BURSA’NIN TERMAL SU KAYNAKLARI Dr. Yaşar Dursun AY Bursa İl Özel İdaresi Sağlık ve Çevre Daire Başkanı
Jeotermal Kaynakların Dünyadaki Önemi • Dünyadaki enerji darboğazları ve enerji ihtiyacındaki genel artış çevresel faktörlerle birleşerek bilim adamlarını yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını her alanda arttırmak amacıyla birçok çalışmalar yapmaya yönlendirmiştir. • Yenilenebilir enerji kaynaklarının en önemlilerinden birisi olan jeotermal enerji, günümüzde elektrik üretimi, termal turizm, seracılık, ısınma, endüstri vb. sayısız alanlarda kullanılabilen doğal bir kaynaktır.
Jeotermal Kaynakların Dünyadaki Önemi • Jeotermal enerji kaynaklarının başlıca faydaları; yenilenebilir olması, tespit ve üretiminin kolay olması, maliyetinin düşük olması, yatırımın kısa zamanda geri dönüş sağlaması,diğer kaynaklara göre çevreye verilen zararın çok az olmasıdır. • Dünya üzerinde jeotermal enerjinin kullanımı ülkelere göre değişiklik göstermektedir. Örneğin; Filipinlerde toplam elektrik üretiminin %27’si, Kalifornia Eyaletinde ise %7’si, İzlanda’da toplam şehir ısıtma ihtiyacının %86’sı jeotermal enerjiden karşılanmaktadır.
Jeotermal Kaynakların Dünyadaki Önemi • Dünyada jeotermal elektrik üretiminde ilk 5 ülke A.B.D., Filipinler, Meksika, Endonezya, İtalya jeotermal ısınma • Dünyada uygulamalarındaki ilk 5 ülke
ve
A.B.D., İsveç, Çin, İzlanda ve TÜRKİYE
kaplıca
Jeotermal Kaynakların Dünyadaki Önemi
• Jeotermal enerjinin dünyada termal turizm amaçlı kullanılması neticesinde Almanya ve Macaristan’a yılda 10 milyon, Rusya’ya 8 milyon kişi gitmektedir. Japonya’nın sadece Beppu şehrine 12 milyon kişi gitmektedir.
Jeotermal Kaynak Potansiyeli Açısından Türkiye’nin Zenginliği • Türkiye jeotermal enerji ve jeotermal sularının zenginliği açısından dünyada ilk 7 ülke arasında yer almaktadır. • Ülkemizin termal suları hem debi ve sıcaklıları hem de çeşitli fiziksel ve kimyasal özellikleri ile Avrupa’daki termal sulardan daha üstün özellikler taşımaktadır. • Ülkemizde yaklaşık 1500 adet termal kaynak mevcuttur. Bunların 240 adedi kaplıca olarak hizmet vermektedir. Bu kaplıcalardan yılda 10 milyon kişi birçok hastalığın tedavisinde, rehabilitasyon, ve dinlenme (tatil amaçlı) olarak faydalanmaktadır. 2000’e yakın şifalı suyumuz mevcut olup termal tedavi amaçlı kullanılmaktadır.
Bursa’daki Jeotermal Kaynaklar •
Bursa eski çağlardan beri jeotermal kaynakların çokluğu ile tanınmaktadır. Termal banyo geleneği Roma-Bizans Dönemi’ne kadar dayanmaktadır. Eski Kaplıca’nın eski ismi Pytia’dır (Delphi’deki Apollo tapınağının rahibesi). Kükürtlü Bölgesi’ndeki Yeni Kaplıca 16.yüzyılda inşa edilmiş olup Osmanlı Hamamı olarak bu geleneğin bir devamıdır.
•
Çekirge ve Kükürtlü Bölgesinde iki ayrı özellikte termal su kaynaklarına sahip olan Bursa, kaplıcalarıyla yıllardır halkımıza şifa dağıtmaya devam etmektedir.
•
Bursa il sınırları içerisinde 9 adet jeotermal alan bulunmaktadır.
BURSA’DAKİ TERMAL SU KAYNAKLARI 1-Kaynarca (Kükürtlü) ve Çekirge Kaplıcaları 2-Orhangazi-Keramet Kaplıcası 3-İnegöl- Oylat Kaplıcaları 4-Gemlik-Terme Kaplıcası 5-M.Kemalpaşa-Dümbüldek Kaplıcası 6-Orhaneli-Ilıcaksu Kaplıcası 7-Orhaneli-Sadağ Kaplıcası 8-Orhaneli-Ağaçhisar Kaplıcası 9-İnegöl-Karacakaya Jeotermal Alanı
Bursa İli Jeotermal Alanları ve Kullanım Hedefleri Orhangazi-Keramet Kaynarca-Çekirge -Termal Turizm -Orhangazi’nin ısıtılması -Sera Isıtması
-Termal Turizm, Kür oteli, kür merkezi -Bursa’nın ısıtılması -Elektrik üretimi
T : 31 °C D: 53.5 lt/sn
T : 43-88 °C D:60.55 lt/sn
Gemlik-Terme - Termal Turizm - Sera Isıtması
Bursa
M.K.Paşa-Dümbüldek
T : 36 °C D:0.5 lt/sn
- Termal Turizm - Mustafa Kemalpaşa’nın ısıtılması -Sera Isıtması
İnegöl-Karacakaya - Termal Turizm - Sera Isıtması
T: 51 °C D:57.58 lt/sn
İnegöl-Oylat - Termal Turizm - Sera Isıtması
Orhaneli-Sadağ - Termal Turizm - Sera Isıtması -T : 64,5 °C D: 1 lt/sn
Orhaneli-Ağaçhisar - Termal Turizm - Sera Isıtması T : 40 °C D: 2 lt/sn
Orhaneli-Ilıcaksu
T: 25-40 °C D:50 lt/sn
- Termal Turizm - Sera Isıtması T : 37-45,5 °C D: 2.5 lt/sn
T: Mevcut Sıcaklık D: Debi (lt/sn)
T : 25-27 °C D: 25 lt/sn
KAYNARCA-ÇEKİRGE KAPLICALARI • Bursa kent merkezinde yer almaktadır.Sıcaklıları 26-84°C arasında değişen 17 kaynaktan toplam 60,55 lt/sn termal su temin edilmektedir. Bu termal sular kentimizde termal turizm ve kaplıca amaçlı kullanılmaktadır. • Termal alanda toplam 1200 yatak kapasitesi bulunmaktadır. Çekirge kaplıca alanları ve yakın çevresi özel mülkiyet ağırlıklıdır. Çekirge ve Kükürtlü kaynaklarının Bursa kent sınırları içerisinde kalması nedeniyle kullanım açısından bir dezavantaj oluşturmaktadır.
KAYNARCA-ÇEKİRGE KAPLICALARI
• Yıllardan beri kaplıca şehri olarak anılan Bursa’mız mevcut tesislerin kendilerini modernize edememeleri ve var olan termal kaynak sularını verimli şekilde kullanamamaları nedeniyle bu alandaki üstünlüğünü başka illere kaptırmıştır.
Kaynarca-Çekirge Bölgesinde Açılan Sondajlar Sıcaklık Debi 1- Çekirge BÇ-2 43 ˚C 55 lt/sn 2- Kaynarca BK-1 49 ˚C 10 lt/sn 3- Kaynarca BK-2 88 ˚C 50 lt/sn • Bu sondajlar çeşitli tarihlerde MTA tarafından açılmış olup halen atıl durumda bulunmakta ve hukuki sebeplerle bugüne kadar Bursa halkının hizmetine sunulamamıştır. Bursa halkı böyle bir zenginliğin üzerinde oturuyor olmasına rağmen ne yazık ki bugüne kadar bu zenginlikten faydalanamamıştır. • MTA’nın yapmış olduğu çalışmalarda bu bölgenin jeotermal potansiyel olarak oldukça zengin olduğunu göstermektedir.
• MTA’dan alınan bilgiler doğrultusunda ve İl Özel İdaresince gerçekleştirilen etütler (jeokimya, jeoloji, jeofizik) neticesinde Kaynarca Sıcak Su Bölgesinin geliştirilmeye uygun alan olduğu sonucuna varılmıştır. • Bölgede iki adet jeotermal gradyan kuyusu açılmıştır. Alınacak sonuçlar doğrultusunda gradyan kuyularının sayısı arttırılacak ve bölgenin jeotermal gradyan haritası çıkarılacaktır.
• Mevcut saha verilerinden elde edilen muhtemel jeotermal potansiyel ile yapılacak ilave sondajlar sonrasında Bursa’da yaklaşık 50.000 adet konutun ısıtılabileceği öngörülmektedir. • Kent merkezinde termal turizm yatırımları gerçekleştirilebilir. Ayrıca termal suyun şehir dışına taşınması ile termal turizm ve kaplıca bölgeleri kurulabilir. • Yapılacak sondajlarda yüksek sıcaklıkta termal suların elde edilmesi durumunda elektrik üretimi de söz konusu olabilir. • Ayrıca termal suyun entegre kullanımı sonucu seracılıkta da kullanılabilir.
Çekirge Kaplıca Tesisleri
Çekirge Kaplıca Tesisleri
ORHANGAZİ-KERAMET KAPLICASI • Kaplıca Orhangazi İlçesi Keramet Köyü sınırları içerisinde yer almaktadır. 31˚C sıcaklık ve 53,5 lt/sn debiye sahip doğal bir çıkış bulunmaktadır. Kaplıca alanında herhangi bir tesis bulunmamaktadır. Termal kaynağın bulunduğu alan köy tüzel kişiliğine ait olup yakın çevresinde zeytinlik alanları bulunmaktadır. • Bu alanda yapılacak jeotermal etüt ve sondajlardan sonra Orhangazi’deki konutların tamamının merkezi olarak ısıtılması, seracılık, kaplıca ve termal turizm tesisleri kurularak jeotermal kaynak değerlendirilebilir.
KERAMET KAPLICASI
Keramet Kapl覺cas覺
Keramet Kaplıcasının Boşaldığı Yer
İNEGÖL-OYLAT KAPLICALARI • İnegöl İlçesi, Hilmiye köyü sınırları içinde kalmaktadır. Bursa-Eskişehir karayolu üzerinde ve İnegöl’e 27 km uzaklıktadır. Oylat’ta bulunan 5 adet kaynakta 25-40 ˚C arasında sıcaklık ve 50 lt/sn debi mevcuttur. • Oylat Kaplıcalarında 3 otel ve 1 adet apart konaklama üniteleri vardır. Bu tesislerin tamamında yaklaşık 690 yatak bulunmaktadır. • Orman arazisinde bulunan tesisler Oylat A.Ş. tarafından işletilmektedir. Tesislerin üzerinde bulunduğu orman arazisi 1954 yılında Bakanlar Kurulu Kararı ile 60 yıllığına Oylat A.Ş’ye tahsis edilmiştir.
İNEGÖL-OYLAT KAPLICALARI
• Bu alanda yapılacak jeotermal çalışmalar sonucunda muhtemel jeotermal potansiyel ile 10.000 adet konut ısıtılabilir. Ayrıca seracılık, kaplıca ve termal turizm amaçlı tesisler kurulabilir. • Mevcut tesislerin rehabilite edilerek modernize edilmesi durumunda yatak kapasitesi arttırılarak jeotermal kaynaktan daha fazla istifade edilebilmesi mümkündür.
OYLAT KAPLICALARI
Oylat Kapl覺ca Tesisleri
İnegöl Kaymakamlığınca Oylat Kaplıca Alanı için Önerilen Proje
Oylat Kaplıcaları için Önerilen Proje
GEMLİK-TERME KAPLICASI • Gemlik İlçe merkezinde yer almaktadır. Sıcaklığı 36 ºC, debisi 0,5 lt/sn termal su çıkmaktadır. • Mülkiyeti Gemlik Belediyesine ait olan ve şu anda işletilmeyen günü birlik termal tesis bulunmaktadır. Kaplıca amaçlı yapılan tesis terk edilmiş atıl durumda olup yine de çevredeki insanlar tarafından günlük banyo ya da kullanma suyu amaçlı faydalanılmaktadır. • Bu alanda jeotermal saha etüdü ve yapılacak sondajlar neticesinde seracılık, kaplıca ve termal turizm tesisleri kurulabilir.
TERME KAPLICALARI
M.KEMALPAŞA-DÜMBÜLDEK KAPLICASI • M.Kemalpaşa-Akarcalar Köyü yolu üzerindedir. M.Kemalpaşa’ya uzaklığı 10 km olup kaplıca alanına ulaşım köy yolu ile sağlanmaktadır. Sıcaklıkları 28.5-45 ºC arasında değişen 4 adet kaynaktan 0,3-2,58 lt/sn debide termal su çıkmaktadır. Açılan bir sondajdan 51 ºC ‘de 55 lt/sn su çıkmıştır. • Mülkiyeti belediyeye ait olan özel bir işletmeci tarafından işletilen niteliksiz bir adet kaplıca tesisi bulunmaktadır. 04.12.2006 tarihinde Bakanlar Kurulu Kararı ile Termal Turizm Bölgesi ilan edilmiştir.
M.KEMALPAŞA-DÜMBÜLDEK KAPLICASI
• Bu alanda yapılacak jeotermal saha etüdü ve sondajlar neticesinde M.K.Paşa’daki konutların büyük bir bölümünün merkezi olarak ısıtılması sağlanabilir. • Ayrıca seracılık, kaplıca ve termal turizm tesisleri kurulabilir.
DÜMBÜLDEK KAPLICASI
Dümbüldek Kaplıca Tesisleri
ORHANELİ-ILICAKSU KAPLICASI • Harmancık İlçesi, Ilıcaksu Köyü sınırları içerisinde yer almaktadır. Sıcaklıları 35,5 ºC -45,5 ºC, debileri 0,4 ile 0,52 lt/sn arasında değişen toplam 7 kaynaktan 2,59 lt/sn termal su çıkmaktadır. Köy Tüzel kişiliği ve şahıslarca işletilen niteliksiz kaplıca tesisleri bulunmaktadır. • Bu alanda yapılacak jeotermal etüt ve sondajlar neticesinde seracılık, kaplıca ve termal turizm tesisleri kurulabilir. Ayrıca mevcut tesisler rehabilite edilerek yatak kapasiteleri arttırılabilir.
ILICAKSU KAPLICASI
Il覺caksu Kapl覺ca Tesisleri
ORHANELİ-SADAĞ KAPLICASI • Orhaneli-Sadağ köyü sınırları içinde yer almaktadır. Kaplıca alanı Sadağ köyüne 3 km. uzaklıkta olup sit alanı ilan edilen kanyon içinde ve dere yatağında bulunmaktadır. Sıcaklığı 64,5 ºC ve debisi 1 lt/sn olan termal su çıkışı bulunmaktadır. Alanda herhangi bir tesis bulunmamaktadır. • Sıcak su çıkışının bulunduğu alanın arazi şartları son derece engebeli ve ulaşım güçlükle sağlandığından kaynak çevresi gelişmemiştir. Yöre halkı tarafından ilkel şartlarda banyo amaçlı faydalanılmaktadır.
ORHANELİ-SADAĞ KAPLICASI • Kaynağın bulunduğu alanda Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan önce bölgede bulunan Antrenos Krallığı zamanından kalma Kaya Hamamı bulunmaktadır. Bu hamam yöre halkı tarafından banyo amaçlı kullanılmaktadır. Alanda herhangi bir tesis yada düzenli bir havuz bulunmamaktadır. • Bu alanda yapılacak jeotermal saha etüdü ve sondaj çalışmaları neticesinde söz konusu jeotermal kaynaktan seracılık, kaplıca ve termal turizm amaçlı faydalanılabilir.
SadaÄ&#x; Kanyonu
SadaÄ&#x; Kanyonu
Sadağ Kaplıcası Kaynak Çıkış Noktası
Sadağ Kaplıcası Kaya Hamamı
ORHANELİ-AĞAÇHİSAR KAPLICASI • Orhaneli İlçesi, Ağaçhisar Köyü sınırları içinde yer almaktadır. Köye uzaklığı 4 km’dir. Sıcaklığı 40 ºC ve debisi 2 lt/sn olan termal su çıkmaktadır. Bu bölgede 3 ayrı kaynak daha bulunup ancak ölçümleri yapılmamıştır. • Kaplıca yöre halkı tarafından banyo amaçlı kullanılmaktadır. İşletilmeyen bir adet tesis bulunmaktadır. Mülkiyeti köy tüzel kişiliğine ait olup çevresinde ormanlık alanlar bulunmaktadır. • Bu alanda yapılacak jeotermal saha etüdü ve sondaj çalışmaları neticesinde söz konusu jeotermal kaynaktan seracılık, kaplıca ve termal turizm amaçlı faydalanılabilir.
AĞAÇHİSAR KAPLICASI
Ağaçhisar Kaplıca Tesisi
İNEGÖL- KARACAKAYA JEOTERMAL ALANI • İnegöl İlçesinin 10 km doğusunda yer alır. 25-27 ºC sıcaklığında ve toplam 25 lt/sn debidedir. Jeotermal kaynak herhangi bir amaçla kullanılmamaktadır. • Bu alanda yapılacak jeotermal saha etüdü ve sondajlar neticesinde seracılık, kaplıca ve termal turizm tesisleri kurulabilir.
SONUÇLAR • Jeotermal enerji yenilebilir, ucuz, temiz, düşük teknolojik seviyeli ve çevre dostu olan bir enerji çeşidi olup yerkürenin ısısıdır. • Bursa jeotermal enerji potansiyeli açısından ülkemizin en önemli illerinden bir tanesidir. Bu potansiyel enerjinin araştırılması, ortaya çıkarılması ve değerlendirilmesi ülke ekonomisi açısından büyük yararlar sağlayacaktır. • Enerjide dışa bağımlı olan ülkemiz, jeotermal kaynakların verimli şekilde değerlendirilmesi oranında dışa bağımlılıktan kurtulacaktır. Ülke ekonomisi açısından da jeotermal kaynakların değerlendirilmesi elzemdir.
SONUÇLAR • Dünyada jeotermal zenginliği ile 7.sırada yer alan ülkemiz, jeotermal potansiyeli ile toplam elektrik enerjisi ihtiyacının %5’ine kadar, ısıtmada ısı enerjisi ihtiyacının %30’una kadar karşılayabilecek potansiyele sahiptir. • Haziran 2007 itibariyle ülkemizdeki jeotermal kaynak potansiyelimizin ancak %7’si oranında değerlendirildiği rapor edilmiştir.
SONUÇLAR • Gerek ülkemizde ve gerekse ilimizde var olan ancak yeterince değerlendirilemeyen jeotermal enerji potansiyelinin rezerv bakımından ortaya çıkarılarak, Kamu yararına mümkün olan en kısa sürede sunulması gerekmektedir. • Enerji darboğazındaki ülkemizin gelecekteki enerji ihtiyacını karşılayabilmesi için var olan jeotermal enerji potansiyelini en iyi şekilde değerlendirmesi gerekir.
SONUÇLAR • Bugün itibariyle Bursa kent merkezi ve Oylat’taki halihazırdaki mevcut termal sularımız büyük ölçüde amacına uygun olarak kullanılmasına rağmen istenilen düzeyde verimli ve entegre bir şekilde kullanılamamaktadır. • İl sınırları dahilindeki diğer termal sularımız ise ilkel şartlarda kullanıldığından milli servetimiz heba olmaktadır. • Bu milli servetimizi gerek devlet ve gerekse özel sektör olarak değerlendirip ülke ekonomisine kazandırmak hepimizin asli görevi olmalıdır.
BENİ DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM.
Dr.Yaşar Dursun AY Bursa İl Özel İdaresi Sağlık ve Çevre Daire Başkanı