50 ΧΡΟΝΙΑ ΘΡΑΚΙΚΕΣ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΕΟΡΤΕΣ (ΞΑΝΘΙΩΤΙΚΟ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ)

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕ∆ΟΝΙΑΣ - ΘΡΑΚΗΣ

50 Χρόνια Θρακικές Λαογραφικές Εορτές Έκδοση: Χορηγός Έκδοσης: Επιµέλεια:

Κέντρο Πολιτισµού ∆ήµου Ξάνθης Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης Θανάσης Μουσόπουλος

Copyright © Θανάσης Μουσόπουλος Απαγορεύεται η αναδηµοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική ή µερική ή περιληπτική, ή η απόδοση κατά παράφραση ή διασκευή του περιεχοµένου του βιβλίου µε οποιονδήποτε τρόπο, µηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο, χωρίς προηγούµενη γραπτή άδεια του εκδότη. Νόµος 2121/1993 και κανόνες ∆ιεθνούς ∆ικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.

Σχεδιασµός - Επιµέλεια - Εκτύπωση - Βιβλιοδεσία:

1ο χλµ. Ξάνθης - Πετεινού, Τηλ/Fax: 25410 76604 E-mail: dalaka2@otenet.gr

4

Π

ενήντα χρόνια Θρακικών Λαογραφικών Εορτών, 1966 – 2015, συµπυκνωµένα σε ένα συλλεκτικό τόµο τον οποίο ξεφυλλίζοντας τον, πραγµατοποιούµε µια αναδροµή στο χτες µέσα από µνήµες που προβάλλουν από κάθε σελίδα του. Ένας επετειακός τόµος, που µας ταξιδεύει στο παρελθόν, από την ηµέρα που ξεκίνησαν οι γιορτές της Αποκριάς αλλά και πριν από την έναρξη του θεσµού, πλούσιος σε στοιχεία και υλικό, αφίσες και φωτογραφίες, µε εξώφυλλα των ετήσιων εκδόσεων, που εξέδιδε κάθε χρόνο ο ∆ήµος της Ξάνθης, καθώς και χαρακτηριστικά αποσπάσµατα από τα προγράµµατα των εκδηλώσεων των Θ.Λ.Ε.. Τα στοιχεία που παραθέτονται στην παρούσα έκδοση του Κέντρου Πολιτισµού του ∆ήµου Ξάνθης για το Ξανθιώτικο Καρναβάλι αποτελούν τεκµήριο, της έντονης πολιτιστικής δράσης κατά την περίοδο της Αποκριάς αλλά και παρακαταθήκη για τις επερχόµενες γενιές. Η έκδοση από το Κέντρο Πολιτισµού του ∆ήµου Ξάνθης, αποτελεί µια πολύ καλή και εµπεριστατωµένη προσπάθεια, άξια συγχαρητηρίων, για τον επιµελητή ο οποίος επέλεξε το υλικό και τα ντοκουµέντα αλλά και σε όλους όσους συνεργάστηκαν για την δηµιουργία αυτού του πολύτιµου επετειακού τόµου. Ο ∆ήµαρχος Ξάνθης Χαράλαµπος Αθ. ∆ηµαρχόπουλος

5

Μ

ε ικανοποίηση χαιρετίζουµε την επετειακή συλλεκτική έκδοση για τα πενήντα (50) χρόνια συνεχούς και επιτυχηµένης διοργάνωσης των Θρακικών Λαογραφικών Εορτών, των γιορτών και εκδηλώσεων του Καρναβαλιού, στην πόλη της Ξάνθης. Η έκδοση αποτυπώνει µε γλαφυρό και ζωντανό τρόπο την πορεία και τη διαχρονική εξέλιξη του γεννηµένου από την κουλτούρα της τοπικής κοινωνίας της Ξάνθης θεσµού, που όχι µόνον άντεξε στην πορεία του χρόνου, που τον δοκίµασε σκληρά αλλά στη διαδροµή αυτή ενδυναµώθηκε και µετεξελίχθηκε, δείχνοντας προσαρµοστικότητα, ευελιξία, συνεχείς επικαιροποιήσεις και βέβαια, ανοδική πορεία. Οι εκδηλώσεις συνδυάζοντας την παράδοση, τον πολιτισµό, τη διασκέδαση, στα πλαίσια του θρησκευτικού ορόσηµου της Αποκριάς κάθε έτους, αποτέλεσαν και λαϊκή παρηγοριά, αφού προσέγγιζαν µε ένα εκτονωτικό, ίσως βέβηλο, αναιδές αρκετές φορές και ελευθεριακό χιούµορ, που παραβίαζε τις εκάστοτε πολιτικές και κοινωνικές ορθότητες, τις φόρµες και τα πλαίσια. Έστελνε µηνύµατα της ευρείας ή της αποκλίνουσας λαϊκής προσέγγισης, που µασκαρεµένη, πίσω από χρώµατα, από απίθανες στολές, ήχους και χαλάρωση, γινόταν πιο ειλικρινής, πιο αυθεντική .... Για όλα αυτά έγινε θεσµός, µε ιστορικό και κοινωνικό βάθος γενεών, µε µεγάλη λαϊκή εθελοντική συµµετοχή και ανταπόκριση, θεµελιωµένος και στην πολιτιστική ευαισθησία πρωτίστως των Ξανθιωτών αλλά και των κατοίκων της ευρύτερης Περιφέρειας. Πέραν των παραπάνω διαστάσεων, η οικονοµική διάσταση µε την µόχλευση της κατανάλωσης και των υπηρεσιών, την αδιαχώρητη επισκεψιµότητα και προβολή της περιοχής είναι µεγάλης σηµασίας αλλά και αξίας. Το τερπνόν µετά του ωφελίµου.. Επαίνους και συγχαρητήρια αξίζουν οι αρχικοί εµπνευστές, οι διαχρονικοί συντελεστές, οι χιλιάδες απλοί καρναβαλιστές, οι σύλλογοι, ο ∆ήµος Ξάνθης και οι δηµοτικές επιχειρήσεις, όλοι...Βεβαίως και οι συντελεστές της παρούσας έκδοσης. Περιφερειάρχης Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης Παυλίδης Γεώργιος

6

H

συµπλήρωση µισού αιώνα Θρακικών Λαογραφικών Εορτών, είναι απόδειξη οτι ο θεσµός έχει γίνει αποδεκτός από την πλειοψηφία όχι µόνο της κοινωνίας της Ξάνθης αλλά και όλης της Ελλάδας. Οι Θρακικές Λαογραφικές Εορτές ξεκίνησαν από µία παρέα ανθρώπων µε µεράκι για την διατήρηση των παραδόσεων και µε έντονη την ανάγκη να εκφραστούν µέσα απ αυτές. Το συναίσθηµα αυτό συµµερίζονται χιλιάδες επισκέπτες που όχι µόνο παρακολουθούν αλλά και συµµετέχουν µε ενθουσιασµό. Οι εκδηλώσεις αν και κρατούν την παράδοση που έχει τις ρίζες της στις αρχαίες ∆ιονυσιακές γιορτές, καταφέρνει να εξελίσσεται παράλληλα και να συµβαδίζει µε την σύγχρονη πολιτιστική διάσταση της κοινωνίας µας. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα τα τελευταία χρόνια να έχουν γίνει κτήµα όλων των συµπολιτών µας οι οποίοι συµµετέχουν ανεξάρτητα καταγωγής, εθίµων, µόρφωσης και θρησκεύµατος. Θεατρικές παραστάσεις, εκθέσεις ζωγραφικής, σύγχρονοι και παραδοσιακοί χοροί, συναυλίες, µε κορύφωση την Κυριακάτικη παρέλαση, όπου η κοινωνία της Ξάνθης αλλά και της ευρύτερης περιοχής αναπαριστά ανάγλυφα τις ανησυχίες της για την καθηµερινότητά και για τα δηµόσια δρώµενα, συνθέτουν το ψηφιδωτό της πολυπολιτισµικής µας παράδοσης. Αν και έχουµε φτάσει σε υψηλό επίπεδο τόσο από άποψη οργάνωσης όσο και ποιότητας εκδηλώσεων, εµείς θα είµαστε πάντα δίπλα στους διοργανωτές και αρωγοί στην κάθε προσπάθεια αναβάθµισης της διοργάνωσης, διότι πάντα µετά από το τέλειο, υπάρχει το τελειότερο. Ο Αντιπεριφερειάρχης Π.Ε. Ξάνθης Κωνσταντίνος Ζαγναφέρης

7

1966 – 2015, µισός αιώνας Θρακικές Λαογραφικές Εορτές, 50 χρόνια παράδοσης και ιστορίας. Η επετειακή έκδοση των 50 ετών του Κέντρου Πολιτισµού του ∆ήµου Ξάνθης µέσα από την εξαιρετική δουλειά του δασκάλου πολλών γενεών κου Θανάση Μουσόπουλου και των υπολοίπων συντελεστών, κάνει µια ιστορική αναδροµή σε µονοπάτια του χθες µέσα από φωτογραφίες, προγράµµατα και αφίσες που χρησιµοποιήθηκαν στην συγκεκριµένη χρονική περίοδο. Είναι µια έκδοση που ζωντανεύει στις µνήµες πολλών συµπολιτών µας στιγµές παλιότερων ετών αλλά ταυτόχρονα θα αφυπνίσει την συνήθειες των νεοτέρων το πώς θεσµοί, όπως πολιτισµός και παράδοση παραµένουν αναλλοίωτα στο πέρασµα των χρόνων. Παράδοση και διασκέδαση συνδυάζουν την απόλυτη, για την πόλη µας έννοια, που λέγεται Πολιτισµός. Ο Πρόεδρος του Κέντρου Πολιτισµού ∆ήµου Ξάνθης Πασχάλης Λύρατζης

8

Η µατιά του Επιµελητή: Μισός αιώνας Ξανθιώτικο Καρναβάλι

Ό

ταν συζητήθηκε για πρώτη φορά το 2012 ή ‘13 η ανάγκη να ετοιµάσουµε κάτι για την πεντηκοστή περίοδο των Θρακικών Λαογραφικών Εορτών, έπαθα ένα σοκ. Πότε πέρασαν τόσα χρόνια από το 1966 που πρωτογιορτάστηκε το ξανθιώτικο καρναβάλι; Ήµουν τόσα χρόνια είτε στο προσκήνιο είτε στα παρασκήνια του λαϊκού πολιτιστικού αυτού θεσµού, και µίλησα και

έγραψα για το Καρναβάλι µας – κακά τα ψέµατα – καρναβάλια ήταν οι γιορτές αυτές από την αρχή σε συνδυασµό µε τη θρακιώτικη παράδοση, αφού ήταν ούτως ή άλλως ένας θεσµός που λαµβάνει χώρα στις εβδοµάδες των Απόκρεω. Εντούτοις, εντονότερα τα τελευταία δύο χρόνια είχα στο µυαλό µου την ιδέα ότι θα µπορούσαµε να εκδώσουµε ένα βιβλίο µε την ευκαιρία των πενήντα χρόνων.

9

Ας κάνουµε ένα χρονικό άλµα στα 1966, πέµπτη εξαταξίου γυµνασίου εγώ ή δευτέρα λυκείου. Ήταν δύο πρωτεργάτες του θεσµού πολύ κοντά µου. Ο πατέρας µου ήταν καστοριανός και οικογενειακός µας γιατρός ήταν ο Στέργιος Στάθης. Ήξερα για τις µεταµφιέσεις και τα καρναβάλια της δυτικής Μακεδονίας, τα έθιµα και όλα τα σχετικά. Από την άλλη, στο Κατηχητικό είχα τον Βασίλη Ασηµοµύτη, παίζαµε θέατρο στη Χάβρα, κάναµε εκδροµές, είχαµε µια πολιτιστική δραστηριότητα – πράγµα που µε βοήθησε πολύ για την επόµενη πορεία µου. Αυτοί οι δύο άνθρωποι έπαιξαν σηµαντικό ρόλο στην πρώτη οργάνωση και στην καθιέρωση των Λαογραφικών Γιορτών. Και οι δυο τους πολύ έξυπνα – χωρίς να προκαλέσουν αντιδράσεις από διάφορες πλευρές – οργάνωσαν το Καρναβάλι, έβγαλαν τον κόσµο από το σπίτι του, έδωσαν το βασικό στίγµα ενός λαϊκού πολιτιστικού θεσµού. Να προσθέσω ότι στα πρώτα χρόνια – δύο προ της δικτατορίας και τα επόµενα δύσκολα έτη – οι γειτονικές πόλεις, ένθεν κακείθεν, ήθελαν πάση θυσία να πάρουν το Καρναβάλι, όπως έλεγαν, στην πόλη τους. ∆εν τα κατάφεραν, γιατί είχε εδραιωθεί ο θεσµός και οι τοπικοί άρχοντες και οι επαγγελµατίες έκαναν το καθετί για να µην το αφήσουν να φύγει. Σηµαντικό ρόλο για την εξέλιξη του θεσµού έπαιξαν οι δήµαρχοι, οι άλλοι δηµοτικοί άρχοντες και οι κατά καιρούς υπάλληλοι του ∆ήµου ή των ΘΛΕ και της ∆ηµοτικής Επιχείρησης, που ανέλαβε µαζί µε τους πολιτιστικούς και καρναβαλικούς συλλόγους την κατ’ έτος οργάνωση, µε λιγότερα ή περισσότερα µέσα. Πολλές φορές την τελευταία στιγµή. Από την αρχή των Θρακικών Λαογραφικών Εορτών ουσιαστικό ρόλο έπαιξε η προβολή των παραδοσιακού οικισµού. Για τους επισκέπτες ένας περίπατος στην παλιά πόλη, η ξενάγηση σε αρχοντικά και σε πρόχειρα κουτούκια που άρχισαν να λειτουργούν για την περίοδο των Απόκρεω ήταν ένας ξεχωριστός πόλος έλξης. Γι’ αυτό θεµελιώδη ρόλο έπαιξε η δουλειά που έκαναν οι λογοτέχνες της Ξάνθης Κατίνα Βέικου Σεραµέτη και Στέφανος Ιωαννίδης µέσα από τα «Θρακικά Χρο10

νικά» και τη Φιλοπρόοδη Ένωση Ξάνθης, µε τις δράσεις της και τη λειτουργία της Λαογραφικής Έκθεσης και του Λαογραφικού Μουσείου στη συνέχεια. Ολοκλήρωση αυτού του χαρακτήρα ήταν η διάσωση του παραδοσιακού οικισµού µετά τη µεταπολίτευση µε το χαρακτηρισµό του ως διατηρητέου, χάρη στην έντονη προσπάθεια του τότε νοµάρχη Κωνσταντίνου Θανόπουλου, που έδωσε γενικότερο πολιτιστικό στίγµα σε όλες τις δράσεις της µεταπολιτευτικής περιόδου. Όλα αυτά τα έζησα από το 1966. Αλλά και µετά, ως φοιτητής, θυµάµαι στη Θεσσαλονίκη το διαφηµίζαµε, όλοι µας οι φοιτητές καλούσαµε φίλους σε µια µαζική εκδήλωση. Φαντασθείτε, χιλιάδες κόσµος µαζεύονταν και διασκέδαζε, τη στιγµή που απαγορεύονταν συναθροίσεις ακόµη και … λίγων ατόµων. Και µετά τη µεταπολίτευση, αφού άντεξε ο θεσµός, πήρε νέο αέρα. Η δηµιουργία του ∆ηµοκρίτειου Πανεπιστηµίου Θράκης και η εγκατάσταση του ∆΄ Σώµατος Στρατού µε πλήθος νέων, στοιχείο ζωντανό και νεωτεριστικό, σταδιακά συνδιαµόρφωσαν νέες καταστάσεις. Από το 1975 ποικιλότροπα ανακατεύθηκα και εγώ στις Θρακικές Λαογραφικές Εορτές – στο Καρναβάλι, όπως ήταν και είναι πάντοτε στο στόµα του απλού λαού. ∆εν θα µιλήσω όµως για δικές µου εµπειρίες. Θα πω µόνο ότι όσες φορές κλήθηκα εργάστηκα για το θεσµό αυτό, προτείνοντας, παρουσιάζοντας, µιλώντας στα µέσα επικοινωνίας και γράφοντας σε έντυπα της περιοχής αλλά και εκτός Θράκης. Προσωπικά οφείλω πολλά, γιατί µερικά βιβλία και εργασίες µου βρήκαν στέγη στο ∆ήµο, στις ΘΛΕ και στη ∆ηµοτική Επιχείρηση που ασχολείται µε τα Πολιτιστικά της Ξάνθης. Θα αναφέρω κάποιες εκτιµήσεις και κρίσεις που πηγάζουν από την πενηντάχρονη πορεία του θεσµού. Οι Θρακικές Λαογραφικές Γιορτές ήταν το έναυσµα για να δηµιουργηθούν πολλοί νέοι σύλλογοι πολιτιστικοί, να καλλιεργηθεί η παράδοση και να οργανωθούν χορευτικά συγκροτήµατα. Μπορεί σε κάποιες φάσεις να υπήρχε µεταξύ

τους έντονος ανταγωνισµός, σε γενικές όµως γραµµές η όλη κατάσταση έπαιξε θετικό ρόλο και σταδιακά ισορρόπησαν τα πράγµατα. Επιπλέον, εµπεδώθηκε από την αρχή στενότερη συνεργασία ανάµεσα στην πόλη και στα χωριά, ενώ στην τελευταία δεκαετία καλλιεργείται συνεργασία της Ξάνθης µε τις γειτονικές περιοχές της ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, και όχι µόνο. Πολλοί / πολλές έρχονται για να το παρακολουθήσουν ή για να πάρουν ενεργό µέρος από διάφορες περιοχές της χώρας ή των γειτονικών χωρών. Απόκτησε πλέον έναν ευρύτερο ρόλο. Τα οικονοµικά οφέλη είναι ευδάκριτα και πανθοµολογούµενα. Να σηµειώσουµε ότι οι Λαογραφικές Γιορτές είναι η µήτρα ενός άλλου θεσµού, των Γιορτών Παλιάς Ξάνθης, που από την αφετηρία τους στα 1991 ακολουθούν τα χνάρια της µάνας, στη λαογραφία, στην παράδοση, στην τέχνη και στο γλέντι. Έτσι η Ξάνθη έχει δύο λαϊκούς πολιτιστικούς θεσµούς κάθε χρόνο που συγκεντρώνουν πολύ κόσµο από τις γύρω περιοχές. Μάλιστα, σε περιόδους ‘κρίσης’ οι θεσµοί αυτοί παίζουν ιδιαίτερα θετικό ρόλο. Συµµετοχή και δηµιουργικότητα και για τους ποµπούς και για τους δέκτες. ∆ύο αρνητικά στοιχεία που παρουσιάστηκαν στο παρελθόν, η εξάρτηση από την προβολή ή όχι της παρέλασης στην τηλεόραση και η ανταγωνιστική µίµηση της Πάτρας και του … Ρίο, έχουν µάλλον ξεπεραστεί. Οι Θρακικές Λαογραφικές Εορτές - Ξανθιώτικο Καρναβάλι έχoυν κατακτήσει το δικό τους χώρο και το δικό τους κοινό. ΄Εχουν µοναδική αναγνωρισµένη ιδιοµορφία, που είναι ο συνδυασµός αστικού και αγροτικού καρναβαλιού. Επιπλέον, οι Γιορτές είναι µια πρώτης τάξης ευκαιρία για την πολιτιστική παρουσία και την καλλιτεχνική έκφραση. Όλα τούτα τα είχα σκεφτεί και τα είχα ζήσει. Έτσι “σαν έτοιµος από καιρό”, µέσα σε µικρό χρονικό διάστηµα συγκροτήθηκε τούτος ο αφιερωµατικός τόµος, που συνδυάζει λόγο και εικόνα. Είναι η συµπύκνωση µισού αιώνα ιστορίας και πολιτισµού. Είναι όµως και άλλα τόσα χρόνια, από την αρχή του

εικοστού αιώνα, που η ξανθιώτικη κοινωνία ζούσε και γλεντούσε, στην πόλη και στα χωριά. Γι’ αυτό ευχαριστώ ολόθερµα τους φίλους και τις φίλες µου, που κατέθεσαν µε τα κείµενά τους βιώµατα και ευαισθησίες: Στέλιο Αρσενίου, Φωτεινή Βορίδου, Ελένη ∆ηµητριάδου Εφραιµίδου, ∆ήµητρα Κατάκη, Μάριο Κουτσουρίδη, Γιώργο Κωτούλα, Χαρίκλεια Μαργαριτοπούλου, Γιώργο Μπατζακίδη, Πέπη Στάντσιου Παπακωστή, Τάσο Τεφρωνίδη.* Επιπλέον ευχαριστώ τον Τάσο Τεφρωνίδη που διέθεσε φωτογραφίες από το πλούσιο αρχείο που διαχειρίζεται στο διαδίκτυο. Καθώς και το δηµιουργικό τυπογραφείο µε το Γιώργο ∆αλακάκη, το Βασίλη Ανδρεάδη και τον Κωνσταντίνο Μπερετζίκη. Τέλος, στο πρόσωπο του ∆ηµάρχου κ. Χ. ∆ηµαρχόπουλου, του Προέδρου κ. Π. Λύρατζη και των µελών του ∆Σ του Κέντρου Πολιτισµού ευχαριστούµε τους σηµερινούς και προηγούµενους τοπικούς άρχοντες που συντέλεσαν και συντελούν στη θεµελίωση και ανάπτυξη των Θρακικών Λαογραφικών Εορτών.

Θανάσης Μουσόπουλος

* Σε σύντοµο χρονικό διάστηµα θα εκδοθεί τεύχος µε όλα αυτά τα κείµενα που για τεχνικούς λόγους δεν περιλαµβάνονται στον παρόντα τόµο.

11

∆ΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ∆ΗΜΟΥ ΞΑΝΘΗΣ

ΠΡΟΕ∆ΡΟΣ - ΛΥΡΑΤΖΗΣ ΠΑΣΧΑΛΗΣ ΑΝΤΙΠΡΟΕ∆ΡΟΣ -ΓΚΙΡΤΖΙΚΗ ΑΛΕΞΙΑ ΤΣΕΠΕΛΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙ∆ΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΠΟΖ ΡΑΜΑ∆ΑΝ ΚΑΡΑ ΑΧΜΕΤ ΜΠΕΝΗΣ ∆ΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΜΑΡΙ∆ΗΣ ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ ΣΕΡΚΕΝΛΙ∆ΗΣ ΚΡΥΩΝΑΣ ΚΑΜΑΡΙ∆ΗΣ ∆ΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΥΛΙ∆ΟΥ ΕΛΙΣΣΑΒΕΤ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΕΣΤΗΣ

12

Απόκριες στη Ξάνθη Θρακικές Λαογραφικές Γιορτές Η ΞΑΝΘΗ ΤΗΣ ΝΟΣΤΑΛΓΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΓΛΕΝΤΙΟΥ Αναπολώ και νοσταλγώ, θυµούµαι και δακρύζω*…

Κ

ρατώ, µε συγκίνηση, στα χέρια µου µια παλιά φωτογραφία και την παρατηρώ... Μια παρέα κοριτσόπουλα, ντυµένα «καρναβάλια», ποζάρει κοιτάζοντας κατάµατα και µάλλον σοβαρά, θα έλεγα, το φακό. Στο πίσω µέρος της έχουν γραφτεί, µε παιδικά γράµµατα, ο τόπος και ο χρόνος που έχει τραβηχτεί η φωτογραφία: «Καρναβάλια εις το πάρκον Ξάνθης, 1947». Βλέποντάς την αναρωτιέµαι, µε δέος, αλήθεια πέρασαν τόσα χρόνια; Ναι, τα χρόνια πέρασαν και προσπαθώ τώρα µε νοσταλγία και αγάπη αλλά και κάποια θλίψη, να ξαναζωντανέψω τα βιώµατα της εποχής εκείνης, µιας δύσκολης, πράγµατι, εποχής. Η βουλγαρική κατοχή στην περιοχή µας και η γερµανική κατοχή στην υπόλοιπη Ελλάδα αποτελούσαν πια παρελθόν. Ευχή και ελπίδα όλων ήταν να βασιλεύσει η ειρήνη. Όµως, σχεδόν δυο χρόνια µετά το τέλος του Β’ Παγκοσµίου πολέµου ένας νέος πόλεµος ξέσπασε στη Ελλάδα τον ∆εκέµβρη του 1944, χειρότερος ίσως από τον προηγούµενο, γιατί ο πόλεµος αυτός ήταν εµφύλιος, αδελφοκτόνος, που κράτησε µέχρι το 1949. Κατά τη διάρκεια του εµφυλίου οι συνθήκες είχαν αλλάξει και η παραπάνω κοριτσίστικη παρέα πρέπει να ήταν µια από τις τελευταίες που γιόρταζε τις Αποκριές κυκλοφορώντας µασκαρεµένη στους *παραφθορά δηµοτικών στίχων 13

δρόµους, γιατί σύµφωνα µε µαρτυρίες, η κυκλοφορία µεταµφιεσµένων και ιδιαίτερα µασκοφόρων προς το τέλος του εµφυλίου στους δρόµους είχε απαγορευθεί. Τίποτα όµως δεν σταµατούσε τον κόσµο να γιορτάζει την Αποκριά, την δύσκολη εποχή, µε συγκεντρώσεις στα σπίτια. Ήταν παλιά συνήθεια στις γιορτές, ακόµη και τις Κυριακές συγγενείς και φίλοι να συγκεντρώνονται στο σπίτι µας. Η βραδιά της τελευταίας Κυριακής της Αποκριάς είχε πάντα οικογενειακό χαρακτήρα και µια ιδιαίτερη σηµασία µε την τήρηση του εθίµου της συγχώρεσης. Οι καλεσµένοι και οι οικοδεσπότες πριν καθίσουν στο τραπέζι, έδιναν τα χέρια και οι µεν µεγαλύτεροι αντάλλασσαν το φιλί της συγχώρεσης οι δε µικρότεροι φιλούσαν το χέρι των ηλικιωµένων, για να ναι όλα συγχωρεµένα εν όψει της περιόδου της νηστείας που ξεκινούσε. Ένα πλούσιο στρωµένο τραπέζι, µε νόστιµους µεζέδες, πίτες ηπειρώτικες, ψητό στο φούρνο, το ανεπανάληπτο γαλακτοµπούρεκο που έφτιαχνε η µητέρα µου καθώς και άφθονο κόκκινο κρασί, τους περίµενε να καθίσουν. Όταν το γεύµα τελείωνε, άρχιζαν το τραγούδι, µε τα λεγόµενα «τραγούδια της τάβλας», εκείνα τα «µακρόσυρτα, λυπητερά, γιαννιώτικα τραγούδια», κατά παράφραση του στίχου του Παλαµά, τραγούδια που µιλούσαν για την ξενιτιά και για τον χωρισµό και συνέχιζαν µε τα αποκριάτικα τραγούδια, τα σκωπτικά και λίγο τολµηρά, που ο µπάρµπα-Κώστας Βρέντζιος, άντρας της θείας µου Χρυσούλας, µε την πλούσια φωνή του βαρύτονου τραγουδούσε σε ήχο πλάγιο και οι υπόλοιποι σιγοντάριζαν: «τ’ αµπέλια εκαήκανε, σταφύλια πια δεν κάνουν κι όλοι οι µπεκρήδες πέσανε βαριά για να πεθάνουν. Ψήσου γίδα µ’ ψήσου, ροδοκοκκινίσου ώσπου να ’ρθει κράσος να σε ξεκοκαλίσω..» ή «πώς στουµπίζουν το πιπέρ’ του διαβόλ’ οι καλογέρ’...», «Γιάνναινα, Γιαννάκαινα να µην πας για λάχανα και µας φέρεις βάσανα, να µην πας και για πουρνάρια και…». Κι εκεί, προς τα µεσάνυχτα, η βραδιά τέλειωνε µε το έθιµο της «χάσκας». Ένα καλά βρασµένο αυγό, ξεφλουδισµένο, το έδεναν µ’ ένα νήµα και το κρεµούσαν σ’ ένα µακρύ ραβδί ή στον πλάστη για το φύλλο της πίτας και ο οικοδεσπότης ή 14

ο πιο ηλικιωµένος, σε µια εύθυµη ατµόσφαιρα, το περιέφερε τους συνδαιτυµόνες. Όποιος κατάφερνε να το δαγκώσει ήταν ο τυχερός. Το έθιµο ήταν συµβολικό: Το άσπρο αυγό ήταν το τελευταίο άρτυµα πριν την Σαρακοστή και το κόκκινο αυγό της Ανάστασης ήταν το πρώτο µετά το τέλος της νηστείας. Η δεκαετία του ’50 ξεκίνησε διαφορετικά. Παρά τις δυσκολίες της εποχής εκείνης και τη φτώχεια που κυριαρχούσε, η Ξάνθη, όπως και η υπόλοιπη Ελλάδα, γυρνούσε σελίδα και προσπαθούσε να κλείσει τις πληγές της περασµένης δεκαετίας, να ανασυγκροτηθεί και να ξαναβρεί τον ρυθµό της, την αισιοδοξία της και την πίστη ότι όλα θα πάνε καλύτερα. Όλος αυτός ο κόσµος, που για δέκα, σχεδόν, χρόνια στερήθηκε πράγµατα απαραίτητα και στοιχειώδη για την επιβίωση αλλά και αυτά που οµορφαίνουν τη ζωή όπως την διασκέδαση, προσπαθούσε να κερδίσει όσα έχασε και όσα δεν έζησε. Και τα παιδιά εκείνης της εποχής ήµασταν πράγµατι µια στερηµένη γενιά. Εγώ ήδη φοιτούσα στο γυµνάσιο, µε γυµνασιάρχη τον Νικόλαο Παπανικολάου, τον σπουδαίο, προοδευτικό και διορατικό εκπαιδευτικό αν και αρκετά αυστηρό. Θυµάµαι τις πρώτες θεατρικές παραστάσεις, που ανέβασαν την εποχή εκείνη, το 1949 ή το 1950, µε εξαιρετική επιτυχία, µαθητές και µαθήτριες του Γυµνασίου, την «Τρισεύγενη» του Παλαµά, µε πρωταγωνίστρια την Αρτεµούλα Ανανιάδου-Γεραγά και το «Μυστικό της Κοντέσας Βαλέραινας» του Ξενόπουλου, µε πρωταγωνίστρια την Κική Πεντεδέκα, στον κινηµατογράφο «Ολύµπια», τις οποίες παρακολουθούσαµε µε δέος και θαυµασµό. Ήταν η εποχή που η µαθητική ζωή ρυθµίζονταν µε αυστηρούς κανόνες και περιορισµούς. Η µαύρη ποδιά µε το άσπρο γιακαδάκι, ο µπλε µπερές, τα µαλλιά πλεγµένα σε πλεξίδες, ήταν υποχρεωτικά για τις µαθήτριες, τόσο εντός όσο και εκτός σχολείου, καθηµερινά µέχρι και το Σάββατο που λειτουργούσαν τότε τα σχολεία και µόνο την Κυριακή επιτρεπόταν να φορέσουν κάτι διαφορετικό. Οι µαθητές υποχρεωτικά φορούσαν πηλίκια. Απαγορευόταν για τους µαθητές η κυκλοφορία µετά τις επτά και µισή κατά τους χειµερινούς µήνες, απαγορεύονταν τα µεικτά πάρτι

(δηλαδή αγόρια και κορίτσια µαζί), τα παντελόνια για τις µαθήτριες, οι ταινίες στον κινηµατογράφο χωρίζονταν αυστηρά σε «κατάλληλες» και «ακατάλληλες». Η παράβαση των κανόνων τιµωρούνταν µε αποβολή από το σχολείο και πολλές φορές είχε σαν αποτέλεσµα να µετατρέπεται η διαγωγής των µαθητών από «κοσµιοτάτη» σε «κοσµία». Έτσι, τα µεικτά µαθητικά πάρτι γίνονταν κρυφά από τις δύο το µεσηµέρι µέχρι τις επτά το βράδυ, έτσι ώστε οι µαθητές να βρίσκονται στα σπίτια τους µέχρι τις επτά και µισή. Όλα αυτά τα αναφέρω για να δώσω, έστω και αµυδρά, το χρώµα και το κλίµα της εποχής εκείνης και για να γίνει κατανοητό το πόσο ο κόσµος είχε ανάγκη να «ξεδώσει» και να «ξεσπάσει», να γλεντήσει, ιδιαίτερα τις ηµέρες του καρναβαλιού. Έτσι, η περίοδος της Αποκριάς και τα µασκαρέµατα ήταν µια µοναδική ευκαιρία για να ξεφύγουµε από όλους αυτούς τους περιορισµούς. Ντυνόµασταν συνήθως απλά, µε ό,τι υπήρχε πρόχειρο, γιατί εκείνη την εποχή σπάνιες ήταν οι ωραίες οι στολές οι καρναβαλίστικες, και µε το πρόσωπο βαµµένο έντονα και µε µάσκα προσπαθούσαµε να µην µας αναγνωρίζουν. Παρέες-παρέες επισκεπτόµασταν σπίτια συγγενικά και φιλικά, όπου οι πόρτες των σπιτιών ήταν πάντα ανοιχτές και µας υποδέχονταν µε χαρά προσφέροντάς µας κεράσµατα. Το αποκορύφωµα ήταν η «βόλτα», ο περίπατος, το «νυφοπάζαρο» όπως το έλεγαν αλλιώς, που ξεκινούσε το απόγευµα. Η βόλτα ξεκινούσε από την κεντρική πλατεία της πόλης, συνήθως από το ρολόι και έφτανε µέχρι την στροφή του Μπαλούκ Παζάρ (ψαραγορά) όπως ονοµαζόταν τότε η περιοχή της πλατείας Αντίκα. Ακριβώς στη γωνία δεξιά που ήταν το ζαχαροπλαστείο του «Ανέστη» και άρχιζε ο δρόµος που οδηγούσε προς τα πάρκα. Στο σηµείο αυτό, κάναµε επί τόπου στροφή και γυρνούσαµε πάλι πίσω για την πλατεία, γιατί, όταν έπεφτε το σούρουπο, ο περίπατος µέχρι τη περιοχή των πάρκων σήµαινε κάποιο «πονηρό» ραντεβού και ήταν σχεδόν απαγορευµένος. Η διαδροµή της «βόλτας» επαναλαµβανόταν µέχρι να µην αντέχουν πια τα πόδια µας από την κούραση. Η κίνηση ήταν ζωηρή, περπα-

τούσες µε βήµα σηµειωτόν από την πολυκοσµία, σερπαντίνες, κοµφετί, πειράγµατα, φλερτ και «τυχαίες συναντήσεις» κυριαρχούσαν. Η βόλτα συνήθως άρχιζε ή τελείωνε µε ένα γλυκό από τα ζαχαροπλαστεία της εποχής, µε µια πάστα από τα, γνωστά και αντικριστά µέχρι σήµερα, ζαχαροπλαστεία «Παπαπαρασκευά» και «Νικολαϊδη», από το ζαχαροπλαστείο του «Στογιαννίδη» (που αργότερα έγινε του «Μπακάλογλου») στη γωνία Κονίτσης και Βασιλέως Κωνσταντίνου ή µε τα πεντανόστιµα σιροπιαστά από το ζαχαροπλαστείο του «Αρβανίτη» η «Ωραία Ελλάς», που βρίσκεται µέχρι σήµερα στην ίδια θέση, στην αρχή της οδού Βασιλέως Κωνσταντίνου. Υπήρχε και ένα άλλο µικρό ζαχαροπλαστείο λίγο παραπάνω, ακριβώς δίπλα στην σηµερινή Εµπορική λέσχη, της «Κουκιούς» το έλεγαν ανεπίσηµα, που έφτιαχνε καταπληκτικό «µιλφέϊγ», γιατί λέγεται, ότι η ιδιοκτήτριά του µια εποχή έριχνε τα «κουκιά» για να προβλέπει το µέλλον. Οι Αποκριές όµως δεν ήταν προνόµιο µόνο των νέων. Ήδη οι Ξανθιώτες, οι οποίοι κατά τη διάρκεια της κατοχής είχαν εγκαταλείψει την πόλη, άρχισαν να επιστρέφουν µετά την απελευθέρωση και τον εµφύλιο πόλεµο, ενώ συγχρόνως υπήρξε εισροή νέων επιστηµόνων και δηµοσίων και τραπεζικών υπαλλήλων στην πόλη µας από άλλες περιοχές της χώρας αφού στην Ξάνθη, στη διάρκεια της βουλγαρικής κατοχής δεν λειτουργούσαν ελληνικά σχολεία και η πρόσβαση στα πανεπιστήµια δεν ήταν δυνατή ώστε να έχει δικό της επιστηµονικό δυναµικό και δηµοσιοϋπαλληλικό προσωπικό. Έχουν επιστρέψει και οι καπνέµποροι, τα καπνοµάγαζα άρχισαν να ξαναλειτουργούν, µε χιλιάδες καπνεργάτισσες και καπνεργάτες να δουλεύουν, τονώνοντας οικονοµικά την αγορά της Ξάνθης. Μια νέα εποχή ξεκινούσε. Η Ξάνθη, πόλη του γλεντιού, που έζησε µια «Belle Ėpoque» από τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα µέχρι την έναρξη των Βαλκανικών πολέµων το 1912 και µια δεύτερη στη διάρκεια του µεσοπολέµου, δεν το βάζει κάτω σε ό,τι αφορά την διασκέδαση. Η δουλειά δουλειά και το γλέντι γλέντι.

15

Η Εµπορική Λέσχη ξανάρχισε να λειτουργεί. Στη διάρκεια της Αποκριάς είχε την τιµητική της. Κλειστή για τον πολύ κόσµο η Λέσχη, διοργάνωνε χορούς που αποτελούσαν κοσµικό γεγονός της πόλης, µε τη συµµετοχή της τότε «καλής κοινωνίας», καθώς και «balls d’ enfants» για τα παιδιά και «après midi» (απογευµατινά) για τις κυρίες. Εκτός από τους χορούς, στη Λέσχη δίνονταν και ρεσιτάλ από σπουδαίους καλλιτέχνες της όπερας, µε σολίστες του πιάνου. Είχαν µάλιστα καλέσει για συναυλία το περίφηµο κουαρτέτο εγχόρδων του βιολιστή Βύρωνα Κολάση. Η Λέσχη εκείνη την εποχή στεγαζόταν απέναντι και λίγο παρακάτω από την σηµερινή Εµπορική Λέσχη αλλά κάποια στιγµή έπαψε να λειτουργεί διότι το κτίριο στο οποίο στεγαζόταν κρίθηκε στατικά επικίνδυνο. Το πρόβληµα αυτό και αργότερα µια πυρκαγιά συνετέλεσαν να κτισθεί η καινούργια, σηµερινή Λέσχη. Συγχρόνως, στην οδό ∆αγκλή, στο συγκρότηµα των Λαλαζησαίων, δίπλα στο πανδοχείο - ξενο16

δοχείο «Αβέρωφ», στον πρώτο όροφο λειτουργούσε η Λέσχη των Υπαλλήλων και Επιστηµόνων, που δεν υστερούσε σε κέφι και σε διοργανώσεις χοροεσπερίδων. Χοροί δίνονταν επίσης στη Λέσχη Προσκόπων, που βρισκόταν δίπλα στην εβραϊκή Συναγωγή, στην οδό Χατζησταύρου. Άρχισαν επίσης να λειτουργούν τα πρώτα νυχτερινά χορευτικά κέντρα. Ο επιχειρηµατίας της πόλης µας, ο Μενέλαος Ιωαννίδης µαζί µε τον γιό του Νικόλαο, µετατρέπουν µια παλιά καπναποθήκη της οικογένειας Παπαρρώση, στη γωνία των οδών Θήρας και Τσιµισκή, σε χορευτικό κέντρο µε το όνοµα «Ροζάννα». Το κέντρο αυτό άλλαξε χέρια το 1952. Την επιχείρηση ανέλαβε ο Σάββας Κατζιάλης και µετονοµάσθηκε σε «Σπηλιά». Μια από τις πρώτες τραγουδίστριες της «Σπηλιάς» ήταν η Ντόρα Μαυράκη. Λίγο παραπάνω από την «Σπηλιά», στη γωνία των οδών Πλάτωνος και Τσιµισκή, ο Μενέλαος Ιωαννίδης µε τον γιό του

συνέχισαν την επιχειρηµατική τους δραστηριότητα µετατρέποντας ξανά µια καπναποθήκη, στη γωνία των οδών Πλάτωνος και Τσιµισκή, σε αίθουσα χορού και διασκέδασης µε την ονοµασία «Αρτζεντίνα». Στο κέντρο αυτό, σύµφωνα µε πληροφορίες, τραγούδησε κάποια στιγµή και η Μαίρη Λίντα, που µε την παρουσία, το ταλέντο και την ερµηνεία της γοήτευσε τους ξανθιώτες. Την ίδια εποχή, στον αστικό συνοικισµό λειτουργούσε, χειµώνα-καλοκαίρι, η «Μεξικάνα», που ονοµάσθηκε έτσι γιατί εκείνη την εποχή ήταν της µόδας τα µεξικάνικα τραγούδια και η λάτιν µουσική. Στην περιοχή του Λευκού Πύργου υπήρχε το «Πανόραµα», χειµερινό και θερινό, που για πολλά χρόνια, µέχρι την δεκαετία του ’80, υπήρξε αγαπηµένο στέκι των ξανθιωτών. Επιχειρηµατίας των δύο παραπάνω κέντρων ήταν ο γνωστός Λευτέρης (δυστυχώς, το επώνυµό του δεν το θυµόταν κανείς από τους πληροφορητές). Εκτός από τους καλλιτέχνες του τραγουδιού και τις ορχήστρες που έφερναν οι επιχειρηµατίες στα κέντρα τους από τη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα, η Ξάνθη είχε και τα δικά της συγκροτήµατα και τραγουδιστές. Στη δεκαετία του’50 ήταν γνωστό το συγκρότηµα των αδελφών Λουκοβίκα, το συγκρότηµα του Θωµά Ζαχαρόπουλου κ.α. Τραγουδιστές την εποχή εκείνη ήταν ο Παναγιώτης Λάππας, ο Άγγελος Μαλαµίτσας κ.α. Τόση ήταν η λαχτάρα να ξεδώσει ο κόσµος τα πρώτα εκείνα µεταπολεµικά χρόνια, που, λέγεται, ότι επειδή τα χρήµατα ήταν λιγοστά και µετρηµένα, πήγαινε στα κέντρα κουβαλώντας µαζί του µεζέδες από το σπίτι και του αρκούσε η κατανάλωση ενός ποτού, ας ήταν και µια απλή «γκαζόζα», για να διασκεδάσει. Στο διάστηµα των αποκριών, όµως, ο κόσµος δεν γλεντούσε µόνο στα χορευτικά κέντρα και στους επίσηµους χορούς. Παρέες µε κιθάρες κατέκλυζαν και τα εστιατόρια και τις ταβέρνες της εποχής. Γνωστό και «in» ή «κυριλέ» ήταν τότε το εστιατόριο «Πανθρακικό» του Κουµαρέλα αλλά και η νε-

οσύστατη «Κληµαταριά» του Νικόλαου Κουτσουρίδη (που ήταν αρχιµάγειρας του Κουµαρέλα στις αρχές του ’50) ερχόταν πρώτη στην προτίµηση γιατί οι νεαροί δηµόσιοι υπάλληλοι που διορίζονταν στη Ξάνθη εύρισκαν καλό φαγητό και ένα ζεστό και φιλόξενο στέκι. Ένα άλλο στέκι ήταν τα «Στενά» του Στογιαννίδη, στην οδό Κονίτσης, και απέναντι το ουζερί των Αδελφών ∆ηµητριάδη, τα «Παιδιά». Στην οδό Γεωργίου Σταύρου συναντούσε κανείς τις ταβέρνες «Θεσσαλία» και «Άγγελος». Η ταβέρνα του «Μπάρµπα Σταύρου» βρισκόταν στην διασταύρωση της σηµερινής Λεωφόρου Στρατού και του δρόµου που οδηγεί στην συνοικία των Πετρελαιοαποθηκών (Κασκανέ), εκεί που βρίσκονται σήµερα οι σηµατοδότες. Επίσης, η ταβέρνα «Παράδεισος» των αδελφών Καπετανόπουλου, που βρισκόταν στην απέναντι γωνία του 3ου ∆ηµοτικού σχολείου, ο «∆ηµοτικός Κήπος» που ήταν κοντά στην πάνω γέφυρα του Κόσυνθου και που λειτουργεί και σήµερα και πίσω ήταν η ταβέρνα το «Νησάκι». ∆ίπλα στο στάδιο του Ορφέως ήταν η «Ρέµβη», που λειτουργούσε σαν χειµερινό και θερινό κέντρο και στην πιο κάτω γέφυρα του Άγιου Κωνσταντίνου, µετά την σιδηροδροµική, έγινε αργότερα ο «Βόσπορος». Στη αρχή της δεκαετίας του ’50, η Ξάνθη, που προσπαθούσε να ξεχάσει τα δεινά του πολέµου και να ξανακτίσει τα ερείπια που άφησε πίσω του ο πόλεµος δουλεύοντας και διασκεδάζοντας, βρισκόταν πραγµατικά σε πνευµατικό τέλµα και απραξία. Το 1952, τρεις άνθρωποι, ο Γυµνασιάρχης Ξάνθης, Νικόλαος Παπανικολάου και δυο συµπολίτες µας, ο Γεώργιος Παπαναστασίου, καπνέµπορος, και ο Ηλίας Γεραγάς, ∆ιευθυντής του ∆ήµου Ξάνθης, παίρνουν την πρωτοβουλία να ταράξουν τα «λιµνάζοντα νερά» της τελµατωµένης πνευµατικά και πολιτιστικά Ξάνθης. Στην προσπάθεια αυτή τους ακολουθούν και άλλοι Ξανθιώτες και έτσι ιδρύθηκε η Φ.Ε.Ξ, η Φιλοπρόοδη Ένωση Ξάνθης, που θα παίξει σηµαντικό ρόλο στα πολιτιστικά δρώµενα της πόλης της Ξάνθης και της ευρύτερης περιοχής της. Με το ξεκίνηµα των δραστηριοτήτων της, δηµιουργείται στην Φ.Ε.Ξ. η αναγνωστική και δανειστική 17

Βιβλιοθήκη της. Το 1954 ιδρύονται δυο τµήµατα χορωδιών, το ένα µε τον αρχιµουσικό της φιλαρµονικής του ∆ήµου Ξάνθης τον Μιχακόπουλο και το δεύτερο µε εκκλησιαστική χορωδία µε µαέστρο τον κερκυραίο Τηλέµαχο Μεταλλινό. Το 1955 ορίσθηκε η Λαογραφική Εφορεία της, που θα ιδρύσει αργότερα το Λαογραφικό της Μουσείο. Η παραπάνω αναφορά γίνεται για να αποδειχθεί πόσο σηµαντική ήταν η µεταπολεµική δεκαετία του’50 για την περαιτέρω εξέλιξη της Ξάνθης σε όλους τους τοµείς και ιδιαίτερα σ’ αυτόν του πολιτισµού. Εν τω µεταξύ, την περίοδο αυτή, τις ακριτικές περιοχές και γενικά την χώρα µας µάστιζαν η ανεργία και τα τεράστια οικονοµικά προβλήµατα, µε αποτέλεσµα οι κάτοικοι των ακριτικών περιοχών να στραφούν στην µετανάστευση. Τα καλύτερα εργατικά χέρια, εκείνη την εποχή, εγκατέλειψαν την Ελλάδα αναζητώντας την τύχη τους στο εξωτερικό. Η Ξάνθη και τα χωριά της δεν αποτέλεσαν εξαίρεση και πολλοί κάτοικοι ακολούθησαν το µεταναστευτικό ρεύµα προς τις ευρωπαϊκές χώρες του Βορρά, µε αποτέλεσµα την µείωση του πληθυσµού της περιοχής και την ερήµωση πολλών χωριών. Έτσι, στην ανατολή της δεκαετίας του ’60, οι οιωνοί δεν προοιωνίζονταν αίσιοι για την µετέπειτα πορεία της. Κι όµως κάποιο φως άρχισε να διαφαίνεται, κάποια ανάκαµψη, γιατί άρχισαν να έρχονται τα πρώτα εµβάσµατα και το συνάλλαγµα από τους ξενιτεµένους µας στο εξωτερικό. Η καθιέρωση του θεσµού της αντιπαροχής, που επικράτησε στην Ελλάδα, έδωσε κίνητρα για ανοικοδόµηση και δουλειά σε εργάτες, τεχνίτες, βιοτέχνες, εργοστάσια και συνετέλεσε σηµαντικά στην οικονοµική ανάπτυξη. Και όπως το 1952 κάποιοι φωτισµένοι συµπολίτες µας έβαλαν τα θεµέλια για την επανεκκίνηση της πνευµατικής και πολιτιστικής ζωής και παράδοσης της πόλης µας, έτσι και το 1965 ο καστοριανός γιατρός Στέργιος Στάθης, που ασκούσε την ιατρική στη Ξάνθη, διορισµένος στο ΙΚΑ, επηρεασµένος από τα παραδοσιακά «Ραγκουτσάρια» της ιδιαίτερης πατρίδας του, πρότεινε την καθιέρωση ενός παρόµοιου θεσµού στην Ξάνθη. Συµπαραστάτη στην πρωτοβουλία και στην προ18

σπάθεια αυτή βρήκε τον θεολόγο Βασίλη Ασηµοµύτη, µε καταγωγή από τη Μύκονο, που υπηρετούσε και δίδασκε στην Εκκλησιαστική Σχολή Ξάνθης, γνώστη των παραδόσεων και των εθίµων της Θράκης, πολλά από τα οποία ανάγονταν στην µυθολογική διονυσιακή λατρεία. Έχοντας ο καθένας τη δική του κουλτούρα, ο Στάθης, άνθρωπος γλεντζές, «έξω καρδιά», που αγαπούσε τη ζωή µε πάθος και ο Ασηµοµύτης, µύστης και εραστής της παράδοσης, πήραν την πρωτοβουλία και πρότειναν τη δηµιουργία ενός νέου θεσµού, που κατά τη διάρκεια των Αποκριών θα αναβίωνε τις παραδόσεις, τα ήθη και τα έθιµα της ευρύτερης περιοχής της Θράκης σύµφωνα µε το πλούσιο λαογραφικό υλικό που υπήρχε. Η πρόταση αυτή έγινε αποδεκτή από τις αρχές της πόλης, που απόβλεπαν παράλληλα και στο οικονοµικό όφελος που θα είχε η πόλη από την καθιέρωση ενός τέτοιου θεσµό και έτσι το 1966, στη διάρκεια της τελευταίας βδοµάδας της Αποκριάς, ξεκίνησαν οι «Θρακικές Λαογραφικές Εορτές της Ξάνθης», όπως ονοµάσθηκε ο θεσµός, µε αποκορύφωµα την παρέλαση την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς. Η Ξάνθη, «η πόλη µε τα χίλια χρώµατα» όπως την λένε, πόλη πολυπολιτισµική, χωνευτήρι διαφορετικών πολιτισµών, θρησκειών και πληθυσµιακών οµάδων, που µέχρι τότε γιόρταζε την Αποκριά µε τον αστικό τρόπο, δέχθηκε και αγκάλιασε τις εκδηλώσεις αυτές, που αναβίωναν και αναπαράσταιναν στην κεντρική πλατεία έθιµα θρακιώτικα, που σχετίζονταν µε τις Αποκριές όπως ο Θρακιώτικος γάµος, η Θρακιώτικη βεγγέρα, το Γαϊτανάκι, που το χόρευαν οι µαθήτριες της Οικοκυρικής σχολής, το Προξενιό, οι Χούτουτοι, οι Πιτεράδες, οι Σεϊµένηδες, κατάλοιπα της ∆ιονυσιακής λατρείας, που είχε ξεκινήσει από τη Θράκη, η Τζαµάλα, ο Τζάρος και το κάψιµό του το βράδυ της Κυριακής στο ποτάµι. Πολλά από τα έθιµα αυτά τα είχαν φέρει από τους τόπους καταγωγής τους οι πρόσφυγες της Ανατολικής Θράκης και της Ανατολικής Ρωµυλίας. Και ενώ συµβαίνουν αυτά, από τα τέλη περίπου της δεκαετίας του ’50 βρισκόµουν στην Γερµανία για σπουδές. Στην

Ξάνθη ερχόµουν µόνο για τις καλοκαιρινές διακοπές, γιατί εκείνη την εποχή τα ταξίδια δεν ήταν εύκολα. Το φθινόπωρο του 1967 έχοντας τελειώσει τις σπουδές µου και τις εξετάσεις για την αναγνώριση του πτυχίου, επέστρεψα οριστικά στην Ξάνθη. Και βρήκα µια Ξάνθη διαφορετική από αυτή που είχα αφήσει φεύγοντας. Ήδη είχαν αρχίσει να κτίζονται οι πρώτες πολυκατοικίες και στην κεντρική πλατεία είχε γίνει η πρώτη ανάπλαση, που διατηρήθηκε µέχρι πρόσφατα, πριν πάρει την σηµερινή της µορφή. Έζησα για πρώτη φορά τις λαογραφικές γιορτές το 1968. Για µένα, που είχα ζήσει αρκετά χρόνια µακριά από την πατρίδα µου και µάλιστα σε µια χώρα που γλεντούσε διαφορετικά και µε άλλη νοοτροπία και που η φοιτητική ζωή δεν επέτρεπε µεγάλα ξανοίγµατα, όλα αυτά που αντίκρισα και έζησα τότε ήταν πρωτόγνωρα. ∆εν ήταν µόνο τα ήθη και έθιµα που αναβίωναν, ήταν το γενικό κλίµα της χαράς που επικρατούσε και κυριαρχούσε, αυτή η έκρηξη του γλεντιού, η αυθόρµητη συµµετοχή του κόσµου στα δρώµενα αυτών των ηµερών, που σε παράσερναν. Πιστεύω πως, εκείνη την εποχή, όχι µόνο εγώ αλλά όλοι οι ξανθιώτες και οι επισκέπτες από τις άλλες πόλεις ζούσαµε ένα όνειρο, ένα µεθύσι, ένα παραλήρηµα που διαρκούσε τις δύο βδοµάδες της Αποκριάς. Μόλις είχα ξεκινήσει την επαγγελµατική µου καριέρα, η δουλειά µου µε απασχολούσε πολλές ώρες και ήταν κουραστική, τίποτα όµως δεν µπορούσε να σταµατήσει το καθηµερινό βραδινό γλέντι. Με µια µεγάλη παρέα, αφού παρακολουθούσαµε το καθηµερινό πρόγραµµα των γιορτών στην εξέδρα που είχε στηθεί στην κεντρική πλατεία, που περιλάµβανε την αναβίωση εθίµων ή παραδοσιακούς χορούς από χορευτικά συγκροτήµατα, καταλήγαµε σε κάποια ταβέρνα, σε κάποιο χορευτικό κέντρο ή στα πρωτοεµφανιζόµενα κουτούκια που πρόχειρα στήνονταν για τις απόκριες στην παλιά πόλη, ακόµη και στις εισόδους των σπιτιών της. Η παλιά πόλη άρχισε να γεµίζει ζωή, τα τραγούδια από τους κανταδόρους µε τις κιθάρες αντιλαλούσαν στα σοκάκια της. Ο κόσµος χόρευε στους δρόµους, χόρευε στην πλατεία, χόρευε στην εξέδρα της. χόρευε στα σπίτια. Και αυτό

επαναλαµβάνονταν σχεδόν κάθε βράδυ, µέχρι το τελευταίο Σάββατο της Αποκριάς. Η πόλη κατακλύζονταν από επισκέπτες των γειτονικών πόλεων και όλα τα κέντρα και τα εστιατόρια ήταν γεµάτα. Όχι µόνο τα εστιατόρια δεν επαρκούσαν, εκείνα τα πρώτα χρόνια, αλλά ούτε και τα µετρηµένα ξενοδοχεία της, που µερικά από αυτά παλιά λειτουργούσαν σαν πανδοχεία. Το νεόκτιστο τότε «Ξενία», το σηµερινό «Ελισσώ», που διέθετε και χώρο για χορούς και δεξιώσεις, δεν µπορούσε και αυτό να ανταποκριθεί στην τόσο µεγάλη ζήτηση. Η Ξάνθη δεν ήταν προετοιµασµένη για τέτοιο µεγάλο αριθµό επισκεπτών. Εκτός αυτού, τα χορευτικά συγκροτήµατα που έπαιρναν µέρος στις γιορτές αυξάνονταν και ο τότε ∆ήµαρχος της πόλης, ο Σταύρος Βλαχόπουλος, ήδη από τη δεύτερη χρονιά των Θρακικών Λαογραφικών Εορτών έκανε έκκληση στους κατοίκους της πόλης να δηλώσουν εάν µπορούσαν να διαθέσουν χώρο στα σπίτια τους για ενοικίαση ή για φιλοξενία και να µεταφέρουν τυχόν διαθέσιµα στρώµατα ή κρεβάτια στην παλιά Νοµαρχία, που βρισκόταν στην περιοχή των καπναποθηκών της Ξάνθης. Τόσο η παλιά Νοµαρχία όσο και το σηµερινό «Π» των καπναποθηκών χρησίµευαν σαν χώροι φιλοξενίας, ιδίως των χορευτικών συγκροτηµάτων. Σύµφωνα µε µαρτυρίες, σε µια από τις πρώτες χρονιές της καθιέρωσης του θεσµού οι επισκέπτες έφτασαν τις εβδοµήντα χιλιάδες (70.000). Σαν κέντρο φιλοξενίας χρησιµοποιήθηκε επίσης η Λέσχη Προσκόπων και αργότερα το ΚΕΓΕ (Κέντρο Γεωργικής Εκπαίδευσης) και όσο αυξανόταν ο αριθµός των συγκροτηµάτων, που συµµετείχαν στις γιορτές, αναγκάζονταν πολλά από αυτά να διανυκτερεύουν σε ξενοδοχεία των γειτονικών πόλεων. Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς γινόταν η παρέλαση. Τα πρώτα χρόνια προπορεύονταν ο γιατρός Στάθης, ανεβασµένος σε ένα παϊτόνι, ακολουθούσε ο Θρακιώτης Καρνάβαλος, η Φιλαρµονική του ∆ήµου, µε αρχιµουσικό τον Μιχακόπουλο και αργότερα τον Νίκο Κουρσουµτζόγλου, που άρχιζε και τέλειωνε το ρεπερτόριό της παίζοντας το «Ριρί-Ριρί-Ριρίκα…» από την οπερέτα του κερκυραίου συνθέτη Στάθη Μάστορα. Ακολουθούσαν 19

χορευτικά συγκροτήµατα µε τις λαϊκές ορχήστρες τους και µε ιδιαίτερο χαρακτηριστικό όργανο την «γκάϊντα». Η Ξάνθη εκείνη την εποχή είχε δύο αξιόλογα χορευτικά συγκροτήµατα, το ένα του καθηγητή φυσικής αγωγής, Νίκου Παπανικολάου, και το άλλο των εκπαιδευτηρίων «Κοτζαµάνη», που το είχε αναλάβει ο καθηγητής φυσικής αγωγής, Μίµης Γεωργαντζής, τα οποία συµµετείχαν στις πρώτες παρελάσεις των λαογραφικών γιορτών µαζί µε άλλα συγκροτήµατα από τα χωριά της Ξάνθης και της υπόλοιπης Θράκης. Ακολουθούσαν οι Χούχουτοι, οι Πιτεράδες, οι Σεϊµένηδες, γαιδουράκια που έσερναν κάρα και πλήθος µπουλούκια µασκαράδων, υπό τον ήχο όχι µόνο της Φιλαρµονικής της Ξάνθης αλλά και των φιλαρµονικών των γειτονικών πόλεων που συµµετείχαν ξεσηκώνοντας το πλήθος που συνωστίζονταν να παρακολουθήσουν την παρέλαση. Την δεκαετία του ’60 το γνωστό από την δεκαετία του ‘50 κέντρο «Πανόραµα» εξακολουθούσε να λειτουργεί και το 1969 το ανέλαβαν οι Γιάννης Παπαδόπουλος, Τάσος Αµουτζίδης και Τάκης Μιχαηλίδης. Ο Γιάννης Παπαδόπουλος και ο Τάκης Μιχαηλίδης ήταν και οι τραγουδιστές του µουσικού συγκροτήµατος του κέντρου, ο Θανάσης Λεµονίδης έπαιζε µπουζούκι, ο Παντελής Παπαδόπουλος αρµόνιο, ο Γιάννης Λουκοβίκας σαξόφωνο άλτο, ο Αντρέας Κόλιας επίσης αρµόνιο. Στις αρχές της ίδιας δεκαετίας ο ισόγειος χώρος του Κολυµβητηρίου Ξάνθης είχε διαµορφωθεί από τον επιχειρηµατία Γιάννη Μπάρµπα σε χορευτικό κέντρο, την «Πισίνα». Και στην περιοχή των Πετρελαιοαποθηκών, στον Κασκανέ, ένας ισόγειος, επίσης, χώρος γίνεται νυχτερινό κέντρο το «Πικαντίλλυ», µε επιχειρηµατία τον Νικόλαο ∆ηµητριάδη γνωστό και ως «Μπόµπα». Ένα βράδυ, περί τις αρχές της δεκαετίας του ’70, το «Πικαντίλλυ» πήρε φωτιά και κάηκε. Ο κόσµος που ήταν µέσα πρόφτασε και βγήκε έξω. Αιτία, είπαν, ήταν η διαρροή υγραερίου, µα εγώ πιστεύω πως το «Πικαντίλλυ» πήρε φωτιά από το πάθος των Ξανθιωτών για γλέντι και διασκέδαση! Την ίδια εποχή, λόγω κατεδάφισης και ανακατασκευής των εγκαταστάσεων του Κολυµβητηρίου, η «Πισίνα» έπαψε να 20

λειτουργεί. Όταν τελείωσαν οι εργασίες της ανακατασκευής, ο ∆ηµητριάδης άνοιξε το κέντρο «Αρίωνας» στον επάνω όροφο του Κολυµβητηρίου. Αργότερα, στην περιοχή του εργοστασίου Ζάχαρης λειτούργησε και το κέντρο «Βαλσάµης». Στα κέντρα αυτά, που ορισµένα λειτουργούσαν µέχρι την δεκαετία του ’80 και στα οποία διοργανώνονταν και επίσηµοι χοροί, παρέλασαν τραγουδιστές-φίρµες της εποχής, η ∆ούκισσα, η Τζένη Βάνου, η Ρίτα Σακελλαρίου, η Μπέµπα Μπλάνς, οι αδελφές Μπρόγιερ, η Ελένη Ροδά, ο Μανώλης Μητσιάς, ο Μανώλης Αγγελόπουλος, οι αδελφοί Κατσάµπα, ο Τζίµης Μακούλης, η Άντζελα Ζήλεια, η Ζωίτσα Κουρούκλη που, µε συνοδεία στο πιάνο του Γεώργιου Θεοδοσιάδη, εµφανίστηκε στο χορό των εκπαιδευτηρίων «Κοτζαµάνη». Η ορχήστρα των Μενέλαου Σπάθη και Καρανίκα στη δεκαετία του ’50, ο Γιάννης Σπανός µε την ορχήστρα του, η ορχήστρα του Λαβράνου στη δεκαετία του ’60. Η ορχήστρα του Βέλλα µε τα «Θηλυκά Μπουζούκια». Ο Μίµης Πλέσσας µε τη Νάντια Κωνσταντοπούλου και πολλοί άλλοι… Τα χρόνια εκείνα ο κόσµος χόρευε ταγκό, βάλς, σουίγκ, φοξ-τροτ ακόµη και πόλκα, ενώ συνηθίζονταν και οι καντρίλιες, που πολλές φορές τις διεύθυναν ο Στέργιος Στάθης, ο Κώστας Χρηστίδης και ο τότε διευθυντής της Τράπεζας της Ελλάδος, ο Αθανασιάδης, ενώ αργότερα άρχισαν να χορεύουν µάµπο, σάµπα, τσα-τσα, γιάνκα αλλά και ζεϊµπέκικο. Τα πρωτεία κρατούσε η Εµπορική Λέσχη, στην οποία διοργανώνονταν χοροί τόσο από την ίδια την Λέσχη όσο και από άλλους φορείς, µε προσκλήσεις και µε αυστηρό πρωτόκολλο. Τα µάξι φορέµατα τότε κυριαρχούσαν και οι συναγωνισµός ανάµεσα στις γυναίκες ήταν µεγάλος για το ποιά θα φορούσε την ωραιότερη και ακριβότερη τουαλέτα. Χοροί και µάλιστα µασκέ γίνονταν τότε και σε σπίτια της πόλης µας, που πολλές φορές καλούσαν και ορχήστρες. Εκείνη την εποχή, στην Λέσχη εµφανίστηκε και το «Ξανθιώτικο Τρίο», που το αποτελούσαν ο Γιάννης Παπαδόπουλος, ο Λάκης Καρατζάς και ο Φώτης Φωτιάδης, που τραγουδούσαν και έπαιζαν κιθάρα. Υπήρχε επίσης και το τρίο

«Λος Πάµπας» µε το Πέτρο Πασβάντη, τον Άνθιµο Αµοιρίδη (που αργότερα έκανε καριέρα στην Αµερική και ζει σήµερα στη Νέα Υόρκη) και τον Αντώνη Πανταζή. Και εδώ θα πρέπει να αναφέρουµε και τον Σωτήρη Μάρκου, που µε την κιθάρα και το τραγούδι του ψυχαγωγούσε τους ξανθιώτες, καθώς και τον Κώστα Πασβάντη, που και αυτός τραγουδούσε σε κέντρα και ψυχαγωγούσε τους ξανθιώτες. Αργότερα στο Πανόραµα εµφανίστηκε η Ξανθιώτισσα τραγουδίστρια Σοφία Εµφιετζή, που το 1979 έφυγε για την Αθήνα όπου την περίµενε µια επιτυχηµένη καριέρα ενώ στο ίδιο κέντρο εµφανιζόταν αργότερα και η Κούλα Λιότσικα, που είχε έλθει στην Ξάνθη από την Σοβιετική Ένωση. Σπουδαίος ήταν επίσης και ο Μιχάλης Καπηλίδης µε το λαϊκό συγκρότηµά του, ο οποίος έπαιζε µπουζούκι. Η αλήθεια είναι πως η Ξάνθη από εκείνη την εποχή που καθιερώθηκαν οι Λαογραφικές γιορτές είχε αρχίσει να «παίρνει τα επάνω» της και να αναπτύσσεται οικονοµικά. Εκτός από την Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισµών και τα συνεταιριστικά εργοστάσια της ΣΕΚΕ και της «Ροδόπης» που ήδη λειτουργούσαν, το 1972 ιδρύθηκε το Εργοστάσιο Ζαχάρεως, το 1973 το ∆ηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης και το 1976, µετά την ανασυγκρότησή του, το ∆’ Σώµα Στρατού έκανε έδρα του την Ξάνθη. Η Ξάνθη άλλαζε όψη. Η ανοικοδόµηση προχωρούσε καλά, κτίσθηκαν και άλλα ξενοδοχεία στην δεκαετία του ’80 µέσα στην πόλη, το «Νατάσα», ο «Νέστος», το «Ξανθίππειο», ο «∆ηµόκριτος», το παλιό «Βυζάντιο» και νυν «Ορφέας». Αργότερα κτίσθηκε το «Ζήτα Παλάς», ενώ προϋπήρχαν τα ξενοδοχεία «Πάρις» και «Σίσσυ». Έγιναν επίσης πολλά καινούργια κέντρα διασκεδάσεως που λειτουργούν µέχρι σήµερα. Από την αρχή της δεκαετίας του ’70 και τις επόµενες δεκαετίες, εκτός από το Πανεπιστήµιο, νέοι φορείς και θεσµοί δηµιουργούνται. Ιδρύονται το ∆ηµοτικό Ωδείο Ξάνθης και η Χορωδία του, υπό τον Τηλέµαχο Μεταλλινό, το Λαογραφικό Μουσείο της ΦΕΞ, το Λύκειο Ελληνίδων Ξάνθης κ.α. Αργότερα δηµιουργούνται το Ίδρυµα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης από την Βιργινία Τσουδερού, το ΠΑ.ΚΕ.ΘΡΑ. (Πολιτιστικό Αναπτυ-

ξιακό Κέντρο Ξάνθης), το Ταµιείον Θράκης, το Μουσείο Ιστορίας Ελληνικής Ενδυµασίας κ.α. Η Παλιά Πόλη της Ξάνθης κρίνεται διατηρητέα. Τα πρώτα χρόνια της δηµιουργίας του θεσµού, οι διοργανωτές τήρησαν τον χαρακτήρα της αναβίωσης των εθίµων. Όµως, από τις αρχές σχεδόν του ’70, τα πράγµατα άρχισαν να αλλάζουν. Εµφανίστηκαν τότε για πρώτη φορά οι «Μαζορέτες» από την Γαλλία και πήραν µέρος στη παρέλαση. Πανζουρλισµός και χαµός στην εµφάνισή τους! Συγκροτήµατα από τις διπλανές βαλκανικές και ευρωπαϊκές χώρες άρχισαν να συµµετέχουν στις γιορτές και σιγά-σιγά η παράδοση άρχισε να παίζει ρόλο δευτερεύοντα. Έτσι ξεκίνησε και η αστικοποίηση του θεσµού, κάτι που η Ξάνθη το είχε στο αίµα της, αφού έτσι ήταν συνηθισµένη να γλεντά στο παρελθόν. Το 1985 µια παρέα ξανθιωτών, φίλων, γλεντζέδων, µεταµφιέζεται και παίρνει µέρος στην παρέλαση και την επόµενη χρονιά ιδρύει τον πρώτο Καρναβαλικό Σύλλογο της Ξάνθης µε την ονοµασία «Οι Φίλοι». Το 1986, είκοσι χρόνια µετά τη καθιέρωσή τους, άλλαξε η ονοµασία των γιορτών σε «ΘΡΑΚΙΚΕΣ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΕΟΡΤΕΣ-ΞΑΝΘΙΩΤΙΚΟ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ» και την διοργάνωση τους ανέλαβε η Θρακική Σκηνή της πόλης µας. Τότε παρουσιάσθηκε και το δικό της συγκρότηµα των µαζορετών, στο οποίο συµµετείχαν και η Ματθίλδη και η Μπέττυ Μαγγίρα. Το παράδειγµα των «Φίλων», του πρώτου Καρναβαλικού Συλλόγου, ακολούθησαν και άλλοι συµπολίτες µας και έτσι σήµερα συµµετέχουν στις εκδηλώσεις του Ξανθιώτικου Καρναβαλιού τριάντα πέντε περίπου Καρναβαλικοί-Πολιτιστικοί Σύλλογοι. Με την καθιέρωση του θεσµού αυτού η Ξάνθη γνώρισε µια νέα πολιτιστική- πολυπολιτισµική, καλλιτεχνική και πνευµατική ανάπτυξη και ανάταση. Εκτός από την αναβίωση και την αναπαράσταση των εθίµων, γίνονται συναυλίες, έρχονται στην πόλη µας ορχήστρες κλασσικής µουσικής, ελληνικές και ξένες, σολίστ του βιολιού και του πιάνου. Το Goethe Institut, µε διευθυντή τότε τον Φιλίππου, διοργάνωνε επίσης συναυλίες, είχε φέρει µάλιστα και τη Συµφωνική Ορχήστρα της Στουτγάρδης. Εκθέσεις, θεατρικές παραστάσεις, έχουν την τιµητική 21

τους. Στην δεκαετία του ’90 δηµιουργήθηκαν νέοι θεσµοί, οι γιορτές της Παλιάς Πόλης, οι γιορτές Νεολαίας, το Χατζιδάκειο Φεστιβάλ. Με το πέρασµα των χρόνων και παρά το όραµα των δηµιουργών του να παραµείνει καθαρά λαογραφικός ο θεσµός των αποκριάτικων Θρακικών γιορτών, ο χαρακτήρας τους, ως γιορτών αναβίωσης της θρακιώτικης παράδοσης, άρχισε σιγά-σιγά να παραµερίζεται και να υποκύπτει στον νόµο της εξέλιξης. Στην ζωή µας µπήκε η τηλεόραση, το αυτοκίνητο, η πολυκατοικία και το διαµέρισµα, η παλιά γειτονιά χάθηκε, οι σχέσεις µεταξύ των ανθρώπων άλλαξαν. Τα πράγµατα έγιναν πιο απλά, έχασαν την παλιά επισηµότητα οι εκδηλώσεις και οι χοροί. Και µαζί µε αυτά άλλαξε και ο τρόπος διασκέδασης των νέων ανθρώπων. Στην παρέλαση της Κυριακής άρχισαν να κερδίζουν το έδαφος οι λαµπερές τυποποιηµένες αποκριάτικες στολές και η παρέλαση να γίνεται κάτω από τον εκκωφαντικό ήχο ξένης µουσικής. Φέτος, το 2015, ο θεσµός αυτός που δηµιουργήθηκε, επιβίωσε, στέριωσε και καρποφόρησε, µετρά 50 χρόνια ζωής, µισό αιώνα. Πρωταγωνιστής είναι πλέον το Καρναβάλι. Η παράδοση, η αναβίωση των εθίµων των προγόνων µας, όλα αυτά που χαρακτηρίζουν ένα λαό και κάνουν τη διαφορά µε τα άλλα έθνη, παίζουν πια ένα ρόλο δευτερεύοντα. Τώρα που πέρασαν τόσα χρόνια, κάνοντας αυτή την αναδροµή, τολµώ να κάνω µια δική µου, προσωπική αποτίµηση της πορείας του. Τι κέρδισε και τι έχασε στην 50χρονη πορεία του ο θεσµός; Κατά την γνώµη µου, το Καρναβάλι έκανε την Ξάνθη µας γνωστή σε όλη την Ελλάδα και στις γειτονικές χώρες, µε αποτέλεσµα να υπάρχει συρροή χιλιάδων επισκεπτών. Το Καρναβάλι απέφερε και αποφέρει κέρδη, τονώνει την αγορά της πόλης µας. Συνετέλεσε στη δηµιουργία και άλλων θεσµών, φορέων και συλλόγων και πληθώρας πολιτιστικών και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων που συνεχίζονται σε όλη τη διάρκεια του χρόνου στην ακριτική πολυπολιτισµική µας πόλη και την κάνουν να είναι ξεχωριστή. Από την άλλη µεριά όµως το Καρναβάλι έχασε τον πρώ22

το άδολο ενθουσιασµό, τον αυθορµητισµό, την ζεστασιά, την αµεσότητα, την συµµετοχή µικρών και µεγάλων στο γλέντι. Έχασε κατά ένα µέρος τον λαογραφικό του χαρακτήρα. Άλλωστε, χάθηκαν και οι εποχές εκείνες... Όµως, ο κόσµος αγάπησε και στήριξε τις Θρακικές Λαογραφικές Εορτές και εξακολουθεί να αγαπά και να στηρίζει το Ξανθιώτικο Καρναβάλι. Οι επισκέπτες θα κατακλύσουν πάλι την Ξάνθη και όλοι µαζί θα γλεντήσουν µε κέφι, θα χορέψουν, θα ξεχαστούν, αισιοδοξώντας ότι του χρόνου όλα θα πάνε καλύτερα! Χρόνια Πολλά Ξανθιώτικο Καρναβάλι! Χρόνια Πολλά Θρακιώτη Καρνάβαλε! Να τα χιλιάσετε! Με νοσταλγία και αγάπη Χαρίκλεια Μαργαριτοπούλου Θερµές ευχαριστίες στους παρακάτω φίλους πληροφορητές: Βάτσικα Γόνη, Γεωργαντζή Μίµη (∆ηµήτριο), ∆ηµακοπούλου Ζωή, Ευθυµίου Ανθή, Κωνσταντινίδου Αφροδίτη, Νόλη Λαδοπούλου Σοφία, Μελέτση Γιαννώτα Σοφία, Ξυλά Μανώλη και Ρίτα, Παπαδόπουλο Γιάννη, Παντελιάδου-Παπαναστασίου Ουρανία, Σαρρή Νίκο, Σφυρή Τριαντάφυλλο, Τζιόβα Γιάννη, Φιλιππίδη Βασίλη και Πηνελόπη. Βιβλιογραφία / Βοηθήµατα.

1. Γεωργαντζής Πέτρος: Ξάνθη, η Κυρά της Θράκης, χθες και σήµερα, σελ 85-100. Ξάνθη, 1991.

2. Ιωαννίδης Στέφανος: Βαρταλαµίδι, µε κείµενα για τον πολιτισµό της Θράκης, τόµος Β’, ΦΕΞ. σελ.685-691. Λαογραφία σελ. 972,982.Εκδοση ∆ήµου Ξάνθης 1994.

3. Ξανθοπούλου Μαριάννα: Το χρονικό των ΘΛΕ και το Ξανθιώτικο Καρναβάλι. Εφηµερίδα «Εµπρός». Ξάνθη, 24 Φεβρουαρίου 2012.

4. Συρακούλη Βασιλική: Εορταστικοί θεσµοί στην Ξάνθη. ΞΑΝΘΗ, η πόλη µε τα χίλια χρώµατα, σελ 243. Επιµέλεια: ∆ηµήτριος Α. Μαυρίδης, σελ. 243. ∆ήµος Ξάνθης, ΠΑΚΕΘΡΑ, 2008.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ 1966-2014

23

ΠΑΛΙΑ, ΣΤΑ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙΑ Σα ντυνόµασταν γιατροί ή γαµπροί καµαρωτοί ή γριές σκυφτές καµπούρες όλοι µε µασκαρεµένες µούρεςκαρναβάλια όλοι όσοι. Κέφι σε µεγάλη δόση! ******* Ψάχναµε µες τα µπαούλα τα παλιά εκείνα ρούχα και κουρέλια να φοράµε αγνώριστοι να καταντάµε..

24

γέλια γέλια..κ’ η χαρά µας τόση ούτε δραχµούλα δίναµε και δόση! ******* Απ’ το ένα σπίτι στ’ άλλο Με την Μάρω και την Κάτια, Απ’ τα γέλια δυό κοµµάτια! Τα γλυκά να µοιραστούµε.. Όλο το παιχνίδι είτανε Ποιοι είµαστε να µην βρίσκανε! Φωτεινή Βορίδου 25

26

Aπό το βιβλίο: “Ξάνθη, η πόλη µε τα χίλια χρώµατα” 2008, ∆ήµος Ξάνθης - ΠΑ.ΚΕ.ΘΡΑ.

της Παρθενόπης Κελτσίδου

27

Aπό το βιβλίο: “Ξάνθη, η πόλη µε τα χίλια χρώµατα” 2008, ∆ήµος Ξάνθης - ΠΑ.ΚΕ.ΘΡΑ.

της Βασιλικής Συρακούλη

28

29

30

31

32

33

34

Από τον 14ο αιώνα έως το 1919, η Ξάνθη βρίσκεται υπό κατοχή (Οθωμανική & Βουλγαρική).

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

ΕΞΩΦΥΛΛΟ - ΑΦΙΣΣΑ: Έργο του ζωγράφου

Νικόστρατου Φωτέλλη 48

49

Από το βιβλίο:

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

Καρναβάλι Ο Φλεβάρης έχει βάλει τη σφραγίδα “Καρναβάλι”. Κι ύστερα φωνάζει: «Εµπρός, τώρα γλέντι και χορός!» Μύτες γίνονται µυτάρες και τα αυτιά γίναν αυτάρες. Να µαλλούρες και γυαλάκια, στοµατάρες και µουστάκια. Κι άνοιξαν κι οι ουρανοί, σεληνάνθρωποι, Αρειανοί κατεβήκαν µε σβελτάδα, και πατήσαν στην Ελλάδα. Ο Κωστάκης φουστανέλα παριστάνει τον Τζαβέλα. Και µια βλάχα που περνάει, της γιαγιάς ρούχα φοράει.

60

Καουµπόηδες, Χιονάτες, Με παπούτσια γάτοι, γάτες, πειρατές και βασιλιάδες, µασκαράδες, µασκαράδες! Ποπό! χρώµατα, στολές γέλια, θόρυβος, χαρές! Έµπα αγόρι, µπες κοπέλα στου καρναβαλιού την τρέλα. Να ‘χαµε όλη τη χρονιά χαρτοπόλεµο, παιδιά! Μα κι οι Απόκριες κάθε µήνα, µουσικές και σερπαντίνα. Κουτσοφλέβαρε λεβέντη, τ’ άναψες καλά το γλέντι. Γρήγορα να φέρεις πάλι, χορό, γέλια, καρναβάλι. Ρένα Καρθαίου

61

Καρναβάλι To τρελό το καρναβάλι να το µες στους δρόµους πάλι, τριγυρίζει χαρωπά και χαρά παντού σκορπά. Πωπωπώ, τι µασκαράδες, τι µαϊµούδες, τι αραπάδες, τι σκουφιά, τι φορεσιές, άσπρες, παρδαλές, χρυσές! Μαρκησίες κι αµαζόνες µε πορφύρες και κορώνες, δούκες µε χρυσά σπαθιά, µε λοφία και φτερά! Τι φωνές, τι βοητό, τι κρότοι, κολοµπίνες και πιερότοι όλο κέφι τραγουδούν και χορεύουν και πηδούν. Κι αρχινά µες στο σοκάκι το τρελό το γαϊτανάκι και βροχή το κοµφετί πέφτει στην τρελή γιορτή. Όλοι γύρω τούς κοιτάζουν, «Σας γνωρίσαµε», φωνάζουν, «και του χρόνου µε χαρά να ξανάρθει η Αποκριά!» Χάρης Σακελλαρίου

62

Καρναβάλι Ήλθε παιδιά το καρναβάλι. Γέλια, χορός και κοµφετί. Ένας τα βλάχικα θα βάλει κι άλλος µ’ αλέυρι θ’ αλειφτεί. Φτερά από κόκορα, από χήνα θα ‘χει ο Γρηγόρης στα µαλλιά. Θα γίνει η Μάρω κολοµπίνα κι η Αγνή θα βάλει τραχηλιά. Χρυσός ο Ρήγας, πρώτος πρώτος θα σέρνει το µανδύα µακρύ. Και πίσω ο Λάκης πιερότος µε την κιθάρα τη µικρή. Εγώ θα βάλω φουστανέλα και συ θα γίνεις µια γριά. Και θα γλεντήσουµε µε τρέλα την όµορφη Αποκριά. Στέλιος Σπεράντσας

63

64

65

66

67

program3

afisa

31-01-06

20:21

02-02-06

11:05

™ÂÏ›‰·2

™ÂÏ›‰·1

ŒÎ‰ÔÛË: ¢∏ª√∆π∫∏ ∂¶πÃ∂πƒ∏™∏ ∞¡∞¶∆À•∏™ •∞¡£∏™

∆√ ¶ƒ√°ƒ∞ªª∞ £ƒ∞∫π∫ø¡ §∞√°ƒ∞ºπ∫ø¡ ∂√ƒ∆ø¡ «•∞¡£πø∆π∫√ ∫∞ƒ¡∞µ∞§π 2006» ∆À¶ø£∏∫∂ ™∂ ∂π∫√™π Ãπ§π∞¢∂™ (20.000) ∞¡∆π∆À¶∞ °π∞ §√°∞ƒπ∞™ª√ ∆∏™ ¢∂∞• ™∂ Ã∞ƒ∆π VELVET 90 GR. ∆√ ∂•øºÀ§§√ ∆À¶ø£∏∫∂ ™∂ Ã∞ƒ∆π VELVET 170 GR

∂ÍÒÊ˘ÏÏÔ - ™ÒÌ· ∫·ÏÏÈÙ¯ÓÈ΋ ∂È̤ÏÂÈ· ¢È·¯ˆÚÈÛÌÔ›: ZOOM Art Group, ÙËÏ.: 25410 21185 ∂ÎÙ‡ˆÛË: ∆˘ÔÁÚ·ÊÂ›Ô °Ú·ÊÈΤ˜ ∆¤¯Ó˜ ¢∞§∞∫∞∫∏, ÙËÏ.: 25410 76604

√È Ì¿ÛΘ Ô˘ ‰È·ÎÔÛÌÔ‡Ó ÙȘ ÛÂÏ›‰Â˜ ÙÔ˘ ÚÔÁÚ¿ÌÌ·ÙÔ˜ Â›Ó·È Ù˘ Î. ∫∞∆∂ƒπ¡∞™ ª∏∆™∞§∞ ÙËÓ ÔÔ›· Î·È Â˘¯·ÚÈÛÙÔ‡ÌÂ.

2

68

À°∂π√¡√ªπ∫∏ ∫∞§Àæ∏ - ∂§§∏¡π∫√™ ∂ƒÀ£ƒ√™ ™∆∞Àƒ√™ - ™øª∞ ∂£∂§√¡∆ø¡ ™∞ª∞ƒ∂π∆ø¡ •∞¡£∏™ ∆Ô ™ÒÌ· ∂ıÂÏÔÓÙÒÓ ™·Ì·ÚÂÈÙÒÓ ÙÔ˘ ∂ÏÏËÓÈÎÔ‡ ∂Ú˘ıÚÔ‡ ™Ù·˘ÚÔ‡ ¶·Ú¿ÚÙËÌ· •¿Óı˘, ·Ó·Ï·Ì‚¿ÓÂÈ ÙËÓ ˘ÁÂÈÔÓÔÌÈ΋ Î¿Ï˘„Ë ÙˆÓ £Ú·ÎÈÎÒÓ §·ÔÁÚ·ÊÈÎÒÓ ∂ÔÚÙÒÓ, ÙËÓ ·ÚÔ¯‹, ‰ËÏ·‰‹, ÚÒÙˆÓ ‚ÔËıÂÈÒÓ Î·È ÙË ‰È·ÎÔÌȉ‹ ÛÙÔ ÓÔÛÔÎÔÌÂ›Ô ÛÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË Ô˘ ˘¿ÚÍÂÈ ·Ó¿ÁÎË. ∏ ÎÂÓÙÚÈ΋ ÀÁÂÈÔÓÔÌÈ΋ ªÔÓ¿‰· Î·È ÙÔ fi¯ËÌ· ÙÔ˘ ™ÒÌ·ÙÔ˜ ı· ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È ÛÙËÓ ∫ÂÓÙÚÈ΋ ¶Ï·Ù›·, ÙÔ ‰Â ™ÒÌ· ı· ¯ˆÚÈÛÙ› Û ¤ÍÈ (6) ÙÔÌ›˜ ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ı· ·ÔÙÂÏÔ‡ÓÙ·È ·fi ÔÌ¿‰Â˜ ™·Ì·ÚÂÈÙÒÓ.

program2007b

23-01-07

11:08

™ÂÏ›‰·6

ΞΑΝΘΙΩΤΙΚΟ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ

Carnival in Xanthi

ΘΡΑΚΙΚΕΣ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΕΟΡΤΕΣ

Thrace Folk Festival

23-01-07

11:07

™ÂÏ›‰·2

www.carnivalx.gr

program2007b

2 - 18 Φεβρουαρίου 2007 2

-

1 8

F e b ru a r y

2 0 0 7

∆ΗΜΟΣ ΞΑΝΘΗΣ Μ Ε

Τ Η Ν

Ε Υ Γ Ε Ν Ι Κ Η

Χ Ο Ρ Η Γ Ι Α

69

21:00 ΑΙΘΟΥΣΑ “ΑΡΙΩΝ”

µÚ·‰È¿ΒΡΑ∆ΙΑ ¶·Ú·‰ÔÛÈ·ÎÒÓ ΠΑΡΑ∆ΟΣΙΑΚΩΝ ΓΕΥΣΕΩΝ °Â‡ÛˆÓ

ΣΥΝΑΥΛΙΑ

∆·Íȉ ¶·Ú¿

∆Ô ÌÔ˘ÛÈÎfi Û¯‹ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ıËΠÔ˘ ‰È·Ì¤ÓÔ˘Ó

ªÈ· ‚Ú·‰È¿ Ì ¯ÔÚfi, ÌÔ˘ÛÈ΋ ·ÏÏ¿ Î·È Â‰¤ÛÌ·Ù· ·fi ‰È¿ÊÔÚ˜ ÂÚÈÔ¯¤˜ Ù˘ ∂ÏÏ¿‰·˜ ‰ÈÔÚÁ·ÓÒÓÔ˘Ó ÔÈ §·ÔÁÚ·ÊÈÎÔ› ™‡ÏÏÔÁÔÈ. ™˘ÌÌÂÙ¤¯Ô˘Ó: ñ Ô ™‡ÏÏÔÁÔ˜ ∫ÈÌÌÂÚ›ˆÓ «√ ∞ÌʤڷԘ» ¡. •¿Óı˘, ñ Ô ™‡ÏÏÔÁÔ˜ ™·Ú·Î·ÙÛ·Ó·›ˆÓ ¡. •¿Óı˘ «√ §ÂÂÓÈÒÙ˘», ñ Ë ∫ÚËÙÈ΋ ∞‰ÂÏÊfiÙËÙ· ¡. •¿Óı˘, ñ Ô ™‡ÏÏÔÁÔ˜ ªÈÎÚ·ÛÈ·ÙÒÓ «∞ÏËÛÌfiÓËÙ˜ ¶·ÙÚ›‰Â˜» ¡. •¿Óı˘, ñ Ô ™‡ÏÏÔÁÔ˜ ∂‚ÚÈÙÒÓ ¡. •¿Óı˘, ñ Ë ºÈÏÔÚfiÔ‰Ë ŒÓˆÛË •¿Óı˘, ñ o ™‡ÏÏÔÁÔ˜ ∫˘Ú›ˆÓ ¡. •¿Óı˘ Î·È Ë ∫˘Úȷ΋ ŒÓˆÛË ºÔÈÙËÙÒÓ Î·È º›ÏˆÓ •¿Óı˘.

70

∞fi ·Á¿Ë Á ÂÓÒÛ·Ì ÙȘ ‰ ÌÔ˘ÛÈο Ù·Í›‰È· Û ÂÚÈÔ¯‹, ·fi ÙÔ fiÓÔÌ· ÙÔ ·Ú¿‰ÔÛ˘”. ™ ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ ÛÙ ÔÏϤ˜ ÂÌÊ·Ó›Û ÌÔ˘ÛÈ΋˜ Î·È ·

™ÙË ÛËÌÂÚÈÓ‹ ‚ Î·È ÙÚ·ÁÔ‡‰È· ∞Û›· (™Ì‡ÚÓË), Î·È ¢˘ÙÈ΋, £Ú¿ §·˚Îfi – ƒÂÌ¤Ù

∆Ô Û¯‹Ì· ··Ú ÕÁÁÂÏÔ˜ •·Óıfi ª¿Î˘ ∞‚Ú·Ì›‰ µ·Û›Ï˘ ¶··Ì ªÈ¯¿Ï˘ ™¤ÚÙË ÃÚ‡Û· ∞ÁÁÂÏ›‰Ô

21:00

16:30

Δημοτικό Αμφιθέατρο Ξάνθης Η Ξανθιώτικη επιθεώρηση «Το ψηλό μας το ρολόϊ, δεν είναι για μοιρολόϊ!» από τη Θρακική Θεατρική Σκηνή Carnival Club

Αίθουσα «Αρίων» Bal d’enfant Γλυκές Αποκριές

Κείμενα - Σκηνοθεσία: Πάνος Παπαδόπουλος Μουσική: Δημήτρης Πετρόπουλος Σκηνογραφία: Φώτης Βασιλείου Styling-Χορογραφίες: Μαρία Μάτος Μπενκόσμε

Η Φιλοπρόοδη Ένωση Ξάνθης προσκαλεί τους μικρούς της φίλους σ’ ένα Bal d’ enfant. Προβολές κινουμένων σχεδίων, πολύ μουσική και κέφι για τους μικρούς φίλους μας. Ακόμη ο Στέλιος Αρσενίου, ζαχαροπλαστείο «το Κάτι Άλλο», θα παρασκευάσει μαζί με τα παιδιά αποκριάτικες λιχουδιές, ώστε να γνωρίσουν τα παραδοσιακά γλυκά της περιοχής και την ιστορία τους.

21:00

Κέντρο διασκέδασης «ΑΠΟΛΛΩΝ» Αποκριάτικος Χορός του Λυκείου των Ελληνίδων Ξάνθης Το Λύκειο των Ελληνίδων Ξάνθης, σας καλεί στον ετήσιο αποκριάτικο χορό του. Μια ξεχωριστή χορευτική βραδιά με πολλές εκπλήξεις από τα τμήματα χορού. Είσοδος 20€

24 24

ΘΡΑΚΙΚΕΣ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΕΟΡΤΕΣ - ΞΑΝΘΙΩΤΙΚΟ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ 2009 / THRACE FOLK FESTIVAL - CARNIVAL IN XANTHI 2009

Συμμετέχουν: Ιπποκράτης Γαλάτης, Γιώτα Χατζηθεοδώρου, Τόλης Αλεξίου, Μαρία Τοπαλίδου, Τόρης Παπαδήμας. Μαρία Μάτος Μπενκόσμε, Φώτης Βασιλείου, Ελένη Καπώνη, Γιώργος Κουμουλίδης, Παναγιώτης Σκοπελίτης, Χρήστος Μαγγίρας, Μιχάλης Καμπάς, Σοφία Λαζαρίδου, Αλεξάνδρα κ.ά. Είσοδος ελεύθερη.

22:00

Αίθουσα «Αρίων» Latin Party

Το εργαστήρι λατινοαμερικάνικων χορών της ΦΕΞ οργανώνει ένα ξεχωριστό Latin party, με επιδείξεις χορών από τους δασκάλους και τα τμήματα. D.J. o Βασίλης Μαραπίδης.

Η μεγάλη Γιορτή της Λαογραφίας Η πόλη του καπνού, η πόλη με χίλια χρώματα φορά τις γιορτινές φορεσιές της παράδοσης και σας καλ να χορέψετε μαζί της και να νιώσετε την διαφορετ κότητα των Θρακικών Λαογραφικών Εορτών. Εκατοντάδες χορευτές των Συλλόγων της πόλης κ φιλοξενούμενων χορευτικών ομάδων, ξεχύνονται μ χορό και τραγούδια από την Πλατεία Ελευθερίας ω την Κεντρική Πλατεία της πόλης, όπου θα κορυφωθ ο χορός και το γλέντι. Ελάτε να χορέψετε και να χα ρείτε μαζί τους σ’ αυτό το μεγάλο λαϊκό πανηγύρι. Συμμετέχουν: Η Φιλοπρόοδη Ένωση Ξάνθης, ο Μορφωτικός Πολιτιστικός Σύλλογος Μοναστηρακίου Δράμας,

15:30 –18:00 Αίθουσα «Αρίων» Bal d’enfant

Το Σώμα Ελλήνων Προσκόπων Ξάνθης, προ σκαλεί τους μικρούς του φίλους, σ’ ένα τρελό τρελό bal ‘d enfant με πολύ μουσική και χορό

22:30

Αίθουσα «Αρίων», Μουσικοχορευτική βραδιά

Ο σύλλογος ‘’FUEGO LATINO’’ οργανώνει μια βρα διά γεμάτη χορό με ήχους μουσικής Latin (σάλσα μάμπο, μερέγκε, ρούμπα, τσατσα, σάμπα και αργε ντίνικου τάνγκο), που θα παίξει γνωστό μουσικ σύνολο της πόλης μας. Ευπρόσδεκτοι όλοι όσο θέλουν να χορέψουν μέχρι αργά. Αμφίεση κατ προτίμηση μασκέ.

11:00

Γέφυρα ποταμού Κοσύνθου Ιστορικοί περίπατοι, Ξάνθη

Οι ιστορικοί περίπατοι είναι μια ακόμη αφορμή ν γνωρίζουμε από κοντά τους τόπους της Θράκη και την ιστορία τους. Πρόκειται κυριολεκτικά γ

programma_09_karnabali Ksanthis_24-25 24-25

71

12

Ξ Α Ν Θ Ι Ω Τ Ι Κ Ο

Κ Α Ρ Ν Α Β Α Λ Ι

............................................................................................................................................................................................................................................

.......................................................................................

Παρασκευή 29 Ιανουαρίου 18:00

Ημερίδα Λαογραφίας «Αλησμονώ και χαίρομαι, θυμούμαι και λυπούμαι. Όψεις του λαϊκού πολιτισμού σήμερα» ....................................................................................... Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης & Παράδοσης, Καπναποθήκη «Π» Εισηγητές: Μανόλης Βαρβούνης, Αναπληρωτής Καθηγητής Λαογραφίας του τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. «Ο Έλληνας και το αυτοκίνητο: Λαογραφικές διαπιστώσεις» Αγγελική Γιαννακίδου, Ερευνήτρια, Ιδρύτρια του Εθνολογικού Μουσείου Θράκης. «Μνήμες των ανθρώπων και του τόπου μέσα από τις καταγραφές του Εθνολογικού Μουσείου Θράκης» Πένυ Καμπάκη-Βουγιουκλή, Επίκουρος Καθηγήτρια Γλωσσολογίας στο τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης «Περί των φωνηεντικών φθόγγων του γλωσσικού ιδιώματος της Θράκης» Θανάσης Μουσόπουλος, Φιλόλογος, Συγγραφέας «Εισαγωγή στη Θρακική Λαογραφία-Ιστορική αναδρομή και πρόσωπα» Βάλτερ Πούχνερ, Καθηγητής Φιλοσοφικής Σχολής στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. «Αρχετυπική δομή και χρονική συνέχεια. Οι εκδοχές της μακράς διάρκειας» Η εκδήλωση πραγματοποιείται από την Δημοτική Επιχείρηση Ανάπτυξης Ξάνθης σε συνεργασία με το Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης & Παράδοσης και τους Λαογραφικούς Συλλόγους της Ξάνθης. Συμμετέχουν: ο Σύλλογος Ποντίων Ν. Ξάνθης, ο Σύλλογος Σαρακατσάνων Ν. Ξάνθης «Ο Λεπενιώτης», ο Σύλλογος Μικρασιατών Ν. Ξάνθης «Αλησμόνητες Πατρίδες», ο Σύλλογος Θρακιωτών Χρυσούπολης Επαρχίας Νέστου, η Κρητική Αδελφότητα Ν. Ξάνθης, ο Σύλλογος Κιμμερίων Ν. Ξάνθης «Ο Αμφέραος», ο Σύλλογος Εβριτών Ν. Ξάνθης και το Λύκειο των Ελληνίδων Ξάνθης.

72

ΧΟΡΗΓΟΙ

ΧΟΡΗΓΟΙ

73

74

19:00

ά’ ΜΕροΣ • ΔΗ Μ Ο Σ Ξ ΑΝ Θ Η Σ

ΔΗΜΟΤίΚΟ ΑΜΦίΘΕΑΤΡΟ ΞΑΝΘΗΣ 19:00 ΔΗΜΟΤίΚΟ ΑΜΦίΘΕΑΤΡΟ ΞΑΝΘΗΣ

«Τα Νιάτα να χαρείτε»

«Τα Νιάτα να χαρείτε»

ΠΑΡΑΔΟΣίΑΚΟί ΠΑΡΑΔΟΣίΑΚΟί ΧΟΡΟί ΧΟΡΟί Οι μικροί χορευτές των Λαογραφικών Συλλόγων παρουσιάζουν την αξιόλογη Οι μικροί χορευτές των Λαογραφικών Συλλόγων παρουσιάζουν την αξιόλογη δουλειά τους σε μια υπέροχη γεμάτη φρεσκάδα και ζωντάνια. Αξίζει νακαι ζωντάνια. Αξίζει να δουλειά τους σε μιαβραδιά υπέροχη βραδιά γεμάτη φρεσκάδα χειροκροτήσουμε τους μελλοντικούς συνεχιστές της παράδοσης, το μέλλον και την χειροκροτήσουμε τους μελλοντικούς συνεχιστές της παράδοσης, το μέλλον και την ελπίδα του τόπου μας. Σ Υ Μελπίδα Μ Ε Τ Ε Χ Ο Υτου Ν : τόπου μας. ΣΥΛΛΟγΟΣ ΠΟΝΤίωΝ Ν. ΞΑΝΘΗΣ Σ ΥΤωΝ ΜΜ Ε Τ Ε Χ ΟΞΑΝΘΗΣ ΥΝ: ΛΥΚΕίΟ ΕΛΛΗΝίΔωΝ ΦίΛΟΠΡΟΟΔΗ ΕΝωΣΗ ΞΑΝΘΗΣ Ν. ΞΑΝΘΗΣ ΣΥΛΛΟγΟΣ ΠΟΝΤίωΝ ΣΥΛΛΟγΟΣ ΜίΚΡΑΣίΑΤωΝ Ν. ΞΑΝΘΗΣ «ΑΛΗΣΜΟΝΗΤΕΣ ΛΥΚΕίΟ ΤωΝ ΕΛΛΗΝίΔωΝ ΞΑΝΘΗΣ ΠΑΤΡίΔΕΣ» ΠΟΛίΤίΣΤίΚΟΣ ΣΥΛΛΟγΟΣ ΑΒΑΤΟΥ «ΑΒΑΝΤΕΣ» ΦίΛΟΠΡΟΟΔΗ ΕΝωΣΗ ΞΑΝΘΗΣ ΣΥΛΛΟγΟΣ ΕΒΡίΤωΝ Ν. ΞΑΝΘΗΣ

ΣΥΛΛΟγΟΣ ΜίΚΡΑΣίΑΤωΝ Ν. ΞΑΝΘΗΣ «ΑΛΗΣΜΟΝΗΤΕΣ ΠΑΤΡίΔΕΣ» ΠΟΛίΤίΣΤίΚΟΣ ΣΥΛΛΟγΟΣ ΑΒΑΤΟΥ «ΑΒΑΝΤΕΣ» ΣΥΛΛΟγΟΣ ΕΒΡίΤωΝ Ν. ΞΑΝΘΗΣ

18 ά’ ΜΕροΣ • ΔΗ Μ Ο Σ ΞΑΝ Θ Η Σ

ά’ ΜΕροΣ • ΔΗΜΟΣ Ξ ΑΝΘΗΣ

πάράΣΚΕυή 8 Μάρτίου 2013 πάράΣΚΕυή 8 Μάρτίου 2013

18

29

75

Σάββατο 1 Μαρτίου 2014 Πολιτιστικός Σύλλογος «Θάµυρις» Coffee Bar «AERAS» - ∆αγκλή 32

22.30 Χορός

Ο καρναβαλικός σύλλογος «ΘΑΜΥΡΙΣ» σας προσκαλεί σε μια σειρά από τρελά πάρτυ μασκέ! Ζήστε το ρυθμό του καρναβαλιού, με φουλ μουσική και πολλές εκπλήξεις! Ο Dj της βραδιάς θα σας οδηγήσει στο τρελό ρυθμό των αποκρεών με άφθονο κέφι και πολύ χορό!

ΚΑΘΑΡΗ ∆ΕΥΤΕΡΑ 3 ΜΑΡΤΙΟΥ 2014 ∆ήµος Τοπείρου

∆ηµοτικά διαµερίσµατα ∆ήµου Τοπείρου

Κυριακή 2 Μαρτίου 2014

09.00

Φιλοπρόοδη Ένωση Ξάνθης

Στα δημοτικά διαμερίσματα Γαλάνης, Ολβίου, Αβάτου, Ερασμίου και Μαγγάνων, μετά την παρέλαση των καρναβαλιστών, προσφέρεται παραδοσιακή φασολάδα μαγειρεμένη σε τεράστια καζάνια από τις γυναίκες των οικισμών και χειροποίητη λαγάνα ψημένη σε παραδοσιακούς υπαίθριους φούρνους. Ακολουθεί σε υπαίθριους χώρους γλέντι με παραδοσιακούς χορούς και διοργανώνονται διαγωνισμοί καλύτερου χαρταετού.

Σπίτι του Πολιτισµού της ΦΕΞ

17.00

Αποκριάτικο Party της ΦΕΞ Οι μουσικοί παραγωγοί του Ράδιο Ξάνθη 93,5 της ΦΕΞ συνεχίζουν τον ξέφρενο ρυθμό της καρναβαλικής παρέλασης με εξαιρετική μουσική και πολύ κέφι.

Φιλοπρόοδη Ένωση Ξάνθης

Λαογραφικό – Ιστορικό Μουσείο Ξάνθης

Γνωριµία µε τη νεότερη ιστορία της πόλης Στο λαογραφικό ιστορικό μουσείο της Ξάνθης ο επισκέπτης ανακαλύπτει τα στοιχεία και τις ιδιαιτερότητες της περιοχής που συνέβαλαν στην διαμόρφωση της νεότερης ιστορίας του τόπου. Η αρχιτεκτονική συμμετρία και ο εξωτερικός διάκοσμος του κτιρίου, καθώς και τα ξυλόγλυπτα ταβάνια, οι τοιχογραφίες και οι οροφογραφίες, το καθιστούν κόσμημα. Παρουσιάζονται εδώ στοιχεία από τον δημόσιο και ιδιωτικό βίο, την κοινωνική, οικονομική και θρησκευτική ζωή της πόλης και της υπαίθρου των αρχών του 20ου αιώνα. Οι εκθέσεις του Ισογείου και του Ορόφου αναφέρονται στην ιστορία της Θράκης, στη νεότερη ιστορία της πόλης και στη ζωή της άρχουσας αστικής τάξης. Η παρουσίαση του Υπογείου στοιχειοθετεί την αγροτική και κτηνοτροφική ζωή της Ξάνθης. Ενώ στο δεύτερο τμήμα του, προ-

76

βάλλεται η θεματική ενότητα «Επιχειρηματικότητα στην Ξάνθη στις αρχές του 20ου αιώνα - Επαγγελματίες- Εργατική τάξη». Στην αυλή τέλος, βρίσκονται τα δύο Χαμάμ και το Εκκλησάκι των Αγίων Ακινδύνων. Ημέρες & ώρες λειτουργίας: Τρίτη έως και Κυριακή 9.30 - 14.30 Τηλ .2541025421 - 6937120986 e-mail: fexanthis@gmail.com http//www.fex.org.gr

Χοροί και Έθιµα

∆ήµος Αβδήρων

Τοπική Ενότητα Πολυσίτου ∆ήµου Αβδήρων

11.30

Οι Μουντζούρηδες Στον Πολύσιτο του Δήμου Αβδήρων, κατά την διάρκεια της παρέλασης, θα ζωντανέψουν παραδοσιακά έθιμα «γάμοι», «μουντζούρηδες», κ.α. και θα παρουσιαστούν σατιρικά θέματα. Μετά το τέλος της παρέλασης το κοινό θα μπορεί να απολαύσει τα παραδοσιακά νηστίσιμα εδέσματα που θα προσφέρονται στα στέκια των Θρακιωτών, Ποντίων, Σαρακατσάνων και Μικρασιατών με ανάλογη μουσική.

Ιστορική Έδρα ∆ήµου Αβδήρων

13.00

Παραδοσιακή Καθαρά ∆ευτέρα Με γεύσεις, χρώματα και ακούσματα της παράδοσης, σας καλούμε να γιορτάσουμε το ξεκίνημα της Σαρακοστής. Στα Άβδηρα, στην ιστορική έδρα του Δήμου, θα έχετε την ευκαιρία να γευτείτε και να απολαύσετε την πατροπαράδοτη φασολάδα, με την συνοδεία της «Καθαροδευτεριάτικης» λαγάνας και άλλων νηστίσιμων εδεσμάτων και να διασκεδάσετε με ένα αυθεντικό παραδοσιακό γλέντι.

57

1978

ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΘΡΑΚΙΚΩΝ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΕΟΡΤΩΝ

77

78

1997

79

1998

80

1999

2000

81

82

2001

83

2002

84

2003

2004

85

86

2005

87

2006

88

2007

89

2008

90

2009

91

2010

92

2011

93

2012

94

2014

ΟΙ ΞΑΝΘΙΩΤΕΣ & ΟΙ ΞΑΝΘΙΩΤΙΣΣΕΣ ΘΥΜΟΥΝΤΑΙ... Έχει κι ο κύκλος µιαν αρχή

M

ικρή ανάπαυλα ελευθερίας ήταν οι απόκριες για µας τις µαθήτριες του Γυµνασίου της δεκαετίας του 60. Ποδιές και µαθήµατα στον κόκορα κι η νυχτερινή κυκλοφορία πέραν της επτά, έπαυε να ισχύει, µε αυθαίρετη άδεια φυσικά. Ο παιδονόµος ξαφνικά, έχανε την εξουσία του. Γινόταν εισπράκτορας σκωπτικών αποφθεγµάτων, αφού πίσω απ’ τις µάσκες, η δική µας εξουσία τον εξουδετέρωνε. Στις γειτονιές σκοτείνιαζε κι οι λάµπες του ∆ήµου χλωµές κι αδύναµες, έκρυβαν σκιές, φιγούρες, κινήσεις και σωµατότυπα που πρόδιδαν πρόσωπα και ταυτότητες. Μέσα απ’ τη µεταµφίεση του σώµατος, η ψυχή, σου χάριζε µιαν άλλη αίσθηση, αυτήν του άγνωστου που σου δίνει το δικαίωµα να πεις και να κάνεις ό,τι θέλεις χωρίς συνέπειες και τιµωρίες. Η ελευθερία! Κι’ αυτός, ανίσχυρος νόµος, αστείος Ιαβέρης, µας κυνηγούσε στα στενά γιατί του πέρναµε το καπέλο, του τραβούσαµε το σοβαρό παλτό, τον κοροϊδεύαµε τραγουδώντας στο αυτί: «Θα ΄ρθω µια νύχτα µε φεγγάαρι…» «Το πρωί µε τον κηδεµόνα σου! Στον Γυµνασιάρχη! Σε κατάλαβα!»Κι όπως ούρλιαζε, οι καραµούζες, τα γέλια, οι σερπαντίνες και τα λιλιπούτεια κοµφεντί, τον άδειαζαν. Χανόταν ανίσχυρος τελικά στη στροφή του δρόµου κι εµείς συνεχίζαµε ξέφρενα τις επιδροµές µας σε σπίτια που µας υποδεχόταν τότε, χωρίς

να φοβούνται, γελούσαν και µας κερνούσαν γλυκά, γιατί τις µέρες εκείνες ήταν απαραίτητα τα γλυκά στο σπίτι, για τους καρνάβαλους που θα ‘ρθουν. Οι νοικοκυρές, είχαν τα σπίτια τεντωµένα και πίσω απ’ τα παράθυρα παρακολουθούσαν την κίνηση στη γειτονιά. Ποιός ντύθηκε καρνάβαλος, πού πήγε, τι φόρεσε. Μπουρνούζια, σεντόνια, µαντίλες, παλιά φουστάνια, ζωνάρια, ράσα, µπιµπερό, είχαν την τιµητική τους εκείνες τις µέρες. Άδειαζαν τα σεντούκια οι πιο µερακλήδες. Αυτοσχεδίαζαν τις πιο αστείες αµφιέσεις. Στυλίστες του πιο ελεύθερου εαυτού τους κι ύστερα, άραβες, σεϊχηδες, φαντάσµατα, κυρίες µε κλαδωτές φούστες, τακούνια, παπάδες µε θυµιατά, µεθύστακες, µουντζουρωµένα πρόσωπα και κόκκινα χείλη, σφυρίχτρες, τρακατρούκες και πλαστικά ρόπαλα, κατηφόριζαν στην κεντρική πλατεία. Απ’ όλες τις συνοικίες ένας χαµός! Γέλια, πειράγµατα και χάζι! Η ζωή, στο φόρτε της. Στην αναγκαία και γόνιµη υπέρβασή της. Ύστερα ανηφόριζαν στη Βασιλέως Κωνσταντίνου, στην περιβόητη βόλτα (το γνωστό νυφοπάζαρο), µέχρι την πλατεία Αντίκα και γέµιζε ο δρόµος ασφυκτικά. Πρόσωπα φαιδρά κι οι σερπαντίνες αεροπλανάκια. Ελικοειδή βέλη στον αέρα στόχευαν χορεύοντας, τον ή την εκλεκτή της καρδιάς. Από την Τσικνοπέµπτη και µετά, άρχιζε η µεγάλη δράση. Τα 95

κουτουκάκια, οι ταβέρνες τα κέντρα, ελάχιστα τότε βέβαια, γέµιζαν µε ατµόσφαιρα γιορτής .Πολύχρωµα µπαλόνια, πολύχρωµη χαρά, χρώµατα στα ταβάνια, χρώµατα στα πατώµατα, στους δρόµους, στα πεζοδρόµια κι εµείς, µια παρέα εφήβων, µε δανεικές στολές από την Οικοκυρική σχολή ή από κάποιον µεγαλύτερο συγγενή, περιφέραµε τις Κολοµπίνες, τις Αµαζόνες, τους Αρλεκίνους, τους Ζορό και τους Σερίφηδες της Far-west, σε όσα στέκια διασκέδασης µπορούσαµε να µπούµε, παρατηρώντας τον κόσµο σαν πίσω από µια κουρτίνα, απ’ όπου βλέπαµε και γνωρίζαµε, αλλά δε µας γνώριζε κανείς. Η αίσθηση του αερικού, του διάτρητου, του µαγικού, αυτού που έβλεπαν και δεν έβλεπαν, η αίσθηση του υπαρκτού και του ανύπαρκτου στα µάτια τους, η απορία τους να γνωρίσουν 96

αυτό που µεταµφιέζεται την αλήθεια, µε συνοδεύει ακόµα κάθε αποκριά. Οι µάσκες, λένε, συµβολίζουν τις ψυχές που µεταµφιέζονται, έρχονται και φεύγουν. Το τέλος του Χειµώνα και την αρχή της Άνοιξης. Το µυστήριο του κύκλου της ζωής, το σπόρο που κρύβεται στη φύση κι ανασταίνεται κι αυτά τα βράδια εµείς, ανασταίναµε την ελευθερία που δεν είχαµε. Κερδίζαµε πατηµασιές στον κόσµο, απλώναµε βλέµµατα σε ληµέρια απάτητα. Τριγυρίζαµε ως αργά τη νύχτα σ’ όλη την πόλη, να λύσουµε το µυστήριο που δεν είδαµε. Από την παλιά πόλη ως πέρα κάτω στο σταθµό του τραίνου, εξερευνούσαµε τους χώρους που οι µεγαλύτεροι διασκέδαζαν, έπιναν και γελούσαν. Η ταβέρνα κάτω στο σταθµό του τρένου µε τραγουδίστρια (τότε ντιζέζ)

και ορχήστρα, έσφυζε από ζωή. Πρόσωπα ξέγνοιαστα στα πρώτα χρόνια του 60, Ξάνθη µεταπολεµική που µόλις εξελισσόταν, άνθρωποι που διαισθανόταν ένα καινούργιο µέλλον. Μπαίναµε στη θρυλική τότε «Σπηλιά», κέντρο διασκέδασης που στεγαζόταν στην µεγάλη παλιά Καπναποθήκη του Χαµδή Φεχµήογλου, στην οδό Τσιµισκή πριν πουληθεί το1964 στον Γ. Παπαρώση και πάψει τη λειτουργία της, περνούσαµε την παράξενη θολωτή σαν στοά πόρτα της, ανηφορίζαµε τα σκαλιά και τρυπώναµε µυστικά, πριν µας αντιληφθεί το αφεντικό και µας διώξει, γιατί είµαστε µικροί ακόµη για το µέγεθος εκείνου του γλεντιού. Όλα στα µάτια µας µεγαλειώδη και µυθικά. ∆ιονυσιακό παραµύθι ο κόσµος, τα ποτά, οι ντιζέζ και οι ορχήστρες, οι σερπαντίνες που γινόταν µπάλες και ταξίδευαν στα τραπέζια ρίχνοντας τα µπουκάλια απ’ το κρασί, λέρωναν τα φορέµατα και ξεκινούσαν οι συνηθισµένες ελληνικές διαµάχες για το ποιός το πείραγµα το έκανε σκληρό! Ύστερα πάλι οι χοροί, τα ταγκό, οι ρούµπες και…θα γίνω Βραζιλιάνα µε το σοµπρέρος µου, θα ‘σαι ο καβαλιέρος µου…κι εµείς όπου φύγει-φύγει, πριν µας βρει καµιά συµφορά. Όλο το δεκαήµερο, µέχρι την Κυριακή της Τυροφάγου, τα γλέντια στα σπίτια, τα γαϊτανάκια στα σχολεία, τα µασκέ µαθητικά πάρτι µε κείνη την ακριβή και περίεργη αίσθηση της ευτυχίας, τα ξαφνικά επισκεπτήρια µεταµφιεσµένων φίλων στις πόρτες, τα καρναβάλια στους δρόµους και στις γειτονιές, ήταν µια γερή γροθιά στο στήθος της ρουτίνας που ανάσαινε µε τους ίδιους µονότονους ρυθµούς τις υπόλοιπες µέρες. Το µεσηµέρι της τελευταίας Κυριακής, είχε την αίγλη του. Οι συγγενείς µαζεµένοι στο τραπέζι µε πλήθος καλούδια πίτες και γλυκά, αποχαιρετούσαµε την αποκριά, κλείναµε το Τριώδιο, γιατί την άλλη ηµέρα θα άρχιζε η νηστεία της Καθαρής ∆ευτέρας και της Σαρακοστής. Ο κυκλικός, µαστιχωτός,

στολισµένος µε σουσάµι, χαλβάς, δεµένος σε σπάγγο έκανε κύκλους πάνω απ’ τα κεφάλια µας, χτυπούσε στα χείλη και στα δόντια ώσπου να σκαλώσει στο στόµα κάποιου για να κλείσει επιτέλους το φαγοπότι της γιορτής. Έθιµο κι αυτό από τους πρόσφυγες της Ανατολικής Θράκης, όπως το κάψιµο του Τζάρου το βράδυ της Κυριακής στη γέφυρα του Κόσσυνθου που πήρε το όνοµά του από τον ήχο που κάνουν τα πουρνάρια όταν καίγεται το περιβόητο σκιάχτρο (τζ…τζ), για να διώχνει τους ψύλλους του Καλοκαιριού. Συµβολισµοί και µύθοι, έθιµα και παραδόσεις, αλήθειες και ψέµατα, γυρίζουν σαν το γαϊτανάκι γύρω απ’ τον άξονα της ζωής. Ο κύκλος τελειώνει εκεί που αρχίζει, οι άνθρωποι κρατούν µιαν άκρη του και συνεχίζουν για να λυτρωθούν. Το µεγάλο αλώνι του κόσµου, χρειάζεται το παραµύθι του για να µη θεριστεί. Ξάνθη, 12/1/2015 Ελένη ∆ηµητριάδου-Εφραιµίδου

97

Μισός αιώνας Θρακικές Λαογραφικές Γιορτές Ξανθιώτικο Καρναβάλι

Ε

πετειακές οι φετινές «ΘΡΑΚΙΚΕΣ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ – ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ» για την Ξάνθη, αφού συµπληρώνουν πενήντα χρόνια ζωής. Θυµάµαι από µικρό παιδί ότι η Αποκριά για τους Ξανθιώτες ήταν µια ξεχωριστή, ιδιαίτερη περίοδος. Ο Ξανθιώτης από την φύση του εξωστρεφής, ανοικτός, χαρούµενος, άνθρωπος του κεφιού και του γλεντιού περίµενε πώς και πώς αυτή την περίοδο. Η µητέρα µου προσπαθούσε να εξασφαλίσει από το συγγενικό και φιλικό περιβάλλον ή σπανιότερα να µου ράψει µια στολή για να ντυθώ, να µασκαρευτώ για να πάµε στο «Μπαλταφάν» στην Εµπορική Λέσχη. Οι µεγάλοι πήγαιναν στον αποκριάτικο χορό της. Στο σπίτι έπρεπε να γίνουν τα γλυκά και να είναι «συµµαζεµένο», ιδιαίτερα το βράδυ, που θα «χτυπούσε η πόρτα» και θα έρχονταν οι φίλοι και οι συγγενείς µασκαρεµένοι. Τότε άρχιζαν τα αστεία, τα προκλητικά και τολµηρά πειράγµατα και εµείς προσπαθούσαµε να τους αναγνωρίσουµε, όχι πάντα µε επιτυχία. Κοντά στα δέκα µου χρόνια αρχίζει η αποκριά να αλλάζει. Να οργανώνεται διαφορετικά. Λέγεται ότι µια παρέα Ξανθιωτών έπεισε τον ∆ήµο να δραστηριοποιηθεί και να πραγµατοποιήσει εκδηλώσεις. Έτσι γεννήθηκαν οι Θρακικές Λαογραφικές Εορτές που διαρκούσαν µια εβδοµάδα. Τα µαγαζιά στολίζουν τις βιτρίνες τους και η καλύτερη βραβεύεται. Μασκαρεµένοι ξεχύνονται στους δρόµους και τις γειτονιές, το παιχνίδι του χαµένου θησαυρού αποκτά πολ98

λούς φίλους και ο Ξανθιώτης Καρνάβαλος καµαρωτός εγκαθίσταται στην Κεντρική Πλατεία. Εκεί στήνεται και η εξέδρα και κάθε βράδυ εµφανίζονται χορευτικά συγκροτήµατα από διάφορες ευρωπαϊκές και βαλκανικές χώρες. Ήχοι, µουσικές, ρυθµοί, στολές, χρώµατα, χορευτές γεµίζουν την πόλη. Όλοι κάθε βράδυ δίνουµε ραντεβού στην πλατεία να δούµε τα ξένα συγκροτήµατα. Τα βλέπουµε οργανωµένα, επαγγελµατικά, γνωρίζουµε άλλες κουλτούρες. Η χαρά, η ευθυµία, η διασκέδαση, το ξεφάντωµα είναι διάχυτα παντού και όλα ολοκληρώνονται µε την καρναβαλική παρέλαση. Μασκαρεµένοι µε στολές διάφορες, όπως αισθάνονταν και µπορούσαν, αλλά αυθεντικοί και πηγαίοι, αποτελούν την καρναβαλική παρέλαση. Με τα χρόνια τα πράγµατα οργανώνονται καλύτερα. Γίνονται οι καρναβαλικοί σύλλογοι, κάθε χρόνο και περισσότεροι. Τα πληρώµατα έχουν θεµατολογία, ράβονται στολές και το καθένα έχει µια ταυτότητα, τα άρµατα φιλοτεχνούνται από καλλιτέχνες, σατιρίζεται η επικαιρότητα. Οι Θρακικές Λαογραφικές Γιορτές αυξάνουν την διάρκειά τους σε δυο εβδοµάδες και ξεχωρίζει πλέον η λαογραφία από το καρναβάλι. Γεννιούνται οι Θρακικές Λογογραφικές Γιορτές – Καρναβάλι. Γίνονται γνωστές σ’ όλη την Ελλάδα, µε καµάρι λέµε ότι είναι οι καλύτερες γιορτές στην Βόρεια Ελλάδα. Η Ξάνθη και όλη η ευρύτερη περιοχή γεµίζει από επισκέπτες. Οι εκδηλώσεις πολλές, καθηµερινές, αξιόλογες, όλες οι τέχνες παρούσες, η λαογραφία και οι παραδόσεις µας, τα ήθη και έθιµά µας, ιδιαίτερα αυτά του δωδεκαήµερου έχουν την τιµητική τους, όλη η παράδοση αναβιώνει και είναι ζώσα την πρώτη εβδοµάδα. Τη σκυτάλη παίρνει το καρναβάλι. Ατµόσφαιρα κεφιού, γλεντιού και ξεφαντώµατος, µέρα και νύχτα. Η Ξάνθη γιορτάζει. Τα σπίτια µας ανοικτά για συγγενείς και φίλους και τα ξενοδοχεία µας δέχονται τους επισκέπτες. Ξεχνούµε την καθηµερινότητα, τα προβλήµατα. Μέρες ξενοιασιάς και διασκέδασης. Χιλιάδες πλέον οι καρναβαλιστές, χιλιάδες οι συµµετέχοντες, πολλοί και από άλλες πόλεις, χιλιά-

δες οι επισκέπτες. Κάπως έτσι πέρασαν πενήντα χρόνια και ευχόµαστε ο θεσµός αυτός µε τον ίδιο δυναµισµό και µε την διάθεση, τον εθελοντισµό και την προσφορά των Ξανθιωτών, χρόνο µε το χρόνο, να γίνεται καλύτερος, να φθάσει και να ξεπεράσει τα εκατό χρόνια. Μπράβο σ΄ όσους συµµετέχουν ενεργά, τον οργανώνουν, τον στηρίζουν και συµβάλλουν στην πραγµατοποίησή του. Μπράβο στις Θρακικές Λαογραφικές Γιορτές. Μπράβο στο Ξανθιώτικο Καρναβάλι. Πέπη Στάντσιου- Παπακωστή

99

Από το βιβλίο:

“Θρακιώτικη Απουκριά” Π. Καµπάκη Βουγιουκλή - ∆. Βραχιόλογλου

100

101

102

103

104

Ο Επιµελητής Θανάσης Μουσόπουλος µιλά για τις αποκριές Εφηµερίδα “ΕΜΠΡΟΣ”, 1978.

105

106

107

108

Από το βιβλίο του Θανάση Μουσόπουλου “Καθηµερ’νές και σκόλες”

109

Θρακικές λαογραφικές γιορτές Καρναβάλι Ξάνθης 1966-2015. Οι ρίζες και οι απαρχές του.

Φ

έτος συµπληρώνονται 50 χρόνια µιας αρχικά ερασιτεχνικής όσο και φιλόδοξης προσπάθειας πού στο κύλισµα του χρόνου έγινε παράδοση, θεσµός και τέλος Νοµικό πρόσωπο !! Ένας θεσµός πού δηµιούργησε ιστορία και έγινε αµετακίνητη παράδοση για την πόλη, ώστε οι επερχόµενοι όχι µόνον να µη µπορούν αλλ΄ούτε να διανοούνται να τον καταργήσουν ή έστω να τον µεταβάλουν ούτε κατά κεραία παρά να συστιχούνται και να βαδίζουν στα ίχνη και την παράδοση πού άφησαν και δηµιούργησαν οι προγενέστεροι αυτών και, κοντά στα άλλα, µε τεράστια οικονοµικά οφέλη για πολλές κατηγορίες εργαζοµένων της πόλης. Εγώ εδώ θα προσπαθήσω να θυµηθώ και εκδιπλώσω µέσα σε λίγες σειρές το πως ξεκίνησε αυτή η ερασιτεχνική προσπάθεια, καθώς την έζησα, όντας τότε ∆ηµ. υπάλληλος και ιδιαίτερος γραµµατέας του ∆ηµάρχου, κρατώντας κάποια ανεπίσηµα πρακτικά. Ήταν Γενάρης του 1965. Μόλις λίγους µήνες ενωρίτερα (31-8-1964) είχε αναλάβει ∆ήµαρχος ο δηµοσιογράφος-∆ιευθυντής της εφηµ. «Προοδευτική» Ξάνθης, αείµνηστος Σταύρος Βλαχόπουλος. Η πόλη και η περιοχή της στέναζε µέσα σε βαρειά οικονοµική ἀνέχεια και ανεργία. Κάθε πρωί κατά εκατοντάδες µαζεύονταν οι άνεργοι της πόλης µπροστά στην είσοδο της ∆ηµαρχίας εκλιπαρούντες για ένα µεροκάµατο. Τα καταστήµατα σχεδόν έκλειναν όπως άνοιγαν χωρίς κάν να µπορέσουν να 110

κάνουν ούτε «σεφτέ». Τα προγράµµατα του Ο.Α.Α.Α. (Οργανισµού Ασφάλισης, Απασχόλησης Ανέργων) δεν µπορούσαν να απορροφήσουν παρά ελάχιστους «τυχερούς» ανειδίκευτους (κυρίως πρώην καπνεργάτες) για µερικά µεροκάµατα. Τα καπνά των καπνοπαραγωγών είχαν ευτελιστικές τιµές, αδύναµες να καλύψουν και αυτά τα έξοδα των παραγωγών. Μπροστά σ’ αυτή την άθλια και µίζερη εικόνα της οικονοµίας της πόλης ο ∆ήµαρχος αποφάσισε να καλέσει σε µια άτυπη σύσκεψη τους εκπροσώπους των φορέων και συλλόγων (επιστηµονικών, επαγγελµατικών, εργατικών) της πόλης για να δουν τι δέον γενέσθαι. Να σηµειωθεί ότι την εποχή εκείνη ο βουλευτής Ξάνθης Αλέξ. Μπαλτατζής ήταν υπουργός Γεωργίας του Γ. Παπανδρέου (16 Φεβρ. 1964-15 Ιουλίου 1965) και ζητούσε από το φίλο του ∆ήµαρχο, να του υποδειχθούν τρόποι ενισχύσεως της περιοχής του. Στην άτυπη αυτή σύσκεψη έλαβαν µέρος 1. Ο Πρόεδρος του Εµπορικού Επιµελητηρίου Ξάνθης Μ. Μανές, 2. Ο Πρόεδρος του εµπορικού Συλλόγου Βασ. Παρασχίδης, 3. Ο Εκπρόσωπος του εργατικού κέντρου Φαν. Χαραλαµπίδης, 4. Ο Πρόεδρος του καπνεµπορικού Συλλόγου Ἀντ. Βακιάνης, 5. Ο Πρόεδρος του ιατρικού συλλόγου Στέργ. Στάθης, 6. Ο Πρόεδρος του οδοντιατρικού συλλόγου Γ. Κυριαζόπουλος και κάποιοι άλλοι, που δυστυχώς λόγω παρελεύσεως πεντηκονταετίας µου διαφεύγουν, καθώς βέβαια και υπάλληλοι του ∆ήµου, µε προεξάρχοντα τον Βύρωνα Βαρσάµη υπεύθυνο

των εσόδων του ∆ήµου. Στη σύσκεψη αυτή, συν τοις άλλοις ρίφθηκε η ιδέα, µάλλον από τον γιατρό Στέργ. Στάθη, τότε Γραµµατέα της επιτροπής τουρισµού του Νοµού, να δηµιουργηθεί µια κίνηση εορτασµού θρακικών γιορτών κατά τις επικείµενες αποκριές, προκειµένου να τονωθεί η οικονοµία της αγοράς. Κατά τις γιορτές αυτές θα προβάλονταν διάφορα θρακικά λαογραφικά έθιµα και δρώµενα καθώς και λαογραφικές παραστάσεις αλλά και χορευτικές εκδηλώσεις από πολιτιστικούς συλλόγους των χωριών, προκειµένου να προσελκύσουν επισκέπτες από τις γύρω περιοχές Καβάλας και Κοµοτηνής και να τονωθεί κάπως η αγορά της πόλης. Η πρόταση είναι ευµενώς αποδεκτή από όλους. Έπρεπε όµως να εξασφαλισθούν κάποια χρήµατα για να καλυφθούν οι απαραίτητες δαπάνες και ο ∆ήµος αδυνατούσε να προβεί στην κάλυψη τέτοιων εξόδων καθώς «το ταµείον είναι µείον» όπως έλεγε ο τότε ∆ηµ. Ταµίας Γ. Βόγδος. Σκέφθηκαν να ζητήσουν την συνδροµή του υπουργού Αλ. Μπαλτατζή αλλά ούτε ο χρόνος επαρκούσε προς έστω µια

στοιχειώδη προετοιµασία. Για τον λόγον αυτόν τελικά αποφασίσθηκε να αναβληθούν για ένα χρόνο όλες αυτές οι εκδηλώσεις που οραµατίζονταν, αφ΄ενός µεν προς εξεύρεση σχετικών πόρων (π.χ. από τα κρατικά λαχεία ή άλλες χορηγίες) και αφ΄ετέρου δε να οργανωθούν καλύτερα για την επόµενη χρονιά. Για να παρακινήσουν δε και τους επιχειρηµατίες να συµβάλλουν και αυτοί µε τη διαµόρφωση των προθηκών των καταστηµάτων τους µε χιουµουριστικές-σατιρικές παραστάσεις, ώστε να κινήσουν το ενδιαφέρον του κόσµου να προσέλθει στις εκδηλώσεις και να συµµετάσχει ενεργώς, είχαν προκηρύξει και βραβεία Α΄Β΄και Γ΄για την επιτυχέστερη διαµόρφωση των προθηκών τους. Ταυτόχρονα προσκλήθηκαν και οι υφιστάµενοι τότε πολιτιστικοί σύλλογοι (π.χ. Ποντίων, Κιουτάχιαλίδων, ο Αίσωπος, κ.λπ).να οργανώσουν χορευτικά συγκροτήµατα και να παρουσιασθούν στην εξέδρα την περίοδο των εορτών. Σχεδόν αµέσως κατάρτισαν και την πρώτη «οργανωτική επιτροπή», την οποίαν, πέραν των παραπάνω και µερικών άλλων «µάλλον τιµής ένεκεν», εµπλούτισαν και µε νέα πρόσωπα 111

και φορείς όπως ήταν το ορφανοτροφείο και µάλιστα η Οικοκυρική σχολή, πού κατά κύριο λόγο θα αναλάµβανε το κύριο βάρος των εορταστικών δρωµένων. Έτσι προσκλήθηκαν και έλαβαν ενεργό, ένεργότατο µέρος, οι αείµνηστες κυρίες τόσο η Πρόεδρος της Οικοκυρικής Σχολής Βασιλική Τρανταφυλλίδου όσο και η ∆ιευθύντρια της ιδίας σχολής Πόπη (Παρθενόπη) Χατζηµιχαήλ. Γενικά µπορεί αβίαστα να λεχθεί ότι εάν δεν ήταν η οικοκυρική Σχολή, ως πρώτος και κύριο στυλοβάτης, των θρακικών λαογραφικών εορτών, και φυσικά τα δύο παραπάνω αναφερόµενα πρόσωπα, οι ακούραστες Β. Τριανταφυλλίδου και Π. Χατζηµιχαήλ, πού αφιέρωσαν µεγάλο µέρος της ζωής τους, τόσο στην προετοιµασία των εκδηλώσεων και παρουσίαση των παραδοσιακών φορεσιών αλλά και διαφόρων θεατρικών δρωµένων στην κεντρική πλατεία της πόλης µας, (γαϊτανάκι, ο γάµος του µπέη κ.λπ) δύσκολα θα µπορούσε να υλοποιηθούν, επιβιώσουν και να διατηρηθούν οι γιορτές, πού στο διάβα των χρόνων έγιναν θεσµός. Κοντά σ΄αυτές τις δύο θα πρέπει να µνηµονεύσουµε και τον Βασ. Ασηµοµύτη, καθηγητή του Εκκλησιαστικού Λυκείου Ξάνθης, πού ανέλαβε να σκηνοθετήσει και ζωγραφίσει διάφορες εικαστικές παραστάσεις σχετικές µε τα δρώµενα καθώς και τον καθηγητή Φυσικής Αγωγής Νικόλ. Παπανικολάου, πού ανέλαβε να αναζητήσει µουσικά και χορευτικά συγκροτήµατα αλλά και αυθεντικές παραδοσιακές φορεσιές στα χωριά της Ξάνθης και Κοµοτηνής. Μέχρι και καµήλες φρόντισε να µεταφερθούν από την Κοµοτηνή στην Ξάνθη για την πρώτη παρέλαση «ἁρµάτων» και συγκροτηµάτων, ενώ παράλληλα δηµιούργησε και χορευτικό συγκρότηµα. Αυτοί οι τέσσερις ήταν τα κύρια πρόσωπα πού ανέλαβαν να διοργανώσουν τις πρώτες Θρακικές λαογραφικές γιορτές το 1966. Όλοι οι άλλοι ήταν «επιτροπές» και «φορείς», άλλοι µε, φανερή ή αφανή, ιδιοτέλεια και άλλοι ανιδιοτελώς, πλην όµως εντελώς τυπικά και επιδερµικά, αν µη διακοσµητικά.

112

Από το ∆ήµο επιστρατεύθηκαν όλοι οι ∆ηµοτικοί υπάλληλοι µε κύριο επόπτη-καθοδηγητή τον αείµνηστο Βυρ. Βαρσάµη, πού ήταν και ο εκφωνητής και παρουσιαστής κάθε βράδυ των εκδηλώσεων. Και οι εκδηλώσεις άρχισαν οι πρώτες θρακικές λαογραφικές γιορτές. Και ήταν περίπου σαν φέτος, 13-20 Φεβρουαρίου 1966. Την Κυριακή 13 Φεβρουαρίου µπήκε µε τη συνοδεία της φιλαρµονικής του ∆ήµου και χορευτικών συγκροτηµάτων και στήθηκε ένας πελώριος γελωτοποιός ως καρνάβαλος στην πλατεία της πόλης. Στήθηκε και η εξέδρα και κάθε βράδυ διάφορα χορευτικά συγκροτήµατα µε το ζουρνά και το νταούλι ή την γκάϊντα έδιναν επί µια εβδοµάδα το παρόν. Και ο κόσµος έτρεχε, παρά το τροµερό κρύο πού περόνιαζε µέχρι το κόκκαλο, για να δει, να χαρεί και να συµµετάσχει στα λαλήµατα των τραγουδιστών, στα σκιρτήµατα των χορευτών και στα µουσικά ακούσµατα κυρίως του αξέχαστου γκαϊτατζή µπαµπα Γιώργη Καραγιαννόπουλο από το Σέλινο. Και κανείς δεν έφευγε µέχρι να τελειώσουν και οι τελευταίοι χορευτές από την εξέδρα. Στη συνέχεια οι περισσότεροι ξεχύνονταν στα διάφορα «κουτούκια» πού είχαν ξεφυτρώσει στους στενούς δρόµους της παλιάς Ξάνθης, όπου διασκέδαζαν µέχρι αργά. Η αρχή είχε γίνει…. Το νερό των γιορτών άρχισε να κυλά. Στην αρχή δειλά-δειλά και στη συνέχεια πιο σταθερά. Χρόνια γεµάτα ζωντάνια για τους νέους χρόνια γεµάτα συγκινήσεις, χρόνια γεµάτα αναµνήσεις. Εύχοµαι από την καρδιά µου η πόλη να συνεχίσει να γιορτάζει τα ίδια θέσµια, αν και παραποιηµένα τα τελευταία χρόνια, όχι απλά για άλλα 50, αλλά για άλλα τουλάχιστον 500 χρόνια!!! Το µικρό ρυάκι που πρωτοεµφανίσθηκε δειλά-δειλά τό Φεβρουάριο του 1966 µε το πέρασµα του χρόνου γιγαντώθηκε και έγινε ποτάµι και στάθηκε ισάξια και ανταγωνιστικά µε το περίφηµο «καρναβάλι» των Πατρών και έπεται η συνέχεια….. «Γνωστός Παλιοξανθιώτης»

Θρακικές Λαογραφικές Γιορτές - Ξανθιώτικο Καρναβάλι Μικρή ιστορική αναδροµή

Ο

πρώτος «σπόρος» του Ξανθιώτικου Καρναβαλιού, έπεσε πριν από 50 χρόνια από µία παρέα Ξανθιωτών, µε πρωτεργάτη τον γνωστό γιατρό αείµνηστο Στέργιο Στάθη, αρχές του 1966. Θα µπορούσαµε να «χωρίσουµε» την πορεία του Ξανθιώτικου Καρναβαλιού σε τρεις περιόδους. Η πρώτη περίοδος αφορά την πρώτη 20ετία (1966-1986), η δεύτερη αφορά στην κρίσιµη 5ετία κατά την οποία αναγεννήθηκε ο θεσµός για να φτάσει εδώ που βρίσκεται σήµερα (1986-1990) και η τρίτη περίοδος µε την σηµερινή µορφή του Ξανθιώτικου Καρναβαλιού τα τελευταία 25 χρόνια (19912015). Η ΑΡΧΗ ΕΓΙΝΕ… Με την ευκαιρία των Αποκρεών, η εν λόγω παρέα των Ξανθιωτών το 1966 θέλησε να διοργανώσει κάποιες εκδηλώσεις, ώστε να προβληθεί το λαογραφικό στοιχείο της περιοχής (βασικά αυτό) και συγχρόνως να βγει ο κόσµος από το σπίτι του, να διασκεδάσει και φυσικά όλο αυτό να γίνει αφορµή ώστε να αποκτήσει η περιοχή µας επισκεψιµότητα.

Πράγµατι, κατά την πρώτη περίοδο η λαογραφία, οι χοροί, τα έθιµα ήταν αυτά που προβλήθηκαν έντονα και πρωταγωνίστησαν στις εκδηλώσεις γι’ αυτό άλλωστε δηµιουργήθηκε και το νοµικό πρόσωπο του ∆ήµου Ξάνθης «ΘΡΑΚΙΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑΙ ΕΟΡΤΑΙ», το οποίο διαχειρίστηκε στην συνέχεια ξεχωριστά το κοµµάτι των γιορτών. Πρέπει να σηµειωθεί ότι ήταν το µοναδικό νοµικό πρόσωπο του ∆ήµου, πράγµα που αποδείκνυε και το ενδιαφέρον των εκάστοτε ∆ηµάρχων για την στήριξη του θεσµού. Τα δρώµενα που συνήθως λάµβαναν χώρα εκείνο το διάστηµα, εκτός από αναπαραστάσεις εθίµων, είχαν και να κάνουν και µε ελκυστικές για τις µικρότερες ηλικίες εκδηλώσεις, όπως για παράδειγµα τσουβαλοδροµίες, γαϊδουροδροµίες, παρελάσεις µε καµήλες κλπ. Τα επόµενα χρόνια, οι «Θρακικές Λαογραφικές Εορτές» ντύθηκαν περισσότερο µε το καρναβαλικό στοιχείο, όπου στις διάφορες εκδηλώσεις εµφανίζονταν και πολίτες µασκαρεµένοι, µε µασκαράτες που φρόντισε ο ∆ήµος και το νοµικό πρόσωπο να κατασκευάσει από διάφορα υλικά και κυρίως από γύψο.

113

Το πρώτο άρµα το οποίο κατασκευάστηκε και πρωταγωνίστησε για είκοσι περίπου χρόνια στις παρελάσεις ήταν αυτό του Θρακιώτη καρνάβαλου, ενός αγέρωχου, υπερήφανου, ζωναρά και µουστακοφόρου Θρακιώτη, µε την «κοµπολόγα» στο χέρι, το οποίο µάλιστα µοίραζε χαµόγελα γυρίζοντας δεξιά και αριστερά το κεφάλι του κατά την διάρκεια της παρέλασης, µε έναν ιδιότυπο «µηχανισµό» τον οποίο φυσικά χειρίζονταν ένα άτοµο το οποίο βρισκόταν στο σώµα του Θρακιώτη καρνάβαλου. Τις παρελάσεις συµπλήρωσαν αργότερα φιλαρµονικές ∆ήµων από την ευρύτερη περιοχή, αλλά και χορευτικά συγκροτήµατα από λαογραφικούς συλλόγους της Μακεδονίας και της Θράκης. Ο θεσµός όµως τα τελευταία χρόνια της πρώτης περιόδου άρχισε να φθίνει επικίνδυνα, µε αποτέλεσµα τα τελευταία 2-3 χρόνια (1983-1986) να κινδυνεύει να χαθεί, µιας και οι εκδηλώσεις περιορίσθηκαν στα ελάχιστα, αλλά και η συµ114

µετοχή του κόσµου ήταν από µικρή έως και αδιάφορη. ∆εν υπήρχε τίποτα το καινούργιο και συγχρόνως η µονοτονία της λαογραφίας δεν προϊδέαζε σε κάτι διαφορετικό, το οποίο είχε ήδη αντιληφθεί η Πάτρα (καρναβαλικό στοιχείο) και εκ των πραγµάτων είχε καταστεί η πιο γνωστή στην Ελλάδα για την διοργάνωσή της. Η Β’ ΠΕΡΙΟ∆ΟΣ-ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ Το 1986 ο αείµνηστος ∆ήµαρχος Κωνσταντίνος Μπένης, βλέποντας και ανησυχώντας για το µέλλον του θεσµού, ανέθεσε στην ΘΡΑΚΙΚΗ ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΣΚΗΝΗ την διοργάνωση του καρναβαλιού επενδύοντας στον ενθουσιασµό και την ορµητικότητα των µελών του συλλόγου, που την εποχή εκείνη διέγραφε µία εκπληκτική ανιούσα µε δεκάδες εκδηλώσεις, θεατρικές παραστάσεις, µε νέα τµήµατα µουσικοχορευτικά κλπ. Με ελάχιστα χρήµατα τα µέλη της Θρακικής Θεατρικής Σκηνής προσπάθησαν να διαφοροποιήσουν τις γιορτές και να τις «πα-

ντρέψουν» µε το σύγχρονο, το µοντέρνο, αυτό που ήθελε για εκείνη την περίοδο ο κόσµος. Καλή ήταν η λαογραφία, αλλά θα έπρεπε το καρναβαλικό στοιχείο να γίνει πιο έντονο, ώστε να ελκύσει περισσότερο κόσµο και ιδιαίτερα την νεολαία. Το νοµικό πρόσωπο (Θρακικές Λαογραφικές Εορτές) συνέχισε να λειτουργεί, πλην όµως την όλη διοργάνωση είχε πλέον αναλάβει η ΘΡΑΚΙΚΗ ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΣΚΗΝΗ µε τη συµµετοχή και του πρώτου καρναβαλικού συλλόγου, ο οποίος δηµιουργήθηκε το 1987 και που ήταν ΟΙ ΦΙΛΟΙ του καρναβαλιού. Ο ολιγοµελής σε πρώτη φάση σύλλογος συµπλήρωσε την Θρακική Θεατρική Σκηνή στις αυθόρµητες πρώτες εκδηλώσεις, ενώ παράλληλα η πρώτη διοργάνωση έκρυβε και πολλές ευχάριστες εκπλήξεις για τους Ξανθιώτες. Νέοι άνθρωποι, νέες ιδέες, νέα συγκροτήµατα, πολλές εκδηλώσεις, συµµετοχές από όλη την Ελλάδα και από το εξωτερικό (Ιταλία, Γιουγκοσλαβία, Βουλγαρία, Πολωνία, Ισραήλ κλπ) µε έντονο το καρναβαλικό στοιχείο που ξεσήκωσε σε πρώτη φάση τους νέους Ξανθιώτες, ενώ µετά από παρεµβάσεις µελών της ΘΡΑΚΙΚΗ ΣΚΗΝΗΣ, το θεσµό αγκάλιασαν και οι µαθητές των λυκείων οι οποίοι συµµετείχαν ενεργά. Με καινοτόµες δράσεις προβολής, όπως για παράδειγµα την «αυθόρµητη» παρέλαση του «Θρακιώτη καρνάβαλου» µε τα γκρουπ των µαζορετών της ΘΡΑΚΙΚΗΣ ΣΚΗΝΗΣ συνοδεία µαθητών επί της οδού Τσιµισκή στην Θεσσαλονίκη, αλλά και άλλες επαφές για την περαιτέρω προβολή του Ξανθιώτη καρναβαλιού το αποτέλεσµα δεν άργησε να φανεί. Το 1987 οι καρναβαλικοί σύλλογοι πολλαπλασιάσθηκαν µε την σκυτάλη να παίρνει ο σύλλογος ΚΑΤΑΣΚΗΝΩΤΩΝ και να ακολουθούν πλειάδα ακόµη συλλόγων, οι οποίοι εν συνεχεία έγιναν και το βασικό συστατικό επιτυχίας του καρναβαλιού µας αφού το έµψυχο στοιχείο ήταν εκείνο που εξέλειπε µέχρι εκείνη την στιγµή.

Φίλιππο Αµοιρίδη, ο οποίος σύστησε ένα άλλο νοµικό πρόσωπο (∆ηµοτική Επιχείρηση Ανάπτυξης Ξάνθης), που πλέον αναλαµβάνει την διοργάνωση του καρναβαλιού. Συµφωνήθηκε απ’ όλες τις πλευρές, οι εκδηλώσεις να διαρκούν δύο εβδοµάδες ώστε την πρώτη εβδοµάδα να υπάρχει έντονο το στοιχείο της λαογραφίας και την δεύτερη εβδοµάδα το καρναβαλικό στοιχείο και υπ’ αυτή την έννοια όλες οι πλευρές να µένουν ικανοποιηµένες, αλλά και οι επισκέπτες να επιλέγουν αυτό που θα προτιµούσαν να δουν και να απολαύσουν. Η αναγέννηση του θεσµού λοιπόν το 1986 από την ΘΡΑΚΙΚΗ ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΣΚΗΝΗ Ξάνθης έγινε αφορµή ώστε να υπάρχει ο θεσµός µέχρι και σήµερα και να ελκύει χιλιάδες κόσµο κάθε χρόνο και συγχρόνως να γεµίζει τις εκδηλώσεις και ιδιαίτερα τις παρελάσεις µε χιλιάδες καρναβαλιστές. Είναι αλήθεια ότι τα τελευταία χρόνια δόθηκαν παρά πολλά χρήµατα από τον ∆ήµο Ξάνθης για την διοργάνωση του Καρναβαλιού και ιδιαίτερα την περίοδο µέχρι το 2010, όπου δαπανήθηκαν εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ για τις διοργανώσεις, στοιχείο που εξέλειπε βέβαια κατά το παρελθόν, αλλά και τα τελευταία χρόνια λόγω της οικονοµικής στενότητας. Σήµερα, πενήντα χρόνια µετά την πρώτη διοργάνωση και τριάντα χρόνια µετά την αναγέννηση του θεσµού, το Ξανθιώτικο Καρναβάλι χρειάζεται και πάλι νέες ιδέες, αλλά και νέα πρόσωπα για να συνεχίσει, µα πάνω απ’ όλα χρειάζεται µεράκι, αγάπη, εθελοντισµό και όραµα από τους ιθύνοντες και από τους συµµετέχοντες. Τένης Καµαρίδης

Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ 25ΕΤΙΑ… Το 1990 η Θρακική Σκηνή παραδίδει ένα ΞΑΝΘΙΩΤΙΚΟ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ στην νέα τότε δηµοτική αρχή µε ∆ήµαρχο τον 115

Φορείς και οργανωτικές επιτροπές των Θρακικών λαογραφικών γιορτών.

Έ

τος 1966: Η ιδέα για την οργάνωση των «Αποκριάτικων Θρακικών Γιορτών» ανήκει στον γιατρό Στέργιο Στάθη, που ήταν τότε Γενικός Γραµµατέας της Τοπικής Επιτροπής Τουρισµού Ξάνθης, η οποία οργάνωσε τις εκδηλώσεις µε επιτροπή µε τα ακόλουθα µέλη: Μάρκος Μανές, Πρόεδρος, Πρόεδρος του Εµπορικού Επιµελητηρίου. Γεώργιος Κυριαζόπουλος, Αντιπρόεδρος, Πρόεδρος του Οδοντιατρικού Συλλόγου. Στέργιος Στάθης, Γενικός Γραµµατέας, Πρόεδρος του Ιατρικού Συλλόγου. Αντώνιος Βακιάνης, Ταµίας, Πρόεδρος του Καπνεµπορικού Συλλόγου. Χρήστος Καραβίτης, ∆ιοικητής της Χωροφυλακής Ξάνθης. Κωνσταντίνος Αθανασιάδης, ∆ιευθυντής της Τραπέζης της Ελλάδος. Βασίλειος Παρασχίδης, Πρόεδρος του Εµπορικού Συλλόγου. Γεώργιος Καβασακάλης, Αντιπρόεδρος του Εµπορικού Επιµελητηρίου. Βασιλική Τριανταφυλλίδου, µέλος του ∆.Σ. της Οικοκυρικής Σχολής. Βασίλειος Ασηµοµύτης, καθηγητής της Μέσης Εκπαίδευσης. Παρθενόπη Χατζηµιχαήλ, ∆ιευθύντρια της Οικοκυρικής Σχολής Ξάνθης.

Έτος 1968: Οργανωτής ο ∆ήµος Ξάνθης. Οργανωτική επιτροπή: Πρόεδρος ο ∆ήµαρχος Ξάνθης Κωνσταντίνος Μπέκιος. Μέλη: Στέργιος Στάθης, Γεώργιος Κυριαζόπουλος, Βασιλική Τριανταφυλλίδου, Παναγιώτης Παράσχος, Βασίλειος Παρασχίδης, Στέφανος Ιωαννίδης, Σοφία Γαβριηλίδου (∆ιευθύντρια του Ορφανοτροφείου), Παρθενόπη Χατζηµιχαήλ.

Έτος 1967: Οργανωτής ο ∆ήµος Ξάνθης. Η προηγούµενη επιτροπή µε Πρόεδρο το Σταύρο Βλαχόπουλο, ∆ήµαρχο Ξάνθης και µε νέα µέλη τους: Στέφανο Ιωαννίδη (λογοτέχνη) και Παναγιώτη Παράσχο (∆ιευθυντή του 3ου ∆ηµοτικού Σχολείου).

Έτη 1972-1973: Οργανωτής: «Θρακικαί Λαογραφικαί Εορταί Ξάνθης». Πρόεδρος: Ο ∆ήµαρχος Ξάνθης Ιωάννης Αγκόρτζας. Αντιπρόεδρος: Στέργιος Στάθης. Μέλη: Βασιλική Τριανταφυλλίδου, Γεώργιος Γεωργιάδης, Βασίλειος Παρασχίδης.

116

Έτη 1969-1970: Οργανωτής ο ∆ήµος Ξάνθης. Μέλη: Η προηγούµενη επιτροπή. Οι εκδηλώσεις µετονοµάστηκαν το 1969 σε «Θρακικές Λαογραφικές Εορτές». Έτος 1971: Οργανωτής το νεοσύστατο νοµικό πρόσωπο συνδεόµενο µε τον ∆ήµο Ξάνθης µε την επωνυµία «Θρακικαί Λαογραφικαί Εορταί Ξάνθης». Πρόεδρος: Ο ∆ήµαρχος Ξάνθης Ιωάννης Αγκόρτζας. Αντιπρόεδρος: Στέφανος Βογιατζόπουλος (δικηγόρος). Μέλη: Βασιλική Τριανταφυλλίδου, Λυσίµαχος Χατζητάσης, Βασίλειος Παρασχίδης.

Έτος 1974: Οργανωτής: «Θρακικαί Λαογραφικαί Εορταί Ξάνθης». Πρόεδρος: ο ∆ήµαρχος Ξάνθης Αθανάσιος Σαραλέκος. Αντιπρόεδρος: Στέργιος Στάθης. Μέλη: Βασίλειος Παρασχίδης, Γεώργιος Γεωργιάδης, Βασιλική Τριανταφυλλίδου, Νικόλαος Παπανικολάου (καθηγητής).

1976: Οργανωτική επιτροπή: Στέργιος Στάθης, Βασίλειος Παρασχίδης, Βασιλική Τριανταφυλλίδου, Ράπτης Μιχαήλ

Έτος 1975: Οργανωτής: «Θρακικές Λαογραφικές Γιορτές Ξάνθης». Πρόεδρος της επιτροπής ο ∆ήµαρχος Ξάνθης Μιχαήλ Μαργαρίτης. Οργανωτική επιτροπή: Στέργιος Στάθης, Βασίλειος Παρασχίδης, Βασιλική Τριανταφυλλίδου, Μιχαήλ Χαδόλιας.

1978: Οργανωτική επιτροπή: Στέργιος Στάθης, Βασίλειος Παρασχίδης, Βασιλική Τριανταφυλλίδου, Ελένη Καλαντζή, Θανάσης Μουσόπουλος.

Έτη 1976 έως 1978: Οργανωτής: «Θρακικές Λαογραφικές Γιορτές Ξάνθης» Πρόεδρος της επιτροπής ο ∆ήµαρχος Ξάνθης Βασίλειος Βασιλειάδης.

1977: Οργανωτική επιτροπή: Στέργιος Στάθης, Βασίλειος Παρασχίδης, Βασιλική Τριανταφυλλίδου, Χρύσα Μελκίδου.

Έτη 1979-1991: Οργανωτής: «Θρακικές Λαογραφικές Γιορτές Ξάνθης». Από το 1987 το νοµικό πρόσωπο «Θρακική Θεατρική Σκηνή» Πρόεδρος της επιτροπής ο ∆ήµαρχος Ξάνθης Κωνσταντίνος Μπένης.

117

1979: ∆ιοικητικό συµβούλιο: Βασιλική Τριανταφυλλίδου, Ελένη Καλαντζή, Αθανάσιος Ποντίκας, Μιχαήλ Πλουµιστός και Οργανωτική επιτροπή 1980: ∆ιοικητικό συµβούλιο: Βασιλική Τριανταφυλλίδου, Ελένη Καλαντζή, Αθανάσιος Ποντίκας, Μιχαήλ Πλουµιστός και Οργανωτική επιτροπή 1981: ∆ιοικητικό συµβούλιο: Βασιλική Τριανταφυλλίδου, Ελένη Καλαντζή, Αθανάσιος Ποντίκας, Μιχαήλ Πλουµιστός και Οργανωτική επιτροπή 1982: Οργανωτική επιτροπή: Αθανάσιος Ποντίκας, Μιχαήλ Πλουµιστός, Βασιλική Τριανταφυλλίδου, Ελένη Καλαντζή, Κρυωνάς Σεργκενλίδης, Απόστολος Αποστολίδης, ∆ηµήτριος Γεωργαντζής, Κωνσταντίνος Ποιµενίδης, Βύρων Βαρσάµης, Νίνα Καρατσοµβανάκη 1983: ∆ιοικητικό συµβούλιο: Αντιπρόεδρος: Μιχαήλ Πλουµιστός, µέλη: Βασιλική Τριανταφυλλίδου, Ελένη Καλαντζή, Ζαδέ Σερδάρ, Χ. Βιδάλη, Ε. Τουρατζής 1984: ∆ιοικητικό συµβούλιο: Αντιπρόεδρος: Μιχαήλ Πλουµιστός, µέλη: Βασιλική Τριανταφυλλίδου, Ελένη Καλαντζή, Ζαδέ Σερδάρ, Χ. Βιδάλη, Ε. Τουρατζής 1985: ∆ιοικητικό Συµβούλιο: Αντιπρόεδρος: Μιχαήλ Πλουµιστός, µέλη: Βασιλική Τριανταφυλλίδου, Ελένη Καλαντζή, Ζαδέ Σερδάρ Χιουσνιού, Χ. Βιδάλη, Ε. Τουρατζής 1987: ∆ιοικητικό συµβούλιο: Αντιπρόεδρος: Χριστόφορος Χριστοφόρου, µέλη: Απόστολος Αποστολίδης, Βύρων Βαρσάµης, Παύλος Αναστασιάδης, Τένης Καµαρίδης, Ιπποκράτης Γαλάτης. Από το 1987 ο τίτλος: «Θρακικές Λαογραφικές Γιορτές Ξάν118

θης» συνοδεύεται και από τον προσδιοριστικό τίτλο «Ξανθιώτικο Καρναβάλι».

1988: ∆ιοικητικό συµβούλιο: Αντιπρόεδρος: Χριστόφορος Χριστοφόρου, µέλη: Απόστολος Αποστολίδης, Βύρων Βαρσάµης, Παύλος Αναστασιάδης, Τένης Καµαρίδης, Ιπποκράτης Γαλάτης 1989: ∆ιοικητικό συµβούλιο: Αντιπρόεδρος: Χριστόφορος Χριστοφόρου, µέλη: Απόστολος Αποστολίδης, Βύρων Βαρσάµης, Παύλος Αναστασιάδης, Τένης Καµαρίδης, Ιπποκράτης Γαλάτης.

1990: Πρόεδρος: Φίλιππος Αµοιρίδης.

1991: Πρόεδρος: Φίλιππος Αµοιρίδης. Έτη 1992-1999. ∆ήµαρχος: Φίλιππος Αµοιρίδης. Οργανωτής: ∆ηµοτική Επιχείρηση Ανάπτυξης Ξάνθης (∆.Ε.Α.Ξ.) και η οργανωτική επιτροπή των πολιτιστικών συλλόγων.

1992- 1994: ∆.Ε.Α.Ξ. Πρόεδρος: Φίλιππος Αµοιρίδης. Μέλη: Εµµανουήλ Τσέπελης, Άγγελος Σκέντρος, Νικόλαος Παπαδόπουλος, Αθανάσιος Μουσόπουλος, Γεώργιος Σαρρής, Γεώργιος Ταουκτσόγλου και η οργανωτική επιτροπή των πολιτιστικών συλλόγων.

1995: ∆.Ε.Α.Ξ. Πρόεδρος: Φίλιππος Αµοιρίδης. Μέλη: Εµµανουήλ Τσέπελης, Πέτρος Σεραφίδης, Ιωάννης Χρηστίδης, Αγγελική Νικολαίδου, ∆ηµήτριος Μπένης, Νικόλαος Παπαδόπουλος και η οργανωτική επιτροπή των πολιτιστικών συλλόγων.

1996-1998: ∆.Ε.Α.Ξ. Πρόεδρος Εµµανουήλ Τσέπελης. Μέλη: Πέτρος Σεραφίδης, Ιωάννης Χρηστίδης, Αγγελική Νικολαίδου,

Απόστολος Λαζαρίδης, ∆ηµήτριος Μπένης, Νικόλαος Παπαδόπουλος και η οργανωτική επιτροπή των πολιτιστικών συλλόγων.

κας, Ιωάννης Παπαχρόνης, Σοφία Καραγιαννίδου, Αθανάσιος Ξυνίδης. Κέντρο Πολιτισµού ∆ήµου Ξάνθης

1999: ∆.Ε.Α.Ξ. Πρόεδρος: Εµµανουήλ Τσέπελης. Μέλη: Αθανάσιος Ξυνίδης, Πέτρος Σεραφίδης, Ιωάννης Χρηστίδης, Άννα Μπαρµπεροπούλου, Στυλιανός Χατζηεφραιµίδης, Νικόλαος Παπαδόπουλος και η οργανωτική επιτροπή των πολιτιστικών συλλόγων. Έτη 2000-2005: ∆ήµαρχος Ξάνθης: Μιχάλης Στυλιανίδης. Οργάνωση: ∆.Ε.Α.Ξ και η οργανωτική επιτροπή των πολιτιστικών συλλόγων.

2000-2002: ∆.Ε.Α.Ξ: Πρόεδρος: Μανώλης Τσέπελης. Μέλη: Αθανάσιος Ξυνίδης, Πέτρος Σεραφίδης, Ιωάννης Χρηστίδης, Άννα Μπαρµπεροπούλου, Στυλιανός Χατζηεφραιµίδης, Νικόλαος Παπαδόπουλος και η οργανωτική επιτροπή των πολιτιστικών συλλόγων.

2003-2006: ∆.Ε.Α.Ξ: Πρόεδρος: Αναστασία Τζόλα. Μέλη: Εµµανουήλ Τσέπελης, Ιορδάνης Ελευθεριάδης, Ευστράτιος Σερραίος, Αθανάσιος Ξυνίδης, Ζήσης Κατσαρίκας, Στυλιανός Χατζηεφραιµίδης και η οργανωτική επιτροπή των πολιτιστικών συλλόγων.

2007 – 2010: ∆.Ε.Α.Ξ: Πρόεδρος: Εµµανουήλ Φανουράκης, Αντιπρόεδρος: Αναστασία Τζόλα, Μέλη: Χρήστος Μούρκας, Σοφία Καραγιαννίδου, Αθανάσιος Ξυνίδης, Ζήσης Κατσαρίκας, Γεώργιος Σπυριδόπουλος

Από Ιούνιο 2011 – Μέχρι 2013 Πρόεδρος: Εµµανουήλ Φανουράκης, Αντιπρόεδρος: Αλέξανδρος Κυριακίδης, Μέλη: Ιωάννης ∆ρεµσίζης, ∆έσποινα Πατσίδου, Ιωάννα Καρολίδου, Στυλιανή Κανταρτζή, Νικόλαος Ανταµπούφης, Αναστασία Τζόλα, Άννα Σπυρίδου, Τοπ Ισµέτ, Σάββας Μελισσόπουλος, ∆ηµήτριος Μπένης, Ιωάννης Τσεγγελίδης.

24-1-2013 έως Σεπτέµβρη 2014 Πρόεδρος: Εµµανουήλ Φανουράκης, Αντιπρόεδρος: Ιωάννης ∆ρεµσίζης, Μέλη: Αλέξανδρος Κυριακίδης, Μπένης ∆ηµήτριος, Ιωάννης Τσεγγελίδης, Νικόλαος Ανταµπούφης, Ηλίας Βασιλούδης, Χουσεΐν Ογλού Τιµούρ, Σάββας Μελισσόπουλος, Αναστασία Τζόλα, Κρυωνάς Σεργκενλίδης, Ελισσάβετ Παυλίδου, Ανέστης Χατζόπουλος. Από Σεπτέµβρη 2014…έως και σήµερα ∆ήµαρχος: Χαράλαµπος ∆ηµαρχόπουλος, Πρόεδρος: Πασχάλης Λύρατζης, Αντιπρόεδρος: Αλεξία Γκιρτζίκη, Μέλη: ∆ηµοσθένης Καµαρίδης, Ιπποκράτης Καµαρίδης, Αχµέτ Καρά, Γιώργος Κόκκινος, ∆ηµήτριος Μπένης, Ραµαδάν Μπόζ, Ελισσάβετ Παυλίδου, Κρυωνάς Σεργκενλίδης, Κων/νος Τριανταφυλλίδης, Εµµανουήλ Τσέπελης, Ανέστης Χατζόπουλος

Από Ιούνιο 2010 - Μέχρι τον Ιούνιο του 2011 ήµασταν ∆ΗΚΕΞ Πρόεδρος: Εµµανουήλ Ι. Φανουράκης, Αντιπρόεδρος: Αναστασία Τζόλα, Μέλη: Γιώργος Παπασταµατίου, Χρήστος Μούρ119

Κάθε χρόνο οι αποκριές φτάνουν στο τέλος. Περιµένουµε όµως τις επόµενες...

Η ΠΡΟΣ∆ΟΚΙΑ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΩΤΟΥΛΑ Με την ψυχή στην πληµµυρίδα της ίριδας στον ιστό του χεριού σου της µέθης το µαντήλι ανεµίζεις. Μη µε αποχαιρετάς. Μη. Άκου τις σειρήνες της κυψέλης µε τις πλακόστρωτες κηρήθρες. Εκείνες των µελωδιών του Κόσυνθου και της φλόγας του Τζάρου που φώλιασε σε χείλη. Άκου τους χτύπους της καρδιάς σου που ακόµα σέρνουν το χορό. Μη µε αποχαιρετάς. Μη. Πες µου µονάχα πότε επιστρέφεις.

120

Ο Θανάσης Μουσόπουλος

Γ

εννήθηκε στην Ξάνθη το 1949, σπούδασε στη Φιλοσοφική Θεσσαλονίκης, ζει και εργάζεται στην Ξάνθη. Ασχολείται µε την ποίηση το δοκίµιο, την ιστορία και τον πολιτισµό της Θράκης. Mέλος Λογοτεχνικών και Φιλοσοφικών Εταιρειών, πήρε µέρος σε συνέδρια ως εισηγητής, συνεργάζεται µε εφηµερίδες, περιοδικά, ραδιοφωνικούς σταθµούς, διετέλεσε για 8 χρόνια ∆ηµοτικός Σύµβουλος Ξάνθης, για 10 χρόνια Πρόεδρος της Φιλοπρόοδης Ένωσης Ξάνθης, µέλος άλλων πολιτιστικών φορέων, τ. ∆ιευθυντής του Κέντρου Μελέτης Θρακικού Λόγου του Ιδρύµατος Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης, όπου διδάσκει εδώ και δεκατρία χρόνια σε ενήλικες αρχαία ελληνική γλώσσα και γραµµατεία, καθώς και ιστορία και πολιτισµό Θράκης. Συνιδρυτής και Συντονιστής του ∆ικτύου Λόγου και Πράξης, από το 2010. Από το 1972 ως σήµερα εξέδωσε πάνω από πενήντα βιβλία ποίησης, δοκιµίου και Ιστορίας- Πολιτισµού της Θράκης. Συνεργάστηκε επίσης στη συγγραφή πολλών τόµων. Για το έργο του έχουν γραφεί κριτικές, έχουν οργανωθεί τιµητικές εκδηλώσεις και του έχουν απονεµηθεί τιµητικές διακρίσεις. Το 2005 του απονεµήθηκε το Βραβείο ποίησης «Επίγονος ο Θεσσαλονικεύς» στον 5ο διεθνή ποιητικό διαγωνισµό. Το 2013 ο ∆ήµος Ξάνθης τον τίµησε µε το Χρυσό Μετάλλιο της πόλης.

121

Ο χάρτης πορείας της Καρναβαλικής Παρέλασης

122