Skrivelysten? av Tordis Irene Fosse by Cappelen Damm AS

Tordis Irene Fosse

Skrivelysten? Råd og hjelp og rare ting å prøve

© CAPPELEN DAMM AS 2013 ISBN 978-82-02-42166-3 1. utgave, 1. opplag 2013 Omslagsdesign: Cecilie Forfang Sats: Type-it AS, Trondheim Trykk og innbinding: Livonia Print, Latvia 2013 Satt i 10,3/12,75 pkt. Sabon og trykt på 100 g Munken Print Cream 1,5

Materialet i denne publikasjonen er omfattet av åndsverklovens bestemmelser. Uten særskilt avtale med Cappelen Damm AS er enhver eksemplarfremstilling og tilgjengeliggjøring bare tillatt i den utstrekning det er hjemlet i lov eller tillatt gjennom avtale med Kopinor, interesseorgan for rettighetshavere til åndsverk. Utnyttelse i strid med lov eller avtale kan medføre erstatningsansvar og inndragning, og kan straffes med bøter eller fengsel. https://www.facebook.com/TordisIreneFosseSkrivelysten https://twitter.com/tordisirene

Forord

«Jeg jobber med det aller morsomste jeg vet her i verden», seier forfattaren Tor Åge Bringsværd.1 Vi andre kan også skrive og ha det moro. Denne boka handlar om å oppdage det forunderlege og vedunderlege i å skrive. Tekster kan flyte mellom folk og gjera dei overraska og glade. Skriving kan vera til pur artigheit og kan forandre den som skriv, og dei som tek det imot. Her skal du få sjansen til å prøve og oppdage noko nytt. Du kan skrive for deg sjølv, for dine nære og litt mindre nære og kanskje for eit større publikum, på skjerm og utanfor skjerm. Vi treng ikkje risse runar i stein lenger. Vi treng ikkje gå ein kilometer til postkassa for å levere brevet. Vi treng ikkje vente dagesvis på å få svar. Skriving er lettare å gripe til enn nokosinne, og nå skriv dei som før neppe ville gjort det. Tanken bak denne boka er at mange kunne ha moro av å skrive enda meir eller på nye måtar. Boka handlar om nokså lette måtar å utvikle skrivinga si på. Boka viser skriving som plutseleg eller saktare blir til. Tekster frå bloggar, Facebook, Twitter og SMS er også med, og boka følgjer opp med prøv-sjølv-delar heile vegen. Eksempla er frå ulike skrivarar og blir kommenterte på ymse vis. Det er lagt opp til frodig skriving; ei tekst kan vera fruktbar og formeire seg. Boka viser korleis vi med små og større grep kan få til annleis og betre tekster. Det kan vera snask også for dei som har skrivi mye før. Forfattaren har mora seg med skrivinga og skriveeksempla og vil gjerne gi fornøyelsen vidare. Og la det vera sagt: Boka viser berre nokre få av uendeleg mange mulegheiter. Takk til alle som har kasta seg villig ut i eksperiment og dikta i veg, kvinner og menn, unge og gamle og midt imellom, frå 2006 til 2013. Ein særleg takk til Elin Lindberg som har deltatt ekstra sterkt. Takk til Høgskolen i Oslo som i si tid gav stipend til utforsking av draum 5

og skriving med studentar, og takk til dei studentane som var med på det prosjektet. Takk også til dei som har blogga, tvitra og skrivi på Facebook! Alt i alt er det skriving frå ca. 70 personar. Tordis Irene Fosse

Dei som har prøvd ut metodar og deltatt i skriveprosessar Line Iren Bye, Telma Fosse, Tordis Irene Fosse, Torill Gisholt, Kristin H. Granli, Ane-Bergitte Hov, Ingrid Bølset Johannessen, Erik K., Else Kokkersvoll, Kristine Aalrust Kristoffersen, Elin Lindberg, Kine Cecilie Skogli Lorentzen, Frank-Thore Nilsen, Per Overrein, Hans Rajinder Paul, Ellen M. Poulsson, Julie Helle Schia, Kari-Anne Stenberg, Ola Ståland, Karine Tallaksen, Ingvild Teigen, Ellen Marie Winther, Berit Wister, Unni Elisabeth Solberg Østensen Facebook Ingar Drevland, Eldar Høidal, Bjørg Persdotter Haave, Kathrine Johns, Marte Klypen, Göran Kvist, Mari Maurstad, Reidun Dehli Moen, Hans Olstad, Svein Olstad, Helge Reistad, Bjørn Ringstad, Torbjørg Sandvik, Liv Marie Schou, Heidi Grindvold Sollien, Egil Stakston, Oskar Stensberg, Kathrine Sørgård, Oddvar Bull Tuhus, Hege Wamstad Blogging Veronica Grude Docker («VittigeVeronica»), Ine Fiske Eidslott («Koffeine»), Jonas («Jonnnas sin blogg»), «Lalisblogg», Martha («Et lite stykke norsk!»), Naila («Norsk skoleblogg!»), Liv Marie Schou («Liv Marie Schous arena»), Katrine Judit Urke («Hvordan en varmluftsballong virker») Twitter Sigrid S. Botheim (@tjuskomir), DikteDidakt (@DikteDidakt), Synneva Erland (@SynnevaErland), Tordis Irene Fosse (@tordisirene), Håvar Fredriksen (@nynaiv), Per Harald Gjerde (@PGjerde), Frode Grytten (@FrodeGrytten), Truls Horvei (@thorvei), Jens Petter Koll7

høj (@jepeko), Vidar Kvalshaug (@Heimflyttar og @Kvalshaug), Helge Torvund (@2rvund), Per Roger Sandvik (@SvevePer), Storebroren (@Storebroren), Erling Thu (@ErlingThu), Svein Trælandshei (@6ords), Magne Velle (@mvelle), Violetta Vevar (@ViolettaVevar), Gisle Vonen (@gislevonen) SMS Telma Fosse, Ragnhild Jørstad

Innhald

Forord 5 Innleiing 13

Smårar skriving

Akrostikon: Bokstavane i eit ord lokkar skriving ut av deg 16 Vi blir bråkjende ved å skrive akrostikon 16 •Ta ei akrostikon test 18 • Les noko, eller høyr noko – og skriv om ein frosk? 18 • Små akrostikon-drama om giraff og trikk 18 • Ut av eit akrostikon kjem eit anna akrostikon 19 • Serieakrostikon som begynner om ettermiddagen 20 • Når to lagar akrostikon samtidig 22 • Eit ord i ein draum blir til dikt 24 • Skriv først og tenk etterpå 27 • Kva skal vi med akrostikon? 30 • Prøv sjølv å laga akrostikon 31 Tvitring og anna smått 34 Smått er godt 34 • Sju Twitter-noveller – noko hender 37 • Tre SMS-forteljingar 40 • Åtte seksordsnoveller 42 • Fem Twitter-romanar – lange løp 45 • Fem Twitter-drama – spenning mellom folk 47 • Tre ordspel og to ordtak på tvittervis 48 • Fem poetiske tvitringar 50 • Ei Twitternovelle blir til og blir to 51 • Prøv sjølv novelletvitring 53 • Prøv sjølv romantvitring 54 • Prøv sjølv dramatvitring 54 • Prøv sjølv ordspel- og ordtak-tvitring 54 • Prøv sjølv å tvitre poetisk 55 Gåte tryllar fram tekst, og tryllar folk fram i dagen 56 Gåte: Kven er eg? 56 • Vri på ei vanleg gåte og vreng noko ut 57 • Det blir gåte ut av ein (barndoms)ting 60 • Gåtetekst som selskapsleik med bilda i rommet 62 • Finn noko gåtefullt i ein

draum 65 • Samspel mellom to om gåte frå draum 68 • Kvifor bruke gåte som skrivemønster? 69 • Prøv sjølv å møte ei gåte 69 • Prøv sjølv å laga gåtetekst av ein ting 70 • Prøv sjølv å la gåtetekster springe ut av noko i eit bilde 70 • Prøv sjølv å laga draumegåte og ta inn andres innblanding 71

Skriveprosessar

Flyteskriving: Skriv i veg utan stopp 74 Kva er det med flyteskriving? 74 • Start med kva som helst 75 • Finn ut noko som det kan bli ei tale av 77 • Start i ein song 79 • Flytesnakk 81 • Prøv sjølv å flyteskrive 81 • Hindringar og hjelp 83 • Kva kan resultatet brukast til? 84 Langt-av-lei-skriving: Flyteskriv i serie 85 Kva er langt-av-lei-skriving? 85 • Frå blått blod til raud sykkel 85 • Prøv sjølv å skrive deg langt av lei 90 Stjerneskriving: Skriv i mange leier frå eitt punkt 91 Å skrive i stjerne 91 • To barndomsminne 92 • Replikk frå ei gammal tante 94 • Eit vanleg ordtak 95 • Eit sanseinntrykk her og nå 96 • Utforsking av ein relasjon 97 • Facebook-oppdatering 97 • Ei oppgitt stemme 99 • Ei konstruktiv stemme 100 • Ein bit av ein draum 102 • Prøv sjølv å skrive i stjerne 103 Forandring og forvandling 105 Twitter-tekst i endring 105 • Fire slags endringar 106 • Ta bort og ta fram 107 • Legge til (kråke får katt) 114 • Skifte ut (kråke med søye) 117 • Byte plass 119 • Prøv sjølv fire slags endringar 122 • Prøv å ta bort på ymse vis 123 • Prøv å legge til på ymse vis 124 • Prøv å skifte ut på ymse vis 125 • Prøv å byte plass på ymse vis 126

III

Alt som finst å nyste opp

Kroppen er like ved og full av minne 128 Kroppen har sitt å bera på 128 • Splitterny kropp i blogg 128 • Kroppsvittig på blogg 130 • Neglesprett og lårhøne på 10

Facebook 130 • Seks kroppar i Twitter-format 132 • Kva skjer i kroppen akkurat nå? 134 • Den venstre tommelen 135 • Heile handa 136 • Kva har håret å fortelja? 136 • Prøv sjølv kroppsdel for kroppsdel 138 Inni oss er det kjensler 140 Bak ansiktet på Facebook 140 • Tvittersmå kjensler 141 • Blogg innover 143 • Ein gong eg var … 145 • Lykkestunder 146 • Overraska 147 • Prøv sjølv kjensler 147 Ting omkring 149 Mange saker og ting i bloggar og på Facebook 149 • Tvitre om sykkelslange, Simpson-slips og tubar i nattbord 152 • SMS om ei rotna flaggsnor i mai 1945 153 • Kva for ein ting har betydd noko? 153 • Eit nyanskaffa trekrus frå gjenbruksstasjonen kan vekke minne 154 • Bittesmå vottar har følgt henne heile livet, og osten vart muggen 156 • Oppdagingsferd i eit rom fører inn til eit badehandklede med Tom Selleck 158 • Fire fine kjoler, ein tråd å følgje gjennom livet 162 • Frå skuveseng til saxodivan og ekteseng 164 • Erik og poteter 165 • Ei grøn løve i eit sneglehus 166 • Er det ein genser? 169 • Ei skolisse i trøbbel 170 • Prøv sjølv å finne minna i tingen 171 • Prøv sjølv å oppdage kva tinga i eit rom fortel 171 • Prøv saker og ting i serie 172 • Prøv sjølv å gi ein ting ei stjerne og ei partekst 172 • Prøv sjølv å la ein ting ha synsvinkelen 173 Små og store stader 174 I ein vaskehall på Facebook 174 • Facebook: Du veit du er frå der du er ifrå 176 • Blogg om bakgård 177 • SMS om berterommet for lenge sidan 178 • Under furua 178 • Hemmeleg rom inni ei hesje 179 • Mange stader å gå til 181 • Erik i epletreet 181 • Elin på besteforeldregarden 183 • Havet og morgonen 184 • Prøv sjølv ein stad 185 • Sett i hop ein felles stad 186 Folk 187 Folk på Facebook, bl.a. dame i pels 187 • Tvitring med folk inni, f.eks. nyskild mann 192 • SMS med folk i, f.eks. han som bles i

barten 193 • Store og små på blogg 194 • Bokstavleg sjølvpresentasjon 196 • Rime og hylle 199 • Nokon som betydde noko 200 • Korleis hugsar vi ein person? 200 • Klede skaper folk 201 • Han kommer kjørende på traktoren 202 • Hun er som en avblomstret løvetann 204 • «Hallo – er dere der?» 205 • Person laga av ein tanndraum 207 • Granmeisen eller guten på andre rekka 208 • Folkelege og fabelaktige dyr 209 • Personar i gåtesamansurium 209 • Gjer sjølv småprøver med personar 213 • Prøv sjølv å skrive fram ein person 214 • Prøv sjølv å blande tekster og personar gåtefullt saman 217 Hendingar og handlingar 218 Noko skjer, nokon gjer noko 218 • Minnekryss med action 219 • Ho sette mark på krok 220 • Tidsreise til søtt syltetøy og oversvømt kjøkkengolv 223 • Korleis gjekk det med den grøne løva i sneglehuset? 229 • Prøv å kryssforhøyre deg sjølv 232 • Prøv sjølv ei tidsreise, og sjå kva som hender 232 • Prøv å kombinere to ting – og det som skjer, det skjer 233 Alt heng saman, og det tek aldri slutt 234 Litteraturlister Notar

235

237

Stikkordliste – les på kryss og tvers

240

Innleiing

Første delen av boka består av små rare ting å prøve. Her er også vår tids småskriving: tvitring. Mye fint kan skje utan sveitte og tårer. Samtidig viser småskrivinga ein snipp av magien i språket. Bokstavar og lydar er medrivande. Orda byd på nye ord. Små enkle former og grep kan få skrivebålet til å blusse opp. Denne delen blir ein forsmak på mangt i livet vi kan skrive om og til: Her er folk og dyr, ting og natur, stader, hendingar, lengslar, barndomsminne, draumar osv. Andre delen viser tre måtar for å få skriving til å fosse fram, og dermed også tankar og kjensler og bilde. Ein veit ikkje kva som dukkar opp i farten. Det handlar dels om teknikkar for å setta sjølvkritikaren til side og la det koma det som vil. Gevinsten er at det kan bli spennande overrumplingar, nytt lys innover og utover, små perler å finne. Utgangspunkta kan vera alt muleg: Denne gongen har eg f.eks. tatt med barndomsminne, noko nokon har sagt, eit kjent ordtak, starten på ein song, kva som har skjedd denne dagen, ei negativ indre stemme, ei konstruktiv stemme, ein bit av ein draum. Det fjerde punktet i denne prosessdelen handlar om forandring og forvandling, som både kan handle om å la ei tekst yngle og om å foredle og drive med kjærleg filigransarbeid. Tredje delen går rett på eit utval viktige sider ved livet vårt og det vi hugsar: Det er kroppen, kjensler inni oss, ting omkring oss, stader vi er og har vori, folk, hendingar. Det er stofftypar vi finn på Facebook, i bloggar og i tvitring, og diktarar har alltid laga noko av dette. Boka gir idear til nokre måtar å finne fram til og handtere stoffet på. Det eigne livet er stadig utgangspunktet, men det hindrar ikkje at skrivinga kan gå i retning av frie påfunn. Og så foreslår eg: Gå gjerne hit og dit i boka, for det er mangt å prøve, alt passar ikkje til alle! Lag eigne måtar å gjera skrivinga på, 13

alt kan bli annleis og meir! Varier mellom å skrive utvidande og frodig og å skrive bittesmått. Hugs at endring av tekst kan vera skapande verksemd. Skriv åleine, og skriv saman med andre! Boka viser også samskriving her og der. Og til meir du skriv, til meir skjer det.

I Smårar skriving Alt ligg til rette for ei oppblomstring av korttekster, meiner postdoktor i litteraturvitenskap Marit Grøtta. «Det kan godt hende at de vil bli lest i større grad enn før fordi de egner seg godt for lesing på mobil og lesebrett.»2 Nå skal eg presentere idear til leik med språk og til skriving av små uhøgtidlege tekster. Tekstene kan bli større og alvorlegare om det ligg an til det. Dette er noko ein kan putle med åleine eller saman med andre. Det kan gjerast nesten kvar som helst og når som helst, for eksempel før ein står opp om morgonen, eller saman med ein tilfeldig medpassasjer på toget. Dette småtteriet kan foregå i hovudet, men ein papirlapp eller ein skjerm er alltids god å ha. Det kan ende i skuffa eller bakpå eit postkort eller på mobil og på nettet eller kvar du finn det for godt. Det kan handle om alt muleg. Kanskje blir du overraska over kva du kan finne på å skrive om alt muleg. Det blir bokstaveri, tvitteri, bittesmåtteri og mysteri.

Akrostikon: Bokstavane i eit ord lokkar skriving ut av deg

Dette kapitlet byd på: Vi blir bråkjende ved å skrive akrostikon Ta ein akrostikon-test Les noko eller høyr noko – og skriv om ein frosk Små akrostikon-drama om giraff og trikk Ut av eit akrostikon kjem eit anna akrostikon Serieakrostikon som begynner om ettermiddagen Når to lagar akrostikon samtidig Eit ord i ein draum blir til dikt Skriv først og tenk etterpå Kva skal vi med akrostikon? Prøv sjølv å laga akrostikon

Vi blir bråkjende ved å skrive akrostikon Det er april og plutseleg buss for tog frå Ringebu til Oslo. Eg er ikkje blid, og det er heller ikkje den unge kvinna som står der med mange store kolli. Vi ventar i felles småirritasjon. På bussen fortel eg henne at eg er interessert i skriving. Ho vil gjerne veta meir, og det enklaste er å ta ein demonstrasjon. Ja da, ho vil prøve ein liten ting. (Ha alltid skrivesaker for handa!) Ho skal få prøve akrostikon3. Akrostikon er ei tekst der bokstavane i starten av kvar line blir eit ord, gjerne det som teksta handlar om. Teksta ser altså litt kryssordaktig ut. Forma er kjend iallfall frå andre hundreåret etter Kristus. Eg skriv namnet mitt loddrett og viser det like godt fram vassrett også:

Tordis o r d i s

Eg fyller ut med ord bortover og nedover, lagar eit eksempel i farten: Tordis orkar rare dansar i skogen

Ja vel ja! Det visste eg ikkje om meg sjølv, og kanskje er det ikkje sant heller. Men pytt! Eg ser det iallfall for meg og liker dette sjølvbildet. Så skal den ukjende medreisande prøve. Før vi veit ordet av det, har ho laga ei lita tekst om seg sjølv: Kine inviterer niesene og enkene

Det er storarta å vera på buss for tog og plutseleg ha eit ferskt og merkeleg dikt framfor seg. Det er ikkje lenger ein trøblete dag med agg til NSB. Eg ser på dei fem orda om ein ukjend person. «Kine» i teksta er ei som er aktiv, ho tek initiativ, ho opnar, ho byd andre inn til seg. Ho tek imot ulike slag folk, i ulik alder, det er ulike relasjonar. Det er ei tekst med kvinnelege personar. Dette kan vera eitt eksempel på ein måte å bruke språket på for å presentere seg og bli kjend. Korleis er det vi vanlegvis gjer det? Iallfall ikkje slik. 17

Det kan også vera eksempel på at det går an å snu ein kjedeleg situasjon, eit tidstomrom på ein buss, til å bli overraskande og ulikt andre tidsrom. Ta ein akrostikon-test Eit halvår før hadde eg skrivi eit liknande akrostikon ut ifrå namnet mitt. Eg fann det att, og det handla også om å orke. Men den gongen var det noko «Tordis» ikkje orka: Tordis orkar ikkje å reise til den indiske segnomsuste vismannen

Nå orkar altså «Tordis» å danse i skogen. Kvifor ikkje ta ei akrostikon-test ein gong i halvåret? Les noko, eller høyr noko – og skriv om ein frosk? Her vart det eit eventyr. Om å kysse ein frosk: frosken ser på meg og reknar neppe med eit kyss og så skal eg jammen likevel kysse han til prins

Små akrostikon-drama om giraff og trikk Eit akrostikon ser ut som eit dikt, men inni kan det gøyme seg ei forteljing eller eit drama. Kristin har trekt ein lapp med «giraffen» på og må versågod skrive i veg på giraffen og bokstavane hans. Dyr kan vera bra utgangspunkt for skriving. Det er mye rart og dramatisk med dyreliv, og det kan bli meir spenning når ein skriv om eit bestemt eksemplar i ein konkret situasjon. I denne teksta har Kristin fått med «scene», medspelarar og motspelarar og ein kraftig replikk. 18

Det er fellesskap og interessemotsetningar, det er fare og blir verre og verre. Giraffen står i jungelen og roper ut til alle de andre giraffene, flykt fra de farlige løvene som vil ete dere nå!

Ekstra dramatisk blir det med det kontante åleineståande «nå» til slutt. Det er ikkje lite som kan forteljast med nokre få ord! Elin trekte «trikken», og kva kan ikkje skje når trikken nesten blir som eit dyr? Det går an å begynne med ein trikk og la det ta heilt av! Trikken stopper ikke for rasende passasjerer, hvisker den indiske trikkeføreren. Krakilsk klorer passasjerene på trikkekroppen. Hylende svinger trikken, en gammel mann mister handlenettet, appelsiner overalt

Det er spesielt med denne kviskrande indiske trikkeføraren midt oppi det rasande, klorande, hylande. Det ender med appelsinar overalt – det blir noko muntert, fargerikt, stoffleg, saftig, formildande og plutseleg litt kvardagsleg over det. Ut av eit akrostikon kjem eit anna akrostikon Ein ide er å hente eit ord frå eit akrostikon og laga eit nytt akrostikon ut ifrå det ordet. Da tek det eine ordet det andre.

Huset er trist og ulykkelig, men det har noen gode sider. Det ligger ved en elv, og der er det mange alver. (Julie, 13 år)

Ei tekst om eit hus kunne gått i mange slags leier. Her er det eit hus som har sjel: Det har kjensler slik som eit menneske har det. Orda «elv» og «alver» kling fint saman, plutseleg er det alvar i diktet. Alver er små og grønne dyr. De lager ikke noe lyd, og lever i vannkanten med andre små rare dyr. Elven renner forbi dem, og en dag kommer nok reven og tar dem!

Her vart det ei heil lita dyreverd med fellesskap og nådeløyse. Denne vesle alveteksta kunne vera planen for ein lengre versjon om det stillferdige livet til dei små rare dyra ved elva før katastrofen kjem. Ver på utkik etter ein gøymd skriveplan inni noko du har skrivi! Brått kan det hoppe noko større ut av noko lite! Serieakrostikon som begynner om ettermiddagen Kvar skal det ende? Her skriv Elin ein serie som startar om ettermiddagen i vegkanten: En gammel sykkel ligger tilbaketrukket i veikanten, tilsølt av gjørme og oversolt av ettermiddagssolen som er kommet raskt fram etter regnet, men eieren av sykkelen innfinner seg ikke. Hvorfor det? Er eieren død? Jeg visste ikke 20

at det fantes noen vei en gang, sa eieren senere til meg

Mystisk! Det går an å more seg sjølv og lesaren med at ikkje alle samanhengar er lynende klare. Elin tek ut eit ord frå ettermiddagsteksta og bruker det til ny start. Det held fram med åstaden, vegkanten, og det går frå død – eller ikkje død – til fordervelse: Veikanten anses å være en oase for snegler og insekter av alle slag, kanskje ville det vært annerledes hvis markene hadde noe mer sympatisk over seg, ta denne hvite for eksempel, den er helt nådeløs, eter seg inn i katteliket

Så hentar Elin katteliket ut til neste teksta. Sorry, snegler, insekt og markar, de nådde ikkje opp til ei topplassering. Katteliket har ligget her antakeligvis et par dager, tiden det tar før fluene tar seg godt til rette, entrer kattescenen, legger sine egg, som andre insekter kun ut fra instinkt, katten føler ingenting, ikke flua eller marken heller, tiden bare går og går

Frå død til liv? Nå er det i alle fall egget som går vidare:

Egget er lagt, gang på gang ødelegges egg av grus og sand, mulighetene for et liv minskes, egget tråkkes bare ned av grevling

Det går likevel ikkje bra! Ei knusande tekst! Ein grevling har tråkka inn på scenen og får bli der: Grevlingen biter deg ikke riktig så hardt som du engang hadde trodd, vinden har snudd og linjene over deg fører ikke strøm lenger, noen har stengt tilgangen for lenge siden, ennå sitter du på steinen, noen kommer mot deg fra skogen

Plutseleg er «du» der, og her stoppa Elin, men det er lov å ta opp tråden og skrive vidare. Sistelina yppar til framhald, eller? Denne framgangsmåten kan altså føre ein inn i ein stim av tekster og kanskje noko som på ein eller annan måte heng i hop. Når to lagar akrostikon samtidig To kan laga akrostikon på same ordet samtidig. Da kan kontrasten bli stor, og spelet mellom tekstene livleg. Det kan bli samvær og leik, nesten selskapsleik – kvifor ikkje eit selskap med tekstlaging? Tordis og Elin lagar akrostikon med «kråka» som bokstavleverandør. Elin er djupt fugleinteressert, og Tordis har i det minste ein viss kjennskap til kråke og skjor. Så pass veit eg om kråka, at ho er ei som lever lenge i landet; ho er ikkje den som dreg på sydentur. Det er snev av sjølvironi her:

Kråka reiser ikkje langt av lei å reise er ikkje kråkegjerd akk nei

Elin kjem med ei heilt anna kråke – med futt i: Kråka er ein smart fugl Raskt legg ho blåskjel på vegen Å ete dei når dei er Knuste av bilane Er enkelt

Ikkje visste eg dette om kråker. Er det sant, monn tru? Kor som er, det er annleis å vera kråke ved kysten enn i Gudbrandsdalen. Eg prøver meg med «skjora». Ein veit ikkje alltid kvar bokstavane fører ein, denne gongen vart det inn i tankegangen til ei skjor: Skjora er vakrare enn kråka jau, ho er det og veit ho det? Rimelegvis tenkjer ei skjor på akkurat det akkurat nå

Elin er atter mye dristigare. Her hoppar det frå skjor til mor, og det hender noko som eg ikkje har høyrt om før. Det blir da også fortalt som ei uløyst gåte. Gåter er alltid ei utfordring, og lesaren kan ikkje anna enn laga seg eit svar eller to.

Skjora stel, seier somme Kvifor mi eiga mor tek Jakka mi av knaggen Og henger eit Reinkranium der i staden veit eg ikkje

Det er stor spenning og undringsvekkande samanheng mellom førstelina og resten av teksta hos Elin. Dei fire siste linene kunne også stå fint åleine som eit sjølvstendig dikt. Svært tankevekkande! Elin kunne eventuelt setta inn ei meir nøytral førsteline på S og la skjora vera skjult på kanten? Det er jo ei mulegheit med akrostikon å gøyme noko i kanten, ikkje seia det openlyst. Ein kan ta bort springbrettet og berre la svevet bli att. Det er ein fornøyelse å sjå korleis eit lite ord kan føre to personar i så ulike leier. Dessutan kjem tekstene frå ulike landsdelar. Hos Elin glimtar den nordnorske verda fram. Alt ein kan oppdage berre ved å slå ned på eitt ord og la kvar bokstav gå sin gang! Alt ein bokstav kan få ut av seg! Eit ord i ein draum blir til dikt Ein mann i tjueåra kjem med denne draumen: Jeg sitter på med min mor i hennes bil. Vi kjører fra hennes hjem. Det stikker i foten min. Jeg ser på skoen at det er en humle eller veps som er under fotsålen. Jeg tar av meg skoen, og ser at det er en ny humle eller veps som stikker meg i foten. Jeg tar den vekk.

Eg fortel han ikkje kva humle «står for» eller «symboliserer». Han skal heller skrive akrostikon, to stykke. Da kan han sjå at forskjellig kan hende, og skrivinga kan løysne. Lesaren kan jo prøve seg med «humle», før tekstene frå den unge mannen nå blir avslørte. Ikkje titt!

1 Hun suser mellom blomster til bolet Under brua langt fra alt mas, for å lage god honning. Mordronninga ligger i hjertet og feiter seg. Larver små popper ut, ventende på vinger som skal fly dem ut i verden Engen og verden kaller. 2 Harald Humle har satt seg fast under min sko. Ulykkelig vil bare fly rundt i verden. Murre, murre what to do? Litt smerte, for å Erte

I tekst nr. 1 er det både stor fart ute i det fremmende og ro og tillitsfull forventning i det heimlege. I tekst nr. 2 er det fastlåst, men så blir det lett og ertande til slutt. Begge tekstene har særeigne bilde på lengsel ut. Det er bokstav-utforskinga av humla som har fått bilda fram. Eg skriv humle-tekster samtidig med denne mannen. Det er gøy å ta andres draum og ord og skrive i kor: 1 Humle her og humle der under og over og mellom Lik, humlelik skal ho bli! Evig død skal humla bli! 2 Humle i skoen og under skoen Mamma! Hjelp meg! Litt hjelp kan eg vel få! Eg som er så lita!

Mye rart kan koma ut når bokstavar lurer ein utpå! Eg kan skulde på akrostikonet: Det var denne dumme oppskrifta som fekk fram dreparen! Men i tekst 2 er «eg» lita og hjelpelaus og kan sikkert ikkje gjera ei humle fortred. Hans seier om humletekstene sine: «Tilfeldigheter at den har satt seg fast der. Kanskje vil den være et helt annet sted. Tilfeldigheter at jeg har satt meg fast der. Kanskje vil jeg være et helt annet sted.» Ja, det treffer. Han vil ha «det beste av begge deler, trygt hjem og mulighet til å utforske verden». Så ein draumebit frå Kari-Anne, ei kvinne i tretti-åra: Det er en stor krise – jeg bli postert der – det er sne overalt. Det er menn i sorte militæruniformer som leder grupper av sivile på veien. En liten gullkolibri flyr foran meg, det er sne – jeg sier jeg følger etter den – jeg kommer tilbake dit jeg er postert – jeg hadde et tegn i høyre handa mi og kolibrien satte seg inne i tegnet – på posten var det en fyr som ikke kunne få se tegnet, han var farlig. Jeg viser tegnet til de andre og mannen presser seg på, før han får sett forsvinner tegnet (som om det beskytter seg selv).

Akrostikonet blir slik: kolibriens vinger slår fortere enn noen annen fugls, og når jeg møter den langs veien skimrer den som et gullsmykke. i luften vibrerer en letthet som er livet, «bare jeg kan være i den lettheten vil alt o rdne seg.» jeg faller sammen i snøen og kolibrien ser på meg et øyeblikk.

Ho snakkar etterpå om å «være i poesien eller i noe letthet». Det gjer inntrykk på henne at kolibrien ser på henne. Ho får tårer i augo. Handlar det om å bli sett? spør eg og viser henne at ho har denne instansen som ser, i handa si. Ho kommenterer seinare:

«denne drømmen trengte jeg! […] jeg tror min hovedutfordring er å ta vare på det vare i meg i hverdagen (det vare representert ved kolibrien) rent praktisk tenkte jeg i dag morges på meg i matteeksamensgruppa mi: hvordan kan jeg uttrykke mine behov på en sånn måte at jeg ikke overkjører meg selv … Og slik at jeg kommuniserer på en slik måte at kolibriens følsomhet ikke tråkkes på (både innover og utover altså) akrostikon som vi laget kjennes veldig riktig, og det at jeg faller i sneen og kolibrien ser er også en naturlig side av meg og drømmen …»

Skriving kan vera eit middel til å forsvara seg og ta vare på noko. Kolibriteksta har tatt vare på lettheita? Vi har sett på to draumeeksempel: Ei humle viste seg å ha stor lengsel ut og kolibrien peikte mot det poetiske, lette og vare og vart ein instans som kunne sjå personen og møte blikk. Tekstuttrykka vart ulike, trass i lik instruks: Det kom refleksjon, forteljande dikt, ønske, samanlikningar osv. Skriv først og tenk etterpå Refleksjon og ei kjensle kan gi utgangsord for akrostikon. Eksempelet på skriveprosess som kjem nå, kan samtidig vise korleis skrivemotstand og skriveglede kan arte seg. Frank-Thore seier at han har det vanskeleg i vinterhalvåret. «Jeg liker ikke mørke i det hele tatt, og kulde kan jeg ikke fordra.» Han går 3000 km i året, men «misliker å smelle hodet i asfalten». Eg bed han laga eit akrostikon om vinter med meg som sekretær: Han dikterer, og eg skriv ned etter kvart. Skriv først, og tenk etterpå! Denne parolen slår ikkje an hos han. Det som eg synest er så spennande! Han er ein tenksam person, nektar plent å skrive fort og insisterer på å ha ei heil setning per line: «Jeg må tenke ut en setning som jeg kan stå inne for.» Men han tøyer seg så langt som å la bokstavane gi opningsord som han bygger på. Teksta begynner slik: