42
42
Κώστια Κοντολέων Φεύγω ΨΥΧΟΓΙΟΣ
πίσω από τη βιτρίνα Στις σελίδες που ακολουθούν θα βρείτε κριτικές και παρουσιάσεις βιβλίων από δόκιμους συγγραφείς, βιβλιοκριτικούς και αρθρογράφους αλλά και από «απλούς» αναγνώστες. Όπως πάντα, το περιοδικό είναι ανοιχτό σε όλους και υποδεχόμαστε με χαρά τις κριτικές σας για INDEX_45 τα βιβλία που αγαπήσατε ή αντιπαθήσατε. gnomi@indexmag.gr
Με τον –αν και σαφή, εντέλει παραπλανητικό– τίτλο Φεύγω, η συγγραφέας και μεταφράστρια Κώστια Κοντολέων, στο νέο της μυθιστόρημα που κυκλοφόρησε στην καινούργια λογοτεχνική σειρά των εκδόσεων Ψυχογιός, υπογράφει ένα σχεδόν αρχετυπικό γυναικείο πρόσωπο-ρόλο. Στις σελίδες του, η Ρόζα σε πρώτο και σε τρίτο πρόσωπο, εξομολογητική άλλοτε, γεμάτη ενοχές αλλά και βαθιές, παθιασμένες επιθυμίες, κι άλλοτε καθωσπρέπει, συνετή και τριτοπρόσωπη, ενώνει τους εαυτούς της και περνοδιαβαίνει στους άλλους και στον χρόνο. «Θέλει να μείνει κοντά του μα και να φύγει μακριά του. Θέλει... Τι ακριβώς θέλει η Ρόζα;» Αναζητώντας την πιο βαθιά της επιθυμία, τον εαυτό που αγνοεί, μα ωστόσο στην ανικανοποίητή της τάση για φυγή, διαρκώς εντούτοις, τον κουβαλάει. Ξεδιπλώνοντας τη ζωή σχεδόν από την αρχή που άρχισε να κατανοεί τη διχασμένη, φιλελεύθερή της ύπαρξη, πηγαινοέρχεται ανάμεσα στην όντως Ρόζα και στη Ρόζα των άλλων: «Δεν έμαθαν ποτέ το διχασμό της σε δυο προσωπικότητες που αντιμάχονταν η μια την άλλη». Βιώνοντας έναν διαρκή προσωπικό της αθέατο πόλεμο, αποτυγχάνει στις σπουδές –εξάλλου, κι αυτές υπήρξαν επιθυμία των άλλων–, ερωτεύεται και εμπιστεύεται και πάλι τον εαυτό της ολόκληρο και την «ερωτική αγωγή» της στον Φλάβιο, που είναι εξαπατητικά η επανάστάση της στους άλλους. Ζωγράφος, ό,τι δεν θα ήθελε το μεσοαστικό σπίτι της. Εκείνη που υπήρξε συνάμα και η άλλη, «συνετή και υπάκουη Ρόζα, εκείνη που ήταν το καμάρι των γονιών της». Μπαινοβγαίνοντας στην όντως Ρόζα και στη σκιά, που ποτέ της δεν εγκατάλειψε. Στήνοντας παιχνίδια και στον ίδιο τον εαυτό της, εξάλλου στον εαυτό μας είναι που λέμε πάντα το μεγαλύτερο ψέμα. Με οξυδερκή και άκρως εικαστική δομή, όπως ταιριάζει στη ζωή που ολοκληρώνεται όταν γίνεται τέχνη και στον δημιουργό ήρωά της που καταδυναστεύει με την ασφυκτική του αγάπη τη Ρόζα, η Κώστια Κοντολέων χωρίζει την ιστορία της σε πέντε κεφάλαια-πίνακες: Η Ρόζα ερωτευμένη (κάρβουνο), Η Ρόζα παντρεμένη (ακουαρέλα), Η Ρόζα μόνη (λάδι), Η Ρόζα κι εγώ (γλυπτό από σίδερο, πέτρα κι οστά, που ΑΝΗΚΕΙ). Και εντέλει: Η Ρόζα φεύγει. Με ύφος άλλοτε ονειρικό, εξομολογητικό και ποιητικό, στα πρωτοπρόσωπα κεφάλαια όπου η Ρόζα επιθυμεί, παθιάζεται, προσπαθεί, θέλει να φύγει, εγκλωβίζεται κι αμφιβάλλει, κι άλλοτε ρεαλιστικό με θεατρικούς διαλόγους και ψυχαναλυτικούς χαρακτήρες, η συγγραφέας «παίζει» με τη φυγή, τολμά, θέλει την ηρωίδα της να πηγαινοέρχεται, να αγγίζει τα όριά της, να αμφισβητεί, να στήνει παιχνίδια στην ίδια της τη ζωή, ναι, να μπερδεύει την επανάσταση με την υποταγή, την εντροπία με τη μανία της για φυγή, σε κεντρομόλο κίνηση αλλά και φυγόκεντρη, διαρκώς αντιφατική, γλυπτό να γίνεται στη σκηνοθετική μανία του Φλάβιο. Φυσικά, όλα αυτά καθόλου... αβρόχοις ποσί. Τα ιντερμέδια, εμμονικά και φυσικά, διαρκή. Οι αμφιβολίες και η εσωτερική αναζήτηση, όμοια, σε κάθε στιγμή. Η Κώστια Κοντολέων κατορθώνει να υπογράψει ένα υποδειγματικό μυθιστόρημα για την αλήθεια και την ψευδαίσθηση του έρωτα, αλλά πάνω απ’ όλα για την αντιφατική γυναικεία φύση, για τα προσωπεία και το πρόσωπο που φορτώνεται μια γυναίκα από παιδί, για την ελευθερία που είναι κατάσταση εσωτερική και γι’ αυτό τόσο δύσκολα κατακτιέται. Το αποτέλεσμα, η αιώνια γυναικεία κραυγή. Να μην ανήκει αλλά να διεκδικεί συνεχώς η ίδια την ίδια της τη ζωή και ο έρωτας που είναι κατάκτηση ολοκληρωτική, η ζωή και το ερωτικό πάθος που γίνεται τέχνη. Ελένη Γκίκα
Βασίλης Αλεξάκης Η πρώτη λέξη ΕΞΑΝΤΑΣ Οι πολύ μεγάλες διακρίσεις με τις οποίες τιμήθηκε ο Έλληνας συγγραφέας στη Γαλλία ούτε υπερβολικές είναι, ούτε τυχαίες. Το
INDEX_46
43
ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ πολυεπίπεδο συνολικό έργο του Αλεξάκη αλλά και το υπό κρίση τελευταίο του μυθιστόρημα έχουν σαφέστατα αφομοιωμένο τόσο τον επιστημονικό ερευνητικό μόχθο, όσο και την εμπειρική λογοτεχνική μαγεία, έτσι ώστε να γίνεται αντικείμενο μελέτης που απαιτεί μεγάλη επάρκεια. Παρότι ο δημιουργός εκφράζεται με απλή και ρεαλιστική γλωσσική εκφορά και με καθημερινό παραθετικό βηματισμό, το βέβαιο είναι πως για να πλησιάσει κανείς τις γεμάτες φιλοσοφικούς πειραματισμούς εμπνεύσεις του, πρέπει να διαθέτει τα ανάλογα προσόντα. Όπως υπέρμετρη φαντασία και προσαρμογή σε ό,τι έτσι κατατίθεται· κάποιες γνώσεις ανθρωπιστικών επιστημών· αρκετή επαφή με τα μεγάλα λογοτεχνικά έργα των δύο τελευταίων αιώνων· τέλος, ταύτιση των ηρώων αλλά και ό,τι αυτοί εκδηλώνουν (το οποίο είναι αρκούντως υψηλό) με τη ζωή και τη δράση άλλων πρωταγωνιστών, που βρίσκονται εκτός των σελίδων των βιβλίων αλλά παρ’ όλα αυτά εξακολουθούν να είναι ενεργοί άνθρωποι και πολίτες. Με άλλα λόγια όλοι εμείς, που συστηματικά ταυτιζόμαστε, υπερασπιζόμενοι όμως τη γνώμη μας. Ο δημοσιογραφικός χαρακτήρας του μυθιστορήματος Η πρώτη λέξη από άποψη δομής είναι αληθινά δεδομένος. Ο Μιλτιάδης, καθηγητής συγκριτικής φιλολογίας, αναλώνει ολόκληρη τη ζωή του προκειμένου να ανακαλύψει ποια υπήρξε η πρώτη λέξη που εκστόμισε ο άνθρωπος. Αποσπάται από τη λογοτεχνική σκηνή πολύ γρήγορα, καθώς, λόγω των προβλημάτων υγείας που αντιμετωπίζει, πεθαίνει νωρίς. Από κει και πέρα όμως αναλαμβάνει την εργασία του η αδερφή του, η οποία μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα έρχεται σε επαφή με δασκάλους, φίλους και συνεργάτες του θανόντα, οι οποίοι όμως και αυτοί αδυνατούν να λύσουν το συγκεκριμένο μυστήριο. Ο Αλεξάκης γνωρίζει από την αρχή ότι αποκλείεται να βρεθεί κάποια λύση, έτσι αφήνει τον εαυτό του ελεύθερο να χειριστεί όλες τις πιθανές εξηγήσεις. Χρησιμοποιεί το «θέατρο σκιών», τη νοηματική γλώσσα, λογοτεχνικά βιβλία που γράφονται με καινούριες λέξεις, τον Δαρβίνο, απόψεις επιστημονικές, συγκρίσεις διαφορετικών και άγνωστων μεταξύ τους γλωσσών, δηλαδή οτιδήποτε προσδίδει μεγαλύτερη δυσκολία παρά ευκολύνει το εν λόγω εγχείρημα. Η αφηγήτρια μετά τις επαφές στο Παρίσι επιστρέφει στην Ελλάδα και την παιδική ηλικία, χωρίς να μπορέσει να δώσει στον αδερφό της, με τον οποίο «επικοινωνεί», καμιά απολύτως απάντηση. Είναι γεγονός ότι δεν πρέπει να υπάρξει γλωσσολόγος, ανθρωπολόγος, γενετιστής, κοινωνιολόγος, φιλόλογος, λογοτέχνης και εραστής του λόγου που να μη διαβάσει το συγκεκριμένο βιβλίο, γιατί απλούστατα απλώνει σε διάμετρο τα φτερά του, χωρίς ίχνος έπαρσης αλλά με απόλυτη αίσθηση των περίπλοκων διαθέσεων που διερευνά. Πραγματικός αφηγητής ο Αλεξάκης, γνωρίζει άριστα πώς να στήσει τα σκηνικά του, πώς να χρωματίσει τους πίνακές του, πώς να δώσει κίνηση στους ήρωές του, άλλοτε ελαφρύνοντας και άλλοτε δραματοποιώντας τις καταστάσεις και την ατμόσφαιρα, πώς να βγάζει ήχους ακόμη και από ανθρώπους που συνεννοούνται με τα χέρια. Έτσι
ώστε μια απλή ιστορία με ακριβοθώρητο στόχο να διανθίζεται μ’ ένα πλήθος επιστημονικών αναφορών αλλά και καθαρών συμβάντων, στην ανάδειξη της πεζογραφίας στις μέρες μας ως του δυσκολότερου βήματος στην ανακάλυψη μιας αλήθειας το λιγότερο απρόσμενης. Είναι επίσης γεγονός ότι σε αντίθεση με άλλους λογοτέχνες, που όσο περνάνε τα χρόνια η ποιότητα των βιβλίων τους πέφτει, ο Αλεξάκης συνεχώς ανανεώνεται, εκφράζει με τα έργα του την ηλικία που διανύει ωριμάζοντας έτι περαιτέρω, έτσι που να μένουμε πάντα στο τελευταίο του διακύβευμα, που ξεπερνά όλα τα προηγούμενα. Καθώς δε μοιράζει τον χρόνο παραμονής του ανάμεσα σε Αθήνα και Παρίσι και καθώς γράφει και στις δύο γλώσσες με την ίδια επιτυχία, γίνεται σαφές πως είναι σήμερα ο σπουδαιότερος πρεσβευτής μας στο εξωτερικό, ο σημαντικότερος Έλληνας λογοτέχνης στην Εσπερία. Χρίστος Παπαγεωργίου
Jim Butcher Δαιμονική καταιγίδα – Τα αρχεία του Ντρέσντεν ΑΓΝΩΣΤΗ ΚΑΝΤΑΘ Η τηλεοπτική όπερα φαντασίας, όπως και η ομογάλακτη, υποτίθεται, ρεαλιστική αδελφή της, κατάγονται από τα κόμικς. Οι ιστορίες που αφηγούνται, ιδίως της δεύτερης ομάδας, είναι παραμορφωμένες αντανακλάσεις της πραγματικότητας. Τις έχει προκαλέσει μάλλον το συγκεκριμένο κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον στο οποίο και έχουν εμφανιστεί, αλλά είναι «κατασκευασμένες» με τις υπερβολές και προδιαγραφές της εμπορευματικής σκοπιμότητας, και όχι μόνο, φυσικά, ώστε να προκαλέσουν εθνοτικά αισθήματα. Η σαπουνόπερα φαντασίας, εν αντιθέσει, μπορεί να εκτρέπεται σε εξωφρενικές εικονογραφήσεις του αστικού κυρίως περιβάλλοντος, αλλά η αποκρυπτογράφησή της αποκαλύπτει τα ιδεολογικά-πολιτικά θεμέλια πάνω στα οποία και οικοδομείται. Η επισήμανση διαπιστώνεται ακόμη και στο αμιγώς φανταστικό, το φάνταζι, είδος που συγγενεύει με το παραμύθι, στο οποίο ο κόσμος υφίσταται με άλλες «υπερφυσικές» συντεταγμένες. Αντανάκλαση του «πραγματικού» κόσμου το εν λόγω είδος, εμφανίζει τον καθημερινό άνθρωπο στις σωστές του διαστάσεις. Αδύναμο, τρωτό, ευάλωτο, έρμαιο και υποχείριο δυνάμεων που τον υπερβαίνουν. Ως εκ τούτου είναι το μόνιμο θύμα τους. Μπορεί να «διασωθεί» μόνο αν διαθέτει υπερφυσικές ικανότητες, ή τη βοήθεια «υπερφυσικών όντων», ή αν προσχωρήσει στη «Σκοτεινή Πλευρά» της ζωής. Το ανά χείρας μυθιστόρημα του Αμερικανού συγγραφέα Τζιμ Μπάτσερ (Μιζούρι 1971), είναι γραμμένο με όλα τα υλικά της προαναφερθείσας λαϊκής όπερας φαντασίας. Ερεθίζει και προκαλεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη, και του τηλεθεατή –η τηλεοπτική του μεταφορά θεωρείται επιτυχημένη– αποκαλύπτοντάς του, αν
INDEX_46