CADERNO DE CAMPO Nº3. Setembro 2012 by Sociedade Antropolóxica Galega SAGA

Artigo

C Ca ad de er rn no o

C a d C Losada am m de e Miguel

p po o

MoçSociedade Craciun en Romanía, Joulupukki en Galega Finlandia, A existencia da figura PandigueiroInformativo nas montañas da Antropolóxica Sociedade Antropolóxica Galega do Boletín Boletín Informativo da Sociedade Antropolóxica Galega Weihnachtsmann en Alemania, Julemanden e orientais de Galicia en tempos históricos recentes vén Nº31 Decembro Nº Setembro 2011 2012 Nº 1 Decembro 2011 sustentada nas testemuñas directas -entre as que Julenissen en Dinamarca Ie SNoruega, S N : 2 2etc. 5 4Isto - 3 4é,0 a6 teño que incluír a miña propia- e nun difuso fato de existencia da figura ou función representada por e de descarga libre na nosa páxinaconstáweb. FÚNDASE SOCIEDADE estas personaxes e outras semellantes, acenos culturais que, en A conxunto, constitúen apenas todosgratuíta gratuíta e de descarga libre na nosa páxina web. FÚNDASE A SOCIEDADE • A SAGA faise cargo da edición e publicación do A S A G A V I S I T A E N T O L E D O A A N T R O P Ó L O G A C A R M E N A R N A U , O S E U M U S E O son toda faise Europa. características unhaANTROPOLÓXICA proba indiciaria do alcance, significado e con- tase• por GALEGA (SAGA) A SAGA cargoAsdasúas edición e publicación do ANTROPOLÓXICA GALEGA (SAGA) anuario Fol de Veleno. Revista de Etnografía basicamente as polo tinxencia E daTN figura OGRdo ÁFPandigueiro ICO E O Eentendido TNOMUScomo EO DOsemellantes S PO BOS IeN DÍde XE NAS D E mesmas SIBEde RIEtnografía A que asee anuario Fol Veleno. Revista Historia dediversas Galiza. personaxe habitante do imaxinario popular queasadoiTranscorrido xa o tempo, sempre necesario, para reu- aparentemente Historia de Galiza. estruturas significantes acuTranscorrido xaagasallos o tempo,ós sempre necesario, para asano. reu- billan • Aun edición da colección Cardernos etnográficos, mesmo significado. Son pois, a mesma taba traerlles nenos contra a fin do nións, a planificación de traballo, • A edición da colección Cardernos Os pasados 20 e de 21actividades de xulloee liñas xectos, realizados ó etnográficos, amparo da nións, a planificación de actividades liñas de traballo, cousa. na que se publicarán traballos monográficos sobre para o deseño organizativo e para os trámites burocrátina que se publicarán traballos monográficos sobre (Farqueoloxía u nd a c i ón para o deseño organizativo e para os trámites burocrátimembros da Sociedade súa dafundación distintos aspectos etnografía e da Neste sentidoseis o Pandigueiro pertence ó grupo de figucos, o pasado de agosto levouse a cabo a fundación distintos aspectos da etnografía e da arqueoloxía cos, o pasado seis de agosto levouse a cabo a fundación galega. armxa en non Arnapresenza u Muro)efectiva Antropolóxica Galega viaxaron á e do seu do rasSociedade semellantes, o dos pródigos arquetípicos con valor da Antropolóxica Galega (SAGA), quedando o A lembranza, galega. xaCque da Sociedade Antropolóxica Galega (SAGA), quedando o • A realización de documentais e doutros traballos Cede ntdocumentais ro de coherente Invesetidoutros gadentro ción traballos ddeste e lo s é plenamente normativo, queToledo teñen unha entreampla por Pandigueiro provincia de para seu órgano directivo constituído polasdistribución seguintes perso• A realización seu órgano directivo constituído polas seguintes persoaudiovisuais que nos permitan divulga-los tesouas: contexto cultural, e a súa desaparición fronte o todo o continente europeo. Dentro deste elenco de audiovisuais que nos permitan divulga-los tesouPueblmaterial os Indígeeinmaterial nas Siberda iancultura opulo s. vistarse coa antropóloga as: ros do patrimonio rospropostas do patrimonio material e inmaterial da cultura é tamén a evolución histórica espepersonaxes destaca a recente -século XIX- recreación doutras Carmen Arnau Muro eeeconomista) poder galega. Nestes momentos a SAGA ten producidos Rafael Quintía (Antropólogo Nestes momentos a SAGA producidos nunha tradición que elabora o seuten discurso dendo san Nicolás dos inmigrantes holandeses en rable galega. Rafael Quintía (Antropólogo e economista) os seguintes documentais: Sete Camiños. coñecer de primeira man o seu O Etnomuseo dos pobos siberiaos parámetros seguintes da documentais: Sete Camiños. invernía, a importancia das Norteamérica que foi posto ó día grazas ó talento lite- tro dos Encrucillada do tempo, Comuneiros. Cen anos João Bieites (Profesor de Educación plástica e visual e espe- interrelacións 1 traballo de investigación e visinos amosa, á parte dunha intereEncrucillada do tempo, Comuneiros. Cen anos sociais para supervivencia e o que no 1809, e outros rario de J.Washintong Irwing João Bieites (Profesor de Educación plástica e visual e espede vida e loita polo monte de Salcedo e cialista en Audiovisuais) de vida e loita colección polo monte de Salcedo como oe comoseu Henry Livingston Jr. e o ta-lo museo etnográfico dedefinir obxectos etnocialista en Audiovisuais) Metocas. sante poderiamos Metocas. carácter mitopoiético da finiou, probablemente,sobre o sacerseu gráficos destes pobos, varios • A organización dunhas xornadas anuais sobre Migueletnomuseo Losada (Etnógrafo) os pobos • A organización dunhas xornadas dos anuais sobre Miguel Losada (Etnógrafo) recursos. estrutural tude dote Clement C. Moore coa galega. antropoloxíaexemplos indíxenas siberianos. dos distintos tipos de antropoloxía galega. Deste xeito de o investigación, Pandigueiro no xornal súa publicación • O desenvolvemento de proxectos Lukas Santiago (Arqueólogo e realizador) construcións tradicionais das • O desenvolvemento de proxectos de investigación, Santiago (Arqueólogo Lukas e realizador) espazo ou patrimonio presenza The Sentinel no 1823 dun de divulgación e decedeu posta en valor do de divulgación e de posta en valor do patrimonio 2 C armecon n Sutil A rn(Licenciado au Muroen Belas destas (Polán, as fixeron social, e comosiberianas. relato valor fundacional como son oetnias proxecto paratal arexións creación do Espazo Francisco Artes e restaurador de como son o proxecto para versións a creación do Espazo Francisco Sutil (Licenciado en Belas Artes e restaurador de demais continentais e descritivo da función da Por agora, odos visitante pode ou vera 1949) é licenciada en Xeografía e Natural e Arqueolóxico Sete Camiños Arte) Natural e Arqueolóxico dos Sete Camiños ouea Arte) solsticial do mito invernal, personaxe. Os debuxantes creación do de Arquivo Audiovisual Historia e licenciada en yurta de creación do Arquivo unha de Audiovisual promisorio, cando as sociedaAThomas Sociedade Antropolóxica Galega (SAGA) constitúese Nast a finais do XIX Antropoloxía Galega (AAANGA). A Sociedade Antropolóxica Galega (SAGA) constitúese Antropoloxía Galega (AAANGA). Antropoloxía. O seu traballo de investigación madeira, unha des tradicionais nas que tiña como unha asociación cultural ánimo de lucro cuxos e Habdon Sundblom nosen como unha asociación cultural sen ánimo de lucro cuxos antropolóxica dosdapobos corte para o gando, obxectivos son a centrouse investigación e a estudo divulgación etnoá o primeiro seu cometido de inmi-no 1931, descendente boletínforon chegaindo á rúa, día de hoxe, cando este obxectivos son a investigación e a divulgación da etno- A este primeiro boletín chega á rúa, cando A día de hoxe, grafía, dafinlandeses, prehistoria e da historia da súa culindíxenas de Siberia. Con 18Galicia, expedicións a unha sauna ou e durante os séculos valga grantes a de Antropolóxica Galega xa está a plenoXIX fungrafía, da prehistoria efixaron da historia de Galicia, da súa cul- aa Sociedade Sociedade Antropolóxica Galega xa está a pleno fun—tanto material como inmaterial— e tura tradicional XX. Neste escenario deviñevixente fasquía da personaxe cionamento e embarcada en todos estes proxectos. Siberia realizadas dende o ano 1997, hoxe ene cionamento e embarcada en todos baniaestes de proxectos. troncos, —tanto material como inmaterial— tura tradicional de tódolos aspectos enmarcados dentro do campo da Nestes redundantes e, sobre ron que foi derivando dende a momentos colabora activamente -como parte da de tódolos aspectos enmarcados dentro do campo da día está considerada como unha das maiores Nestes momentos colabora activamente varias-como chum parte(de da antropoloxía social e cultural, así como a promoción de menos pródigas e protodo, súa comisión técnicano proxecto para a creación do dun trasgo europeo, pequeantropoloxía social e cultural, así como a promoción de súa comisión técnicano proxecto para a creación do especialistas nestas etnias, no chamanismo e paus) e un todas publicacións, traballos e natural e Arqueolóxico doscoiro Sete Camiños; atópamisorias fronte a outros delgado,actividades, cara á actual cho e aquelas todas aquelas actividades, publicacións, traballos e Espazo Espazo natural e Arqueolóxico dos Sete Camiños; atópaaccións que vaian en beneficio da conservación, divulgasiberiano evaian a primeira antropóloga occidental balagan , vivenda en pleno rodaxe dun novo documental: Mulleres de modelos "omnipotentes" e coñecemos. que benque accións en beneficio da conservación, divulga- se se en pleno rodaxe dun novo documental: Mulleres de ción e investigación do noso acervo cultural galego. ribeira. O bando dos Praceres; estreará o vindeiro que, que longas tempadas cos galego. pobos da ribeira. O bando dos sublimados típica de Yakutia. ción econviviu investigación do noso acervo cultural Praceres; estreará o cómpre vindeiro xaneiro o seu último traballo Sete Camiños, encrucisalientar, tamén foron recreaO Apalpador das serras taiga siberiana, sobre todo a cos chorses, a cabo todo este labor, sociedade contanas coa xaneiro o seu último traballo Sete Camiños, encruciPara levar en marcha algún dos proxeclevar a ocabo todo este labor, a sociedade conta coa llada do tempo e xa puxo Para cións pola vía da reutilización lucenses; Esteru ou as algún dos proxecdun amplo número de profesionais das dis- llada do tempo e xa puxo en marcha colaboraciónde montañas Choria. En canto óDe Museo tiñan programados. todas dun amplo número de profesionais das dis- tos de investigación quedos colaboración elementos esenciais da que traen agasallos Anjanas tos de investigación que tiñan programados. De todas tintas áreas que abrangue o proxecto. Ó abeiro da SAGA Etnográfico, o visitante poderá gozar dunha estas actividades iremos dando cumprida información tintas áreas que abrangue o proxecto. Ó abeiro da SAGA Mais ainformación desapariós nenosantropólogos, polo Nadal, etnógrafos, docu- Iconaarqueólogos, dando cumprida histo-Creta.estas actividades iremospersonaxe. reúnense Ortodoxa grega. S.XVII, no noso boletín trimestral -Caderno de Campoe na arqueólogos, histo- importante antropólogos, reúnense Carmen Arnau, cuxo etnógrafos, admirable traballo sempre mostra de traxes tradicionais ción destas entidades foi sibemais méntanse en Cantabria, do http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Ma e na riadores, filólogos, artistas plásticos, técnicos en audio- no noso boletín trimestral -Caderno de Campopáxina web. nosa riadores, filólogos, artistas plásticos, técnicos enaxuda audiomant.jpg/200px-Mamant.jpg que efectiva. No aparente mesmomúsicos xeito ocupando oningún realizou en solitario eoutros sen tipo de de web. instrumentos musicais, artesanía nosa páxina ee moitos colaboradores compro- rianos, visual, músicos e moitos outros colaboradores comprovisual, novo contexto de crise ou mesmo espazo mitolóxico metidos coa aventura cultural e social que pilotaoua nosa ou finanzamento das administracións das indíxena, obxectos de uso doméstico, despedirnos sen agradece-la boaadobíos acollida Non queremos metidos coa aventura cultural e social que pilota a nosa despedirnos sen agradece-la boa acollida queremos Non creba do paradigma imperante nos dous séculos anteque o Olentzero vasco, ou o Angulero en Asturias. institución. académicas é, asemade, a fundado- persoais que está tendo este proxecto e a colaboración desintereinstitucións e amuletos, obxectos usados polos chainstitución. que está tendo este proxecto e adacolaboración desintereriores e que exhibiu o fetiche abundancia esencial No resto de Europa verifícase a presenza de diferen- sada de todo o equipo de persoas que puxeron o seu Tequivalentes NOMUque SE O DE L OS Pen EBLOS máns, ra como dunha interesante exposición todo o equipo de persoas quesemellan puxeron o seu sada deóasí Entre os Eproxectos porá eno marcha aUSociedade fronte tradicional da solidariedade, tes do figuras como Télapó Hungría, coñecemento e bo facer á nosa disposición pararexurque o Entre os proxectos que porá en marcha a Sociedade coñecemento ematerial bo facer áaudiovisual nosa disposición para que o seguintes: tole- fotográfica, IAntropolóxica NDÍGENASGalega DE Scabe IBEsalienta-los RIA, na localidade e bibliografía que onte era tan só un proxecto sexa hoxe unha realidaAntropolóxica Galega cabe salienta-los seguintes: que onte era tan só un proxecto sexa hoxe unha realidacomunidades indíxenas. dana Las Ventas con do Peña Aguilera, e do • Ade publicación trimestral boletín informativo da especializada moitas grazas. de. A todos vós, nestas • A publicación trimestral do boletín informativo da de. A todos vós, moitas grazas. A History of New York from the Beginning of the World to the End of the Dutch Dynasty. 1 sociedade Caderno de campo. Unha publicación MUSsociedade EO ETNCaderno OGRÁFIde COcampo. de Polán. proUnhaEstes publicación http://en.wikipedia.org/wiki/Washington_Irving http://books.google.es/books?id=v98hAAAAMAAJ&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false www. antropoloxiagalega.org

S S SAA AGG GAA A Galega www.antropoloxiagalega.org http://sociedadeantropoloxicagalega.wordpress.com Galega Antropolóxica Sociedade Sociedade Antropolóxica www.antropoloxiagalega.org 2 Visit fromSociedade St. NicholasAntropolóxica http://en.wikipedia.org/wiki/A_Visit_from_St._Nicholas Galega infosaga@antropoloxiagalega.org infosaga@antropoloxiagalega.org Galician Anthropological Society Anthropological Society Galician infosaga@antropoloxiagalega.org Galician Anthropological Society

Caderno

Boletín da Sociadade Antropolóxica Galega BoletíndadaSociadade SociadadeAntropolóxica AntropolóxicaGalega Galega Boletín

O PANDIGUEIRO NAS TERRAS DE TRIVES

CAmpo

Nº 1 Decembro 2011

311 1

Artigo A SAGA CO PROXECTO PARA AdesintereCREACIÓN DO ESPAZO NATURAL E ARQUEOLÓXICO DOS SETE CAMIÑOS Como se pode ver, o traballo sado (e totalmente autofinanciado) de Carmen Arnau na súa teima por coñecer e dar a coñecer estes pobos, para así garanti-la supervivencia e respecto das súas culturas tradicionais, é un claro exemplo deAntropolóxica como a iniciativa e o de trabaA Sociedade Galega ven unirse activa- túmulos funerarios de época megalítica; e concéntranse llo individual endoevidencia mente ó proxectopode para deixar a creación Espazo Natural e nun área reducida (menos de dous km en liña). A súa vez, Sete Camiños. aArqueolóxico pasividade,dos inoperancia, fallaDedefeito, sen-dous dos forman parte do conxunto máis amplo que constitúe o membros da directiva da SAGA —o antropólogo Rafael campo de mámoas de Domaio, que ten en Chan de Armada sibilidade e desleixoLukas de funcións deforman moi- parte da (Marín) e Chan de Arquiña (Moaña) os seus máis coñecidos Quintía e o arqueólogo Santiago— tas das técnica nosas para administracións públicas comisión a posta en marcha deste proxecto. expoñentes; xa que xeograficamente sitúanse nunha das e institucións académicas e culturais, cuxo estribacións desta serra. Ademais disto, temos o Conxunto O proxecto para a creación do Espazo Natural e de gravados rupestres do Pornedo, no límite dos concellos motivo de existir é precisamente fomento que e a de Marín e Pontevedra; o Petróglifo de Sete Camiños, e o Arqueolóxico dos Sete Camiños é unhao iniciativa apoian preto dunha vintena de colectivos divulgación da investigación histórica e cultuConxunto de gravados rupestres de Pinal socioculturais e veciñais de Pontevedra, do Caeiro, ambos en territorio marinense; e ral. Por suposto, as institucións rusas tampouMarín e Vilaboa, máis un grupo de arqueólogos que avalan a súa posta en marcha. É unha proposta que pretende pór en valor o importante e valioso patrimonio natural e arqueolóxico da zona.

Este espazo estaría situado no contorno do Couto do Pornedo e dos Sete Camiños, no monte comunal das parroquias de Lourizán e de Salcedo, no concello de Pontevedra, e no de San Xulián de Marín de Arriba, no concello de Marín. Así pois, este espazo está dividido entre dous concellos: co teñen o máis mínimo intere- San Marín e Pontevedra; e tres parroquias: Xulián, Lourizán e Salcedo. Pero hai que ter presente que se en que se coñezan estes conforma unha unidade natural. Ademais, o proxecto de pobos se conserven creaciónedeste espazo aspirae arespecincluir nun futuro próximo ten linguas, culturas parteas dosúas patrimonio arqueolóxico de ePostemirón., no conde Vilaboa. cello tradicións; máis ben ó contra-

Boletín da Sociadade Antropolóxica Galega

rio, o proceso de colonización Nestee espazo, cunha área relativamente cultural e perda de identidade pequena, atopamos e lingua avanza inexorableconcentrados toda mente. Pordedesgraza, todo indiunha serie xacementos arqueolóxica que os pobos indíxenas non teñen cabida no cos e outros elemennovo mundo global e capitalista.

tos que forman parte do noso patrimonio natural cultural. A SAGAequere felicitar publicamente a antropóDentro do patrimologa, Carmen Arnau, polo seu tenaz labor a prol nio arqueolóxico cabe sinalar a presenza de varias mámoas da investigación dadascultura dos e petróglifos. En cantoeásdivulgación mámoas, trátase dúas mámoas de Chan da Lagoa (GA 36038039, nº 1 e nº 2); e a pobos indíxenas de Siberia; por iso, queremos mámoa do Catadoiro (GA 36038037); ás que se sumaba a pór, dende este boletín, o noso gran de area para mámoa de Louredo (GA 36038060), destruída polos miliaxudar a dar coñece-lo seuhai traballo e aoutras súa no aano 2009. A estas que sumar tares da Brilat posibles novas mámoas que están sen catalogar, como o fundación. Tan só nos queda agardar que nun túmulo da Campana, que aparece mencionada no Estudo futuro poidamos contar coa súa colaboración e de Impacto Ambiental da Liña de Alta Tensión Lourizán – coñecementos para algunha das nosas como unha nova mámoa queactividaapareceu Cangas do 2003, así na Prospección de dita liña. Estes cinco xacementos poden des. considerarse un conxunto, pois son da mesma natureza,

o Conxunto de gravados rupestres do Regato dos Buracos, na parroquia de Salcedo. Tamén podemos mencionar o Abrigo Rochoso de Catadoiro, probablemente do Paleolítico, na parroquia de Lourizán. A isto debemos engadir dentro deste espazo natural, diferentes formacións xeolóxicas de interese, así como dous miradoiros naturais privilexiados pola súa vista panorámica sobre a ría. Un é o de Pornedo e outro o Mirador Natural do Monte Catadoiro.

www.fundacioncarmenarnau.org Máis información na web: http://www.espazosetecaminhos.tk

Caderno

2 2

CAmpo

Nº Nº 13 Decembro Setembro 2011 2012

Artigo Crónica MEMBROS DA SAGA COLABORARON NO PROXECTO "A TORRE DOS MOUROS"

O PANDIGUEIRO NAS TERRAS DE TRIVES

en Finlandia, existencia daLukas figura Santiago do Pandigueiro nas montañas Moç Craciun en Romanía, servizoJoulupukki da divulgación e da OA arqueólogo Weihnachtsmann en Alemania, Julemanden e orientais de Galicia en tempos históricos recentes vén posta en valor do noso patrie o antropólogo Rafael sustentada nas testemuñas directas -entre as que Julenissen en Dinamarca e Noruega, etc. Isto é, a monio. Un proxecto onde o Quintía, ámbolos dous memteño que incluír a miña propia- e nun difuso fato de existencia da figura ou función representada por meticuloso traballo constádos bros da culturais SAGA, colaboraron no constitúen apenas todos estas personaxes e outras semellantes, acenos que, en conxunto, arqueólogos se sustenta son na proxecto Torre dos significado e con- tase por toda Europa. As súas características unha proba "A indiciaria do alcance, as mesmas polo quedos as tinxencia daAsemade, figura do Pandigueiro entendido como semellantes e basicamente colaboración directa Mouros". Lukas aparentemente diversas estruturas significantes acupersonaxe habitante do imaxinario popular que adoivoluntarios que se converten Santiago formou parte do billan un mesmo significado. Son pois, a mesma taba traerlles agasallos ós nenos contra a fin do ano. equipo técnico de arqueólogos que efectuou este en actores e valedores do seu patrimonio; onde cousa. pioneiro proxecto de arqueoloxía Neste sentido o Pandigueiro pertencesocial. ó grupoAdeescafigu- a sociedade local se ve imbricada no proxecto e re dos Mou rosvalor a interacción e a retroalimentade onde vación arqueolóxica na Torarquetípicos A lembranza, xa quecoa xa xente non presenza efectiva do ras semellantes, o dos pródigos con Pandigueiro plenamente dentro normativo, que teñen unha amplafoidistribución por ción que isoéproduce son coherente tamén peza clavedeste dos Lira, no concello de Carnota, dirixida polo contexto cultural, e a súa desaparición fronte o pulo todo o continente europeo. Dentro deste elenco de arqueólogo Antón Malde e o proxecto está coor- alicerces desta proposta de intervención pioneipersonaxes destaca a recente -século XIX- recreación doutras propostas é tamén a evolución histórica espedinado, a nivel de comunicación, polo xornalis- ra no noso país. do san Nicolás dos inmigrantes holandeses en rable nunha tradición que elabora o seu discurso denta Manuel Gago. Norteamérica que foi posto ó día grazas ó talento lite- tro dos parámetros da invernía, a importancia das rario de J.Washintong Irwing1 no 1809, e outros interrelacións sociais para supervivencia e o que poderiamos definir como o Henryposto Livingston Jr. Ocomo modelo en carácter mitopoiético da finiou, probablemente, o sacermarcha na Torre dos tude estrutural dos recursos. dote Clement C. Moore coa Mouros xira sobre Deste xeito o Pandigueiro súa publicación no xornal dous eixes directocedeu espazo ou presenza The Sentinel no 1823 dun 2 social, tal e como fixeron as res: a con divulgación e relato valor fundacional demais versións continentais descritivo da función da ae participación. O do mito invernal, solsticial e personaxe. Os debuxantes proxecto da Torre promisorio, cando as sociedaThomas Nast a finais do XIX dos Mouros é,Sundblom xa que des tradicionais nas que tiña e Habdon no logo, unha vangaro seu cometido foron indo á 1931, descendente de inmivalga durante os séculos XIX e grantes finlandeses, fixaron a dista aventura XX. Neste escenario deviñevixente fasquía da personaxe arqueolóxica multiredundantes e, sobre ron que foi derivando dende a disciplinar onde as todo, menos pródigas e produn trasgo europeo, pequeVista xeral da muralla principal do xacemento da diferentes misorias fronte a outros cara á actual cho e delgado,dimenTorre dos Mouros sións do proxecto se modelos "omnipotentes" e que ben coñecemos. sublimados que, cómpre combinan de tal salientar, tamén foronaquí recrea-a O Apalpador das serras dende Vaia xeito que conforman cións pola vía da reutilización lucenses; o Esteru ou as nosa noraboa ós unha nova proposta dos elementos esenciais da Anjanas que traen agasallos organizadores deste de personaxe. Mais a desapariós ve-la nenosarqueoloxía; polo Nadal, docu- Icona Ortodoxa grega. S.XVII, Creta. entidades foi mais proxecto. onde a investigación méntanse en Cantabria, do http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Ma ción destas mant.jpg/200px-Mamant.jpg que efectiva. No aparente mesmo xeitodaedivulocupando o vai da man novo contexto de crise ou mesmo espazo mitolóxico Teñen toda a inforgación en tempo que o Olentzero vasco, ou o Angulero en Asturias. creba do paradigma imperante nos dous séculos antemación sobre este real, onde novas abundancia esencial de as Europa verifícase a presenza de diferen- riores e que exhibiu o fetiche da No resto proxecto e orexurseu tecnoloxías, a poten- como o Télapó en Hungría, fronte ó tradicional da solidariedade, semellan tes figuras equivalentes xacemento na web: cia do audiovisual e h ttp :// to rr ed osm ou as redes sociais A History of New York from the Beginning of the World to the End of the Dutch Dynasty. 1 ros.net/ cobran protagonishttp://en.wikipedia.org/wiki/Washington_Irving O arqueólogo da SAGA Lukas O antropólogo da SAGA Rafael mo como novas Quintía traballando no xacehttp://books.google.es/books?id=v98hAAAAMAAJ&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false Santiago na excavación da Torre dos Mouros xanelas virtuais ó mento da Torre dos Mouros 2 Visit from St. Nicholas http://en.wikipedia.org/wiki/A_Visit_from_St._Nicholas

Caderno

Boletín da Sociadade Antropolóxica Galega

Miguel Losada

CAmpo

Nº 2011 Nº 13 Decembro Setembro 2012

Crónica Artigo ANZA E DO AM ÚSICANATURAL TRADICEIARQUEOLÓXICO ONAL GALEGA A SAGA CO PROXECTO PARAA AD CREACIÓN ESPAZO DOS SETE CAMIÑOS NA SENSIBLE OLLADA DO PINTOR F. SUTIL Xuño foi o mes da arte para a Sociedade Antropolóxica Galega. O pintor e restaurador de arte Francisco Sutil —responsable da Área de Arte e Restauración da SAGA— realizou no mes túmulos de época megalítica; e concéntranse de xuñofunerarios a exposición "Danzas e foles" na Galería nun área reducida (menos de dous km en liña). A súa vez, Besada do Grove. forman parte do conxunto máis amplo que constitúe o campo de mámoas de Domaio, que ten en Chan de Armada (Marín) e Chan de Arquiña os valor seus máis coñecidos A mostra pictórica, de(Moaña) grande etnográfico, expoñentes; xa que xeograficamente sitúanse nunha das amosa a riqueza visual do noso folclore tradicioestribacións desta serra. Ademais disto, temos o Conxunto nal. Gaiteiros, danzantes ou pandereiteiras, entre O proxecto para a creación do Espazo Natural e de gravados rupestres do Pornedo, no límite dos concellos Arqueolóxico dos Sete Camiños é unha iniciativa que de Marín e Pontevedra; o Petróglifo de Sete Camiños, e oa outros, descóbrense na obra de Sutil con toda apoian preto dunha vintena de colectivos Conxunto de gravados rupestres de Pinal vistosidade e a plástica dos seus traxes e adobíos. socioculturais e veciñais de Pontevedra, do Caeiro, ambos en territorio marinense; e Marín e Vilaboa, máis un grupo de arqueóo Conxunto de gravados rupestres do logos que avalan a súa posta en marcha. É Buracos, naS parroquia de A SAGA ORGANIZA UNHA CONFERENCIA SRegato OBREdos PED RAFITA unha proposta que pretende pór en valor o Salcedo. Tamén podemos mencionar o importante e valioso patrimonio natural e Abrigo Rochoso de Catadoiro, probableA Sociedade Antropolóxica Galega orgaarqueolóxico da zona. mente do Paleolítico, na parroquia de nizou o pasado 3 de agosto unha confeLourizán. Este espazo estaría situado no contorno do rencia dentro das actividades da Festa Couto do Pornedo e dos Sete Camiños, no A isto debemos engadir dentro deste espada Prehistoria Mos. parroquias O escritor, invesmonte comunalde das de zo natural, diferentes formacións xeolóxitigador Lourizáne ecolaborador de Salcedo, da noSAGA, concelloAlberte de cas de interese, así como dous miradoiros Pontevedra, e no de Sanfalou Xuliándas de Marín de naturais privilexiados pola súa vista panoAlonso Fernández, pedrafitas Arriba, no concello de Marín. Así pois, este rámica sobre a ría. Un é o de Pornedo e galegas, seus entre posibles e funespazo estádos dividido dous usos concellos: outro o Mirador Natural do Monte cións. Alonso acompañaMarín eAlberte Pontevedra; e tresestivo parroquias: San Catadoiro. Xulián, Lourizán Salcedo. Pero que terde presente que do neste acto, ecelebrado nohai Pazo conforma unha unidade natural. Ademais, o proxecto de A zona do Monte do Pornedo e Os Sete Camiños constitúe Mos, e arealizador da próximo un espazo privilexiado, de singular relevancia natural e creaciónpolo desteprofesor espazo aspira incluir nun futuro SAGA, Bieites. parte do João patrimonio arqueolóxico de Postemirón., no con- patrimonial. Esta área, que forma parte da Serra de O investigador Alberte Alonso e o profesor Domaio, João Bieites cello de Vilaboa. está chadurante a conferencia mada a converterse Comisión Técnica do Parte desta investigación está incluída Neste espazo, cunha nunha zona de lecer Espazo Natural e áreaartigo relativamente l dSete e Veldos eno. Concellos Anuario de de en Fodos Arqueolóxico "As pedrafitas en Galicia. Funcións e recentemente no Camiños pequena, atopamos Pontevedra; Marín e xeneralidades: grupos específicos" , publicado Antropoloxía e Historia de Galiza. concentrados toda Vilaboa, unha Paz Castro unha serie de xaceextensión natural Xornalista mentos arqueolóxiLukas Santiago Parque PRESENTACIÓN EN SANXENXO DE "FOL do DE VELda ENLagoa O. Realizador e Arqueólogo cos e outros elemende Castiñeiras, que ANUARIO DE ANTROPOLRafael OXÍQuintía A E HISTORIA DE GALIZA" tos que forman parte pode chegar a ser un Antropólogo e Economista do noso patrimonio importante referenDavid Suárez Sociedade A natural e cultural. Especialista en Multimedia te, que axude a enriAntropolóxica Dentro do patrimoquecer, fortalecer e nio arqueolóxico cabe sinalar a presenza Galega de varias mámoas en colabo-diversificar a oferta cultural e turística da comarca. A proe petróglifos. En canto ás mámoas, trátase das dúas mámo- posta de creación do Espazo Natural e Arqueolóxico dos ración coa Librería as de Chan da Lagoa (GA 36038039, nº 1 e nº 2); e a Sete Camiños representa unha alternativa viable para condesumaba Sanxenxo mámoa do Catadoiro (GA 36038037); ásNós que se a vertelo nun referente identitario para a comunidade local polos milimámoa de Louredo (GA 36038060), destruída presentaron o ven-ademais de constituír un recurso social e economicamente tares da Brilat no ano 2009. A estas hai que sumar outras rendible; destacando a necesidade de conservar, estudar e res, 17 de agosto, o posibles novas mámoas que están sen catalogar, como o difundir este espazo pola súa importancia patrimonial, anuario "Fol depolo valor didáctico e polo poder identitario das pegadas túmulo da Campana, que aparece mencionada no Estudo de Impacto Ambiental da Liña de Alta Tensión Lourizán Veleno" nun –actodeixadas na paisaxe polos nosos devanceiros. De esquerda a dereita: Rafael Quintía (SAGA), Cangas do 2003, así como unha nova mámoa que apareceu celebrado no Hotel información na web: Xaime Corral (Librería Nós)Máis e Miguel Losada (SAGA) na Prospección de dita liña. Estes cinco xacementos poden http://www.espazosetecaminhos.tk Justo . considerarse un conxunto, pois son da mesma natureza,

Boletín da Sociadade Antropolóxica Galega

A Sociedade Antropolóxica Galega ven de unirse activamente ó proxecto para a creación do Espazo Natural e Arqueolóxico dos Sete Camiños. De feito, dous dos membros da directiva da SAGA —o antropólogo Rafael Quintía e o arqueólogo Lukas Santiago— forman parte da comisión técnica para a posta en marcha deste proxecto.

Caderno

4 2

CAmpo

Nº Nº13 Decembro Setembro 2011 2012

Achádego Artigo ESCUBRIMOS UN NOVO PETRÓGLIFO E UNHA MÁMOA ODPANDIGUEIRO NAS TERRAS DE TRIVES NO ESPAZO DE SETE CAMIÑOS

O arqueólogo da SAGA, Lukas Santiago, acaba Moç Craciun en Romanía, Joulupukki en Finlandia, de descubrir noenmonte da parroquia Weihnachtsmann Alemania, Julemanden de e Lourizán estación de petróglifos Julenissen enunha Dinamarca e Noruega, etc. Isto non é, a existencia dae figura ou función por catalogados unha nova mámoarepresentada que se atoparítodos estas do personaxes e outras dos semellantes, constáan dentro espazo natural Sete Camiños. tase por toda Europa. As súas características son Este descubrimento foi posto en coñecemento do semellantes e basicamente as mesmas polo que as Servizo de Patrimonio da Xunta de Galicia aparentemente diversas estruturas significantes acubillan xa unprocedeu mesmo significado. Son pois, a mesma quen á súa catalogación. cousa.

Neste sentido o Pandigueiro pertence ó grupo de figuras semellantes, o dos pródigos arquetípicos con valor A lembranza, xa que xa non presenza efectiva do normativo, que teñen unha ampla distribución por Pandigueiro é plenamente coherente dentro deste todo o continente europeo. Dentro deste elenco de contexto cultural, e a súa desaparición fronte o pulo personaxes destaca a recente -século XIX- recreación doutras propostas é tamén a evolución histórica espedo san Nicolás dos inmigrantes holandeses en rable nunha tradición que elabora o seu discurso denNorteamérica que foi posto ó día grazas ó talento lite- tro dos parámetros da invernía, a importancia das rario de J.Washintong Irwing1 no 1809, e outros interrelacións sociais para supervivencia e o que poderiamos definir como o como Henry Livingston Jr. carácter mitopoiético da finiou, probablemente, o sacertude estrutural dos recursos. dote Clement C. Moore coa Deste xeito o Pandigueiro súa publicación no xornal cedeu espazo ou presenza The Sentinel no 1823 dun social, tal e como fixeron as relato con valor fundacional2 demais versións continentais e descritivo da función da mito A SAGAOs COdebuxantes LABORA CO SERVIZO DE PATRIMONIO NA CATALdo OG ACIinvernal, ÓN DE Csolsticial INCO e personaxe. promisorio, cando as ThomasNNast a finais do XIX OVOS XACEMENTOS ARQUEOLÓXICOS NA PROVINCIA DE PONTEVEDRAsociedades tradicionais nas que tiña e Habdon Sundblom no Petróglifo de Outeiro O1931, pasado mes dede xullo foron indoda á o seu cometido inmi- o descendente séculos XIX e durante os valga grantes finlandeses, fixaron a Hedra. Parroquia de arqueólogo da SAGA, Lukas XX. Neste escenario deviñevixente fasquía da personaxeda Lourizán, concello de Santiago, e o antropólogo ron redundantes e, sobre que foi derivando dende a Pontevedra. (Descuberto por SAGA, Rafael Quintía, xunto pródigas e protodo, menos dun trasgo europeo, pequeLukas Santiago) co forestal Paulo misorias fronte a outros e delgado, cara á actual choaxente modelos "omnipotentes" e Troitiño , acompañaron o técque ben coñecemos. sublimados que,Camiños. cómpre Mámoa dos Sete nico do Servizo de salientar, tamén foron recreaO Apalpador das serras Parroquia de Lourizán, conPatrimonio da Xunta de cións pola vía da reutilización lucenses; o Esteru ou as cello Pontevedra. Alonso, Galicia, Víctor Barbi dosdeelementos esenciais da Anjanas que traen agasallos (Descuberto pora desapariLukas na catalogación dedocucinco personaxe. Mais ós nenos polo Nadal, Icona Ortodoxa grega. S.XVII, Creta. ción destas entidades foi mais méntanse en Cantabria, do http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Ma Santiago) novos xacementos arqueolómant.jpg/200px-Mamant.jpg aparente que efectiva. No mesmo na xeito eprovincia ocupando o de xicos novo contexto de crise ou mesmo espazo mitolóxico Petróglifos do Briasco. Pontevedra. que o Olentzero vasco, ou o Angulero en Asturias. creba do paradigma imperante nos dous séculos antede San Xulían, o fetiche da abundancia esencial No resto de Europa verifícase a presenza de diferen- riores e que exhibiu Parroquia concello de Marín. Os catalogados solidariedade, semellan rexurtes xacementos figuras equivalentes como o Télapó en Hungría, fronte ó tradicional da (Descuberto por Paulo Troitiño) foron: 1 A History of New York from the Beginning of the World to the End of the Dutch Dynasty. Petróglifo de Pedra Escorregadoiro. Parroquia Petróglifos da Carballeira do Rei. Parroquia http://en.wikipedia.org/wiki/Washington_Irving de Lourizán, concello de Pontevedra. deSan Xulián, concello de Marín. (Descuberto http://books.google.es/books?id=v98hAAAAMAAJ&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false por Paulo Troitiño) (Descuberto por Rafael Quintía) 2 Visit from St. Nicholas http://en.wikipedia.org/wiki/A_Visit_from_St._Nicholas

Caderno

Boletín da Sociadade Antropolóxica Galega

A existencia da figura do Pandigueiro nas montañas orientais de Galicia en tempos históricos recentes vén sustentada nas testemuñas directas -entre as que teño que incluír a miña propia- e nun difuso fato de acenos culturais que, en conxunto, constitúen apenas unha proba indiciaria do alcance, significado e continxencia da figura do Pandigueiro entendido como personaxe habitante do imaxinario popular que adoitaba traerlles agasallos ós nenos contra a fin do ano.

Miguel Losada

CAmpo

Nº 13 Decembro Setembro 2012 Nº 2011

5 3

Artigo Artigo A SAGA O COP PROXECTO DO DOS ROFESOPARA R FRAACREACIÓN NKOWSK I ESPAZO E AS LNATURAL AGOAS EDARQUEOLÓXICO E GALICIA ( 1 914SETE -191CAMIÑOS 8)

Boletín da Sociadade Antropolóxica Galega

Carlos Víctor Rodríguez Dieguez. Antropólogo No ano 1914, a Primeira Guerra Mundial provo-

vo a maiores como era o feito de teren sido conci-

cou que o antropólogo e arqueólogo polaco

bidas como obras de divulgación científica de alta

Eugeniusz Frankowski ficase confinado na penín-

calidade nos que o uso do método comparativo,

sula Ibérica, xunto conGalega ven de unirse activaA Sociedade Antropolóxica mente ó proxecto para a creación do Espazo Natural e outros investigadores Arqueolóxico dos Sete Camiños. De feito, dous dos que daquela andaban a membros da directiva da SAGA —o antropólogo Rafael traballar tempada de Santiago— forman parte da Quintía e o na arqueólogo Lukas comisión técnica para a posta en marcha deste proxecto. verán do xacemento

desvalorado postetúmulos funerarios de épocatan megalítica; e concéntranse nun área reducida (menos deriormente, dous km en liña). A súa vez, a pluralidade forman parte do conxunto máis amplo que constitúe o e a deaxilidade campo de mámoas de Domaio,dequefontes ten en Chan Armada narrativa dotaban (Marín) e Chan de Arquiña (Moaña) os seus máis coñecidosó expoñentes; xa que xeograficamente sitúanse nunha das resultado dunha capaciestribacións desta serra. Ademais disto, temos o Conxunto dade no expresiva o aside gravados rupestres do Pornedo, límite dosque concellos milaban co Camiños, xénero e do de Marín e Pontevedra; o Petróglifo de Sete o Conxunto de guión gravados rupestres de Pinal audiovisual. do Caeiro, ambos en territorio marinense; e o Conxunto de gravados rupestres do este factor, a vontade Regato dos Foi Buracos, na parroquia de Salcedo. Tamén podemos mencionar de divulgación ilustradaoe Abrigo Rochoso de Catadoiro, probablede calidade, a decidida mente do Paleolítico, na parroquia de opción pola técnica narraLourizán.

paleolítico del O proxecto da paracova a creación do Espazo Natural e Arqueolóxico en dos Sete Camiños é unha iniciativa que Castillo Puente apoian preto dunha vintena de colectivos Viesgo, Santander, baixo socioculturais e veciñais de Pontevedra, aMarín dirección e Vilaboa,do máisbávaro un grupo de arqueólogos que avalan a súa posta en marcha. É Hugo Obermaier. unha proposta que pretende pór en valor o importante e valioso patrimonio natural e Como consecuencia arqueolóxico da zona. daquela estadía á forza, Este espazo estaría situado no contorno do Frankowski Couto do Pornedo eescribiu dos Sete Camiños, no dous pioneiros montelibros comunal das da parroquias de Lourizán e de Salcedo, no concelloy de etnografía peninsular: Horreos palafitos de la Pontevedra, e no de San Xulián de Marín de e Estelas de la península Ibérica Arriba, no concello de Marín. Así pois, discoideas este que foron rescatados, a prol da península espazo está Ibérica dividido entre dous concellos: Marín e Pontevedra; e tres parroquias: San Dr. Gómezmemoria antropolóxica, polo profesor Xulián, Lourizán e Salcedo. Pero hai que ter presente que Tabanera colaboración coa o viúva de conforma unhaenunidade natural. Ademais, proxecto de Frankowski, María creación deste espazo aspira a incluir nun futuro próximo parte do patrimonio arqueolóxico de Postemirón., no conFrankowska, e cello de Vilaboa. publicados no 1986 e Neste espazo, cunha 1989, respectivaárea relativamente mente, por pequena, atopamos Ediciones Istmo e J. concentrados toda unha serie de xaceM.Gómez-Tabanera. mentos arqueolóxicos e outros elemenA de que non tospesar que forman parte do noso patrimonio tiveron gran difunatural e cultural. sión no resto de Dentro do patrimoEuropa, e malia a nio arqueolóxico cabe sinalar a presenza de varias mámoas e petróglifos. En canto mámoas, trátase das dúas cativa cantidade deásexemplares editada enmámoorixe as de Chan da Lagoa (GA 36038039, nº 1 e nº 2); e a pola Comisión de Investigaciones Paleontológicas mámoa do Catadoiro (GA 36038037); ás que se sumaba a núm.18), estes ymámoa Prehistóricas de Louredo (memoria (GA 36038060), destruída poloslibros milino grande ano 2009. A estas hai quenos sumar outras tares da Brilat chegaron a ter predicamento fiadeiros posibles novas mámoas que están sen catalogar, como o etnolóxicos e arqueolóxicos da primeira metade do túmulo da Campana, que aparece mencionada no Estudo século XX Ambiental xa que por daAlta súaTensión calidade anovade Impacto da riba Liña de Lourizán – comonun unhaeido nova pouco mámoaprospectado que apareceu Cangasque do 2003, dora, abríaasítallo na Prospección de dita liña. Estes cinco xacementos poden pola historiografía da época, posuía outro atracticonsiderarse un conxunto, pois son da mesma natureza,

tiva, a construción de dis-

A isto debemos engadir dentro deste espacurso e formacións de novos xeolóxiactivos zo natural, diferentes cas deointerese, así como dous miradoiros do coñecemento que fixo destas publicacións naturais privilexiados pola súa vista panoalgo máis que monografías ó uso, chegando a ser rámica sobre a ría. Un é o de Pornedo e atractivos obxectos prestixioNatural nos salóns e velaoutro odeMirador do Monte Catadoiro. das literarias de marquesados e outras “casas Aboas”. zona do Monte do Pornedo e Os Sete Camiños constitúe un espazo privilexiado, de singular relevancia natural e patrimonial. Esta área, que forma parte da Serra de Domaio, está chamada a converterse Comisión Técnica do nunha zona de lecer Espazo Natural e Arqueolóxico dos Sete dos Concellos de Camiños Pontevedra; Marín e Vilaboa, unha Paz Castro extensión natural Xornalista Lukas Santiago do Parque da Lagoa Realizador e Arqueólogo de Castiñeiras, que Rafael Quintía pode chegar a ser un Antropólogo e Economista importante referenDavid Suárez Especialista en Multimedia te, que axude a enriquecer, fortalecer e diversificar a oferta cultural e turística da comarca. A prode Frankowski dirixida cara á contexA achega posta de creación do Espazo ía Natural e Arqueolóxico dos Sete Camiños representa unha alternativa viable para contualización do panorama ibérico dentro da produvertelo nun referente identitario para a comunidade local ción cultural europea e, polosocial tanto, cara á investiademais de constituír un recurso e economicamente gación das especificidades ibéricas como estudar especifirendible; destacando a necesidade de conservar, e difundir este espazo pola súa importancia patrimonial, cidades do continente. Foi esta unha tendencia polo valor didáctico e polo poder identitario das pegadas que a historiografía neste século pasadeixadas na paisaxe polosposterior, nosos devanceiros.

do, non secundou.

Máis información na web: http://www.espazosetecaminhos.tk

Caderno

6 2

CAmpo

Nº Nº 13 Decembro Setembro 2011 2012

Artigo mentos y arte, su naturaleza e historia 1888, pp. O PANDIGUEIRO NAS TERRAS DE TRIVES tamén, sobre Galicia. Como non? En Horreos y 29-40; tamén en Historia de Galicia I; J. Villa-

Miguel Losada palafitos de la Península ibérica, tenta recolle-los Amil e Castro en Antigüedades prehistóricas y Moç Craciun en Romanía, Joulupukki en Finlandia, A existencia da figura do sempre Pandigueiro nas montañas Lugo 1883; O Licenciado Molina feitos, mais amosándose consciente de que celtas de Galicia. Weihnachtsmann en Alemania, Julemanden e orientais de Galicia en tempos históricos recentes vén tales “feitos” son produtos transformados, xeitos e a súa Descripción do Reino de Galicia.k do 1550; sustentada nas testemuñas directas -entre as que Julenissen en Dinamarca e Noruega, etc. Isto é, a Historia de Galicia do XVII Boham: da de organiza-la parae facela máisfato fértil existencia figura del ou reino función representada pore teño que incluírinformación a miña propianun difuso de ou l cisne occidental P. Agustino de la Gándara dende perspectiva cultural constitúen concreta. Isto é, otodos estas personaxes e outras E semellantes, constáacenosunha culturais que, en conxunto, apenas tase por Europa. As súas características son unha proba indiciaria do alcance, significado dende e con- canta las toda glorias de Galicia. os mesmos feitos esixen ser observados semellantes e basicamente as mesmas polo que as tinxencia da figura do Pandigueiro entendido como posicións concretas reclamando pois unha complipersonaxe habitante do imaxinario popular que adoi- aparentemente diversas estruturas significantes acucidade que pode se-la orixinal esixible ós actores Dacabalo das páxinas destes autores Frankowski billan un mesmo significado. Son pois, a mesma taba traerlles agasallos ós nenos contra a fin do ano. culturais mesmos ou ben á complicidade instru- percorre cousa. e recolle, en Galicia, un arquetipo cultumental. A estaoúltima é á que caracteriza ollada Neste sentido Pandigueiro pertence ó grupoa de figu- ral común ó contorno europeo: As cidades asolagaA lembranza, xa que xa “vida non presenza do ras semellantes, o dos pródigos arquetípicos con valor das e, sobre todo, a súa latente” efectiva manifesta, antropolóxica. Pandigueiro plenamente dentro deste normativo, que teñen unha ampla distribución por por exemplo,é no misteriosocoherente bruar dun animal na todo o continente europeo. Dentro deste elenco de contexto cultural, e a súa desaparición fronte o pulo chamada daquela Lagoa de Santa Cristina, “a uns personaxes destaca a recente -século XIX- recreación doutras propostas é tamén a evolución histórica espequilómetros SSOelabora de Mondoñedo” na denque, rable nunha tradiciónó que o seu discurso do san Nicolás dos inmigrantes holandeses en trinta recollen Molina Boham, aseimportancia escoita bruar tro dos parámetros da einvernía, das1 Norteamérica que foi posto ó día grazas ó talento lite- como interrelacións paravaca. supervivencia o que rario de J.Washintong Irwing1 no 1809, e outros como o faría sociais algunha Tal feito eaparece poderiamos definir como o como Henry Livingston Jr. tamén na toponimia da Lagoa de Antela na Limia, carácter mitopoiético da finiou, probablemente, o sacerOurense, no lugar da Laga da vaca tude estrutural dos recursos. dote Clement C. Moore coa Deste xeito o Pandigueiro súa publicación no xornal cedeu espazo ou presenza The Sentinel no 1823 dun social, tal e como fixeron as relato con valor fundacional2 demais versións continentais e descritivo da función da do mito invernal, solsticial e personaxe. Os debuxantes O polígrafo polaco, coa súa capacidade de xestión promisorio, cando as sociedaThomas Nast a finais do XIX dos diferentes rexistros,nocódigos e dimensións des tradicionais nas que tiña e Habdon Sundblom o seu cometido foron indo á de inmi1931, descendente simbólicas, tece unha urda continua na cal a valga durante os séculos XIX e grantesdefinlandeses, a visión conxunto fixaron ten propiedades emerxentes XX. Neste escenario deviñevixente fasquía da personaxe fronte á xustaposición analítica e explicativa de ron redundantes e, sobre que foi derivando dende a categorías de corte aristotélico. O autor configura todo, menos pródigas e produn trasgo europeo, pequenesta ( tamén outro ) o rol mesmo do misorias fronte a outros delgado, cara áno actual cho e libro modelos "omnipotentes" e Botaurus stellaris Linn que ben coñecemos. antropólogo como un viaxeiro entre os universos sublimados que, cómpre social e cultural. salientar, tamén foron recreaO Apalpador das serras Tamén terían aparecido, cada certo tempo, cións pola vía da reutilización lucenses; o Esteru ou as “vigas”, caldeiros e metais variados xunto doutro palafitos fósiles de Así, no apartado adicado os dos elementos esenciais da Anjanas que traen agasallos eminentemente, como percorre serie de lugares impedimento, simbólica Galicia ( páx.153), personaxe. Mais a desapariós nenos polo Nadal, docu- unha Icona Ortodoxa grega. S.XVII, Creta. ción destas entidades foi mais méntanse en Cantabria, do http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Ma lacustres galegos susceptibles de ter dado soporte mostra o propio Frankowski cando di “ Quiero mant.jpg/200px-Mamant.jpg que efectiva. No aparente xeito palafíticas e ocupandotal o e como imaxinara o indicar solamente que estos datos interesantes amesmo poboacións novo contexto de crise ou mesmo espazo mitolóxico servir como pretexto para hacer investigacanon das verdades do corpus científico e arqueo- pueden que o Olentzero vasco, ou o Angulero en Asturias. creba do paradigma imperante nos dous séculos anteno existe hasta la más leve lóxico do XIX e primeiros do XX . riores e pero que exhibiu o fetiche da ahora abundancia esencial de Europa verifícase a presenza de diferen- ciones, No resto fronte ó tradicional solidariedade, rexursegura da que acredite lasemellan existencia en tes figuras equivalentes como o Télapó en Hungría, indicación Viaxamos por Galicia ó lombo de autores como dichos lagos de poblaciones palafíticas. Los Murguía, na súa obra Galicia. España, sus monu- hallazgos indicados pudieran muy bien proceder 1 A History of New York from the Beginning of the World to the End of the Dutch Dynasty. http://en.wikipedia.org/wiki/Washington_Irving http://books.google.es/books?id=v98hAAAAMAAJ&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false 1 O avetouro ou boi, Botaurus stellaris Linn. É unha ave da famila das garzas que habita nos humedais europeos e que, efectivamente, brúa dunfrom xeitoSt. semellante bois ou, cando menos, vacas. Hoxe é raro en Galicia poida que pola desaparición dos humedais mesmos. 2 Visit Nicholasóshttp://en.wikipedia.org/wiki/A_Visit_from_St._Nicholas

Caderno

Boletín da Sociadade Antropolóxica Galega

Nos dous libros precitados, Frankowski escribe,

CAmpo

Nº 2011 Nº 13 Decembro Setembro 2012

7 3

O profesor Frankowski e as lagoas de Galicia Artigo A SAGA CO PROXECTO PARA A CREACIÓN DO ESPAZO NATURAL E ARQUEOLÓXICO DOS SETE CAMIÑOS

de restos diferentes que no tengan nada que ver con las poblaciones lacustres.” A Sociedade Antropolóxica Galega ven de unirse activamente ó proxecto para a creación do Espazo Natural e Arqueolóxico dos Sete Camiños. De feito, Doniños, dous dos 2 como Outras lagoas as de “Reiriz”, membros da directiva da SAGA —o antropólogo Rafael Carregal, La Riega(Pantín), “Rojal” (Xubia Quintía e o arqueólogo Lukas Santiago— forman parte dae comisiónAtécnica para(Viveiro), a posta en marcha proxecto. Neda), Barcala Traba deste (Laxe) ocupan

Boletín da Sociadade Antropolóxica Galega

un lugar semellante na tradición galega e euroO proxecto para a creación do Espazo Natural e pea. Tamén dos outras Ibérica Arqueolóxico Sete áreas Camiñosdaé península unha iniciativa que apoian preto dunha vintena de colectivos aparecen vencelladas, deste xeito, pola presenza socioculturais e veciñais de Pontevedra, dun programa simbólico e narrativo que o autor Marín e Vilaboa, máis un grupo de arqueópon relación tradicións bretoas, polacas ou logosen que avalan acoas súa posta en marcha. É unha proposta que pretende pór en alemás, subliñando o feito devalor queo isto acontece importante e valioso patrimonio natural e “mesmo nos lagos dos que é sabido, de certo, que arqueolóxico da zona. nunca puideron ter poboacións palafíticas” Este espazo estaría situado no contorno do Couto do Pornedo e dos Sete Camiños, no Así pois,comunal pódese ler Frankoswki monte dasenparroquias deque a cultura Lourizán e de no concello de ben estilado inmaterial, porSalcedo, empregar un termo Pontevedra, e no de San Xulián de Marín hoxe en día, é quen de producir de obxectos mateArriba, no concello de Marín. Así pois, este riais, que son, espazo feitos está dividido entre sempre, dous concellos: Marín e Pontevedra; e tres parroquias: San produtos ou consecuencias Xulián, Lourizán Pero hai que ter presente que dunha concretae Salcedo. visión creadoconforma unha unidade natural. Ademais, o proxecto de ra, na deste orixe, ou aspira recreadora creación espazo a incluir nun futuro próximo parte dodo patrimonio de Postemirón., no condentro contextoarqueolóxico antropolóxide Vilaboa. cello co e arqueolóxico posterior.

túmulos funerarios de época megalítica; e concéntranse nun área reducida (menos de dous km en liña). A súa vez, forman parte do conxunto máis amplo que constitúe o campo de mámoas de Domaio, que ten en Chan de Armada (Marín) e Chan de Arquiña (Moaña) os seus máis coñecidos expoñentes; xa que xeograficamente sitúanse nunha das estribacións desta serra. Ademais disto, temos o Conxunto de gravados rupestres do Pornedo, no límite dos concellos de Marín e Pontevedra; o Petróglifo de Sete Camiños, e o A inteface cultural-social. O agregado simbólico produce Conxunto de gravados rupestres de Pinal cultura material do Caeiro, ambos en territorio marinense; e o Conxunto de gravados rupestres do Regato dos Buracos, na parroquia de Salcedo. Tamén podemos mencionar o Abrigo Rochoso de Catadoiro, probablemente do Paleolítico, na parroquia de Lourizán. A isto debemos engadir dentro deste espazo natural, diferentes formacións xeolóxicas de interese, así como dous miradoiros naturais privilexiados pola súa vista panorámica sobre a ría. Un é o de Pornedo e outro o Mirador Natural do Monte Catadoiro.

A zona do Monte do Pornedo e Os Sete Camiños constitúe un espazo privilexiado, de singular relevancia natural e patrimonial. Esta área, que forma parte da Serra de Domaio, está chamada a converterse Comisión Técnica do Neste espazo, cunha nunha zona de lecer Espazo Natural e área relativamente Arqueolóxico dos Sete dos Concellos de Camiños pequena, atopamos Pontevedra; Marín e concentrados toda Vilaboa, unha Paz Castro unha serie de xaceextensión natural Xornalista mentos arqueolóxiLukas Santiago do Parque da Lagoa Realizador e Arqueólogo cos e outros elemende Castiñeiras, que Rafael Quintía tos que forman parte pode chegar a ser un Antropólogo e Economista do noso patrimonio importante referenDavid Suárez natural e cultural. Especialista en Multimedia te, que axude a enriDentro do patrimoquecer, fortalecer e nio arqueolóxico cabe sinalar a presenza de varias mámoas diversificar a oferta cultural e turística da comarca. A proe petróglifos. En canto ás mámoas, trátase das dúas mámo- posta de creación do Espazo Natural e Arqueolóxico dos as de Chan da Lagoa (GA 36038039, nº 1 e nº 2); e a Sete Camiños representa unha alternativa viable para conmámoa do Catadoiro (GA 36038037); ás que se sumaba a vertelo nun referente identitario para a comunidade local A Cidade: O asulagamento é moito mais simbólico, froito da mudanza entre mámoa de Louredo (GA 36038060), destruída polos miliademais constituír un recurso e economicamente paradigmas oude interfaces culturias, quesocial lacustre tares da Brilat no ano 2009. A estas hai que sumar outras rendible; destacando a necesidade de conservar, estudar e posibles novas mámoas que están sen catalogar, como o difundir este espazo pola súa importancia patrimonial, túmulo da Campana, que aparece mencionada no Estudo polo valor didáctico e polo poder identitario das pegadas de Impacto Ambiental da Liña de Alta Tensión Lourizán – deixadas na paisaxe polos nosos devanceiros. Cangas do 2003, así como unha nova mámoa que apareceu Máis información na web: 2naPode Prospección dita oliña. cinco xacementos poden consultarsedetamén libroEstes de Monteagudo, L. (1957), Galicia legendaria y arqueológica. Problemas de las “ciudades asolagahttp://www.espazosetecaminhos.tk considerarse unestudios conxunto, pois son da mesma natureza, das”. Centro de de etnología peninsular. Consejo superior de Investigaciones Científicas. Madrid. Caderno

8 2

CAmpo

Nº Nº 13 Decembro Setembro 2011 2012

Artigo Novas O TRABALLO DA SEGA E A ELABORACIÓN DOS PALLEIROS. O PANDIGUEIRO NAS TERRAS DE TRIVES

NOVO AUDIOVISUAL ETNOGRÁFICO DA SAGA E VMiguel AIPOLLosada ORIO Moç Craciun en Romanía, Joulupukki en Finlandia, Weihnachtsmann en Alemania, Julemanden e Julenissen en Dinamarca e Noruega, etc. Isto é, a existencia da figura ou función representada por todos estas personaxes e outras semellantes, constátase por toda Europa. As súas características son semellantes e basicamente as mesmas polo que as aparentemente diversas estruturas significantes acubillan un mesmo significado. Son pois, a mesma cousa.

Neste sentido o Pandigueiro pertence ó grupo de figuras semellantes, o dos pródigos arquetípicos con valor A lembranza, xa que xa non presenza efectiva do normativo, que teñen unha ampla distribución por Pandigueiro é plenamente coherente dentro deste todo o continente europeo. Dentro deste elenco de contexto cultural, e a súa desaparición fronte o pulo destacaen a recente -século XIX- dun recreación Apersonaxes SAGA atópase plena realización novo doutras propostas é tamén a evolución histórica espedo san Nicolás dos inmigrantes holandeses en rable nunha tradición que elabora o seu discurso dendocumental etnográfico sobre a sega e a elaboNorteamérica que foi posto ó día grazas ó talento lite- tro dos parámetros da invernía, a importancia das ración dosJ.Washintong palleiros. O Irwing traballo audiovisual, por interrelacións sociais para supervivencia e o que 1 no 1809, e outros rario de iniciativa da Livingston asociaciónJr.cultural e ecoloxista poderiamos definir como o como Henry carácter mitopoiético da finiou, probablemente, Vaipolorío, corre o asacercargo da Sociedade tude estrutural dos recursos. dote Clement C. Moore coa Antropolóxica Galega baixo a realización técniDeste xeito o Pandigueiro súa publicación no xornal ca do compañeiro João Bieites. cedeu espazo ou presenza The Sentinel no 1823 dun social, tal e como fixeron as relato con valor fundacional2 demais versións continentais e descritivo da función da 2 ª E D I C I Ó N D O A N U A R I O " F O L D E V E L E N O" mito invernal, solsticial e do personaxe. Os debuxantes promisorio, cando as sociedaThomas Nast a finais do XIX Ante a grande aceptaciónnoque está a ter "Fol de des tradicionais nas que tiña e Habdon Sundblom V1931, eleno.descendente Anuario dedeAinmintropoloxía e Historia de o seu cometido foron indo á valga durante os séculos XIX e a Ggrantes aliza" finlandeses, vímonos nafixaron feliz obriga de ter que sacar XX. Neste escenario deviñevixente fasquía da personaxe unha segunda edición desta publicación para redundantes e, sobre ron que foi derivando dende a poder cubrir e satisface-la demanda xerada. todo, menos pródigas e produn trasgo europeo, pequemisorias fronte a outros cho e delgado, cara á actual Aque díaben de coñecemos. hoxe "Fol de Veleno" distribúese a tramodelos "omnipotentes" e sublimados que, cómpre vés da páxina web e do blog da SAGA e nas salientar, tamén foron recreaO Apalpador das serras seguintes librerías: cións pola vía da reutilización lucenses; o Esteru ou as dos elementos esenciais da Anjanas que traen agasallos LIBRERÍA ESCOLMA L U G O VIGO personaxe. Mais a desapariós nenos polo Nadal, docu- Icona Ortodoxa grega. S.XVII, Creta. ción destas entidades foi mais LIBRERÍA KAO méntanse en Cantabria, do GALERÍA SARGADELOS http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Ma ANDEL DO LIBRO EN GALEGO mant.jpg/200px-Mamant.jpg aparente que efectiva. No mesmo xeito e ocupando o LIBROURO SANXENXO mesmo espazo mitolóxico OURENSE novo contexto de crise ou LIBRERÍA GAMI creba do paradigma imperante nos dous séculos anteque o Olentzero vasco, ou o Angulero en Asturias. LIBRERÍA NÓS LIBRERÍA TORGA riores e que exhibiu o fetiche da abundancia esencial No resto de Europa verifícase a presenza de diferenLIBRERÍA LA REGIÓN PONTEVEDRA fronte ó tradicional da solidariedade, semellan rexurtes figuras equivalentes como o Télapó Hungría, A Cen ORU ÑA D-LECTUM

LIBRERÍA PAZ

O FOGAR DO LECER

VERÍN LIBRERÍA AZ

of New York from the Beginning 1 A History LIBRERÍA PUEBLO SANofTIthe AGWorld O DE to the End of the Dutch Dynasty. http://en.wikipedia.org/wiki/Washington_Irving LIBRERÍA FOLLAS VERDES COMPOSTELA MADRID http://books.google.es/books?id=v98hAAAAMAAJ&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false LIBRERÍA GREEN

LIBRERÍA COUCEIRO

ATURUXO TENDA GALEGA

2 Visit from St. Nicholas http://en.wikipedia.org/wiki/A_Visit_from_St._Nicholas METÁFORA LIBRERÍA

Caderno

Boletín da Sociadade Antropolóxica Galega

CAmpo

Nº Nº 13 Decembro Setembro 2011 2012

9 3