati e

Cobouw Special Woensdag 24 mei 2017

29

VERDIEPING Meer weten over renovatie en transformatie? Vakmedianet heeft diverse interessante uitgaven in print en online en organiseert evenementen op dit gebied

Meer Renovatie & Transformatie Vastgoedmarkt P R OVA DA S P E C I A L 2 0 1 7

Vastgoedmarkt Transformatie­ plein

VOORUITBLIK 2E HELFT 2017

OVERVERHITTING OF COOLING DOWN? BEURSPASSAGE

Vastgoedmarkt

PROVADA SPECIAL 2017

Van 30 mei tot en met 1 juni vindt tijdens de PROVADA in de RAI Amsterdam de vijfde editie van het Vastgoedmarkt Transformatieplein plaats.

Het Transformatieplein biedt een scala aan activiteiten en pitches van creatieve partners op gebieds­ ontwikkeling in Rotterdam.

Zie voor meer informatie het artikel op pagina 20 en 21.

WIE WINT DE STIB AWARD 2017?

TRANSFORMATIEPLEIN

VAN LOSSE OBJECTEN NAAR HELE GEBIEDEN

LIKE, SHARE, TWEET? @PROVADA WE MEET! Time for a #realconnection

We zien u graag in hal 12, stand 13 Advertenties_Mei_VGM_v2.indd 1

26-4-2017 09:27:14

001-072_VGM_PROVADA_CVR.indd 1

12-05-17 11:19

De Architect

Vastgoedmarkt Provada Special

Een stap verder

Nummer 3 van de Architect besteedt aandacht aan het transformeren van bestaande stedelijke gebieden en de rol van het ontwerp daarbij. Daar­ naast aandacht voor transformatie­ projecten over de grens. Hierbij worden onder andere twee musea naast elkaar besproken: het Musée Unterlinden door Herzog & de Meuron en de Newport Street Gallery door Caruso St John Architects.

Deze Vastgoedmarkt special staat volledig in het teken van de Provada, die plaatsvindt van dinsdag 30 mei tot en met donderdag 1 juni.

In deze Provada Special onder meer aandacht voor de vier projecten die meedingen naar de StiB Award 2017 én de drie toptalenten die doorgaan naar de finale van de Yardi/Vastgoed­ markt Talent Award 2017.

Een stap verder gaat over herbestem­ ming en hergebruik van gebouwen en terreinen.

Met dit boek krijgt u goed inzicht in de problemen en oplossingen die er spelen rond de ontwikkeling van nieuwe bestemmingen voor ons onroerend goed. Hierbij komen, onder andere via interviews met diverse deelnemers aan het bouw­ proces, alle aspecten aan de orde.

Hoofdredactie: Johannes van Bentum Prijs abonnement Vastgoedmarkt: € 665 excl. btw.

CMYK: Blauw: c70/m30 Groen: c30/y70 Oranje: m70/y70

En E T G K eto

A C C U R A AT

AA

L

RZ

D AA

M

Ip b O D R G o U

· SN EL

·

BAAR · AAL RH E H

n

!

NIEUW

Stone Solutions

RGB: Blauw: R74/G150/B205 Groen: R199/G214/B205 Oranje: R235/G107/B74

Yvo Meihuizen. ISBN: 9789462450578 Prijs: € 47,12 excl. btw.

te e M

Hoofdredactie: Harm Tilman Prijs los nummer: € 19,95 excl. btw.

Al onze uitgaven zijn te bestellen via de Vakmedianet Webshop; www.vakmedianetshop.nl

·

DU

PROFESSIONEEL LIJMSYSTEEM VOOR STEENSTRIPS

ELASTISCHE VERLIJMING MET DIRECTE HECHTING

TCKI GETEST OP VELE BOUWMATERIALEN LICHT, SNEL EN MAKKELIJK AAN TE BRENGEN, STOFVRIJ, SCHOON EN ZEER DUURZAAM

De nieuwe Elcometer 500 kan snel, accuraat en herhaalbaar droge laagdikte meten op beton en andere cementachtige substraten.

www.bostik.nl

www.elcometer.com/E500 Cobouw Dutch 500 Ad 130 x 190mm - April 2017.indd 2

20/04/2017 14:42:14

OP

TRANSFORMATIEPLEIN RGB: Blauw: R74/G150/B205 Groen: R199/G214/B205 Oranje: R235/G107/B74 CMYK: Blauw: c70/m30 Groen: c30/y70 Oranje: m70/y70

Programma KANSRIJKE GEBIEDSONTWIKKELING Architecten wordt een podium geboden om met vastgoedeigenaren en gemeenten in contact te komen. Zij pitchen transformatievoorstellen voor diverse stedelijke gebieden die een uitdaging hebben of lichten referentieprojecten toe die passend zijn bij het vraagstuk van het te ontwikkelen gebied.

Op het Vastgoedmarkt Transformatieplein (Hal 11, Stand 11) vinden elke dag mini-conferenties over deze gebiedstransformaties plaats van 13:00 tot 15:00 uur.

Dinsdag 30 mei 2017 SOCIAL STRUCTURES 09:30 u

Centrale Hal Vastgoedmarkt ontbijtnieuws

Transformatieplein seminarruimte

DE VOLGENDE GEBIEDEN STAAN CENTRAAL: ROTTERDAM:

Prins Alexander - RCD AMSTERDAM:

Reigersbos - Schiphol-Rijk

RIJSWIJK

Plaspoelpolder Havengebied Treubstraat - Verrijn Stuartlaan

www.transformatieplein.nl Donderdag 1 juni 2017 SMART SOLUTIONS

Woensdag 31 mei 2017 PARTNERSHIP 09:30 u

Blaak - Brainpark - Hart van Zuid -

09:30 u

Centrale Hal Vastgoedmarkt ontbijtnieuws

Transformatieplein seminarruimte

Centrale Hal Vastgoedmarkt ontbijtnieuws

Transformatieplein seminarruimte

10:30 u

OPENING Vastgoedmarkt Transformatieplein

12:00 u

BIJEENKOMST PROVADA Zorgsessie Transformatie

11.00 u

‘WONEN IN WINKELS’ gemeente Rotterdam

13:00 u

12:00 u

Blue Building Institute en KCAP Over WELL certificering op gebouw en gebiedsniveau MINI-CONFERENTIE van de gebieden van de gemeenten Rotterdam en Amsterdam

MINI-CONFERENTIE van de gebieden van de gemeenten Rijswijk en Rotterdam

13:45 u

Havengebied - Rijswijk

14:30 u

Verrijn Stuartlaan - Rijswijk

13:00 u

Prins Alexanderplein - Rotterdam Reigersbos - Amsterdam

Brainpark - Rotterdam Schiphol Rijk - Amsterdam

15.15 u

ASRE DOCENTENDEBAT Vastgoedontwikkeling na de crisis: geen disruptie maar flexibele aanpassing aan de omstandigheden.

14.00 u

CONCLUSIE mini-conferenties Transformatieplein 2017

19:00 u

Slot PROVADA

13:00 u

13:00 u 14:00 u

Blaak en Central District Rotterdam

16.00 u

SNEAK PREVIEW de vernieuwde Architect

13:00 u

Hart van Zuid - Rotterdam Treubstraat - Rijswijk

11:00 u

Yardi Vastgoedmarkt Young Talent Final Debate

12:15 u

UITREIKING Yardi Vastgoedmarkt Young Talent Award MINI-CONFERENTIE van de gebieden van de gemeente Rotterdam en Amsterdam

13:00 u

* programma onder voorbehoud van wijzigingen

HAL 11 | STAND 11 DEELNEMENDE GEMEENTEN & ADVISEUR

CREATIEVE PARTNERS

m a a s t r i c h t

ARCHITECTEN ADVISEURS

Adv_266x398_VGMtransformatieplein17-v2.indd 1

-

r o t t e r d a m

mei architects and planners

16-05-17 10:13

r enovati e & transformati e

Cobouw Special Woensdag 24 mei 2017

31

Gevelbeeld behouden met minerale steenstrips bedrijfsprofiel Bij het isoleren van bakstenen gevels overheerst de gedachte, dat daardoor het originele gevelbeeld zal verdwijnen. Een onjuiste gedachte. Dat de karakteristiek van een woonwijk wel degelijk behouden kan blijven, blijkt uit het ‘levensduur-groot-onderhoud’ van een zestal woonblokken in de Haagsche Moerwijk. Daar werd gekozen voor een fraaie afwerking met minerale steenstrips. / Pieter de Mos

H

et is de ‘perfecte illusie’ en onze bekende voetbalmeester zou zeggen: “Je gaat het pas zien als je het doorhebt”. Zonder voorkennis lijkt het of de oorspronkelijke

bakstenen gevels netjes zijn schoongespoten en opnieuw gevoegd. Bij nadere beschouwing blijken de ‘schone’ gevels geheel uit steenstrips te zijn ‘opgebouwd’. Het gaat om een interessant product van Sto Isoned, waarmee het buitengevelisolatiesysteem StoTherm Classic van een onderhoudsarme en in de productie milieuvriendelijke afwerklaag wordt voorzien.

Opwaardering Hemubo Bouw neemt de drielaagse portiekflats van Haag Wonen onder handen. De oplevering van het ‘levensduur-groot-onderhoud’ staat gepland voor eind van dit jaar.

Belangrijk onderdeel is de opwaardering tot het A label. Op dit moment wordt aan de Jan Luykenlaan de gevelisolatie aangebracht.

Die wordt voor een klein deel met gevelstucwerk en op de toonaan gevende plekken geheel met

steenstrips afgewerkt. Bijzonder detail daarbij is de terugkeer van de karakteristieke betonnen raamkaders, die nu in het wit een mooi contrast bieden met de strakke steenstripvlakken.

Toekomstgericht “De baksteen van de toekomst is dun, lichtgewicht én duurzaam”, zo noemt het bedrijf uit Tiel de minerale steenstrips. Het gaat om prefab pleisterelementen, die voor het grootste deel bestaan uit dezelfde minerale componenten als conventionele gevelstenen.

De steenstrips hebben echter een fors lagere ecologische footprint.

Zo worden ze gedroogd op 60 graden Celsius, waar dat voor de traditionele baksteen 1000 graden is. Ook het transport scoort beter en er is weinig restmateriaal en afval.

Sto Isoned noemt het een arbovriendelijk product vanwege het fors lagere gewicht bij de applicatie, waarvoor bij dit project IJsselmonde uit Rotterdam is ingeschakeld.

Zelfde veroudering

De oorspronkelijke gevel wordt voorzien van een buitengevelisolatiepakket.

Interessant is dat de veroudering van de minerale steenstrips op dezelfde wijze plaatsvindt als bij traditioneel metselwerk, maar zonder de bijkomstige nadelen. Door de flexibiliteit van de steenstrips en de spanningsverdelende mortelweefsellaag worden spanningen in de ondergrond goed opgevangen.

Hierdoor zijn alleen nog bouwkundige dilataties nodig en kan het

De eerste portiekflats zijn opgeleverd. Naar verwachting zal het ‘levensduurgroot-onderhoud’ van de in totaal zes woonblokken eind 2017 gereed zijn. periodiek onderhoud aan dilatatievoegen vervallen. Ook het voegwerk verdient geen bijzonder onderhoud.

De lijmmortel dient namelijk als voeg en kent geen witte kalkuitslag.

Door deze combinatie van factoren blijven de onderhoudskosten laag.

Voor de opdrachtgever is van belang, aldus Sto Isoned, dat het onderhoudsarme karakter van een gevelisolatie-systeem met minerale steenstrips zorgt voor een lage total cost of ownership.

Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met Sto Isoned.

Detail van de nieuwe gevel met raamkaders.

Kozijnen transformeren en renoveren is vooruitzien bedrijfsprofiel Transformatie van gebouwen naar nieuwe gebruiksfuncties past bij uitstek in de circulaire economie. Er zijn minder grondstoffen nodig omdat veel aanwezig bouwmateriaal wordt hergebruikt. Toch is daarin nog belangrijke winst te halen, bewijst Kreunen Kunststoffen.

Met Hollodeen®- en Durodeen®elementen kunnen bestaande deur- en raamkozijnen eenvoudig en tegen relatief lage kosten worden aangepast aan de nieuwe eisen. Dat scheelt sloopkosten en investeringen in geheel nieuwe kozijnen.

W

aarom zou je iets weggooien wat nog goed is? Dat is de simpele vraag waarop geen redelijk antwoord is. Alleen: hoe dan verder?

Want herbestemming van vastgoed vraagt vaak om ingrijpende transformatie. Er komen immers opeens allerlei andere regels en wensen om de hoek kijken. Denk aan eisen ten aanzien van brand- en inbraak­ werendheid en hogere waarden voor warmte- en geluidsisolatie. Allemaal aspecten die rechtstreeks verband hebben met het kozijnwerk: hogere kwaliteit glas en deuren vragen immers om andere dorpels en stijlen. Maar ‘andere’ betekent niet per se ‘nieuwe’, benadrukt Ludo

Schennink, bedrijfsleider bij Kreunen Kunststoffen. “Vaak is een kleine aanpassing voldoende om de kozijnen weer volledig toekomst­ bestendig te maken.”

Renoveren en Transformeren

DTS® -ReFlex heeft een breed assortiment kozijnoplossingen speciaal voor de renovatie- en transformatiemarkt. Door Kreunen Kunststoffen in eigen huis ontwikkeld om bestaande houten buiten­ kozijnen efficiënt te upgraden en langdurig te beschermen.

Afhankelijk van het gebruiksdoel worden delen van óf Hollodeen® óf Durodeen® toegepast. Beide zijn maatvast, ongevoelig voor vocht, en gemakkelijk te verwerken.

Overschilderbaar en slijtvast

Durodeen® is overschilderbaar en daardoor bij uitstek geschikt voor glas- en raamkozijnen. Hollodeen® is daarentegen extreem slijtvast en ideaal als de veel belopen onder­ dorpel van deurkozijnen. Daarnaast zijn er ook varianten mogelijk zoals de combinatie van Durodeen® en Hollodeen® bij peilkozijnen waarbij de neuten worden meegeschilderd met de stijlen.

“Uiteraard kunnen alle authentieke elementen worden overgenomen”, aldus Schennink. “Denk aan het aanbrengen van duivenjagers, verstekken en waterhollen. En we kunnen bijvoorbeeld leidingwerk van warmteterugwininstallaties onder de onder­dorpel doorvoeren.”

Resultaatgericht vastgoedonderhoud Toepassing van deze innovatieve materialen voorkomt niet alleen kapitaalvernietiging van kozijnen die op de keper beschouwd nog voor negentig procent in goede conditie verkeren. Het slopen van bestaande kozijnen geeft grote gevolgschade aan de binnenwand, die vervolgens gerepareerd en geheel opnieuw afgewerkt moeten worden.

Verkorten bouwtijd Deel­vervanging bespaart dus niet alleen geld, maar verkort tegelijk de bouwtijd. Maar ook hier vraagt duurzaamheid om een omslag in het denken, signaleert Schennink.

“Prik nu niet met een vochtmeter alleen in de onderdorpel, maar

controleer ook eens paar andere delen. Dan is voor iedereen direct duidelijk dat de beschadiging lokaal is, en dus de benodigde vervanging ook. Op dezelfde efficiënte manier kan een te kleine bestaande sponning voor bijvoorbeeld triple glas in veel gevallen binnen het vlak van het buitenkozijn worden aangepast met Durodeen® -latten.

Bovendien voegen Durodeen® en Hollodeen® dankzij hun onderhoudsvrije karakter kwaliteit toe.

Helemaal van deze tijd, waarin resultaatgericht vastgoedonderhoud een belangrijk onderwerp is.”

Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met Kreunen Kunst­stoffen.

In 270 appartementen in Nijmegen is een levensloopbestendige toegang gecreëerd.

Er is een tool voor woningbouw­ verenigingen en eigenaren om de besparing uit te rekenen over de volledige exploitatieperiode.

Informeer bij Kreunen Kunststoffen wat u kunt besparen.

Feel good inside Goed isoleren blijft essentieel voor een aangenaam binnenklimaat, vandaag en morgen.

Recticel Insulation is veel meer dan alleen isolatie.

Door onze jarenlange ervaring en vakkennis bieden wij u duurzame oplossingen voor elke isolatievraag.

Als partner bouwen we samen aan een comfortabel binnenklimaat en een zorgeloze toekomst voor u ĂŠn uw kinderen.

recticelinsulation.nl REC17 AD CORP 266x398 NL.indd 1

02/05/17 11:31